1

2015

JAARVERSLAG

2015

Weidevogelgroep Duinboeren

2

Inhoudsopgave

3 Voorwoord

4 Resultaten

10 Seizoen in beeld

12 Waarnemingen

13 Howabo

16 Colofon

3

Voorwoord

Een belangrijke succesfactor voor de weidevogels zijn de weersomstandigheden. Regen is nodig om de grond

van akkers en weiden vochtig te houden zodat wormen en pieren in de bovenlaag zitten en bereikbaar zijn

voor de vogels. Warmte is vooral van belang voor de jongen. Zodra ze uit het ei komen zijn ze kwetsbaar en

koelen snel af. Bij kou zitten ze vaak onder de vleugels van de ouders. Dat gaat weer ten koste van de tijd die

ze nodig hebben om voedsel te zoeken.

Het voorjaar van 2015 was droog en koud. Niet gunstig dus. We zien dat duidelijk in de resultaten terug. In

de gehele provincie Noord-Brabant is het aantal legsels lager dan normaal. Verder zijn er gedurende het

seizoen weinig jongen gezien. Een teken dat er veel zijn gesneuveld. In ons gebied zijn vooral in De Zeeg de

resultaten slecht.

In de Gement speelde, behalve de weersomstandigheden, ook de werkzaamheden ten behoeve van het

project HOWABO (Hoog Wateraanpak ‘s-Hertogenbosch) de weidevogels parten. Er werden volop

werkzaamheden uitgevoerd, juist in het broedseizoen van de weidevogels: afgraven, transport en storten

van grond op percelen waar weidevogels normaal gesproken broeden. Na overleg met de betrokken

partijen is de route van het transport en de planning van de werkzaamheden gewijzigd zodat er enigszins

rekening werd gehouden met de meest kwetsbare percelen.

Verstoring heeft het uiteindelijk toch veroorzaakt. Je zag dat vogels de strook waarin werkzaamheden plaats

vonden, vermeden. Niet duidelijk is in hoeverre weidevogels het gebied zijn ontvlucht of helemaal niet tot

broeden zijn gekomen als gevolg van de activiteiten.

Het project HAWABO heeft een blijvende invloed op de Gement. Aan de noordkant is een natuurgebied

gecreëerd: voedselarm maar wel met veel rust. Aan de zuidkant van de dijk blijft landbouw: grond met het

broodnodige voedsel voor de vogels. De komende jaren zal blijken of deze tweedeling gunstig uitpakt voor

de weidevogels.

Rini van den Boer

Voorzitter weidevogelgroep Duinboeren

4

Resultaten De weersomstandigheden waren dit seizoen ongunstig voor de weidevogels. Het voorjaar was koud en

droog. Dat betekent dat het voedselaanbod beperkt was en de overlevingskansen voor de jongen lager.

Het aantal succesvolle legsels valt tegen. In de Gement is de schade beperkt. Met name in de Zeeg waren

de resultaten slecht.

Werkgebied

De Zeeg Gement

Aantal boeren 20 35

Gebiedsgrootte 156 ha 312 ha

Aantal Vrijwilligers 11 25

Het totaal aantal van alle soorten is 134 legsels. Vorig jaar waren er dat 197. Hiervan is ongeveer de helft

met succes uitgebroed. Het verlies van legsels als gevolg van bewerkingen is nihil door de inspanningen van

de weidevogelgroep en de goede medewerking van de boeren.

Soort Resultaat

Totaal Bekend Uit % Uit Niet uit

Pred. Bew. Werk. Verl. Ov. Onb.

Grutto 1 1 0 0,00 0 1 0 0 0 0 0

Kievit 121 115 59 51,30 56 50 0 4 1 0 1

Scholekster 10 10 8 80,00 2 2 0 0 0 0 0

Wulp 2 1 1 100,00 0 0 0 0 0 0 0

Totaal 134 127 68 53,54 59 53 0 4 1 0 1

% van bekend resultaat 53,54 46,46 41,73 0 3,15 0,79 0 0,79

Toelichting: Pred=predatie Bew=beweiden Werk=werkzaamheden Verl=verlaten Onb=onbekend

Op de kaarten hieronder wordt ingezoomd op de gebieden waar de legsels zijn gevonden.

De stippen geven de locaties van de nesten aan.

