jak patrzec na dzielo architektury
TRANSCRIPT
![Page 1: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/1.jpg)
Jak patrzeć na dzieło architektury?
Szczególne miejsce architektury wśród sztuk pięknych:
Próby zdefiniowania architektury:
Architektura to sposób zagospodarowania przestrzeni bryłami.Budynek pojmowany jest jako bryła „tnąca” otwartą przestrzeń wokół siebie i zarazem zamykająca przestrzeń wewnątrz.
Opis bryły architektonicznej:
1
użyteczność estetyka
Spotykamy się z nią na co dzień, Często nie zwracamy uwagi na jej artystyczny wyraz, Żyjemy wśród jej przejawów, PROBLEM: przeżyć estetycznych wywoływanych przez bryłę architektoniczną.
(Na ile jesteśmy czuli na pejzaż architektoniczny)
subiektywny,emocjonalny,literacki –- nie wymaga umocowania terminologicznego
obiektywny,naukowy,fachowy – - wymaga stosowania terminologii
Układ opisu:1. plan budowli,2. opis konstrukcji,3. wygląd ścian
zewnętrznych,4. wygląd pomieszczeń,5. dekoracje.
Kolejność:- od dołu (parteru) ku górze.
Inny będzie opis historyka sztuki, inny literata.
Istotne: przestrzeń, wpasowanie budynku w pejzaż!
![Page 2: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/2.jpg)
Podstawa architektury:
Podstawowe składniki konstrukcji:
Konstrukcja Dekoracja
konstrukcja dekoracja Określa parametry użytkowe budowli, Określa cechy estetyczne, Jest wykładnikiem filozofii i estetyki epoki
Ornamentyka Tylko rola zdobnicza, Zmieniająca się wraz z kolejnymi epokami, trendami estetycznymi.
Wyróżnić je możemy niezależnie od czasu czy kultury, w jakiej powstałą budowla.
murypodpory,elementy
dźwigające:
zamknięcia budynków, przekrycia przestrzeni:
drewniane stemple w podziemnym chodniku, kolumny: egipskie, greckie, romańskie, filary w katedrze gotyckiej, stalowe lub żelbetonowe słupy.
sklepienie, strop, kopuła
Architektura, jak każda gałąź sztuki, zmienia się, przekształcając swe formy zgodnie z rytmem dziejów.
Architekturę najczęściej klasyfikujemy ze względu na typ konstrukcji oraz styl ornamentyki.
Prześledzimy teraz kilka przykładów:
Jest w dziełach sztuki coś, co sprawia, że nie starzeją się one tak, jak przedmioty, których sens wyczerpuje się w ich funkcji użytkowej. Choć dom nowoczesny jest na pewno doskonalszy technicznie i wygodniejszy od dawnych budynków, choć może być także piękny, trudno powiedzieć, czy jest ona ładniejszy od dzieł starej architektury. W dziedzinie wartości artystycznej nie istnieje postęp, taki jak w dziedzinie techniki czy nauki. Dzieła dzisiejsze i dzieła sprzed dwóch czy trzech tysięcy lat w wymiarach estetycznych mogą być sobie równe.
Jan Białostocki2
![Page 3: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/3.jpg)
Początki architektury
Historia architektury kamiennej rozpoczyna się w Europie w III tysiącleciu p.n.e., wraz z pojawieniem się dolmenów.
3
![Page 4: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/4.jpg)
Architektura w służbie religii– Świątynia Horusa w Edfu
Opis dzieła
element opisu dzieła
Świątynia Horusa w Edfu
kultura, w jakiej powstało
starożytny Egipt, III i II tys. p.n.e.
miejsce Edfu w dolinie Nilu
materiał gliniane cegły, kamień
znaczenia symboliczne
usytuowanie • na osi wschód – zachód,• zgodnie z biegiem słońca.
ogólna forma – widziana z oddalenia
forma fali – uosabia płynny stan świata przed aktem stworzenia
plan świątyni odzwierciedla egipską interpretację świata, w którym panuje idealny porządek
wysokość najwyższy poziom symbolizował stabilność wyłaniającego się z wody świata
Czym operuje architektura?
Jakie cechy może mieć dzieło architektoniczne?
Zbieramy słownictwo związane z dziełem architektonicznym.
