jannar - Æunju 2020 Œaræa nru: 103 jannar - Æunju 2020 il ... 103 jun 2020.pdf · gœaÿiÿ....

Jannar - Æunju 2020 1

IL-PRESEPJU Jannar - Æunju 2020 Œaræa Nru: 103

c/o 56, “Amaltea” Triq il-Maræ, Attard, ATD 2382 N

ewsp

aper

Pos

t

Pubblikazzjoni Gœaqda Œbieb tal-Presepju - MALTA

Il-Presepju 103 www.presepjumalta.org2

Gœaqda Œbieb tal-Presepju - Malta

Maœruæ kull 6 xhurVO / 0844

Kull korrispondenza gœandha tiæi indirizzata

lis-Segretarju,

is-Sur Charles A. Bellia “Amaltea” 56, Triq il-Maræ,

Attard ATD 2382, Malta

Proof-Reading: Jessie Chircop /Alex PowellIssetjar: Stefan Zahra

Ritratt tal-Qoxra:Santa antika tal-Milied

Stampat: BONNICI PRESS

VALLETTA Tel: 2122 4607

WerrejL-Editorjal 03

Kelmtejn mill-President 04

Intervista ma’ Indri Schembri 05

Mill-Laqgœa Æenerali Annwali tal-Gœaqda 06 - 07

Kif jiççelebraw il-Milied fil-Messiku 08 - 09

Il-Logo tal-Gœaqda 10

Il-Kungress UN. FOE. PRAE 11 - 13

Father Christmas / Il-Holly 14 - 15

Kif il-œmara iææib is-salib fuq daharha 16 - 17

X’ifisser il-Milied gœat-tfal iÿ-ÿgœar? 18

Ir-Relikwi tat-Tliet Maæi fil-Æermanja 19

Tagœrif Æenerali gœat-tfal / Xemgœat gœall-Milied 20

L-Atmosfera tal-Milied 21

Novella - Il-Prietka tal-Milied 22 - 23

Betlehem - Id-Dar t’Alla Lahm ... Dar il-Œobÿ 24 - 25

Il-Presepju ta’ Scicli 26 - 27

Milied u l-Istrina 28 - 29

Ælieda bejn l-Insara 30

Paæna gœat-tfal 31

Santi Antiki 32

L-Gœaqda Œbieb tal-Presepju, Maltatirringrazzja lil kull minn kiteb f’din il-œaræa tal-fuljett.

IL-PRESEPJU Jannar - Æunju 2020 Œaræa Nru: 103

c/o 56, “Amaltea” Triq il-Maræ, Attard, ATD 2382 N

ewsp

aper

Pos

t

Pubblikazzjoni Gœaqda Œbieb tal-Presepju - MALTA


Qiegœed nikteb dan l-artiklu meta d-dinja kollha gœaddejja minn flaæell

kbir u ta’ twerwir u ansjetà kbira. Faqqa’ l-Coronavirus ... virus inviÿibbli li æab lil kulœadd gœarkupptejh. Œadd ma kien jimmaæina x’œerba u konfuÿjoni ser iæib fid-dinja kollha. Misterju kif biçça virus ikkontamina eluf ta’ eluf ta’ nies ta’ kull razza u kulur. Dan il-virus qatel eluf ta’ eluf...tefa’ f’dulur lil tant familji li tilfu xi qraba tagœhom. Hawn wieœed jistaqsi, “X’gœandha x’taqsam din il-ærajja li qed ngœixu llum ma’ dik li ærat elfejn sena ilu æo Betlem?” Xtaqt nagœmel paragun kif dan il-virus inviÿibbli u qattiel, œalla marka fuq id-dinja hekk kif œalla marka twelidt il-Bambin Æesù.Elfejn sena ilu, æo gœar, ærat xi œaæa li l-poplu Lhudi u d-dinja kollha kienu bi œæarhom jistennew ... Dan kien il-fed-dej biex jeœlishom mill-jasar u l-œakma Rumana. Kienet twieldet tarbija, minn tfajla Lhudija, bis-saœœa tal-Ispirtu San-tu, it-tielet persuna tat-Trinita Mqadd-sa. Persuna li ma narawhiex iÿda li ma jsir xejn fid-dinja jekk mhux bis-saœœa

Tagœha. Inviÿibbli. Dan, meta’ jiæi fuqek, tintela’ b’œeææa liema bœala. B’hekk bis-saœœa Tiegœu, fid-dinja kien wasal il-feddej æo gœar gœeri, kiesaœ, mudlam u ‘l bogœod minn kulœadd. Din it-tarbija œalliet marka u biddlet wiçç id-dinja. Emmanuel, it-tar-bija ta’ Marija u Æuÿeppi, li kien missier putattiv, kien daœal fid-dinja biex iwassal il-bxara t-tajba

lill-bnedmin ta’ rieda tajba. Bil-wasla tiegœu fuq din l-art, id-dinja nbidlet ta’ taœt fuq. Il-bniedem sab kenn fit-tagœlim soçjali li kien jipprietka dan it-tifel ta’ Marija u Æuÿeppi. Il-tagœlim u l-prietki tiegœu infirxu b’qawwa u b’saœœa mal-erbat irjieœ tad-dinja. Ir-reliæjon nis-ranija tant sabet appoææ mill-popli tad-dinja kollha, li saret waœda universali ... u xxerred l-imœabba. Id-dinja nœakmet b’dan il-virus nisrani. Coronavirus huwa virus inviÿibbli u jæib il-mewt, waqt lir-reliæjon nisranija hija virus inviÿibbli ta’ mœabba u twelid mill-ædid gœal œajja aœjar. Kos, kif qatt wieœed jista’ jkompli jgœix f’mumenti bœal dawn jekk wieœed ma jkollux il-fidi, tama u twemmin li Alla ser jidœol gœali-na u jsalvana. Nittamaw u nitolbu biex nissuperaw dan il-mument diffiçli u ta’ qtiegœ il-qalb. Hu dejjem magœna, u ÿgur li mhux ser jab bandunana.

Frans Chircop

Editur

L-Editorjal ...


ALEX POWELL

Kelmtejn mill-President

Fil-waqt li qed nikteb dan il-messaææ, fi ÿmien ta’ tensjoni li bidlet œajjitna

mill-lejl gœan-nhar, œsiebi jmur lejkom ilkoll, gœeÿieÿ Œbieb tal-Presepju, li sakemm qed nikteb ma nistgœux inkunu fil-preÿenza ta’ xulxin. Fittxu s-saœœa tagœkom, tal-familji gœeÿieÿ tagœkom u tal-komunità. Nieœdu œsieb xulxin bl-imœabba. Forsi s-sinjali esterni ta’ mœabba inqalbu b’mod inkredibbli, almenu sakemm qed nikteb. Il-qrubija lejn xulxin, tgœanniqa, dejjem kienu sinjali ta’ mœabba, imma bœalissa biex tœobb trid iÿÿomm ‘il bogœod minn min tœobb. L-imœabba tweææa’, kienet qalet Santa Tereÿa ta’ Kalkutta. Ilkoll qed nesperjenzawh. Biss hemm x’jgœaqqadna. L-ewwel œaæa it-talb. Aœna li nœobbu l-presepju nistgœu in-duru lejn ix-xbieha gœaÿiÿa tat-Tarbija Mqaddsa fil-maxtura, lejn il-familja fqa-jra mæarrba. Hemm gœandna fejn nirri-flettu u nitolbu. Niftakru li waqt li aœna t-tbatija tiæi fuqna, Kristu gœaÿilha hu gœalih, kemm fil-mumenti tat-twelid u aktar fil-passjoni u l-mewt.Bla dubju il-presepju huwa dak li jgœaqqadna u fi ÿmien bœal dan inœoss li hu grazzja speçjali gœalina l-fatt li nœob-bu l-presepju. Niftakar anniversarju tal-Gœaqda tagœna bil-motto, “Il-Presepju f’Qalbna s-Sena Kollha”. Dan jibqa’

verità dejjem, imma partikolarment fi ÿminijietna. Œafna œbieb intefgœu fir-rokna tagœhom jaœdmu l-presepju. Hemm min dar dawra mal-pasturi jew max-xogœlijiet li gœandu, u ‘l bogœod mill-Milied l-imœabba presepista tagœna œadet il-œajja fi ÿmien imwiegœer. Oœra-jn ma kellhomx moœœ jew qalb. Gœinu lilkom infuskom u tœeææu gœall-presepju gœaÿiÿ. Jekk qed issibha iebsa li tmidd idejk, sib qari dwar il-presepju, fittex informazzjoni u ftit ftit teræa titnibbet in-namra li forsi minœabba ç-çirkostanzi taœseb li tlift.Ejjew flimkien nittamaw fi ÿmien sabiœ meta naraw il-presepji armati, bl-gœe-rien, l-istalel u l-gœerejjex; il-blat; siæar, œxejjex u l-œaxix; il-bini, l-imtieœen u l-bjar; l-ilma jgelgel; id-dwal sbieœ, il-kewkba u sema mimlija kwiekeb; il-pas-turi ta’ kull kwalità, forma u daqs, l-ew-wel fosthom il-Bambin, il-Madonna, San Æuÿepp u l-baqra u l-œmara; l-gœanjiet sbieœ, u mela le: induqu l-benna tal-ikel tal-Milied. Fuq kollox li nkunu nistgœu ningœaqdu fiÿikament bœala Œbieb tal-Presepju u naqsmu flimkien l-esperjenzi u l-imœabba tagœna lejn il-Presepju Mqaddes.

Paçi u Sliem


L-Awtur tAL-GŒANJA “ NiNNi LA tibkix iÿJed”

Intervista ma Patri Indri Schembri

P. Schembri x’kien li œajrek issir patri?Œassejt ‘l Alla jsejjaœli wara li kont smajt prietka ta’ çertu Massimiljanu Ryllo, æiÿwita Pollakk. Xi snin wara, fl-1829 kont sirt Æiÿwita jien ukoll.

X’kien ix-xogœol partikulari tiegœek wara li sirt Æiÿwita?Kont wieœed mill-ewwel gœalliema tal-kulleææ tal-Æiÿwiti fl-Imdina li kien fetaœ fl-1845. Bqajt ngœallem hemm sa l-1852 meta tlaqt gœall-Alæier biex nibda nieœu œsieb lill-Maltin ta’ hemm.

Fl-Algier kif mort?Gœedtlek li kien hemm œafna Maltin. Dak iÿ-ÿmien l-emigrazzjoni tal-Maltin lejn il-pajjiÿi tal-Afrika ta’ Fuq kienet qawwija œafna. Kont nin-qeda bl-isien Malti fil-kitba ta’ innijiet u poeÿiji gœall-Maltin imbegœdin minn art twelidhom. Kont œriæt ktieb f;-1864 li semmejtu “Æemgœa ta’ Kliem Imqaddes li jingœad mill-Maltin ta’ l-Alæier.” Kont nikteb œafif kemm jista’ jkun, biex ÿgur jifhem kulœadd.