De Zeeg

Kievit=wit Scholekster=blauw

5

Kievit=wit Scholekster=blauw Grutto=rood Wulp=bruin

Gement

De Ham

6

Ton H Wout Ton P Wim Rini totaal

Kievit 121

uit 23 6 17 7 6 59

niet uit 27 3 18 5 4 57

onbekend 1 4 5

Scholekster 10

uit 5 1 2 8

niet uit 1 1 2

onbekend 0

Wulp 2

uit 1 1

niet uit 1 1

onbekend 0

Grutto 1

uit 0

niet uit 1 1 uit

Totaal 2015 56 9 38 15 16 134 68

Totaal 2014 108 17 36 21 15 197 88

Totaal 2013 54 12 28 12 12 118 86

Totaal 2012 59 10 19 16 7 111 56

Totaal 2011 41 15 19 9 10 94 49

Per groep

Hieronder een overzicht met de aantallen per groep van 2011 tot en met 2015. Het aantal “uit” zat sinds

2011 flink in de lift. Voor het eerst in vijf jaar is het weer gedaald. In de Zeeg (Ton H) was het resultaat van

dit seizoen dramatisch. Na een geweldige opleving in 2014 is het aantal weer teruggezakt naar het niveau

van 2013.

Het aandeel grasland is toegenomen. Kieviten hebben ook in weiland gebroed.

7

Kievit

Op 18 maart was het eerste kievitsei gevonden.

Voor weidevogelgroep “Duinboeren” betekende

dit de start van het seizoen. Legsels opsporen en

markeren zodat loonwerkers en boeren de eieren

in beeld hebben en het nest kunnen sparen bij

bewerkingen. Het aantal legsels viel tegen, met

name in de Zeeg. Daar komt bij dat veel legsels

verloren zijn gegaan door predatie (opgevreten

door roofdieren zoals kraaien en vossen) Door kou

en droogte was het ook voor predatoren

moeilijker om aan voedsel te komen waardoor ze,

meer dan andere jaren, zich richtten op eieren. Na

een verloren legsel begint een kievit meestal aan

een tweede of zelfs derde legsel. Door de hoge

predatiedruk in ons gebied zullen zelfs na

meerdere pogingen niet alle kievit paartjes een

legsel tot een goed eind hebben gebracht.

In de Gement is veel onrust geweest als gevolg

het afgraven van grond en de aanleg van dijken.

Maar we hebben de indruk dat de vogels zich hier

niet teveel van hebben aangetrokken. Alleen op of

in de nabijheid van de afgravingen en

grondtransport zijn de vogels verdreven.

In De Zeeg waren de twee beste bouwlanden omgezet in grasland. Ook in weilanden zijn legsels gevonden maar het resultaat was slecht. In het begin zijn de meeste eieren gepredeerd. Er waren veel kraaien aanwezig. Opvallend is dat in verschillende nesten één ei verdwenen was. Totaal zijn 59 legsels uitgekomen. Dat betekent

dat zo’n 200 jongen (uitgaande van drie à vier

eieren per legsel) uit het ei zijn gekomen. Zouden

dat allemaal volwassen kieviten zijn geworden

dan wemelde het nu van de kieviten. Echter, voor

de kuikens is het iedere dag een strijd om te

overleven. Genoeg voedsel vinden, niet zelf

opgevreten worden en niet teveel afkoelen. Het

vermoeden is dat dit seizoen veel kuikens het niet

hebben gered als gevolg van het koude, droge

voorjaar. We hebben maar weinig jongen op zien

groeien tot vliegvlugge vogels. Dat betekent dat

de groei van de populatie (sinds 2009 na het

aantal weer toe) dit jaar zal stagneren.

In de grafieken is duidelijk te zien dat de opwaartse lijn sinds 2011 in dit seizoen niet is doorgetrokken. Het

aantal uitgekomen legsels is de beste maatstaf voor de succes van een broedseizoen. In De Zeeg is dit

gedaald van 44 in 2014 tot slechts 23 in 2015. In de Gement is het aantal uitgekomen legsels ongeveer gelijk

gebleven: 36 stuks.