Poprzez dzieło architektoniczne człowiek dokonuje oswojenia przestrzeni.
Początki rozwoju architektury związane są z budowaniem schronień oraz świątyń – miejsc sakralnych, które stanowiły centrum okolicy. Cały kraj znajdował się pod ich opieką.
4
![Page 5: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/5.jpg)
wieże • wieże – pylony (36 m wys.), tworzyły bramę,
• symbole Izydy i Neftydy, bogiń, które wznosiły tarczę słońca ku niebu,
• na szczycie, na tarasie odbywały się uroczystości religijne poświęcone kultowi słońca.
brama - portal
• brama strzegąca wejścia do świętego miejsca,
• symbol przejścia między światem zwykłym a sferą sakralną.
części budynku
dziedziniec • otoczony kolumnowymi portykami,• portyk – frontowa część budowli przed
głównym wejściem, z rzędem kolumn, niekiedy osobny budynek.
sala hypostylowa
• wielka sala kolumnowa,• kamienna, spękana podłoga
symbolizowała powierzchnię ziemi • także symbolika niebios z gwiazdami,• wielkie święte ptaki symbolizujące akt
wznoszenia się ku niebu,• kwiaty lotosu na kapitelach
najwyższych kolumn miały rozwarte kielich, na najniższych – zamknięte – symbolika życiodajnego słońca,
• sala symbolizowała świat wegetacji, który czerpie biologiczną siłę z płodnej ziemi i życiodajnych promieni słonecznych.
sala ofiar • rzeźby przedstawiające ofiarowywanie darów (kwiatów, owoców) dla potrzeb kultu.
sala na barkę i sanktuarium
• tu podobizna boga,• miejsce ciemności – pozwala słońcu
wypocząć podczas nocy.
5
![Page 6: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/6.jpg)
Sala na barkę i sanktuarium
wnioski • każdy element architektoniczny ma znaczenie symboliczne,
• budowle sakralne odzwierciedlają rysy duchowości danej religii,
• ujawnia się to w ich planie i strukturze.
6
![Page 7: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/7.jpg)
Sztuka klasyczna
Rozpoczęcie w 447 roku p.n.e. budowy Partenonu oznaczało wejście architektury greckiej w szczytową fazę budownictwa klasycznego, a dzięki oryginalnemu połączeniu elementów porządku doryckiego z jońskim Partenon stał się w drugiej połowie V wieku p.n.e. świątynią powszechnie naśladowaną przez ówczesnych architektów.
W VI wieku p.n.e. pojawiły się dwa wielkie porządki architektoniczne - dorycki. rozprzestrzeniający się przede wszystkim na kontynencie greckim, który został podbity przez Dorów w XI wieku p.n.e. oraz joński, rozwijany w Jonii na greckich wyspach Morza Egejskiego i na wybrzeżach Azji Mniejszej.
Porządek dorycki ma wybitnie konstrukcyjny charakter, bowiem budowniczowie koncentrowali się przede wszystkim na strukturze architektonicznej świątyni, nie przywiązując zbyt dużej wagi do elementów rzeźbiarskich, dekoracyjnych i ornamentalnych. Dekoracja zewnętrzna świątyni doryckiej składała się przede wszystkim z wyciosanych w kamieniu elementów funkcjonalnych dawnej budowli drewnianej.
Porządek joński cechuje natomiast mniejsza masywność i bardziej rozbudowana dekoracja.
W Azji Mniejszej wznoszono ogromne świątynie, natomiast na greckich wyspach były one o wiele skromniejsze.
Partenon w Atenach(V w. P.n.e.)
7
![Page 8: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/8.jpg)
Nowe techniczne możliwości pojawiające się w II wieku p.n.e. w rzymskiej architekturze znalazły również zastosowanie w budownictwie sakralnym. Wznoszono bowiem wówczas świątynie na planie koła, nakrywane kopułą, wśród których najznakomitszą realizacją był zaczęty przez cesarza Hadriana Panteon.
Panteon był świątynią poświęconą wszystkim bogom. Pierwotnie budowlę o tej nazwie, zniszczoną później przez pożar, ufundował Marek Agrypa (27-25). Na tym samym miejscu cesarz Hadrian polecił wznieść nową budowlę.
Panteon w Rzymie (118-128)
8
![Page 9: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/9.jpg)
Gotyk
Katedra gotycka jest budowlą całkowicie odrębną, stanowi osobną kategorię kościoła. Jest to zupełnie oryginalne rozwiązanie, połączenie założeń stylu romańskiego z zasadami rewolucyjnie nowymi.
Chartres (1194-1250)
Amiens
Paryż
9
![Page 10: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/10.jpg)
kompozycja, elementy konstrukcyjne katedry gotyckiej
plan krzyża - jest znakiem boskiej harmonii wszechświata
budowla ogromna, katedra góruje nad miastem
- żarliwość religijna,- pragnienie wzniesienia się ku Bogu
przewaga kierunków pionowych,wertykalizm
- bryła jest odmaterializowana, lekka,- wrażenie ogromu, strzelistości- wzrok kierowany jest ku górze, ku Bogu
ogromne okna wypełnione witrażami
- przesączanie się różnobarwnego światła,- wrażenie uduchowienia
sklepienie w formie łuku ostrego
- wysokość budowli jest „nieograniczona”, gdyż w jego konstrukcji mniejsza jest siła rozporu na boki
sklepienie krzyżowo-żebrowe
- sklepienie lekkie, nie wymagało udziału ścian w podpieraniu budowli,
- dzięki temu okna mogły być ogromnefilary podtrzymujące sklepienie
- było ich 12 - symboliczna liczba wskazująca na 12
apostołówwieże sił i łuki przyporowe przerzucone ponad dachami naw bocznych
- odbierały ciężar z filarów i przenosiły go na wieże,
- możliwość silnego przeprucia murów
Katedra gotycka jest wielkim, niczym nie osłoniętym szkieletem.
10
![Page 11: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/11.jpg)
Katedra jako biblia pauperum.
element znaczenie
strzelistość, wertykalizm bliskość Boga, kieruje wzrok ku Niebu, ku wyższym wartościom
12 filarów 12 apostołów
3 nawy odzwierciedlenie Trójcy Świętej
światło - wyraża łaskę Bożą, umykającą słowom naturę Bożą,
- Jezus mówi: „Jam jest światłością świata.” (J 8, 12)
symbolika światła – Słownik Symboli, Słownik Mitów i Tradycji Kultury.
płaskorzeźby przedstawiały sceny biblijne
Chartres
11
![Page 12: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/12.jpg)
Analiza i interpretacja wiersza Różewicza
Tadeusz Różewicz
Gotyk 1954
Żebra umarłego Bogasklepionenad słowamiwierzących ślepo
Bógjeż niebieskinabity na tysiąc iglic wieżkatedr bankówocieka krwiąludzinie własną
z worem złota u szyiciągną gona swoje dnoskazani
- znajdź w wierszu elementy konstrukcji katedry gotyckiej,- jak podmiot liryczny pojmuje Boga,- znajdź fragmenty mówiące o grzechu i zinterpretuj je,- podmiot liryczny mówi o ludziach : „skazani”. Jak rozumiesz to określenie?
12
![Page 13: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/13.jpg)
Analiza i interpretacja wiersza Przybosia
Julian PrzybośNOTRE – DAME
Z miliona złożonych do modlitwy palców wzlatująca przestrzeń!
Lecz zdjęło mnie z iglicy jak z haka Wnętrze – przerażenie.
Wyszydzony i opluty śród poczwar rozdziawionych deszczemwiem: Co znaczę ja żywy o krok od filarów!Te mury z odrąbanych skał – jak łby ponade mniezmartwychwstają z sarkofagu.
Kto wstrząsnął tą ciemnością, nagiął –i ogarnął?
Wiem. Obciążone Jezusami krzyżetrzeba wyostrzyć w piony budowniczych drabini swoją wolę, zrównaną z niezgłębionym lazurem,swoją śmierćz ostrołukutrafić –- tam na kluczu sklepieniadrga zamknięty pęd strzał –- i trwać pod hurgotem głazów szybujących coraz wyżej i wyżej,aż je, nieskończone, nagły zawrótstoczy ze szczytuw dwie wieże, urwane dna.Kto pomyślał tę przepaść i odrzucił ją w górę!
- znajdź elementy konstrukcji i zdobień katedry gotyckiej, o których jest mowa w wierszu. Które są zewnętrzne, a które wewnętrzne? Które metafory określają konstrukcję, a które jej oddziaływanie?,- określ sytuację liryczną, znajdź moment wejścia do świątyni,- określ osobę mówiącą: jakie uczucia wyraża, w jaki sposób je wyraża, jak określa stan swej duszy?,- wskaż wersy oddające ducha epoki średniowiecza, jak nazwiesz te cechy epoki?,- na czym polega pokonanie natury przez budowniczych?,- jakie zadania stawia człowiekowi współczesnemu gotycka budowla?,- omów symbolikę otchłani w kontekście wertykalności katedry,- zwróć uwagę na korespondencję sztuk – wiersz odwołujący się do architektury.
13
![Page 14: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/14.jpg)
Ćwiczenie
Zestaw ćwiczeniowy:- fasada renesansowa,- tekst źródłowy,- nazwy elementów architektury barokowej,- biały lub czarny kontur (format A-3), kleje, nożyczki.(Zestaw przygotowany do pracy w grupie należy powielić tyle razy, ilu będzie uczestników
podzielonych na 3-osobowe zespoły - jeśli 30, należy przygotować 10 zestawów).
SEBASTIANO SERLIO „TRAKTAT O ARCHITEKTURZE”
Wielmożni czytelnicy, powiem wam co jest przyczyną, że w wielu
przypadkach pozwalam sobie na tak wielką dowolność. Powiadam, że
widząc iż większa część ludzi najczęściej pożąda rzeczy nowych, a głównie
dlatego, ze zdarzają się tacy, którzy w każdej, nawet małej budowli, jaką
zalecają do wykonania chcieliby mieć miejsce na umieszczenie napisów,
herbów i temu podobnych rzeczy, jak małe historie, w średnim lub niskim
reliefie, kiedy indziej jakąś starożytną głowę lub nowożytny portret i inne
podobne rzeczy. Dlatego popadłem w taką dowolność często przełamując
architraw, frez i część belkowania posługując się (w tym) jednak autorytetem
niektórych rzymskich zabytków. Czasem przełamywałem przyczółek, aby
umieścić obramowanie lub herb. Przewiązywałem wiele kolumn i pilastrów,
i zwieńczeń łamiąc czasem fryz i tryglify. Gdy się takie rzeczy usunie i
połączy belkowania, tam gdzie są przełamane i dokończy kolumny, które są
niedokończone, dzieła te staną się całkowite i odzyskają swą pierwotną
formę.
14
![Page 15: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/15.jpg)
Architraw, nadsłupie, w architekturze klasycznej i do niej nawiązującej najniższy i najważniejszy człon belkowania, w postaci belki spoczywającej na głowicach kolumn, filarów czy pilastrów. Architraw podtrzymuje fryz i gzyms, razem z nimi tworząc belkowanie. Występuje we wszystkich porządkach architektonicznych, ale w zależności od stylu ma odmienne kształty.
Fryz
Gzyms, poziomy element architektoniczny, w formie pasa wysuniętego przed lico muru, wykonywany z kamienia lub cegły, drewna, metalu, betonu. Chroni ściany przed ściekającą wodą opadową. Gzymsy zewnętrzne to np. gzymsy wieńczące, międzypiętrowe, nadokienne. Gzymsy wewnętrzne to np. kominkowe, piecowe podokienne.
15
![Page 16: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/16.jpg)
Herb
Iglica, zwieńczenie wieży lub hełmu w formie wysokiego, wysmukłego stożka lub ostrosłupa, niekiedy także sam hełm o takim kształcie. Dla architektury gotyckiej (gotyk) charakterystyczne były iglice z cegły lub kamienia, niekiedy o konstrukcji ażurowej, dla architektury baroku - iglice z blachy miedzianej na szczytach hełmów.
Kolumna, jedna z podstawowych i najstarszych podpór w architekturze, podtrzymująca ciężar belkowania, stropu itp. Składa się z 3 części: głowicy, trzonu i bazy. W przekroju jest kolista.Stosowana w starożytności - Egipt, Persja, Grecja, w której proporcje kolumny ściśle określano modułem w obrębie porządków architektonicznych: np. w doryckim (bez bazy, o przysadzistych proporcjach), jońskim (smukłe, żłobkowane). W Rzymie kolumny tzw. toskańskie i kompozytowe. Kolumny romańskie (płaskorzeźbione o polichromowanych trzonach), kolumny gotyckie (komponowane w wiązki wokół filaru). Kolumny renesansowe, barokowe i klasycystyczne jako punkt odniesienia miały starożytne kolumny greckie.
Kolumnada, kilka lub kilkanaście rzędów kolumn ustawionych w regularnych odstępach, podtrzymujących belkowanie.
Koryncki porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Ukształtował się najpóźniej i różnił się od stylu jońskiego odmienną proporcją kolumny (smuklejsza) i dekoracją głowicy. Głowica koryncka (wg tradycji jej wynalazcą miał być rzeźbiarz Kallimachos - koniec V w. p.n.e.) składała się z trzonu kalatosu ("koszyk") okolonego dwoma rzędami liści akantu. O górną część kalatosu opierały się 4 woluty, na których spoczywał abakus. Między dużymi wolutami znajdowały się mniejsze, a z nich wyrastała palmeta.
16
![Page 17: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/17.jpg)
Pilaster, płaskosłup, element architektoniczny w formie płaskiego występu z lica ściany, posiadający głowicę i trzon, często także bazę i cokół, spełniający funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną (wzmocnienie ściany). Trzon pilastra może być żłobkowany lub gładki.Pilaster występował już w starożytności, gdzie odpowiadał kolumnom określonego porządku architektonicznego. Występuje również w architekturze nowożytnej jako element podziału pionowego płaszczyzny ściany w układzie spiętrzonym (często podwójny) lub w tzw. wielkim porządku architektonicznym. Często występuje jako motyw dekoracyjny.Obramienie, dekoracyjne ujęcie otworu (zwłaszcza okiennego), wnęki, niszy, płyciny, tablicy itp. wykonane w postaci listwy, pilastra itp., najczęściej z tego samego materiału, co obramiony element.
Portal (z języka łacińskiego porta - "drzwi", "brama"), dekoracyjne obramienie drzwi, ukształtowane z form architektonicznych i rzeźbiarskich. W starożytnej Grecji i Rzymie proste obramienie zwieńczone od góry gzymsem stanowiło portal wokół drzwi z brązu.W średniowieczu zaczęto budować bardzo okazałe portale kościelne, zdobione archiwoltami, kolumienkami i rzeźbionym tympanonem. Stosowano też portale prostokątne o obramieniach z profilowanej, glazurowanej cegły.Portale renesansowe były wzorowane na formach antycznych, w baroku zaczęto stosować portale połączone z balkonem, gzymsami i zdwojonymi kolumnami.
Przyczółek,W architekturze klasycznej i klasycystycznej zwieńczenie, najczęściej trójkątne, fasady budynku, otworów drzwiowych, nisz, okien, niekiedy zdobione rzeźbą. Fronton.
Tympanon,1) wewnętrzne pole trójkątnego przyczółka (frontonu), gładkie lub wypełnione rzeźbą
17
![Page 18: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/18.jpg)
(kompozycja symetryczna), ograniczone od dołu belkowaniem, a z boków gzymsem. Charakterystyczny element monumentalnej architektury starożytnej Grecji i Rzymu. Stosowany też w sztuce nowożytnej.2) w architekturze średniowiecznej półokrągłe lub ostrołukowe pole, umieszczone w górnej części portalu ponad nadprożem, wypełnione zwykle dekoracją reliefową.
Waza Woluta, esownica, ślimacznica; motyw spiralnie zwiniętej linii, przypominający kształtem muszlę ślimaka. Dwie woluty, połączone lekko wygiętą linią, stanowią zasadniczy element głowicy jońskiej. Podwójna woluta może tworzyć esownicę często spotykaną w polskich attykach renesansowych. Woluty są elementami późnorenesansowych i barokowych fasad kościelnych.
18
![Page 19: Jak Patrzec Na Dzielo Architektury](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022042702/55cf9c12550346d033a87902/html5/thumbnails/19.jpg)
Naprawdę i właściwie ozdobić
może budowlę [...] nie bogata kiesa,
lecz bogactwo wyobraźni.
L. Alberti
19