Int kont eræajt æejt lura Malta?Iva. Diÿgrazzjatament f’Malta faqqgœet il-pesta bubonika. Dan kien fl-1837. Din il-pesta qerdet gœadd kbir ta’ nies. Tajt is-sehem tiegœi mill-aœjar li stajt.

Nistgœu nikkunsidrawk bœala wieœed mill-poeti Maltin tas-seklu l-ieœor.Niftehemu ma kontx xi poeta kbir. Xejn minn dan. Kif gœedtlek kont ninqedà bil-versi biex nagœti tifœir ‘l Alla u lill-qaddisin. Fil-poeÿiji tiegœi ma ssibx xi œsibijiet gœoljin. Kelli stil kemm jista’ jkun popolari. Nagœtik eÿempju billi nislet strofa mill-“Œames Misteru tal-Ferœ”:

“Tlitt ijiem imçaœœda minnuTlitt ijiem kont imbikkija

Dejjem tfittxu u issa sibtuNifirœulek O Ma rija.”

Ÿgur li ismek jib-qa’ jissemma gœal œafna u œafna snin li æejjin. Il-fatt li int tajtna l-gœanja sab iœa “Ninni la tibkix iÿjed” jurina min int u nibqgœu nif takru fik.

Fil-fatt dik jisimha “Il-Benniena ta’ Æesù Bambin” u kif gœidt int, œadet sew fost il-poplu. Hi l-aktar gœanja li tisraq il-qalb tat-tfal u tal-kbar fi ÿmien il-Milied. Il-kliem sempliçi u sentimenti œelwin li jif-himhom kulœadd u jnisslu f’kull minn jismagœhom sens ta’ tjieba u œlewwa. Naœseb li m’hawnx Malti li ma jafx ikanta din l-gœanja hekk œelwa.

Ninni la tibkix iÿjedNinni Æesù BambinŒallih gœalina l-biki Gœax aœna midinbin

Ejjew ejjew ja anæliMis-sema mija mijaŒdejn Alla li œalaqkom Bambin æewwa l-fisqija.

GRAZZIP. Indri Schembri ta’ din l-intervista.

P. Indri Schembri miet fl-Alæier fit-28 ta’ Set-tembru 1875. Tant kien hemm nies li riedu juruh

l-aœœar rispett, li l-kadavru tiegœu dam jumejn espost fil-knisja qabel indifen.

(1805-1875)


Tinÿamm il-Laqgœa Æenerali Annwali - 2020

CHARLES BELLIA - SEGRETARJU ⁄ PRO

Din is-sena l-Laqgœa Æenerali Annwali saret nhar il-5 ta’ Marzu, 2020. Vera-

ment li l-Bambin ried li dan l-appuntament ta’ kull sena jinÿamm ... eÿattament qabel il-pandemija tal-Covid19 (Coronavirus) laqtet ukoll lil pajjiÿ ÿgœir tagœna. Fil-fatt, tliet ijiem wara, smajna l-aœbar li minn testijiet li saru, instabu l-ewwel persuni infettati minn dan il-virus. Gœall-Gœaqda tagœna dan kien ifis-ser li ma jsirux laqgœat jew attivitajiet oœra. Id-deçiÿjoni, meœuda b’mod awtomatiku waqqfet ukoll il-Laqgœat tal-Kunsill Am-ministrattiv immedjatament wara l-Laqgœa Æenerali. Anqas il-follow up tal-Laqgœa Æenerali ma rnexxielna nagœmlu u gœal-hekk dak li tkellimna dwaru gœadu ma æiex impoææi fil-prattika.Nistgœu ngœidu, li barra s-soliti rapporti tas-Segretarju u t-Teÿorier li æew appro-vati b’mod unanimu, kellna tliet punti li æew diskussi li gœalkemm kien hemm ukoll qbil dwarhom, tœallew gœal aktar irfinar u azzjonijiet neçessarji mill-Kunsill. Billi din il-œaræa tal-fuljett hija l-ewwel okk-

aÿjoni ta’ kuntatt magœkom il-membri, œassejna li jkun tajjeb jekk ninfurmawkom dwar dawn il-punti u fl-istess œin nisted-nukom tibagœtu xi suææerimenti jew kum-menti dwarhom. L-opinjoni tagœkom il-membri hija, mhux biss apprezzata, imma wkoll meœtieæa biex il-parteçipazzjoni tkun aktar wiesa u allura effettiva.L-ewwel punt li tkellimna dwaru qiegœed f’idejkom! Il-fuljett! Sar qbil li flok joœroæ kull tliet xhur dan ikun ippubblikat darbte-jn fis-sena - Æunju u Diçembru – b’aktar paæni. Fil-fatt taraw li l-œaræa li gœandkom f’idejkom hija bi 32 paæna u mhux iÿjed b’sittax. Naœseb li nnutajtu wkoll li l-mater-jal, stejjer, ritratti, eçç huma wkoll mqass-ma œafna aœjar milli kien ikun qabel. Dan gœaliex membru tal-Gœaqda, is-Sur Stefan Zahra, offra s-servizzi u l-esperjenza tiegœu biex isebbaœ il-fuljett. Nittamaw li anke l-istejjer jibdew ikunu aktar jolqtu id-delizzju tagœna.

Ikompli f’paæna 7


It-tieni punt kien jolqot il-logo tal-Gœaq-da. Œaræet l-ideja li l-logo tkun aktar rappreÿentattiva tal-gÿejjer Maltin. Gœal-hekk æie ssuææerit li flok il-mappa ta’ Malta jitpoææa s-Salib ta’ Malta bi tmien ponot, jew kif inhu magœruf, is-Salib tal-Kavallieri. Diæa kellna xi ÿewæ idejat, imma œsibna li xi membri jista’ jkollhom idejat oœra u gœal-hekk qed nistiednu lil kull min hu dilettant tad-disinn biex joœloq ideja gœal dan il-logo. F’dan il-fuljett issibu avviÿ bl-informazzjoni dwar dan.Fl-aœœarnett il-Kunsill ressaq numru ta’ emendi gœall-Istatut partikolarment fejn tidœol l-amministrazzjoni tal-beni u finanzi tal-Gœaqda. Dawn l-emendi kienu meœtieæa wkoll biex nippreparaw l-Gœaqda gœal tib-diliet li mistennija jsiru biex inkunu aktar konformi mal-Liæi dwar il-Volontarjat.Meta nerægœu naqbdu r-ritmu, nittamaw li dawn l-emendi jitpoææew f’post-hom skond l-artikli rilevanti tal-Istatut li mbagœad jiæi ppubblikat b’mod li jid-deçiedi l-Kunsill.Kienet laqgœa aktarx ftit

Din is-sena l-Covid19 œarbatna waœda sew u ma neœodhiex bi kbira jekk ma tantx

kellna moœœ naœdmu presepji. Gœad fadal ÿmien gœall-Milied

– kwaÿi sitt xhur! Gœall-Wirja Annwali ta’ Presepji ftit inqas,

imma xorta fadlilna ÿmien biÿÿejjed biex nippreparaw sew gœaliha.

Ejja nuru li l-presepju gœadu f’qalbna u li qed nippreparawh gœall-Milied li æej!

twila, imma wieœed irid jifhem li l-iskop ta’ laqgœa æenerali huwa li, wara li jisimgœu dak li gœandhom x’jgœidu d-diriæenti tal-Gœaqda, l-membri jingœataw iç-çans li jiddiskutu punti li jkunu ssemmew. Gœal-hekk issir l-insistenza gœall-parteçipazzjoni li mingœajrha kull assoçjazjoni tinbidel fi grupp ta’ robots li jiççaqalqu meta xi œadd jagœfsilhom il-buttuna.Finalment nixtieq nirringrazzja lil dawk il-membri li attendew u œadu sehem fid-diskussjoni dwar id-diversi suææetti li ssem-mew.Nittamaw li l-virus ma ndumux ma neœilsu minnu biex l-œidma tal-Gœaqda favur il-presepju teræa tibda miexja ‘l quddiem ... u allura l-Milied Malti jibqa jiæi ççelebrat madwar il-presepju.

Tinÿamm il-Laqgœa Æenerali Annwali - 2020


Qatt œlomt li tqatta’ l-Milied qalb is-snow? Jekk tkun qiegœed fil-Messiku

f’Diçembru ÿgur dan mhux se tesperjen-zah. L-aktar, l-aktar li tista’ tesperjen-za hija, xi xarba kiesœa li tinÿel gœasel fi griÿmejk. Fil-Messiku, tistenna li jkollok vaganza sœuna, tropikali u kkulurita li jaf jagœmel it-temp ta’ dan il-post. Gœalhekk wieœed tajjeb jara kif jiæi ççelebrat it-twelid tal-Bambin fil-Messiku.Il-festi tal-Milied jibdew bil-Las Posadas, dis-agœt ijiem ta’ purçissjonijiet bix-xemgœat kif ukoll parties qabel is-16 ta’ Diçembru. Fil-villaææi u rœula tal-qrib, mal-Messiku kollu, ÿ-ÿgœaÿagœ jinæabru wara nofsinhar biex jirreçtaw il-ærajja ta’ meta San Æuÿepp flimkien mal-Madonna kienu qegœdin ifit-txu kenn f’Betlem, bla ma rnex xielhom. Din ir-reçta, li timxi qalb it-toroq tal-Messi-ku, tibda bl-istatwa ÿgœira tal-Veræni Ma-ria flimkien ma’ statwa oœra ÿgœira ta’ San Æuÿepp. Wara dawn l-istatwi tfal lebsin ta’ anæli, s-Santos Reyes (is-Slaten Maæi) u œafna pastore y pastoras (bdiewa ræiel u nisa) kollha mgeÿwra f’ilbies ikkuluriti u jÿommu f’idejhom bàculos (bsaten) u faroles (fanali tal-karti), jimxu warajhom.

Kif jiççelebraw il-Milied fil-Messiku

Minn Frans ChirCop

Il-purcissjoni tas-Santos Peregrinos (tal-Pellegrini Mqaddsa) tieqaf quddiem dar miftehma minn qabel u jkantaw litanija tradizzjonali fejn il-Familjia Mqaddsa titlob kenn gœal-lejl u dawk minn æewwa jag-œlqulhom il-bieb f’wiççhom u jkeççuhom ‘l hemm. Din it-talba gœall-kenn tirrepeti ruœha meta jmorru jittalbu fit-tieni dar. Wara li jmorru jistaqsu lis-sid tat-tielet dar, dan jgœidilhom li m’hemmx wisa’ fil-pos-ada (lukanda) iÿda gœandu stalla u lest li jsellifhielhom. Hawn jiftaœ beraœ il-bibien u kulœadd jidœol æewwa.Dan huwa mod attiv ta’ kif twassal il-mes-saææ tal-Milied lit-tfal, pero’ x’jiæri wara li jidœlu fid-dar ÿgur ma’ huwiex dak li æarrbu l-Familja Mqaddsa. Hawn jibda l-gœors. Kulœadd iross u jgœafeæ biex jaœtaf xi œaæa minn kull kwalità ta’ frott li jibda jintefà minn æewwa dik id-dar li tagœthom l-istalla.