Uit

Totaal Totaal

Uit

8

Scholekster

De scholeksters hebben het goed gedaan in 2015. Het aantal broedparen is veel lager dan van de kievit,

maar ten opzichte van voorgaande jaren is het aantal succesvolle broedgevallen goed. In de Gement drie uit

en in De Zeeg vijf. Het verlies van eieren is beperkt.

Tijdens ons bezoek in het veld (op de foto een perceel in De Zeeg) vloog een alarmerende scholekster rond.

Een teken dat er jongen in de buurt waren. Ook in de Gement hebben we meerdere jonge scholeksters op

zien groeien.

totaal Totaal

Uit Totaal

Uit

9

Grutto en wulp

Grutto en wulp broeden in grasland. Het aantal

broedparen is de laatste jaren sterk afgenomen.

Slechts één gruttopaar heeft dit seizoen gebroed

in de Gement. Helaas zonder succes. In de jaren

zestig telden we nog tientallen broedgevallen.

Ook in De Zeeg hebben in het verleden grutto’s

gebroed. De kans is groot dat de grutto helemaal

verdwijnt uit ons gebied.

Ook wulpen komen nog zelden tot broeden. We

zien regelmatig wulpen in het grasland maar het

aantal legsels is zeer beperkt. Dit jaar slechts twee

waarvan er één is uitgekomen.

Overige soorten

Behalve de vier grote soorten (kievit, scholekster,

wulp, grutto) broeden ook verschillende kleinere

vogels in ons gebied. De meest voorkomende zijn:

graspieper, gele kwikstaart, veldleeuwerik,

roodborsttapuit. We hebben geen exacte tellingen

maar ze lijken zich goed te kunnen handhaven.

Opvallend is dat ook de veldleeuwerik het goed

doet terwijl deze vogel het in z’n algemeenheid

moeilijk heeft. Wij zien en horen hem regelmatig,

met z’n onafgebroken zang hoog in de lucht om

z’n territorium aan te duiden.

Een van de twee legsels van de wulp is uitgekomen.

We troffen het legsel aan juist toen de jongen uit het ei kropen.

grutto wulp

gele kwikstaart veldleeuwerik

10

Seizoen in beeld

De groep in De Zeeg wist een visdiefje te spotten. Hij deed zijn naam eer aan. Voor hun ogen pikte deze

wendbare vogel een visje uit het water en vloog ermee weg.

Dit jaar ging onze traditionele excursie naar Doornik natuurakkers in Bemmel. Louis Dolmans heeft ons

rondgeleid door zijn natuurgebied. Hij doet aan graanveredeling en teelt z´n gewassen op een natuurlijke

wijze. Dit trekt veel bloemen en vogels. Op een gegeven moment zagen we een koppeltje jonge patrijzen het

pad over steken.

11

Ibis gesignaleerd in de Gement De Ibis komt normaal voor in Egypte of Irak. Passanten zagen het dier zitten in de Gement. Waar de vogel vandaan kwam, is niet bekend. Vermoedelijk is de Ibis van een particulier. Het beestje had een ring om zijn poot.

Ook patrijzen komen we tegen in ons gebied. Helaas geen broedgevallen.

Foto Malachy Burns

Foto Malachy Burns

12

Waarnemingen Tijdens het veldwerk zijn we vooral gefocust op de weidevogels. Maar er zijn ook veel andere soorten te

bewonderen. In de tabel een overzicht de data waarop ze zijn waargenomen. In de kop van de Gement dat

grenst aan ons gebied maar buiten ons weidevogelbeschermingsgebied valt, werden kemphanen, een

groenpootruiter, roodborsttapuit, gierzwaluwen en de kleine plevier gespot.

Datum

maart april mei juni

18 26 2 9 13 16 21 23 27 30 4 6 11 14 18 21 28 6 13 18

aalscholver

blauwborst

blauwe reiger

buizerd

Canadese gans

gele kwikstaart

gierzwaluw

graspieper

grauwe gors

grutto

houtduif

kauw

kiekendief blauw

kievit

kleine zwaan

knobbelzwaan

koekoek

kwartel

meerkoet

nijlgans

ooievaar

patrijs

regenwulp

rietgors

roodborsttapuit

scholekster

slechtvalk

spreeuw

tapuit

torenvalk

veldleeuwerik

visdiefje

waterhoen

watersnip

wespendief

wilde eend

witte kwikstaart

wulp

zilvermeeuw

zilverreiger

zwarte kraai

13

HOWABO Van oudsher is de Gement een natuurlijk

overstromingsgebied. Een groot gedeelte van het

jaar stond deze polder onder water. Alleen in de

zomer was landbouw mogelijk. Boeren, die hun

boerderij in aangrenzende dorpen op hoger

gelegen grond hadden, gebruikte de Gement als

weide gebied. Voornamelijk om te hooien. In die

tijd was de Gement een paradijs voor

weidevogels. Vochtige grond en veel rust in het

broedseizoen.