Las Pastorelas

Pastorelas (Reçti li jippreÿentaw il-ærajja tar-rgœajja) jiæu mtellgœin tul iÿ-ÿmien tal-Milied kemm minn nies komuni kif ukoll



minn gœaqdiet professjonali. Xi kultant, ir-reçta jivvintawha spontanja, però xorta tirrakkonta l-ærajja ta’ meta l-anælu œabbar it-twelid tal-Bambin lir-rgœajja. Din l-attiv-ità tmur lura fi ÿmien meta’ l-Messiku kien ikkonverta gœall-Kristjaneÿmu. F’dawn ir-reçti, ta’ min wieœed jinnota li waqt li r-rgœajja jkunu qegœdin jimxu wara l-istilla, sejrin lejn l-gœar ta’ Betlem, dawn jiltaqgœu ma’ œafna diffikultajiet li jkun œejjielhom ix-xitan. Iÿda dawn ir-rgœajja jirnexxielhom jegœlbuhom u jaslu fejn l-gœar.

El Nacimiento

F’œafna djar Messikani l-aktar tiÿjin impor-tanti huwa l-El Nacimiento (il-presepju). Dan jikkonsisti fi pjanura kbira, f’gœar im-daqqas fejn ikun hemm il-ærajja tan-nat-ività, muntanji u œafna pasturi mxerdin fil-presepju. Fost dawn il-pasturi, wieœed isib

xi serp jew figura ta’ xitan fil-bogœod. Noche Buena

Il-festi tal-Milied fil-Messiku jilœqu l-qofol tagœhom f’Noche Buena (lejlet il-Milied), bil-quddiesa tas-serduk, Misa de Gallo. Din tibda hekk kif jidden is-serduk. Wara l-familji jinæabru d-dar gœall-ikla tradizzjona-li tal-Milied li tkun tikkonsisti f’bacalao a la vizcaina (bakkaljaw) u revoltijo de romeritos (wild greens in mole sauce). Id-dundjan jew xi œanÿir mixwi ma jonqosx gœal dawk li jkunu sinjuri. Il-Ponche (xarba sœuna bil-frott), sidra sparkling cider ma jonqsux ukoll. Filgœaxija kulœadd jinæabar flimkien biex jiftœu ir-rigali u gœat-tfal jingœataw piñatas u luces de Belen. Dawn iç-çelebrazzjonijiet idumu sa’ sbieœ il-25 ta’ Diçembru. Din il-æurnata tkun æurnata ta’ mistrieœ u jgawdu mill-el recalentado (dak li jkun fadal mill-lejl ta’ qabel!)Hekk tajna daqqa t’gœajn kif pajjiÿ daqshekk ‘il bogœod minn xtutna jiççe-lebraw il-Milied.

Tagœrif meœud mis-sit elettroniku: http://www.mexconnect.com/mex

_/christmas.html

Œallastha l-Miÿata ? Jekk le, ibgœat cheque ta’ ¢5 lis-Segretarju. Id-donazzjoni tiegœek tassi -

guralek parteçipazzjoni f’dak kollu li jsir fl-Gœaqda Œbieb tal-Presepju – Malta u fl-istess œin tkun tgœin lill-istess Gœaqda biex tkompli tmexxi ‘l quddiem l-gœanijiet tagœha, prinçipalment dak li tinkoraææixxi l-preÿenza tal-presepju f’kull dar Maltija.


Il-Logo tal-Gœaqda Œbieb tal-Presepju – Malta

Waqt il-Laqgœa Æenerali Annwali 2020 (ara paæ. 5 ) sar qbil li Art.

1:2 tal-Istatut jinbidel u jiæi jaqra hekk:L-emblema tal-Gœaqda tkun dik li tidher fuq il-faççata ta’ quddiem ta’ dan l-istat-ut u turi ‘l-Madonna u ‘l San Æuÿepp imdawrin ma’ Æesù Bambin fil-maxtura fuq sfond tas-Salib ta’ Malta ta’ tmien ponot. L-isem u s-sena li fiha twaqqfet l-Gœaqda jidhru maç-çirku ta’ barra.Ikun hemm ÿewæ verÿjonijiet tal-logo li jintuÿaw skont il-bÿonn. Tal-ewwel ikun abjad u iswed fejn il-kulur tas-Salib ikun abjad fuq ix-xellug u griÿ fuq il-lemin bil-kliem maç-çirku jkun iswed. Fit-tieni verÿjoni l-kulur griÿ tas-Salib isir aœmar u l-kliem maç-çirku jsir aœmar skur (ma-roon). F’kull verÿjoni, l-figuri tas-Sagra Familja u figuri oœra li jistgœu jkunu suææeriti, jkunu silhouette jew bil-kuluri iswed u abjad.Gœalkemm hemm xi idejat dwaru, d-disinn gœadu mhux finali. Gœalhekk il-Kunsill Amministrattiv qiegœed, per-mezz ta’ dan l-avviÿ, jistieden disinni oœra li gœalkemm jistgœu jvarjaw fil-poÿizzjonament tal-partijiet tal-logo,

l-œsieb prinçipali kif espress fl-Art 1:2 li jidher hawn fuq irid ikun muri çar. Pro-posti magœmulin fuq folja A4 bil-kuluri msemmija gœandhom jaslu gœand is-Segretarju sa nhar is-Sibt 18 ta’ Lulju, 2020.Il-Kunsill iÿomm id-dritt li jirrifjuta kull disinn, jekk jidhirlu li l-livell mixtieq ma ntlaœaqx. Id-disinn li jiæi magœÿul jingœata lil disinjatur professjonali gœall-irfinar jekk ikun meœtieæ.Il-copyright u l-esklussività tal-uÿu tad-disinn ikun f’isem l-Gœaqda Œbieb tal-Presepju – Malta li jkollha d-dritt li tir-reæistrah.

Il-Website tal-Gœaqda Œbieb tal-Presepju - Malta

www.presepjumalta.orgŒbieb tal-Presepju Malta


xxi Edizzjoni - AAchEn - ÆErmAnjA

Il-Kungress UN.FOE.PRAE.

Kif œabbarna f ’ œ a r æ i e t

oœra tal-fuljett tagœna, fil-bi-du ta’ din is- sena sar il-XXI Kungress tal-Pre sepju org-an izzat mill-

Federazzjoni Universali Presepistika, magœrufa aœjar bœala UN.FOE. PRAE. Din il-federazzjoni tiæbor fiha gœaqdiet presepistiçi minn madwar id-dinja u gœalhekk wieœed malajr jifhem l-impor-tanza tal-Kungress Dinji li jsir kull erba’ snin. Din id-darba sar f’Jannar fir-reæjun magœruf bœala Euregio, fejn il-fruntieri tal-Æermanja, l-Olanda u l-Belgju jilt-aqgœu flimkien. Iç-çentru tal-Kungress kien æewwa Aachen, belt aktarx ÿgœira viçin il-fruntiera. Meta erba’ snin ilu tœabbret id-data u l-post gœall-Kungress 2020, kien hemm min qarras ftit wiççu. Kulœadd irraæuna li l-Æermanja, f’nofs Jannar ma tiççajtax u taf tagœmel ftit kesœa u xita mhux œaÿin. Imma bœal ma jgœidu li fejn tmur il-qalb jimxu r-riæle-jn, u aœna wkoll, l-imœabba li gœandna gœall-presepju œeææitna biex immorru niltaqgœu ma’ œbieb tal-presepju minn madwar id-dinja.Gœaqqadna grupp ta’ tlettax li kellu jirrapreÿenta l-Gœaqda tagœna. Bœala l-iktar wieœed anzjan fil-grupp ingœatajt l-inkarigu biex nipprepara dak kollu meœtieæ gœal din il-mawra. Œtieæli nara wkoll kif ser naslu Aachen – post li anqas

fuq il-mappa ma kont naf fejn hu. Bl-gœajnuna tal-mara tiegœi, li bdiet tiæbor l-informazzjoni mill-internet, bdejt nibni l-istampa li kelli bÿonn. F’inqas minn æimagœtejn kellna kollox lest u kien fadal ÿmien biÿÿejjed biex ngœaqqdu programm mimli informazzjoni. Sal-previÿjoni tat-temp kellna.Tlaqna lejn id-destinazzjoni tagœna ftit qabel sebaœ, nhar it-Tlieta 14 ta’ Jan-nar, 2020 u wara titjira ta’ tliet siegœat u rikba ta’ siegœa f’taxi, wasalna Aachen qrib nofsinhar. Il-pjan kien li mmorru passiææata biex norjentaw ruœna mal-belt. Bl-informazzjoni li kellna u l-GPS f’idejn tnejn mill-membri tal-grupp, malajr sirna nafu kif naslu fil-postijiet tal-Kungress, fosthom it-Town Hall u l-Katidral ta’ Aachen. Tard wara nofsinhar



kellna ftit xita œafifa; imma xorta mor-na naraw il-knisja ta’ San Niklaus fejn l-gœada fil-gœodu kellna nirreæistraw u fil-gœaxija nattendu gœall-ftuœ tal-Kun-gress. Din il-knisja tintuÿa kemm mill-Kattoliçi kif ukoll mill-Ortodossi, gœal-hekk il-parti reliæjuÿa tas-serata œadet forma ta’ servizz ekumeniku b’taœlita ta’ riti miÿ-ÿewæ komunitajiet. Natural-ment kien hemm ukoll parteçipazzjo-ni ekkleÿjastika mill-Olanda u l-Belæju li gœenu biex ir-rappreÿentazzjoni tkun verament waœda ekumenika. Id-diskorsi tal-ftuœ u l-inawgurazzjo-ni tal-Kungress saru fis-sala ewlenija tat-Town Hall ta’ Aachen, ftit passi bogœod mill-Knisja ta’ San Niklaus.Matul it-tliet ijiem ta’ wara mor-na nÿuru wirjiet presepistiçi fi bliet ÿgœar u rœula fil-Æermanja, l-Olanda u l-Belæju. Rajna presepji ta’ qisien u forom differenti, naturalment skont

id-drawwiet u l-istil tal-loka-litajiet li ÿorna. Kien hemm presepji sbieœ u dettaljati kif ukoll oœrajn ftit inqas attraenti. Preÿenti fil-wirjiet kollha kien hemm l-entuÿjmu tal-membri tal-gœaqdiet li organizzaw il-wirjiet.Interessanti œafna kienu l-pre sepji li rajna f’numru ta’ knejjes. Il-parti l-kbira tagœhom kellhom pasturi life-size maœdumin minn injam, xama’, u æibs. F’ebda wieœed minn dawn ma rajna l-gœar fejn twieled il-Bambin. Dan ak-tarx kien qiegœed f’xi forma ta’ gœarix mibni minn siæar œajjin. Ix-xenarju tal-presepji wkoll kien magœmul minn siæar œajj-

in, imœawla fi qsari kbar li nœbew qalb iz-zkuk u l-weraq. Æeneralment, is-Sagra Familja f’dawn il-presepji kienet fuq stil Lhudi imma l-pasturi l-oœrajn aktarx li kienu kollha lebsin l-istil tal-lokal fejn ra-jnihom. Impressjonani œafna l-ammont



ta’ annimali f’kull presepju. Kien hemm tjur ta’ kull tip, razez ta’ nagœaæ differ-enti, iæmla, w annimali oœra li jinsabu fil-boskijiet li jdawwru l-Euregio. Fost dawn ma naqsux l-iskojjattlu (squirrel), il-volpi, il-fenek selvaææ, l-mogœÿa nana, kif ukoll xi œanÿir selvaææ. Ma naqsux ukoll il-klieb u qtates.Fil-gœaxijiet imbagœad stajna nattendu gœall-kunçert fuq l-orgni tal-Katidral ta’ Aachen, b’muÿika ta’ Johann Sebastian Bach, il-laqgœa plenarja li fiha tœabbar ukoll il-post tal-edizzjoni tal-Kungress li jmiss u l-ikla formali fis-Sala tal-Inku-runazzjoni fit-Town Hall. Tliet serati, li minkejja xi ftit gœejja, komplew ÿiedu l-œbiberija fost il-parteçipanti. L-aœœar attivita uffiçjali tal-Kungress kienet qud-diesa pontifikali fil-katidral ta’ Aachen. L-atmosfera f’dan il-katidral, li gœalkemm mhux ta’ xi kobor speçjali, imma ta’ ambjent tipikament barokk, kienet waœ-

da li ÿammet lil kulœadd attent sakemm l-aœœar œsejjes tal-orgni intilfu bejn il-kolonni u l-arkati li jiffurmaw l-istess tempju. Kien fadal l-aœœar ÿjara fid-djoçesi ta’ Aachen li tinkludi wkoll l-irœula ÿgœar ta’ Heins-berg, Gangelt, Linnich u Rur-dorf. Matul din iÿ-ÿjara kellna l-opportunità li naraw presepji ta’ daqs naturali mibnijin fi knejjes. Uœud minnhom kellhom pas-turi artistiçi maœdumin fl-injam. Bœal fi bliet oœra li ÿorna, s-siæar u z-zkuk kienu l-materjal l-iktar uÿat gœal dawn il-presepji. Wara l-ikla ta’ nofsinhar, li ppre-paraw gœalina l-œbieb minn Rurdorf, kien wasal il-mument

li l-grupp tagœna jœalli l-marka tiegœu mal-organizzaturi tal-kungress. Ridna wkoll inœallu tifkira taÿ-ÿjara tagœ-na f’dan ir-reæjun u kif wieœed jistenna, dan gœamilnieh permezz ta’ presepju fuq stil Malti maœdum mill-membru tagœna is-Sur Raymond Deguara b’pasturi ta’ Laurence Baldacchino. L-effett li œoloq dan il-presepju œasad anke lilna. Kien verament mument meta l-œbiberija bejn l-Gœaqda Œbieb tal-Presepju – Malta u dik ta’ Rurdorf inœasset minn kull min kien preÿenti dakinhar. Din il-œbiberija kompliet tidher meta waqt mixja mat-toroq ta’ dan ir-raœal ÿgœir mhux biss rajna gœadd ta’ presepji wara t-twieqi, f’parapetti ta’ djar u f’æonna privati, imma wkoll æejna mistiedna nidœlu narawhom fi djar privati. Verament tmi-em sabiœ gœal dan il-Kungress Mondjali li gœal darb’oœra kompla wera l-kobor tal-presepju fid-dinja!


Fi tfuliti, aktar minn nofs seklu ilu, minbarra l-presepju bil-pasturi tat-

tafal u l-Bambin çkejken fuq blata, jien, forsi gœax bint Ingliÿ, tlajt nemmen bla tlaqliq f’Father Christmas u idœku kemm tridu gœadni nemmen fih sallum.Malli bdejt naqbad lapes f’idi kont nik-teb lil Father Christmas biex ngœidlu x’nixtieq gœall-Milied. Issa dan Father Christmas li niftakar jien ma kienx xi wieœed sofistikat bœalma gœandi llum, imma kien wieœed tal-kartun li ommi kienet æabet magœha mill-Ingilterra fl-1935. Xorta kont niktiblu, npoææi l-ittra wara dahru bejn il-kartuna u l-œajt. U tafux x’kien jibgœatli lura? Ittra ttajpja-ta!! Kienet tasal nhar il-Milied u gœaæeb tal-gœeæubijiet kien ikun jaf eÿatt u bid-dettal kemm kont inkun qgœadt imqar-ba d-dar, kif kont mort fl-iskola speçjal-ment fis-somom, u kien jgœidli gœaliex mhux ser insib fil-kalzetta dak kollu li kont tlabtu.

Minn Grace pace

Domt sejra hekk mhux œaÿin, sena wara l-oœra sakemm darba kont il-privat waqt il-vaganzi tal-Milied. Il-kliem waqa’ fuq ir-rigali u ta’ innoçenti li kont gœidt lil sœabi li kont irçevejt ittra mingœand Fat-her Christmas u tgœidx kemm daœku. Jien nitmasœan li Father Christmas tassew kien jeÿisti u huma gœajruni ‘balala’.Insomma œija u oœti kienu iÿgœar min-ni. L-istorja kompliet fid-dar ta’ tfuliti. Iÿÿewwiæt u Father Christmas beda jæib fil-kalzetta dak li jkunu talbuh uliedi. Il-lum il-æurnata jæib dak li jitlob n-neputi. Mhux talli hekk, talli lil dan jixroblu l-œalib u jiekollu biçça mince-pie!Imma jien fil-bidu gœedtilkom li gœadni sallum nemmen b’Father Christmas u hekk hu! Gœalija dan hu l-ispirtu tal-Milied – sejjaœlu Santa Klaws jew San Niklaw jekk trid – l-isem m’hu ta’ ebda importanza, imma l-ispirtu iva. Gœadni

“Father Christmas”



Il-friegœi ta’ din is-siæra jintuÿaw gœat-tiÿjin tal-Milied. Din il-pjanta ma nsibuhiex

tikber hawn Malta, iÿda ÿgur kulœadd ra xi kejk jew log tal-Milied imÿejjen biha. Hemm œafna stejjer li jassoççjawha mal-Milied iÿda l-aktar waœda komuni hi li siæra tal-holly kienet miÿrugœa qrib l-gœar fejn twieled Æesù. L-agœsafar kienu naqqru l-frott aœmar ta’ din is-siæra, iÿda dak il-lejl li fih twieled Æesù, din is-siæra rabbiet

iÿ-ÿahar, fetœet il-fjuri u gœamlet il-frott! Il-weraq ta’ din il-pjanta fihom ix-xewk, u l-frott ÿgœir li tagœmel huwa aœmar. Din il-pjanta nistgœu inqabbluha ma’ persuna fejn ix-xewk huma d-difetti fil-karattru, iÿda l-frott huwa s-sinjal ta’ dak is-sabiœ kollu li hemm fiha. U int x’jolqtok l-aktar meta tœares lejn din il-pjanta ... ix-xewk jew il-frott?

Il-HOLLY (ileks,ilçi)

nilmaœ lil Father Christmas-fil-œaddiema u fl-anæli tad-dar tal-Providenza, fis-soru Ursolina li ddur bit-trabi fil-crëche, fis-sorijiet l-oœra li qed irabbu ulied œaddieœor, f’dik it-tarbija li bid-daœka tagœha tisraqlek qalbek, f’dak ix-xwejjaœ mgœaw-weæ ganç li gœandu qalbu f’idu, fin-nies kollha li jaœd-mu b’xejn u fil-mistur biex jgœinu ‘l œaddieœor bla ma jdoqqu fanfarri; narah f’dawk li jagœmlu sagrifiççju (mhux jagœtu miÿ-ÿejjed li gœandhom imma jiççaœœdu huma biex iferrœu lil oœrajn); narah f’dawk li jœallu l-organi tagœhom wara mewthom biex œaddieœor jgœix, f’dawk li jagœtu kilwa bla ma jqisu li l-oœra tista’ timrad. U œafna u œafna oœrajn. Dan l-aœœar, dan l-ispirtu sabiœ rajtu f’Mary li mietet biex oœtha Jodie setgœet ikollha aktar çans. Inœoss li

gœax bqajt nemmen f’dan l-ispirtu tal-Milied, gœalkemm xjaœt, gœadni young at heart. Ma fiha xejn œaÿin li t-tfal jemmnu f’Santa Klaws jew f’xi fatata tajba. Gœala le! Gœad jasal ÿmien li jik-bru. Œall uhom igawdu tfulithom, u jalla meta jikbru jibqgœu jaraw l-ispirtu ta’ Father Christmas f’nies altruisti li jilta-qgœu magœhom.


Meta l-Imgœallem beda joœloq id-din-ja, l-ewwel li pprova jagœmel kien

il-œmara. Imma, œaæa tal-gœaæeb, dan l-esperiment marlu ÿmerç!Il-widnejn æew kbar œafna u leœinha kien taç-çajt. Gœalhekk il-Mulej baqa’ jipprat-tika sakemm fl-aœœar œareæ bil-kapulavur tiegœu ... il-bniedem uman!Issa l-œmara qatt ma kienet rat kreatura bil-wieqfa b’ÿewæ saqajn biss!! Rat li din kienet œaæa taç-çajt œafna u bdiet tidœak u æib lil min jidœak!! Alla œadha bi kbira u œassu offiÿ li biçça œmara tiddieœak b’sidu. Bœala kastig qalilha li minn dakinhar ‘il quddiem kellha taœdem bœala annimal li jkollha ææorr fuq dahra!! U qalilha “int

minn jessie chircop

Kif il-Œmara iææib is-salib fuq dahrha


ikollok tobdi lil dal-bniedem u taqdih”. Il-œmara ddispjaçiha œafna li kellha tieœu dal-kastig, meta ma kellha tort ta’ xejn!

Imma kellha ssofri gœal œafna u œafna snin mingœajr ma tgemgem! Sidha ma tantx kien jitrattha tajjeb. Œafna drabi jsawwatha u ma jagœtihiex ikel biÿÿejjed! Tgœallmet li tibÿa’ mill-bnie-dem u tobdieh!Ilu, ilu œafna, f’post qrib Æerusalemm kien hemm bidwi fqajjar li kellu œmara çkejkna. Tant kienet ÿgœira dil-œmara li ma kinitx tiflaœ tagœmel xogœol tqil! Dan il-bidwi fqajjar ma setax jitma’ œalq ieœor!! Gœalih dil-œmara ÿgœira

ma kienitx ta’ uÿu fir-raba u veru ftit setgœet iææorr affarijiet tqal fuq daharha!! Aœseb u æib lil min jaœseb, dan il-bidwi ra li l-aœjar ikun li jeœles minnha. Hu ma kellux x’jambiha; hu tant kien fqir li ma setax jitmagœha iÿjed. Œaseb li peress li tant kienet ÿgœira œadd ma kien ikun iridha! Æieœ f’moœœu li joqtolha.Meta l-bidwi wera dal-œsieb lit-tfal tiegœu œadd minnhom ma qabel miegœu. Tant kienu jœobbuha dil-œmara æwejda æwe-jda! Qalulu li aœjar ibiegœha lil xi œadd. Il-missier weæibhom “Kont inkun lest li nbiegœha, imma min se jixtri œmara tant ÿgœira li ma tiflaœx taœdem?” Al-lura t-tfal qalulu biex jorbotha ma’ siæra u jtiha lil min ikun iridha mingœajr ebda œlas!! Hekk gœamel ... l-gœada mas-sebœ rabatha fit-triq li tagœti gœall-belt.Wara ftit li rabat din iç-çkejkna œmara,


koppja ÿagœÿugœa, bil-mara fi tqala avvanzata, resqu lejh u bdew juru interess f’dil œmara. Il-bidwi qalilhom li ma kienet tajba gœal xejn u ma kienetx tiflaœ iææorr xejn fuq daharha. Imma r-raæel ta’ dik il-mara tqila aççetta l-œmara u qabel telaq qallu li se jsib x’jagœmel biha. Fakkru li tal-qalb twajba tiegœu l-Mulej kien se “jpattilu”.Dak ir-raæel kien Æuÿeppi u l-mara tqila kienet Marija. Kienu qed ifittxu kenn iÿda œadd ma offriel-hom dan il-kenn. Il-œmara kif rat lir-raæel mœasseb offriet li tgœinhom. Æuÿeppi rikkeb lill-mara fuq dahar il-œmara u baqgœu sejrin lejn Betlem. Peress li œadd ma tahom kenn, sabu gœar tal-annimali. Hemm il-mara welldet it-tarbija Æesù, tarbija ta’ æmiel liema bœalu! Il-œmara marret tfittex annimali oœra biex iÿommu lit-tarbija sœuna bin-nifs tagœhom.Din il-œmara çkejkna tant saret tœobb lit-tarbija li tul it-tfulija mqaddsa tagœha kienet tmur kull fejn imur Hu. Dan Æesù kien jidher æentili, qalbu tajba, gœaref u qatt ma sawwatha! Wara xi ÿmien æara li dan Æesù daœal f’Æerusalemm fuq din il-œmara fost il-ferœ u l-gœajjat tan-nies. Iÿda f’dik il æimgœa stess, il-folla daret kontra dan Æesù. Sawtuh, libbsulu kuruna tax-xewk u gœabbewlu s-salib. Æismu kien kollu dmija u f’rasu l-kuruna tax-xewk kienet qed tweæægœu œafna!X’œin rat hekk din il-œmara marret fejn Æesù u tœassrietu. Qaltlu, “Sidi tini dik il-kuruna tax-xewk, libbishieli fuq dahri. Jien gœandi æilda œoxna u ma tantx in-œossha”. Imma Æesù qalilha, “Grazzi, imma jien ikolli nilbes dil-kuruna tax-xewk gœax jien ir-Re tal-Lhud. Imma

nibqa’ niftakrek gœal tjubitek!” Reæa qaltlu l-œmara, “Mela œallini næorrlok is-salib. Dak tqil œafna! Jien imdorrija nerfa’ toqol kbir”. Æesù qalilha, “Grazzi imma jien ikolli nerfa’ dat-toqol ta’ salib biex in-salva lill-bnedmin! Imma int biss, œmara çkejkna, tifhem it-tbatija tiegœi....u xtaqt tgœinni!! Talli wrejt ix-xewqa tiegœek li tgœinni, gœad ikollok il-premju gœall-qalb twajba tiegœek!”Æesù miet fuq is-salib u mar fejn Alla Mis-sieru. Qallu bil-qalb twajba tal-œmara u kemm riedet tgœinu. X’œin sama’ hekk qallu “Mela irrid nippremja lil din il-œmara” Alla mar œdejn il-œmara u qalilha, “Int trid iÿÿomm widnejk kbar, dawn ikunu qishom it-timbru tiegœek. Bihom tkun tistà tismà l-œsejjes minn kull naœa tiegœek anke mill-bogœod œafna, u ÿÿomm ukoll leœnek ... imma n-nies min-flok jidœku bik tidœak bihom int. Gœad tmur il-æenna œdejn Alla u minœabba li int ridt tilbes il-kuruna tax-xewk flok Ibni, issa tkun tista’ tiekol u tgœix fuq il-œxejjex bix-xewk u li jniggÿu biex anke meta jaqa’ l-æuœ fid-dinja int ma tmutx bil-æuœ. U bœala sinjal ta’ rispett, jien ser nimmarkak bil-marka tas-salib fuq dahrek u tkun taf li Alla jœobbok.


X’ifisser il-Milied gœat-tfal iÿ-ÿgœar?

Minn br. felix agius

Iÿ-ÿmien tal-Milied hu l-aœjar ÿmien biex wieœed jista’ jitkellem mat-tfal iÿ-

ÿgœar fuq il-misteru ta’ meta l-Iben t’Alla sar bniedem. Iÿ-ÿjara tal-Anælu toffri lit-tfal iÿ-ÿgœar materjal siewi, biex dawn jidram-matizzaw dan il-misteru u hekk, barra milli jidœlu fl-ispirtu tal-festa, jieœdu pjaçir jaœdmu mill-ædid ærajjet il-Milied. Xejn ma jagœti pjaçir lit-tfal tal-eta’ tal-kinder milli jiççelebraw xi birthday sew jekk ikun tagœhom u sew jekk ikun ta’ wieœed minn sœabhom. Il-Party tal-Mil-ied imbagœad hu birthday party speçjali. It-tiÿjin tal-kamra, il-presepju u l-atmos-fera li wieœed joœloq, kollha jgœinu biex inissel il-ferœ tal-qalb li t-tfal ta’ dik l-età biss kapaçi jœossu!Iÿda l-preparazzjoni li gœamel Alla gœall-miæja ta’ Ibnu fid-dinja kienet xort’oœra. Alla ried li gœal Ibnu, joœloq Omm l-iÿjed qaddisa li d-dnub ma kien qatt fiha. (Il-

festa tal-Kunçizzjoni).Inœajru lit-tfal biex jip-preparaw ir-ruœ innoçenti tagœhom billi jagœmlu opri tajba eÿempju juru mœabba speçjali lil Alla, bit-talb u karitajiet (atti ta’ mœabba ÿgœar) u tjubija mal-proxx-mu u fid-dar mal-æenituri tagœhom u ma’ œuthom. B’hekk it-tfal tgœallimhom ilestu ruœhom spiritwal-ment gœal din il-festa hekk kbira.Tajjeb ukoll li ngœallmu

lit-tfal jgœidu ta’ spiss is-“Sliema Gœalik” bl-ikbar rispett bœal ma qal l-anælu lill-Madonna. Din bla dubju kienet il-qima li Alla xtaq jagœti lil dik li kellha tilqgœu æo fiha u li kellha tkun im-faœœra matul iÿ-ÿminijiet.Il-Presepju, imbagœad, gœandu jkollu post f’xi rokna mÿejna tal-klassi. Ngœinu lit-tfal ha jarmawh huma stess u jagœmlu l-istess id-dar. Mingœajr ma nœallu barra l-festa materjali, jiæifieri l-ikel u x-xorb tal-party inÿommu quddiem gœajnejn it-tfal li l-parti materjali mhux kollox, anzi gœandu jkollu parti sekondarja, u hi l-preparazzjoni spiritwali li gœandha tiæi l-ewwel. B’hekk it-tfal tkun ipprepara-jthom b’mod mill-aœjar gœall-miæja ta’ Æesù fostna fil-jum tat-twelid (Milied) Tiegœu.

Meœuda mir-rivista Tfulija Bikrija, Œaræa numru 2

Diçembru 93 / Jannar 94


Il-festa tal-Milied tibqa’ dejjem l-isbaœ festa gœaliex tfakkarna fit-Twelid ta’ Æesù Bambin

fil-grotta ta’ Betlem – ærajja unika fl-istorja tal-bnedmin.Hawn imbagœad il-festa tal-Epifanija li tfakkar fit-tliet Rejiet tal-Lvant: Gaspar, Melchior u Baltazar, li marru joffru r-rigali (deheb, nçens u mirra,) lil Æesù Bambin.Hemm leææenda œelwa marbuta mat-tliet Maæi. Il-famuÿ esploratur Marco Polo jikteb: Æesù aççetta r-rigali tagœhom u biex ipattilhom ta’ dan tahom kaxxa tad-deheb magœluqa. Iÿda l-Maæi fetœu l-kaxxa u æo fiha sabu æebla biex tfakkarhom jibqgœu sodi fi twemminhom. Huma ma fehmuhiex din u fid-diÿappunt tagœhom irmew il-æebla f’bir. Minnufih ilsien ta’ nar feææ fis-smewwiet u daœal æol-bir jaqbad.Il-Maæi ddispjaçihom, u sogœbiena gœad-dgœjufija tagœhom œadu xi ftit nar magœhom u qegœduh fit-tempji fejn dan in-nar kien jitqies bœala nar qaddis.Illum nafu li r-Relikwi tat-tliet Rejiet jinsabu konservati u meqjuma fil-famuÿ katidral ta’ Co-logne, il-Æermanja.Federiku I, magœruf bœala Barbarossa, l-Imper-atur Æermaniÿ tal-Imqaddes Imperu Ruman, rebaœ l-gœadu tiegœu, li kien fil-Belt ta’ Milan, l-Italja. Il-Kançillier tal-Imperu Reinald von Das-sel bœala frott ta’ dik ir-rebœa œa mill-Belt ta’ Milan ir-Relikwi tat-tliet Rejiet biex jagœtihom bœala rigal lil Belt ta’ Cologne fejn von Dassel kien twieled.Il-Papa Alessandru III (1159 – 1181) bagœat it-

Minn MiCHAEL GALEA

truppi tiegœu biex jaqbdu ‘l von Dassel u ma jœalluhx joœroæ mill-Italja b’dawn ir-Relikwi prezzjuÿi. Iÿda von Dassel irnexxielu jasal fuq ix-xmara tar-Rhein fejn hemm il-Katidral ta’ Co-logne. Fit-23 ta’ Lulju, 1164 r-relikwi twasslu proçessjonalment sal-Katidral.Ir-Relikwi huma çentru tal-pellegrinaææi u de-vozzjoni; Cologne hija çentru tal-kattoliçiÿmu fil-Æermanja. Ir-relikwarju li fih huma miÿmumin dawn il-fdalijiet, jirrappreÿanta episodji li gœand-hom x’jaqsmu mat-tliet Maæi, minquxin u skol-piti fid-deheb mastizz, jiæbor fih ‘l fuq minn 150 œaæra prezzjuÿa.Ta’ min isemmi li l-kappella tal-Lingwa Æermaniÿa tal-Ordni tal-Kavallieri ta’ San Æwann li hemm fil-Knisja Konventwali ta’ San Æwann (illum kon-Katidral), il-Belt Valletta, hija ddedi-kata sewwasew lill-Adorazzjoni tat-Tliet Rejiet, festa tal-Epifanija. Dan il-Kwadru titulari huwa xogœol il-pittur Stefano Erardi (1630 – 1716).

Ir-Relikwi tat-Tliet Maæi fil-Æermanja

Ir-Relikwarju tal-Maæi f’Cologne


Tagœrif æenerali gœat-tfal:•F’xi bliet tal-Istati Uniti hemm liæi li tipprojbixxi lil Santa Klaws jilbes il-baffi tas-suf jew tat-tajjar minœabba l-biÿà ta’ xi nar. Gœal-hekk il-baffi jridu jkunu magœmula minn materjal li ma jaqbadx mala-jr. Jew l-aœjar ikollu baffi naturali...bajda.

•F’xi rœula Svizzeri jieklu l-Christmas card...kartolini speçjali magœmula minn kejkijiet u torti bil-messaææi fuqhom. F’jum il-Milied dawn il-kartolini jittieklu mit-tfal.

•Fi Franza lil dawk it-tfal li jæibu ruœhom imqarbin San Nikola jæib-ilhom biçça njama.

•L-ewwel kartolini tal-Milied saru fl-Ingilterra fl-1846. Minnhom saru elf biss.

•Fil-Finlandja n-nies jiftakru fl-annimali u fl-gœasafar. Il-baqar u ÿ-ÿwie mel jingœataw ikla speç-jali fuq il-bjut tad-djar œalli anki l-gœasafar igawdu.

•F’xi pajjiÿi Ewropej it-tfal jagœmlu xemgœat fit-twieqi biex igœinu lil Æuÿeppi u l-Marija fit-triqithom lejn Betlem.

• Gœandek bÿonn: Xemgœat bojod ta’ kull daqs;• Stencils ta’ disinji li tixtieq (dawn tista’ tagœmilhom inti stess billi tpinæi disinn sempliçi u taqtgœu fuq biçça plastik jew kartonçina);• Masking tape; • Spray taÿ-ÿebgœa kulur id-deheb jew fidda.Waœœal l-istencil fuq ix-xemgœat bil-masking tape u sprejja ÿ-ÿebgœa bil-mod. Œalliha tinxef.(Dawn ix-xemgœat jidhru l-isbaœ meta jkunu mixgœulin œdejn xulxin, b’disinji u daqsijiet differenti).

Kif tagœmel:

Xemgœat gœall-Milied


L-Atmosfera tal-Milied ...Kien lejn l-aœœar ta’ Novembru. Ix-

xita kienet tlanæas mal-œæieæ tat-twieqi ... u l-kesœa xxoqq l-gœadam!. Bdejt naœseb u naœseb. Dan it-temp kien qed iæibli quddiem gœajnejja meta kont ÿgœira fid-dar tal-æenituri tiegœi. Daqsxejn ta’ tifla moœœ ir-riœ, nistenna l-miæja tal-Milied.Aœna t-tfal konna bil-œrara nis-tennew il-Milied minn sena gœall-oœra. L-atmosfera tal-Mi-lied kienet tibda tinœass minn kmieni. L-iljieli ta’ sœana fid-dar ... imdawrin ma’ xi heater mal-familja u xi œbieb jew qraba. Dan kien œin ta’ rilassament, b’xi xarba sœuna sœuna ma’ dik ix-xi œaæa tajba li kont niggosta ... xi œaæa speçjali ta’ dan iÿ-ÿmien speçjali.F’kull dar tibda xxomm ir-riœa ta’ tisjir li taqsam il-qlub bil-fwieœa. Il-mara trid tipprepara dak il-kejk speçjali gœall-familja tagœha, ieœor gœall-kunjata, gœal ommha, gœall-kappillan u l-bqija.Qed næib quddiem gœajnejja kif id-dar kienet tinqala minn fuq s’isfel. Purtieri, dojlers, tapiti. Dawn is-soltu jintramaw biss gœat-tberik u gœall-festa tar-raœal. Ma tonqosx fuq kollox is-siæra tal-Milied flimkien mal-presepju.Dawn ta’ l-aœœar kienu jkunu l-gœors tiegœi flimkien ma’ œuti ... min jarma s-siæra tal-Milied mill-aœjar li jista’, kif ukoll il-presepju. Pero’ l-presepju kien f’idejja. Jien biss kelli narmah u npoææi l-pasturi fejn u kif jogœæbuni.

Hekk kif ninsab mis-trieœa fuq il-pultruna, gœaddejjin minn quddiem gœajnejja l-œwienet tal-æugarreli fejn qed nara œafna nies jixtru r-rigali gœat-tfal u gœall- kbar. Tant dœalt fl-atmosfera tal-Milied li l-emozzjonijiet spiritwali bdew jitœalltu ma dawk tradizzjonali. Gœajnejja bdew jitbexxqu...n-nagœas beda dieœel œelu œelu ... naf li l-aœœar li niftakar kien lil œuti jÿejnu s-siæra tal-Milied ... u jien bil-pastur li kien tant gœal qalbi ... l-gœan-nej. Kien f’idejja ... imma ma nafx fejn qgœedtu. Dœalt fl-atmosfera tal-Milied fl-eqqel tas-sajf.

Minn Marion higgins debono


Novella - Il-Prietka tal-Milied Minn jonathan Balzan

Paul kien l-iktar tifel kwiet fil-klassi. L-gœalliema qatt ma kellhom xejn

xi jgorru fuqu. Ma setax jonqos li kien abbati eÿemplari wkoll. Kulœadd kien jammira imæibtu fuq l-altar speçjal-ment mal-abbatini iÿgœar minnu. Ix-xewqa ta’ missieru kienet li ibnu jimxi fil-passi tiegœu u jitla’ l-Vatikan. Gœall-eta’ tiegœu, ta’ gœaxar snin, tassew kien responsabbli u ta’ çertu maturita’. Forsi dan kien mera tal-passat ukoll. Bi ftehim, il-æenituri ta’ Paul kienu infirdu wara li kien gœamel il-praçett. Ommu siefret biex tkompli l-karriera fil-qasam turistiku. Kienet tinÿel Malta f’weekends basta mhux fi ÿmien ta’ festi. Quddiesa l-Œadd filgœodu, xemx u xita, qatt ma kien ifalliha. Œadd minnhom, wara l-quddiesa, l-kappillan sejjaœ lil Paul fil-preÿenza ta’ missieru u saqsieh jekk kienx lest li jagœmel il-prietka tat-tifel f’nofs il-lejl. Tistgœu tobsru x’ferœ œass! Kien l-ikbar rigal li

seta jkollu gœall- Milied, wara dak li jkun m’ommu mill-ædid f’dal-jiem sbieœ ta’ festi. Minkejja dan, ma naqasx milli jibagœtilha messaææ min-nufih. Missieru kien jgœinu kemm jista’ waqt li kien jitgœallem il-pri-etka bl-amment.

Ried ikun parti minn dil-esperjenza u tassew ikun Milied b’differenza, anke jekk b’sogœba kbira kien se jkun it-tielet Milied mhux bœala familja magœquda. Kull sena kien jaœdem presepju bil-æablo u jarmah fil-kuritur. Mhux l-ew-wel darba li minn wara l-bieb tal-kamra tas-sodda, missieru, lemaœ lil Paul jibki quddiem il-presepju. F’okkaÿjoni minnhom, semgœu jitlob quddiem il-grotta biex jeræa’ jara lill- æenituri flimkien. Œass gœafsa ta’ qalb. Ma œalliex lil Paul jintebaœ bih josser-vah. Kien jitlob hu wkoll l-istess kull filgœaxija quddiem xbieha tas-sagra familja mdendla fil-kamra. Iÿ-ÿmien kien daœal sew. Paul kien tgœallimha fuq ponot subgœajh u dan serraœ moœœ il-kappillan li kien gœamel gœaÿla tajba. Ried biss jip-perfezzjona t-ton li kultant kien wisq plaçidu. Gœalkemm kien jafha sew u


Kien ilu hekk tul il-purçissjoni bil-Bambin....


kellu kunfidenza kbira, Paul xorta kien beÿgœan u œosbien. Kien ilu hekk tul il-purçissjoni bil-Bambin li gœaddiet mit-toroq tar-raœal. Rabba l-kuraææ u œareæ fuq l-altar x’œin sejjaœlu l-kappillan. L-abbatini, missieru, sœabu tal-klassi u tal-Muÿew kienu fl-ewwel fillieri. Per-suna gœaÿiÿa waœda biss kien jonqos ... ommu. Lil ommu xorta kien baqa’ jœobbha, æara x’æara. Li kieku setgœet tarah! Waqa’ skiet kbir taqtgœu b’sik-kina. Kulœadd kien qed jistennieh jibda. Gœal ftit sekondi li dehru itwal minn siegœa, Paul kien qisu statwa tal-æibs. Il-knisja ma kinetx kbira. Mad-daqqa t’gœajn seta’ jieœu idea tan-nies preÿenti. F’nofs il-knisja lemaœ lil ommu. Kif kien raha l-aœœar darba. Xagœarha llixxjat, u liebsa l-kowt l-aœ-mar favorit tagœha. Œarrket xufftejha u tbissmitlu. Xenglet rasha ‘l isfel bœal donnha gœamlitlu sinjal biex jibda. Sadanittant il-kappillan, kien bejn œalltejn x’jaqbad jagœmel f’dal-mument u straœ kif Paul tah œarsa œafifa, iççaqlaq pass ‘il quddiem u beda l-prietka. Oœroæ il-gœaæeb kif saœœar knisja bil-mod eççezzjonali, b’ton sod u çar u bla tlaqliq... tant li n-nies waqfet iççapçap biss gœas-sinjal tal-kappillan. Dan kien induna li kien æara xi œaæa mhux tas-soltu. Ÿgur ma kienx belagœhom biex ikun daqshekk ewforiku ta’ tifel li kien! Paul ma felaœx ma jgœidlux b’ton baxx li kien hemm ommu. Ma kienx se jgœajjat f’nofs knis-ja. Il-kappillan, li kien jaf bl-istorja tal-familja Boræ œataf l-okkazjoni u sejjaœ lil missieru u lil ommu jitilgœu fuq l-altar u ippreÿenthom bœala l-æenituri tat-tifel. Deçiÿjoni kuraææuÿa, li œa bla ma œaseb li seta’ jkollha xi riperkussjonijiet,

iÿda ma kien xejn minn dan! Tistgœu taœsbu x’ferœ œass f’qalbu Paul! Dak li kien talab quddiem il-grotta kien tassew seœœ. Reæa’ æab quddiem gœajnejh ir-ritratt tal-praçett fuq l-istess altar tlett snin qabel. Kif in-temmet il-funzjoni u Paul kien spiçça jieœu b’idejn in-nies, resqu ommu u missieru œdejh. “Did-darba æejt Malta gœal kol-lox. Gœaææilt wisq fil-pass li kont œadt. Œa neræa’ nipprova u nagœti çans ieœor lir-relazzjoni tagœna. Dan il-Milied se ngœaddih hawn magœkom” lissnet ommu. “Ma stajtx tagœtini rigal isbaœ minn dan,” weæibha Paul bid-dmugœ f’gœajnejh, waqt li kompla, “tassew li dan il-Milied æab il-paçi f’qalbi, ferœ u gœaqda fostna”. L-gœada, kif missieru kien œie-reæ mill-kamra tas-sodda sab lil Paul quddiem il-grotta. Resaq lejh, gœan-nqu miegœu, u bi tbissima qallu, “Illum tassew qalbna mtliet bil-ferœ, u tista’ tgœidlu, “Grazzi Æesu’ talli smajt talbi”, waqt li gœannqu miegœu u œadu fil-kçina œdejn ommu jœejju gœall-ikla tal-Milied.


BETLEHEM... id-Dar t’Alla Lahm ... Dar tal-œobÿ!

Kien hemm ÿewæ irœula b’dan l-isem, wieœed Betlehem ta’

Ÿabulun xi seba’ mili fil-Majjistral ta’ Naÿaret u Betlehem ta’ Æuda li gœand-ha x’taqsam mat-twelid ta’ Æesù u li tinsab mal-œames mili fin-nofsinhar ta’ Æerusalem.M’hemmx l-içken dubju li Betlehem tallum hi dik fejn twieled Æesù. Din imsejœa wkoll Efrata li tfisser gœanja fil-frott, jixirqilha u joqogœdilha wisq dan l-isem. Mikea 5:2 isejœilha Betle-hem ta’ Efrata. Minn Naÿaret sa Betle-hem hemm 90 mil, mixja ta’ erba’ jew œamest ijiem gœalhekk wieœed jista’ jaœseb x’batew Æuÿeppi u Marija biex telgœu Betlehem jaqdu dmirhom.Gœalkemm aœna ngœidu li Æesù twieled

‘fl-gœar ta’ Betlehem’ l-ebda Evanæelista ma jse mmi dan. F’Betlehem u mad-warha hemm œafna gœerien li gœad-hom sal-lum jaqdu r-rgœajja. L-gœar li fih twieled Æesù, li kien xi ftit ‘il barra minn Betlehem, kien wieœed minn dawk li filwaqt li fih kienu jÿommu xi annimali, fuqu kienet tinbena xi gœorfa gœan-nies.

Dan jaqbel œafna mal-gœamla mtaræa ta’ dawk l-inœawi ta’ madwar Betle-hem. Waqt li ngœidu li miktub ma nsibu xejn f’liema gœar ta’ Betlehem twieled Æesù iÿda jkollna ngœidu li meta’ Æuÿeppi u Marija ma sabux fejn idabbru rashom fir-raœal œaræu bar-ra minnu u gœamlu kif kien jagœmel kulœadd u daœlu æo gœar.Il-Baÿilika tat-twelid ta’ Æesù li tinsab f’Betlehem hi ‘l bogœod œafna mill-faqar u s-sempliçita tax-xena li jagœ-tina San Luqa. Int u riesaq lejn din il-knisja tistœajlek dieœel f’xi fortizza kbira. Œajt gœoli u oœxon idawwar dan il-bini b’fetœiet gœal xi twieqi bi gradilji

Minn joseph MUsCAT



tal-œadid iœarsu minn xi amberÿuni, li tistœajlek riesaq lejn is-swar tal-Imdina, tal-Belt jew tal-Kottonera.Tidœol minn bieb ÿgœir œafna hekk li jkollok tintlewa tnejn biex tgœaddi u ssib ma’ wiççek muÿajk il-æmiel tiegœu, li mill-bieb tara n-navati bi plieri ta’ rœam aœmar li fuqhom il-kapitelli ta’ rœam aœmar bl-abjad iwieÿnu t-toqol tas-saqaf ta’ dan il-bini Biÿantin li tela’ gœall-œabta tar-raba’ seklu fi ÿmien Kostantinu u bi flus Santa Liena. Meta wieœed jinÿel isfel biex iÿur il-grotta, li ma setgœetx kienet aktar minn tnax -il metru twila u fonda mal-erba’ metri, fejn twieled Æesù, jibqa’ mibluh bil-bidla li jara. Il-bniedem matul is-snin œaseb biex isebbaœ kemm jiflaœ dak l-imkien hekk li llum ma tarax œlief deheb, fidda, œaæar prezzjuÿ, rakkmu, damask, u dawl li kollox jgœammex l-gœajnejn iÿda li jtellfu mill-œsieb ta’ dak li æara hemmhekk elfejn sena ilu. Stilla kbira tal-fidda mal-art turi sewwa fejn twieled Æesù. Mhux ta’ b’xejn li x-xwejjaœ eremita San Æilormu, li kien jgœix f’wieœed mill-gœerien qrib dak fejn twieled Æesù, b’leœen imqit kont tisimgœu jgœid: ‘il-Feddej ma æiex fid-dinja qalb id-deheb u l-fidda!’Diæa’ fit-tieni seklu l-Imperatur Adri-janu kien ittanta jœassar l-imkien fejn twieled Æesù billi ried jibni tempju lil Venere fuq l-gœar. Kienet Santa Liena

li œadmet œafna biex issib u tikxef dak il-post. Il-baÿilika li tkellimna fuqha nbniet fi ÿmien il-Kruçjati fuq il-post u l-gœamla ta’ dik li bniet Santa Liena.Betlehem tallum hi mibnija fuq ÿewæ gœoljiet hi madwar 2550 pied ‘il fuq minn wiçç il-baœar. Illum tgœodd madwar 10, 000 ruœ jew iÿjed u gœad-ha bœal fl-imgœoddi mÿejna b’œafna bini qadim b’dawk is-soqfa tondi li mill-bogœod tistœajjilhom gœenieqed tal-gœeneb, b’toroq dojoq u mdew-da bin-nies. Œaæa oœra li tolqtok f’Betlehem u li forsi ma ssibhiex fi bliet u rœula oœra tal-Palestina hi li l-biçça l-kbira ta’ niesha huma Nsara.Betlehem kienet u gœadha t-tokk tar-rgœajja. San Luqa ried juri li Æesù ried jinqeda b’nies umli, ir-rgœajja, biex iœabbru t-twelid Tiegœu. Nafu li r-rab-bini ftit li xejn kienu jaœmlu r-rgœajja mœabba l-mod ta’ œajja li kienu jgœixu, voldieri dik ta’ nomadi, dejjem jiææer-rew minn post gœal ieœor u b’hekk ma segœu qatt jimxu mal-liæi kif kienu jix-tiequ r-rabbini.


Minn ALEX POWELL

Il-Presepju ta’ Scicli...

Il-belt ta’ Scicli, provinçja ta’ Ragusa fix-xlokk ta’ Sqallija, hija magœrufa gœall-

attrazzjonijiet presepistiçi fi ÿmien il-Mi-lied. Meta wieœed iœares ‘il fuq lejn il-belt antika, minsija miÿ-ÿmien u l-progress, u jœares lejn l-gœerien fil-blat ta’ Chiafura, mingœajr ma jrid jesklama ‘qisu presepju’, hekk li issa magœrufin gœall-presepju œaj matul ÿmien il-Milied li hu attrazzjoni pre-sepistika ta’ dan il-lokal pittoresk. Dawn l-gœerien ta’ Chiafura sas-snin œamsin tas-seklu l-ieœor kienu joqogœdu fihom b’mod primittiv diversi abitanti tal-post. Lejn tmiem is-snin œamsin, dawn marru jgœixu f’postijiet aktar diçenti ‘l isfel mill-belt l-antika. Fl-istess ambjent ta’ blat u gœerien jintramaw diversi presepji oœra li jkunu esposti gœal ÿmien il-Milied. Fuq din l-gœolja tiddomina l-knisja antika ta’ San Mattew, illum imneÿÿa’ minn kull rikkezza u mitluqa gœal riœha.Il-kittieb Taljan Elio Vittorini (1908-1966), fir-rumanz tas-snin œamsin Le Città del

Mondo, isejjaœ lil Sci-cli l-isbaœ belt … forsi l-isbaœ belt fost il-bliet kollha tad-dinja.Scicli kienet dikjarata belt ta’ Patrimonju Din-ji mill-UNESCO fl-2002. Minkejja li l-isem tal-belt imur lura mat-300 Qabel Kristu, hemm traççi li juru abitazzjoni tal-art li tmur lura minn 3000 sena sa 15-il seklu QK. Bœal bqija ta’ Sqallija,

din il-belt æarrbet œsarat kbar bit-terremot devastanti tal-1693. Meta fis-seklu ta’ wara reægœet bdiet tinbena mill-ædid, il-belt œadet is-sura barokka kif tidher llum, b’diversi palazzi u knejjes li jagœmlu mill-belt attrazzjoni turistika. Ta’ min isemmi li fil-knisja ta’ San Injazju u San Guliermu tinsab meqjuma il-Madonna delle Milizie, statwa tal-Madonna fuq iÿ-ÿiemel, l-unika waœda li turi lill-Madonna b’xabla f’idejha, li tfakkar il-œelsien ta’ Sqallija mis-Seraçini fis-seklu XI f’battalja li saret qrib Scicli.L-abitanti tal-belt kollha illum jgœoddu fuq is-27,000 ruœ.Scicli llum hija magœrufa sew ma dawk li jsegwu s-serje fuq ir-RAI Il Commissario Montalbano bœala l-lokalita’ fejn jinœadmu x-xeni tiegœu.

Il-Presepju Storiku ta’ ScicliL-aktar presepju mportanti u nteressanti


Il-Knisja ta’ San Bartilmew

f’Scicli


gœall-istorja, jinsab fil-knisja barokka ta’ San Bartilmew. L-ewwel aœbar ta’ prese-pju f’din il-knisja tasal mit-tieni nofs tas-seklu XVI, fejn fl-1575 jissemma presepju bl-gœar. Dan jikkonferma kemm minn dak il-presepju illum ma fadal xejn, gœaliex in-Nativita’ li naraw illum isseœœ taœt ir-rovini ta’ tempju ÿgœir, li jagœti ftit tal-œjiel tat-tradizzjoni Naplitana. Minkejja li jingœad li l-knisja ta’ San Bartilmew kienet waœda mill-inqas li æarrbet œsarat fit-terremot tal-1693, fis-seklu ta’ wara inbidlet f’waœda barokka u sussegwentement anke il-prese-pju kien deçiÿ li jkun rinovat jew aœjar isir mill-ædid.Ix-xogœol fuq il-presepju sar mill-iskultur Naplitan Pietro Padula, li f’dak iÿ-ÿmien ta’ qawmien u rinovar artistiku, kien jinsab fl-inœawi ta’ Modica, waqt li kien fl-aqwa tiegœu gœaddej b’diversi xogœlijiet fin-nof-sinhar ta’ Sqallija. Ix-xogœol fuq il-presepju beda fl-1773, fejn l-artist œadem 40 pastur, waqt li fl-1776 œadem ix-xena tal-Maæi b’25 figura, b’ÿewæ xeni, l-Adorazzjoni tal-Maæi u l-Maæi resqin biÿ-ÿwiemel u l-iæmla. Iÿ-ÿmien gœarraq uœud mill-pasturi u ntil-fu, imma l-akbar dannu sar fl-1971 meta xi figuri mill-isbaœ insterqu u ma nstabu qatt. Illum fadal biss 25 pastur. Minkejja li l-artist hu Naplitan u kien jaf tajjeb il-karatteristiçi tal-pasturi Naplitani li kienu fl-aqwa tagœhom, œadem pasturi tal-injam b’taœlita ta’ tradizzjoni Siçiljana u Naplitana. Œafna mill-persunaææi juru raœœala u rgœaj-ja fqajra li juru l-poplu ta’ dawk iÿ-ÿminijiet, kif kien preçiÿament l-iskop tal-artist. Il-qisien ivarjaw minn madwar 70çm gœall-figuri ta’ quddiem sa 20çm dawk l-aktar imbegœda. Il-presepju fih mal-20 metru kwadru. Padula

œadem ukoll il-presepju nniffsu li ukoll jis-ta’ jissejjaœ taœlita’ ta’ tradizzjoni Naplitana mà dik lokali ta’ Sqallija. Waqt li l-presepju l-antik kien jidher biss mill-faççata, issa Padula gœamlu jidher minn faççata oœra. Kmieni wara nofsinhar, nhar il-Milied, mill-knisja ta’ San Bartilmew toœroæ purçissjoni bil-banda u l-fratelli tal-post fejn tintrefa’ urna kbira tad-deheb li fuq il-quççata tagœha tistrieœ statwa tal-Bambin magœr-ufa min-nies tal-post bœala Cicidda r’Oru. L-istil tal-istatwetta hu Naplitan, li minkejja li sa issa ma jidher li hemm xejn dokumen-tat, il-probabilta’ hija xogœol tal-istess Pi-etro Padula, l-artist famuÿ tal-presepju fl-istess knisja.Attrazzjoni oœra li tiæbed œafna nies hija l-purçissjoni tal-Gœid il-Kbir magœrufa bœala Uomo Vivo.

Referenzi:

•Memorie istoriche, civili ed ecchlesiastiche della città di Scicli. Miktub fis-seklu XIX minn Giovanni Pacetto, Kanonku tal-Kolleææjata ta’ San Bar-tilmew. Miæbur minn Sparacino A. (2009), Ediz-ione Grafiche Santocano, Rosalini.•Vittorini E. Le Città del Mondo. Edizzjoni 2012, Biblioteca Univ. Rizzoli•Stefanucci A. (1943) Storia del Presepio. Roma, Casa Editrice ‘Autocultura’•ragusanews.com

Il-Presepju storiku f’Scicli


Fl-ewwel tas-sena kienet issir il-qarinÿa, li kienet drawwa fejn, minn filgœodu

kmieni, xi nies kienu jduru fit-toroq, iroxxu ftit æir fuq l-gœatba tal-bieb, u jawguraw lill-familja sena tajba u riÿq. Sas-snin erbgœin kienet gœadha ssir din id-drawwa. Kien hemm min anke kien joœroæ bil-æir filgœaxija lejlet l-ewwel tas-sena, iÿda aktar kienu jidhru l-gœada fil-gœodu. Minn tagœrif li æabar is-Sur Mar-tin Morana jgœid li hemm verÿjoni oœra

Milied u l-Istrina

tal-kelma Qarinÿa u din tgœid hekk: “... F’Malta, t-tradizzjoni tal-istrina tis-semma minn Agius de Soldanis fid-Damma, (1750 – 1767), l-awtur tad-dizzjunarju Malti. Dan kien il-librar tal-Ordni ta’ San Æwann. Hu jgœid hekk: ‘… mancia che si da, dai maggiori all’ inferiori, il primo giorno dell’anno, cioè ogni primo giorno di mese di Gennaio’.F’Malta u Gœawdex l-istrina ma kienetx

Minn MARTin MORAnA



piççawlu t-tlett soldijiet dan il-kju kien jissparixxi. Dan l-aœœar snin reægœet daœlet ukoll id-drawwa tal-Istrina fejn isir programm fuq it-televiÿjonijiet lokali kollha biex jinæabru flus gœal tfal u nies fil-bÿonn.‘... Il-kelma strina æejja mill-Isqalli, strina jew strinia, u mit-Taljan, strenna. Din it-tradizzjoni, kont issibha f’ œafna pajjiÿi kemm dawk imbegœda kif ikoll viçin il-gÿejjer Maltin. Minn tagœrif li sibt fuq is-sit elettroniku tas-Sur Martin Morana kliem u storia .... “L-istrina mill-Milied sal-Epifanija”.’ li skont Giuseppe Pitré, l-etnologu rinomat Sqalli, l-istrina hi uÿanza li tmur lura sa minn ÿmien ir-Ru-mani, meta kienu jiççelebraw il-festi tas-Saturnalja, (22 – 25 ta’ Diçembru) jiem meqjusa bœala l-aœœar jiem tas-sena u l-bidu tas-sena l-ædida. Dawn kienu jiem iddedikati lill-alla Strenia, l-alla Rumana tal-Bosk Sagru, tan-natura, tal-annimali u tal-qamar. Dak iÿ-ÿmien, in-nies kienu jqassmu friegœi tar-rand jew taÿ-ÿebbuæ lil xulxin bœala awgurju gœal sena ædida b’riÿq u abbundanza. Biÿ-ÿmien, din it-tradizzjoni, ççaqalqet lejn l-ewwel ta’ Jannar.

Ara aktar: https://kliemustorja.com/a

biss l-att fejn il-kbar jagœtu rigal lit-tfal. Kien isir aktar minn hekk. Kien ikun hemm ukoll xi ÿgœaÿagœ li kienu jaraw kif idabbru xi rigali, x’aktarx ikel jew flus, billi jagœmlu dik li tissejjaœ il-Qarinÿa (jew Qarinza). Din kienet bœal teatrin tat-triq li dawn iÿ-ÿgœaÿagœ kienu jirreçtaw bl-akbar ÿufjett. Dawn iÿ-ÿgœaÿagœ kienu jinæabru fis-siegœat bikrin ta’ filgœodu tal-ewwel tas-sena biex jieklu jixorbu u jdoqqu xi strument. Waqt dan it-tbaœrit kienu jagœÿlu wieœed minnhom biex jagœmilha ta’ bniedem mejjet. B’mod ritwali u simboliku dawn kienu taparsi jqattgœu l-‘æisem mejjet’ ta’ seœibhom u jofffru l-biççiet ta’ æismu lill-erwieœ, daqs li kieku dan il-æisem kien tas-sena li issa mietet ...”

L-Istrina

Bœalma fi ÿmienna hawn id-drawwa li gruppi ta’ tfal jew kbar iduru mat-toroq ikantaw il-Christmas Carols, hekk ukoll kien isir gœall-ewwel tas-sena fl-imgœod-di, imma minflok ikantaw kienu jdoqqu xi ÿewæ vjolini jew strumenti tal-korda taÿ-ÿmien. Il-messaææ kien li jawgu-raw sena tajba lill-familja. Illum iç-çele-brazzjonijiet tal-Milied isiru kemm lejliet u dak inhar tal-Milied kif ukoll lejliet u dakinhar tal-ewwel tas-sena. Niftakar fi ÿmieni, sewwa sew xi sittin sena ilu, meta kont gœadni tifel, l-ors tagœna it-tfal induru fit-toroq bil-bott, b’xaqq fil-wiçç biex niæbru xi sold, tlett soldi u jekk inkunu iffurtunati xi sixpenz. Pero’ niftakar tajjeb li fir-raœal fejn kont ngœix, kien hemm qassis, Dun Æuÿepp Zam-mit, iÿ-ÿgœir, li konna mmorru nqerru gœandu u kien jagœtina tlett soldi. Kien ikun hemm kju ta’ tfal pero’ kif jisp


Kull turist li kien qiegœed iÿur il-knis-ja tan-Natività f’Betlem fid-29 ta’

Diçembru 2011, baqa’ mbellaœ meta’ assista gœal ælieda kbira bejn 100 qas-sis Ortodoss u dawk qassisin Armeni fil-knisja stess tan-Natività. Din il-ælie-da kienet miææielda bl-ixkupi u tant kienet œarxa li kellha tintervjeni l-pu-lizija Palestinjana. Œaæa kurjuÿa hija li œadd minn dawk involuti fil-ælieda ma kien arrestat gœax skond Lt-Col Khaled al-Tamimi, l-kbir tal-Pulizija Palestinjana, dawn in-nies kienu nies ta’ Alla.Tajjeb li wieœed ikun jaf kif hija mmexx-ija l-knisja tan-Natività minn kull fer-gœa ta’ reliæjonijiet li hemm preÿenti. Deçiÿjonijiet ta’ kif titmexxa l-knisja hija bbaÿata fuq kif hemm stipulat fuq is-sistema Ottomana li tmur lura gœall-1299, li tordna li kollox isir kif kien isir qabel.Dawn ir-reliæjonijiet æew mogœtija partijiet mill-knisja biex jamminis-trawha kif æie stipulat fl-iStatus Quo. Dan l-istatus quo æie stipulat b’digriet ta’ Ottoman Sultan Osman III fl-1757. Dan id-digriet qasam ir-responsabbilt-ajiet fost ir-reliæjuÿi preÿenti fil-knisja tan-Natività.

Minn FRAnS CHiRCOP

Ælieda fil-Knisja tan-Nativita’ bejn l-Insara

L-iStatus Quo huwa ftehim bejn ir-reliæjonijiet kif gœandhom jitmexxew id-disa’ postijiet reliæjuÿi li hemm f’Æerusalemm u Bethlehem.Kien hemm aktar digrieti wara dak tal-1757 fosthom dawk tal-1852 u tal-1853 fejn æie stabbilit li xejn ma jista’ jintmess jew jinbidel jekk ma jkunx hemm qbil unanimu bejn is-sitt reliæ-jonijiet. Dawn id-digrieti æew inter-nazzjonalment rikonoxxuti fit-Trattat ta’ Pariæi f’Artiklu 9 tal-1856.

HISTORY DATING - BACK CENTURIES.

Tajjeb li wieœed ikun jaf kif bdiet din il-ælieda. Hemm min jgœid li kien hemm wieœed mill-qassisin li daœœal xi xkupa minn taœt il-bieb tal-‘Umiltà’ u din æiet fit-territorju ta’ reliæjon oœra. Dawn œassewhom offiÿi u nsu-lentati u qamet ælieda li xxandret fuq kull stazzjon televiÿiv madwar id-dinja kollha!

Dan is-sellum jinsab fil-knisja tas-Sepulkru Mqaddes sa mit-18 -il seklu. Meta l-qassisin

Armeni ppruvaw ineœœuh kellhom œafna nkw iet u kellhom jerægœu jpoææuh fejn kien.


Issa li wasal il-fuljett tal-Gœaqda Œbieb tal-Presepju – Malta f’idejkom, se ssibu

Presepju li tistgœu tagœmluh id-dar bla ebda tfixkil. Kull ma tkunu tridu huwa tk-abbru din il-paæna, twaœœluha fuq biçça kartuna naqra soda, tqasquha u jkollkom il-presepju lest. Mela f’idejkom!

Paæna gœat-tfal ...

Il-Presepju 103 www.presepjumalta.org32Santi Antiki tal-Milied ...

jannar - Æunju 2020 Œaræa nru: 103 jannar - Æunju 2020 il ... 103 jun 2020.pdf · gœaÿiÿ....

Documents