Tussen 1907 en 1911 is het Drongelens kanaal

gegraven om de Gement en het Bossche Broek te

ontlasten bij hoog water. Rivieren, zoals de

Dommel, werden opgesloten tussen dijken zodat

het water de kortste weg naar de Maas maakte.

Het gebied verdroogde. Al vroeg in het voorjaar

kon het land bewerkt worden. Het buffer om

water op te bergen was sterk beperkt.

In 1995 werd dat Den Bosch bijna fataal. De

waterstand was extreem hoog. Een dijk brak door

en het Bossche Broek en de A2 stonden onder

water. Ook de stad dreigde “natte voeten” te

krijgen. Om de risico´s op overstromingen te

verkleinen, is het project HOWABO gestart: Hoog

Wateraanpak ´s-Hertogenbosch. Tussen Vlijmen,

Vught en ´s-Hertogenbosch is 750 hectare

ingericht als waterbergingsgebied. Grond is

inmiddels afgegraven voor natuurontwikkeling en

extra bergingsvermogen. In het verlaagd gebied

vormt zich blauw grasland, wat kansen biedt aan

bijzondere planten en dieren zoals het

pimpernelblauwtje. De afgegraven grond is

gebruikt om een dijk aan te leggen. Aan de

noordkant van de dijk krijgt de natuur de ruimte.

Bij hoog water wordt dit gebied als waterberging

gebruikt (statistisch gezien 1 maal in de 150 jaar).

Het gebied aan de zuidkant van de dijk blijft voor

landbouw bestemd.

De aanleg van de dijk heeft afgelopen seizoen

voor onrust gezorgd onder de weidevogels.

Hopelijk zijn hierdoor geen broedparen voor goed

naar een andere locatie verhuisd.

Voor weidevogels is voedsel van levensbelang.

Dat vinden ze in het landbouw gebied aan de

zuidkant. En de natuur ten noorden van de dijk

biedt de nodige rust. De vraag is of de

opgeworpen kade geen belemmering vormt. Als

dat niet zo is, geeft dat weer kansen voor de

weidevogels. Optimisten voorspellen dat zelfs de

tureluur weer terug zal keren in de Gement.

Van oudsher is de Gement een overstromingsgebied

14

Extreem hoge waterstand in 1995

Afgravingen en aanleg van een dijk in 2015

15

Blauw ingekleurd gebied is bestemd voor natuurontwikkeling en waterberging

16

Colofon

De Weidevogelgroep Duinboeren is een werkgroep van Stichting De Duinboeren.

Voorzitter Rini van den Boer

Secretariaat Margreet van Mensvoort

St.-Lambertusstraat 50

5266 AG Cromvoirt

m.van.mensvoort@home.nl

Gegevensverwerking Ingrid Meuwissen

Coördinatiepunt coördineert de weidevogelbescherming in Noord-Brabant

Landschapsbeheer en begeleidt ook de Weidevogelgroep Duinboeren

Brabants Landschap

Coördinator Jochem Sloothaak

Veldmedewerker Anja Popelier

De weidevogelgroep werkt samen onder de naam "Natuurlijk Vught" met andere organisaties in

Vught die zich bezig houden met de natuur.

Foto’s

De foto’s in dit jaarverslag zijn gemaakt in de Gement en De Zeeg, door vrijwilligers van de

weidevogelgroep, tenzij anders aangegeven.

Relevante websites www.brabantslandschap.nl

www.duinboeren.nl

www.weidevogelbescherming.nl

www.nmvught.nl

Onze website www.brabantslandschap.nl/zelf-aan-de-slag/vrijwilligers paginas-

weidevogels/weidevogelgroep-duinboeren/

Met dank aan onze sponsors: