jedinka u centru, @ena koja je moderno … · od srpske pravoslavne crkve i ~uvaju lai~ki karakter...

www.rezmagazin.com7/8

Mirko Kova~JEDINKA U CENTRU, SUPROTSTAVLJENA RULJI

Jeta D`ara@ENA KOJA JE UZBURKALA KOSOVO

Specijalni dodatakMODERNOKOSOVO

REGI

ON

NA

JEDN

OM

MJE

STU

/ CE

NA

150

DIN

/ B

iH 4

KM

/ C

RNA

GOR

A 2

EUR

/ HR

VATS

KA 1

5 HR

K /

KOSO

VO 2

EUR

/ G

ODI

NA

I /DE

CEM

BAR

2007

/JAN

UAR

2008

.

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 1:23

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:10

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 1

7/8SADR@AJ

REZONI=5 + KOLUMNA LIBARSKA MAGISTRALA: DJECA SU NOJSKA NAJJAÂ, NENAD VELI^KOVI]=9 + BO@I]NA PRIÂ, DRAGAN

GMIZI] =12 + FRANCISKO SOBERON: POLITIKA, LJUDSKA PRAVA I UMETNOST SU KOMPLEMENTARNI, TANJA MATI]=14 + HAG I JA:

BLISKI SUSRETI SA RU[ITELJIMA, BOJANA KOSTI]=15+ REZANCI=47 + PRIÂ MESECA: SONATINA, MO@E I SONETINA, SLOBODAN

TI[MA=56 + POZORI[TE: KREATIVNI RIZICI, IVAN PRAVDI]=58 + ELENA ILI], GLUMICA: SVEST O DRU[TVENOM TRENUTKU, TANJA

MATI]=62 + FESTIVAL U PRI[TINI: SKENA UP ZA FARUKA BEGOLIJA, MILOT HASIMJA=65 + TEMA: KRAH BIOSKOPA U SRBIJI, IVAN

BEVC=68+ FESTIVAL IDFA AMSTERDAM: REGIONALCI NA NAJVE]EM DOKUMENTARNOM PAZARU, OLIVER SERTI]=72+ GLAZBA LIJEÎ

RANE U BIV[OJ JUGOSLAVIJI, DAVOR KONJIKU[I]=83+ NO RULES: UKLJUÎ SE, POJAÂJ I ROKAJ, MILAN B. POPOVI]=90+ ORU@JEM

PROTIVU OTMIÂRA: SRBIJANSKI ROKENROL JE PRILI^NA KATASTROFA, VLADIMIR ARSENI]=92+ REZONANCA, NIKOLA RADI[I]=95+REZERVAT: SPAM SVOJ MAJSTOR, TOMISLAV MARKOVI]=96+ STRIP: MAJA VESELINOVI]=97+ TEHNOLOGIJE: SMEM LI DA RAZMONTI-

RAM BUDILNIK, DANDELLION KIMBAN=98+ GOST DIZAJNER JAKOV PONJAVI]: STRIKTNO SOFISTICIRANO=99

str. 20: KAD NA[ISTI MAR[IRAJU str. 78: VRELO: NEPLANIRANO ME\U NAJBOLJIMA

STANISLAV MILOJKOVI]

str. 76: MILICA PA[I]: SA HARFOM DO ZVEZDA

/decembar 2007/januar 2008./godine/

rez_03-04.qxp 7.1.2008 1:28 Page 1

2

REZ, broj 006, novembar 2007.izlazi mese~no

Naslovna strana:Jakov Ponjavi}

Izdava~: Inicijativamladih za ljudska pravaKondina 26/II, Beograd

Za izdava~a:Andrej Nosov

Glavni i odgovorni urednik:@eljko Bodro`i}

Zamenica urednika:Tanja Mati}

Uredni{tvo:Jelka Jovanovi} (politika), Sr|anV. Te{in (kultura), Jovan Gvero iBojan Ton~i}.

Fotografija:Stanislav Milojkovi} i BranimirMilovanovi}

Grafi~ka urednica:Miomirka Mila Melank

Prelom:Miroslav Dragin

Lektura i korektura:Marijana Kuki}

Internet izdanje:www.rezmagazin.comIvan Bun~i}

Distribucija: Data Press

Pretplata: Data Press

Kontakti:BeogradTel/fax: +381 11 33 70 747,

+381 11 33 70 757Pri{tinaTel/fax: +381 38 248 509PodgoricaTel/fax: +381 8166 55 53 ,

+381 81 66 55 52SarajevoTel/fax: +387 33 207 257

e-mail: magazinrez#gmail.com

[tampa:Rotografika, Subotica

ISSN 1452 - 1024Podr{ka:Norve{ka narodna pomo}

Ministarstvo kultureRepublike Srbije

Tehni~ka podr{ka:Kikindske, Dnevnik Vojvodina Press

Ilust

raci

jaSL

AVI[

A ST

AR^E

V

OPSTA DEKLARACIJA O PRAVIMA COVEKA

> >

007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

rez_03-04.qxp 7.1.2008 1:29 Page 2

5

UNDP i Velika Britanija grade ku}e za kosovske povratnikePRI[TINA - UNDP i Kancelarija Velike Britanije na Kosovu finansira-ju izgradnju ku}a za povratni~ke porodice, a to je deo projektaSPARK UNDP-a, koji je u bliskoj saradnji s Ministarstvom Kosova zazajednice i povratak pruìo stambenu i socio-ekonomsku pomo} zavi{e od 200 povratni~kih porodica koji su odlu~ile da ponovo po~nuìvot na Kosovu.Vlada Velike Britanije jedan je od glavnih donatora. Ta zemlja je s

1,5 miliona funti finansirala izgradnju oko 150 ku}a posve}uju}inaro~itu pa`nju povratni~kim porodicama. Do sada je izgra|eno 49ku}a, 28 je u izgradnji, a za 29 ku}a zavr{eni su pripremni radovi. Dejvid Blant, {ef Kancelarije Velike Britanije u Pri{tini, istakao jeda je cilj ponovo ujediniti sve zajednice na Kosovu i dodao da }enjegova zemlja nastaviti da doprinosi procesu povratka i u~ini}esve da zajednice ìve u miru i dostojanstvu.

REZONI

BEOGRAD - Queeria - Centar za promociju kulture nenasilja i ravno-pravnosti posvetio je svoj kalendar za 2008. godinu, pod nazivom"Sloboda: Freedom", osobama koje pojam slobode ne doìvljavaju samokao odsustvo rata, ve} se neprestano zalaù za stvaranje trajnog mira ukojem }e svi ljudi ìveti podjednako dostojanstveno, a predstavio ga jekrajem decembra u Klubu svetskih putnika u Beogradu. Queeria centarpodràli su pojavljivanjem na kalendaru slikarka Biljana Cincarevi},queer knjièvnica Biljana Kosmogina, pravnica Biljana Kova~evic-Vu~o,DAH Teatar, performerka Diva Grazia, izdava~ka ku}a Rende, rediteljJanko Baljak, aktivistkinja QueerBeograd kolektiva Miss Jet Moon, stu-dent Nikola Herman, mirovna aktivistkinja Sneàna Taba~ki, balerina idramska umetnica Sonja Vuki~evi} i knjièvnik Sr|an Valjarevi}..Kalendar Queeria (Kvirija) centra pod nazivom "Sloboda: Freedom: 08"predstavlja nastavak kalendara Prijatelji:Friends 2007 koji je imaozapaèn uspeh. Ideja kalendara bila je povezivanje javnih li~nosti sa gru-pama koje su ~esto isklju~ene iz javnih sfera i ~iji glas te{ko dopire do{ire zajednice, {to podiè nivo odgovornosti pojedinca u dru{tvu iuspostavlja otvaranje dijaloga. Ovde se pre svega podrazumevaju onezajednice, grupe i pojedinci ~iji identiteti izlaze iz granica op{te prih-vatljiih: osobe sa druga~ijom bojom koè, sa druga~ijim jezikom,politi~kim mi{ljenjem, rodnim ili vizuelnim identitetom, seksualnom ori-jentacijom, ili kulturom/subkulturom kojoj pripada.Kalendar je posve}en osobama koje se zalaù za dostojanstvo svih bezobzira na rodne identitete, seksualnu orijentaciju, politi~ku pripadnost,vizuelni identitet, kulturni identitet, hendikep, pripadnost razli~itimdru{tvenim grupama, a tokom najteìh ratnih i reìmskih godina u Srbiji,ali i posle njih, neprestano su bile angaòvane protiv nasilja, pretvaraju}iose}anja nemo}i, zatvorenosti i besa u kreativne ~inove.Urednici kalendara, koji je dizajnirala umetni~ka grupa [kart su BobanStojanovi} i Adam Pu{kar, a fotografije su Biljane Rako~evi}.

Kalendar Kvirije"Sloboda:Freedom"

Amnesty ZG:Ljudska prava ne stanuju ovdjeZAGREB - Zagreba~ki ogranakAmnesty Internationala javlja da jeFilozofski fakultet zabranio potpisi-vanje njegove peticije za okon~anjediskriminacije èna u Iranu.Grupa Zagreb 1 - AmnestyInternationala Hrvatske uputila jedopis dekanu Filozofskog fakulteta smolbom za izdavanje dozvole zapotpisivanje peticije, a u dopisu jenavedeno da }e, osim potpisivanjapeticije, studenti imati prilikuinformirati se o stanju ljudskih pravau Iranu, te o aktivnostima sameorganizacije. U odgovoru fakulteta,kao razlog neodobravanja molbe,navedeno je da su u tijeku opse`ni

gra|evinskiradovi naunutarnjem ivanjskomure|enjuzgrade.Me|utim,aktivisti AI suse osobno

uvjerili kako u samom predvorju,gdje su namjeravali provesti potpisi-vanje peticije, nema nikakvih rado-va. - Zbog svega navedenog drìmo dasu pravi razlozi zabrane potpisivanjapeticije neke druge prirode, a ne izrazloga sigurnosti, odnosno radovana fakultetu. @alosti nas ~injenicada aktualni problemi kr{enja ljud-skih prava u Iranu ostaju zaborav-ljeni, i da Filozofski fakultet uZagrebu kao akademska ustanovanema sluha za probleme kr{enjaljudskih prava u Iranu, posebno zbogtoga {to su mnogi studenti/ce i pro-fesori/ce na iranskim sveu~ili{timapod udarom represivnih mjera iran-skih vlasti.

@ilnik: Divlji nacionalizamNOVI SAD - Reditelj @elimir@ilnik kaè da je u Srbiji nadelu "divlji nacionalizam, koji jezamenio komunizam. @ilnik je

na promociji knjige "Homopostkomunistikus" psihologaMiklo{a Biroa, rekao da "nasvakom koraku danas sre}emove}e katolike od pape i ve}epravoslavce od patrijarha". - Mi smo dru{tvo koje jepodlo`no plesni. Kod nas svakastvar koja se dobro ideolo{kiupakuje postaje verovanje, i toverovanje po cenu uni{tenja -rekao je @ilnik.

Na Balkanunema demokratijePODGORICA - U dràvamazapadnog Balkana nema parla-mentarne demokratije, stvarnuvlast imaju vlade, ocenio JelkoKacin, izvesti-lac Evropskogparlamenta zaBalkan.On je izjavioda Crna Gora,ako èli uEvropskuuniju, treba da stvori situaciju ukojoj }e parlament imati vlast ikontrolisati vladu, a ne obratnoi upozorio na nepostojanje slo-bode medija.

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:08

BEOGRAD - Koalicija za sekularnu dràvu~iji su inicijatori izme|u ostalih i @ene ucrnom, za Me|unarodni dan ljudskih pravaje izvela protestni performans "Ne}u nazad-stop klerikalizaciji". - Klerikalizacija je pretnja ideji ljudskihprava i sloboda, i zato smo se ove godine,obeleàvaju}i 10 decembar, fokusirale nataj problem - stajalo je u poruci perfor-mansa. Grupa "[kart" i hor "Proba" pevalisu pesmu "Nazad", nastalu kao protestprotiv nazadne politike dràvnih institucijaSrbije. Tokom performansa predstavnicimadràvnih institucija je simbli~no uru~enManifest o sekularizmu koji je sastavilaKoalicija. Izabrane su institucije koje bitrebalo da funkcioni{u potpuno nezavisnood Srpske pravoslavne crkve i ~uvaju lai~kikarakter dràve, a koje su identifikovanekao stubovi klerikalizacije. Pred po~etak performansa na Trgu su se

okupili pripadnici klerofa{isti~ke organi-zacije "Obraz" i poku{ali da fizi~ki spre~eodràvanje performansa u ~emu ih jespre~ila policija, ali su, okruèni policijom,nastavili da sve vreme ometaju izvo|enjeperformansa. Pripadnici "Obraza" nosili sumajice i bedève sa likom ha{kogoptuènika Ratka Mladi}a. Uzvikivali suparole poput: "Ratko Mladi}", "Ubij, ubijpedera", "Usta{e", "Bi}e mesa, kla}emoHrvate", "Dobi}ete batine", "Kosovo jeSrbija", "Ubij, zakolji da [iptar ne postoji","Kurve", "[iptari", "Kurve u crnom","Borite se za ta va{a ljudska prava uPri{tini".- Iako je na{ skup bio uredno prijavljen, a"Obrazovci" su do{li tu da bi ga ometali,policija ni u jednom trenutku nije spre~ilanjihovo okupljanje, nije ih privodila, ili naneki drugi na~in sklonila sa Trga. Policijaje dozvolila da se njihov glas ~uje, i ~uo

se. Kontramiting klerofa{ista je uspeo.Policija ga je podràla i odobrila svojimne~injenjem jer i svako ne~injenje je ust-vari ~injenje - rekla je Sta{a Zajovi} iz@ena u crnom. Ovaj skup je bio jedan od povoda i general-nom sekretaru {vedskog Helsin{kog odbo-ra, Robertu Hordu, da napi{e pismopredsedniku i premijeru Srbije. - Uverili smo se da je policija spre~ilanapad pomenute grupe na aktiviste zaljudska prava. Me|utim, policijaci nisuuhapsili nikog bez obzira {to se uzvikivaneparole mogu kvalifikovati kao govormr`nje i otvorene pretnje, {to je ka`njivoprema Krivi~nom zakoniku RepublikeSrbije. [tavi{e, policajci su spre~avaligra|ane da se pridruè aktivistima, prav-daju}i se da na taj na~in {tite skup organi-zacija za ljudska prava - kaè, izme|uostalog, u svom pismu Horda. T. M.

007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/6

REZONIIzvori: B92.net, Danas, BETA, Dnevnik, Feral Tribune, Jutarnji list, Ve~ernji list, H-alter.org, mladi.info, T- portal, caffemontenegro.info, SEEcult.org

U Vojvodini bolji poloàj manjinaNOVI SAD - Nacionalne manjine u Vojvodini upraksi znatno bolje ostvaruju svoja prava nego {toje to slu~aj u ostatku Srbije, konstatovano je nakonferenciji "Po{tovanje prava pripadnikanacionalnih manjina u Srbiji", koja je odràna uSkup{tini Vojvodine. Napomenuto je i da u oblastiprava i dalje postoji niz nedostataka, a pre svegazbog nepostojanja odgovaraju}ih zakona o izborui nadle`nostima manjinskih nacionalnih saveta. Na me|uetni~ke odnose u Srbiji i dalje uti~uostaci te{kog nasle|a prethodnog reìma i te{kidru{tveno-ekonomski uslovi, ocenili su u~esnicikonferencije. U izve{tajima brojnih organizacijanavedeno je da su najugroèniji pripadniciromske, albanske, a{kalijske, ma|arske i hrvatskenacionalne manjine.

Ne}u nazad - stop klerikalizaciji

@ene u crnom

"Obrazovci"

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:13

7

Poziv autorima angaòvanog stripaNOVI SAD - Omladinski centar CK13 u NovomSadu raspisao je konkurs za angaòvani strip,pozivaju}i strip crta~e i scenariste da se svojimradovima pridruè razra|ivanju i ispitivanjurazli~itih dru{tvenih problema savremene Srbije,kao {to su nacionalizam, rasizam, diskriminacija,siroma{tvo, tranzicija, nezaposlenost, rodna prava,ekologija, korupcija, mobilnost mladih... Tehnikaizrade radova je slobodna.Stripove maksimalnog obima pet tabli i mini-malnog formata A4, potrebno je slati preporu~enona CD-u, skenirane u rezoluciji 300dpi uzosnovne podatke i kratku biografiju autora naadresu: Omladinski centar CK13, Vojvode Bojovi}a13, 21000 Novi Sad, uz naznaku: "Konkurs zaangaòvani strip". Rok je 15. februar 2008.

Otvoren konkursCinelinka za 2008.SARAJEVO - Novi konkurs za regionalne filmskeprojekte u okviru koprodukcijskog marketa Sara-jevo film festivala (SFF) - CineLinka, otvoren je do29. februara 2008. godine, a izabrani projektikonkurisace za tri nagrade od po 12.500 evra.CineLink je namenjen projektima za dugometra-`ne igrane filmove koji imaju potencijal za bio-skopsku distribuciju autora iz Albanije, Bosne iHercegovine, Bugarske, Crne Gore, Gr~ke, Hrvats-ke, Ma|arske, Makedonije, Rumunije, Slovenije,Srbije, Turske i Kosova. Projekti odabrani zau~e{}e u ovogodi{njem CineLinku pro}i }e krozprogram razvoja projekta i bi}e predstavljeni naCineLink koprodukcijskom marketu. Aplikacije zaprijavljivanje mogu se na}i na sajtu www.sff.ba.

Konkurs za mlade novinare "Pro{irite svoju viziju o EU"BE^ - Mladi novinari iz cijele Evrope su pozvani da u~estvuju na pan-evropskom takmi~enju opro{irenju Evropske unije. Organizator je Evropska komisija, Generalni direktorat za pove}anje EUu kooperaciji sa Asocijacijom {tampe mladih. Cilj takmi~enja je ohrabrivanje mladih novinara dareflektuju i izraze svoje poglede na politiku pro{irenja Evropske unije. Od u~esnika se traì dapredaju nedavno objavljen ~lanak o pove}anju EU putem stranice takmi~enja www.eujournalist-award.au do 15. marta.^lanci mogu biti pisani na jednom od slu`benih EU jezika ili jednom od jezika zemalja kandida-ta i potencijalnih kandidata. Cilj takmi~enja je da se odabere nacionalni pobijednik za svakuzemlju, kao i pokretanje razmijene i mreè mladih evropskih novinara. Nakon predavanja nji-hovih ~lanaka, nacionalni ìri iskusnih novinara }e u aprilu 2008. odabrati pobijedni~ki ~lanak izsvake zemlje. Svih 35 pobjednika }e biti pozvani na put kroz zemlje zapadnog Balkana te }eimati mogu}nost da u~estvuju na konferenciji sa medijskim predstavnicima iz raznih zemalja, ujunu 2008.

Elektronski ~asopis "Tre}i trg" iz PodgoricePODGORICA - Na promociji u multimedijalnoj sali KIC-a predstavljen je novi projekat knjièvnog~asopisa ''Tre}i trg'' koji je pokrenut 2004. godine kao nevladino, neprofitno, nestrana~ko dru{tvoza istraìvanje i afirmisanje savremene knjièvnosti i kulture."Tre}i trg" pokre}e elektronski ~asopis, pod istim nazivom, za knjièvnost i umjetnost, koji }eizlaziti tromjese~no i objavljiva}e tekstove autora iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Bosne iHercegovine, te nove prevode i intervjue.

Bilal spaja Beograd i SarajevoBEOGRAD - Francuski strip crta~, ilustrator, filmski reìser Enki Bilal nedavno je gosto-vao u Beogradu i predstavio svoj novi film "Kinomonstrum" u okviru Festivala autorskogfilma. Bilal (ro|en 1951. u Beogradu kao Enes Bilalovi}) je i prethodnih godina svakimsvojim dolaskom u Beograd privla~io veliku pa`nju. Ina~e, Bilal je jedan od najpopu-larnijih strip autora u Francuskoj (samo je pro{le godine prodao oko 280.000 primerakaalbuma). U intervjuu za sajt B92 Kultura Bilal je rekao da, iako je veoma uspe{an umet-nik u Francuskoj, ima veliku potrebu da dolazi u Sarajevo i Beograd zato {to je blizak satim gradovima.- Iz ovih gradova vu~em pozitivnu energiju za svoj rad. Sarajevo je bilo popri{te glupograta koji nikome nije doneo dobro. Dosta sam povezan sa ljudima iz Sarajeva. Moja knji-ga koja govori o ratu u biv{oj Jugoslaviji krenula je sa pri~om o malom Sarajevu i bolniciu tom gradu. Meni je veoma drago {to je 2001. godine istodobno u Beogradu i Sarajevuodràna moja izlo`ba. Nadam se da }u ja biti simbol ta dva grada, i da }u ih mo}ipovezati i zale~iti njihove rane. To je ljudska i sentimentalna veza - rekao je Bilal.

Kreativni okr{aj stripa i knjièvnostiPANÊVO - Balkan Twilight je sasvim nova isveà strip antologija koja donosi 23grafi~ke pri~e nastale tokom 2007. godine ukreativnim parovima pisac plus strip crta~, iokuplja neka od trenutno najaktivnijihimena na balkanskoj strip sceni, uz podr{kunekolicine kolega sa {ire evropske scene.Izdava~ je Kulturni centar Pan~eva, a na 108strana mogu se na}i radovi Igora Hofbauera,Slobodana Ti{me, Aleksandra Zografa,Radovana Nasti}a, Johanna Marcade, NineBunjevac, Maje Veselinovi}, DraganaMladenovi}a, Nemanje Mitrovi}a, DamiraRijovi~a Originalova, Wostoka, VukaPalibrka, Miodraga \ori}a, Gorana Da~eva,Karolja Denke, Vladana Nikoli}a, AlbertoCorradija, Jakoba Klemen~i~a, MiroslavaLazendi}a, Aleksandra Stankovskog, IvanaVelisavljevi}a i mnogih drugih.

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:15


REZONI

NOVI SAD - Najmra~niji doga|aj u istorijiNovog Sada i Vojvodine poznat kao Racija(od 5. do 23. januara 1942. godine uVojvodini, a od 21. do 23. januara u NovomSadu) polako skida veo tajne i neznanjazahvaljuju}i Aleksandru Velji}u, autoruknjige "Racija - zaboravljen genocid"("Metafizika", Beograd 2007.). Neumorniistraìva~ predstavio je obimni rad iz kojegse mogu saznati nove-stare ~injenice u vezis genocidom ma|arskih fa{ista na Dunavu iTisi, kada su likvidirani brojni Srbi, Jevreji,Romi i komunisti. Bez namere da poziva na revan{izam imr`nju, govore}i u ime ubijenih i bacaju}isvetlo na njihove sudbine, autor iznosi doku-mentovane podatke kojima nedvosmislnodokazuje da broj stradalih u Novom Sadunije 1.300, kako se do sada obi~no mislilo,ve} ih ima daleko vi{e, {to je slu~aj sa ubi-jenima iz cele Vojvodine, odnosno [ajka{ke. - Do{ao sam na tu ideju kada sam se {etao

novosadskim Kejom `rtava racije. Nisamuop{te znao {ta je Racija i kada sam seraspitao, saznao sam da su tada bacali ljudepod led na Dunavu. Zapitao sam se ko su tiljudi, za{to su ubijeni, ko su po~iniconizlo~Ina. Po~eo sam pretragom na internetu,traìo sve mogu}e podatke, gledao novinske~lanke, ali je sve to bilo previ{e {turo. Uspeosam da prona|em neke materijale, a zatimu Matici srpskoj potraìo pisane izvore oRaciji - kaè autor.Velji} je, kako isti~e, zaprepa{}en ~injenicomda u Novom Sadu ima pojedinaca, pogotovomladih, koji ne znaju da se Racija uop{tedogodila.Jedan od novosadskih dèlata, dr [andorKepiro (92), biv{i kapetan ma|arske

fa{isti~ke àndarmerije i jedan od triinènjera smrti Racije, danas ìvi uBudimpe{ti gde se vratio nakon vi{edeceni-jskog egzila u Argentini. Krajem februara,budimpe{tanski Op{tinski sud odbacio je pri-menu desetogodi{nje zatvorske kazne nakoju je Kepiro, u odsustvu, pravosna`noosu|en u Budimpe{ti 1944. godine zbogzlo~ina po~injenih u Raciji. Sve to dogodilose po{to ga je u prestonici Ma|arske lociraoEfraim Zurof, direktor jerusalimskog "CentraSimon Vizental" i "poslednji lovac nanaciste". Budu}i da Srbija i Ma|arska imajusporazum o neizru~ivanju ratnih zlo~inaca,[andor Kepiro mirno broji dane kraj istogonog Dunava, poziva se na komandnuodgovornost a nedavno je izjavio da se ninajmanje ne ose}a krivim i nijednog sekun-da nije izrazio saose}anje sa `rtvama i nji-hovim porodicama.

Igor Mihaljevi}, foto: Branko Lu~i}

KNJIGA "RACIJA - ZABORAVLJEN GENOCID"

Du{e i sudbine iza{le iz senke

Hrvatska postoji zahvaljuju}i NOB-uZAGREB - Predsjednik Hrvatske Stjepan Mesi}izjavio da bi Hrvatska, da nije biloNarodnooslobodila~ke borbe protiv fa{ista, bilasamo istorijska ~injenica. - Da nije bilo Narodnooslobodila~ke borbe i danismo bili na strani pobedni~ke koalicije, Hrvatskabi bila samo istorijska ~injenica kao Tra~ani, Iliri iKelti. înjenica da su jedinice NOB ~inili i Srbi iHrvati, kao i da su nacionalne manjine imalesvoje jedinice, govori da je to bio op{tenarodnipokret, predvo|en komunistima, na ~elu saJosipom Brozom Titom - rekao je Mesi} i dodaoda je "nezavisna dràva Hrvatska Ante Paveli}abila kvislin{ka tvorevina, i nije bila ni nezavisna,ni hrvatska, ni dràva".

Proces protiv Ujedinjenih nacijaHAG - Okru`ni sud u Hagu dozvolio jevo|enje postupka protiv Ujedinjenih naci-ja i Holandije zato {to nisu spre~ili zlo~inu Srebrenici i time je napravljen presedanu istoriji evropskog i svetskog pravosu|a.Predmet je pokrenut po tu`bi grupe"Majke Srebrenice", a UN su se pozvale naimunitet kako bi spre~ile vo|enje postup-ka, me|utim sud je doneo odluku kojomje obavezao UN da u~estvuju u postupku. Po{to pred lice pravde jo{ uvek izvedeniRadovan Karadì} i Ratko Mladi}, koji suoptuèni pred Ha{kim tribunalom zagenocid u Srebrenici, porodice `rtava susaop{tile da traè od holandskog sudapriznanje i zadovoljenje zbog tragedijekoja se dogodila. Tu`ba protiv UN i Holandije podnesena jejer je Srebrenica u vreme napada VojskeRepublike Srpske u julu 1995. godine,kada je ubijeno oko osam hiljadaBo{njaka, bila za{ti}ena zona u kojoj subili holandski vojnici pod komandom UN.

[andor

Kepiro

Aleksandar

Velji}

Ubistva u Mileti}evoj ulici

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:19

9

BEOGRAD - Nastavak su|enja optuènima za ubistvoameri~kih dràvljana, bra}e Biti}i, obeleìla je zav-era }utanja; sudi se pripadnicima MUP Srbije Srete-nu Popovi}u i Milo{u Stojanovi}u, a svedo~ile su nji-hove kolege, od kojih jedan pod za{titom (svedok A)Svedok nije imao drugih saznanja o slu~aju Biti}iosim da rukovodstvo Resora dràvne bezbednostinije izdalo nikakve konkretne naloge njegovoj upravivezane za njihovo hap{enje. S prole}a 1999. svioptuèni su rekli da o ubistvu bra}e Biti}i znajusamo iz sredstava informisanja.Sreten Popovi} i Milo{ Stojanovi} optu`nicom seterete da su izvr{ili "ratni zlo~in protiv ratnihzarobljenika" tako {to su ameri~ke dràvljane - bra}uIlija, Mehmeta i Agrona Biti}ija - "li{ili prava napravi~no su|enje i na taj na~in pomogli nepoznatimlicima MUP-a Srbije i Specijalnih antiteroristi~kihjedinica (SAJ) da ih li{e ìvota". Oni su na po~etkusu|enja negirali da su po~inili delo za koje se terete,isti~u}i da sebe ne smatraju ratnim zlo~incima jer suizvr{avali nare|enje pretpostavljenih. - Moja bra}a su bila nedu`na, nikome nisu nanelizlo, ubijeni su samo zato {to su bili Albanci, izosvete, na brutalan na~in, a danas su mnogi u~esnicizlo~ina nad njima na slobodi. Zbog toga je sada ubekstvu Goran Radosavljevi} Guri, tada komandant@andarmerije, jedan od ljudi koji su naredili njihovoubistvo - kaè za Rez Fatos Biti}i, brat ubijenihameri~kih dràvljana. Ili (1974), Agron (1976) i Mehmed(1978), pripadniciAtlantske brigade koja se borila na strani kosovskihAlbanaca, ubijeni su hicima u potiljak u PetrovomSelu 8. jula 1999. Pre toga su odsluìli prekr{ajnukaznu u prokupa~kom zatvoru zbog nelegalnogprelaska granice. Vlada SAD insistira da se svipo~ionici prona|u i kazne. Povodom nastavka su|enja i ostavke GordaneBoìlovi}-Petrovi} sa mesta predsednice Ve}a, FatosBiti}i kaè za Rez da je trebalo izvesti ve}i broj sve-doka i da nije zadovoljan radom Ve}a.- Re~ je, ipak, o politi~koj smeni, a njenaostavka je zakasnila. Slu~aj je ogledalo Srbije,a vlasti pokazuju da nemaju snage da gazavr{e. Time gra|anima Srbije oteàvajuulazak u Evropsku uniju. Sjedinjene Ameri~keDràve jasno ukazuju Srbiji {ta treba da uradi,ali pomaka nema. Egzekutori i naru~ioci slo-bodno {etaju. Stoga jo{ nekiistraìtelji moraju da daju ostavke- kaè Fatos Biti}i. Koji su glavni propusti uistrazi?

- Moraju da budu optuèni ljudi koji su moju bra}uodveli iz prokupa~kog zatvora i predali ih egzekutori-ma. A zna se gde su oni i nema reakcije vlasti. Gde locirate krivce?- To su organi bezbednosti. Specijalni sud kaè MUPnam ne daje informacije, a MUP prebacuje krivicu naSud i tako se vrtimo u krug, slu{amo samo kakojedni na druge prebacuju krivicu. Moje je mi{ljenjeda je re~ o partijskoj podeli u Sudu iz koje proisti~eme|usobna podr{ka: ja branim tebe, ti brani{ mene.To je ve}i problem za Srbiju, za srpski narod, nego zamoju porodicu. Trebalo bi da vlast u Srbiji zna daRatko Mladi} i Radovan Karadì} nisu ni{ta u odnosuna slu~aj svirepe egzekucije moje bra}e - SAD znaju{ta traè od Srbije, kao {to to zna i zvani~niBeograd. Da ne precenjujete zna~aj svoje porodi~ne tragedijekoja svakako ima me|unarodnu dimenziju?- Neka znaju i Va{i ~itaoci koji mogu da kaù ne{totipa "{ta ovaj trabunja" - bez re{enja ovog slu~ajanema budu}nosti za Srbiju, u to sam uveren iako nepotcenjujem va`nost drugih te{kih slu~ajeva. Toznaju i u Specijalnom sudu i u Ministarstvuunutra{njih poslova. Moja dràva SAD traì od vlastiu Srbiji pravdu. Zlo~in je po~injen pod biv{im reìmom.- Ne moè vi{e da se govori o reìmu SlobodanaMilo{evi}a kao jedinom krivcu, ta pri~a je zavr{ena.Sada je na vlasti reìm koji isto ne}e da re{avaslu~aj. To zna~i da svaka partija na vlasti prikrivaubice i ima bar po jednog u svojim redovima. Traìte li osvetu?- Ja u ime svoje porodice - a o njoj ne mogu da gov-orim zbog sudskog procesa i njene bezbednosti -traìm jedino pravdu i pravi~ni postupak. Mojemi{ljenje da glavni ha{ki optuènici i dalje imajuvlast u Srbiji jer drè {est miliona ljud kao taoce.Kako moè, a to je drugo pitanje, {est miliona ljudi

da dozvoli da desetorica zlo~inaca slobodno{etaju i odlu~uju o njihovoj sudbini. Jaodgovor nemam. Bili ste i ovde u Beogradu u kontaktu saAmbasadom SAD. [ta ste se dogovorili?- Amerika ho}e pravdu za `rtve i da

iza|u svi koji su ume{ani u zlo~in, presvega oni koji su u organima bezbednosti.

Ali u Srbiji pravde nema. Za nekidan }e se saznati ko su

ljudi koji su blokiraliistragu u slu~ajuubistva moje bra}e.

Bojan Ton~i}

FATOS BITI]I, BRAT UBIJENIH AMERI^KIH DR@AVLJANA

Ogledalo SrbijeBe}kovi} zarat na KosovuBEOGRAD - Akademik MatijaBe}kovi} izjavio je da se slaès predlogom da Srbija budevojno neutralna, ali nagla{avada Srbija ne sme da pristanena poniènje. B92: Da li biste ratovali? Be}kovi}: Pre na Kosovu negou Avganistanu, ako bih ve}morao. Ne mogu da razumemda se traì da idemo u Irak i uAvganistan, a da se ~udimo... B92: Koji bi nam to bio rat poredu? Be}kovi}: Taj rat nikada nijeprestao, a i to {to se sada vodije rat, ali drugim sredstvima.Kosovo postaje svetska tema.Nije fer da samo Srbiju pitajuda li bi ratovala za svoju teri-toriju, a da to ne pitaju nijed-nu drugu dràvu na svetu. Za razliku od njega, akademikMilorad Pavi} smatra da se "naKosovu ve} odigralo sve {to jemoralo da se odigra" i da netreba ratovati.

Milo{evi}evkonceptNOVI SAD -PredsednikEvropskog pokre-ta u Srbiji @ivo-rad Kova~evi}izjavio je da politi~ka elita uSrbiji dosta sledi konceptSlobodana Milo{evi}a, odnosnoproblemi se ne re{avaju, negose izazivaju novi kako bi seprekrili stari.- Srbija ne razume me|unaro-dne odnose, sli~no kao {to ihnije razumeo ni Milo{evi}. Nisunam dosta problemi poputHaga i Kosova, nego sadaotvaramo i problem RepublikeSrpske i pitanje ~lanstva uNATO-u - rekao je Kova~evi},biv{i ambasador SFRJ u SAD igradona~elnik Beograda.


05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:21

Beograd - Ministarstvo ekonomije odbilo jezahteve svih osoba sa invaliditetom zauvoz vozila bez motora euro 3, uz obraz-loènje da je uvoz stopiran zato {to nepostoji zakonski osnov za takav uvoz, abroj takvih zahteva je dostigao razmerekoje upu}uju na zloupotrebe.U prethodnoj vladi, osobama sa invalidite-tom sa 70 odsto i vi{e o{te}enja odobra-

vano da uvoze automobile bez motora euro3, a u aktuelnoj vladi kaù da ne postojizakonski osnov da bilo koja socio-ekonom-ska kategorija gra|ana bude privilegovanapri uvozu automobila. Podneto je oko 1.290 zahteva za uvoz {to,prema tvrdnjama iz Ministarstva ekonomi-je, ukazuje na o~iglednu zloupotrebu. Po zakonu, osobe sa invaliditetom sa

te{kim o{te}enjima imaju pravo da uvezuautomobil s motorom euro 3 i da buduoslobo|ene pla}anja carine i to za automo-bile do 2.500 kubika, upravo zbog mogu}ihzloupotreba. Iz invalidskih organizacija najavljuju da }edo}i na proteste ispred vlade akoMinistarstvo ekonomije ne promeni stav.


REZONI

Kao i svake godine, tre}i decembar, Me|unaro-dni dan osoba sa invaliditetom, obeleèn je{irom Evrope. Nije zaostao ni region, pa niSrbija. Srbija nije zaostala u obeleàvanjuovog datuma ni pro{le ni pretpro{le godine,ali je na svakom tre}em dvanaestom i stala.Previ{e obe}anja i premalo realizacije istih izgodine u godinu, od decembra do decembradrè u nadi preko 800 hiljada raznih kategori-ja osoba sa invaliditetom, uklju~uju}i i ~lanovenjihovih porodica. Dakle, prosek broja ljudivezanih za ovu problematiku bi izneo oko dvamiliona i par hiljada.Dok se, na primer, zakoni poput Zakona protivdiskriminacije osoba sa invaliditetom, Zakonao njihovom zapo{ljavanju, o psima vodi~imaza slepe - u Hrvatskoj i te kako primenjuju, istisu u Srbiji ili u proceduri ili u obe}anjima onjihovoj skoroj primeni dok poslednji navedeninema perspektivu zbog nedostatka novca zaobuku pasa i peripatologa. Pristupa~nost javn-im objektima i prohodnost u Hrvatskoj tako|eprednja~i ispred regiona. Ostatak regiona pakne moè da se pohvali nekim vidnijimnapretkom, ali se stvari na ovom planu kre}uako ni{ta, onda istim tempom kao u Srbiji. ZaSrbiju se ne moè re}i da ne ulaè napore poovom pitanju, ali da organizacija moè dabude bolja, tu nema sumnje.Centralna manifestacija povodom proslavetre}eg decembra u Srbiji odràna je u restoranuStupica i nije bila skup suvoparnih govora iobe}anja, ve} je ~itavo ve~e proteklo uotvorenom razgovoru sa gostima koji mogu dapomognu ili uti~u na re{avanje konkretnih prob-lema. S obzirom da su me|u prisutnima bilipredsednik Srbije Boris Tadi}, ministar rada

zapo{ljavanja i socijalne politike Rasim Ljaji}kao i ministar kulture Voja Brajovi}, ~ast davodi ovaj program je pripala potpisniku ovihredova pa je svako od pozvanih da govori moraoda obe}a {ta }e uraditi u narednom periodu popitanju re{avanja problema ovih osoba. Uobe}anjima je pobedio gospodin Ljaji} sa ~akpet stavki vezanih za njegov resor, koje jeobe}ao da }e re{iti u najkra}em roku. Ministarkulture, gospodin Voja Brajovi}, na primedbu"Nadamo se da ve~eras ne}ete biti tihi", odmahje odgovorio: "Ako ste aludirali na moju ulogu useriji Otpisani, mogu samo da obe}am da oviljudi ne}e i ne smeju biti otpisani. Priznajem dasu mnogi kulturni objekti fizi~ki nedostupni iobe}avam da }e se to uskoro promeniti." On jedodao da i prostorije njegovog ministarstvaimaju barijere, ali ne jo{ dugo.

Predsednik Tadi} je, recimo, dao obe}anje da}e podràti sva prethodna i naredna obe}anjajer mu je to posao. @ivi bili pa videli, re~enarod. Kako je vreme proticalo, smenjivali suse umetnici i govornici, a potom su na reddo{li koktel i muzika sve do fajronta.Sutra je svanuo novi dan, prvi do narednogtre}eg dvanaestog. Mnogi su novu godinudo~ekali iza prozora, a mnogi su je i provelitako zbog nemogu}nosti slobodnog kretanja.U senci politi~kih previranja u regionu, neki }e~ekati ispunjenja datih obe}anja, neki tu|upomo}, po{tara, kom{iju ili Deda Mraza.Sre}na Nova godina, jedino je {to ova redakci-ja moè da poèli ovim ljudima i njihovimporodicama uz obe}anje da }e pomno pratiti{ta se de{ava na ovom polju.

Ivan Prodanovi}

Povratak otpisanih"MOGU SAMO DA OBE]AM DA OVI LJUDI NE]E I NE SMEJU BITI OTPISANI. PRIZNAJEM DA SU MNOGI KULTURNI OBJEKTI FIZI^KINEDOSTUPNI I OBE]AVAM DA ]E SE TO USKORO PROMENITI", REÎ SU MINISTRA KULTURE SRBIJE VOJE BRAJOVI]A NA CEN-TRALNOJ PROSLAVI ME\UNARODNOG DANA OSOBA SA INVALIDITETOM.

Osobe sa invaliditetom i dalje te{ko do vozila

05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:22

U Sarajevu su krajem novembra, u bro{uri nazvanoj êmu u~imo djecu1,promovisani rezultati analize sadràja ud`benika nacionalne grupe pred-meta. Nekoliko stru~nih timova ~italo je ud`benike knjièvnosti, jezika,istorije, geografije i vjeronauke, ispituju}i koliko su u saglasnosti sa svimonim poveljama, ustavima i zakonima koji treba da {tite jednakopravnostpojedinaca. Koliko je stanje u ud`benicima lo{e moè se ilustrovati prim-jerom koji je stru~ni tim izdvojio kao - pozitivan! Naime, pohvala vjeronau~nom ud`beniku za 8. razred ("S Kristom u ìvot")da "nagla{ava univerzalnost moralnih normi" argumentira se odlomkom:

Sve {to trebam znati nau~io me Noa1. Ne kasni na brod. 2. Sjeti se da smo svi u istom ~amcu. 3. Planirajunaprijed. Nije ki{ilo kad je Noa gradio korablju. 4. Ostani u dobroj tjelesnoji umnoj kondiciji. Kad bude{ 600 godina star netko bi od tebe mogaozatraìti da u~ini{ ne{to doista veliko. 5. Ne slu{aj kriti~are. Nastavi s

poslom {to ga valja u~initi. 6. Gradi svoju budu}nost na visokim temeljima.7. Uvijek je sigurnije putovati u paru. 8. Brzina nije uvijek prednost. Puèvi igepardi bili su na istoj korablji. 9. Kad si pod stresom, plutaj malo. 10. Sjetise, korablju su gradili amateri, a Titanic profesionalci. 11. Bez obzira naoluje, osloni{ li se na Boga, uvijek te na kraju ~eka duga.

Kakve su univerzalne moralne norme ovdje nagla{ene? Za{to je nemoralnokasniti na brod? Na koji brod? Na onaj koji prevozi robove? Ili na onaj skojeg }e se ispaljivati rakete oboga}ene uranom? Ili onaj koji isplovljava ulov na kitove? Ne, vjeronau~nici misle na brod s kojeg }u gledati kako sedave svi oni koji nisu moj rod. Aferim za univerzalnost ovakvog morala. Akosmo svi u ~amcu, kako samo ja mogu ne kasniti na brod? [ta da planiramunaprijed? Evo, sad ne pu{e orkan, ho}emo li kopati skloni{te ispod ku}e?Atomsko, za slu~aj da orkan bude radioaktivan? Sad nemam proliv, ho}u liumjesto da odem na fakultet ostati sjediti na {olji? [ta je uostalom Noje

LIBARSKA MAGISTRALA

Nenad VELI^KOVI]

uop{te isplanirao? Zar mu nije Bog rekao {ta da radi, a on samoizvr{io nalog? Znaju li autori ud`benika i ~lanovi stru~nog timada poslu{nost nije isto {to i predostro`nost? Znaju li autoriud`benika i ~lanovi stru~nog tima da niko od u~enika ne}e bitistar 600 godina, i da je smisao savjeta "Ostani u dobroj tje-lesnoj i umnoj kondiciji. Kad bude{ 600 godina star, netko bi odtebe mogao zatraìti da u~ini{ ne{to doista veliko" suprotan ci-ljevima {kole i obrazovanja jer zapravo veli: ostani glup i poslu-{an, to je sve {to }e se od tebe traìti u narednih 60 godina?Isto tako ciljevima {kole i obrazovanja suprotan je nauk "neslu{aj kriti~are". Lo{ nauk - dobar vjeronauk: {ta zna~i da jeuvijek bolje putovati u paru? Vaì li to i za homoseksualce? Jesuli parovi koji su putovali sto~nim vagonima u Au{vic putovalisigurnije? Za{to Papa ne putuje u paru? Ako "brzina nije uvijek prednost" jer su na brodu bili pu` igepard, zna~i li to da ni razum nije prednost jer su na brodu bili~ovjek i majmun? I {ta zna~i poduka da kad smo pod stresomplutamo? Kako? Kao plasti~ne boce, kao naftna mrlja, kaogovno? I kuda nas to vodi pamet koja veli: "Sjeti se, korablju su gradiliamateri, a Titanic profesionalci"? U budu}nost u kojoj }e nampopovi biti u~itelji i ljekari? Ho}emo li se sjetiti i ko su toj pod-jeli na amatere i profesionalce bili bogumili a ko kr{}ani? Kovje{tice i vra~evi, a ko misionari i inkvizitori?I za{to se ovaj popis svega {to treba znati zavr{ava dugom? Zarnas nije Noje tako|er nau~io i kako se treba piti i u pijanstvu gobiti, i sina kazniti koji u neznanju u|e u {ator i vidi o~evu golot-inju? Jeste, ali kako sad na kraju priznati da smo sve {to tre-bamo znati nau~ili od pijanca, Kolumbovo jaje posluìlo je kao dokaz glupima da treba uvaìtirazum i hrabrost i krenuti u otkrivanje nepoznatog, Nojevo kaoznak pametnima da treba uvaìti poniznost i glupost i krenuti upokrivanje poznatog.

Za{to je stru~ni tim takvu pouku svrstao me|u pozitivne prim-jere? Vjerovatno zato {to je bio izba`daren da kao negativneprepozna samo one netolerantne za drugo i druga~ije, politi~kinekorektne u ambijentu takozvanog "suìvota", uvredljive zbogsvoje vjerske i nacionalisti~ke isklju~ivosti. Tu bi se cijeloj ovojanalizi mogao staviti jedini ozbiljan prigovor, prigovor da jenedovoljno osvijetlila najmra~nije mjesto na{eg obrazovanja:neznanje, moralnu korumpiranost "u~itelja".

Djeca su Nojska najja~a


1 Izdava~ Fond otvoreno dru{tvo Bosna i Hercegovina, Sarajevo, oktobra 2007. (str. 151-152)

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22

12 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

[ta vi{e, poku{ajte da se setite kada ste videli nekogpripadnika romskog naroda na nekom radnom mestukoje nije u sastavu javnog komunalnog preduze}a ilipijace? Koliko ste Roma ili Romkinja videli u prodavni-cama, marketima, kafanama, klubovima... Uglavnom seodgovori na pitanje za{to je ova manjina toliko"getoizirana" olako svode na dva problema - jedan je,kad se radi o incidentima, taj da ekstremne nacional-isti~ke grupe zastra{uju Rrome, a drugi, kad se radi oidentitetu, da su Romi sami tome krivi zbog svog na~inaìvota... Tu je uglavnom kraj pri~e iako je jasno da ovadevojka, kao i mnogi sli~ni njoj, ìvi u gradu i studira, inije pri~ala o skinhedsima, ve} o ulasku u javni prostor...

Miran sanPoslednjih decenija svedoci smo konstantnih socijalno-politi~kih promena {irom jugosto~ne Evrope. Me|utim,osnovna ideja vodilja demokratizacije po ugledu nazapadno dru{tvo otvorenosti u ve}ini zemalja ove regijenepotpuna je i sasvim selektivna, ~esto samo deklarativ-na. [tavi{e, u ve}ini zemlja isto~ne i jugoisto~ne Evrope,a naro~ito na Balkanu, suprotno temeljnim vrednostimana kojima po~iva i kojima teì Evropska unija, do{lo jedo pove}anja ekstremnog nacionalizma i {ovinizma i~ak pojava neonacisti~kih grupa i organizacija. Me|utim,ve}ina ljudi, imaju}i u vidu uglavnom iskustvo Drugogsvetskog rata, odbacuje takve organizacije kao nekuvrstu, moèmo slobodno re}i, "kriminalizovanih odpada-ka dru{tva i ideologija za pranje mozga". Kada se govorio diskriminaciji manjinskih grupa, uglavnom se pokazujerukom na ove neonacisti~ke grupe kao za glavno zlo,nakon ~ega i novinari, predstavnici vlasti, opozicije,drugi "slobodoumni" ljudi i mnoge grupacije "pravedni-

Dragan GMIZI]

Proteklog meseca na nacionalnoj televizijiSrbije mogli smo videti nesvakida{nji prilog -u emisiji tipa "pregled dana" zbunjenavoditeljka nekako je uspela da zadrì pribra-nost nad ~injenicom koju je izrekla njenasagovornica, dvadesetogodi{nja Romkinja,studentkinja iz Novog Sada. Naime, napitanje voditeljice da li uve~e izlazi u grad ikuda, devojka je odgovorila da nema punovajde od toga - zato {to ne}e da je puste uodre|ene diskoteke i klubove, te da ne èlisebe da dovodi u neprijatnu situaciju i da jeodlu~ila da je bolje da sedi kod ku}e negoda je neko poniàva tretiraju}i je kaogra|anina drugog reda! Za nju je to jasnokao jedan plus jedan. Iako bi ve}ina ljudiosudila ovakav doga|aj, {to se verovatnodogodilo u mnogim porodicama nakon emi-tovanja emisije, velika ve}ina je mirnospavala. Ovo dakako nije izolovan slu~aj, ve} prepravilo, a celokupnoa zajednica sklanja glavuod ovog problema zato {to izbegava da vidisebe u ogledalu. Takve slu~ajeve zabeleìlisu novinari novosadskog Dnevnika uistraìvanju koje je sprovedeno pre trigodine. U popularnom no}nom klubu usamom centru grada grupi pristojnoobu~enih Roma nije bilo dozvoljeno da u|eunutra pod izgovorom da nema mesta doksu istovremeno "belci" ulazili bez problema.

ka", sasvim mirno spavaju. Ekstremisti~ke grupe nesumnjivodoprinose ovakvoj situaciji, ali u ovojpri~i ne radi se o njima - radi se oobi~nim ljudima, gra|anima koji ìveporodi~nim ìvotom, koji svako jutroidu na posao, vode decu u zabavi{tei {kole, ~uvaju svoje ku}ne ljubimceili gaje ba{ticu u zadnjem dvori{tu...Ova idili~na slika ovde je da bi ilus-trovala o kome se radi: elem, onajve}em broju ljudi, prose~nomgra|aninu, s op{tom idejom o"poèljnom" stilu ìvota. Ako postavi-mo na{eg gra|anina u kontekstodnosa koji se stalno i uporno deza-vui{u - a to je odnos prema Romimakao delu stanovni{tva koji je, iz bilokog ugla da pogledate, bezpreterivanja, gotovo potpunoizop{ten ili ìvi na rubu zajednice.Setimo se nemilosrdnih napada naRome {irom isto~ne Evrope koji sedoga|aju poslednjih decenija. Mnoga"dela" su ravna lin~u, kao {to jepoku{aj nasilnog getoiziranja Roma ujednom gradi}u u ê{koj pre ~etirigodine kada su stanovnici (ne"ekstremisti") na plebiscitu izabralida se izgradi zid izme|u "belog" delavaro{i i romskog naselja - "ìto odkukolja". Napade na Rome imamogotovo svakodnevno - fizi~ke, ver-balne, ignorantske. Jedna odupe~atljivih slika desila se 2006.godine pred katoli~ki Boì} kadame{tani sela u blizini Ljubljane nisuhteli da dozvole romskoj porodici kojje ostala bez doma da preno}i ustambenom kontejneru na periferijisela. Otpor me{tana je bio toliko jakda su organizovali masovne protesteu centru mesta. Da bi spustio tenzijui prona{ao re{enje problema, u seloje hitno doputovao predsednikSlovenije Janez Drnov{ek. Me|utim,na njegovo o~igledno iznena|enje,svaki dràvni razlog, uklju~uju}i iosnovne slobode i za{titu ljudskihprava, pao je u vodu. Kako se moglovideti, u toku veoma glasne sva|e

I have a dream PROBLEM JE [TO VE]INA LJUDI MISLI DA SU ROMI SAMI KRIVI ZA SITUACIJU U KOJOJ SU. MNOGI MISLE DA TAKO TREBA I DAOSTANE. POTPUNA BESMISLICA! NIKO NE VOLI DA BUDE ODBAÊN, SIROMA[AN I DO KRAJNOSTI PONI@EN

BO@I]NA PRIÂ - CRTA O ROMSKOM PITANJU

MOJ SAN"Danas vam kaèm, prijatelji moji, uprkos pote{ko}amadana{njice i sutra{njice, ja imam san. To je san koji jeduboko ukorenjen u ameri~kom snu. Imam san da }e sejednoga dana ova nacija izdi}i i da }e ìveti po pravomkredu njenog postojanja: 'Za nas je ova istina sama posebi razumljiva: da su svi ljudi stvoreni jednaki'. Moj sanje da na crvenkastim proplancima Dòrdìje, jednog danaza stolom bratski sede sinovi nekada{njih robova i sinovinekada{njih robovlasnika. Moj san je da Misisipi, dràvakoja gori od nepravde, jednog dana postane oaza slobodei pravde. Moj san je da moje ~etvoro dece jednog danaìve u zemlji gde }e ljudi o njima suditi ne na osnovu bojenjihove koè, ve} na osnovu njihovog karaktera. To je da-nas moj san."

Martin Luter King Jr, u Va{ingtonu, 28. avgusta 1963. godine

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


nedozvoljeno (obi~ni "verbalni delikt", kako bi toironi~no rekao ha{ki optuènik Vojislav [e{elj). Upravotako, radi se dakle o par exellance eti~kom problemukoji je prouzrokovan degenerisnim shvatanjem ideje slo-bode.

TumaranjeRomi su u javnom mnjenju uglavnom okarakterisani kaonekakvi tamnoputi i prljavi nomadi. Naàlost, deo Romazaista tako ìvi, u otrcanim naseljima bez struje i vode.Problem je {to ve}ina ljudi misli da im je tu i mesto,

Drnov{ek je u jednom momentu izgubio kon-trolu i gotovo vi~u}i izustio: "Vi nistehri{}ani!". Me|utim, na njegovo iznena|enje,seljani se uop{te nisu zbunili, te je jedan odseljaka, uz op{te odobravanje ostalih doba-cio: "Ti nisi hri{}anin, ti nisi hri{}anin!" Ovajneverovatni obrt oko pitanja hri{}anstva dajesasvim jasan odgovor. Drnov{ek, po sudume{atana nije hri{}anin jer im za praznik,kad treba svima da bude prijatno i lepo uslavu Isusa Hrista, dovodi neku "nedefin-isanu" grupu za koju o~ito da misle da je"satanska", "ne~ista", ali nikako ljudska. Onisu radi da budu milosrdni, ali prema ljudima,ne i prema Romima. O kakvom se mnjenjume{atana ovde radi, stra{no je i pomisliti.Ovakvih primera ima jo{ dosta. Mogla bi se,zgodno je ovde re}i, napisati Biblija... Rizi~no je govoriti uop{teno, ali izgleda dase radi o obi~nim ljudima koji su izgledaproteklih godina, nakon demokratskih prom-ena, u velikoj meri moralno atrofirali -mo`da od naleta "tolikih" sloboda koje su unaj~e{}im slu~ajevima shva}ene naopako.Tako, pored ekskluzivnog novuma za biv{ekomunisti~ke zemlje - slobode veroispovesti,tu je i sloboda da se, bar verbalno, negirane{to {to je razli~ito u svakom smislu - inacionalno i socijalno, {to u socijalisti~kimdru{tvima nije bilo dozvoljeno. Sada je samomoralno nepoèljno, na papiru, ali ne i

naro~ito ako neko isko~i iz tog, kakosociolozi vole da kaù, "za~aranogkruga". Ti {to misle da im je tamomesto, misle i da sami Romi misletako. To je potpuno besmisleno. Oninaprosto nemaju {ansu. Niko ne volida bude u zape}ku, prezren, siro-ma{an i do krajnosti ponièn. Alimoraju imati alternative. Oni nisu tuod ju~e, nego vi{e od 500 godina, aproces interiorizacije jo{ nije zapo~et.Neuspe{ni projekti raznih institucijasamo su puki izgovor. Dru{tvo je zanjih zatvoreno. Apsolutno suizop{teni, bilo da su van ili unatar"geta", obrazovani ili ne. Uvek su namargini. Niko ne voli da povla~iovakve paralele, ali mo`da bi semoglo re}i, iako ih je mnogo manje,da stanje nije mnogo razli~ito uodnosu na fazu istorije crnaca u SAD.I ako postoje zakoni protiv diskrimi-nacije, u praksi je potpuno druga~ije.Da bi se izborili za normalan ìvot,mora im se pomo}i da se {irokoorganizuju i upoznaju sa na~inimaborbe za ostavrivanje svojih ustavomzagarantovanih prava. Da bi se todesilo, moraju zaista postati svesniovih problema i nedvosmislenodefinisati pitanje.

Obi~nim ljudima koji su izgleda proteklihgodina, nakon demokratskih promena, uvelikoj meri moralno atrofirali - mo`daod naleta "tolikih" sloboda koje su u

naj~e{}im slu~ajevima shva}enenaopako, pored ekskluzivnog novuma za

biv{e komunisti~ke zemlje - slobodeveroispovesti, data je i sloboda da se, barverbalno, negira ne{to {to je razli~ito u

svakom smislu - i nacionalno i socijalno,{to u socijalisti~kim dru{tvima nije bilo

dozvoljeno. Sada je samo moralnonepoèljno, na papiru, ali ne i nedozvo-

ljeno (obi~ni "verbalni delikt", kako bi toironi~no rekao ha{ki optuènik

Vojislav [e{elj)

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


FRANCISKO SOBERON, BORAC ZA LJUDSKA PRAVA IZ PERUA

Politika, ljudska prava i umetnost su komplementarniTanja MATI]

Francisko Soberon je vode}i branilac ljudskih prava uPeruu. Pre 22 godine je osnovao Asocijaciju ljudskihprava (APRODEH), jednu od najzna~ajnihih organizacijaza za{titu ljudskih prava u Latinskoj Americi. Svoj ìvotje posvetio borbi za zastupanje i za{titu ljudskih prava uzemljama ju`ne Amerike. Nedavno je posetio Beogradkao predava~ na seminaru "Reparacije - pravna i moral-na obaveza dràve prema `rtvama". U razgovoru za Rezpri~a o promenama na polju kr{enja i za{tite ljudskihprava u proteklih tridesetak godina, koliko je aktivan uovoj oblasti. REZ: Gospodine Soberon, 2008. godine je {ezdeseto-godi{njica potpisivanja Univerzalne deklaracije oljudskim pravima. Kao neko sa dugogodi{njimiskustvom u ovoj oblasti, moète li nam re}i {ta sepromenilo u poslednjih 60 godina na polju ljudskihprava? Francisko Soberon: Neki napredak je u~injen u smislu

promocije ljudskih prava i tako|e u smislu po{tovanjaljudskih prava. U poslednjih petnaest godina do{lo je dorazvoja novog pristupa ljudskim pravima. Danas se nemoè govoriti o civilnim i politi~kim pravima van kon-teksta ekonomskih, kulturnih i socijalnih prava. U nekimregionima u Latinskoj Americi napredak se ose}a jer susru{eni vojni reìmi, kao na Fudìmoriju gde je dolazilodo masovnih kr{enja ljudskih prava od strane vojske i odstrane razli~itih naoruànih grupa, ali od 70-ih se ose}anapredak. U nekoliko zemalja poput Peura je pao vojnireìm i uspostavljene su komisije za istinu i pomirenje.U dana{njoj perspektivi, dru{tva moraju da prihvate dademokratija i ljudska prava idu ruku pod ruku, daklenakon 60 godina mi kontinuirano napredujemo.

Smatrate li, u kontekstu demokratije i ljudskih prava,da demokratska politi~ka borba i rad na promovisa-nju i za{titi ljudska prava predstavljaju dve odvojenekategorije?- Ljudska prava imaju politi~ku dimenziju i trebalo bi da

budu zajedni~ka ta~ka za sve politi~ke parti-je i sve gra|ane. Smatram da je nemogu}eposmatrati politiku i ljudska prava odvojeno.Ova dva principa se ne mogu odvojiti.Moramo biti u prilici da gradimo jakepoliti~ke partije i jake nevladine organizacije,i dijalog me|u njima. Ponekad, me|u njimamora postojati tenzija, ali to je jedini na~inda se izgradi prava participativna demokrati-ja.

S obzirom na va{e iskustvo u pra}enjukr{enja ljudskih prava u postkonfliktnihdru{tvima i radu Komisije za istinu ipomirenje, mislite li da bi ovakav modelstvaranja nezavisne komisije imao uspehna teritoriji biv{e Jugoslavije?- Koncepcija komisija za istinu i pomirenje jegeneralna koncepcija, ali posebnosti semoraju uzeti u obzir, podse}aju}i nas da

takav proces i re{enje moraju da budu rezul-tat lokalne odluke i lokalnog dijaloga.Regionalna komisija za istinu treba da buderezultat razgovora me|u svim stranama.Nikako ne sme da zadovolji interese samojedne strane. U na{em slu~aju, na primer,mnoge od komisija su ustanovljene isklju~ivoda ispitaju odgovornost dràvnih aktera, aline i opozicionih grupa. I od po~etka je biloodlu~eno da zlo~ini po~injeni od straneopozicionih grupa ne}e biti istraìvani. To jeveliki propust jer niko ne sme izbe}i odgov-ornosti.

Koje su danas prepreke i pritisci sa kojimase suo~ava nova generacija mladihistraìva~a u oblasti ljudskih prava? - U konfliktnim dru{tvima, branioci ljudskihprava imaju vi{e problema, ~e{}e su metanasilja, i postoji ve}a {ansa da }e biti pod

pritiskom. Mediji igraju va`nu uloguu proceni rada branilaca ljudskihprava, {to moè da predstavljaprepreku. Ono {to je va`no je izgrad-nja mreà, naro~ito sa mladim ljudi-ma. Moja organizacija je u poslednjihosam godina organizovala posebneradionice sa mladim ljudima. Mladisu dolazili iz najrazli~itijih omladin-skih grupacija, kulturnih grupa, orga-nizacija civilnog dru{tva, i u pitanjusu organizacije koje su aktivne.Organizovali smo seminar koji trajenedelju dana i koji upoznaje mladesa korpusom ljudskih prava, a ondaoni nastavljaju delatnosti, pravemreè. Mreè su neophodne mladimistraìva~ima.

Simbioza rada organizacija za ljud-ska prava i drugih vrsta organizaci-ja je, po Vama, neophodna. Da li touklju~uje i neke druge oblasti vannevladinog sektora, odnosno da libi i kako umetnici trebalo da buduuklju~eni u proces promovisanjaljudskih prava?- Umetnike svakako treba uklju~iti. Toje ono {to smo nau~ili iz dosada{njegiskustva. Kultura je sredstvo kojemoè da sluì da se odre|ene idejeuvedu u dru{tvo. Vrednosti ljudskihprava su univerzalno priznate odstrane razli~itih akademskih krugova,politi~kih partija i drugih grupacija.Umetnici i slikari mogu da se koristeu svrhu promocije ljudskih prava.Njihov kreativni pristup i oblikizraàvanja moè da daje ogromandoprinos {irenju ideje o univerzalno-sti ljudskih prava.

BALKANREZ: S obzirom da ste posetili Balkan prvi put, kakvi su va{i utisci o ovda{njoj situaciji?Francisko Soberon: Na Balkanu su se ljudi iz iste dràve podelili u razli~ite nacije i dràve {to jeu~inilo situaciju znatno teòm za pra}enje i nije lako oceniti {ta se ta~no dogodilo u pro{losti. Uvekje veliki izazov utvrditi odgovornost na svim nivoima. To je veliki izazov ne samo za Srbe, nego i zaHrvate, Kosovare i Bosance. Trebalo bi da se usvoji mehanizam koji }e nastati kao konsenzusizme|u razli~itih organizacija i razli~itih zemalja, organizacija za za{titu ljudskih prava, organizacijakoje se bave civilnim dru{tvom i politi~ara. Smatram da to ne}e biti jednostavan proces, ali da se odnjega nikako ne sme odustati.

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


gra|ena uz pomo} nekolicine nezavisnih medija, strane{tampe i mnogobrojnih seminara na kojima samu~estvovala. Ipak, dok moj rad u Tribunalu jo{ uvektraje, ~ini mi se da je preuranjeno govoriti o utiscima.Oni se jo{ uvek otiskuju. Svakog dana susre}em se sane~im novim. Novi slu~aj, nova strana, dokazi otvarajuprostor za razmi{ljanje, za pitanja, za diskusije, za dija-log. Toliko ima toga novog, nepoznatog, jo{neotkrivenog da se pitam zar ne bi svaki/a pravnik/capoèleo/la da makar jedan deo svoje karijere posvetiMe|unarodnom krivi~nom pravu i su|enjima za ratnezlo~ine.Poznato je da Ha{ki tribunal procesuira slu~ajeve saprostora biv{e Jugosalvije, ali ono {to je manje poznatoje ~injenica da je smo nas osmoro prvi studenti iz Srbijekoji su dobili priliku da svoju stru~nu praksu rade u tomSudu. To s jedne strane olak{ava posao jer znaju}i jezikmnogo brè i efikasnije prepoznajemo tragove, ali sadruge strane to nosi sa sobom i dodatnu teìnu i odgov-ornost. Po prvi put u ìvotu mi se ukazala prilika da se sazlo~inima sa na{ih prostora suo~im direktno. Dakle,

omogu}eno mi je da se pogledam sa zlo~inom o~i u o~i,da pratim njegov razvoj, ideju, cilj i rezultat. Upravotakav pristup kao da mi je omogu}io da "dodirnem" rat,da sagledam {ta je sve to {to se oko jednog doga|ajanizalo, da se koncentri{em na jedan mali vremenskiperiod, na par~e zemlje ~iji sam i ja deo. Moja odgov-ornost utoliko je ve}a time {to sam ìvela u Srbiji dok suzlo~ini ~injeni i u moje ime, a neki drugi u ime nekihdrugih. I zato sve vreme u meni "balansiraju" ta dvastava. Jedan je stav pravnice - od mene zahteva objek-

Bojana KOSTI]

U Srbiji se poslednjih decenija o tranzicijidosta pri~alo, ali zaista malo {ta korisnouradilo. Osiroma{eno, i materijalno i vred-nosno, srpsko dru{tvo prve tranzicione korakenapravilo je tek nakon 2000. godine. Te{koje zaista govoriti o tranzicionoj pravdi uSrbiji budu}i da su na~ini na koji su sepostkonfliktna dru{tva razra~unavala sa svo-jom pro{lo{}u umnogome druga~iji od bilokog procesa koji se trenutno odvija u Srbiji.Neposredno nakon Drugog svetskog rata,Nema~ka je zapo~ela proces pomirenja da bidanas najve}a razmene studenata upravobila izme|u "istorijskih neprijatelja",Nema~ke i Francuske. Zatim, pojam "afri~kepravde" na najbolji na~in odslikavavi{edecenijske napore uloène u dolaènjedo istine o tome {ta se zaista de{avalo.Specifi~nost afri~kog kontinenta, njenaistorija i njeni problemi, uslovili su razvoj~itavog niza pravnih i vanpravnih instrume-nata i pojmova koji olak{avaju procesetranzicione pravde. S druge strane, trenutno u Srbiji samo malibroj pojedinaca razmi{lja o tranzicionojpravdi kao elementu pomirenja na prostori-ma biv{e Jugoslavije. Iz mnogo razli~itihrazloga taj proces jednostavno nikad nije bioistinski pokrenut, a sa druge strane o~ekivalose od Ha{kog tribunala da svojim radomuti~e na proces pomirenja. Verujem da se moje interesovanje za Ha{kitribunal i njegov rad javilo pre svega kaoreakcija na otpor srpskih politi~ara prematom sudu. Naposletku, oduvek sam smatralada Srbija mora po~eti otvorenije i odgovorni-je da govori o sopstvenim zlo~inima. Mojapercepcija tog suda, pre nego {to sam unjemu provela ~etiri meseca, uglavnom je

tivnost, ta~nost, preciznost i nepris-trasnost, a druga stvar je moje pravo iodgovornost da znam {ta se de{avalou bliskoj pro{losti i koji su to stra{nizlo~ini ~injeni na ovim prostorima. Ne moè se od Tribunala o~ekivati daprikaè "istinu" o ratu na prostorubiv{e Jugoslavije. To mu nije ni ulogani cilj. Svojim presudama i optu`nici-ma Tribunal je koncentrisan na poje-dina~ne doga|aje, na jedan vremen-ski momenat, na ljude sa imenom iprezimenom. Su|enja za ratnezlo~ine prate striktnu krivi~nu proce-duru, pravila su jasna, a svaki novislu~aj doveo je nebrojeno puta dopresedana i novih pravnih re{enja urazvoju me|unardonog krivi~nogprava. Naprosto, ne sme se o~ekivatida }e Tribunal iza}i iz okvirame|unarodnog krivi~nog prava i na{ezlo~ine posmatrati druga~ije no oneu Siera Leoni ili Ruandi. Uticaj rada ovog Tribunala na srpskodru{tvo i istoriju pokaza}e vreme. Nesme se o~ekivati da }e odlu~uju}euticati na proces pomirenja. Taj"posao" je na nama, na srpskim poli-ti~arima i vlasti koja postojanje i radSuda treba da u~ini javnim, medijskizastupljenim i ispra}enim sanajve}om pa`njom. Utisak je da jenajbitnija uloga Tribunala upravo ta{to je dosada{njim radom darovaonauku i praksu me|unarodnogkrivi~nog prava neiscrpnim pravnimizvorima i bogatom jurisprudencijom.Na nama je da se nakon svega upoz-namo, suo~imo i kolektvino spalimonad onim {to nam je jurisprudencijau amanet ostavila.

HAG I JA: BUDU]A PRAVNICA - ISKUSTVA IZ SUDNICE

Bliski susreti sa ru{iteljima

Ne moè se od Tribunala o~ekivati daprikaè "istinu" o ratu na prostoru biv{eJugoslavije. To mu nije ni uloga ni cilj.

Svojim presudama i optu`nicima Tribunalje koncentrisan na pojedina~ne doga|aje,na jedan vremenski momenat, na ljude sa

imenom i prezimenom

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


Tanja MATI]

Jeta Dàra (Jeta Xharra) - ona koju na Kosovu znajuba{ svi. Neki je oboàvaju zbog novinarske neustra{ivostii nepopustljivosti, neki je opisuju kao iritantnu i navalen-tu, ali svima je stalo da ~uju {ta }e biti re~eno u njenojautorskoj emisiji "@ivot na Kosovu" (Jeta në Kosovë). Odtaksista, prodavaca, politi~ara do stranih predstavnika.Svi pri~aju o emisiji. Svima je stalo da znaju. "@ivot na Kosovu" se prikazuje u udarnom terminu najavnom servisu Radio-Televizije Kosova (RTK), ~etvrtkomu 20:30. Uvek energi~na, Jeta ~esto pokre}e neugodneteme i ne odustaje od namere da od sagovornika dobijeodgovor. Ni ve{tim i uve`banim govornicima ne dozvo-ljava "izvrdavanje" odgovora. Kroz njenu emisiju prolazesvi relevantni igra~i iz najrazli~itijih socijalno-politi~kihoblasti - od politi~kih lidera sa Kosova do evropskih iameri~kih zvani~nika kao {to su Havijer Solana, MadlenOlbrajt, Nikolas Berns i drugi. Jeta Dàra je autorka sa misijom da razdrma u~aurenegra|ane, preispita odnose u dru{tvu, postavi "zabranje-na" pitanja. Osim u studiju RTK, ~esto snima na fakulte-tima, u gradskim salama i drugim velikim prostorimakoji ve}em broju ljudi daju mogu}nost da direktnou~estvuju u programu i postave pitanja onima kojiodlu~uju u njihovo ime. Uz to, jedina je èna koja vodi politi~ki talk-show nakosovkim televizijama. I slaù se svi - najupe~atljivije toradi.Uzor u svetu novinarstva joj je Dèremi Paksman(Jeremy Paxman), autor BBC-jevog Njuznajt programa(BBC Newsnight), koji je u antologiju TV novinarstvau{ao kada je svom gostu 37 puta uzastopno ponovioisto pitanje dok nije dobio odgovor. Njena upornost dane dopusti gostima da se "izvuku" bez odgovora zaistapodse}a na

stil kojim Paksman propituje svoje goste.Energi~no, jasno i bez popu{tanja. "Kad sam odlu~ila da radim ovakvu vrstuemisije, nisam uop{te bila sigurna kako }ekosovska javnost reagovati na pristup koji jepotpuno direktan, uporan i ponekad bezo-brazan ukoliko je to potrebno da bi se otkrilaistina. U svakom slu~aju, bila sam sigurna udve stvari - ja i moja porodica (jer je takvavrsta stvari bitna na Kosovu) ne pristajemona kompromise i znala sam da }u ostatinekorumpirana i nepristrasna, posebno po{tosam nameravala da otvorim pitanja korupcijei politi~ke odgovornosti. Druga stvar u kojusam bila sigurna je da sam oko sebe okupilanajbolji mogu}i tim s kojim ve} dve godinestvaram program", samouverena je Jeta. Ekipa o kojoj Jeta govori je veoma neobi~na.Ona je pozvala Faika Ispahiu, pozori{nogreditelja, da producira i reìra emisiju "@ivotna Kosovu" nakon {to je videla njegovuprovakativnu i {okantnu pozori{nu adaptaci-ju "Paklene pomorandè" (Clockwork Orange)u kojoj je Kjubrikov film pretvorio u dramusme{tenu u kosovski kontekst. Pored Faika uekipi je i Kejsi Kuper Dònson (CaseyCooper Johnson), Amerikanac koji poslednjih7 godina ìvi na Kosovu, autor zavr{nogpriloga u svakoj emisiji koji daje satiri~anpogled na temu o kojoj se razgovaralo tokomdebate. Njih troje su tim koji "@ivot naKosovu" ~ini ovakvim kakav jeste. Jeta kaè da je jo{ dvoje ljudi su{tinski bitnojer je podràlo da napravi ovako uticajnuemisiju, to su odli~ni menadèri AgimZatri}i (Agim Zatriqi) i Gordana Igri}."Zatri}i se odupro pritisku da ukine emito-vanje emisije zbog njene kontraverznosti iuklonio je sve barijere za razvoj ovog progra-ma. Goca Igri} je mo}na novinarka imenadèrka koja je osnovala BIRN mreù i

pokazala mi da je mogu}e biti'lokalni ili regionalni medij' i imatijednak kredibilitet i pristup svimstranama 'konflika', poput me|unaro-dnih medija kakav je BBC."Ova vrsta podr{ke pomogla je Jeti daod dvonedeljnog programa, kako jebio emitovan na po~etku, napravidnevni, kako je izgledao tokomnedavne izborne kampanje za par-alamentarne i lokalne izbore kada jeu okviru specijalnog izdanjaprikazana 51 emisija za 40 dana.Jeta je tokom novembra posetilasvaku op{tinu na Kosovu i razgovar-ala sa svim kandidatima za predsed-nike op{tina - njih skoro 200. Tokomsnimanja u publici je bilo uvekizme|u 700 i 1.000 ljudi. "Pre nego {to sam po~ela da snimamizborni serijal, mnogo samrazmi{ljala o tome kako da politi~aredovedem u situaciju da budu odgov-orni i ostvare ono {to obe}avajubira~ima. Ose}ala sam se kao da suprvi izbori na posleratnom Kosovu(iako su u stvarnosti tre}i) najvi{ezbog toga {to su se sada prvi putdirektno birali gradona~elnici. Po prviput se znalo da }e bira~i izabrati ko}e biti gradona~elnik, a ne da }eodlu~ivati partija koja dobije najvi{eglasova. Ali pored toga sam zaistaèlela da uprljam svoje cipele i odemdo svakog malog mesta u kojekosovski reporterski automobile nezalaze ~esto, mesta poput Draga{a i[trpca. I nije bilo tako te{ko jer nikood ve}ine novinara u Pri{tini nije ba{umirao od èlje da pokriva op{tinskeizbore. Svi su bili fokusirani na parla-mentarne izbore u Pri{tini. Ose}alasam se malo i krivom {to sam tokomposlednje dve godine, koliko se emi-tuje emisija, dva puta svoj tim vodilau Ameriku da snima razgovore saameri~kim diplomatama, ali ga nikadnisam odvela u De~ane ili Vitinu datamo snimi program. Sad je bilopravo vreme!"Op{tinske debate su, svakako, daleko

PERSONA MESECA: JETA D@ARA

@ena koja je uzburkala Kosovo

Iako poznata kao beskompromisna voditeljka, Jetaima i jedan potpuno drugi svet u kom uìva.

Ljubav, hobi i profesiju - dramsko spisateljstvo.Koristi svaki mogu}i deo svog slobodnog vremenada pi{e i prati razvoj moderne drame i dramskogpisanja. Njena drama "Warless" izabrana je me|u

deset najboljih na britanskom Kraljevskomtakmi~enju za mlade dramske pisce

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


JETA D@ARA (JETA XHARRA) JEJEDINA @ENA KOJA VODI POLITI^KITALK-SHOW NA KOSOVKIM TELE-VIZIJAMA I SVI SE SLA@U DA JENAJBOLJA U TOM POSLU - ONA JEJEDNOSTAVNO AUTORKA SA MISI-JOM DA RAZDRMA U^AURENEGRA\ANE, PREISPITA ODNOSE UDRU[TVU I POSTAVI "ZABRANJE-NA" PITANJA

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


od garancije velike zainteresovanosti publike koja jeizvan te op{tine, osim ako ih ona ne u~ini zanimljivimza gledanje. A prvi izazov joj je bio da ubedi javni servisRTK da svaka op{tinska debata mora da bude prikazanau udarnom terminu, a drugi izazov je dakako bio da ihu~ini interesantnim za publiku sa celog Kosova. "Do{la sam na ideju kako da testiram u praksi to {topoliti~ari 'propovedaju' - zapitala sam se {ta je trenutnonajve}i problem na Kosovu (osim statusa o komgradona~elnici ionako ne odlu~uju) i jasno je bilo da jeto svakodnevni nedostatak struje. A za{to nemamo stru-ju? Delom i zato {to ljudi ne pla}aju svoje ra~une. Pa,za{to da ne proverim malo pla}aju li kandidati zagradona~elnike svoje ra~une", smeje se ponosno dokovo obja{njava.Jeta je do{la do ra~una za struju apsolutno svih kandi-data na novembarskim izborima na Kosovu i tokomdebate ih pitala da li pla}aju svoje ra~une za struju. Iskoro svi kandidati su na po~etku rekli: "Da, redovnopla}am!! Nemam dugove!!", ali u nekim slu~ajevima sunjihovi dugovi kosovskoj elektrodistribuciji bili do 5.000eura! Ra~une je tako uz pomo} Jete videla publika{irom Kosova. I publika je po~ela svake ve~eri da prati politi~ki talk-show kao da je zabavna serija. Ne iznena|uje da je uosvrtu na "@ivot na Kosovu", objavljenom u najproda-vanijem kosovskom dnevnom listu Koha Ditore, pisalo daje to najgledaniji program nakon latino-ameri~kihsapunskih opera. Kandidati za gradona~elnike su senekad zaista pona{ali kao likovi iz sapunica! "Nakon ra~una za struju, pitala sam ih da li pla}ajuporeze, ra~une za komunalije. U su{tini htela sam darazdrmam malo dràvotvorne etike jer nije dovoljno bitisamo 'slobodan od Srbije' da bi Kosovo bilo nezavisno,ve} }emo postati dràva ako nau~imo da pla}amora~une i kada se politi~ari budu pona{ali kao primerisavesnih gra|ana. Ovo su prvi izbori na Kosovu u kojimase kampanja nije zasnivala samo na kosovskom statusu,

ve} su gra|ani i politi~ari dosta govorili otome kako imati struju, poslove, kvalitetnozdravstvo i {kolstvo. Upravo to je vrstadiskusije koju mi od po~etka poku{avamo daotvorimo."Samo snimanje je bilo logisti~ka no}namora. Sve je moralo da bude savr{enoisplanirano, s obzirom da se tokom jednogdana snimale tri debate - prva u 10 satiujutru, slede}a u 14 ~asova, a poslednja u18. Ne samo da je Jeta morala da bude kon-

centrisana na snimanje tri debate sa7 kandidata, ve} je morao savr{enoda funkcioni{e ceo tim istraìva~a,kamermana, tonaca i ostalih. "Pomalo mi je sve izgledalo kaokarneval, pomeranje te{ke opreme zasnimanje i celog tima od 25 ljudi izjednog u drugi mali grad na Kosovukako bi se snimala nova debata",opisuje ona kosovsko izborno puto-vanje ekipe emisije "@ivot naKosovu".Pa da li je bilo vredno toliko truda?Popularnost emisije je toliko poraslada je RTK, na zahtev gledalaca,po~ela da reemituje svaku debatu triputa. Istovremeno, debate su u celostiemitovane na radiju kako bi, ukolikodo|e do nestanka struje, ljudi moglinastaviti da slu{aju preko radija. Iako poznata kao beskompromisnavoditeljka, Jeta ima i jedan potpunodrugi svet u kom uìva. Ljubav, hobi iprofesiju - dramsko spisateljstvo.

POVRATAK IZ LONDONANakon rata na Kosovu tokom kog je kao devetnaestogodi{njakinja radila kao fikserka za BBC,Jeta je oti{la u London gde je zavr{ila master studije na dva odseka - Ratne studije (WarStudies) i Filmki scenario (Film Scriptwriting Studies). Istovremeno je radila kao asistent u svet-skom servisu BBC-a. U Pri{tinu se vratila 2003. godine i pokrenula Institut za izve{tavanje o ratui miru (IWPR) koji je kasnije transformisan u BIRN (Balkanska istraìva~ka mreà). Emisiju"@ivot na Kosovu" radi poslednje dve sezone u koprodukcji BIRN-a i RTK. "Lako sam donela odluku da se 2003. godine vratim na Kosovo - uticaj koji sam svojim nov-inarskim iskustvom mogla da napravim na Kosovu bio je sto puta ve}i nego {to bih mogla da samnastavila da radim na BBC-u. BBC ima 75 godina iskustva, a kosovsko TV novinarstvo tek sedami po, pa je vrlo lako zaklju~iti gde sam mogla da ostavim upe~atljiviji doprinos", obja{njava Jetaza Rez.

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40

19

svoj busy raspored uspeva da uklopi posete filmskimfestvalima u regionu. "Ja sam potpuni pozori{ni i filmski fan, toliko da sam uprotekloj godini uspela da posetim tri filmska festivala uregionu - Sarajevo, Beograd i Solun - i pogledam naj-manje ~etiri filma dnevno. To je za mene na~in danapunim svoje baterije - da sedim u bioskopu, nepri~am, da ne pitam nikoga ni{ta i da mene niko ne pitani{ta", pri~a Jeta kojoj se o~i uvek ispune dodatnim sja-jem kada govori o filmskim festivalima. "Ranije sam imala neke predrasude o putovanju krozBalkan po{to sam poslednji put intenzivno putovala kaoizbeglica 1999. Ipak, u proteklih par godina sam tajose}aj prevazi{la upravo putuju}i po filmskim festivali-ma kao zaljubljenica filmova.Fascinira me to koliko je Balkan bogat ljudima i iskustvi-ma, a sa druge strane me isto za~u|uje kako miBalkanci molimo Evropu da razmotri ukidanje viza zaregion, dok sami u regionu jedni drugima oteàvamoìvot kada je re~ o viznom reìmu unutar Balkana." Jeta ustvari govori o podatku da Kosovari u ovomtrenutku moraju da priloè dokumentaciju skoro kao za{engen vizu ukoliko èle da putuju u Bosnu iHercegovinu ili Hrvatsku sa UNMIK-ovim putnim doku-

Koristi svaki mogu}i deo svog slobodnog vre-mena da pi{e i prati razvoj moderne drame idramskog pisanja. Njena drama "Warless"izabrana je me|u deset najboljih na britan-skom Kraljevskom takmi~enju za mladedramske pisce. "îtanje moje drame Warless u Kraljevskompozori{tu u Londonu (Theatre Royal Court) jebilo specijalno iskustvo jer sam mogla davidim kako funkcioni{e tekst na sceni, kao ida vidim mogu li kreirati dramsku situaciju ukojoj i engleski glumci mogu da se identi-fikuju sa situacijom iako znaju malo osituaciji na Kosovu. A to je za mene biloogromno priznanje i posebna ~ast da se mojkomad izvodio tamo, s obzirom da je toveoma uticajna nagrada u Britaniji. U istomkonkursu je otkriven i veliki dramski pisacHarold Pinter", kaè Jeta koja sebe ubudu}nosti vidi potpuno posve}enu dram-skom stvarala{tvu. Jednog dana kad zavr{i"propitivanje" kosovskog dru{tva.Drame pasionirano ~ita i pi{e, a najve}i deosvih putovanja koristi za obilazak bioskopa. U

mentom, a koji Srbija uop{te ne priz-naje kao putnu ispravu i tako|e imaposebnu proceduru koja omogu}avaograni~en boravak u Srbiji. "Nekad, ako èli{ da putuje{ zbogzabave, postoji ~itav niz prepreka naBalkanu i ti mora{ da se bavi{na~inima da ih zaobi|e{. Mislim danam ba{ o tome treba regionalnadiskusija jer mi u ovom regionudefinitivno ne razgovaramo dovoljnojedni sa drugima. Meni je ~esto,logisti~ki mnogo lak{e da otputujemu London nego u Sarajevo!" Balkan je oduvek bio mesto konfuzijei nelogi~nosti, ali postojanje JeteDàre i nekih drugih Jeta u regionu,ipak podse}a da je komunikacijaneupitna vrednost i daje neku(daleku) nadu da }e nove generacijemo`da uspeti da prakti~no{}u i real-isti~nim odnosom prema stvarnostipobede balkansku birokratsku krutosti mitolo{ku podeljenost.


Jeta je do{la do ra~una za struju apsolutno svih kandidata na novembarskim izborima na Kosovu i tokomdebate ih pitala da li pla}aju svoje ra~une za struju. Skoro svi kandidati su na po~etku rekli: "Da, redovnopla}am!! Nemam dugove!!", ali u nekim slu~ajevima su njihovi dugovi kosovskoj elektrodistribuciji bili do

5.000 evra! Ra~une je tako uz pomo} Jete videla publika {irom Kosova

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


Milica JOVANOVI]

Kampanja uterivanja srbijanskog dru{tva uvanredno stanje svim raspoloìvim sredstvimaozvani~ena je po~etkom decembra nasilnimspre~avanjem tribine Pe{~anika u Aran|elovcu.Desant na aran|elova~ki Dom kulture i probojpolicijskog obru~a predvodio je predsednikkom{ijske op{tine Topola (da, iz one pesme),funkcioner Nove Srbije, profesionalni patriota iautor najnovijeg kona~nog re{enja za romskopitanje u Srbiji. Slede}eg dana, saop{tenjem izove stranke, poznatije kao "stranka VelimiraIli}a" - ~lanice tzv. narodnja~kog bloka koali-cione Vlade Srbije - javnosti je obja{njeno {tase zapravo u Aran|elovcu desilo: "U saop{tenjuNove Srbije navodi se da se ta stranka 'uAran|elovcu odlu~no suprostavila antiustavnoji antisrpskoj kampanji koju ve} duè vremeLDP, uz medijsku podr{ku RTV B92, vodi protivdràve Srbije i njenog ustavnog poretka'".Suzbijanje kriti~kog mi{ljenja i formalno jepostalo "deo borbe dràve da potvrdi suveren-itet i teritorijalni integritet Srbije", a povodomprogla{enja otvorene sezone lova na izdajnikesrpstva uprili~ena je i odgovaraju}a proslava -kontramiting za Me|unarodni dan borbe protivfa{izma, 10. decembra na centralnombeogradskom trgu. Pod zajedni~kim sloganom"Ne pla{im se" okupilo se, naime, nekolikodesetina aktivista mirovnih organizacija, koji-ma su sa druge strane, ovog puta neprobojnogpolicijskog kordona - mladi i nesta{ni, uznacisti~ke pozdrave rukom, uzvra}ali povicima:"Ubij, zakolji", "No`, ìca…".No, krenimo redom.

O~ekivani incident poneo~ekivanom scenarijuDve sedmice ranije, redakcija emisije Pe{~anikkoja se emituje na radiju B92 pozvana je daodrì promociju sedme knjige (transkriptiemisija iz prethodne godine) u Aran|elovcu.

Mada su formalno osudili nasilje nad slobodom govora u Aran|elovcu, va`ni dràvni~ki poslovi pisanja lju-tih saop{tenja Evropskoj uniji, Sjedinjenim Dràvama, Ujedinjenim nacijama i ostalim antisrpskim zav-

erenicima, spre~ili su predstavnike vladaju}e koalicije u Srbiji da posvete ne{to vi{e pa`nje ovim marginal-nim incidentima, a sli~no su se poneli i deùrni tuma~i dràvne politike u likovima "nezavisnih DSS

analiti~ara". Ostala je dakle na snazi interpretacija prema kojoj je, u dru{tvu u kom je etika zaista na mar-gini oficijelnog interesa, uzaludno poklanjati posebnu pa`nju neonacisti~kim ispadima

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40


je, me|utim, prekinuta iz "bezbednosnih razloga"budu}i da je dan uo~i tribine lokalna televizija, uzpomo} nevladine organizacije Na{i, pozivala na "okup-ljanje gra|ana" i protest protiv "antisrpske emisije"."Posle dve godine organizovanja takvih tribina odSubotice do Dimitrovgrada bez ikakvih problema, uposlednje vreme nam je u nekoliko navrata unapredotkazana rezervisana sala, pa smo se snalazili na licu

Kao i 54 puta do sada u gradovima {iromSrbije, autorke su pozvale neke od svojihsagovornika da u obliku otvorene tribine raz-govaraju sa slu{aocima uìvo. Ovog puta, tosu bili sociolog religije Mirko \or|evi},pravnica Vesna Raki}-Vodineli}, novinariTeofil Pan~i} i Petar Lukovi}, i MiljenkoDereta iz Gra|anskih inicijativa. Promocija

mesta zajedno sa lokalnim organiza-torima. Tako je bilo u [idu, Valjevu,Rumi", kaè u razgovoru za RezSvetlana Luki}, autorka Pe{~anika."To nam je bio jasan signal da rastutenzije."Zvani~ne osude zbog otkazivanjatribine okuraìle su aran|elova~kogdirektora Doma kulture, pa je uskorozakazan novi termin, a u pomo} je zasvaki slu~aj pozvana policija. "Bilo jeza o~ekivati da }e do}i do nekogincidenta, ali bili smo potpunozapanjeni ~injenicom da je umestoneke neidentifikovane grupe'nezadovoljnih gra|ana' incidentprakti~no organizovao funkcionerstranke iz vladaju}e koalicije, pot-puno otvoreno, sa strana~kimbedèvima na reverima, sa organizo-vanim prevozom pla}enim verovatnoiz budèta... Naravno, ta 'poja~ana'retorika narodnja~kog bloka koji je utrenutku dolaska na vlast iza sebeimao svega 13 odsto podr{ke bira~a asada verovatno i manje - u Srbiji jeve} postala svakodnevica jer kako bineko sa tako slabim rejtingom oprav-dao poziciju 'najve}eg Srbina' komeje u ime srpstva dozvoljeno da radi{ta mu padne na pamet. Ali, ovakootvorenu demonstraciju zvani~nepolitike zaista nismo o~ekivali", kon-statuje Svetlana Luki}.Ukratko, oko tri stotine pristalicaNove Srbije i Srpske radikalnestranke, predvo|enih predsednikomop{tine Topola DraganomJovanovi}em, upalo je u salu uzpretnje i uvrede. Odgovornost za"doga|anje naroda" preuzela jelokalna nevladina organizacija Na{i,~iji je predsednik - ina~e verou~itelj -Ivan Ivanovi} objasnio da su u saluu{li "samo da postave pitanje"."U~esnike tribine smo hteli da pitamoo neistinama koje ve} desetak danagovore o na{em udruènju", kaèIvanovi}. Ina~e, organizacija Na{i uAran|elovcu navodno je osnovanapre ne{to vi{e od godinu dana, po

SRBIJA U NOVOJ FAZI BORBE ZA KOSOVO: PROGON POLITI^KIH NEISTOMI[LJENIKA

Kad Na{isti mar{iraju

STAN

ISLA

V M

ILOJ

KOVI

]

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41


stav 2 KZ (rasna i druga diskriminacija) i to u delu kojizabranjuje i ka`njava proganjanje organizacija ili pojedi-naca zbog njihovog zalaganja za ravnopravnost ljudi".Jovanovi} je kao dràvni i funkcioner Nove Srbije organi-zovao grupu ljudi u nameri da 3. decembra ove godineprisustvuje zakazanoj promociji emisije Pe{~anik uAran|elovcu, i da vr{enjem fizi~kog i verbalnog nasiljaspre~i odràvanje promocije, precizirali su uBeogradskom centru za ljudska prava. Jovanovi} je ukasnijim izjavama ponovio svoja zalaganja za proganja-nje autora Pe{~anika i RTV B92, i najavio da }e se i ubudu}nosti pona{ati na sli~an na~in "pozivaju}i ~ak i napokretanje bune protiv belosvetskih dahija". U krivi~nojprijavi se navodi da je Jovanovi} tri dana posle prekidatribine u intervjuu za Politiku uputio nove pretnje nasi-ljem, i da je rekao da "ako ovako nastave u B92, zavr{i}ekao TV Bastilja" i da je "jednu TV Bastilju ve} palio".

Javni tuìlac jo{ uvek nije reagovao. Za razliku od svogpartnera iz vladaju}e koalicije, Demokratske strankeSrbije, Nova Srbija ostala je dosledna svojoj herojskojborbi protiv neistomi{ljenika, pa su njeni predstavnici uSkup{tini Srbije delili letke sa citatima pojedinih u~esni-ka u emisiji Pe{~anik me|u kojima su i neke notorneistine kao: "Sa Nikolajem (Velimirovi}em) smo zalutalipod Hitlerov skut" (Mirko \or|evi}, sociolog religije) ili"Ko{tunica je simpatizer Milana Nedi}a" (SvetlanaLuki}). Na meti ove stranke na{la se ubrzo i ~itava RTV

uzoru na istoimeno udruènje iz Rusije. "Toje, u stvari, podmladak Putinove stranke izkoje se regrutuju njegovi naslednici. To jejedna od najmasovnijih ruskih organizacija.Iza sebe imamo vi{e od 100 humanitarnihakcija. Kre~ili smo vrti}e, nabavljali medicin-ski materijal za bolnice i skupili vi{e od600.000 dinara. U udruènju nas ima oko100, ali imamo puno prijatelja", objasnio jeIvanovi}.

Bez reakcije tuìla{tvaHri{}anski progon neistomi{ljenika, me|utim,nije nai{ao na razumevanje nevladinog sek-tora u Srbiji. [tavi{e, inicijativa nevladinihorganizacija Gra|anska Vojvodina u pismumisijama OEBS, Saveta Evrope i Evropskekomisije u Srbiji navela je da "u Aran|elovcu,za razliku od devedesetih godina pro{logveka, na ni{anu nisu bili oni koji su drugenacije i vere, ve} pre svega politi~ki neisto-mi{ljenici". Nedavno je reagovao i generalnisekretar {vedskog Helsin{kog odbora za ljud-ska prava, Robert Hord, koji je u otvorenompismu predsedniku i premijeru Srbije ipredsedniku Narodne skup{tine ukazao na"neadekvatnu za{titu slobode izraàvanja iokupljanja u Srbiji". "Nekoliko ozbiljnih inci-denata u poslednje vreme u Srbiji pokazujuda branitelji ljudskih prava postaju sve ~e{}emeta pretnji i napada", kaè se u pismu. Nekoliko dana posle incidenta, Beogradskicentar za ljudska prava podneo je krivi~nuprijavu protiv predsednika op{tine TopolaDragana Jovanovi}a, zbog prekida tribine iizjava koje je kasnije dao medijima. Krivi~naprijava podneta je Op{tinskom tuìla{tvu uAran|elovcu jer je "na ovaj na~in prijavljeniJovanovi} izvr{io krivi~no delo iz ~lana 387,

B92, sa kojom Velimir Ili} ve} duèvreme ratuje zbog tvrdoglaveupornosti njenih novinara daistraùju tragove korupcije imalverzacija, koji ostaju za Ili}em(vidi pod: {vedski vozovi, privatnakardiovaskularna klinika u ne~ijemrodnom selu, koncesija za autoputHorgo{-Poèga, itd). U zvani~nimizjavama predstavnika Nove Srbije,RTV B92 ozna~ena je kao "te{kazarazna bolest koja se zove Sequelaeleprae (posledice gube)". Poziv napaljenje RTV B92, koji je {erif izTopole uputio u intervjuu za Politiku,glavna urednica Politike LjiljanaSmajlovi} objasnila je u izjavi za TV

B92 kao stvar objektivnogizve{tavanja. U ~itavom ovom rasulurazuma, patriota iz Topole ipak }eostati najupe~atljiviji - naime, nov-inari TV B92 otkrili su na zvani~nomop{tinskom sajtu, u rubrici "Pitajtepredsednika", kako }e predsednikre{iti problem nastao u lokalnojzajednici zbog romskog naselja.Rasnom segregacijom, ogra|ivanjem

To su malobrojni ekstremisti kojih ima u svim evropskim zemljama",uobi~ajena je fraza kojom se opravdava nesposobnost dràve da im sesuprotstavi. Naàlost, "u svim evropskim dràvama" naspram malobro-jnih neonacisti~kih grupa obi~no se nalazi - i na ulici i u javnom diskur-

su - ve}i deo dru{tva, u kom nema dileme o tome ko je pobedio uDrugom svetskom ratu. U srbijanskom dru{tvu, me|utim, taj nedvos-misleno artikulisan antifa{isti~ki blok o~ito je jedna jo{ malobrojnija

grupa, oslabljena neka`njivo{}u kr{enja ljudskih prava. I to je ono {tozabrinjava, vi{e i od nesposobne dràve i od marginalnih neonacista

12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41

sli~no su se poneli i deùrni tuma~i dràvne politike ulikovima "nezavisnih DSS analiti~ara". Ostala je dakle nasnazi interpretacija prema kojoj je, u dru{tvu u kom jeetika zaista na margini oficijelnog interesa, uzaludnopoklanjati posebnu pa`nju neonacisti~kim ispadima. "Tosu malobrojni ekstremisti kojih ima u svim evropskimzemljama", uobi~ajena je fraza kojom se opravdava nes-posobnost dràve da im se suprotstavi. Naàlost, "u svimevropskim dràvama" naspram malobrojnihneonacisti~kih grupa obi~no se nalazi - i na ulici i u

Roma zidom i ìcom. Javni tuìlac nijereagovao.Mada su formalno osudili nasilje nad slo-bodom govora u Aran|elovcu, va`nidràvni~ki poslovi pisanja ljutih saop{tenjaEvropskoj uniji, Sjedinjenim Dràvama,Ujedinjenim nacijama i ostalim antisrpskimzaverenicima, spre~ili su predstavnike vlada-ju}e koalicije u Srbiji da posvete ne{to vi{epa`nje ovim marginalnim incidentima, a

23

javnom diskursu - ve}i deo dru{tva, ukom nema dileme o tome ko je pobe-dio u Drugom svetskom ratu. U srbi-janskom dru{tvu, me|utim, taj ned-vosmisleno artikulisan antifa{isti~kiblok o~ito je jedna jo{ malobrojnijagrupa, oslabljena neka`njivo{}u kr{e-nja ljudskih prava. I to je ono {to zab-rinjava, vi{e i od nesposobne dràve iod marginalnih neonacista.

MEDIJSKI RAT U SRBIJI: DA LI JE PSOVANJE ISTO [TO I GOVOR MR@NJENajnovije epizode u zvani~noj borbi Srbije za zavisnost Kosova,potpuno su zasenile zemljotres koji je izazvala jedna kolumnaPetra Lukovi}a u splitskom Feralu, i njegov "prosta~ki" jezik kojimje opisao eksponente oficijelne dràv-ne politike. Deùrni analiti~ari i sa-radnici "velikih" medija spremno suuvrstili Lukovi}eve psovke u svoj do-kazni materijal koji treba da pokaèda nasuprot neonacisti~kom ekstrem-izmu stoji - za Srbiju u odsudnoj borbiza Kosovo - jo{ opasniji, antisrpskiekstremizam."Ne kaèm da ljudi ne treba da buduosetljivi na jezik kojim se govori u ja-vnosti, u na{em dru{tvu zaista ima iprevi{e agresije. Ali niko ko ima iolepameti i elemetarnog ljudskog mora-la ne moè da poredi psovanje i govormr`nje, kao {to se to ina~e radi u pro-vladinim medijima. Ja glupost nikadne bih potcenila u ovoj zemlji, ali pro-sto nije dovoljna da bi se objasnila talicemerna zamena teza. Za to je po-trebna i pokvarenost", kaè SvetlanaLuki}. "Sve one koji smatraju da je ugla|e-nost vrednost po sebi, podsetila bih

na jednog ~oveka koji je u svoje vreme bio uzor pristojnosti.Radio je u interesu svoje zemlje, bio je politi~ar i funkcioner kojije dosledno sprovodio zakone, po{tovao je porodi~ne vrednosti, i

njegova porodica tako|e je bilaugla|ena, deca su u~ila strane jezikei svirala klavir... Zvao se Ajhman". U razgovoru za Rez, Svetlana Luki}isti~e da se u provladinim medijima -bez psovki, i sasvim pristojno, Pe{~a-nik i njegovi redovni sagovornici, ve}godinama unazad ozna~avaju kaoizdajnici srpstva. "Ve}ina onih kojisu nas isterali iz Aran|elovca nema-ju pojma ni {ta je Pe{~anik, ni {ta za-pravo govore Petar Lukovi} ili TeofilPan~i}. Njihovo poimanje stvarnostidirektan je proizvod ugla|enog jezi-ka velikih medija kojim se politi~kiprotivnici ozna~avaju kao legitimnemete. Zvani~ni dràvni analiti~ari sutim pristojnim jezikom normalizovalizlo~in i neofa{izam, ali glupo je akovladaju}i reìm misli da }e se lakootarasiti desnih ekstremista kojekoristi za obra~un sa nama", kon-statuje Svetlana Luki}.


12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41

24-34tema_rez_07-08.qxp 7.1.2008 3:13

25

Na politi~koj karti Evrope, ukoliko obo-

jite dràve ~lanice Evropske unije, jasno

se ukazuje prostor ~ije su granice skoro

istovetne granicama nekada{nje SFR

Jugoslavije. Hrvatska, Srbija, Kosovo,

Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Make-

donija i dalje su na dugogodi{njem, mu-

kotrpnom (i po njih i po EU) putu ka

priklju~enju porodici evropskih dràva.

U na{oj temi broja poku{avamo da od-

gonetnemo koliko su danas Srbija, Crna

Gora, Hrvatska i Bosna i Hercegovina

blizu, odnosno daleko od zajednica koja

trenutno okuplja 27 dràva i koliko su

zbog potro{enih godina u suludim me-

|usobnim sukobima i ina}enju sa evrop-

skom administracijom o{te}eni mladi u

dràvama na{eg regiona.

24-34tema_rez_07-08.qxp 7.1.2008 3:13

Milo{ \ORELIJEVSKI

Skoro potpisivanje Sporazuma o asocijaciji istabilizaciji, bela {engen lista koja omogu}avaputovanje u zemlje Evropske Unije bez viza,status kandidata za ~lanstvo u EU do kraja2008. godine - naj~e{}e su teme koji se pomi-nju u vezi sa pribliàvanjem Srbije EU.Formalno, Srbija je na skali ba`darenoj uBriselu od EU udaljena koliko i Bosna iHercegovina, dakle, na samom za~elju balka-nske kolone mogu}ih ~lanova, korak izaAlbanije i Crne Gore, koje su potpisale spo-razum.Vlast se te{i ocenama nekih evropskihzvani~nika da je u efikasnosti dràvne uprave inekim drugim oblastima Srbija daleko ispredAlbanije i BiH, ~ak i ispred ~lanica EU,Bugarske i Rumunije, te da }e ubrzano krenutika ~lanstvu nakon odre|ivanja statusa Kosova ihap{enja ha{kog optuènika Ratka Mladi}a. Potpredsednik Vlade Srbije zaduèn zaevropske integracije, Boìdar \eli}, izjavio jenedavno da }e penkalo kojim je potpisao spo-razum o dodeljivanju milijarde evra Srbiji izevropskih fondova EU do 2010. godinesa~uvati kako bi njime 2014. godine potpisaopristupanje Srbije Uniji. Birokrate EU zaduèneza prijem novih ~lanica planove poput sticanjastatusa kandidata do kraja slede}e godinenaj~e{}e ocenjuju kao "ambiciozne, ali realne",a veoma retko, gotovo nikada ne pominju ter-min eventualnog punopravnog ~lanstva Srbije,osim u neodre|enim frazama da je zemljamazapadnog Balkana "mesto u EU". Postoji, stoga,realna mogu}nost da \eli} pri~uva penkalo ikoju godinu duè, imaju}i u vidu retke iskreneocene evropskih politi~ara. Tako je biv{i ambasador Nema~ke u Srbiji,Andreas Cobel, u aprilu u nastupu kojim jezatvorio sva vrata u Beogradu naveo da je rokza Srbiju u EU - ~etvrt veka, dok je predsednikFrancuske Nikolas Sarkozi nedavno izrekao 12godina blaù prognozu: "Hajde da ne pri~amoo 1945, nego o 2020. godini". Mladi ljudi u Srbiji mogu se, imaju}i sve to uvidu, nadati da }e, dok im mladost ne pro|e,eventualno putovati u EU bez viza, a studentida }e se domo}i kakvog evropskog programarazmene ili stipendije. Dotle }e morati da se


Na za~elju evro-balkanske

SRBIJA

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51


Mladi ljudi u Srbiji mogu se, imaju}i sve to u vidu, nadati da }e, dokim mladost ne pro|e, eventualno putovati u EU bez viza, a studentida }e se domo}i kakvog evropskog programa razmene ili stipendije.Dotle }e morati da se prijavljuju na konkurse, poput najzna~ajnijeg -

"Putujemo u Evropu" Evropskog pokreta u Srbiji koji svake godinestotinama studenata obezbe|uje vize, voznu kartu i d`eparac za jed-

nomese~no putovanje po zemljama EU

e liste

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51


prijavljuju na konkurse, poputnajzna~ajnijeg - "Putujemo u Evropu"Evropskog pokreta u Srbiji koji svakegodine stotinama studenata obezbe|ujevize, voznu kartu i dèparac za jed-nomese~no putovanje po zemljama EU. Student zavr{ne godine beogradskogFakulteta primenjenih umetnosti, DemirAhmetovi} Redmen (25), bio je ovegodine u Turskoj, a kao de~ak kodro|aka na Azurnoj obali. Za Rez kaè dao~ekuje od pribliàvanja EU ukidanjeviza kako bi mogao da upozna kolege izdrugih zemalja, njihov rad, kao i muzejeu kojima su izloèna najzna~ajnija delakoja je mogao da vidi samo na papiru. "Zna~ilo bi mi da upoznam ~ime sebave studenti u Evropi, isto kao {to mezanima da ja njima objasnim da poslesvih godina izolacije u Srbiji ìve nor-malni ljudi", kaè Redmen. Najvi{e bimu zna~ilo da preko nekog programastudentske razmene ili stipendije duèboravi u zemljama EU. Navodi da stu-denti njegovog fakulteta redovnopoha|aju praksu u Francuskoj, ali da jetaj program rezervisan "za maminu itatinu decu" i da procedura za dobijanjevize traje dva meseca. "Potrebno je da

na|e{ i francusku porodicu koja}e te prihvatiti, a ja, uz rad ukafi}u i skromna primanja roditel-ja, mogu samo da sanjam da }usakupiti dovoljno novca zaboravak u Francuskoj jer jedvaizdràvam i tro{kove studiranja." Redmen je vo|a i basistadvo~lanog sastava Multietni~kaatrakcija; isti~e i da bi mogu}nostputovanja bez vize iskoristio i zaposetu evropskim muzi~kim festi-valima."To je, naàlost, na dugom{tapu jer je i za ulaz u Ma|arskuodnedavno potrebna {engenskaviza", kaè on.. Pripadnik gej populacije iz Beog-rada koji je èleo da ostane ano-niman kaè za Rez da sa priblià-vanjem Srbije EU o~ekuje uspo-stavljanje evropskih standarda. "Kada pomislim na EU, pomislimna standarde, a ne na vozove uSrbiji. Kao {to o~ekujem evropskestandarde u zdravstvu i, recimo,za{titi na radu, tako o~ekujem ipo{tovanje standarda ljudskihprava i prava na razli~itost, da nepominjem razmene studenata i

STATUS KANDIDATAPoslednji korak Srbije na dugom putu ka EU je parafiranjeSporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, obavljeno 7.novembra. Parafiranje zna~i da tekst sporazuma ne moèvi{e biti menjan, a mogu}e je da sporazum bude potpisan 28.januara, izme|u prvog i drugog kruga izbora za predsednikaSrbije. [efica kancelarije Vlade Srbije za pridruìvanje EU, TanjaMi{~evi}, rekla je da je taj sporazum "prvi ugovorni odnosSrbije i EU".Sporazumom je predvi|ena liberalizacija trgovinskog reìmau narednih {est godina, kada bi Srbija i EU trebalo dauspostave zonu slobodne trgovine. Evropska komisija oceni-la je da Srbija ima kapacitet dràvne uprave za napredovan-je ka EU i dobre uslove i sposobnost da sprovede sporazum.Slede}i korak je sticanje kandidata za ~lanstvo u EU.Srbija se nada da }e status kandidata dobiti do kraja 2008.godine, a evropski komesar za pro{irenje Oli Ren ocenio jetakvu nameru kao "realnu i jo{ uvek u granicama mogu}eg".Za dobijanje statusa kandidata va`no je da je zemljasposobna da ispuni odredbe sporazuma, a dobijanje tog sta-tusa ne zna~i i da }e istovremeno biti odre|en datum zapo~etak pregovora o ~lanstvu. Makedonija je status kandi-data dobila jo{ 2001. godine. Status kandidata je vaàn i zbog ve}eg pristupa fondovimaEU. Pregovori o ~lanstvu se u su{tini odre|uju u kom rokuneka zemlja moè da prihvati sve obazveze koje donosi~lanstvo.

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51


mogu}nost zapo{ljavanja u zemljamaEU". On isti~e da ga je posebno pogodilo to{to je beogradska striptizeta koja nastu-pa pod imenom Branka Blek Rouznedavno o{amarila {kolskog druga svogasina, koji ga je maltretirao u {koli, jernjena upozorenja {kolskoj upravi nisuurodila plodom. "Za{to da Branka BlekRouz vu~e decu za u{i u {koli kada bi unormalnoj zemlji trebalo da postojenadle`ni za re{avanje takvih proble-ma?", pita. Podse}a i na spre~avanje promocije"Pe{~anika" u Aran|elovcu, izvedeno uorganizaciji Nove Srbije, stranke minis-tra za infrastrukturu Velimira Ili}a, uzobrazloènje da najavljeni govornici kr{eUstav Srbije zalaganjem za nezavisnostKosova. "Kada bi Srbija bila u EU,zabrana 'Pe{~anika' bi bila nedopustiva,a postojali bi mehanizmi za re{avanjetakvih sporova. Uostalom, nije Velja Ili}nadleàn da tuma~i Ustav, nego postojeinstitucije za to", kaè on.On o~ekuje i liberalizaciju upotrebelakih droga i omogu}avanje slobode izb-ora partnera: "Ako mu{karac èli da seven~a sa mu{karcem, neka se ven~a, akoèli da usvoji dete, neka mu budeomogu}eno da ga usvoji. Nezamislivo jeu Srbiji da mu{karac ide na posao u{tiklama, a neko ima takvu potrebu kao{to neko ima potrebu da ulazi u zgradusa invalidskim kolicima. Sve su to ljuds-ka prava i potrebe. O~ekujem po{tovanjepravila i sloboda. Treba da prihvatimoglobalizaciju u naj{irem smislu te re~i iljudske slobode, davno usvojene u civili-zovanom svetu." @eleo bi, naravno, bez

vize da putuje u zemlje EU jer je samo jednombio u Budimpe{ti, a kao srednjo{kolac je bio naekskurziji u Solunu. Njegov drug koji se predstavio kao Splif kaèda bi mu ulazak Srbije na belu {engensku listomogu}io da poseti Amsterdam gde je bio vi{eputa jer mu u Holandiji ne preti opasnost odhap{enja ako pu{i ha{i{ ili marihuanu. "Mogaobih da putujem, a da ne dam 35 evra za vizu,nego da za taj novac dobro ru~am", kaè Splif.On isti~e i da bi jedan od najzna~ajanijihdobitaka od pribliàvanja EU bilo iunapre|ivanje le~enja dece, koje je, po njegov-om mi{ljenju, u Srbiji na veoma niskom nivou.Diplomac Filozofskog fakulteta Zorka V. kojatvrdi da je prokrstarila Evropom uzdu` ipopreko kaè da je usvajanje evropskih stan-darda za Srbiju dobro samo po sebi jer ti stan-dardi vode ka razvoju istinski demokratskogporetka i ìvotu u ure|enoj zemlji. Ona je,me|utim, ravnodu{na prema ulasku Srbije uEU jer ne razume fenomen EU koji podrazume-

va da su u istoj zajednici dràva [vedska i Bugarska,i pita se na ~emu se zapravo temelji takva zajednica. "Za{to neke evropske zemlje, poput [vajcarske iNorve{ke, nisu u EU i za{to su gra|ani Francuske iHolandije na referendumima odbacili evropski ustavkoji je vodio ka dràvi Evropi?". Njoj u Srbiji smeta horski entuzijazam kojim seobe}ava blagostanje po ulasku u EU. "Unija seutopisti~ki predstavlja kao obe}ana zemlja. Potrebnisu, me|utim, pristup hladne glave i kriti~korazmi{ljanje." Ona izraàva sumnju u "evropskevrednosti" jer je Srbija u tranziciji od Evrope dobilasamo {oping molove sa ustajalim vazduhom."Odevropskih vrednosti vidimo agresivno forsiranjepotro{nje, orgomne bilborde postavljene bez reda...Molovi se reklamiraju kao mesta za zabavu,porodi~no druènje. Tu`no", kaè ona.Ona nije sigurna da je re~ o evropskim vrednostima,ve} misli da se radi o ru`nom licu globalizacije ukojoj glavnu ulogu igraju SAD, dok je EU bitan ~inilactog procesa. "To je tako|e tu`no jer Evropa imabogatu istoriju i tradiciju. Evropa je ta u kojoj jedosegnuto stanovi{te liberalne paradigme kaotemelja slobodnog dru{tva, a sada se sve to srozavana propagandu ideologije potro{nje u kojoj je idemokratija roba." Kaè da se boji kako }e od neka-da kulturno nadmo}ne Evrope ostati lepa arhitekturai muzeji, dok }e ìvot li~iti na onaj u Americi, gde sudobar kreditni rejting i otpla}ena ku}a osnovna mer-ila ìvotnog uspeha. Srbija }e, kako god, morati godinama da ~eka ne bili iskusila evropske ~a{e meda i ù~i, a dotle }e se osopstvenom jadu zabavljati borbom za o~uvanjeKosova, jurcanjem za Mladi}em po novobeogradskimstanovima i vojnim objektima, a njenim gra|animaevro-promoteri peva}e ambiciozne ali realne evro-uspavanke. Mladi }e do tada, kao i njihovi vr{njaci u EU, "visiti"na internetu, slu{ati istu muziku i nositi istu garder-obu, a u trenutku "punopravnog ~lanstva" verovatno}e se setno se}ati svoje mladosti. Hrvatska

VIZERadan \or|evi} (27), poznatiji na prostoru biv{e Jugoslavije kao drum'n'bass DJ Rahmanee,te{ko dolazi do plo~a koje ipak nekako stiù u Srbiju. "Glupo je da za sekund putem interneta saznam sve o aktuelnoj sceni, a da mi je zbog vizepotrebno i do mesec dana da bih putovao u EU, ako imam sre}e da je dobijem."Rahmanee je diplomirao ekonomiju na Megatrend univerzitetu i radi u porodi~nom preduze}u.Kaè da mu komplikovana procedura za vize onemogu}ava i odlazak na skijanje u zemlje EU,gde bi mogao da isproba svoju ve{tinu spusta na snowboardu. "Hteo bih malo da promenimstaze, a u inostranstvu sam na skijanju bio samo u Bugarskoj", kaè Rahmanee.

Putovanje bez viza bi mu omogu}ilo da poseti~uvene klubove u Evropi kako bi razmenio isku-stva sa kolegama DJ-evima. Rahmanee kaè daje za njega nezaboravno iskustvo bila posetasvetski poznatom londonskom klubu "Fabric", ada je letos, zbog sloène procedure za vize,odustao od odlaska na "Sun and ba{", muzi~kifestival na Sardiniji.

BELA [ENGENSKA LISTA NA DOHVATU RUKE Za stupanje na belu {engensku listu nema, me|utim, odre|enih rokova, a da bi

gra|ani Srbije putovali bez viza u zemlje EU, potrebni su: primena sporazumao viznim olak{icama, otvaranje dijaloga o liber-alizaciji viznog reìma koji bi mogao da po~neposle Nove godine, uspe{na kontrola granica isuzbijanje organizovanog kriminala, a saglas-nost za stupanje na tu listu trebalo bi da izdajuministri unutra{njih poslova svih zemalja EU. Pregovori EU i Srbije pre parafiranja sporazuma ostabilizaciji i pridruìvanju trajali su dve godine,uz jednogodi{nji prekid zbog nedovoljne saradnjeBeograda sa Ha{kim tribunalom. Pregovori su po-~eli 7. novembra 2005. godine, ali su prekinuti 3.maja 2006. godine jer nije uhap{en ha{ki optuènikRatko Mladi}. Obnovljeni su 31. maja ove godineposle hap{enja i izru~enja Mladi}evog bliskog sara-dnika Zdravka Tolimira.

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51


Luka ALEBI]

U poku{aju shva}anja stavova mladih uHrvatskoj prema ulasku u Europsku unijumo`da je najbolje po~eti od samih krajnosti,od radikalno suprostavljenih stajali{ta. Za ili protiv, euro-optimisti ili euro-skeptici.Dvije strane u ringu. Dva potpuno opre~nami{ljenja i dva temeljna stava koji zaokupljajujavni dijalog mladih u Hrvatskoj. Pored o~itihrazlika, ipak i jedna sli~nost - ova krajnjami{ljenja su u velikoj mjeri rezultat predrasudai krajnosti koji u kona~nici proizvode crno-bije-lu sliku, sliku koja je daleko od realnog stanja. A likova skeptika u tom crno-bijelom filmu,ipak, ima vi{e. âk 31 posto mladih ispitanikaima u potpunosti negativan stav premapridruìvanju Hrvatske EU, pokazalo je nedav-no istraìvanje koje su pod nazivom "Mi{ljenjai stavovi stanovni{tva o pridruìvanju Hrvatske

Europskoj uniji", na reprezentativnom uzorkuod tisu}u ispitanika, proveli zagreba~ki Filozof-ski fakultet i Grupa za ènska ljudska pravaB.a.B.e. Mladi koji se protive ulasku u EU jasnoizraàvaju svoje stavove. Njihova pri~a, nimaloiskarikirana, ide otprilike ovako: kao prvo,moète zaboraviti na hrvatski jezik; {to stepri~ali, pri~ali ste, od sada samo na engles-kom. Drugo, doma}i sir, masline, pr{ut - zabo-ravite! U EU se jede bezukusna, zapakirana,industrijska hrana. Tre}e, pripremite se da lje-tujete na stranim hrvatskim otocima. "Ne, definitivno nisam za taj ulazak, pa nismose valjda osamostalili, a sad sve ponovno, Hr-vatska mora biti sama, ina~e je nema, nema!",tvrdi Sre}ko Feri}, apsolvent novinarstva izZagreba. I dok skeptici pri~aju svoju mra~nu pri~u kojavodi getoizaciji, euro-optimisti smatraju da }e

Crno-bijela slika, deleko od r

HRVATSKA

KRONOLOGIJA ODNOSA EU - HRVATSKA 15. sije~nja 1992. Uspostavljeni diplomatski odnosi izme|uEuropske unije i Hrvatske prihva}anjem nezavisnosti RepublikeHrvatske. Ugovorni odnosi uvjetovani nadzorom ispunjavanjakodeksa 1995. Prvi konkretan napredak u odnosu izmeduHrvatske i EU ostvaren je kad su pregovori o Sporazumu osuradnji izmedu EU i RH bili u zavr{noj fazi, a Hrvatska privre-meno bila korisnica programa tehni~ke i financijske potporeUnije - Phare. Ipak, uo~i akcije "Oluja" provedba programaPhare za Hrvatsku bila je jednostrano zamrznuta, a Sporazum osuradnji suspendiran. 1997. EU usvojila politiku regionalnog pristupa, namijenjenudràvama jugoisto~ne Europe. 10. lipnja 1999. Na konferenciji u Sarajevu usugla{en Pakt ostabilnosti za jugoisto~nu Europu. Cilj dokumenta bila je stabi-lizacija i obnova jugoisto~ne Europe pribliàvanjem dràva regi-je me|unarodnim organizacijama i euro-atlantskim integracija-ma te u~vr{}ivanjem regionalne suradnje. 15. velja~e 2000. Osnovana Zajedni~ka konzultativna radnaskupina EU-RH. 24. studenoga 2000. Prekretnicu u odnosima dràva regije i EUpredstavlja Zagreba~ki samit. U kontekstu odnosa s Hrvatskomtom prilikom zapo~eli su pregovori o Sporazumu o stabilizaciji ipridruìvanju (SSP). Stoga Vlada RH donosi smjernice zavo|enje pregovora za sklapanje SSP-a. Svibanj 2001. Parafiran Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju(SSP). 29. listopada 2001. U Luxembourgu potpisan SSP. 5. prosinca 2001. Hrvatski sabor potvrdio SSP.

18. prosinca 2002. Hrvatski sabor usvojio Rezoluciju o pristu-panju Republike Hrvatske Europskoj uniji. 21. velja~e 2003. Tijekom gr~kog predsjedanja Unijom Hrvatskaje u Ateni podnijela zahtjev za ~lanstvo u EU. 20. travnja 2004. Europska komisija donijela pozitivno mi{ljenjeo zahtjevu RH za punopravno ~lanstvo u EU i predloìla otvaran-je pristupnih pregovora (IP/04/507, 20. travnja 2004.). 18. lipnja 2004. Europsko vije}e odlu~ilo na samitu u BruxellesuHrvatskoj dodijeliti status kandidata za ~lanstvo u Europskojuniji. 17. prosinca 2004. Europsko vije}e u Bruxellesu odrediloHrvatskoj datum po~etka pristupnih pregovora za 17. oùjka2005. pod uvjetom da do tada Hrvatska potvrdi punu suradnju sHa{kim sudom. 1.velja~e 2005. Stupio na snagu Sporazum o stabilizaciji ipridruìvanju izme|u Hrvatske i EU 23. oùjka 2005. Na sastanku Europskog vije}a {efovi dràva ilivlada 25 dràva ~lanica odlu~ili su osnovati radnu skupinu zaHrvatsku ~ija je zada}a utvrditi stupanj suradnje s Ha{kimsudom. 20. listopada 2005. Hrvatska u Bruxellesu zapo~ela screening,analiti~ki pregled uskla|enosti zakonodavstva, s poglavljemznanost i istraìvanje, jednim od 35 poglavlja europske pravneste~evine o kojima }e pregovarati tijekom pristupnih pregovora. 15. velja~e 2006. Prvog dana posjeta predsjednika Europskekomisije José Manuel Barrosa i povjerenika za pro{irenje OlliRehna u Hrvatskoj potpisan je Sporazum o decentralizacijiupravljanja pretpristupnom pomo}i.

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51


samim ulaskom u EU svi problemi biti rije{eni.Pravna dràva bi po njihovom scenarijumomentalno profunkcionirala, manjinskaopredjeljenja bi bila u potpunosti dru{tvenoprihva}ena, a problem zapo{ljavanja binetragom nestao. Marina Simi}, mlada Osje~anka koja je ovegodine upisala studij prava, optimisti~no ~ekaEuropu. "Ma odmah, ~im u|emo, prebacujem se naneki europski fakultet, i ovdje me vi{e nema.]ao, |aci!", kaè za Rez nasmijana Marina.

Razbiti naklapanja I upravo zbog takvih neutemeljenih i hiperin-terpretiranih stavova mladih, pokretanihrazli~itim predrasudama, udruga Gong orga-nizirala je projekt "Europa u razredu" kojem jecilj hrvatske maturante putem interaktivnihradionica informirati o Europskoj uniji. Projektom se trenuta~no predvi|a organiziran-je 600 radionica u 150 srednjih {kola u kojimabi sudjelovalo 18.000 maturanata, a bude lidovoljno novca, one bi se provodile sve doodràvanja referenduma o ~lanstvu Hrvatske uEU. "Mi nismo propagandna ma{inerija EU iliMinistarstva vanjskih poslova i europskih inte-gracija i ne dolazimo sa stavom da treba u}i uEU, nego da je svaka odluka legitimna.

Mladima poru~ujemo da na referendu-mu odlu~e prema svojoj informiranostii poti~emo ih da se i dalje informirajuo pristupanju Uniji", kaè za RezSuzana Ja{i}, predsjednica Gonga. Zanimljivo istraìvanje i edukacijuprovela je i udruga za ènska ljudskaprave B.a.b.e, koja je èljela informiratigra|anke i gra|ane o tome {to u sferiza{tite ljudskih prava i postizanjaravnopravnosti spolova dobija Hrvatskaulaskom u Europsku uniju. Pored toga,ona isti~e va`nost gra|anske partici-pacije u procesima integracija.Koordinatorica Udruge Sanja Sarnavkakazala je da mladi RH, za razliku odostalih zemalja EU, imaju negativanstav o ulasku u Uniju, te ne prepoznajuvrijednosti za sebe. "âk 40 posto mladih u RH nedovoljnoje informirano o EU, a to treba mijen-jati", istakla je Sarnavka. Kao pozitivan primjer EU-zakona,istaknuta je mogu}nost mu{karaca dakoriste porodiljni dopust. U Hrvatskojod 30.000 mu{karaca samo 500 koristirodiljski dopust dok ga u zemljamaEuropske unije koristi 60 postomu{karaca. "Ovu su samo neke od prednosti kojepruà ulazak u EU i to treba re}imladima kako bi imali to~nije mi{ljenjeo onome {to Europa donosi", kaèSarnavka.

Strahovi i nade Bauk Europske unije ili razli~ita nakla-panja o ulasku u Europu -predmet su iakademskih istraìvanja. Neboj{a Blanu{, asistent na Fakultetupoliti~kih znanosti, autor je projektakoji je za cilj imao identificirati iprou~iti {to misle mladi Hrvatske oulasku u Europsku uniju. Istraìvanje jeobuhvatilo 800 u~enika i studenata iz~itave Hrvatske. Govore}i o skepticizmumladih Blanu{ primje}uje ~etiri vrstestraha od ulaska Hrvatske u EU. "Najprije, to su strahovi od politi~kihpromjena. Oni se izraàvaju u strahuod gubitka suvereniteta, politi~keneizvjesnosti i sli~no. Zatim je tu strahod gubitka kulture, vlastitog identiteta ijezika, dok je tre}i strah od ekonomskekolonizacije. Njega karakterizirami{ljenje da }e ulaskom u EU do}i doeksploatacije razli~itih resursa uHrvatskoj, rasprodaje otoka, nekretnina

i sli~no, uni{tenja odre|enih proizvoda i padaekonomskog standarda. Naposljetku, uo~en je strah od ugroàvanjanacionalnog ponosa u kojem se jednim dijelomo~ituje strah od prestrogih kriterija, da }e naime EUnametnuti tako stroge kriterije da }e do}i do uni{tenjadoma}ih proizvoda i poljoprivrede, dok drugi strahujuod redefiniranja pro{losti odnosno toga da }e do}i dokriminalizacije domovinskog rata, porasta bezakonja,dakle da }e nam ulaskom u EU biti namenutiodre|eni proizvoljni kriteriji", obja{njava Blanu{. U istom istraìvanju pored strahova pomenute su iodre|ene nade. One su karakteristi~ne za mlade kojismatraju da }e se situacija promijeniti naboljeulaskom Hrvatske u Uniju. "Nade moèmo podijeliti u tri grupe. Jedna se odnosina ostvarenje europskih vrijednosti, zna~i da }eulaskom zapravo do}i do pozitivnog transfera vrijed-nosti prvenstveno na planu pravne dràve. Dakle,smanjiti }e se korupcija, politi~ari }e biti odgovorniji,do}i }e do pobolj{anja me|unarodnog poloàjaHrvatske, ve}e ravnopravnosti, za{tite mira i sigurnos-ti, kori{tenja razli~itih razvojnih fondova i sli~no.Tako|er, ispitanici smatraju da }e se pove}ati i unapri-jediti ekolo{ka za{tita, te da }e do}i do odre|enihekonomskih beneficija i puno ve}e mobilnosti,zapo{ljavanja i {kolovanja preko otvorenih granica, {to}e opet dovesti od pove}anja standarda na individual-noj razini", smatra Blanu{.

d realnoga UDRUGE MLADIH KOJE SE BAVE

EU U HRVATSKOJ Euroyouth klub (EYC) je organizacija mladih sciljem suradnje na{e mladeì s mladima Europe.Juri{i}eva 1, 1000 Zagreb Europski parlament mladih Hrvatske, Aleja ZinkeKunc 3, 10000 Zagreb Europska udruga studenata prava -ELSA, TrgMar{ala Tita 3, 10000 Zagreb Europska udruga studenata prava - ELSA, Osijek,Radi}eva 13, 31000 Osijek Europska udruga studenata prava ELSA, Rijeka,Hahlic 6, 51000 Rijeka Europska udruga studenata prava ELSA, Split,Ulica domovinskog rata 8, 21000 Split Europski dom Dubrovnik, Frana Supila 6, 20000Dubrovnik Europski dom, Slavonski Brod, A. Barca 30,35000 Slavonski Brod Europski dom Vukovar, [kolska 63, 33227 Borovo Europski dom Zagreb, Juri{iceva 1, 10000 Zagreb Europski pokret Hrvatska, Juri{iceva 1, 10000Zagreb Europski pokret Rijeka, Vukovarska 58, 51000Rijeka Europski pokret Vara`din, A. Cesarca 1, 42000Vara`din

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51

Denis D@IDI]

Po~etkom mjeseca decembra BiH jenapravila jedan od klju~nih koraka kaulasku u Evropsku Uniju parafiraju}iSporazum o stabilizaciji i pridruìvanju.Ceremoniji parafiranja prisustvovali su~lanovi Predsjedni{tva BiH i visoki pred-stavnik za BiH Miroslav Laj~ak u svojstvusvjedoka, kao i EU komesar za pro{irenjeOli Ren. Evropski komesar za pro{irenjeRen izjavio na press-konferenciji nakonpotpisivanja da je BiH zasluìla parafi-ranje sporazuma zbog ispunjenih tehni-~kih i politi~kih uslova, ali i zbog sveu-kupnog napretka koji je postignut."Brzina pristupanja EU zavisi}e od nap-retka koji BiH bude ostvarivala u ispun-javanju uslova za EU", kazao je Ren. On je naglasio da }e ovaj odnos BiH i EUgra|anima donijeti razne koristi uoblasti stvaranja zone slobodnetrgovine, ekonomskog napretka, sig-urnosti i stabilnosti, i borbe protiv orga-nizovanog kriminala.

"Sprovo|enje ovog sporazuma omogu}i}e BiHda vrlo skoro postane kandidat za ~lanstvo uEU", zaklju~io je on.Predsjedavaju}i Savjeta ministara BiH uostavci, Nikola [piri}, potvrdio je spremnostBiH da ispuni sve uslove kako bi EU uskoropodràla i zaklju~ivanje ovog sporazuma. "Dobit }e biti vi{estruka jer }e gra|ani zemaljazapadnog Balkana dobiti sigurnost zvanu EU,kao i sve blagodeti koje uìvaju gra|ani ujed-injene Evrope", dodao je [piri}.Me|utim, uprkos ovim velikim pomacima,pitanje zastupljenosti mladih ljudi u politicikod nas je jo{ uvijek na marginama dru{tva.Mnoge politi~ke stranke uglavnom pred izborepropagiraju teze kako na mladima svijet ostaje,no na tome se sve naj~e{}e i zavr{ava. Premamnogim istraìvanjima mladi u BiH politi~kinisu aktivni. Razlog njihove neuklju~enosti upolitiku je nezainteresovanost, ali i politi~kisistem koji im ne nudi odrije{ene ruke. Mnogivide u pribliàvanje EU mogu}nost mladih daprobiju ovu barijeru.Direktor Centra za politi~ke studije Dino \ipaza Rez kaè:

"Jednostavno, mladi se moraju pokazati, dokazati,izboriti za svoje mjesto pod suncem, a ne ~ekati daim neko prostre tepih bilo gdje u na{oj zemlji dado|u samo zato {to su mladi i samo zato {to nanjima svijet ostaje." Jasno je da je BiH u proteklom periodu izvr{ila velikepomake naprijed - reforme obrazovanja, sigurnosnogsistema i javnog servisa su u mnogome pobolj{alestatus mladih gra|ana. Me|utim, pribliàvanje EU negarantuje ve}u zastupljenost mladih u politici, ajedan od najve}ih izazova u budu}im evropskimintegracijskim procesima biti }e stvaranjeomladinske politike prema evropskim principima kojajo{ uvijek ne postoji na nivou cijele zemlje. U Bosni i Hercegovini provedena su mnogaistraìvanja o mladima, no radile su ih samo nevla-dine organizacije. Prva dràvna institucija, Komisijaza mlade pri Vije}u ministara BiH, po~ela je rad naistraìvanju o poloàju mladih u dru{tvu. Toistraìvanje posluìti }e za izradu jedinstveneomladinske politike. Upravo }e izrada takve politikezakonski definisati na~in i institucije putem kojihmladi mogu da djeluju. Dènana Ibi{evi} iz Komisije za mlade pri Vije}uministara izjavila je za Rez kako je "potrebno je da


Laganim korakom ka EU

BiH

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51

mladi imaju ministarstvo ili odjel nadràvnom niovu koji }e imati koordiniraju}uulogu po svim pitanjima u~e{}a mladih upoliti~kom ìvotu". "Aktivnost mladih u politi~kom ìvotu jeveoma va`na. Mi imamo neki trend da seveliki broj ne odaziva na izbore zbogzasi}enosti politi~kom situacijom, ali ako neizlazimo na izbore, ne moèmo traìti prom-jene i nemamo pravo kritizirati vlast nakontoga", dodala je Dènana Ibi{evi}.Dino \ipa je dodao kako je sada vrijeme vri-jeme za djelovanje. "Jedini na~in jeste damladi promjene svoju budu}nost je da seuklju~e u politi~ka i dru{tvena zbivanja, nikodrugi to ne}e uraditi za njih", rekao je on."Mo`da zbog op{te situacije od '95. godinepa naovamo mladi bjeè od politike, zasi}enisu politikom, ali to se treba promijeniti krozanga`man pojedinaca, nevladinih organi-zacija, sve sa ciljem pobolj{anja poloàjamladih u ovoj dràvi", zaklju~ila je DènanaIbi{evi}.Visoki predstavnik u BiH Miroslav Laj~ak pre-poznao je ovo kao pravo vrijeme za djelo-vanje. On je ~estitao vlastima i gra|animana uspjehu u pribliàvanju EU. "Svjesni smo napretka ka EU i, mada parafi-ranje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvan-ju zvu~i pomalo tehni~ki, to je simboli~andokaz napretka ove zemlje", istakao je Laj~ak.Me|utim, postoje jo{ uvijek veliki problemi,posebno kod mladih, prema istraìvanju webstranice mladi.info, sprovedenom pro{legodine. Samo 3 odsto gra|ana BiH imavalidnu fakultetsku diplomu u odnosu na oko15 odsto gra|ana EU! Ukoliko mladi na{edràve planiraju biti konkuretni n trì{tu,morati }e poraditi na edukaciji i razvijanju. Samo kroz bolje obrazovanje mlade gen-eracije }e osigurati budu}nost u evropskojporodici, te zahvaljuju}i boljem obrazovnomsistemu BiH moè stvoriti bolju ekonomiju,bolje uslove za ìvot, nova radna mjesta,pobolj{anje politi~kog sistema i komunikacijesa ostatkom Evrope i svijeta.Svjetski trendovi pokazuju da su budu}imladi lideri druga~iji od dana{njih.Definisani su kao idealisti koji }e napravitipozitivne promjene u svijetu. Stoga,pasivnost mladih mora ostati iza nas.

Marijana BOJANI]

Evropski parlament ratifikovao je 14. decembraSporazum o stabilizaciji i pridruìvanju ([P)Crne Gore EU po pojednostavljenoj proceduri zanepunih pet sekundi. Ipak, u odvojenomglasanju odbio je da ublaì prethodno izraènstav o crnogorskoj "kulturi monopola" iz rezolu-cije kojom, tako|e, pozdravlja crnogorskinapredak. To, u stvari, zna~i da od 1. januara stupa nasnagu privremeni sporazum Crne Gore sa EUkojim se reguli{u me|usobni trgovinski odnosi.Jo{ jedna savladana stepenica na putu ka EU. Ipak, ne ide ba{ sjajno. U rezoluciji autoraMarcela Vernole pohvaljeno je usvajanje ustava,brzo zaklju~enje pregovora i potpisivanje [P,

saradnja sa Hagom, dobri odnosi sa susjedima.Ali je i ukazano da vlasti treba da pobolj{ajuefikasnost javne administracije, administrativnekapacitete, nezavisnost pravosu|a, borbu protivkorupcije, organizovanog kriminala i {vercaljudi, cigareta, oru`ja i droge.

Sloboda {tampe nezaobilaznaPored dugog spiska crnogorskih mana na kojenas Evropljani podsje}aju, tu je i nezaobilaznatema - (ne)sloboda {tampe. U tekst pomenute rezolucije u{ao je i pozivcrnogorskim vlastima da otkriju nalogodavce inapada~e na direktora nezavisnog nedeljnikaVijesti, @eljka Ivanovi}a, 1. septembra 2007.godine neposredno nakon proslave deset godi-na postojanja prvog nezavisnog dnevnog lista u


Breme korupcije

CRNA GORA

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51


Crnoj Gori.U toku je su|enje dvojici mladi}a zanapad na Ivanovi}a koji tvrdi da su seoptuèni "dobrovoljno" prijavili kako bisakrili prave napada~e i njihove nalogo-davce. U rezoluciji EP ublaèn je stav da uCrnoj Gori nema razvojnih ekonomskihplanova i borbe protiv sive ekonomije. EP smatra da je formulisanje i primjenadugoro~nih planova ekonomskog razvojai suzbijanje zna~ajne sive ekonomije odsu{tinske va`nosti za uspje{nu primjenu[P. EP ukazuje da je fakti~ko kori{}enjeeura u Crnoj Gori, o ~emu su vlastidonijele odluku u izuzetnim okolnosti-ma, potpuno druga~ije od ~lanstva ueurozoni. "Podsje}amo da se za pridruìvanje zonisvi kriterijumi definisani u sporazumumoraju ispuniti i da se oni sastoje upostizanju visokog stepena odrìve kon-vergencije", navodi se u rezoluciji. Uslovi za ulazak u eurozonu, u kojoj }eod sljede}e godine biti 15 dràva EU,jesu: inflacija koja nije ve}a od 1,5odsto od najniè u tri sada{nje ~lanice,stopa deficita budèta manja od triodsto BDP, javni dug manji od 60 odstoBDP i nominalna kamata koja nije ve}aod dva odsto od one u tri ~lanice sanajboljim rezultatima. Ovo bi, ukratko, bile posljednje pred-novogodi{nje novosti vezane za putCrne Gore ka EU. Elektronski i printani mediji su prepuniinformacija o formalnostima vezanim zaulazak Crne Gore u EU. No, mnogi gra|-ani nijesu ni sigurni {ta ta~no ~lanstvozna~i. A ima ih koji su skepti~ni po tompitanju. Anketa koja je postavljena na sajtudnevnika Vijesti pokazuje da 55 postoanketiranih ~italaca elektronskog izdan-ja Vijesti misli da }e Crna Gora do 2012.u}i u EU, a 41 odsto smatra da se to dotada ne}e desiti. Ostatak - ne zna. U evropske integracije se, ~ini se,najvi{e uzdaju mladi. One im izgledajukao otvaranje prozora u svijet, otvaranjenovih mogu}nosti za studiranje,zapo{ljavanje, putovanja. Mom~ilo Radulovi}, direktor NVOEvropski pokret u Crnoj Gori, tvrdi da }eulazak u Evropu, kada se jednom desi,najvi{e pogodovati mladim ljudima. "Bi}e to i kona~no padanje barijerapodignutih po~etkom devedesetih naratnom Balkanu. Kada u|emo u EU,

opet }emo biti bliì jedni drugima, vi{e }emosara|ivati u ekonomskom i kulturnom smislu",obja{njava Radulovi}. Ipak, bi}e to, tvrdi Radulovi}, jo{ jedan korakka stvaranju okvira za ja~i instucionalni ivaninstitucionalni pritisak na dràvne instituci-je od strane civilnog sektora i medija. "Mladi }e biti bolje povezani sa vr{njacima izregiona, ali i cijele Evrope. Civilni sektor }ebolje sara|ivati sa kolegama u svim mogu}imsferama - od ekologije, ekonomije, preko poli-tike, do nauke...", obja{njava on.

Univerzitet inertan"Mnogo puta do sada nam je iz Evropeporu~eno da je regionalna saradnja zemaljazapadnog Bakana jedan od preduslova evrop-skih integracija i mi to moramo ispo{tovati nesamo zbog ulaska u EU, ve} i zbog nas samihjer sa susjedima moramo ìvjeti i prevazi}iratnu pro{lost suo~avaju}i se sa ratnimzlo~inima koje su na{i sunarodnici napravili",tvrdi Radulovi}. No, on napominje da Crna Gora ima jo{ punoda radi na izgradnji institucionalnih kapaciteta. "To je, u nekoliko navrata, vrlo jasno poru~enocrnogorskim vlastima - po~ev od Vlade prekoParlamenta do svih drugih institucija koje trebada predvode reforme."Radulovi} napominje da je posebno porazno{to Univerzitet zaostaje u reformama kojetreba da nas dovedu do evropskih standarda. "Umjesto da Univerzitet bude predvodnik pro-mijena - kod nas je suprotno, on je inertan. Ioni programi koji su realizovani da bi se uhva-tio korak sa Evropom pate od ozbiljnih nedos-tataka. Primjera radi - razli~iti postdiplomskiprogrami koji u Crnoj Gori funkcioni{u nisukvalitetni iako svojim imenom ukazuju da setamo izu~avaju evropske integracije i sl." Studenti sa kojima je Rez kontaktirao tvrde daim ipak nije uvijek najjasnije {ta ulazak u EUdonosi konkretno. "Stalno imam utisak da se politi~ari pozivajuna evropske integracije samo da bi prikupljalipoliti~ke poene. A profesori nas, kao maludjecu, na predavanjima pla{e kad u|emo uEvropu, ne}emo mo}i tako lako ovo ili onoraditi jer tamo vladaju strogi propisi. Prijetenam da tada ne}emo smjeti u~iti iz kopija nji-hovih knjiga jer je to protivzakonito, ve} }emomorati kupovati originale. Ali, tada }emo valjdaimati dovoljno novca da ih i kupimo, a ne kaosada... Valjda }e nam ti strogi evropski propisidonijeti i bolje obrazovanje, adekvatna radnamjesta, ne}emo strepiti da otvoreno izrazimosvoje mi{ljenje i ima}emo, {to je mo`da inajva`nije, ve}i standard", pri~a Marija Perovi},studentkinja Univerziteta Crne Gore.

I njen kolega Aleksandar Nikoli} smatra da mladimanije ba{ najjasnije {ta }e evropske integracije ta~nodonijeti. "Prvo {to mi pada na pamet, kada neko pomeneulazak u EU, to je da vi{e ne}u mo}i voziti ovu tat-inu krntiju od kola koja zaga|uje okolinu. Ali }u zatomo}i stopirati i proputovati Evropu jer za 21. godinu,koliko sam napunio, jo{ nigdje nisam bio."Aleksandar, kao i ve}ina stanovni{tva u Crnoj Gori,nema paso{. Me|u mladima ima i onih koji su politi~ki aktivni ikoji se studioznije bave ulaskom u EU. Jedan od njihje i Damir [ehovi}, predsjednik Socijaldemokratskeomladine Crne Gore. On smatra da je osnovna vri-jednost, odnosno su{tina procesa prilago|avanjacrnogorskog sistema sistemu EU, mijenjanje na~inami{ljenja i raskidanje sa ukorijenjenim stereotipimavezanim za funkcionisanje jednog dru{tva. "Rije~ je o svojevrsnoj mentalnoj tranziciji koja sezasniva na raskidanju sa logikom zatvorenosti isamodovoljnosti jer ista dovodi do ograni~avanjakonkurentnosti, sputavanja rasta inovacija i produk-tivnosti, te pogor{anja ìvotnog standarda",poja{njava [ehovi}. On smatra da je pitanje evropskih integracija zaogomnu ve}inu mladih ljudi koji u Crnoj Gori ìve, akoji su istovremeno i glavni zamajac nove evropskedràve, prije svega pitanje civilizacijske prirode.

Zalaganje za slobodu"Zalaganje za ulazak u EU zna~i zalaganje za svojuslobodu, a sloboda bi trebalo da bude vrhovni idealsvakog od nas." I [ehovi} smatra da je, sem slobode kretanja, boljeobrazovanje najja~i motiv mladih za evropske inte-gracije, ali i stabilizacija politi~ke situacije na ovimprostorima. "Naravno, treba naglasiti i ekonomske razloge koji suvezani za pristupanje Crne Gore, s obzirom da maledràve posjeduju prednosti kao {to su mogu}nostboljeg i brèg prilago|avanja, pogodnije prilike zaspecijalizaciju, posjeduju manje birokratije, lak{evalorizuju svoje prirodne resurse kroz privlacenjestranih investicija i sli~no". On podsje}a da najmanja zemlja u EU- Luksemburg,ima najve}i GDP/per capita - 56.230 eura. "Sve ove ekonomske prednosti }e, uz izgradnjuadekvatnih institucija, dono{enje i primjenu zakonaprimjerenih evropskim vrijednostima, uticati napobolj{anje ìvotnog standarda i utemeljenje ja~egsrednjeg sloja koji je kamen temeljac svakog sta-bilnog dru{tva, ali i dobra osnova za napredakmladih ljudi." On tvrdi da }e partija kojoj pripada istrajati na putupune integracije. "Ali ne samo zbog EU, ve} zbog nas samih. Jerevropske integracije nijesu cilj, nego sredstvo zapodizanje sveukupnog kvaliteta ìvota na jedan ve}inivo", poja{njava [ehovi}.

24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51

35/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8

dodatak Rez januar.indd 35dodatak Rez januar.indd 35 1/6/2008 2:26:39 AM1/6/2008 2:26:39 AM

007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 36

@ivot je prekratakda bi se proveo u sukobuTanja MATI]

Iako o Mitrovici svi govore kao o duboko podeljenom gradu u kom je lako zamisliti sukob i nerede, ali je u domenu nemogućeg zamisliti saradnju stanovnika ‘severa’ i ‘juga’, Valjdete Idrizi (Valdete Idrizi) ne pristaje da dozvoli da njen grad postane snonim za nasilje i mržnju i već osam godina bori se za održavanje komunikacije među mladim ljudima sa obe strane grada. Neposredno nakon rata, 1999. godine, počela je da radi sa traumatiziranom decom koja su tokom rata ostala bez roditelja, koristeći pozorište kao sredstvo rehabilitacije ove dece.

Valdete je shvatila, iako su stvari poput rekonstrukcije i obnove infrastrukture veoma važne za oporavak Kosova, da izlaska iz pravog rata neće biti dok se ne ‘poprave’ i odnosi među ljudima. Kao rođena Mitrovčanka, osetila je ličnu odgovornost da mora da pokuša da u podeljenom gradu nauči ljude da slušaju ‘drugu stranu’ kroz Centar za izgradnju zajednice (CBM), koji je osnovala odmah po dolasku misije UN na Kosovo. Ona veruje da će Mitrovica jednog dana postati uzor dobrih odnosa za ostatak Kosova.

“Meni je tada, te ’99. godine bilo najvažnije da se radi sa ljudima i međusobnim odnosima, jer su se tada skoro sve organizacije bavile po vratkom, infrastrukturom, izgradnjom kuća

itd. Počeli smo sa dve kance larije, jedna na severu grada takozvana “srpska” kancelarija, a dru ga na jugu “albanska” kancelarija i trebalo nam je skoro dve godine da se složimo da je potrebno da imamojednu kancelariju, jer je jedini na čin da dobijemo podršku odzajednice bio da sami budemo primer do bre saradnje i prakse ipokazalo se da je to bio pravi korak. Tek ta da smo postigli stvarnodobre rezultate, realizujući neke jako važne pro jekte za grad Mitrovicu kao npr. povezivanje gimnazija sa obe strane da radezajedno, rad na individualnom povratku raseljenih lica ipo kre tanje direktne saradnje mladih iz oba dela grada.”, kaže Valjdete i objašnjava da ni u najtežem trenutku tj. tokom martovskih nereda 2004. godine nije odustala od borbe i vere u saradnju kao jedini put napred.

“Najteži period za mene pa i za ostale kolege je bio kada smo nakon martovskih nereda 2004. godine, morali da se “razvedemo” i da otvorimo opet dve kancelarije na severu i jugu, jer je tada bilo skoro nemoguće raditi zajedno, iako se naša kancelarija nalazi u tzv. zoni bezbednosti tj. nepoosredno pored mosta koji deli grad i koji je okružen jakim policijskim i vojnim snagama. Ja sam napravilafalsifikovani dokument, kako bih dospela do kancelarije na severu, jer niko od institucija ( UNMIK, OSCE, UNMIK Police, KPS) nije hteo da mi obezbedi transport na sever tako da sam osam meseci, tri puta nedeljno, putovala UNMIK-ovim vozilom, pretvarajući se da idem na sud, jer su tada vozili samo one koji moraju da idu u sud, a drugačije me nikada ne bi poveli. To mi je ustvari bilo najteže, jer umesto da međunarodna zajednica podrži to što sam pokušavala da radim sa lju-dima iz oba dela grada, oni su me na neki način sprečavali da uradim svoj posao, pozivajući se na moju bezbednost. Ali ja nisam odustajala, ja sam radila jer sam verovala svojim kolegama i saradnicima.” REZ: Kako je to što si do rata živela na severu Mitrovice, a sada na jugu, uticalo na tvoju odluku da se aktivno i beskompromisno uključiš u povezivanje mladih iz ova dva dela grada?

Jeta është shumë e shkurtër për t’u kaluar me konflikteTanja MATI]

Ndonëse për Mitrovicën të gjithë flasin si për një qytet thellësisht të ndarë në të cilin lehtë mund të paramendohen konflikte dhe telashe, atje është e mundur të paramendohen edhe bashkëpunime mes “jugut” dhe “veriut”. Valdete Idrizi nuk lejon që qyteti i saj të bëhet sinonim i dhunës dhe urrejtjes dhe për këtë arsye ajo që tetë vjet lufton për ta mbajtur të gjallë komunikimin mes të rinjve nga të dy anët e qytetit. Menjëherë pas përfundimit të luftës, në vitin 1999, ajo nisi punën me fëmijët e traumatizuar të cilët gjatë luftës kishin mbetur pa prindër, duke e përdorur hapësirën e teatrit si vend për rehabilitimin e këtyre fëmijëve.

Valdete kishte kuptuar që, ndonëse rindërtimi i infrastrukturës është shumë i rëndësishëm për përmirësimin e gjendjes në Kosovë, dalje nga lufta e vërtetë nuk do të ketë derisa të mos “përmirësohen” marrëdhëniet mes njerëzve. E lindur në Mitrovicë, ajo ka ndjerë përgjegjësi personale për t’u përpjekur që njerëzit në qytetin e ndarë t’i mësojë ta dëgjojnë “anën tjetër”, përmes Qendrës për Zhvillimin e Komunitetit (CMB), të cilin e ka themeluar menjëherë pas ardhjes së misionit të OKB-së në Kosovë.

“Atëherë në vitin 99’ gjëja më e rëndësishme për mua ishte që të punoja me njerëzit dhe marrëdhëniet ndër-personale, për shkak se atëherë gati të gjitha organizatat merreshin me kthimin,

Intervju: Valjdete Idrizi



Valjdete Idrizi: Pa jednostavno, uvek sam želela da se vratim svojoj kući koja je ostala na severu, ali sam istovremeno znala da ti ljudi koji su u mojoj kući, jesu u njoj upravo zato što su i sami izgubili svoje stanove na nekim drugim mestima i nisu imali gde da žive. I želela sam da pokušamo da svi odemo u svoje domove. Pored toga, imala sam jaku potrebu da slušam druge i upravo slušajući priče i iskustva drugih ja sam uspela da razumem da su ljudi – ljudi, bez obzira ko su, šta su i da nisu svi isti tj. da nisu svi bili u uniformi ili paramilitarci. REZ: Kao jedna od najvidljivijih aktivnosti CBM-a je i M magazin, jedan od retkih ozbiljnih omladinskih magazina koji je uspeo da se podigne iznad etničkih obojenosti i čiju redakciju čine mladi novinari inovinarke sa severa i juga Mitovice. Kako je sve počelo i kakva suiskustva i prepreke koje se javljaju pri radu? Valjdete: M- magazin je jedan od najvažnijih projekata na koji smo jako ponosni, a počeli smo ga upravo zato što ljudi nisu bili informisani o drugoj strani, pa su je krivili za sve, a jednostavno nisu ni znali šta se tačno dešava u drugom delu grada. Tako bi npr. ljudi na jugu kad nisu imali struju ili vodu, govorili da ‘oni tamo na severu imaju sve, a mi zbog njih nemamo’, a slična je situacija bila i na severu, gde su ljudi krivili albansku stranu zbog restrikcija struje, vode ili drugih dnevnih problema koje su imali. Upravo zato je postojala potreba za lokalnim magazinom na dva jezika, neutralnim i profesionalnim u izveštavanju, koji će promovisati pozitivne inicijative i naterati ljude u Mitrovici da misle i rešavaju dnevne probleme, a ne da se bave ‘visokom politikom’, koja svakako nije bila u njihovom domenu. Tako smo sa Magazinom koji nije ekskluzivno za mlade, ali ima dosta prostora za mlade, postigli stvarno dobre rezultate, dobijali smo i još uvek dobijamo kritike, pohvale, predloge i nove čitaoce M-magazina, a što je najvažnije novinari i novinarke koji pišu su uglavnom mladi ljudi koji su uspeli da naprave izvrsnu saradnju i lako prevaziđu te kako tzv. ‘političke prepreke’ o tome šta je poželjno pisati, a šta ne. Jedan od najboljih pokazatelja njihove posvećenosti je to što su prošle godine kada smo bili u finansijski veoma lošem položaju svi radili volonterski dva meseca, što svakako nije jednostavno obzirom na veoma lošu materijalnu situaciju u kojoj se mnogi od njih nalaze. Meni kao liderki, to je bio jedan od najpozitivnijih trenutaka koji su mi se desili.

REZ: Kroz M magazin i rad CBM dokazali ste da su normalni odnosi među mladima u duboko podeljenom gradu Mitrovici ipak mogući. Kakva je situacija van tog kruga mladih ljudi koji su odlučili da ih ’odrasli’ ne mogu sprečiti u nameri da sarađuju? Valjdete: Kada smo radili sa mladima iz srednje skole, u početku smo imali problema sa roditeljima, pogotovo sa srpskom decom, jer su roditelji pokušavali da ih spreče da ne prelaze most, govoreći da je to jako opasno, ali smo zahvaljujući upornosti mojih kolega uspeli da povećamo broj mladih koji su prešli most i uključili se u našeaktivnosti i aktivnosti drugih organizacija.

REZ: Veruješ li da mladi mogu da stvore jednstvenu Mitrovicu bez žice na mostu koji deli dva kraja grada ili misliš da su oni ipak nedovoljno moćni, ukoliko se takve odluke ne donesu u političkom vrhu? Valjdete: Ovo je jako teško pitanje, ali mislim da bilo koja politička odluka o Mitrovici neće mnogo promeniti i iskreno verujem da će se

infrastrukturën, ndërtimin e shtëpive, etj. Filluam me dy zyre, njëra në veri të qytetit, e ashtuquajtura zyra”serbe”, dhe tjetra në jug, e ashtuquajtura zyra “shqiptare”. Na u deshën gati dy vite që të pajtohemi se na duhej vetëm një zyre, sepse mënyra e vetme për ta fituar përkrahjen e komunitetit ishte që ne vetë të bëhemi shembull i bashkëpunimit të mirë dhe kjo u dëshmua të jetë hap i qëlluar. Vetëm atëherë kemi arritur rezultate vërtet të mira, duke i realizuar disaprojekte shumë të rëndësishme për qytetin e Mitrovicës, si psh. krijimin e lidhjeve mes gjimnazeve të të dyja anëve në mënyrë që ata të punojnë bashkë, punë për kthimin individual të personave tëzhvendosur dhe fillimin e bashkëpunimit direkt mes të rinjve nga të dyja anët e qytetit”, thotë Valdete. Ajo tregon se as në momentin më të vështirë, gjatë trazirave të marsit të vitit 2004, nuk ka hequr dorë nga lufta dhe besimi për atë se bashkëpunimi është e vetmja rrugë përpara. “Periudha më e rëndë për mua, por edhe për kolegët e tjerë, ka qenë kur pas trazirave të marsit të vitit 2004 u desh të “ndahemi” dhesërish t’i hapim dy zyra, njërën në veri dhe tjetrën në jug. Asokohe u bë gati e pamundur që të punohet bashkë, ndonëse zyra e jonëndodhet në të ashtuquajturën zonë të sigurisë, shumë pranë urës e cila e ndan qytetin dhe e cila është e rrethuar nga forca të mëdha policore dhe ushtarake. Unë e kam bërë një dokument të falsifikuar në mënyrë që të arrij deri te zyra në pjesën veriore, sepse asnjë in-stitucion (UNMIK, OSBE, Policia e UNMIK-ut, SHPK-ja) nuk deshi të më sigurojë transport për në vëri. Dhe kështu për tetë muaj, tri herë në jave, kam udhëtuar me makinë të UNMIK-ut për në veri, duke u bërë kinse po shkoj në gjykatë, për shkak se atëherë i kanëtransportuar vetëm ata që kanë nevojë të shkojnë në gjykatë. Ndryshe s’bënte. Kjo në fakt ka qenë gjëja më e vështirë. Bashkësiandërkombëtare në vend se të mbështeste punën që po bëja me njerëzit në të dyja anët e qytetit, ata në njëfarë mënyrë nuk më lënin që ta bëja punën time në emër të sigurisë sime personale. Por unë nuk hoqa dorë. Kam punuar për shkak se u kam besuar kolegëve dhe bashkëpunëtorëve të mi.”

REZ: Sa ka ndikuar fakti që para luftës ke jetuar në veri të Mitrovicës dhe tani jeton në jug në vendimin për t’u marrë aktivisht dhe pa kom-promis me krijimin e lidhjeve mes të rinjve nga të dyja anët e qytetit? Valdete Idrizi: Unë thjesht gjithmonë kam dashur të kthehem në shtëpinë time që ka mbetur në veri, por në të njëjtën kohë e kam ditur se njerëzit që tanimë po jetonin në shtëpinë time janë aty pikërisht për shkak se edhe vet i kanë humbur banesat e tyre në vende të tjera dhe për këtë arsye nuk kishin ku të jetonin. Kështu unë vendosa të përpiqem që të gjithë të shkonim në shtëpitë tona. Përveç kësaj, e ndjeja një nevojë të fortë për t’i dëgjuar të tjerët, dhe pikërisht duke i dëgjuar ngjarjet dhe përvojat e të tjerëve arrita të kuptoj se njerëzit janë njerëz dhe, pa marrë parasysh se kush dhe çka janë, ata nuk janë të njëjtë dhe nuk kanë qenë të gjithë të veshur në uniforma apo paramilitarë.

REZ: Njëri ndër aktivitetet më të vërejtshme të CBM-së është “M Maga-zin”, njëra ndër revistat e rralla serioze që ka arritur të ngrihet mbi ngjyrimet etnike dhe redaksinë e të cilës e përbëjnë gazetarë dhe gazetare të reja nga veriu dhe jugu i Mitrovicës. Si ka filluar punën kjo revistë dhe cilat janë përvojat dhe pengesat që shfaqen gjatë punës?

Valdete: “M- Magazin” është njëri ndër projektet tona kryesore dhe për të jemi shumë krenar. E kemi filluar mu për shkak se njerëzit nuk



međusobna saradnja produžiti i verujem i pojačati. Činjenica je da su ovde kod nas sve stvari politizovane, ali ja govorim iz svog ugla i kada gledam stvari iz tog ugla veoma sam optimistična, jer stvarno mislim da imamo zdravu omladinu, bez perspektive, ali zato moramo da ih aktiviramo kako bi pokušali da promene perspektivu. REZ: Koliko je situacija u Mitrovici relevantan pokazatelj društvenih zbivanja u ostatku Kosova i kakvu će ulogu ovaj grad imati kada se bude definisao status Kosova tj. u narednih nekoliko meseci? Valjdete: Mitrovica je kao Kosovo u malom, sve se gleda kao u lupi. Moje iskustvo je pokazalo da je baš u Mitrovici bilo najtežepromovisati pozitivne rezultate, jer svi očekuju samo tenzije,incidente i veoma je teško u medijima čuti bilo šta o nekim pozitivnim međuetničkim dešavanjima u gradu, pa smo mi, Mitrovčani, ostali poznati samo kao “troublemakers”. Ipak, teško je reći da samo mi građani možemo da promenimo stvari, ali mi moramo maksimalno da radimo na tome da ovo postane normalan grad. Pored toga brojni su i drugi faktori koji utiču na stabilnost grada i ostatka Kosova, kao potreba za velikim investicijama, posebno ovde, jer je Mitrovica u najgorem stanju kada se radi o nezaposlenosti na Kosovu. REZ: Ako izađemo van Mitrovice, kakva je situacija u ostatku Kosova u pogledu saradnje mladih zasnovane na zajedničkim idejama i vrednostima, a ne etničkoj pripadnosti? Valjdete: Mislim da se situacija dosta poboljšala, pa i mi smo postali deo mreža organizacija koje deluju na teritoriji celog Kosova. Takođe, sada je i rad u enklavama znatno lakši npr. u Gnjilanu i regionu Peći. I činjenica je da kod mnogo mladih ljudi koje sam sretala postoji iskrena želja za saradnjom, uprkos političkim zbivanjima i presijama pod kojima se nalaze svakog dana.

REZ: Kakav je odnos političkih elita na Kosovu, lokalnih i međunarodnih, prema potrebama mladih ljudi? Da li su njihove potrebe uvažene ili zanemarene i da li misliš da su oni svesni značaja mladih ljudi u društvu kakvo je kosovsko, koje ima 50% stanovništva mlađe od 18 godina, a skoro 70% stanovništva je mlađe od 30 godina? Valjdete: Želela bih da kažem jedno veliko DA, ali stvarno to ne mogu reći jer je to daleko od realnosti na Kosovu. Mladi ljudi koji čine većinu stanovništva na Kosovu bi trebalo da budu mnogo više uključeni u svim sferama života, u svim procesima, a pogotovo kada je reč o omladinskoj politici i njihovoj budućnosti.

REZ: Da li, uprkos nedostatku podrške institucija, mladi rade dovoljno na stvaranju građanskog društva ili su zadovoljni često patriotsko-mitološkim ulogama koje konzervativne političke elite pokušavaju da nametnu kao ispravni sistem vrednosti i društvenih odnosa?

Valjdete: Ja ne bih rekla da su zadovoljni, mladi se stvarno muče, ali teško je kad nemaš gde, nemaš mogućnosti, a sve sondaže javnog mnjenja su pokazale da većina mladih želi da napusti Kosovo i ode u druge zemlje, jer nemaju mogućnosti ovde, nemaju perspektivu. Ipak, uprkos svemu, većina njih ostaje ovde i mislim da su upravo oni heroji – hrabri ljudi puni pozitivne energije, a to je jako važno jer su oni ti koji žele promene i koji će moći da te promene i donesu.

kishin informata për palën tjetër, prandaj edhe e kanë fajësuar për gjithçka pa e ditur se çka vërtet po ndodh në anën tjetër të qytetit. Kështu për shembull njerëzit në jug të qytetit, kur nuk kanë ujë dhe rrymë, thonë se “ata në veri i kanë krejt, kurse ne nuk i kemi për shkak të tyre”. Situatë e ngjashme është edhe në veri, ku njerëzit i vënë fajin shqiptarëve për shkak të reduktimeve të energjisë elektrike, ujit ose problemeve të tjera ditore të cilat i kanë. Për këtë arsye ekzistonte nevoja për një magazinë lokale dygjuhësore, neutrale dhe profesionale në raportim, e cila do t’i promovonte nismat pozitive dhe do t’i shtynte njerëzit në Mitrovicë që të mendojnë dhe t’i zgjidhin problemet e tyre ditore, dhe jo të merren me “politika të nivelit të lartë”, të cilat ashtu-kështu nuk ishin në domenin e tyre. Kështu me këtë revistë, e cila nuk është vetëm për të rinj por u jep atyre mjaft hapësirë, kemi arriur rezultate vërtet të mira. Kemi marrë dhe vazhdojmë të marrim kritika, lëvdata dhe sugjerime dhe lexues të rinj të M-magazinit. Ajo që është më e rëndësishme është se gazetarët dhe gazetaret të cilët shkruajnë janë kryesisht njerëz të rinj të cilët kanë arritur të krijojnë marrëdhënie të shkëlqyera bashkëpunimi dhe t’i tejkalojnë të ashtuquajturat “pengesa politike” rreth asaj se për çka bën të shkruhet e për çka jo. Njëri ndër indikatorët më të mirë të dedikimit të tyre është se vitin e kaluar, kur kemi qenë në pozitë të dobët financiare, ata të gjithë kanë punuar në mënyrë vullnetare për dy muaj, gjë që nuk është gjithaq e lehte marrë parasysh situatën e rëndë ekonomike në të cilën ndodhen shumë prej tyre. Për mua si udhëheqëse, kjo ka qenë një ndër momentet më pozitive që më kanë ndodhur.

REZ: Përmes M-Magazinit dhe punës së CBM-së, ju keni dëshmuar se marrëdhëniet normale mes të rinjve në qytetin thellësisht të ndarë të Mitrovicës megjithatë janë të mundur. Si është situata jashtë rrethit të këtyre njerëzve që kanë vendosur që “të vjetrit” nuk mund t’i ndalin në synimet për bashkëpunim?

Kur kemi punuar me të rinjtë nga shkollat e mesme, në fillim kemi pasur probleme me prindër, posaçërisht me prindërit e fëmijëve serbë të cilët nuk i lenin fëmijët e tyrë që ta kalojnë urën, duke u thënë se kjo është shumë gjë e rrezikshme. Falë insistimit të kolegëve të mi kemi arritur ta rrisim numrin e të rinjve të cilët e kanë kaluar urën dhe janë kyçur në aktivitetet tona dhe të organizatave tjera.

REZ: A beson se të rinjtë mund ta krijojnë Mitrovicën e bashkuar, pa ato telat në urën e cila i ndan dy anët e qytetit, apo mendon se ata nuk janë të fuqishëm meqë vendime të tilla merren në majat e strukturave politike?

Valdete: Kjo është një pyetje shumë e vështirë, por mendoj se çfarëdo vendimi politik për Mitrovicën nuk do ta ndryshojë shumë situatën. Unë sinqerisht besoj se bashkëpunimi reciprok do të vazhdojë, në fakt unë besoj se ai do të forcohet. Është fakt se këtu te ne të gjitha gjërat janë të politizuara, por unë flas nga këndvështrimi im dhe kur i shoh gjërat nga ky kënd jam shumë optimiste, për shkak se vërtet mendoj se e kemi një rini të shëndoshë. Por ajo është pa perspektivë, dhe për këtë arsye ne atë duhet ta aktivizojmë në mënyrë që ata tadryshojnë perspektivën e tyre.

REZ: Sa është situata në Mitrovicë treguese relevante e ngjarjeve sho-qërore në pjesët e tjera të Kosovës dhe çfarë roli do ta ketë ky qytet kur të jetë definuar statusi i Kosovës gjatë muajve të ardhëm?



REZ: Ko su ljudi koji bi trebalo da budu uzori mladima sa Kosova danas i zašto?

Valjdete: Mladima uvek moraju samo lideri da budu idoli u državi, u školi, u porodici. Jedan francuski filozof je rekao da “ako hoćeš da postigneš neku promenu onda sam/a budi ta promena”. REZ: Koja je tvoja poruka i želja mladim Kosovarima u 2008. godini?

Valjdete: Moja poruka i želja je da se sačuva hrabrost i pozitivna energija da se {to više sluša ta ‘druga strana’, a nadam se da će biti više prostora za mlade i što više novih radnih mesta za njih. Verujem da je život suviše kratak da bi se proživeo u sukobu i ratu.

Valdete: Mitrovica është njëfarë Kosove në miniaturë, gjithçka shihet si me llupë. Përvoja ime ka treguar se në Mitrovicë ka qenë më së vështiri për të promovuar rezultate pozitive, sepse të gjithë presin vetëm tensione, incidente dhe është shumë vështirë që në media të dëgjohet për çfarëdo ngjarje pozitive ndëretnike që ka ndodhur në qytet. Ne Mitrovicasit kemi mbetur të njohur vetëm si “troublemakers”(shkaktar të telasheve). Megjithatë, gjendja vështirë se mund të ndryshohet nga vetëm ne qytetarët. Ne duhet të punojmë maksimalisht për atë që ky qytet të bëhet qytet normal. Përveç kësaj, ka edhe shumë faktorë të tjerë që ndikojnë në stabilitetin e qytetit dhe tërë Kosovës, siç është për shembull nevoja për më shumë investime. Kjo është e nevojshme veçanërisht këtu tek ne. Sa i përket papunësisë, Mitrovica është në vendin e parë në Kosovë.

REZ: Nëse dalim jashtë Mitrovicës, si është situata në pjesët e tjera të Kosovës, në aspekt të bashkëpunimit të të rinjve për ide dhe vlera të përbashkëta, dhe jo në baza etnike?

Valdete: Mendoj se situata është përmirësuar dukshëm. Ne jemi bërë pjesë e një rrjeti të organizatave të cilat punojnë në tërë territorin e Kosovës. Gjithashtu, tani puna në enklava është shumë e lehtë, për shembull në Gjilan dhe në rajonin e Pejës. Është fakt se te shumë njerëz të rinj të cilët i kam takuar ekziston dëshira e sinqertë për bashkëpunim, përkundër ngjarjeve politike dhe presioneve me të cilat ata ballafaqohen çdo ditë.

REZ: Cili është qëndrimi i elitave politike në Kosovë, atyre lokale dhe ndërkom-bëtare, në raport me nevojat e të rinjve në Kosovë? A legjitimohen apo injorohen kërkesat e tyre dhe a mendon se ata janë të vetëdijshëm për rëndësinë e të rinjve në një shoqëri si kjo e Kosovës, ku 50% e popullsisë është më e re se 18 vite, ndërsa gati 70% më e re se 30 vjet?

Valdete: Do të kisha dashur ta jepja si përgjigje një PO të madhe, por këtë vërtet nuk mund ta them për shkak se kjo në Kosovë është larg realitetit. Të rinjtë të cilët e përbëjnë shumicën e popullsisë nëKosovë do të duhej të ishin më shumë të përfshirë në të gjitha sferat e jetës, në të gjitha proceset, dhe sidomos kur bëhet fjalë përpolitikat e rinisë dhe të ardhmen e tyre.

REZ: Përkundër mungesës së mbështetjes nga institucionet, a punojnë të rinjtë mjaft për krijimin e një shoqërie qytetare apo janë të kënaqur me rolet patriotike-mitologjike që atyre përpiqen t’ua nënshtrojnë eli-tat politike konservative si sistem të vlerave dhe marrëdhënieve sho-qërore?

Valdete: Unë nuk do të kisha thënë se janë të kënaqur. Të rinjtë vërtet po vuajnë. Është vështirë kur nuk ke ku të shkosh, kur nuk ke mundësi. Të gjitha sondazhet e opinionit publik kanë treguar se shumica e të rinjve dëshirojnë ta lëshojnë Kosovën dhe të shkojnë në shtete të

tjera për shkak se këtu nuk u ofrohen mundësi, nuk kanë perspektivë. Megjithatë, përkundër të gjitha këtyre gjërave, shumica e tyre rrijnë këtu dhe unë mendoj se ata janë pikërisht heronjtë. Ata janë trima përplot me energji pozitive, dhe kjo është shumë e rëndësishme sepse ata janë njerëzit që e dëshirojnë ndryshimin dhe që mund ta sjellin atë.

REZ: Kush janë njerëzit të cilët duhet të jenë shembuj për të rinjtë dhe përse?

Valdete: Të rinjtë gjithmonë duhet të kenë idhuj në shtetin e tyre, në shkollë, në familje. Një filozof francez njëherë ka thënë se “nëse dëshiron ta arrish ndonjë ndryshim, duhet të bëhesh vetë ndryshimi”. REZ: Cila është porosia dhe dëshira jote për kosovarët e rinj në vitin 2008?

Valdete: Porosia dhe dëshira ime është që të ruhet trimëria dheenergjia pozitive dhe që sa më shumë të dëgjohet “ana tjetër”. Shpresoj se do të ketë më shumë hapësirë për të rinjtë dhe që do të hapen sa më shumë vende të reja pune për ta. Mendoj se jeta është shumë e shkurtër për tu harxhuar me konflikte dhe luftë.



Drejt Evropës,

me sharrënë dorë

Pa marrë parasysh arsyetimet politike dhehistorike, gjendja e sotme në bashkëpunimin mes Kosovës dhe Serbisë është fyerje për ndërgjegjen tonë evropiane.

Agon MALIQI

Me 21 Dhjetor, qytetarët e Ballkanit jug-perëndimor që shikonin edi-cionet e lajmeve sigurisht u kapluan nga ndjenja xhelozie, për disa mbase të shoqëruara edhe me vetëfajësim (ose edhe fajësimin e të tjerëve), kur panë raportet e mediave për përfshirjen e nëntë shteteve të reja, shumica ish-vende të bllokut komunist, në zonën eSchengenit. Të shoqëruar nga tingujt e himnit të Evropës, zyrtarë të lartë shtetëror të këtyre vendeve simbolikisht prisnin barrikadat kufitare me sharrë, gjersa qytetarët e thjeshtë i kalonin pikat kufitare në këmbë dhe pa pasaporta në dorë. E gjithë kjo situatë, gati e paimagjinueshme për syrin e banorëve të “getos sonë”, po ndodhte në kohën kur në Kosovë dhe Serbi flitej për mundësinë e mbylljes së plotë të kufirit dhe bllokadave ekonomike pas pavarësisë së Kosovës. Pa marrë parasysh kontekstin e tensionuar politik, më 21 Dhjetor dukej se neve me Evropën po na ndanin jo vetëm kufij fizik, por një shekull i tërë emancipimi.

Nëse në vitin 1999 mirëkuptimi mes shqiptarëve dhe serbëve kishte arritur pikën 0, sot lirisht mund të themi se po sillemi rreth pikës 1. Jemi në atë pikë ku akoma nuk e kemi as dinjitetin e mjaftueshëm që tu japim familjeve të të zhdukurve nga lufta ndonjë përgjigje mbi vendndodhjen e viktimave. Mes Kosovës dhe Serbisë vazhdon tëmungojë një bosht i fortë kurrizor i bashkëpunimit i cili, në kohëra krize dhe çmendurie siç janë këto sot, do të dinte të dilte kundër rrymës konfrontuese dhe të dallojë te pala tjetër “partner vlerash” me të cilët bashkë do të luftojë kundër politikave regresive të

Evrme s

në

P h l k d

Ka Evropi,sa testerom u ruci Bez obzira na političke i istorijske razloge, današnja situacija u pogledu saradnje Kosova i Srbije je uvreda za našu evropsku svest.

Agon MALI]I (Agon Maliqi)

Mnogi građani jugozapadnog Balkana su 21. decembra 2007. godine sigurno osetili ljubomoru (kod nekih možda praćenu osećanjemkrivice) kada su gledali izveštaje o ulasku devet novih zemalja,uglavnom bivših komunističkih režima, u Šengen viznu zonu. Praćeni evropskom himnom, visoki državni predstavnici ovih zemalja simbolično su testerom presekli granične barikade, dok su građani prelazili pešice granične prelaze bez pasoša u rukama. Ta sesituacija, skoro nezamisliva za stanare „našeg geta“, dešavala upravo u vreme kada se na Kosovu i u Srbiji priča o mogućnostima totalnog zatvaranja graničnog prelaza i ekonomske blokade, nakon proglašenja nezavisnosti Kosova. Bez obzira na politički pritisak 21. decembra se činilo da nas od Evrope dele ne samo fizičke granice, nego i jedan kompletan vek emancipacije.

Ako je 1999. godine razumevanje između Srba i Albanaca bilo jednako nuli, danas možemo slobodno reći da je taj nivo porastao na jedan, tj da su tek prvi koraci načinjeni. I dalje smo u toj poziciji da nemamo dovoljno dostojanstva da damo porodicama nestalih tokom rata bilo koji odgovor gde se žrtve nalaze. Između Kosova i Srbije još nedostaje jaka kičma saradnje koja bi u vremenima krize i ludosti, kao što je to danas, bila sposobna da se odupre i drugu stranu doživi kao„dostojnog partnera“ sa kojim bi se zajedno borili protiv regresivne politike bilo koje političke stranke. Budući da zvanični diskursnastavlja da bude zagušen istorijsko-romantičarskim narativima, ulogu graditelja saradnje preuzelo je civilno društvo. Iniciatijva mladih za ljudska prava radi i nastavlja da radi na jačanju ove ’kičme’, smatrajući je jednom od glavnih programskih tačaka u regionu.

Preko mnogih projekata koji tretiraju omladinu bivše Jugoslavije, kao društvenu kategoriju manje „kontaminiranom“ prošlošću, Inicijativa se trudi da pobedi predrasude i stvori nove mostove komunikacije među mlađim generacijama iz bivše Jugoslavije, uvek potencirajući potrebu suočavanja sa kriminalnom prošlošću i poštovanjem dostojanstva ratnih

„Ako u godinama koje dolaze uspemo da ubedimo beogradsku elitu da u Prištini mogu naći ekvivalente, a ne

samo pekare i seljake, ili da ubedimo prištinsku elitu da se u Beogradu mogu naći saradnici koji nemaju loše namere prema Albancima, onda možemo reći

da smo nešto postigli.“Nëse gjatë viteve të ardhshme arrijmë t’i bindim elitat e Beogradit se në Prishtinë ata mund të gjejnë ekuivalent të tyre të

barabartë dhe jo vetëm furrxhi e fshatarë, apo t’i bindim elitat e Prishtinës se në

Beograd mund të gjejnë bashkëpunëtorë që s’kanë synime të këqija ndaj

shqiptarëve, atëherë mund të themi se kemi arritur diçka.



žrtava. Tokom ovog vremena stekli smo dosta iskustva što nam je pomoglo da dublje shvatimo problematiku odnosa između Albanaca i Srba sa Kosova, kao i pronalaženje načina da prevaziđemo smetnje. Naše iskustvo nam govori da je nivo predrasuda između Kosova i Srbije dosta viši nego u odnosu na druge narode bivše Jugoslavije. U većem delu srbijanskog društva, pa čak i među elitom, postoji skoro potpuno poricanje vrednosti kod kosovskih Albanaca, najčešće zbog nedostatka kontakta ili uticaja poropagande. Nove generacije Albanaca sa Kosova (koje u demografskoj slici čine više od polovine stanovništva Kosova) poznaju u suštini samo onu strašnu Srbiju iz devedesetih. Na oba mesta su nacionalni duh u poslednjim deceni-jama i rat ’98 – ’99. godine proizveli čitavu generaciju punu mržnje i netazumevanja drugih.Ipak postojeće predrasude i međusobno nerazumevanje za većinu omladine nisu neslomive. Mogućnosti za istinsku saradnju postoje. Omladina, pogotovo ona iz urbanih centara, je svakako višeradoznala i otvorena da poruši stavove nasleđene iz prošlosti. U veku globalizacije gde se vrednosti ujedinjuju omladina uspeva da nađe zajedničke tačke doživljavajući jedni druge ne samo kao Albance i Srbe, nego kao građane “globalnog sela” koji dele slične karakteristike, vrednosti i ideje. Zato je ova “globalna konturavrednosti” veoma bitna, s obzirom da između Kosova i Srbije postoji malo, skoro nimalo zajedničkih pozitivnih preporuka iz moderne istorije na kojima se može bazirati budućnost.

Nama preostaje da nastavimo posao na stvaranju veza i saradnje. Ako u godinama koje dolaze uspemo da ubedimo beogradsku elitu da u Prištini mogu naći ekvivalente, a ne samo pekare i seljake, ili da ubedimo prištinsku elitu da se u Beogradu mogu naći saradnici koji nemaju loše namere prema Albancima, onda možemo reći da smo nešto postigli. Moramo da držimo testere u rukama i presečemo virtuelne prepreke koje dele naša društva. Onda ćemo ostaviti političarima da ukinu one stvarne prepreke, na način na koji su to evropski lideri uradili 21. decembra.

Agon Malići je direktorInicijative mladih za

ljudska prava na Kosovu

cilësdo palë. Meqë diskursi zyrtar vazhdon të jetë i ngulfatur nga narrativi historiko-romantik, rolin e ndërtuesit të marrëdhënieve bashkëpunuese e ka marrë përsipër shoqëria civile. Për krijimin e këtij “boshti kurrizor” ka punuar dhe vazhdon të punojë Nisma e të Rinjve për të Drejtat e Njeriut, duke e konsideruar atë si njërën ndër pikat kryesore programore në nivel rajonal.

Përmes projekteve të shumta që i shënjestrojnë të rinjtë e ish-Jugosllavisë, si kategori shoqërore më pak “e kontaminuar” nga e kaluara, Nisma po përpiqet të thyej paragjykime dhe të krijojë lidhje të reja komunikimi mes gjeneratave të reja të ish-Jugosllavisë, gjithnjë duke e pasur parasysh ballafaqimin me krimet e të kaluarës si dhe respektimin e dinjitetit të viktimave të luftës. Gjatë kësaj kohe kemi krijuar shumë përvoja që na kanë ndihmuar të kuptojmë më thellë problematikën e marrëdhënieve mes Shqiptarëve të Kosovës dhe Serbëve, si dhe të gjejmë mënyra për t’i tejkaluar pengesat, duke arritur edhe rezultate që nga perspektiva e sotshme janë vështirë të matshme, por duken të kënaqshme .

Pikë së pari, përvoja jonë është se niveli i paragjykimeve në relacionin Kosovë-Serbi është më i lartë se në relacionin mes popujve të tjerë të ish-Jugosllavisë. Në shumë nivele të shoqërisë së Serbisë, madje edhe në elita, ekziston një mosnjohje gati totale për shqiptarët e Kosovës, të shumtën e rasteve për shkak të mungesës së kontaktit apo ndikimit të propagandës. Gjeneratat e reja të shqiptarëve të Kosovës, të cilët sipas një analize demografike përbëjnë më shumë se gjysmën e popullsisë së Kosovës, e njohin kryesisht vetëm atë Serbinë e frikshme të viteve 90. Në të dyja vendet, fryma nacionaliste e dekadave të fundit si dhe lufta e viteve 98-99 e ka krijuar një gjeneratë të tëre të mbushur me shpërfytyrime dhe urrejtje.

Përvoja jonë megjithatë tregon se paragjykimet dhe shpërfytyrimet ekzistuese për një masë të mirë të rinjsh nuk janë të pathyeshme. Mundësitë për bashkëpunim të mirëfilltë ekzistojnë. Njerëzit e rinj, sidomos ata nga qendrat urbane, janë natyrisht më kurioz dhe më të hapur për të thyer mendime të trashëguara nga e kaluara. Në epokën e globalizimit vlerat kulturore dhe sociale po njësohen dhe të rinjtë arrijnë të gjejnë pika të përbashkëta duke e parë njëri tjetrin jo vetëm si shqiptar dhe serb, por si qytetarë të “fshatit global” që ndajnë tipare, vlera dhe ide të njëjta. Kjo “kornizë globale e vlerave” është mjaft e rëndësishme sepse në mes të Kosovës dhe Serbisë ekzistojnë shumë pak, pothuajse aspak, referenca të përbashkëta pozitive të his-torisë moderne mbi të cilat mund të ndërtohet diçka në të ardhmen.

Neve na mbetet ta vazhdojmë punën në krijimin e lidhjeve dhe bashkëpunimit. Nëse gjatë viteve të ardhshme arrijmë t’i bindim elitat e Beogradit se në Prishtinë ata mund të gjejnë ekuivalent të tyre të barabartë dhe jo vetëm furrxhi e fshatarë, apo t’i bindim elitat e Prishtinës se në Beograd mund të gjejnë bashkëpunëtorë që s’kanë synime të këqija ndaj shqiptarëve, atëherë mund të themi se kemi arritur diçka. Duhet t’i mbajmë sharrat në dorë dhe t’i premë barrikadat virtuale që i ndajnë shoqëritë tona. Pastaj do t’ua lëmë në dorë politikanëve që t’i prenë ato të vërtetat, njëlloj sikur bënë liderët Evropian me 21 dhjetor.



MoJA inIcijaTIva Bardhi BAKIJA

Većina omladine se danas zadovoljava time da u uskim krugovima istomišljenika i po kafanama neprekidno kritikuju društveno-političku situaciju, na koju, nažalost, malo njih želi da utiče.

Ukoliko bi sada imali mogućnost, više od polovine mladih bi napustilo Kosovo - rezultat je nedavno sprovedenog istraživanja UNDP-a naKosovu. Zastrašujući podatak koji, nažalost, nikog nije iznenadio.Ono što je ustvari iznenađujuće je činjenica da sva ova nezadovoljnaomladina nastavlja da bude apatična i nespremna da pokrene promene. Čini se da su oni u većini slučajeva izgubili veru u mogućnost promene. Većina njih se izgleda zadovoljava time što u užim krugovima i po kafanama neprekidno kritikuju situaciju, na koju, nažalost, malo njih želi da utiče.

Ipak, postoje i pozitivni slučajevi koji daju nadu da potencijal mladih za društveno osvešćavanje i angažovanje može biti iskorišćen. I mada bi mnogi očekivali da urbana prištinska omladina vodi u društvenoj angažovanosti u odnosu na ostatak Kosova, reč je o omladini izmanjih gradova koja se pokazala veoma svesnom i aktivnom.Nevladina organizacija INPO iz Uroševca, koju vodi neumorniRamadan Iliazi, u ovom gradu radi upravo ono što bi mladi trebalo

Nisma ime Bardhi BAKIJA

YIHR i ofron të rinjve kosovarë një platformë për ta fuqizuar rolin e tyre në shoqëri dhe për të promovuar vlera të shoqërisë qytetare.

Mbi 50% e të rinjve kosovarë do ta kishin lëshuar Kosovën po t’ujepej rasti. Kur kjo shifër u publikua këtë vit në një studim të UNDP-së, ata që i kishin parasysh indikatorët ekonomik dhe gjendjen e rëndë sociale në Kosovë nuk u zunë të befasuar. Ajo që në fakt mbetej befasuese ishte fakti se si e gjithë kjo rini e pakënaqur vazhdonte të mbetej apatike dhe jo e gatshme për të nxitur ndryshime. Dukejsikur, në shumicën e rasteve, ata e kishin humbur besimin përndryshime dhe vetëkënaqeshin me kritika në rrethe të ngushtashoqërore dhe në kafene.

Megjithatë, ekzistonin raste pozitive të cilat jepnin shpresë. Atyre po u prinin jo “urbanët” e Prishtinës por të rinjtë e qyteteve më të vogla të Kosovës. OJQ IPNO nga Ferizaji, e udhëhequr nga i palodhshmi Ramadan Ilazi, po bënte në këtë qytet atë që të rinjtë do të duhej ta bënin në secilin qytet—po i vinin përhundësh pushtetarëve të papërgjegjshëm lokal, duke mbajtur aktivitete publike rreth çfarëdo vendimi të tyre që prekte cilësinë e jetës së qytetarëve. Shembull tjetër gjatë kësaj vere u bë edhe Grupi i Vullnetarëve Aktiv nga Prizreni, pjesë e OJQ-së “EC Ma Ndryshe”, i cili dha një shembull

da rade u svim gradovima – raskrinkavaju neodgovorne lokalne zvaničnike kroz javne reakcije na sve odluke koje utiču na svakodnevni život stanovnika opštine.

Takođe, pre par meseci, grupa aktivnih volontera iz prizrenske organizacije Hodaj drugačije (EC Ma Ndryshe), održala je lekciju iz građanskog aktivizma svojom akcijom kada su kroz medije i uz pomoć peticije uspeli da blokiraju odluku opštinskih organa da se sruši stari gradski bioskop, kako bi se na tom mestu sagradio moderan tržni centar. Ovi primeri su još jednom pokazali da omladina može i mora da bude relevantan faktor u procesu odlučivanja ukoliko se trgne iz apatije i sama kreira platformu za sopstveni uticaj u društvu. U tom kontekstu je stvorena i mreža mladih aktivista i aktivistkinja Nisma Ime (Moja Inicijativa) - mreža mladih ljudi sa istim sistemom vrednosti i nazivom, kao slična mreža koju su kreirali mladi u Srbiji. Tokom septembra i oktobra ove godine, aktivisti Nisma Ime orga-nizovali su teorijske radionice o aktivizmu za preko 200 mladih u

tjetër të aktivizmit qytetar kur, përmes një peticioni dhe paraqitjeve në media, e bllokoi vendimin e komunës së këtij qyteti për ta rrënuar kinemanë e vjetër të qytetit dhe për t’ia dhënë hapësirën një qendre tregtare. Këto raste treguan se të rinjtë mund të bëhen faktor dhe të zgjohen nga apatia nëse atyre u jepet një mundësi dhe platformë ku të shprehen.

Brenda këtij konteksti u lind edhe rrjeti i aktivistëve të rinj Nisma Ime, rrjet aktivist me sistem të njejtë vlerash me rrjetin e njejtë të krijuar nga të rinjtë në Serbi. Gjatë shtatorit dhe tetorit të këtij viti, aktivistët e Nismës organizuan rreth 15 punëtori/ëorkshope mbi aktivizmin në 10 qytete të Kosovës, nëpër të cilat morën pjesë rreth 200 të rinj. Ideja ishte që të shikoheshin mundësitë e ngritjes së një rrjeti aktivist dhe që të rinjve t’ju prezantohej ideja e Nisma Ime. YIHR paraprakisht e kishte përgatitur një manifesto i cili këtij rrjeti i jepte një kornizë vlerash dhe principesh. Shumë shkurt pas fillim të punës së rrjetit erdhi një sfidë e madhe – para aktivistëve/aktivisteve u shfaq një fushatë. Njohuritve të ëorkshop-it iu dha rasti të aplikohen brenda

Danas političari, profesori i odrasli često izgovaraju jedan kliše: “Omladina je budućnost ove zemlje!”. Ma koliko ovaj komentar na prvi pogled izgledao

dobronameran, on ustvari nosi negativnu konotaciju, pošto omladinu izbacuje iz sadašnjosti. Drugim

rečima, ovo je kao kad kažete: “Nemoj ništa sada da kažeš, čekaj dok porasteš”.

Politikanët, profesorët dhe njerëz të tjerë më të vjetër e thonë shpesh atë fjalinë klishe: “rinia është \e

ardhmja e këtij vendi”. Sado që ky koment në dukje të parë tingëllon si dashamirës, ai në fakt e ka një konotacion negativ, meqë e përjashton rininë nga e

tashmja. Me fjalë të tjera, kjo është si të thuash: “Mos fol tash njëherë, prit derisa të rritesh”



desetak gradova širom Kosova. Ideja je bila da se proceni mogućnost osnivanja mreže aktivista i primeni ideja Moje Inicijative na Kosovu. Kroz Manifest o vrednostima mreže stvoren je okvir principa za koje se zalaže Nisma ime. I samo nekoliko meseci nakon početka rada na osnivanju mreže – veliki izazov tj. cela jedna kampanja našla se pred mladim aktivistima i aktivistkinjama. Njihovo teoretsko znanje dobilo je priliku da u praksi proveri kako izgleda voditi kampanju na teritoriji celog Kosova, kojom su mladi pozvani da se angažuju i donesu društveno odgovorne odluke tj. 17. novembra izađu na birališta i daju svoj glas u procesu odlučivanja o tome koji će to političari donositi odluke u njihovo ime na nivou Kosova i njihovim pojedinačnim opštinama. Kampanja je obuhvatila organizovanje brojnih uličnih akcija i žurki u većim gradovima na Kosovu, a kampanju je potpisima podržalo oko pet hiljada mladih koji su se pridružili uličnim akcijama ili žurkama. Svi oni su svojim potpisima obećali da će izaći na glasanje. Politička ignorantnost i bojkot izbora nisu put ka rešavanju društvenihproblema – bila je osnovna poruka koju su aktivisti i aktivistkinje prenosili mladima širom Kosova, kako bi među mladima probudili i razvili osećaj odgovornosti i odlučnost da učestvuju u javnom životu.

Najveći problem tokom kampanje predstavljala je veoma niska svest mladih, a i društva u celini, o njihovoj ulozi u demokratskom sistemu. Međutim, ni to nije posebno iznenađujuće, ako se uzme u obzir kroz kakav obrazovni sistem prolaze generacije na Kosovu, a i u regionu, sistem koji ne insistira na razvoju kritičkog mišljenja kod mladih, već pokušava da stvori ‘vojsku poslušnih’ tj. onih koji će se povinovati

një fushate që u shtri në tërë teritorin e Kosovës dhe përmes të cilës iu bë thirrje të rinjve që të dalin në zgjedhjet parlamentare dhelokale në Kosovë të mbajtura me 17 Nëntor dhe të marrin pjesë në vendimin për atë se cilët politikanë do ta udhëheqin Kosovën dhe komunat e tyre.

Fushata përfshiu organizimin e shumë aksioneve rrugore dheparty-ve nëpër qytetet e mëdha të Kosovës dhe gjatë saj u mblodhën nënshkrimet e rreth pesë mijë të rinjve që mbështetën fushatëndhe u zotuan se do të dalin të votojnë. Fushata kishte për synimqë të nxiste në mesin e të rinjve ndjesinë e përgjegjësisë përpjesëmarrje në jetën publike dhe krijimin e bindjes se problemet e tyre nuk mund të zgjidheshin përmes bojkotit të zgjedhjeve dhe injorancës ndaj politikës.

Gjatë fushatës u vërejt vetëdija e ulët e të rinjve, dhe e shoqërisënë përgjithësi, për rolin e tyre në një sistem demokratik. Pjesënmë të madhe të fajit për këtë gjë e ka sistemi arsimor i cili e shtypzhvillimin e mendimit kritik tek të rinjtë, duke imponuar autoritet dhe konformizëm ndaj normave shoqërore“të shërbyera si të gatshme”. Në një libër të tij mbi konceptin e fuqisë, filozofi Bertrand Russel flet për atë se si sistemi autoritar i edukimit i jep të rinjve kornizën e një shoqërie jodemokratike. Kjo për shkak se nxënësi mëson se në jetë ose duhet të shtypësh (të jesh si mësuesi) ose të jesh i nënshtruari (nxënësi). Për këtë arsye shumë të rinj kur dalin nga shkollat synim kryesor kanë të arrijnë të jenë nënshtrues dhe të bëhen po aq të këqij sa politikanët e sotëm dhe po aq autoritar sa mësuesit e sotëm.

autoritetu i biti konformisti u svetu neupitnih društvenih normi koje nameće politička i institucionalna elita. U jednoj knjizi o konceptu snage, Bertrand Rasel (Bertrand Russel) analizira način na koji auto-ritativni obrazovni sistem daje mladim ljudima okvir nedemokratskog društva. U nerazvijenim demokratskim i nedemokratskim sistemima učitelji podučavaju povinovanju, a učenici pristaju da se povinuju zahtevima i izvršavaju zadato, bez kritičkog osvrta. Zbog toga većina mladih kada završi školu ima za glavni cilj da postanu kao oni koji su ih edukovali tj. da postanu jednako loši kao današnji političari i jednako autoritativni kao današnji učitelji. Oni ne poznaju suštinu demokratije – kritičko mišljenje. Zato će cilj Inicijative i u budućnosti biti da stavi tačku na ovakav ciklus i mladima ponudi prostor da uče više i razviju kritičko mišljenje i poglede kroz različite obrazovneprograme i aktivno uključivanje u funkcionisanje društva oko njih.

Danas političari, profesori i odrasli često izgovaraju jedan kliše: “Omladina je budućnost ove zemlje!”. Ma koliko ovaj komentar na prvi pogled izgledao dobronameran, on ustvari nosi negativnu konotaciju, pošto omladinu izbacuje iz sadašnjosti. Drugim rečima, ovo je kao kad kažete: “Nemoj ništa sada da kažeš, čekaj dok porasteš”. Zato Nisma Ime (Moja Inicijativa) radi u kako bi omladini omogućila da se čuje DANAS, a ne da čeka obećavanu ‘bolju budućnost’.

Brenda tyre nuk ka substancë demokratike dhe mendim kritik. Synimi

i ardhshëm i Nismës është që, aq sa mundet, këtij cikli t’i jap fund, duke i ofruar të rinjve hapësirë dhe mundësi të mësojnë më shumë dhe ta zhvillojnë mendimin e tyre kritik përmes programeve edukative të organizuara nga YIHR.

Politikanët, profesorët dhe njerëz të tjerë më të vjetër e thonëshpesh atë fjalinë klishe: “rinia është \e ardhmja e këtij vendi”.Sado që ky koment në dukje të parë tingëllon si dashamirës, ai nëfakt e ka një konotacion negativ, meqë e përjashton rininë nga e tashmja. Me fjalë të tjera, kjo është si të thuash: “Mos fol tashnjëherë, prit derisa të rritesh”. Nisma Ime punon për atë që rinjtë duhet të dëgjohen SOT.



Ma trego të vërtetën tendë, unë ta tregoj timenMitrovica vazhdon të jetë një vend ku nuk mund të flitet lehtë për të kaluarën. E kaluara në këtë qytet të ndarë vazhdon të jetojë edhe në të sot-men.

Aida ELEZOVIQ

Ndonëse kanë kaluar tetë vite që nga përfundimi i konflikteve në Kosovë, komuniteti shqiptar dhe serb vazhdojnë të jenë “të larguar me kilometra” ndaj njëri tjetrit. Ata vazhdojnë të jenë gati krejtësisht “të shurdhër” ndaj komunitetit tjetër. Janë të rralla nismat për shkëm-bime të drejtpërdrejta të përvojave personale, në kuptim të përjetimit të të tjerëve si individ, dhe jo si pjesëtar të një kombi të caktuar.

Kohë më parë në Mitrovicë një grup i të rinjve shqiptar dhe serbë nga Kosova patën mundësinë që njëri tjetrit t’i tregojnë drejtpërdrejtë për-vojat e tyre nga lufta. Diskutimi publik “Tregimet e të vërtetës” (Truth Telling), nën organizimin e OJQ-së Integra, ishte i përshkuar nga një nivel i lartë emocionesh dhe tensioni. Mitrovica vazhdon të jetë një

porodicu, dok dok je jedan Albanac ispričao sličan događaj oAlbancima koji su spasili srpsku porodicu. Uprkos međusobnom prebacivanju krivice, primetilo se da su učesnici postali svesni da su uvučeni u ciklus nepravdi koji je van njihovekontrole. Ipak, ostalo je jako teško da se prihvati postojanje krivice naroda kojem učesnici pripradaju. Svi su rekli da su žrtve.

Jehona Serhati, koordinatorka akcije Kazivanje istine kaže da je pored ubeđivanja mladih da treba da sednu zajedno i saslušaju jedni druge, veliki problem bilo i odbijanje vlasti da odobre korišćenje mosta koji deli sever i jug Mitrovice za mesto održavanja razgovora. “Želeli smo da se razgovor odvija na mostu zbog jake simbolike podele koju on nosi, hteli smo na taj način da srušimo prepreke za izgradnju trajnog mira. Svakako nismo očekivali da organizovanjem debate na mostu izgradimo mir odjednom, ali samo smo hteli da se slušaju ube|enja mladih u vezi sa temom “, kaže Jehona.„Osnovna ideja bila je da stvorimo prostor da se kažu i istovremeno saslušaju iskustva i stavovi različitih nacija u kosovskom kontekstu podeljenosti. Hteli smo da vidimo i pokažemo nivo spremnosti inespremnosti da se podele iskustva i suoči sa reakcijama društva. Drugi cilj je bio da se izmeri spremnost obe strane za suočavanje prvenstveno sa sopstvenim iskustvima i iskustvima sa druge strane.“

Jehona kaže da veruje da su upravo ovakve incijative ono što može da sruši nacionalne predrasude koje su i dalje veoma izražene na Kosovu. “To je tako lako uočljivo u multietničkim kampovima, gde učesnici često dolaze sa stavovima zasnovanim na predrasudama. Učesnici različitih nacionalnosti dolaze sa tendencijom da se distanciraju i budu u svojoj nacionalnoj grupi, ali uz pomoć moderatora dolaze do nivoa u odno-sima kada podele mnoga iskustva, čak i neke najintimnije stvari.”

Reci mi tvoju istinu -ja }u tebi re}i svojuMitrovica još uvek nije mesto na kom se može lako pričati o prošlosti. Prošlost u ovom podeljenom gradu nastavlja da vlada i sadašnjošću.

Aida ELEZOVI] (Aida Elezoviq)

Iako je od sukoba na Kosovu prošlo osam godina, srpska i albanska zajednica su i dalje ’miljama udaljene’ jedna od druge. Skoro potpuno ’gluve’ za iskustva druge zajednice. Retke su inicijative za direktne razmene ličnih iskustava, kao puta ka doživljavanju drugih kao indi-vidua, a ne prvenstveno kao pripadnika određenog naroda.

Nedavno je u Mitrovici grupa mladih Albanaca i Srba s Kosova imala mogućnost da jedni drugima direktno prenesu svoja iskustva iz rata. Javni razgovor Kazivanje istine (Truth telling), u organizaciji NVO Integra, bio je nabijen emocijama i tenzijom. Mitrovica još uvek nije mesto na kom se može lako pričati o prošlosti. Prošlost u ovom podeljenom gradu nastavlja da vlada i sadašnjošću.

Izuzetna nelagodnost se osećala kod učesnika na početku razgo-vora, a atmosfera je bila prilično hladna. Međutim prva ’otvaranja’ pokrenula su lavinu. Ana iz severnog dela grada je podelila svoje ratne doživljaje, a za njom su sledili ostali. Pričali su o sebi, svojim rođacima, komšijama, o nepravdama koje su doživeli. Svako je imao mogućnost da oseti kako je ’u tuđoj koži’, iako su jedni druge posma-trali kao neprijatelje. Emocije govornika su upravljale razgovorom i krivica se prebacivala sa jedne na drugu stranu. Međutim, pričalo se i o slučajevima humanosti i saradnje. Jedan mladić sa severa Mitrovice je ispričao o tome kako je jedan njegov komšija spasao albansku



vend ku nuk mund të flitet lehtë për të kaluarën. E kaluara në këtë qytet të ndarë vazhdon të jetojë edhe në të sotmen. Atmosfera në fillim të diskutimit ishte e ftohtë. Dukej hapur se në fillim pjesëmarrësit ndiheshin parehatshëm. Megjithatë, “hapjet” e para e nxehën diskutimin. Ana nga veriu i qytetit i rrëfeu përjetimet e saja gjatë luftës. Pas saj u çuan edhe të tjerët. Folën për veten e tyre, kushërinjtë, fqinjët, për padrejtësitë e përjetuara. Të gjithë kishin shansin të futeshin në lëkurën e tjetrit, edhe nëse tjetrin në njëfarë forme e konsideronin si armik. Moderatori i ngjarjes e kishte të vështirë t’i ndalte emocionet e folësve gjersa fajet hidheshin nga njëri drejtim në tjetrin. Megjithatë, u fol edhe për raste humaniteti dhe bashkëpunimi. Një i ri nga Mitrovica veriore tregoi se si familja e tij i shpëtoi fqinjët e tyre shqiptarë nga vdekja, kurse një shqiptar tregoi një ngjarje të njëjtë për një familje serbe.

Përkundër fajësimit të njëri tjetrit, vërehej se pjesëmarrësit diku thellë e kuptonin se ishin zhytur brenda një cikli padrejtësish jashtë kontrol-lit të tyre. Por ishte shumë e vështirë të pranohej ndonjë faj i grupit kolektiv. Të gjithë thoshin se janë viktima. Jehona Serhati, koordinatorja e aksionit “Tregimet e të Vërtetës” thotë se, përveç bindjes së të rinjve se duhet të ulen bashkë dhe të dëgjojnë njëri tjetrin, problemi i madh me të cilin u ballafaquan organizatorët ishte refuzimi i autoriteteve që të pranojnë përdorimin e urës e cila e ndan veriun dhe jugun e Mitrovicës si vend për mbajtjen e diskutimit. “Kemi dashur që diskutimin ta mbajmë në urë për shkak te rëndësisë së madhe qe e ka ura, në kuptimin si thyerje e barrierës për ndërtimin e paqes. Në fakt ne nuk kemi pritur që me mbajtjen e këtij debati

Dodatak Moderno Kosovo objavljen je kao deo projekta Inicijative u izgradnji

poverenja među mladima na Kosovu.Projekat podržava fondacija Hajnrih Bel

(Heinrich Boll Stiftung).

Shtojca Kosova Moderne publikohet si pjese e projektit te Nismes per

ndertimin e mirekuptimit mes te rinjve ne Kosove. Projekti mbeshtetet

nga Fondacioni Heinrich Boll Stiftung.

ne urë do te krijohet paqja menjëherë, por kemi dashur të paktën të provojmë te konfirmojmë çfarëdo mendimi që kombësitë e ndryshme kanë për këtë çështje”, thotë Jehona.

“Ideja ka qenë që ta krijojmë një hapësirë ku do të thuhen dhe në të njejtën kohë do të degjohen përvojat dhe qëndrimet e kombeve të ndryshme në kontekst të ndarjes. Qëllim tjetër ka qene që të matet gatishmëria e te dyja palëve për t’u ballafaquar së pari me eksperien-cat e tyre personale e se dyti me përvojat e palës tjetër”Jehona thotë se ajo beson që nismat e tilla janë ato që mund t’i thyejnë paragjykimet mes kombeve që janë aq fort të theksuara në Kosovë. “Kjo gjë mund te vërehet që në ditën e pare te ndonjë kampi shumetnik, ku pjesëmarrës të kombeve të ndryshme vijnë me tendencën që të distancohen dhe të rijnë vetëm. Me ndihmën e organizatoreve te këtyre kampeve, ata arrijnë të ndajnë shumë gjera me njeri tjetrin, bile edhe ato më privatet”.

Uputsto za prelazak mosta // Udhëzim për kalimin e urës



Mala pri~a o velikoj volji

Lejla SADIKU

Nita i ja se znamo već godinama. Živele smo zajedno i često delile po -glede na svet, često raspravljale o prijateljima iz Prištine i toliko potre-bnim društvenim promenama. Jos češće smo bile optuživane da smo pre velike idealistkinje i da smo izgubile dodir sa stvarnošću na Kosovu dok smo studirale u Blagoegradu.

U vrelo leto 2007, tek sto smo zavr{ile fakultet, upoznale smo Be-hara. Baš kao i nas dve, verovao je da može da promeni svet da je to nje-gova obaveza. Baš u to vreme dobio je stipendiju (Peace Fellowship od Kathryn Wasserman Davis Foundation) i pokrenuo inicijativu za promovi-sanje dijaloga između Beograda i Prištine, ali sa još uvek nerazrađenom idejom. I onda smo shvatili da imamo odličan tim: osobu sa velikim ide -jama, koja se baš i ne snalazi sa finansijama – Behara, najracionalniju od svih nas – Nitu, entuzijastkinju tj. mene i Nitinog dečka – Safeta, who kept a clear head for Behar (and Nita).

Tokom kreativnih, rakijom podstaknutih noći u Tironi (kafi} u Prištini) i žestokog brainstorming dana u Strip Depou (jos jedan kafić) rodila se ideja - Razgovor za sutra{njicu – dijalog koji gradi istinske i intimne mo stove između mladih ljudi iz celog regiona, a pre svega iz Srbije i sa Kosova. Bez iskusne organizacije koja bi stala iza nas, imali smo pred so bom veliki cilj. Krenuli smo malim koracima. Bilo je tako jednostavno – potrebno je da za početak samo spojimo ljude i da se kroz video link između Beograda i Prištine upoznaju. A već nakon toga, petoro studena-ta iz Srbije i petoro studenata sa Kosova bi trebalo da provedu pet dana živeći u zajedničkom stanu u Prištini. Zajedno bi kuvali i jeli, učili i za-bavljali se. Pored toga susreli se sa zvaničnicima iz vlasti, predstavnicima civilnog sektora i mnogim drugim interesantnim i značajnim ljudima. To smo nazvali Iznad različitosti.

Jasno je da smo odmah po završetku kreativne faze počeli da se suočavamo sa pravim problemima. Svi smo bili van Kosova najmanje 4 godine i nismo imali puno kontakata. Našu ideju smo planirali da orga-nizujemo sredinom jula, u jeku godišnjih odmora, pri tom svesni da ne gore baš svi od želje da to vreme provedu u Prištini. Logistika je donela nove probleme, jer se pronalazak stana u koji bi moglo da se smesti deset osoba na kratak period, postajalo noćna mora problem. Oskudevali smo i u sredstvima i u vremenu i u prostoru za rad. U tom času je sve izgledalo kao pravi haos.

Ali mi smo stvarno verovali u to {to smo radili. Uz pomoć prijatelja i naših porodica, uspeli smo da proširimo ideju i pronađemo entuzijaste poput nas koji su želeli da učestvuju u našem programu. Čak su nam ljudi koje smo tek upoznali nudili pomoć u prostoru i opremi. Do sitnih sati po velikim vrućinama smo radili u malom kutku zvanom Strip Depo.

Kada se osvrnem unazad, mnogo je stvari moglo biti urađeno i ispla-nirano bolje. Ali na kraju je najvažnije to što su svih desetoro učesnika i nas četvoro stekli nove prijatelje i prijateljice, naučili nešto novo i nau~ili da slušamo jedne druge. Naš mali Veliki brat je uspeo. Tokom boravka u Pri štini pričali smo o dobroj muzici, filmovima, neverovatnim koncertima, ljubavi.

Zato sada, kada me neko nazove prevelikom idealistkinjom, ja se nasmejem i klimnem glavom. Sada znam da je zdrava doza idealizma, začinjena sa dovoljno volje i odlučnosti, sasvim dovoljna za potrebne pro -mene: danas male, ali sutra možda mnogo veće.

Dokumentani film snimljen tokom posete je dostupan na internetu na sajtu www.talkfortomorrow.com

Tregim i vogël për një vullnet të madh

Nga Lejla SADIKU

Nita dhe unë e kishim një histori të gjatë të përbashkët. Kishim jetu-ar bashkë, kishim qenë shoqe për një kohë të gjatë dhe kishim botëkup-time të njëjta. Shpesh gjatë diskutimeve me shoqërinë në Prishtinë na kishte rastisur ta mbronim njëra tjetrën në temat që kishin të bënin me ndryshimet, reformat apo qeverisjen e mirë. Shoqëria shpesh na akuzonte

për idealizëm të tepruar dhe për atë se kishim humbur kontakt me re-alitetin në Kosovë.

Vera e nxehtë e vitit 2007 na gjeti të sapodiplomuara. Pikërisht atë-herë e takuam Beharin. Njësoj sikur ne të dyja, ai ishte i bindur se mund ta ndryshonte botën dhe se kjo detyrë i takonte pikërisht atij. Ai e kishte fituar një Peace Fellowship nga Fondacioni Kathryn Wasserman Davis dhe e kishte filluar një nismë për të promovuar dialog. Por ai akoma s’i kishte sqaruar detajet e kësaj nisme. Shumë shpejt pamë se e kishim një ekip të fortë: aty ishte personi me idenë e MADHE por pa shkathtësi të mëdha në financa – Behari; ishte personi racional—Nita; dhe ishte en-tuziastja — unë. Ishte aty edhe Safeti, i dashuri i Nitës, i cili ia kthjellte mendimet Beharit (por edhe Nitës).

Pas shumë mbrëmjeve kreative të inspiruara nga rakia e Tironës (ka-fe ne e Prishtinës) dhe ditëve të nxehta planifikuese në StripDepot (një kafene tjetër), u lind një bebe e vogël. “Talk for Tomorrow” nënkuptonte dialog, bashkëpunim dhe tolerancë; ai do të përpiqej të ndërtonte një urë mes të rinjve në Serbi, Kosovë dhe rajon. Në fakt, ne deshëm të arrinim synime të mëdha duke përdorur mjete të thjeshta. Deshëm që thjesht t’i mblidhnim njerëzit bashkë dhe t’i lenim të bisedojnë dhe të njoftohen me njëri tjetrin. 5 studentë nga Serbia dhe 5 studentë nga Kosova do të jetonin bashkë për 5 ditë në një banesë në Prishtinë. Ata do të jetonin bashkë, do tw gatuanin, do tw mësonin dhe do tw argëto-heshin. U përpilua një agjendë e detajuar në mënyrë që pjesa edukative të sigurohej. Ata do të takoheshin me zyrtarë qeveritarë, me aktivistë të shoqërisë civile dhe me personalitete të tjera interesante. Projektit ia lamë emrin Përtej Dallimeve.

Kur mbaroi faza kreative dolën sheshit problemet e jetës së përdit-shme. Secili prej nesh nuk kishim jetuar në Kosovë për, së paku, katër vite dhe në Kosovë nuk kishim aq shumë kontakte. Ngjarja do të organi-zohej në kulmin e sezonit të pushimeve, në mes të Korrikut, në një kohë që s’preferohet për t’u kaluar në Prishtinë. Problem tjetër ishte gjetja e një banese që do t’i akomodonte 10 njerëz. Qiradhënësit hezitonin kur dëgjonin se e kishim për një periudhë kaq të shkurtër. Pati kufizime me buxhet, me kohë, me hapësirë të punës. Rrëmujë e vërtetë!

Por ne besuam në atë që po bënim. Përmes miqve ose familjes, ne arritëm ta paraqisnim projektin tonë dhe të tërheqim vëmendjen e çdokujt që e kishim shënjestruar për të marrë pjese në të. Inspirimi na rritej nga takimi në takim, ndërsa ne u inspiruam shumë e shumë. Rrje-dhimisht u zgjerua edhe shtrirja e aktiviteteve të projektit. Njerëzit të cilët i takonim për herë të parë tregoheshin të gatshëm të na ndihmojnë me çkado që na nevojitej: prej hapësirave e deri te pajisjet. Punuam orë të gjata në qoshen e vogël të Strip Depos, në mesin e vapës më të madhe të verës.

Kur po bëheshim gati për fazën e fundit të projektit, na ra ndërmend ideja e inçizimit të një dokumentari për projektin. Menduam se ai do mu nd të na hynte në punë: mund të thyente kufi dhe ta përçonte idenë e projektit deri te një audiencë më e gjerë dhe jo vetëm te ato disa ditë të kaluara në Prishtinë. Dhe doli se kishim të drejtë.

Versioni ynë i vogël i Big Brother doli i suksesshëm. Shoqja ime nga Uni versiteti i Nottingham do t’ua lëshojë atë studentëve të saj gjatë semestrit tjetër. Ka gjasa se edhe do ta organizojë një pamje publike të filmit në kinemanë lokale. Në internet, atë e kishin shikuar mbi dy mijë njerëz; të gjithë ne kemi marrë e-maila nga pothuajse e tërë bota që lëvdonin projektin tonë të vogël.

Në retrospektivë mendoj se shumë gjëra mund t’i kishim bërë më mirë. Mund t’i kishim planifikuar dhe paraparë disa gjëra më herët. Por në fund ajo që mbetet e vlefshme është se secili prej atyre 10 personave, por edhe ne katër organizatorët, krijuam shokë/shoqe të reja dhe më-suam më shumë për njëri tjetrin. Folëm për muzikë të mirë, filma edhe më të mirë, për koncerte të mrekullueshme dhe ndamë me njëri tjetrin problemet e dashurisë. Ne ende i ruajmë lidhjet, e vizitojmë njëri tjetrin. Disa nga ne madje edhe mbajnë mend ditëlindjet.

Kur dikush më quan idealiste, unë qesh dhe lëviz kokën në shenjë pohimi. Tani e di se kombinimi i një doze të shëndoshë idealizmi me vullnet të mjaftueshëm mjafton për të sjellë njëfarë ndryshimi. Sot ky ndryshim mund të jetë i vogël, por nesër mbase do të jetë më i madh.

Filmin dokumentar të filmuar gjath vizitës mund ta gjeni në web sajtin www.talkfortomorrow.com



REZANCI

Prva je bila Ra{ka, a potom su kao na tracisledili Ljubovija, Vrbas, Loznica, Apatin i

Sombor (iz drugog poku{aja). Na redu suKikinda i Gornji Milanovac, a inicijati-

va postoji i u Beogradu i Ni{u.Predlaga~i su uglavnom [e{eljevi

radikali, a podràva ihSocijalisti~ka partija Srbije,

a ponegde predlaù iizglasavaju i odbornici

Nove Srbije,Demokratskestranke Srbije iJedinstveneSrbije, dok su

poslanici Tadi}eveDemokratske stranke uglavnomuzdràni uglavnom uz opravdanje datitulisanje Putina ne treba da obavljaju

lokalne skup{tine.O ~emu se radi? U pomenutim mes-tima status po~asnog gra|aninadodeljen je predsedniku RusijeVladimiru Vladimirovi~u Putinu.Izlivi ljubavi prema Putinu po~eli

su na mitingu u Banjaluci prilikom protestaprotiv odluka visokog predstavnika MiroslavaLaj~aka, kada su mnogi nosili Putinove slike,potom su na protestima u KosovskojMitrovici vi|ene parole: "Rusijo, pomozi!"Zatim je novoizgra|eni most na re~ici Brovakod Trebinja dobio Putinovo ime. Ni rusofili iz Crne Gore ne}e da budu"donji". NVO "Vidovdan" iz Bara i Dru{tvocrnogorsko-ruskog jedinstva inicirali su,naime, da se centralna ulica u Sutomorunazove Trgom Vladimira Putina. Uz sva obrazloènja za{to Putin treba dabude po~asni gra|anin i da njegovo imekrasi ulice i mostove koja dolaze iz Srbije,tipa: Putin brani interese Srbije, Putin jesa~uvao Kosovo i Metohiju, Putin se staviona ~elo odbrane me|unarodnog prava iPovelje UN, iz Crne Gore, iz Sutomora namstiè i jedno prili~no "opipljivo" obrazloènje. Samo u Sutomoru, u proteklih godinu i po,vi{e od tri stotine ruskih porodica kupilo jenekretnine. Zato je krajnje vreme da seobnovi tradicionalno rusko-crnogorsko pri-jateljstvo.

- Svaka Putinova pobeda zna~i ipobedu Srbije icelokupnog srpskognaroda.

(Vojislav [e{elj,pritvorenik i liderSrpske radikalne

stranke)

- Briselu se zbog energetske zavisnosti ne isplati da ulazi urizi~ne odnose sa Rusijom.Pogledajte kako je hladna zima uEvropi.(Marko Jak{i}, funkcionerKo{tuni~ine Demokratske strankeSrbije sa Kosova)

- Rusko-srpski savez podrazume-va da Rusi po ceni ne{to niòj odtrì{ne preuzmu neke od najve}ihi najprofitabilnijih srpskih firmi:NIS, JAT, Aerodrom, sutra mo`da iEPS... Da li je to velika cena zaneosaka}enu, neponiènu, po-nosnu Srbiju? îni mi se da nije.(Dragan J. Vu~i}evi}, urednikbeogradskog tabloida Press)

- Vladimira Putina predlaèmo zapo~asnog gra|anina u znakpo{tovanja i zahvalnosti zali~ni doprinos i doprinosRusije po{tovanju me|unar-odnog prava i o~uvanjucelovitosti Srbije.(Iz usvojenog predlogaodborni~ke grupe Srpske

radikalne stranke u Skup{tiniop{tine Loznica)

- Kao da je na Kosovu i Metohijimetu i zapo~eo ruski preporoduloge velike sile ivojnim sredstvi-ma.(Miroslav Lazanski,

komentatorbeogradske

Politike)

- Vladimiru Vladimirovi~u Putinumo`da i prija {to ga ovde isti~ukao uzor svekolikog dràvni{tva,{to svoje provladine organizacijenazivaju po njegovoj ("Na{i") i{to nosajunjegoveslike nademon-stracijama- ako je touop{te primetio. To, me|utim, nezna~i da su ovejanog kagebistutime pridobili na svoju stranu.Putin, kao "nastoja{~ij ~ekist",ima i te kako izo{treno ose}anjeza stvarnost - za razliku od ovihna{ih sitnih prevaranata.(Milo{ Vasi}, kolumnista beograd-skog dnevnika Danas)

- @elimo da podsetimo da Putinvodi zemlju u kojoj je poslednjihgodina ubijeno 12 novinara, a danijedan slu~aj ubistva nije razja-{njen niti je ijedan ubica prive-den pravdi. Pored toga {to novi-nare u Putinovoj Rusiji neka`-njeno ubijaju, u protekloj deceni-ji na stotine ih je pretu~eno, nastotine je izgubilo sudske pro-cese po tu`bama ruskih mo}nikai prema izve{tajima novinarskihorganizacija slobodnim novinari-ma u Rusiji uskra}eni su elemen-tarni uslovi za rad i izve{tavanje.

(Grupa novinara iz Kikinde, povo-dom predloga predsednika op{tineiz SRS-a da Vladimir Putin ponesetitulu po~asnog gra|anina Kikinde)

- Srbija se veoma vezala za Rusi-ju, {to joj omogu}ava odre|enimanevarski prostor, ali istovre-meno predstavlja i minus zaSrbiju. Jer, za Rusiju je svakore{enje dobro.

(Du{an Janji}, politi~ki analiti~ar iz Beograda)

Srbija i Vladimir Vladimirovi~ Putin

- Strah nas je da opet ne bude rat. Nastavnici u {koli su namrekli da ne treba da se brinemo jer su sada Rusi uz nas, pa }e,ako NATO krene na Srbe na Kosovu, zapo~eti tre}i svetski rat.

(M. L. i A. M. - 15-godi{nje u~enice iz srpskog dela Kosovske Mitrovice)

Putinomanija

47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:27


REZANCI

Re~nik - bez mukeprotiv Nato paktaRezanci pomaù Vojislavu Ko{tunici, premi-jeru Vlade Srbije, u svakodnevnom pisanjusaop{tenja protivu NATO pakta podse}anjemkako su novinari Radio-televizije Srbije uvreme vladavine Slobodana Milo{evi}a nazi-vali Severno-atlansku vojnu alijansu.

Bestijalne hordeNATO zveriFa{isti~ke NATO falangeZlo~ina~ka NATO alijansaZlikova~ka NATO armadaRazularena soldateskaGigantski meso`deriGnusobe novog poretkaMongoloidni monstrumiMongoloidni konglomeratGalerija Frojdovih tipovaVe{tice NATO-aSilom opijeni manijaciMo}na medijska ma{inerija predvo|ena

turbo-manipulatorima Si-En-EnaZlikova~ka bulumentaImpotentni zlikovciRegionalna vojna kamarilaRazulareno krdo divljih agresoraRatni~ka banda fa{istaGebelsovski uporni zlikovciPropagandna krmadRazularena Klintonova bratijaGansterske hordeFa{isti~ke bitangeBelosvetski satrapiNATO i njegovi trabantiZlo~ina~ka armada NATO bulumenteMafija{ke kamarileNatovska pa{~ad

Kuda idu divlje svinjeHa{ki optuènik Mladen Marka~ koji se nalaziu Hrvatskoj i u ku}nom pritvoru ~eka su|enje,prekr{io je pravila ha{kog suda o ograni~avanjukretanja. Marka~ je tokom boì}nih blagana biou lovu na divlje svinje na planini Bilogori. Posporazumu sa Ha{kim tribunalom, ukoliko seneki optuènik ne pridràva pravila, mora bitiuhap{en. Marka~ je u "Boì}nom lovu" imaojedinstvenu priliku da bude priveden. Naime, snjim u lovu bio je i ministar unutra{njih poslo-va u hrvatskoj Vladi, Ivica Kirin.Me|utim, ministar nije "video" Kirina ve}vepra.

Po~elo jePrema navodima kosovskih medija, 45-godi{nji Srbin \. S. iz Vrbovca u Vojvodinizatraìo je od kosovske policije politi~ki azilzbog psihi~kog pritiska i te{ke ekonomskesituacije. Kosovska policija je potvrdila kakoim se javila osoba srpskenacionalnosti izVojvodine i zatraìlapolicijski azil, a poli-cija je, uskladu sazakonom,uz posre-dovanje UN-aosigurala Srbinusmje{taj i uslove zaìvot u Pri{tini. Premanavodima medija, \.S.je diplomirani ekonomista koji je radio uSmederevu i ìveo u selu Vrbovac uVojvodini. \. S. navodno nije prvi Srbin kojije traìo azil na Kosovu. Pre njega to suu~inile jo{ dve osobe.I Kosovo je Srbiji postalo Zapad.

Srpsko neboAleksandar Dòmbi}, ministar finansijaRepublike Srpske, saop{tio je da }e Vladi RS, utoku 2008. godine, biti isporu~en novi avion izAmerike koji }e da sluì za potrebe premijera injegovog kabineta. Avion ko{ta oko pet milionaameri~kih dolara, a proizvo|a~u "Cesna" ve} su upla}ene dve tran{e kao avans. Avion posedujedva pilotska i {est putni~kih mesta, a namenjen je za VIP letove.Da Dodik brè stigne do Tadi}a, po potrebi i do Ko{tunice, a na kraju krajeva i do svojih nekretni-na u Beogradu.

Nesvesni- Ratko Mladi} i Radovan Karadì} su u Srbiji, a ljudi koji ih {titeubili su premijera Zorana \in|i}a. Oni su opasnost za dràvu Srbiju ine vidim kako vlast toga nije svesna. Premijer Ko{tunica moè jednimtelefonskim pozivom omogu}iti da Mladi} i Karadì} budu uhap{eni.

(Rafi Gregorijan, zamenik visokog predstavnika u BiH)

Logika- Bili smo pet stotina godina pod Turcima, pa smo sa~uvalii narod i njegov identitet, poeziju, pri~e, legende, manas-

tire. Sa~uva}emo ih ako se to dogodi iod {iptara koji nisu tako dobri ni izblizakao {to su bili Turci. To su uglavnompoludivlja plemena sa najve}im brojemdoktora nauka po jednom kilometru.(Momo Kapor, knjièvnik i publicista izBeograda)

Wild West Serbia- Imam tri pi{tolja i dvepu{ke. Neka se na|e, za nedaj boè.

Velimir Ili}, ministar za in-frastrukturu u Vladi Srbije)

Priredili: Tamara Kaliterna (pescanik.net), Vladislav Vujin i @eljko Bodroì}

47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:34

49

Marko, jesi li to ti?Marko Milo{evi}, sin Slobodana Milo{evi}a zakojim je raspisana Interpolova poternica, vi|enje krajem decembra na plaìhotela "Punta Kana Grand" uDominikanskoj Republici. Kadsu ga prepoznali na{i turisti,Marko je odmah napustio hotel,a verovatno u Dominikanu.Otkud Marko u sun~anojDominikani? Stegao minus u Moskvi!

Stanovnici hrvatskih sela oko Imotskog tvrde da jegranica sa Bosnom i Hercegovinom pre mesec danapod okriljem no}i, s bosanskohercegova~ke stranepomaknuta na nekim mestima i vi{e od 250 metarau teritoriju Republike Hrvatske. Reka Ri~ina, kakokaù stanovnici, uvek je bila hrvatska teritorija, asada je u BiH.- I ne samo rijeka, nego i na{e njive do kojih vi{e ne

moèmo. Na puteve kojima smo desetlje}ima prolazilido na{ih njiva stavljene su betonske barikade. Prijemjesec dana njihove su table postavljene na na{ teri-torij uz samo korito Ri~ine, a slu`bena granica je iznadnjiva na predjelu Luke - kaù Stanko Gali}, Vlado, Ante,Mijo i Stipe Lon~ar i jo{ nekoliko stanovnika sela VinjariGornji.Bosanci, to jest Hercegovci, mudro }ute i rade. No}u.

Hrvatsko-bosanskohercegova~ki grani~ari

AlternativaSin ha{kog optuènika Stojana @upljanina, Mladen, i dalje izri~ito tvrdida svog oca nije i nikada ne}e pozvati na predaju, ali mu je indirektnoporu~io {ta moè da uradi.- Ja nikad nisam rekao da se on preda ni da se ne preda. Ali èlim daobjasnim jednu stvar, a to je da uvijek postoji alternativa da se pomognei Srbiji i srpskom narodu i Republici Srpskoj - neka uzme pi{tolj i neka seubije - rekao je Mladen u izjavi za banjalu~ku Alternativnu televiziju.

Porno slagalicaPretplatnici kablovske SBB televizije u Uìcu, koji su jutro sredinom decembra proveli prate}i Prviprogram Radio-televizije Srbije, nisu mogli da veruju svojim o~ima kada se uo~i prikazivanjareprize kviza "Slagalica"na ekranu pojavio pornofilm! Porno glumci su se"slagali" desetak minuta,a onda je ponovo na pro-gramnu nastavljenaprava "Slagalica".Zaposleni u SBB-uisklju~uju mogu}nosttehni~ke gre{ke i navodeda je u pitanju ljudski faktor. Po njima neko je upao u prostorije SBB-a i "okrenuo" kanal i otome je obave{tena policija. Taj neko je mogao sa~ekati jo{ sat vremena i "pustiti" porni} u terminu zasedanja Narodneskup{tine Srbije. Sve bi mu bilo opro{teno.

Fizi~arka- Ja se ne{to specijalno ne snalazim sa lapto-povima, kompjuterima, nekako sam posve}enaknjigama, a poznato je da ne moète i jedno idrugo dobro da radite i da se prosto date i jed-nom i drugom. Znam neke najelementarnijestvari, a sve ono {to podrazumeva neku vi{utehniku, to je za mene nema~ka metafizika".(Lidija Vuki}evi}, glumica i narodna poslanicaSrpske radikalne stranke)

Istori~arijanci- Pripadnici Srpske autohtone istorijske {kole vele da bi danassve bilo druga~ije, pa i sa tim Kosovom da smo se dràli pravihistorijskih istina, da su Srbi na Balkanu od pre Hrista i da jeAlbancima dato samo da ~uvaju ovce na tri planine.

(Dragan Todorovi}, novinar beogradskog nedeljnika Vreme)

Slobodanovo- Ovo je katastrofi~novreme. Skoro da moè dase identifikuje sa onim ukojem je vladao Milo{evi}.(Bora Todorovi}, glumac)

Matemati~ar- U ratu u Bosni i Hercegovini poginulo je najvi{e Bo{njakazato {to ih ima najvi{e i zato {to su ratovali i protiv Srba iprotiv Hrvata.- Izbjegli Hrvati se ne vra-}aju u Republiku Srpsku za-to {to ih se ve}ina decenija-ma htjela domo}i Hrvatske.

(Milorad Dodik, premijerRepublike Srpske)

Dovoljan je samo pogledU izve{taju Mreè za afirmacijunevladinog sektora koji se odnosi na peri-od od 20. marta do 30. novembra, a obuh-

vata rad na plenarnim sednica-ma crnogorskog parlamenta,pi{e da je indeks aktivnostiMila \ukanovi}a 0,00. Drugimre~ima Milo je potpuno neakti-van, to jest lider DPS u parla-mentu "nije izgovorio ni re~".

Pa nije imao primjedbi.

47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:36


Mi}a VUJIÎ]Foto: Borut KRANJC (Mladina)

O ~emu se radi u filmu "Mali vojnici" ~iji jescenarista Mirko Kova~? Neposredno nakonDrugog svetskog rata, de~ak plave kose, sinNemca, dolazi u dom u kome su ratnasiro~ad, deca poginulih i nestalih partizana.On perfektno govori srpskohrvatski jezik, alive} na po~etku dobija novo ime i krije iden-titet jer bi sebe doveo u opasnost ukoliko bibilo otkriveno da je Nemac, uz to i detevisoko pozicioniranog nema~kog vojnika.Pored odli~ne ekipe starijih glumaca, me|ukojima se isti~u Stole Aran|elovi} i MijaAleksi}, film nosi grupa de~aka koji su majs-torski odigrali svoje uloge. Mirko Kova~, sce-narista, uop{te pisac neverovatnog talenta,majstorski ih je isprofilisao, te ih ne gledamokao grupu, ve} kao pojedince koji svi odreda,iako su jo{ uvek "mali vojnici", imaju svojìvotni stav. Treba pogledati ovo ostvarenje iz 1967.godine i videti kako je zaslugom scenariste ireditelja Bate êngi}a film i danas sve`. Ni-je ga pojelo vreme. Pre svega, on vas uvla~iu sebe zanimljivom pri~om, a onda slede sveone vi{eslojne, skrivene, metafori~ne straneKova~evog teksta u kojima gledalac - ukolikoto èli - iza pri~e o de~aku moè pro~itatiapsolutno svu problematiku posleratnogdoba, sa o{trim àokama koje uvek hrabri io{tri Mirko Kova~ upu}uje dru{tvu.

Mi}a Vuji~i} (REZ): Gospodine Kova~, prenekoliko dana kupio sam DVD na kome su"Mali vojnici", film iz 1967. godine za kojiste napisali scenario, a koji je reìraonedavno preminuli Bato êngi}. Da li se ikako se}ate rada na tom filmu?Mirko Kova~: Duga pri~a, dugo se radio sce-narij. Batu êngi}a, eto naàlost pokojnog,upoznao sam nakon njegova kratkog doku-mentarnog filma "Ljudi bez lica". Bio je tosjajan film iz zatvorskog ìvota, pomicao jeneke tabue, mislim da je bio na rubuzabrane. Kasnije smo se stalno vi|ali, bilo jeto negdje sredinom ili mo`da u prvoj polovi-ni {ezdesetih u beogradskoj Kinoteci. To jebilo kultno mjesto, filmovi su se vrtjeli ve}ujutro od devet, tako da smo po cio dan

ostajali na projekcijama; neke filmove, kao na primjerciklus talijanskog neorealizma ili francuske filmove,gledali smo i po pet-{est puta. Sje}am se kad se davaoBresonov film "Dnevnik seoskog ùpnika" - bila je jednaprojekcija u deset ujutro, zatim u ~etiri, {est i osamnave~e - ja sam gledao svaku. Isto je bilo i sa filmom"Osu|eni na smrt je pobjegao". Iako je êngi} ìvio uSarajevu, ~esto je boravio u Beogradu. Tu smo se uKinoteci redovno vi|ali, sprijateljili smo se i po~elima{tati o igranom filmu. On je u me|uvremenu oti{ao uLondon gdje je proveo vi{e od godine dana kao[lezingerov asistent. Kad se vratio, na{li smo se uSarajevu. Imao je tu pri~u, napisali smo sinopsis i sklop-ili ugovor sa Bosna-filmom. Ta pri~a nije bila moja, nesje}am se kako je êngi} do nje do{ao ali ja sam traìo

da i Peki} radi sa mnom tako da smoprvu verziju scenarija pisali uStoj~evcu ispod Igmana u jednomrasko{nom odmarali{tu zatvorenogtipa, samo za komuniste. Kad su onidolazili, mene i Peki}a odmah bismjestili s poslugom i {oferima.Moète misliti kako su na nas gledali -Peki} je bio biv{i zatvorenik, a okomene i moje prve knjige "Gubili{te"trajale su hajke godinu dana. Verzijascenarija nije bila dobra, pa je êngi}pozvao u pomo} @iku Pavlovi}a, takoda smo vi{e od mjesec dana @ika i jaradili novu verziju u jednom uàsnom

INTERVJU: MIRKO KOVA^

Jedinka u centru zbivanja, EKSKLUZIVNO ZA REZ KNJI@EVNIK MIRKO KOVA^ GOVORI O SVOJIM FILMOVIMA I DRAMAMA

Vrlo malo i vrlopovr{no pratim {to se

zbiva u Beogradu,dugi niz godina

nisam ba{ ni{ta pra-tio, vidio sam dva ili

tri srpska filma,jednu pozori{nu

predstavu - Krleìnu"Ledu" koja je gosto-

vala u Rijeci. Teksam odnedavno

po~eo ~itati nekemla|e autore; moj je

favorit Sa{a Ili}

50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:25


derutnom hotelu punom òhara na Ilidì. Posle je @ikabio supervizor i ostao u projektu do kraja filma. Zajednosmo birali objekte, ja sam ina~e u svim flmovima radiood po~etka do kraja, do montaè. Uvijek sam sudjelovaou biranju objekata, glumaca...

Ako dozvolite, primetio bih da tu Va{u filmsku pri~unije pojelo vreme. Naprotiv! Razmi{ljaju}i dugo oVa{em scenariju, o pojedinim replikama koje razme-njuju junaci, u~inilo mi se da bi poloàj tog malogNemca mogao biti jedna metafori~na slika poloàjaumetnika u jednom dru{tvu, poloàj intelektualca sastavom koji ne odgovara grupi ili poloàj druga~ijeg umasi spremnoj za hajku.- Svi mi koji smo petljali oko toga filma bili smo zapravo

"taj mali Njemac", ili neki Jevrejin, vrlo dobrosmo znali {to radimo. Tih godina moja jeopsesija ina~e bila, barem {to se filma ti~e,postavljati u centar zbivanja jedinku u odno-su na rulju, bila ona dru{tvena, politi~ka,kriminalna, itd. I to je uvijek dovodilo dotrvenja i nesuglasica; to su bila vremena"kolektivnog duha" kojem smo se mi opiralijer tada je bila u modi jedna Lenjinovauzre~ica "prokleti individualist", tako da jesvako ko se zalagao za neke slobode bio podlupom.

Da li je ta~na pri~a da su "Mali vojnici" bilikandidat za nagradu u Kanu, ali da su sve

poremetile studentske demon-stracije te 1968. godine?- Koliko se sje}am, dva su filma bilaizdvojena kao konkurenti za "Zlatnupalmu", to je film "Zvijezde i vojnici"Miklo{a Jan~a i êngi}evi "Mali vojni-ci". Ali, studentske ljevi~arske demon-stracije rasturile su festival u Kanu kaoburùjsku i malogra|ansku instituciju.

Izjavili ste da Vas privla~i dramskaforma i da ste iz cuga napisali dramu"Danilo" koja je imala premijeru uCrnogoroskom narodnom pozori{tu.îme Vas je "kupio" taj lik iz petro-

, suprotstavljena rulji

SARADNJA SA ZAFRANOVI]EMVa{i filmovi "Okupacija u 26 slika" ili "Pad Italije" postali su kultni. KolikoVam je bitan bio rad na filmu i da li planirate da se posvetite nekom novomscenariju, novoj filmskoj pri~i?- Moja saradnja sa Lordanom Zafranovi}em bila je te{ka i naporna, ali za obojicu koris-na. U tom razdoblju na{eg prijateljevanja od nekih petnaestak godina, na{eg inten-

zivnog druènja, napravili smo ~etiri velika igrana filma i dva sjajna televizijska, a naj-manje pet-{est projekata nismo uspjeli ostvariti, iako smo na njima dugo radili. Prijena{e saradnje, Lordan je bio sjajan s te formalne strane, njegov diplomski film i jo{ nekikratki igrani bili su ~udesni, ja sam bio fasciniran filmovima "Ave Marija" i "Prvi valcer" ismatrao sam da takav talent, s takvom "vizualnom kulturom", mora zagristi u ozbiljne ivelike teme - {to je i u~inio i uspio uz mnogo muka pridobiti Jadran-film iz Zagreba dau|e u te na{e projekte, tako da smo gotovo jedno cijelo desetlje}e proveli na relacijiBeograd-Zagreb-Dalmacija. Od na{ih zajedni~kih filmova najdraì su mi "Ve~ernjazvona" i "Gosti i radnici". To je TV-film; snimatelj je bio slavni Pinter, taj je film biobunkerisan jer se smatralo da ismijavamo radni~ko samoupravljanje.



vi}kog perioda crnogorske istorije -toliko da napi{ete dramu o njemu?- Ja sam napisao puno dramskih tek-stova, ponajvi{e za TV i radio, ali zapozori{te dugo nisam pisao, imao samodmah na po~etku mnogo muka itrauma oko tih mojih pozori{nih tek-stova, dvije su moje drame u Sarajevui Mostaru bile zabranjene takore}i nastartu moje karijere dramskog pisca.To je ostavilo traga, a onda sam upaou filmske vode. Sada me film manjezanima, a privla~e me teme izcrnogorske istorije. Napisao samdramu "La`ni car", dok je "Danilo" bio

narud`ba Crnogorskog narodnog pozori{ta izPodgorice. Sudbina je zanimljiva jer tajvladar prekida tradiciju "mantija na vlasti" izloze Petrovi}a i prvi postaje svetovni vladar,okre}e se Zapadu, vodi bitku za pro{irenjeCrne Gore, a bitkom na Grahovu ulazi u povi-jest kao onaj koji je do nogu potukao turskuvojnu silu. I naravno, ubijen je, na njega jeizvr{en atentat u Kotoru.

Va{ komad "Sr~ana kap" na sceni jenik{i}kog pozori{ta. To je jedan sasvimdrugi ànr?- "Sr~ana kap" je napisana 1970. kao radio-drama, dobila je nagradu na konkursu, nije

nikad izvedena, smatralo se da izrugujem Crnogorce. Toje "komedija mentaliteta", ako tako mogu re}i, manje-vi{e po~iva na "jezi~kim kalamburima".

Komadi i romani u Crnoj Gori, izabrana dela uHrvatskoj, prevodi, nagrade u Evropi... No, MirkaKova~a najmanje ima u Srbiji, u Beogradu, gradu ukome je proveo dobar deo ìvota. Za{to je to tako?- Vrlo malo i vrlo povr{no pratim {to se zbiva uBeogradu, dugi niz godina nisam ba{ ni{ta pratio, vidiosam dva ili tri srpska filma, jednu pozori{nu predstavu -Krleìnu "Ledu" koja je gostovala u Rijeci. Tek sam odne-davno po~eo ~itati neke mla|e autore; moj je favoritSa{a Ili}. Ne znam {ta se zbiva u likovnim umjetnostima,u muzici, u poeziji, itd. Vjerovatno smo obostranonezainteresovani za neko ponovno zbliàvanje.

Da li biste ~itaocima Reza, dok ne kupe knjigu, otkrili{ta je tema Va{eg novog romana "Grad u zrcalu" kojiobjavljuje izdava~ka ku}a "Fraktura"?- To je porodi~na hronika, pri~ana u prvom licu, s auto-biografskim elementima. Djetinjstvo nakon Drugogsvjetskog rata u zale|u Dubrovnika; ta je knjiga na nekina~in opro{taj od zavi~aja. Sljede}a knjiga zva}e se"Istarski razbojnici". Negdje u drugoj polovini{esnaestog vijeka Istru su masovno naseljavaliCrnogorci, na{ao sam odli~ne materijale, crnogorskirazbojnik Bajo Pivljanin proveo je neko vrijeme u Istri,do{ao sam do tih podataka. Nadam se da }e mespisateljska ruka jo{ posluìti.

GENERACIJAPripadate sjajnojgrupi pisaca ukojoj su biliDanilo Ki{,Borislav Peki},Filip David koji jenakon dvanaestgodina objavionovi roman... Kako danas vidite sudbinu svoje generacije pisaca?- Mislim da bi se ve} mogla napisati op{irna biografija te grupe, toliko je u njoj bilodramatike da se od toga moè napraviti roman. Ne znam kakvo }e mjesto te grupe bitiu istoriji knjièvnosti, ho}e li i{ta od nas ostati, ali te sudbine su vrlo zanimljive, svakana svoj na~in.

KRITIÂR BALKANSKIH NACIONALISTI^KIH RE@IMAMirko Kova~ je ro|en 1938. godineu Petrovi}ima. Studirao je drama-turgiju na Akademiji za pozori{te,film i televiziju u Beogradu, gdeje i ìveo sve do po~etka deve-desetih godina. Zgroèn milo{e-vi}evskom nacionalisti~kom eufo-rijom, odlazi u Rovinj, gde i danasìvi. Autor je slede}ih romana: Gubi-li{te (1962), Moja sestra Elida(1965), @ivotopis Malvine Trifko-vi} (1971), Ruganje s du{om (1976),Vrata od utrobe (1978), Uvod udrugi ìvot (1983), Kristalne re{e-tke (1995), Rastresen ìvot (1996).Objavio je zbirke pripovijedaka:Rane Luke Me{trevi}a (1971) iNebeski zaru~nici (1987); zbirkeeseja: Europska trule` (1986), Eu-ropska trule` i drugi eseji (1994) iCvjetanje mase (1997) i knjigu fil-mskih scenarija Okupacija u 26slika i drugi scenariji (1990). S Fi-lipom Davidom objavio je Knjigupisama (1998). Izabrana proza u{est tomova objavljena mu je u

Sarajevu 1990. godine. Napisaoje scenarije za filmove: Mali vo-jnici (1968), Lisice (1970), Mukepo Mati (1974), Okupacija u 26slika (1978), Dunavski znak / U-sijanje (1979), Pad Italije (1982),Ve~ernja zvona (1985), Dan zatetoviranje (1991)... Dobitnik jemnogih uglednih knjièvnih na-grada me|u kojima treba ista-knuti NIN-ovu nagradu (1978,1986), Andri}evu nagradu (1980),Tucholsky Prize (1993) i HerderPreise (1995). Knjige su mu pre-vedene na nema~ki, francuski,italijanski, engleski, {vedski, ni-zozemski, poljski, ma|arski, ~e-{ki, slova~ki, slovenski i drugejezike. @ivi u Rovinju kao profe-sionalni pisac. U izdanju Fra-kture izlaze njegova Djela, a do-sad su objavljeni knjiga dramaIsus na koì (2002), te romaniVrata od utrobe (2003) i Kri-stalne re{etke (2004).

Izvor: www.fraktura.hr i BH Dani.



KNJIGE

Fenomeni ~itanja i knjige([ta ~ini dobru knjigu? - zbornik radova,priredila Svetlana Gavrilovi}, Narodna bib-lioteka Srbije, Edicija: Rizom, Beograd,2007.)

Ve} neko vreme Narodna biblioteka Srbije otkriva sekao zanimljiv i hrabar izdava~ koji uspeva daprenebregne svoju osnovnu delatnost i da poredknjiga iz bibliote~ke delatnosti izda i poneku knjiguiz domena savremene kulturne teorije. Edicija"Rizom" u kojoj su do sada iza{le dve knjige Kako~itati? i [ta ~ini dobru knjigu? postavlja pred~itaoce zbir interesantnih tekstova iz peraprakti~ara i teoreti~ara uglavnom knjièvnog iskaza,mada se u knjizi o ~itanju mogu na}i interesantni

tekstovi o nov~anicama, oustavu, Olimpijskim igra-ma, o evoluciji, gradu,stripu i vodenim znacimaiz pera stru~nih iobave{tenih autora.Zahvaljuju}i heterogenostiu~esnika i njihovog profe-sionalnog porekla, tekstovise odlikuju poku{ajima dase fenomeni ~itanja i knjigeosvetle sa razli~itihstanovi{ta i time se ~itanje

ovih knjiga pretvara u radostan ~in jer se izbegavadosada suvoparnog teorijskog izlaganja. Tekstovikoje pred ~itaoce donose urednici izdanja Sa{a Ili}i Svetlana Gavrilovi} uspevaju da pokriju {irokspektar savremenih teorijskih pravaca i timepokazuju da i u srbijanskom (mada su u zbornici-ma zastupljeni i autori sa drugih eksjugosloven-skih prostora poput Aleksandra Hemona, NenadaVeli~kovi}a ili Deana Dude) promi{ljanju kulturepostoji nemali broj kompetentnih i nekompromi-tovanih mislilaca. Pored toga, tekstovi iz ovihknjiga, koji su svi ~itani i/ili govoreni na tribina-ma u Narodnoj biblioteci, izdvajaju se svojompolemi~no{}u koja se okre}e prema oko{talimkulturno-knjièvnim modelima koji vladaju u srbi-janskom dru{tvu i to je upravo ono {to ove dveknjige ~ini izuzetno va`nim. Vode}i preko potrebandijalog sa ovda{njom zaista posrnulom kulturom,knjige iz Edicije "Rizom" uspevaju da se nametnukao alternativa, kao neophodna doza infuzijezdravog razuma i kriti~kog promi{ljanja kulturnihfenomena koja je neophodna svakom dru{tvu.

O stvarnom i nestvarnom(Filip David: San o ljubavi i smrti,Laguna, Beograd, 2007.)

San o ljubavi i smrti drugi je roman FilipaDavida. Sastoji se iz dva dijela me|usobnodobrano razli~ita. Prvi dio zove se Kratak romano ljubavi, a drugi Kratak roman o umiranju.Sastavnice Sna o ljubavi i smrti - "kratkiromani" - jednako su duge (ili kratke), tj. imajupo osamdesetak stranica svaka, no njihovasli~nost (makar povr{inska) tu uglavnomzavr{ava. Kratak roman o ljubavi telegrafskim bisinopsisom nekog filmofila mo`da podsjetio nafilm Tima Burtona Corpse Bride. Pri~a o ljubaviJakova i Rokele spaja svjetove ìvih i mrtvih.Smje{tena u Srednju i Isto~nu Evropu, u onajsvijet izme|u Kijeva i Minhena {to je nestao udimu krematorija; smje{tena u vrijeme jo{ ìvihcarevina (ruske, austrijske, osmanske), no bezeksplicitnog datiranja, pri~a je to {to na skoroklasi~an na~in i oìvljava (prek)ju~era{nji svijeti poigrava se sa konvencijama fantasti~neknjièvnosti. Kratak roman o umiranju moèpak na prvi pogled, da ostanemo kod filmofil-skih referenci, podsjetiti na X-Men BryanaSingera. Erik Vajs, autisti~ni dje~ak, ro|en1933. godine u Banatu, za vrijeme drugogsvjetskog rata bi}e `rtvom bizarnog nacisti~kogmanipuliranja naukom. Nacisti }e, naime,

otvoriti instituciju zasmje{taj djece "saposebnim i ~udnimsklonostima". Ninacisti~ki slom ne}e,me|utim, malomautisti donijeti boljedane: poslijezlopa}enja u socijal-isti~koj Jugoslaviji, ErikVajs }e do~ekati i njezinkrvavi ratni raspad.Kratak roman o umiranjuje precizno datiran: za

sva je poglavlja (izuzev uvoda i epiloga) ve} usamim njihovim naslovima jasno preciziranovrijeme radnje: 1933, 1945. i 1993. godina.San o ljubavi i smrti je izvrsna pri~a originalneforme o - da se posluìmo Davidovom frazom -stvarnom i nestvarnom te nadasve o njihovompreplitanju u ~udesnom svijetu knjièvnosti.

Veli~anstveni duhjedne epohe (Darija Radovi}-Mahe~i}: Modernaarhitektura u Hrvatskoj 1930-ih, Institutza povijest umjetnosti i [kolska knjigaZagreb, 2007.)

Knjiga "Moderna arhitektura u Hrvatskoj 1930-ih"rezultat je petogodi{njeg rada vi{edisciplinarnogtima Instituta za povijest umjetnosti iz Zagreba,koji je izradio prvi ovakav nacionalni registardjela moderne arhitekture nastalih u me|uratnomrazdoblju u Hrvatskoj izme|u 1926. i 1940.godine. Predgovor Darije Radovi}-Mahe~i},autorice ove obimneknjige (oko 500 strani-ca, hrvatska i engleskaverzija, vrlo mnogoarhivskih fotografija,arhitektonskih nacr-ta...), naslovljen"Internacionalnaretorika - doma}iodgovori", upu}ujena smisaonost idejeda se ovaj period, okojem se ne moè gov-oriti kao ujedna~enom stilskom razdoblju, ujedinii izdvoji upravo zbog svoje modernosti, suvre-menosti, ujedna~enog koraka sa va`nim arhitek-tonskim, avangardnim i modernisti~kim tokovimana tlu tada{nje Evrope. Poznato je da je, kao idruge ljudske djelatnosti, i arhitektura 1930-ihbujala od eksperimenata i originalnih realizacija,intenziteta zbivanja. Prili~no je interesantno bilo ina tlu Hrvatske. Knjiga donosi reprezentativan istru~no obra|en registar - popis i slikovni prikazmnogih va`nih arhitektonskih dostignu}a mod-erne, od kontinentalne Hrvatske do Dalmacije idalmatinskih otoka i Dubrovnika, Rijeke, Zadra iIstre koji su tada bili pod talijanskom vla{}u...Ovo je knjiga koja nije interesantna samostru~njacima, ona i laiku moè pruìti velikozadovoljstvo jer ga upoznaje sa veli~anstvenimduhom jedne epohe. Knjiga pruà, osim velikogvizualnog i estetskog zadovoljstva, uvid u cijelumreù bogatih povijesnih i dru{tvenih konteksta,mjena, migracija, dominacija, upu}uje na bogatuinternacionaliziranost tla, a time i protoka ideja.Zamjerke koncepciji knjige mogle bi i}i u smjeruipak blage prezastupljenosti Zagreba u odnosu nadruga hrvatska sredi{ta i mala mjesta.

Vladimir ARSENI] Muharem BAZDULJ Tatjana GROMAÂ


Gora ima, ali se ubrzo sve utopi u ispraznostitema kojima se te silne knjige bave", tvrdiNikolaidis. I zaista – po knjiàrama knjiga ne fali. Ali –kakve su i ~ita li ih iko – e to je ve} sloènijepitanje. "Mnogo je izdava~kih ku}a u Crnoj Gori, amala, doista nedopustivo mala ~itala~kapublika" , kaè Nikolaidis. Njegova izdava~kaku}a je prije neku godinu ispitivala

Marijana BOJANI]

Crnogorci vjerovatno nisu najna~itaniji narod naBalkanu, ali kad bi postojala medalja za "najraspisaniju"naciju - e tu bi ve} okitili grudi zlatom. Posljednjihdecenija opasno su se raspisali. Nije anegdota, ve}stvarnost - gotovo svaki zaseok, bio u brdima,bjelopavli}koj ravnici ili pri moru, ima svog pjesnika, ave}e naseobine i po nekoliko lirika koji ponosno saple-menicima potpisuju i udjeljuju po primjerak od{tam-pane poezije. No, ne samo {to nesrazmjerno malo ~itamo spram togakoliko pi{emo – u Crnoj Gori paradoksa na svakom uglu– knjiàre se zatvaraju, umjesto da se otvaraju nove. Nedavno je sijevnuo katanac na kultnoj knjiàri Kulturau centru Podgorice u kojoj su generacije i generacijePodgori~ana, a prije njih Titogra|ana, kupovale knjige.Nema vi{e ni onih uli~nih {tandova. Preselili su se namore. Prodaju ljudi ~asopise na ruskom, turisti~ke vodi~ei srceparaju}e storije za na plaù. Ali u poplavi petpara~kih izdanja ima i ozbiljnih izda-va~kih poduhvata. Desetak ovda{njih izdava~kih ku}a setrudi da ~itala~ku publiki obraduje pravim vrijednostima.Nema ih mnogo – ali vrijede. Jedna od njih je ulcinjskaPlima ~iji osniva~ Jovan Nikolaidis za Rez poja{njava{ta se to, u stvari, de{ava sa crnogorskom izdava~komscenom. "Izdava~ka produkcija u Crnoj Gori je bogata,brojna izdanja preplave ono malo knjiàra koje Crna


crnogorsko trì{te knjiga, knjiàre i~itaoce. Rezultati su biliporaàvaju}i. „Ne ra~unaju}i uni-verzitetsku omladinu koja relativnopoznaje i prati nova izdanja recent-nih knjiga u nas i vani, i one ~ita~ekoje na taj trud sile {kolski programi,ciljna grupa na koju, kao pouzdanifaktor, moè da ra~una izdava~kaprodukcija u Crnoj Gori ne prelazidvije hiljade ~ita~a." Brojka od koje se treba zastidjeti! Auz to ide i neminovna pri~a da seizdava~i koji se ozbiljno bave svojimposlom i ne èle i}i ispod nivoa kojiim nalaè profesija ali i zdrav razumsuo~avaju sa poraznim finansijskimrezultatima. Nikolaidis smatra da,ako se uzme u obzir da je"crnogorsko dru{tvo predgra|ansko,da srednja klasa odumire, da ovdjevlada presija Rije~i a ne svetostPisma, da crnogorski ~italac radijeobra}a pa`nju na guslarska davori-janja, kvaziistorijska so~injenija islatke pri~e iz podsvjesti, oni izdava~ikojima su cilj i mjera misionarskigube unaprijed izgubljenu bitku sa~itaocima." Uz to – on upozorava da stvarnakonkurencija izme|u izdava~a i nepostoji u dru{tvu u kome ne postojikulturni model, ne postoje zakoni koji

Vi{e pisaca nego ~italaca"NE RAÛNAJU]I UNIVERZITETSKU OMLADINU KOJA RELATIVNO POZNAJE I PRATI NOVA IZDANJA RECENTNIH KNJIGA U NAS I VANI I ONE

ÎTAÊ KOJE NA TAJ TRUD SILE [KOLSKI PROGRAMI, CILJNA GRUPA NA KOJU MO@E DA RAÛNA IZDAVA^KA PRODUKCIJA U CRNOJ GORI NE

PRELAZI DVIJE HILJADE ÎTAÂ", OBJA[NJAVA ZA REZ JOVAN NIKOLAIDIS, OSNIVA^ IZDAVA^KE KU]E PLIMA

CRNOGORSKA IZDAVA^KA PRODUKCIJA

PLIMA NADOLAZIIzdava~ka ku}a Plima prepoznatljiva je od samog osnivanja sredinom osamde-setih po insistiranju na evroatlantskom knjièvnom naslije|u, mediteranskojkulturnoj arei, multikulturalizmu, pozitivnom diskontinuitetu od naslije|a,dosljednom povezivanju sa izdava~ima sa istog jezi~kog podru~ja, uspostavl-janju pokidanih veza sa ex-Yu prostorom. Ta izdava~ka ku}a pa`ljivo bira sa kojim autorima }e sara|ivati. Tvrde da se nebave kvazikulturom, mitomanijom, tira`nim sme}em... "Nikad, ama ba{ nikad-nije nas mogao privu}i povr{an autor i banalna tema, ma kakav finansijskirezultat da nam se nudio. To jeste jedan od razloga {to smo mi mala izdava~kaku}a, ali je to zalog koji nam je omogu}io rejting u profesiji i mnogo prijateljadiljem izdava~kog neba", kaè Jovan Nikolaidis. Plima je danas suizdava~kimugovorima vezana za mnoge recentne izdava~ke ku}e u regiji i svijetu. Njenisaradnici su Slavoj @ièk, Filip David, Mirko Kova~, Jasna [ami}, Marko Ve{ovi},Sreten Asanovi}, Ivo Banac, Viktorija Tokarjeva, Predrag Matvejevi}, LeonidasHadìprodromidis. Aleksandar Prokopiev, Rusmir Mahmut}ehaji}, i mnogidrugi.



bi pratili knjigu i djelatnostioko knjige, ~ak ne postoji nilanac knjiàra, niti organizo-vana distribucija. "Ali zatoima terora kioska i produkci-ja koje idu uz novinskaizdanja, koje ubijaju i onomalo ìvota knjige u neko-liko iole valjanih knjiàra uCrnoj Gori. Bez Karvera iGradske knjiàre, koji jesukultna mjesta, bila bi u naspustinja", nagla{ava on.Nevolja po knjigu i njeneizdava~a u Crnoj Gori podos-ta. Valja napomenuti daovdje nema zakona o knjizi,zakona o za{titi autora,zakona o jedinstvenoj cijeniknjige, zakona o knjiàrstvu,zakona o bibliotekarstvu; nepostoji strukovno udruènjekoje bi afirmisalo i {titilopisce i izdava~e;prevodila{tvo je u zametku;ne postoji crnogorski distrib-uter knjiga; nema razvijeneknjiàrske mreè; fondovi ubibliotekama su zastarjeli ilisu "po kumovski" pretrpaniizdanjima koja ne sluèsvrsi; knjiga nije oslobo|enaporeza, niti su te zatege prikupovini papira li{eni najuìsaradnici izdava~a: {tam-pari..."Uloga izdava{tva svugdje je,ne samo u Crnoj Gori daprosvje}uje neuke, da lije~izaraène umove i gradi pri-jateljstva me|u ljudima inarodima", tvrdi Nikolaidis.Ravnodu{nost politike spramkulture je ovdje duboka ihroni~na. Sve se, izgleda,zavr{ava politikom.

Marijana BOJANI]

Sanja Martinovi} je jedna od najboljih crnogorskihpjesnikinja. Njene pjesme plijene ~itaoca jednos-tavno{}u forme i svedeno{}u izraza, ali i puno}omdoìvljaja i pjesni~ke slike koju stvara. Martinovi}evaìvi i stvara u Ulcinju. Do sada je izdala zbirke "Gradu kojem nisam bila" i "Barbarska barka". ^lan jeredakcije ~asopisa za kulturu "Plima Plus" i ned-jeljnika "Monitor". Urednica je edicije PlimaDonnaizdava~ke ku}e Plima iz Ulcinja. U pripremi je ihrvatsko izdanje "Barbarske barke".

REZ: Crnogorska knjièvna scena je posljednjihgodina u znaku mladih pisaca koji su ve} pobralistanovite uspjehe u regionu. Kako Vi viditede{avanja u knjièvnosti koja nastaje na tlu CrneGore od devedesetih naovamo?

Sanja Martinovi}: Ono {to se doga|a u crnogorskojknjièvnosti od po~etka devedesetih do danassvakako je pozitivna stvar. Prvo se formirala grupamladih ljudi koji su svojim estetskim i eti~kimstavovima odlu~no rekli ne tada{njoj vladaju}ojratni~koj i nacionalisti~koj ideologiji, kao i vladaju}ojestetici crnogorske knjièvnosti. Nova crnogorskaknjièvnost nazvana je postmodernom, a ~inili su jeBal{a Brkovi}, Andrej Nikolaidis, AleksandarBe~anovi}, Ognjen Spahi}, Dragan Radulovi}, PavleGoranovi}. Ovi su ljudi bili okupljeni oko nezavisnognedjeljnika Monitor i ~asopisa Liberal. Najjasnije jesve artikulisano u rubrici za kulturu dnevnih novinaVijesti, koju od nastanka (1997) do danas ure|ujeBal{a Brkovi}. Politi~ki stavovi u~inili su da serazli~iti knjièvni senzibiliteti spoje i stvore ne{to {todanas zovemo novom crnogorskom knjièvno{}u.Ovaj pojam danas je otvoren i {iri se iz dana u dan.Njemu pripadaju i pjesnikinje Jovanka Uljarevi} iDragana Tripkovi}, pjesnik Vladimir \uri{i}, prozaistiVladimir Vojinovi} i Nikola Nikolaidis, kao i mojamalenkost. Kaèm, svi imamo potpuno razli~iteestetike, ali funkcioni{emo pod jednim imenom –nova crnogorska knjièvnost. Ona je probila graniceCrne Gore i pobrala pozitivne kritike, prije svega uHrvatskoj. Aktuelan je na{ ulazak u Srbiju, a {to }eiz svega nastati, bi}e veoma zanimljivo.Ono {to ja vidim kao mogu}u opasnost jeste nepos-tojanje relevantne i autonomne knjièvne kritikekoja bi napravila selekciju {to moè, a {to ne moèpro}i kao dobra knjièvnost. Ina~e, i dana{nja svjets-ka knjièvnost pati od sindroma everything goes, pa

je problem utoliko ve}i. Bojim se da se sve svelo nakomercijalu i projekte, a da nam su{tina izmi~e. Dok sestvari ne promjene, sve {to napi{emo bi}e izvanredno.A, to je prili~no pogubno.

Da li u Crnoj Gori raste i izdava~ka "industrija"zajedno sa brojem kvalitetnih knjièvnika?- Nova crnogorska knjièvnost na{la je svoje uto~i{teprije svega u izdava~kim ku}ama OKF sa Cetinja, CDNK iPlima. Crna Gora je mala zemlja u kojoj je te{ko odizdava{tva napraviti biznis. Mi, jednostavno, nemamotoliko ~italaca da izdava~ke ku}e mogu ìvjeti od pro-daje svojih knjiga. One naj~e{}e egzistiraju zahvaljuju}iMinistarstvu kulture, sporta i medija (njihovim skromn-im sredstvima), kao i stranim fondacijama. Jedno jesigurno, to nije biznis od koga se ovdje moè ìvjeti, pase vjerovatno i ne}e zna~ajno {iriti.

Kakva isku{enja stoje pred mladim pjesnicima i pisci-ma koji stvaraju u Crnoj Gori? Pos{to ste Vi ~est gostkulturnih de{avanja u regionu - da li moète upored-iti stanje na knjièvnim scenama zemalja ex-Yu i uCrnoj Gori? Da li administracija u okolnim zemaljamavi{e polaè na kulturna de{avanja, da li je u CG~itala~ka publika dovoljno animirana...?- Mladi knjièvnici i knjièvnice moraju imati na umusamo jednu stvar – njihovu knjièvnost. Ukoliko krenukalkulisati sa onim {to bi im eventualno moglo donijetislavu i naklonost medija, mogu upasti u zamku iz kojese te{ko izlazi. U ovakvom sistemu, te{ko je bitidovoljno sabran i ne upasti u zamku. Crna Gora ima tunesre}u da je mala, a sre}u da mi govorimo jezikomkoji se govori u BiH, Hrvatskoj i Srbiji. To nam otvaramogu}nost da se povezujemo. Ovome doprinose iekonomski razlozi izdava~kih ku}a iz tri navedenezemlje. Na taj na~in se prevazilazi manjkavost odnosaizme|u crnogorskih institucija kulture i knjièvnika.Na{e institucije se nepo{teno odnose premaknjièvnosti koja se ovdje stvara jer su sredstva kojaulaù u taj vid stvarala{tva minimalna. Ali, i to nam jeizuzetno zna~ajno. Problem je {to se sredstva za kultu-ru ne raspore|uju ravnopravno, te se forsira pozori{naumjetnost, a ostale grane umjetni~kog stvarala{tva semarginalizuju.

[to se ti~e ~itala~ke publike, va`no je re}i da mi gener-alno nismo narod koji je njegovao ~itanje. Danas suneki od na{ih pisaca pravi celebrities, te su i njihoveknjige bestsellers. To su prozna djela, dok je poezijabila i bi}e interesantna malom broju ljudi, i kod nas isvugdje.

SANJA MARTINOVI], CRNOGORSKA PJESNIKINJA

Knjièvnost iznad svega



Upravo sam pro~itao u nekom ~asopisu jednuRieslingovu pri~icu, zaprav, ispovest. Kaè kako jejednog trenutka u ìvotu ostao potpuno sam. Sviprijatelji su ga napustili. Po~eo je strahovito dapije, samo èstinu. Bio je na putu propasti. Aonda je osetio jaku èlju da ne{to delje.Jednostavno, uzeo bi par~e drveta i no`. I udri! Toga je spaslo, postao je drvodelja, pravio je lutkeod drveta, ne{to kao ruske "babu{ke". Lutka ulutki. Ravno devet komada u kompletu. Prodavaoih je prvo na pijaci a onda u jednom komisionu.U me|uvremenu prodavac u komisionu, kome jeRiesling isporu~ivao svoje lutke, iznenada umre.Jednog dana, ode Riesling do komisiona da vidikako stoje stvari i tamo zatekne nekog mladi}akoji je sada preuzeo ~itav posao. Naravno, on nijeznao da je Riesling tvorac lutaka i kada ga je ovajupitao kako ide posao sa lutkama, mladi} mu jenapri~ao bajke, kao, prodaju se u enormnimkoli~inama. Mislio je da je Riesling potencijalnikupac, pa je tvrdio pazar. Riesling je ukapiraoodmah sve i otkupio svoje lutke. Me|utim, kada jeoti{ao ku}i i otvorio komplet, ispostavilo se da faliona poslednja, deveta, najmanja lutka.Nedostajalo je samo srce stvari, su{tina kreacije.Riesling ode do komisiona da reklamira man-jkavost kompleta. Mladi} se navodno iznenadi,kao ni{ta nije znao o tome. Posle se ipak setio daje tu unutra{nju, najmanju lutku prodao nekojèni koja je htela ba{ samo nju. Izvanredno. A?

Ali hteo sam ovo da re~em. Kaè da su ga svi pri-jatelji napustili?! Nije ta~no. Napustili su ga samooni za kojima je ~eznuo. Ili je ~eznuo za onimado kojih nikako nije mogao da do|e. Za Kafkom,na primer, ili za Ni~eom. To je uvek tako. I on jenapustio one koji su èleli njegovo dru{tvo. Alimalo je on mario za njih. Skroman ~ovek uvekna|e prijatelje, svuda ima puno usamljenika. Jasam u mladosti ~eznuo za Rieslingovim dru{tvom,bili smo prijatelji, me|utim, jednog trenutka onme je, jednostavno, otka~io. Kada je shvatio da uintelektualnom pogledu zaostajem, da vi{e nisamna njegovom nivou, {utnuo me je. Nije imao vi{eo ~emu sa mnom da razgovara. [ta je mogao odmene interesantno da ~uje? Ni{ta. Kada mi je prenekoliko godina, po jednom zajedni~kom poz-naniku, poslao svoju novoiza{lu knjigu, u posvetije ironi~no pisalo: Arturu, u ve~nosti, s pri-jateljskim se}anjem, Riesling. Doslovce je takonapisao. Naime, setio sam se sada ovoga, ali

nisam nikako mogao tog trenutka ta~no da rekonstrui{em posvetu. Traìo sam tu Rieslingovu knjigupo policama, ali nje nije bilo nigde. Kao da je u zemlju propala. Pitao sam Schmitz da li mo`da znagde je ta knjiga, rekao sam joj da pi{em jednu pri~icu u kojoj ho}u da citiram ba{ tu Rieslingovuposvetu meni. Ne obaziru}i se puno na moje pitanje, rekla mi je da je shvatila koliko je muzikasuperiornija kao medij u odnosu na knjièvnost. "Potpuno se slaèm", odvratio sam, "a da li zna{za{to?", upitao sam je, "Pa, zato {to je muzika ~ista matematika." "Ta~no!", rekla je, "Koliko je svakomuzi~ko delo kao celina organizovanije od bilo koje knjige." "Jeste, u svakoj pri~i ima dosta trabu-njanja, proizvoljnosti, tako ti je sa re~ima u krajnjoj liniji. Muzika je, pak, mnogo konkretnija. I aps-traktnija i konkretnija. Bez i~eg suvi{nog", dodao sam. Zagrlila me je. Osetio sam njenu ljubav kakose uliva u mene. Moji drveni udovi su se pokrenuli, za{kripali su. Kao lutak, oìveo sam. Be{e takookrepljuju}e. Spasavala me je od uàsne hladno}e koja mi je pretila. Oti{ao sam do pijace. Kadasam se vratio, Schmitz je stajala sa Rieslingovom knjigom u ruci: "Je li to ta knjiga?" Odmah sampogledao posvetu. Fina ironija, ali zaronjena u esenciju. Ono: Arturu Ti{leru, u ve~nosti - pohezija!To da smo nekada bili prijatelji, jednom, ali zauvek, neprolazni tren, to je ipak dovoljno. Sve sammu oprostio. Nije bilo uop{te va`no {to je on otka~io mene, a ne ja njega. Uvek neko nekoganapusti, ostavi ga u nigdini. "Kad nema pomo}i, da se poljubimo, pa da se rastanemo." U su{tini,nema tu ni~eg li~nog. @ivoti su na{i neprolazna slava i re~i...

2

Procvetale su dafine na Dunavu. Schmitz ih je osetila dok smo {etali kejom. Kaù da ène imajumnogo osetljivije ~ulo mirisa. Ja, me|utim, nisam primetio ni{ta, ta ~ar se {irila, zapahnula me je,ali za mene nije postojala. Prepodne, {etaju}i se u {umici, ili je to bilo na povratku ku}i, veoma ìvosam uspeo sebi da predo~im Ni{ta. Pomislio sam: kada ne bi bilo ni~ega, jednostavno, ni{ta ne pos-toji, nema ni prostora ni vremena, nema predmeta. Nikada ih nije ni bilo, niti }e ih biti. Uìveo samse u tu pomisao bez straha. Ali sigurno, jednom nije bilo ni~ega, ni{ta nije postojalo. Kada se svr{ivreme, ve~nost kao odsutnost, kao praznina. Me|utim, ako postoji Ni{ta, onda postoji i Sve. Ali ne,ne postoje, postoji samo ono izme|u, Ne{to, ni Ni{ta, ni Sve. Ne{to nepojmljivo, samo deli} ne~ega.I to Ne{to stoji nasuprot meni, odeljuje se od mene. Ako pak postojim, postojim samo kao Sve iNi{ta, kao celina, ina~e nema me. Ako nisam ceo, ako mi je potreban neko, nestajem. Ako nekomdajem svoju ljubav, preli}u se u ne{to drugo tek za koji tren i gotovo, nema me. A kada neko dajemeni ljubav? U svakom slu~aju, to Ne{to, nepojmljivo, uvek stoji izme|u nas. Ali ako sam Sve iliNi{ta, ako zaista postojim, onda sam opet apsolutno sam, {to je stra{no, postojanje je tako te{ko,uàsno. Me|utim, izgleda da ipak postoji samo to Ne{to, deli} ne~ega {to me napu{ta i {to }e pos-tojati uvek ali bez mene. Tu`ne li radosti. Ja sam ta Rieslingova unutra{nja najmanja lutka kojanedostaje, babu{ka koja je nestala? Ipak, kakva-takva uteha je i to da ju je ugrabila neka èna. Umetafori~nom smislu ta najmanja lutka mogla bi da pretstavlja jo{ ne{to, ne{to {to je Riesling de-ljao u samo}i. No, daleko bi nas to odvelo a i ne zvu~i ba{ lepo. Ili bi lutka mogla da se shvati i kaonjegov unutra{nji ènski lik, kao anima ili kao du{a. Dakle, Rieslingova du{a kao "babu{ka", {toopet nije lepo. A {ta bi tek moglo da se kaè na moj ra~un? Kako se ja prikazujem u odnosu naRieslingovu pri~u? Da li u svojoj podsvesti sebe vidim kao njegov pimpek, ili sam ja njegovunutra{nji ènski lik, njegova izgubljena nevesta? Ha, ha! [ta bi Riesling rekao na ovo? Gluposti.Jadni moj prijaptelju, prijaptelju, nestali u ve~nosti... U stvari, ovo su banalnosti koje ne zna~eni{ta. Sve je providno, nema vi{e nikakve sablazni, nema sramote. Prijatelji, kada se rastaju napijaci, po{to nisu sigurni da }e se ponovo videti, obi~no kaù jedan drugom: "Svega }e biti, samonas ne}e biti." Muka mi je. Ali nije va`na istina, nje i onako nema, vaàn je doìvljaj, mudrost temaksime, pomirenost sa ve~no{}u koja je uvek ne{to drugo od onoga za {ta je smatramo. Ipak je toneka uteha, za razliku od njene suprotnosti koja bi glasila: "Ni~ega ne}e biti, samo mene bi}e." Ba{to sam nedavno rekao na ulici jednom poznaniku i on me je zaprepa{}eno pogledao. Verovatno jepomislio da sam poludeo, {to nije bilo daleko od istine. Ja kao Sve i Ni{ta. Stra{no! Apsolutnasamo}a.

Pri~a meseca: Slobodan TI[MA

Sonatina, moè i sonetinaQUASI UNA FANTASIA



3

"I tako, posle svegaNema te, ne postoji{A dan je lepNa plavom nebu veliki beli oblak [umi iznad gradaJedan prozor je otvoren U sobi sedi neko, bez misli je, bez se}anja"

No}as sam opet sanjao neka prestrojavanja.Iznajmljena je jedna veoma skupocena violi-na, ali samo za jednu priliku (verovatno"gvarneri"). Me|utim, ni{ta ne vredi, po{toznam da ne znam da sviram.

Deda Titurel mi je zaista kupio jednu izuzetnuviolinu, bar za u~eni~ke potrebe, vanserijska,od majstora Bele, u Po{tanskoj ulici. Posle jeotkriveno da ima jedan gadan feler - krivio jojse vrat. A, u stvari, taj krivi vrat u sprezi sa"ementalerom" i crnom ~okoladom, koje samoboàvao, pospe{ivao je krivi rast mojih prsti-ju, pogotovo na levoj {aci, prstiju koji su ura-njali u strune. Ina~e, divan tamnocrvenimahagoni, specijalni lak, zaprav, nekoliko slo-jeva. Taj ~as ìvota ima glazuru jo{ uvek, nijese pohabala, mo`da tek s krajeva.

Sneg na ulici miri{e. Profesor Puharek takoosetljiv na ènske, posebno na u~enice. Akodo|em ranije i ~ekam da se prethodni ~aszavr{i, prisustvujem masnim tiradama. U toku~asa, navrati i Puharekov kolega, profesor vio-lon~ela, Bala{evi}. Komentari{u sviranje nekestarije u~enice koja mi se ina~e dopada.Uop{te se ne obaziru na moje prisustvo.Devojka svira i crveni. Puharek je bio velikikico{, nosio je prugasta odela od engleskog{tofa, pu{io je lulu, tako|e, crveni mahagoni,~arobni miris holandskog duvana, ri|obrad,uvek zalizan briljantinom, sa visokim zalisci-ma. Na ~iviluku crni filcani "idnhut". [ta re}i?Don \ovani - u~enice-seljan~ice, ili Kazanova- u~enice-opatice? Obi~no bi na ~asu skinuosako i podu~avao u beloj ko{ulji, sa obavezn-im prslukom ~ija se le|na svilena strana pre-sijavala a tako|e su se caklila i dugmeta namanètama dok bi pokazivao odre|enezamahe gudalom. Komentari su bili u stilu:"Treba ja~e zategnuti to gudalo, draga moja."ûo bih kako njegov kolega Bala{evi} polu-glasno dodaje: "Ah, treba joj gudalo, trebanjoj sablja, ~ove~e." A kada bi se ~as zavr{io iona sirotica zbrisala glavom bez obzira,prelazili bi na mene: "Vidi ga, {imi cipele,farmerke, mali je izgleda po~eo praksu."Otprilike sam naslu}ivao {ta je ta re~ "praksa"mogla da zna~i u njihovom privatnom

àrgonu. Ili: "A sad kad ode{ ku}i, odmah u kupatilo i -TRAS!" \ubrad. I dan-danas ih mrzim. "[ta radi ona {tajers-ka konjina?", raspituje se Puharek za mog razrednogstare{inu Stroceka, profesora nema~kog jezika, ina~e svogdaljeg ro|aka sa kojim je i odrastao u [afarikovoj ulici. \avomi ne da mira: "Pitao me je ju~e koliko sam violina preteste-rio?" "Vrlo glup ~lovek", kaè na to Puharek. Ne mogu daot}utim: "Pametniji je od vas!" "[ta?! Ovo je drskost koju }e{skupo platiti", sik}e sav zajapuren Puharek. "Bude{ ti, bezo-braznik, dobil ednu za uho!", ubacuje se i profesor Bala{evi}.Puharek seda za sto, iz ladice vadi dopisnicu. "Koja je tvojaku}na adresa? O ovoj ne~uvenoj drskosti bi}e obave{tenitvoji roditelji." Prili~no utronjan kaèm mu: "Pavlova ulica,broj 1." Laèm, u stvari, stanujem u @elezni~koj ulici. Upisujeadresu na dopisnicu. "A sad mar{ da te moje o~i ne vide,neka tvoji roditelji traè drugog profesora", zavr{ava Puha-rek. Pomislim: ova budala ne zna da ja nemam roditelje, ustvari pravi se da ne zna da su deportovani na Goli otok gdeim se izgubio svaki trag. Ili je stvarno ube|en da mi je dedaTiturel otac. Ali za Puhareka nije ni{ta ~udno da neko pravidecu i sa sedamdeset ili osamdeset godina. Pakujem violinui ve} za nekoliko sekundi sam na ulici, {unjam se kao {takorpo mraku uz zid, ispod prozora muzi~ke {kole, da meslu~ajno neko ne vidi. Sa druge strane ulice je moja osnovna{kola. Uvek je tako kada iza|em iz muzi~ke, sa violinomispod mi{ke. Postoji opasnost da me primeti neko od starijihu~enika osnovne {kole, da budem predmet njihove zabave,surove, naravno. Nije problem fizi~ko iìvljavanje, ali mogli bida mi razbiju instrument. [ta }u onda?

Sutradan, kada se u podne vratim iz {kole, nervozno pri-tiskam zvonce na vratima, nestrpljivo is~ekuju}i da se pojavidedina krupna prilika. Uvek sam ìveo u strahu da }e dedaTiturel iznenada nestati i da }u ostati potpuno sam, bez igdeikog. Ina~e, ponekad mi se privi|a kako nema ni muzi~ke, niosnovne {kole, sredinom ulice te~e neki poto~i} kojimgacam. Kada najzad stignem u @elezni~ku ulicu, vidim da jena{a ku}a nestala, na njenom mestu zjapi velika crna rupa,sama praznina, ali {to je najgore, nema nigde ni dedaNereja, nestao je. Sam sam, potpuno sam, na ~itavom svetu.Sada je ipak sve na svom mestu, ali vrata se ne otvaraju.Uspani~eno pritiskam kvaku, vrata su u stvari otklju~ana,odahnem, ulazim i vidim deda Titusa kako stoji u kuhinji. Uruci ipak drì onu dopisnicu. Namrgo|en kaè:"[ta je ovo?"]utim, pokunjen. "Dobro, {ta si rekao, profesoru Puhareku,ho}u to da ~ujem iz tvojih usta?" "Pa, rekao sam mu da jemoj razredni, iako je {tajerska konjina, pametniji od njega",odgovaram snebivaju}i se. Jedan trenutak koji je dug kaove~nost, deda }uti zagonetno, a onda iznenada eksplodira,prasne u gromoglasan smeh, luda~ki se smeje da se savkuhinjski name{taj trese, stolice igraju. I ja po~injem da sesmejem i na{ smeh se prepli}e, dedin bas-bariton i moj kon-tra-tenor~i} postepeno prelaze u duet kao u nekojRosinijevoj komi~noj operi, pevamo tope}i se od zadovoljstvai ne znamo da smo, u stvari, ve} odavno mrtvi, da prebivamou podzemnoj galeriji nekog drevnog grada koji je potonuo udubine. Iako, do kraja taj na{ veseli duet kao da se pretvarau neku tugovanku. A i ru~ka nema, ali ne marim. U {pajzume ~eka ementaler i crna ~okolada.

Bele{ka o autoru: SlobodanTi{ma je ro|en 1946. godine u

Staroj Pazovi. Studirao jeknjièvnost u Novom Sadu i

Beogradu. U mladosti se baviokonceptualnom umetno{}u irok muzikom ("Luna" i "Lastrada"). Objavio je ~etiri

knjige: "Marinizmi" (1995),"Vrt kao to" (1997), "Bluesdiary" (2001) i "Urvidek"(2005) za koju je dobio

nagradu "Stevan Sremac".^lan je srpskog PEN centra i

Srpskog knjièvnog dru{tva. Uizdanju hrvatskog PEN centra i

Hrvatskog dru{tva pisacaobjavljen je njegov izbor iz

poezije pod nazivom "Pjesme"(2006).



Ivan PRAVDI]Foto: Sr|an VELJOVI]

U Centru za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu odi-grana je postavka "Evrope - monologa za Majku Hrabrosti njenu decu" Ivane Sajko u reìji Bojana \or|eva. Tonije sve. U Magacinu u ulici Kraljevi}a Marka isti rediteljpostavio je pet od osam monologa romana "Rio bar" isteautorke. Najavljuje se i drama "@ena bomba" uBeogradskom dramskom pozori{tu, opet delo IvaneSajko u postavci istog kreativnog tima. Ako je verovatipiscu ovih redova, tj. meni, koliko sam ja ~itao, "@enabomba" je najbolji dramski tekst napisan u novommilenijumu."Evropa" u reìji Bojana \or|eva je postdramsko, vrloverbalno pozori{te koje bi audio snimljeno lako bilo vrloozbiljna poetska radio-drama ili radio-roman za onekoji imaju problema sa vidom ili koncentracijom za~itanje gusto pletenog testa izme|u romana, eseja imonodrame. Unutra{nji tokovi Ivaninih tekstova, prepletii promene konteksta motiva i lica ~ine njenanadknjièvnorodovska i nadknjièvnoànrovska deladramati~nima, te tome duguje ~este scenske postavke.U Evropi vi{e nego u Hrvatskoj, dakako. Verujem da seklasi~ari lako mogu prepasti i uàsnuti bujice asocijacijai slobode pevanja i mi{ljenja autorice Sajko (Psycho), aliu pitanju je poezija u akciji koja provocira dalju akciju ibudi nove asocijacije i ideje koje su mnogo sloènije odtoliko nametane nam politike. "Mene zapravo uop}e ne zanima govoriti o politici, ve} opitanju osobne slobode, a ona zna~i ìvjeti, misliti iraditi, {tovi{e i voljeti, bez nametnutih stavova i meha-nizama koji ih konstruiraju, a koji su prilepljeni uz na{ukoù i infiltrirani u na{e glave takvom ja~inom da

POZORI[TE

"Rizik broj 1" je nastavio,nadamo se, lavinu, akone erupciju ili baremlokalnu kataklizmusli~nih projekata.

Lan~ana reakcija ve} jenajavljena sa ~etiri nova

rizi~na poduhvata rizi~nihgrupa i autora. Ne, nije

re~ o biolo{kom, metere-olo{kom ili nuklearnomratu, ve} postdramskom

teatru. [to je mnogoopasnije. Nadamo se.

Bojan \ur|ev i Ivana Sajko

Kreativni rizici

Evropa: Svi izvo|a~i, ârni \eri}, Vladislava\or|evi}, Sena \orovi}, Nata{a Markovi}, SneànaMilojevi}, Marija Opsenica, Slobodan Pavelki} iMilo{ Timotijevi}, sjajno su se snalazili u sloènomtekstu, preciznom i zahtevnom mizanscenu iinteligentno ilustrativnom scenskom pokretu kojije osmislio ârni \eri}

58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02


ponekad vjerujemo da su na{i vlastiti. Ali nisu. Put dosebe podrazumjeva deranje te koè i pra`njenje teglave. A to nije samo zadatak umjetnika, ve} svakeosobe koja èli dotaknuti vlastitu misao. To je prvikorak", kaè Sajkova. \or|ev je prihvatio kreativni izazovtekstova i u "rizi~nom balansiranju izme|u dubokointimnih i megalomanski javnih tema" prepoznaosemanti~ki postupak Ivane Sajko.Koliko bismo pozori{nim re~nikom dvadesetog veka"Evropu" nazvali brehtovskom poemom, toliko bismo jejo{ tradicionalnijim pozori{nim re~nikom nazvalirecitalom. Ali za{to to ne re}i, vrhunskim recitalom. Jertekst jeste dominanta. Rascepkan, pretumban, oìvljen100 odsto uìvo pevanjem, pokretima, intonacijama idiskretnom, no efektnom glumom. Svih sat i po vreme-na provodimo slu{aju}i i razmi{ljaju}i, pri tom se nimalone dosa|uju}i. Barem ja nisam.

Sa uvodnom izlo`bom hronologijapoliti~kih i ratnih fakata 1991-1995,da slu~ajno ne pomislimo da ne{todrugo moè biti u pitanju, atmosferaje, sa dobrim razlogom, dovoljnomu~na i neprijatna bilo kome ko imaimalo mo}i empatije. Kako pisac ovihredova ima upravo toliko saose}ajnosti(imalo), mogao sam da prepoznampreìvljavanje koje postoji u ledenompodrumu u kome izvo|a~i i telimadoìvljavaju patnje prognanika, madanam prenose mnogo vi{e jer nam itekst Ivane Sajko to nudi. Svaki novimonolog donosio je nove predmetekoji su se nagomilavali dok su licanestajala. Da bi se ostvarila perfor-mansu nu`na psiho-fizi~ka realnost, au najteòj kombinaciji sa pre-tekstom,glumci su samostalno birali prisustvo ipona{anje sa re~ima. Cilj nije biouìvljavanje u tekst ve} preìvljavanjenemilosrdnog teksta.U ovoj zahtevnoj raboti moramo nesamo pohvaliti, ve} i istaknuti iliaplaudirati Vladislavi \or|evi} jer jesvojim glasom i prisustvom treslautrobe i du{e gledalaca i zaista uspelada prevazi|e tekst, tj. tekst je postaoposledica nje u situaciji, a ne uzrok iono prethode}e. Izvori{te njenogmonologa "Pobjeda... i to takva!" bilaje osveta, taj stra{ni demon i naslade ibesa, i mr`nje i pomame i zle nameresa detaljnim planom. Sve to Vladislavaje uspela da odigra savr{eno paze}i,tj. drè}i nas na udici percepcije, dane pretera pa da pomislimo da je upitanju samo gluma i u/(do)ìvljava-nje.Gluma/izvo|enje, da sada neraspredamo o mogu}im razlikama dvatermina, uvek balansira izme|upreìvljavanja i simuliranja i to ve}inu"Rio bara" ~ini mnogo klasi~nijepozori{nim nego {to je "Evropa". Iakopodrum "Magacina" i slobodno kreta-nje publike mogu da nam nagovestedruga~ije, pet epizoda "pozori{ne seri-je o ratu i moru" imali smo prilike davidimo i osetimo ne toliko brehtovski

Pozori{na serija o ratu i moruVe}ina glumaca i autorski tim dramatur{kinjeAne Vujanovi}, kostimografkinje MajeMirkovi} i scenografa Sa{e Ili}a radili su i udrugom delu projekta "Rizik 1". Odosmomonolognog u ven~anicama romana oratu "Rio bar" pet celina o ratu i moru suuprizorene. Kako? Kako sami autori isti~u,primarna je instalacija Sini{e Ili}a u kojoj sedoga|aju monolozi/govori/ispovesti. Da, to jeizbegli~ki/prognani~ki podrum ili ~ak predeset godina podrum svedok masakra ispodru{evina u Vukovaru, Pakracu, Mostaru,Kninu, Sarajevu... Krvavi tragovi po zidovima,buvljivi madraci, hladno}a, nerecikliraniotpaci ne~ijih ìvota.



(lako}a, nesentimentalnost, oneobi~avanje), koliko u igrisa pasivnim stilom televizijskih ispovesti zacrnjenih lica iokrenutih le|a kameri, koji nam nagla{avaju dokumen-tarnost. "Povijest je upravo takva, ona ucjenjuje, nudi se kaoobjektivna i fiksirana ~injenica, kao vrijednost koja ukor-jenjuje ne~iji identitet. Mene je, s druge strane, zanima-lo ukazati na nebrojenu polifoniju glasova, njihovupromjenjivost, nesigurnost, kao i kompleksnost njihovamogu}eg suìvota. U pozadini toga stoji naravno i revoltna nametanje bilo kakvog modela mi{ljenja ili mitskih,povijesno-etni~kih vrijednosti", kaè nam Ivana Sajko.Prva, "Tom i Dèri", jeste izlazak iz devoja{tva u prvipoljubac rata. Romanti~no. Rascvetano krvavo. Kada sepogleda nazad u detinjstvo, odande su nas ispratilikrvavi prizori nasilnih crta}a - duhovito. A zapravostravi~no kada shvatimo da je to pri~a ljudi spaljenihdomova i ìvota. "Zdravo Marijo" demaskira nam savcinizam religioznog zanosa i (ne)mogu}nosti pra{tanjau ratu. "... i deset godina kasnije" stavlja nas ispredbirokratije, nove vlasti u svim novim dràvama i nji-hovom dehumaniziranju spram kojih su `rtve i zlo~incitako ìvi i gotovo simpati~ni likovi.

Srpsko-hrvatska saradnjaOvaj projekat otvara mnoge kontekste, od kojih su najs-na`nija dva: saradnja hrvatskih i srpskih stvaralaca ipostdramsko pozori{te i eksperiment u tranzicionomteatru brze produkcije zarad brze zarade. Saradnjahrvatskih i srpskih pozori{nih autora, uprkos ratu i pos-tratnim zategnutim zvani~nim odnosima, trajala je skorobez prekida, dodu{e naj~e{}e van institucija. Oficijelnapozori{ta i dalje funkcioni{u na velikimpokazivanjima/hvalisanjima gotovih proizvoda. "Rizik" jekorak dalje u institucionalizaciji ove saradnje, tj. nor-malizaciji na koju smo navikli vi{e od sto godina. Centarza kulturnu dekontaminaciju i Magacin u Kraljevi}aMarka su zbog svoje otvorenosti prirodni izbor umenika,dok podr{ka Ministarstva kulture mo`da nagove{tavaozvani~avanje mogu}nosti da se i zvani~nije sara|uje istvara, bez granica u svesti, prvenstveno. Divno jeslu{ati glumce kako, uz pomo} lektora iz ZagrebaGorana Fer~eca, prenose govor kreativne hrva{~ine kojunismo slu{ali od postavki Krleè i [tajnera. Grubo zvu~ire~ hrva{~ina, poput srb{tina. Lep{e bi bilo tepati timadministrativno-pravopisnim nare~jima jednog (kog)jezika - kao hrvatica, srbica, bosan~ica ({to je bilo uvreme reformacije i jedno od zvani~nih pisama za {tam-parije u Evropi). Jednog jezika, da ponovim, jer smatratida su to razli~iti jezici nije pitanje nacionalizma, ve}nepismenosti.Koprodukcije, kao slede}i korak u saradnji kultura, jo{uvek ~ekamo na institucionalnom nivou. Prirodno tasaradnja ide putevima vanistitucionalnog/nadna-cionalnog, ali i postdramskog teatra, koji, da li je to nor-malno, jo{ uvek stoje izvan ili u zape}ku repertoarskihpolitika budètskih ku}a. Da ne govorimo o komercijal-nim pozori{tima koja izgledaju isto i u Zagrebu i u

Beogradu. Da ne pominjeno televizijske seri-je u kojima se razmenjuju glumci, ali sepre}utkuje svaka trauma koju su na{iudruèni separatisti i unitaristi zajedni~kizakivali u istoriju. Bez pominjanja rata koji jebio cover-up za boga}enje (primarnu aku-mulaciju kapitala) onih koji i danaspoku{avaju dràti sve konce, pa i kulturne, unovim dràvama i ploditi svoj kapital. Dapresko~imo razgovor o istom scenariju"Pozori{ta u ku}i" koje se snima na "dva jezi-ka" u istoj scenografiji i kostimima, samo sarazli~itim glumcima. Zar je pranje para iispiranje mozgova toliko bitnije od potrebeza kreativnim naporom?Inovativnost u kulturi i dalje je samo eksces,a ne redovna praksa. Dokle, zapita}emo sepo ko zna koji put. "Rizik", kaù autori, jesteimanentna kritika postoje}eg modela

"proizvodnje pozori{ta". Rizik jepoku{aj da se ukaè na nedostatakkriti~kog mi{ljenja o prirodi takvepozori{ne produkcije. Istovremeno, toje i sasvim odre|eni predlog kulturnepolitike, model jednog od mogu}ihna~ina da se vratimo onoj umetnostikoja ulog sopstvenog autoriteta i kva-liteta pretpostavlja rasporedu unutarhijerarhije mo}i. I opet, za{to dacentrima mo}i pridajemo ve}u va`no-sti od najmo}nijeg li~nog stvarala~koguzleta koje u pozori{tu postaje zajed-ni~ko i zarazno za publiku? Da poslu-{amo {ta nam je o tome rekla izuze-tna Ivana Sajko: "Zanima me mojaosobna sloboda i uìtak u trenutkupisanja. I mogu}nost dodira. Taj dodir.Izme|u nas. To je umjetnost."

POKROVITELJIKako je i izdava~ Reza, Inicijativa mladih za ljudska prava, jedan od pokrovite-lja projekata, da pomenemo i ostatak {arenog dru{tva koje je pomoglo "Rizik":Fond za otvoreno dru{tvo, Ministarstvo kulture Republike Srbije i Gra|anske ini-cijative.



Izdvajam predstavu "Skokovi vremena" iz Lajpciga.Devetoro plesa~a svih generacija, devet razli~itih stilova- od baleta, modernog baleta, ekspresionisti~kog plesa,latina, brejka, hip-hopa, fizi~kog teatra - zajedno je nasceni. I svi su izbeglice iz svojih, u njima jo{ prepoz-natljivih klanova. Razmenjuju, u~e, menjaju se. Videti tepromene na sceni, videti sukobe izazvane ner-azumevanjem - i to ne ideolo{kim, ve} ~isto telesnim -izuzetno je uzbudljivo. Da ne pominjem koliko je fasci-nantno videti sve te razli~ite, do maksimuma dovedeneve{tine kori{}enja tela. Ono {to ostaje kao kost u grluposle gledanja ovog devetostruko li~nog spektakla, jestekako }e se ti ljudi menjati u~e}i jedni od drugih i igra-ju}i zajedno, kako }e konflikt daljim igranjem predstavenestajati zbog uzajamnog upijanja telesnih znanja istanja. Izazovno pitanje za teoriju izvo|enja.Kratke forme, pak, usmerene su ka gluvarenju. Neplesne. Plesa~i, vala, ska~u i izvode akrobacije tako dagledaoce "podilazi" i{ijas samo od gledanja. Znoje se itrude da svojih desetak minuta toliko izgruvaju i zasenena{u pa`nju da se i mi oznojimo samo od pomisli kolikotruda ulaù u svoj poziv. Posle devedesetih u kojima jeples pod isto~nja~kih uticajima bio prili~no analiti~an,ose}ajan i sveden, nov milenijum, pod velikim uticajemhip-hopa, ostavlja i sportsku gimnastiku kao manjezahtevan ànr za telo.Neplesa~i uveliko su preuzeli relacionu estetiku,koriste}i vreme performansa za susret publike saautorom, situacijom i me|usobno. Ovde }u izdvojiti svojnastup "Jedan savet - jedno pivo". Za razliku od ranijihnastupa u kojima svako ko mi kupi pivo i sedne prekoputa mene ima pravo da zatraì savet za bilo koji prob-lem u ìvotu i da ga slu{a dok god pijem pivo, kada jeljudima bilo zabavno da popiju pivo sa mnom, uEvropskoj zajednici nema tog lagodnog i ironi~nog

Ivan PRAVDI]

Kako se prave festivali? Tamo gde nemamonopola samo velikih dràvno-slavljeni~ko-promotivno-mo}nih festivala, ve} ima mnogomalih - tamo je ìvot pretvoren u jedan per-manentni festival kao olak{anje i zabavu zastalni i obavezni rad/potro{nju. Ove godine uDortmundu u Nema~koj odràn je po osmiput festival Off-Limits. Koja je ograni~enjasebi postavio tim festivala bez limita?Re{enje je vrlo mudro. Dve teme.Jedna je "Izbeglice (iz) generacija".Promu}urno smi{ljeno. Politi~ki korektno.Moè u sebe da uklju~i sve isklju~ene i zane-marene grupacije, izbeglice svih fela,svakako. Mlade, decu, a bogami i stare kaokvintesenciju termina generacije, a koji supod posebnom brigom blagodarne dràveAllemagne.Druga tema: "Gluvarenje". Zapravo to je,paralelno sa festivalom, vi{egodi{nji umet-ni~ko-antropolo{ki projekat prikupljanjauglavnom fotografskog materijala {iromglobusa: kako izgledaju ljudi kada ni{ta nerade. Ove fotografije se kasnije razvijaju utekstove, plesove, dramske scene...Kada se sa ovako {irokim i humanimtemama sakupi novac za festival, onda sesakupljaju radovi umetnika. Stiglo je hiljadufotografija na drugu temu iz preko ~etrdesetzemalja i sa svih kontinenata.Duge, celove~ernje scenske forme kojezahtevaju skuplju produkciju logi~no su vi{evezane za prvu temu, izbegli{tvo generacija.

~itanja mog nastupa. Evo ti pivo i recimi to i to. Na Balkanu, stotine pitanjasu zapravo samo tri: ljubav, pare,{kola. U Dortmundu svako je ozbiljnotraìo precizan savet za svojuspecifi~nu situaciju i jasan problem. Toje donekle olak{alo davanje saveta iuvek inspirativnu komunikaciju krozupoznavanje jedan na jedan, ali hlad-nije vreme zna~i sporije pivopijanje idetaljnije ulaènje u svesti Drugih. Isa hladno}om, pivo sporije isparavakroz koù i lak{e stiè do mozga, atamo...Da se ovi silni performeri orijentisanika gluvarenju ne bi suvi{e opustilikada im je ve} sve pla}eno, organiza-tori iz Evrope (gde mora da se radi)naterali su nas sve da izvedemo i dvanova performansa u zajedni~komoìvljavanju Zoolo{kog vrta i Botani~keba{te. Posetioci u koloni idu ovimdivnim prostranstvima, zaista ve}im odbilo kod parka u deset puta brojnijemBeogradu, i nailaze u ambijentu naza~udna pona{anja i slike. Odlaze ku}igledaju}i da li }e negde usput videtijo{ neki performans. Skriven izasemafora za bicikliste ili automobilejer pe{aci mogu da se kre}u slobodnokako èle? Na trgovima ispod ogrom-nih prodavnica? Na igrali{tima zadecu sa mekanim tlom? Ne{to neuo-bi~ajeno? Ali nema. Ne dok ne platekartu!

FESTIVAL OFF-LIMITS

Globalno gluvarenje

STAV



INTERVJU: JELENA ILI], GLUMICA

Svest o dru{tvenom trenutkuUMETNOST KOJA JE SAMA SEBI SVRHA JE JALOVA I NIJE SUBVERZIVNA, NE MENJA, NE UKAZUJE, NE UTIÊ, NEPROVOCIRA, NE RAZVIJA SE

Jelena je ~esto i u Hrvatskoj gde radi na jednom region-alnom projektu, novom filmu Svetislava Preli}a (autoraantologijskog filma "[e}erna vodica"). Regionalnu saradnju vidi kao neophodan na~in posto-janja i rada za razmenu ideju i iskustava. "Dosta mojihprijatelja je ovog leta bilo u Sarajevu ili Motovunu nafilmskim festivalima. Vratili su se sveì, upustili se unove projekte sa ljudima koji misle druga~ije, ~ije jeiskustvo razli~ito. I upravo ta razmena ideja je ne{to na~emu moramo svi da radimo, da insistiramo akoho}ete", sigurna je Jelena.

REZ: Idu li umetnost i dru{tveno-politi~kaangaòvanost zajedno? Jelena Ili}: Umetnost koja je sama sebi svrha je jalova inije subverzivna, ne menja, ne ukazuje, ne uti~e, ne

Tanja MATI]Foto: Branimir MILOVANOVI]

Fatima, Erika, Svetka, Mali princ,Pomorandà, Ivona, Vojnik, Mala Kim….svesu to lica u koja ulazi dvadesetpetogodi{njaglumica Jelena Ili} u brojnim predstavama ukojima se moè videti u beogradskimpozori{tima. Glavna uloga u angaòvanojpredstavi "Pomorandìna kora" donela joj jepohvale i nagrade, a sama predstava je ve}mesecima jedna od najgledanijih u pozori{tuAtelje 212."Pomorandìna kora" i "Arapska no}" dve sudru{tveno i politi~ki angaòvane predstave ukojima Jelena trenutno nastupa. Me|utim,

provocira, ne razvija se. Neophodna jesvest o dru{tvenom trenutku, a bilokoji umetni~ki oblik je dragocen jermoè{ da izrazi{ svoj stav i da uti~e{da se ne{to primeti i menja ako tismeta ili je po tvom mi{ljenjupogre{no. Na proteklom Bitefu suprikazane dve predstave koje su praviprimer: "Makbet" Jirgena Gosha i"Brisel 04." Romea Kastelucija.Katarzi~no...

Da li su, po tebi, nezavisne produk-cije i andergraund teatar, u kojimaima mesta za angaòvanost umet-nika vi{e nego u mejnstrim



pozori{tu, dovoljno prisutni uSrbiji i regionu?- Poslednjih godina umetnici saBalkana se sve vi{e umreàvajui mislim da je to neophodno. înimi se da javnost ne posve}ujedovoljno prostora druga~ijem pozori{tu iliizrazu, {to nije dobro. Naviknete na jednuopciju, nemate izbora i va{ ukus vremenompostaje lo{, kriterijumi niski... Volela bih danezavisne trupe zauzmu jedno bitno mestona pozori{noj sceni i naprave kontratezuinstitucijama koje se te{ko i sporoodlu~uju da menjaju svoj pravac, {to jei razumljivo jer "u pozori{te se ide dase zabavi{ i nasmeje{".

IZBORI I ODGOVORNOSTVidi{ li mesto za druge umetnike ili sebeu kampanji za predsedni~ke izbore kojaje u toku u Srbiji?- Odlu~ila bih se za neutralnost jer sam

malo umorna od {arenila politi~kih kampanjai bezukusa koji je neminovan u ~itavoj tojreìji. Ne vidim sebe kao lice koje ma{e zas-tavicom sa bine. Dodu{e, mo`da iz posled-njeg reda...

Glasa{ na izborima?- Da, zato {to èlim da na ne{to uti~em, zato{to je to odgovornost prema sebi samom, presvega.



nakon ovog festivala mutiraju. Naravno, èlelo se daukazati na samu angaòvanost festivala i uop{te napotrebu umetnika da reaguju i da se odnose premastvarnosti."Izgleda da se predizborna kampanja zavr{ila, pa zatopoliti~ari nisu sa nama. U suprotnom, znam da bi sig-urno polovina sale bila puna namrgo|enih lica koja bise gurala da zauzmu mesto pored mikrofona", rekao jeBekim Ljumi, jedan od najboljih reìsera sa Kosova, naotvaranju festivala Skena Up u Pri{tini.

Milot Hasimja

"Najmanje {to moèmo uraditi za tebe, FarukBegoli, jeste da nastavimo ono {to si po~eo ida tvoj i festival tvojih studenata nazovemopo tebi", ~ulo se na otvaranju petog po reduFestivala studentskog filma i pozori{ta -Skena Up. Festival je otvoren i odràn uveoma toplom okruènju daleko od du`nosti,daleko od politi~kih govora u atmosferi kojase mogla osetiti samo u "îka Enverovim"festivalima. Otvoren je u jednoj neformalnoji zabavnoj atmosferi, uz zvuke klavira i vio-line, i uz dosta smeha koji su izazvalivoditelji programa, studenti glume i u~eniciFaruka Begolija koji se inteligentno i ironi~noodnosio prema kosovskoj stvarnosti, isme-javaju}i mnoge apsurde prisutne u dru{tvu.Tako su gosti festivala upozoreni na novifenomen radioaktivnog {etalista u glavnojulici u Pri{tini koje je napravljeno od navod-no radioaktivnih plo~ica, i na mogu}ost da

Kao i pro{lih godina festival je i ovedo~ekao stotinjak gostiju iz razli~itih{kola filma i teatra sa Balkana, izEvrope i Amerike. "Iako ne znamprevi{e o festivalu, veoma mi jedrago {to vidim koliko je ìvo ovdena Kosovu jer nisam takve utiskemogao da steknem iz medija, azaista sam sre}an zbog ìve kulture ientuzijazma koji vidim na festivalu",

SKENA UP za Faruka Begolija

FESTIVAL U PRI[TINI

SKENA UPFestival je osnovala grupa studenata sa pri{tinskog Fakulteta dramskih umetnosti sa pro-fesorom Farukom Begolijem 2003. godine. Na po~etku postojanja bio je isklju~ivo festi-val studentskog pozori{ta. Me|utim, sada, nakon pet izdanja, otvorio se i za umetni~keizvedbe van studentskog prostora. Tako su se ove godine, pored studentskih predstava,na festivalu mogli videti autorski filmovi i pozori{ni komadi, kako studentski, tako i pro-fesionalni, s tim da profesionalna pozori{ta nisu imala pravo da u|u u takmi~arski pro-gram, ve} su bila deo takozvanog off programa. Na festivalu su nastupili uglavnom teatriiz regiona, dok je filmski program bio vi{e internacionalnog karaktera. Bili su prisutniautori iz Nema~ke, Amerike, Kanade, a poseban segment je bio posve}en nema~koj video-umetnosti u poslednjih 40 godina.

PREKO DVE STOTINE STUDENATA IZ RAZLIÎTIH SVETSKIH [KOLA FILMA I POZORI[TA PROVELO JE NEDELJU DANA U PRI[TINIGOSTUJU]I I UÊSTVUJU]I NA FESTIVALU STUDENTSKOG FILMA I POZORI[TA - SKENA UP, A PETI FESTIVAL BIO JE POSVE]ENLETOS PREMINULOM GLUMCU, PROFESORU GLUME I JEDNOM OD POKRETAÂ FESTIVALA, FARUKU BEGOLIJU



Ruìca DEVI]

REZ: Kako je do{lo do saradnje saSkena up festivalom i do va{eggostovanja u Pri{tini?Sanja Krsmanovi}: Pre nekog vreme-na organizovali smo u na{em pros-toru Centra za pozori{no istraìvanjeprezentaciju rada Jetona Nazira|a,mladog dramaturga iz Pri{tine, i Zo-rana Risti}a koji u âglavici radi sajednim de~ijim pozori{tem gde igrajuupravo Jetonovu dramu; oni ina~esara|uju i to je jedan divan primersaradnje izme|u Srba i Albanaca naKosovu. Pored toga, na{a rediteljkaIva Musovi} nas je pitala da li seslaèmo da njene fotografije budupremijerno izloène u galeriji uPri{tini; re~ je o izlo`bi fotografijapod nazivom broj 9, a fotografijepredstavljaju moju solo predstavu. Mismo se naravno sloìli. Nakon teizlo`be, stupili smo u kontakt saArbanom Zharku, direktorom SkenaUp festivala, i tada smo i ~uli za fes-tival. Oni su tako|e ~uli dosta o na{ojpredstavi "Pri~a o ~aju", i zvali su nasda nastupimo.

Dah teatar je zapo~eo svoj rad1991. godine na samom po~etkuratnih sukoba na podru~ju biv{eJugoslavije. Odlu~ili ste se za ovajprojekat svesni teìne vremena ili~ne odgovornosti - reagujete nauàs stvarnosti pa je sudbina Dahteatra obeleèna vremenom rata,nasilja i mr`nje. îni se da vi nikadniste beàli od toga, ve} ba{suprotno - sve vreme ste i{li u sus-ret ka tim temama koje su i postaleglavno obele`je predstava.- Dah teatar, Centar za pozori{naistraìvanja, osnovale su 1991.godine rediteljke Iva Musovi} iJadranka An|eli}, i glumica MajaMiti}. Ja sam do{la posle dve godine.Po~eli smo kao umetnici sa otvorenimo~ima, kao angaòvani umetnici kojireaguju na stvarnost oko sebe i koji

je trebalo da bude odigrana u pozori{tu Dodona,otkazana je zbog nedolaska dela trupe. Me|utim,~etvrtog dana festivala prikazana je predstava Dahteatra iz Beograda "Pri~a o ~aju" u reìji DijaneMilo{evi}. Na programu je bilo dosta predstava kosovskih autora,s obzirom da aktivnost pozori{ne produkcije na Kosovupostaje sve intenzivnija. Zapaèna je bila predstava"The Lesson" Bekima Ljumija koja je napunila saluOda teatra i ostavila veliki broj zaniteresovanih ispred.Veliku pa`nju izazvale su i predstava "UndergroundMan" Ku{trima Koli}ija (Kushtrim Koliqi), mladogpozori{nog autora iz Pri{tine, i predstava "The Rest isSilence", reìsera Agona Miftarija (Agon Myftari).Pored toga, pozori{ne trupe iz Makedonije i Albanijesu tako|e bile zastupljene na festivalu. Program festi-vala su pratile i svkodnevne press konferencije idebate na kojima je publika imala priliku da razgovarai diskutuje sa autorima. Posebno zanimljiv deo svih festivala jeste svakakododela nagrada. Glavna nagrada "Adriana Avdulahu",nazvana po glumici iz Albanije koja je poginula tokomrata na Kosovu 1999. godine, dodeljena je glumiciLjuredani \e{i (Luredana Gjeqi) za ulogu u predstavi"Lizina Putovanja". Nagrada za najboljeg pozori{nogglumca pripala je Besniku Krapi za ulogu u predstavi"Sve ostalo je ti{ina" koju su radili studenti Fakultetaumetnosti iz Pri{tine. Nagrada za najbolju pozori{nu reìju dodeljena jereìseru iz Irana Payam Azizi iz Azad University ofArak. Naàlost, Azizi je trenutno na odsluènju vojnogroka u Iranu i nije mogao da primi nagradu, ali jeekipa predstave zaista besprekorno obavila posao,uprkos spre~enosti reditelja da ih podrì tokom nastu-pa. Glavna nagrada za najbolju predstavu pripala je

predstavi "Sve ostalo je ti{ina" u reìji Agron Miftarija.Time je Miftari drugi put za redom osvojio nagradu zanajbolju predstavu festivala, s obzirom da je isto priz-nanje osvojio i na pro{logodi{njem festivalu.Pri{tina je bila u izvanrednom festivalskomraspoloènju, tokom celog dana se mogao pratitiraznovrsan program, a ve~eri su bile rezervisane zaùrke. Ako to nije uradilo radioaktivno {etali{te uglavnoj ulici Pri{tine, onda je svakako Skena Upnapravila kulturnu mutaciju i podgrejala atmosferu uhladnoj Pri{tini.

rekao je profesor Pavel Jech sa poznate~e{ke filmske akademije FAMU. Po njemu, veoma je va`no to {to dostamladih autora stvara i prikazuje fiilmove, sobzirom da je izlaganje radova i slu{anje kri-tika i reakcija od velike va`nosti za razvojsamih autora i filmske produkcije, iako nisusvi prikazani radovi savr{eni. "Nadam se da }emo u budu}nosti videtimnoge dobre reìsere koji }e dolaziti izFAMU, a upravo zbog toga èlimo da ljudi iznajrazli~itijih zemalja dolaze u FAMU", dodaoje Jech. Jedan od najzapaènijih na festivalu bio jegr~ki film "Eduard" kojeg je reìrala AngelikaAntoiniu. Film predstavlja istinitu pri~u oAlbancu iz Albanije koji odsluùje kaznu zaubistvo po~injeno u Atini. Ulogu Eduarda navelikom ekranu je oìveo kosovski glumacE{ref Durmi{i (Eshref Durmishi). Film pratiìvotne emotivne lavirinte izbeglice u Gr~koj,kao i ìvot njegove porodice u Albaniji, iujedno prikazuje stanje u zatvorima uAlbaniji. Film je premijerno bio prikazan uGr~koj gde su ga publika i kriti~ari veomadobro primili. U me|uvremenu "Eduard" jeu{ao u konkurenciju i za nagradu Oscar ukategoriji najboljeg stranog filma. E{ref Durmi{i koji je bio jedan od zapaèni-jih gostiju festivala obja{njava da je ovo bilajedna od teìh uloga, posebno {to je svestanda ~ovek koga glumi zaista postoji. "Stvoriosam Eduarda onako kako sam ga zamislio jerga nisam sreo, ali sam sve vreme ose}aostrah jer je druga~ije kada vidi{ osobu koju

glumi{, nego kada sam jednostavno stvara{neki lik. Bojao sam se susreta i èleo sam daEduardo ostane onakav kakvim sam ga ja usvojoj glavi stvorio", rekao je Durmi{i. Kada je re~ o pozori{nom delu festivala,posebno je zanimljivo da je tre}inaprikazanih predstava u okviru festivala do{laiz Irana, a jedna od njih je bila i ovogodi{njipobednik u konkurenciji za najbolju reìju. Sa druge strane, predstava iz Beograda"Zoom Profile" u reìji Sneàne Tri{i}, koja

DAH TEATAR U PRI[TINI

FARUK BEGOLI (1944-2007)Faruk Begoli ro|en je 14. februara 1944. godine u Pe}i, a umro je23. avgusta 2007. godine. On je bio jedan od velikih glumaca ubiv{oj Jugoslaviji, a nesumnjivo je jedan od najve}ih i najslavnijihglumaca albanskog porekla. Faruk Begoli je studirao na Fakultetudramskih umetnosti u Beogradu, a diplomirao je 1966. godine.Snimio je vi{e od 100 filmova u okviru brojnih kinematografija sapodru~ja biv{e Jugoslavije. On je oduvek imao veoma va`nu uloguu pozori{tu i kinematografiji Kosova. Predavao je u Fakultetuumetnosti u Pri{tini i jedan je od osniva~a festivala Skena Up kojije ove godine u znak se}anja nosio njegovo ime.



razvijaju pozori{te iz sopstvenog jezika. Mi ne koristimodrame kao predloàk, ve} sami kreiramo jezik dra-maturgije kroz rad na predstavi, drama se razvija u tokusamog stvaranja i sami glumci su kreatori i autoripozori{nog materijala. Mi smo apsolutno reagovali naokolnosti koje nas okruùju kao umetni~ka bi}a sajakom etikom, bi}a koja su protiv rata i bilo kog oblikadiskriminacije. Mi smo reagovali i stvarali umetnost kojaje imala odnos prema stra{noj stvarnosti oko nas. Mi

nismo agitatorsko pozori{te, nismo politi~ki teatar, ali sedesilo da na{e predstave dosta progovaraju o toj nekojrealnosti i da vrlo jasno dovode u pitanje mnoge stvarikoje su se de{avale kod nas u dru{tvu. Pre svega, na{epredstave donose nadu, donose na{ nekompromisanstav - ne moè da se toleri{e nasilje, diskrimnacija, ljuditreba da otvore o~i za istorijske istine, za zlo~ine koji suse ~inili u na{e ime i treba se suo~iti sa tim jer jednos-tavno se ne moè i}i dalje. Dok se jedna rana dobro neotvori, ne i{~isti, ne dezinfikuje, ne pogleda, ona nikad

ne}e zaceliti. Tako da smo mi ti ~ista~i rana.Uvek se setim rada Marine Abramovi} naVenecijanskom bijenalu kada ona struèkosti, mi to isto radimo, samo kroz teatar. Toje jedan oblik stvaranja protiv destrukcije,{to mora biti glavno obele`je savremeneangaòvane umetnosti. Mi verujemo uneprekidni razvoj i ru{enje kli{ea i stalnopreispitivanje, i savremeni umetnik mora toimati kao svoj credo.

A koliko je uop{te te{ko kroz umetnostizraàvati taj uàs stvarnosti i igrati takveuloge koje podraàvaju doga|aje i sliketog uàsa stvarnosti?- Ovaj teatar su osnovale ène, sr` teatra~ine ène, ali nismo ènsko pozori{te, niti toèlimo da budemo; u na{em pozori{tu igrajui mu{karci, ali ono {to nas karakteri{e jesteta neka ènska poetika predstave, u smisluda nikad to nije previ{e sirovo ili surovo,uvek postoji blagost i prefinjenost u pri~anjutih pri~a, tako da, iako one nekad jesu istini-te, bolne i jake, one nikad nisu banalne i pro-ste. To je na{ na~in prerade tih te{kih infor-macija, naravno, sam teatarski jezik je savre-men, koristimo dosta glas, pokrete, energijutela, radimo svakodnevne treninge, tako daglumci nisu samo glave koje govore jer onimoraju da budu ìva tela koja emituju ener-

giju i ta energija ~esto deluje mnogo ja~e odsemanti~ke vrednosti teksta, samog jezika.

Predstava "Pri~a o ~aju" sa kojom ste nas-tupili na festivalu jeste, kako sami kaète,pri~a o o se}anju i naro~ito se}anju nasurove i skrivene istine i na{em odnosuprema tim istinama. U predstavi seprepli}u razli~ite teme i razli~ita vremena,u jednom trenutku ~ak igrate epizodu

zlo~ina koji se odigrao u [trpcima iprizivate se}anje na sve `rtve togzlo~ina. Kakav je koncept samepredstave?- Predstava je nastala iz êhovljevepri~e "Tri sestre". Hteli samo da radimojedan klasi~an tekst. Razmi{ljali smoza{to da radimo ovu predstavu i {ta jeto {to moèmo da izvu~emo iz samepredstave. Zajedno smo do{li do togada je to to stalno propu{tanje vozova(motiv koji se provla~i u samoj pred-stavi), i{~ekivanje odlaska u neko boljesutra, a ustvari samo propu{tamo pri-like, zata{kavamo stvari i ne idemodalje. Mi kao glumci stvaraoci dozvo-ljavamo da na na{ proces kreativnouti~u de{avanja oko nas. Tako smodo{li do teme [trbaca. Jedan odzadatak je bio da se bavimo nestalimljudima, nestalim jezicima, nestalimcivilizacijama, svim {to nestaje, kao {totaj voz stalno nestaje za tri sestre. Mismo èleli da vidimo {ta se nas toli~no doti~e, o ~emu mi èlimo jo{ daprogovorimo. Tako smo do{li do temenestalih ljudi i shvatili smo da je todoga|aj koji je zanemeren i potisnut.To se desilo, ljudi se toga se}aju, alini{ta vise od toga. Mi smo do{li doknjige o ovom zlo~inu koju je izdaoFond za humanitarno pravo, izu~ilismo tu knjigu i koristili autenti~neinformacije za na{u predstavu. Tajdoga|aj je bio pokreta~ daljih odmazdii strahota koje su na kraju dovele i doSrebrenice. Poenta cele predstave jestepaljenje sve}a koje drè ljudi u publicina kraju i tu mislimo na sve `rtve, to jeneki na{ na~in da im odamo po~ast jersve `rtve treba da se priznaju i da imse oda po{ta. Ovako zajedno umetnicii publika stoje sa tim sve}ama i to jejedna posebna energije i ti{ina za kojusmatramo da ima ulogu katarze i {toje najva`nije, pomirenja. Tu vidimoulogu nas kao umetnika - na{e pred-stave ne{to transformi{u, dovode donekih razre{enja, otvaraju ljudima o~i,mo`da neke ostavljaju i u neprijatnomose}anju.

Stvaranjem protiv destrukcijeO PREDSTAVI CENTRA ZA POZORI[NO ISTRA@IVANJE "PRIÂ O ÂJU" KOJU JE RE@IRALA DIJANA MILO[EVI] I NASTUPU UPRI[TINI ZA REZ GOVORI SANJA KRSMANOVI}-TASI], GLUMICA DAH TEATRA

PUNOG SRCA IZ PRI[TINEREZ: Kakva iskustva nosite sa ovog gostovanja u Pri{tini? Kakvi su utisci sa festivala i iz Pri{tine?Sanja Krsmanovi}: Za neke ljude nikad nije pravo vreme da se ide i da se prave mostovi, a za nas umet-nike je uvek pravo vreme i jako nam je va`no da se na{om akcijom stvaraju promene. Mi smo oti{li tamosa strepnjom nasle|enom od okoline. Vratili smo se punog srca, upoznali smo divne ljude, povezali smose sa njima, oni su puni entuzijazma, rade ne{to dobro, ne{to smisleno u uàsnom besmislu u kojem senalaze. Svi smo pod uticajem tih ru`nih struja i vetrova koji duvaju i koje kreiraju neki ljudi kojima nijestalo do ljudske du{e i do boljitka. Svi smo se sloìli da nam je bilo prelepo i da nismo odavno bili negdegde su nas ljudi bolje do~ekali.

Pri~a o ~aju: Maja Miti}, Jugoslav Hadìc, SanjaKrsmanovi}-Tasi} i Aleksandra Jeli}



Foxa ili Disneya jer su njihovi fimovi mogli slobodno dase prikazuju pa su Metro film i First Production vodilitrku ispred Tucka, Bandura ili Vansa. Poslednja dva su ume|uvremenu uga{ena, a Tuck jo{ uvek odoleva i kako-tako servisira ovda{nje bioskope.No, ~ak i tokom olovnih vremena metastazeMilo{evi}eve strahovlade bioskopi nisu bili prazni. Bili suoronuli, zapu{teni, nekoliko decenija iza inostranihstandarda, ali su i dalje imali publiku. [okantno zvu~ipodatak da je tokom nevesele 1999. godine ~ak 3,5 mil-iona ljudi posetilo bioskop u Srbiji, dakle vi{e negoduplo od broja koji je zabeleèn pro{le i koji }e bitizabeleèn ove godine. Ve} je 2000. donela porast napreko 4 miliona gledalaca, a prva prava demokratskagodina donela je pravi uspon lokalne bioskopske indus-trije i sa 4,8 miliona gledalaca i relativno skupim karta-ma postala sve zna~ajniji faktor na me|unarodnomplanu. Nezavisni su se povla~ili pred predstavnicima Holivuda,Metro film je pravio rezultate gledanosti na u{trb zarade

a danas tavori kao bezna~ajan videoizdava~. Tuck je postao najmo}nijadoma}a kompanija sa gotovo polatrì{ta. Naslovi koje je u to vremeimao na raspolaganju poput HarijaPotera ili Gospodara prstenova razvalilisu box office liste (ta dva filma zajed-no imali su preko 700.000 gledalaca) ipozicionirali ga kao jedinu pravu pro-fesionalnu distributersku ku}u koja jeotvaranjem multipleks bioskopaTuckwood zbilja napravila pomak ushvatanju bioskopa u nas. U me|uvremenu VHS nestaje podnajezdom DVD revolucije i ubrzopostaje jasno da nova tehnologijadonosi sa sobom neslu}enemogu}nosti piraterije bez gubitkakvaliteta, a po neverovatno niskojceni. Problem koji je pogodio ceo svet,

Krah bioskopa u SrbijiPRO[LA GODMILIONA POSGOD BILI) PUBLOKBASTERPRISTOJNIM

Ivan BEVC

Gotovo nestvarno deluju cifre od 300.000 ili400.000 gledalaca koje su veliki filmskihitovi imali u doma}im bioskopima pre samopola decenije. Ima li spasa posrnulojbioskopskoj mreì ili smo na putu daodgledamo "poslednju bioskopsku pred-stavu"?Za pravljenje kratke ali pou~ne pri~e o slomubioskopskog trì{ta u Srbiji nije neophodno,kao za mnoge druge propasti, posezati zapore|enjima sa vremenom velike biv{edràve. Niti je svrsishodno porediti trì{te odpreko 22 miliona ljudi i ogroman broj {topravih, {to improvizovanih bioskopskih dvo-rana, koji su bili respektabilni ~ak i zaevropske uslove, pa su pojedini "blokbasteri"poput legendarne Tesne koè umeli daprivuku i nekoliko miliona gledalaca, aozbiljni, umetni~ki filmovi mogli su dara~unaju na nekoliko "skromnih" desetinahiljada poklonika.Dovoljno je posegnuti za podacima starimsvega nekoliko godina i do}i do poraznogzaklju~ka da je ovde na delu savr{en slu~ajkombinovanja lo{ih tendencija iz sveta"oboga}enih" lokalnih {mekom. Tokom 90-ih doma}i distributeri su ìveli posistemu toplo-hladno. Ugovori koje su imalisa tzv. major kompanijama bivali su ~aszamrznuti (sankcije, bombardovanje), ~asaktivni, a ~ast lokalnih bioskopa spa{avali sudoma}i filmovi ali i nezavisni programi pasmo jedno vreme bili pravi raj za art filmove.Pamti se preko 130.000 gledalacaAlmodovarovih Visokih potpetica, ogromni(lo{e nacrtani) bilbord na Trgu republike sagolim Harvijem Kajtelom (Zli poru~nik) ilipreko 70 000 gledalaca hermeti~nog filmaKlavir autorke Dèjn Kempion. Informacije onovim ostvarenjima imali smo preko VHSpiraterije koja je ~inila 95 odsto ponudevideo klubova koji jednostavno nisu imali {tadrugo da ponude. Dolazak Warnera a onda iColumbije na video trì{te donekle je u~inioovaj posao ozbiljnijim, ali smo i dalje bilicrna rupa na mapama filmske industrije. Vode}i distributeri tog vremena bili su upra-vo oni bez velikih studija. Tih dana suMiramax i Gaumont imali ve}u teìnu od

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:28


ali sa kojim se visokim kaznama i uz podr{ku dràve fil-madìje donekle uspevaju izboriti po~eo je da nagrizalokalnu bioskopsku scenu. Slede}a godina je na prvipogled nastavila uspon jer je donela 100.000 gledalacavi{e nego prethodna, ali to je iluzija jer je ~ak1.080.000 gledalaca napravio samo jedan film - ZonaZamfirova. Vi{e bioskopski fenomen nego pravi film,Zona Zamfirova je (poput Titanika u svetu) izuzetak, a

ne pravilo jer takva dela u bioskop dovodeone koji nisu prava publika i koji se nakonkratkotrajne aktivacije ponovo deaktiviraju zaslede}ih 5 ili 10 godina. Nemili doga|aji iz 2003. i sveop{ti ose}ajnesigurnosti doveli su do skretanja pa`nje sapirata koji su to obilato iskoristili pa je brojgledalaca u 2003. pao na samo 3,4 miliona,i za razliku od rezultata koje su u svetu pos-tizali nastavci Harija Potera ili Frodoa idruìne, a koji su bili ili u istom rangu ili svebolji, kod nas su svakim novim nastavkom

oni gubili 20-30 odsto publike. Sabuvljaka i opskurnih bulevarskih tezgiprodavci piratskih diskova su se vratiliu sam centar Beograda. I danas jemogu}e videti kako u Knez Mihailovojopu{teno prodaju svoju robu ugodno}askaju}i sa onima koji bi poslu`benoj du`nosti trebalo da ih gone- sa policajcima. Sunovrat pod legalisti~kim vlastima senastavio i u 2004. godini, jo{ 10 odstogledalaca manje je zabeleèno nego uprethodnoj godini, a gromoglasnonajavljivano sre|ivanje trì{ta zboguvo|enja PDV-a o~ito se nije odnosilona relaksirane momke sa tezgamakojima niko nije rekao da bezfiskalnog ra~una ne smeju da prodajurobu sumnjivog ili bilo kog drugogporekla. Godine 2005. lestvica sespu{ta na 2,6 miliona, ali u stvaritrì{te preìvljava potpuni kolaps jersu polovinu te cifre napravila samodva filma: Ivkova slava i Mi nismoan|eli 2. Publika ne da se nije vratilau bioskope ve} ih je, reklo bi se, trajnonapustila. Istini za volju, osimTuckowooda, Rode, [umadije i deli-mi~no Doma sindikata (svi uBeogradu) u Srbiji je preostalo svegaoko 50 funkcionalnih sala sa redovnimrepertoarom. Ve}ina mesta nemabioskop, deca odrastaju bez saznanjada tako ne{to postoji, pojavljuju se ijeftina kiosk izdanja, a DVD plejeripostaju besmisleno jeftini pa film svevi{e postaje ku}na, a ne socijalnazabava. Ceo ritual izlaska u bioskoppolako nestaje jer bioskopa jednos-tavno nema. Nekada{nji gigantBeograd film je potpuno propao i pro-dao svoje sale novom vlasniku koji ipored preuzete obaveze izgleda ne

GODINA JE VEROVATNO NAJGORA U ISTORIJI DOMA]E BIOSKOPSKE SCENE - BILO JE TEK 1,6POSETILACA (1/3 POSETE OD PRE 5 GODINA). ÂK I DOMA]I FILMOVI KOJI SU NEKAD (KAKVI

I) PUNILI DVORANE NE MOGU DA PRIVUKU VI[E OD 50 HILJADA LJUDI, A VELIKI HOLIVUDSKISTERI SU SA NEKADA[NJIH 300 I 400 HILJADA PALI NA 30 HILJADA [TO SE VE] SMATRA SASVIMNIM REZULTATOM

U Srbiji je preostalo svega oko 50 funkcionalnih sala sa redovn-im repertoarom, ve}ina mesta nema bioskop, deca odrastaju bez

saznanja da tako ne{to postoji, pojavljuju se i jeftina kioskizdanja, a DVD plejeri postaju besmisleno jeftini pa film sve vi{e

postaje ku}na, a ne socijalna zabava. Ceo ritual izlaska ubioskop polako nestaje jer bioskopa jednostavno nema

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:28


pomi{lja da barem centralne bioskope (Kozara, Odeon,Balkan, Zvezda, Kosmaj, 20. oktobar) renovira; jedino jenekada uvek puni Jadran renoviran i pretvoren u kafi}. Pro{la godina je verovatno najgora u istoriji doma}ebioskopske scene - bilo je tek 1,6 miliona posetilaca(1/3 posete od pre 5 godina). âk i doma}i filmovi kojisu nekad (kakvi god bili) punili dvorane ne mogu daprivuku vi{e od 50 hiljada ljudi, a veliki holivudski blok-basteri su sa nekada{njih 300 i 400 hiljada pali na 30hiljada {to se ve} smatra sasvim pristojnim rezultatom.Vode}i distributeri (Tuck, Taramount) tavore i nadaju sepodr{ci dràve koja okre}e glavu na drugu stranu,najavljuje silna ulaganja u doma}e filmove koje potomniko ne}e gledati jer niti }e imati naviku, niti }e imatigde to da u~ini. Kao poslednju {ansu nude nove luk-suzne multipleks bioskope koji }e krasiti velike tr`necentre (u Delti se uskoro otvara 6 sala) i koji bi u nared-nih nekoliko godina trebalo da obezbede oko 50 novih,najmodernijih dvorana za uìvanje u sedmoj umetnosti.Iskustvo zemalja u okruènju kaè da su takva mestazbilja dovela do ubrzanog skoka broja poseta, a ~ak je imalena Slovenija po rezultatima prestigla Srbiju ove

godine (o~ekujemo tek 1,5 miliona gledala-ca). Jedine prilike u kojima doma}i gledaoci hrleu bioskop su festivali: FEST, Cinemanija i

razni drugi festivali pune sale kao od{ale, a ~im prilika da se bude vi|enpro|e, knjiga spada na prave filmofilekojih je sve manje.

Tuck je postao najmo}nija doma}a kompanija sa gotovo polatrì{ta. Naslovi koje je u to vreme imao na raspolaganju poput

Harija Potera ili Gospodara prstenova razvalili su box office liste(ta dva filma zajedno imali su preko 700.000 gledalaca) i pozi-cionirali ga kao jedinu pravu profesionalnu distributersku ku}u

koja je otvaranjem multipleks bioskopa Tuckwood zbiljanapravila pomak u shvatanju bioskopa u nas

POTENCIJAL

Srpsko trì{te po tradiciji i veli~ini ima potencijal da bude jednood najve}ih u regionu. Cifra od 7 miliona gledalaca nije uop{tenedosti`na; uz prose~nu cenu karte od 3 evra jasno je da bi tozna~ilo ~ak 20 miliona evra obrta, mnogo novih radnih mesta,ulaganja u doma}u kinematografiju i lep priliv od poreza. Ali usvim okolnim zemljama je trì{te prvo sre|eno, piraterija je sve-dena na prihvatljiv i neizbeàn nivo od 20 posto, a onda su krenu-la velika ulaganja. Mi se po obi~aju ~udimo za{to niko ne ulaè,a ne èlimo da uloìmo napor da uredimo market tako da se ula-ganje isplati. Zbilja je potpuna misterija tolerisanje piraterije od

strane vlasti (softver i muzika su tako|e 90 odsto piratizovani) iuni{tavanje onih koji poku{avaju da rade legalno, onih od kojih bidràva imala direktnu korist kada bi imali profit. Publika, narav-no, linijom manjeg otpora kupuje ono {to joj se nudi jeftino i netreba ra~unati na njenu svest. Kada bi se heroin prodavao na tez-gama u centru Beograda za 200 dinara po gramu, pola grada bi zamesec dana bilo "navu~eno". Na vlasti je da ovo pitanje sredi {topre ili }emo za koju godinu u bioskope i}i, kao nekada po far-merke, u inostranstvo. Sre}a pa vizne olak{ice stupaju na snaguod 2008.

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29

Ivan BEVC

(REZ): U kojoj je meri piraterija zastuplje-na na ovda{njem filmskom trì{tu?Dragan Jeli~i}: Piraterija je zastupljena uvelikoj meri. Preciznije, piraterija je odredilatokove ovda{nje filmske industrije, jer danije nje, ne bi bilo ni "legalnih" kiosk izda-nja, odnosno bioskopi ne bi doìvelisamouni{tenje. Te{ko je, naravno, u procen-tima izra~unati stepen piraterije u zemljikoja drì do statistike koliko i do lanjskogsnega, ali moja procena je da je to dalekoiznad 90 odsto.

Ko je najve}i krivac za ovakvo stanje?- Najve}i krivac je dràva jer tokom svih ovihgodina "borbe potiv piraterije" nijednom nijepokazala politi~ku volju da je zaista i suzbije.

Da li je problem piraterije re{iv?- Problem je re{iv u onoj meri u kojoj je re{iv iu svim civilizovanim zemljama, odnosno, mo-gu}e je svesti pirateriju na nivo od 20-30 odsto.

Kakva su iskustva susednih zemalja?Bugari su do pre nekoliko godina bilisinonim za pirateriju.- Svaka susedna zemlja ve} je u ili nadobrom putu ka EU, pa je bila prinu|ena dataj problem reguli{e na na~in kakav odgo-vara visokorazvijenim EU zemljama.

Kako komentari{ete stalne najave, aligotovo nikakvu akciju vlasti? Ona tako|e

gubi veliki novac, {ta je spre~ava da sredi ovu oblast?- Dràva sa jedne strane gubi novac kroz porez na legalnoprodatu robu, ali sa druge strane dobija socijalni mir.O~igledno je da su procenili da je benefit mnogo ve}i nego{teta od piraterije.

âk je i doma}i film izgubio 70 odsto svoje redovne pub-like, da li to zna~i da su gledaoci ipak nepovratnoizgubljeni?- Gledaoci nisu nepovratno izgubljeni, ali je potrebno sarestauracijom bioskopske mreè i izgradnjom multipleksaparalelno re{avati i nagomilane probleme, me|u kojima jepiraterija samo "najvidljiviji" (ostali su Zakon o filmu, PDV iostali porezi u industriji, tradicionalno poreme}eni odnosiunutar segmenata industrije, stotine nelegalnih TV kanalakoji bespravno emituju filmove, filmska edukacija itd...); uprotivnom "dàbe smo kre~ili".

Da li }e otvaranje novih multipleks bioskopa doneklespasiti doma}u filmsku distribuciju? Tuckwood i Roda su~esto puni {to zna~i da publika ipak voli da pose}ujedobre bioskope.- Otvaranje savremenih bioskopa }e spasiti distribuciju, ali iprodukciju i prikazivanje, samo ako se ispune i ostali pre-duslovi gore nabrojani.

Da li i na{e TV stanice trpe {tetu zbog piraterije? Ve}ina fil-mova je pre na ulici nego u bioskopu, a kamoli na televiziji.

- Na{e televizije trpe ve}u {tetunelegalnim prisustvom u slobod-nom kablu onih kanala koji emitujufilmove (HRT, OBN, RTL, Nova) anemaju pla}ene licence za Srbiju,vrlo ~esto samo nekoliko dana ilinedelja pre nego {to televizije kojesu vlasnici tih prava prikazu istefilmove. Naravno, postoji {teta i odDVD piraterije, ali u mnogo manjojmeri jer je TV publika milionska.

Da li ste pesimista ili optimista upogledu re{enja ovog problema?- Apsolutini pesimista, sem ukolikoneko od ovda{njih vlastima bliskihmo}nika ne bude imao direktniinteres od "legalne" filmske indus-trije. U protivnom, mora}emo da~ekamo na Evropu, a to }e potra-jati.

DRAGAN JELIÎ], FILMSKI KRITIÂR I UREDNIK FILMSKOG PROGRAMA TELEVIZIJE "PINK"

Ne postoji dràvna voljaza suzbijanje piraterije

HOLIVUD NE]E RE[AVATI NA[E PROBLEMESara|ujete godinama sa najve}im ku}ama (WB, Fox). Kako one gledaju na ovaj na{ prob-lem?- Nikada veliki holivudski studiji ne}e sami re{avati probleme u drugim zemljama. Pomaga}enov~ano antipiratske asocijacije simboli~nim iznosima, ali njihova logika je da puste da se trì{tesamo izbori sa piraterijom, pa makar to zna~ilo da }e ubudu}e sara|ivati sa "biv{im piratima".

71

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29


Oliver SERTI]

Za dokumentariste, filma{e i more gledatelja, IDFA jeuvijek poseban doga|aj. Posebno za autore i producenteiz na{e regije, biv{e Jugoslavije plus Rumunjska,Bugarska i Albanija, kojima pojavljivanje u programuovog festivala moè lako otvoriti vrata u ogromno{areno koprodukcijsko trì{te sve vitalnijeg dokumen-tarnog biznisa. A neki od njih to su dobro iskoristili.Festival na kojemu su gotovo svi filmovi iz konkurencijeujedno i svjetske ili europske premijere ove je godinenanizao vi{e od 300 filmova iz cijelog svijeta, svakod-nevno od 10 ujutro do pono}i prikazivanih u 12 kinodvorana francuskog multipleksa Pathé (Tuschinski i deMunt), {to je s reprizama vi{e od 1.000 projekcija.Brojkama valja dodati i blizu 150.000 gledatelja i goto-vo 3.000 gostiju, mahom redatelja i producenata, direk-tora drugih festivala i svih koji su bilo kako dio filma, alii dolaze trìti svjeù filmsku robu za svoje televizije, fes-tivale ili distribuciju, dogovarati koprodukcije i traìtipartnere. To ve} nekoliko godina obilato rade i sli~nifestivali u regiji poput Dokufesta u Prizrenu ili ZagrebDoxa. Naime, industrijski dio IDFA jednako je vaàn kaoi onaj prikaziva~ki, a za ekipu iz doku-biznisa rezerviranje poseban prostor sa 60 kompjutera u kojima se nalazesvi filmovi iz programa uz bok onima koji nisu uspjeliu}i u konkurenciju, ali su producenti platili ne bi liutrapili svoje ~edo jo{ kojoj televiziji ili festivalu prijeisteka im regularnog dokumentarnog ìvota. Jer u doku-mentarnom svijetu od IDFA nema ve}eg. Najva`nijanagrada zove se Joris Ivens i dodjeljuje se za najboljidugometra`ni dokumentarac, a redom po jednunagradu dobiju i srednjemetra`ni film (Silver WolfAward), kao i jedan kratki metar (Silver Cub Award), sli-jedi debitantski (New Appereance Award), a od ovegodine i jedan studentski film pi{e se kao najbolji. Nijeto sve, niski nagrada dodaje se i nagrada za ljudskopra-va{ko ostvarenje u kategoriji Movies that Matter (biv{aAmnesty International Award), dje~ji film, kao i nagradapublike. Popratnih programa kol'ko voli{. Valja izdvojitinajbolje od najboljih s IDFA po izboru publike, a vele daje austrijska "Darwinova no}na mora", prikazana prijedvije godine na Motovunu, fakat najbolja. Tu je i retro-spektiva iranskog redatelja Maziara Baharija kao izavr{eni filmovi potpomognuti sredstvima Jan VrijmanFunda, filmske fondacije naljepljene na festival, koja jeva`na financijska injekcija za bekrije iz zemalja u razvo-ju, pa tako i na{ih krajeva. Najbolje su ove godine pro{lisrpski autori. Dugometra`ni film Mladena Mati~evi}a "Kako postatiheroj?" bio je u glavnoj dugometra`noj konkurenciji, a

redatelj je snimio zabavnu pri~u o samomesebi tijekom priprema i istr~avanjaBeogradskog maratona i to nakon {to je priz-nao sam sebi da "u redateljskom ìvotu nijepostigao ni{ta". Nekima }e Mati~evi} zazvoni-ti kao redatelj generacijskog muzi~kog doku-mentarca, portreta novovalnog Beogradapo~etkom devedesetih, filma "Geto", te nakontoga igranog 'ko{arka{kog westerna' "Jedanna jedan"... I zbilja, nakon toga, profesional-na biografija naglo mu je uvenula. Zanimljivje ovo i iskren, no pomalo predug film koji biuz ne{to reklame mogao biti nova dokumen-tarna kino poslastica. U debitantskojkonkurenciji prikazan je pedesetominutni film"Putovanje crvenog friìdera" LucianaMunteana i Nata{e Stankovi}, u potpunostisniman u Himalajama. Kamera prati 17-godi{njeg kurira dok na le|ima, po vrletimanepreglednih nepalskih planin~uga, na servis

prenosi 80 kila teàk coca-colinfriìder, a zaustavlja se tek radi kratkogodmora ili da bi u{i}ario ne{to hrane ismje{taj. Taj blje{te}i friìder pred-stavlja upravo kontrapunkt vrijednosti-ma i na~inu ìvota predjela kroz kojeprolazi. Pravu mjeru ovog dobrog filmapokvario je tek nemu{to izveden kraj.Svoj novi projekt "Caviar connection"na pitching forumu, panelu svjetskihTV producenata, prezentirali su produ-centica Jovana Nikoli} i redateljDragan Nikoli}, a u ponudi Docs forSalea (marketa) na{lo se jo{ nekolikosolidnih naslova s istoka biv{eJugoslavije. âk je i Crna Gora imalakonja za trku, i to u (pazi) koprodukcijisa Srbijom. Dugometra`ni dokumen-tarac "@e| kamenog mora" VladimiraPerovi}a prikazan izvan konkurencije,

Regionalci na najve}em dokumentarNEOBAVEZAN FESTIVAL OBAVEZAN ZA SVE - INTERNATIONAL DOCUMENTARY FILM FESTIVAL AMSTERDAM - IDFA (22.11. - 2.12.2007.)

FILMSKI FESTIVAL

Scene iz filma

"Informativni razgovor"

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29

pri~a je o malenome selu u planinama CrneGore gdje se sudara tradicionalni na~in ìvota snovim tehnologijama poput MMS-a.Bosna i Hercegovina se u konkurenciji pred-stavila pobjednikom Sarajeva "Informativnirazgovori" Namika Kabila, napravljenim kaoserija intervjua (informativnih razgovora) sasugra|anima i to o ratu gdje i najobi~nija, hi-ljadu puta izgovorena pitanja - kada je po~eorat i kako su se osje}ali - dobivaju najrazli~itijipanel odgovora, no ne i onaj na pitanje tko jepucao i po~eo sve. U prodaji ste mogli prona}ii tek zavr{eni debitantski film "Visoko - FlyingHigh" o bosanskom gradi}u koji je svjetskuslavu stekao po tek otkrivenim piramidama, alii po cijeloj turisti~koj frtutmi koju je tajfenomen povukao za sobom i ispunio gra|anenekim novim optimizmom. Hrvatska filmskasjetva i nije bila neka. U programu Paradocs,{to su dokumentarci koji è{~e koketiraju seksperimentalom, pro{ao je tek "City Killer"Damira û~i}a, a u tako|er novouvedenoj ani-mirano-dokumentarnoj sekciji na{ao se film"In/Between" Nicole Hewit. Pro{lih godinahrvatska je produkcija puno bolje stajala naIDFA, a u konkurenciji se na{ao i "Povratakmrtvog ~ovjeka" Petra Ore{kovi}a {to je zavi-dan uspjeh. No, me|u gostima na{ao seponovno i producent "Povratka..." Sini{aJuri~i} koji upravo priprema dvije nove kopro-dukcije. Prvu s makedonskom redateljicomMarijom Dìdèvom, a drugi s austrijskim pro-ducentima. êkamo rezultate!Najve}i interes, naravno, vladao je za tri filma

koji su ba{ koji dan prije u{li u pred-nominaciju za nagradu Oscar:"Operation Homecoming", "The Priceod Sugar" i "A Promise to the Dead:the Exile Journey of Ariel Dorfman",kao i sve filmove iz konkurencije snaglaskom na najnoviji film WerneraHerzoga "Encounters at the End ofthe World" kao i Kim Longinotto"Hold me Tight, Let me Go". No, valjare}i da se i za filmove iz na{e regijetraìla karta vi{e, posebno za one kojisu se dodatno reklamirali. Opu{tena sjajna atmosfera tijekomcijelog festivala, tehni~ki vrhunskiizvedene dvorane koje su pune nave}ini projekcija i to od samog jutrapa do zadnje projekcije, desetinejavnih rasprava, prijema i predavanja- osim nevjerojatnih brojki ~ine ovajfestival tako velikim. Organizatorimaje zaista stalo da ovo ne bude samodo|em-gledam-kupim-idem, ve} odfestivala stvaraju i vrhunsko socijal-izacijsko mjesto za sve okupljene. U svakom slu~aju, te{ko da ijedandrugi festival moè tako lako presti}iIDFA bez obzira na budgete (ovegodine IDFA teì oko 3 milijuna eura),a mislim da to niti nije potrebno jerovoj dokumentarnoj fe{ti upravoposebnu ~ar daje - sam gradAmsterdam. Neobavezan festivalobavezan za sve.

a rnom pazaru)

NOVI USPEH ADELE PEEVEAko se jo{ malo zagledamo na istok, u Rumunjsku i Bugarsku, ponovno }emovidjeti vitalnu kinematografiju koja zasluùje poseban tekst. Spomenut }u samosjajan rumunjski "Don't get me Wrong" ~iji su portagonisti, pacijenti ustanove za

mentalno oboljele, vrlo neobi~noprikazani u svojoj svakodnevici.Drugi, bugarski "Divorce Alba-nian Style", napravila je AdelaPeeva, redateljica sjajnog debija"Whose is this Song?", prika-zanog na Motovunu prije neko-liko godina. Ovaj pak govori onasilnom rastavljanju svih mje-{anih brakova u Albaniji tijekomstrahovlade Envera Hoxhe.

Adela Peeva

Scene iz filma

"Kako postati heroj?"

68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:43 Page 2

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:44


Igor MIHALJEVI]

Da je klavir samo malo egzoti~niji instrument, ko znakakve bi stranice ìvota ispisivala talentovana harfistki-nja Milica Pa{i}, Novosa|anka koja je sa samo 18 godi-na u vitrine smestila isto toliko presti`nih nagrada,ve}inom prvih. Slu~aj je hteo da Milica svoj dar pokaève} u gradskom de~jem horu "Zvon~i}i" gde su Olga@ivkovi} i Branko Ruì~in njenim roditeljima skrenulipa`nju da ima odli~an sluh i da bi vredelo da nastavimuzi~ko obrazovanje. Milica ne poti~e iz porodice muzi~ara i roditelji suinstinktivno pomislili da je upi{u na klavir, a kada jeporodi~na prijateljica, ina~e {efica odseka za klavir,testirala dete i otkrila o kakvom se potencijalu radi,predloìla je Milici da svira harfu na tek otvorenoj kat-edri u muzi~koj {koli "Isidor Baji}". "Za{to klavir, to jeba{ obi~no...", se}a se Milica njene re~enice koja je1997. godine odmotala sjajnu karijeru.- Od tre}eg razreda su po~ela prva takmi~enja, javni~asovi i nastupi. Tada sam ozbiljnije po~ela da seangaùjem, do tada je sve bilo kao igra. Nisam imalavremena ni da razmislim da li se to meni ba{ svi|a,

nekako je sve i{lo prirodno, me|utim sada jevi{e nego o~igledno da je harfa moj praviizbor. U muzi~ku {kolu sam krenula godinudana ranije i do{la sam u situaciju da, sa ve}poloènim prijemnim ispitom za srednjumuzi~ku, polaganjem diferencijalnih ispitapreko leta presko~im osmi razred osnovne{kole i obrazujem se sa generacijom 1988.godine. Tako sam i zavr{ila osnovnu i srednjumuzi~ku {kolu "Isidor Baji}" u klasi @eljkeSponze. Osim festivala muzi~kih i baletskih{kola u~estvovala sam na republi~kimtakmi~enjima (dva puta laureat, prim. aut),me|unarodnom takmi~enju "Petar Konjovi}"u Beogradu, UFAM takmi~enju u Francuskoj,zatim takmi~enju "Mladi talenti" u Skoplju.Dobila sam nagradu Izvr{nog ve}a Vojvodineza postignute rezultate, a poslednji uspehzabeleìla sam na takmi~enju za mlade tal-ente "Martin @elio" u Francuskoj koje minajvi{e zna~i - priznaje Milica. Veli~inu njenog nedavnog uspeha najboljeopisuju èstoka konkurencija i ìri sa~injenod elite harfista i kompozitora. - Sam prolazak u finale bio je velik uspeh,ne samo zato {to se zbog toga dodeljujediploma, ve} zato {to sam imala prilike dasviram i drugi deo programa koji samspremila. Bezveze je ukoliko se dobro spre-mi{ za takmi~enje, pa ne stigne{ da svesvira{. Na kraju sam bila tre}a i ovo je prvanagrada tog ranga koja je do{la u Srbiju.Mom zadovoljstvu nema kraja - s pravom jesre}na Milica. Da bi se valjano pripremila, Novosa|anka jepre takmi~enja poha|ala desetodnevni kurs

u Italiji kod profesorki Elizabet Bino{i Ane Loro. Bino{ je bila odu{evljenai pozvala je da dve nedelje boravikod nje u Nici kako bi takmi~enjedo~ekala maksimalno spremna, {to jeMilica vi{e nego spremno prihvatila.Elizabet Bino{ ima svoj kvartet harfi;po{to }e dve devojke morati da ganapuste iz li~nih razloga, uglednaprofesorka Milici je rekla da je prava{teta {to ìvi tako daleko i {to je jakomlada, ina~e bi mogla da svira snjima!- Kakva ponuda! Me|utim, nisam toshvatila toliko ozbiljno, prvo moramda zavr{im akademiju - kaè za Rezstudentkinja prve godine Fakultetamuzi~ke umetnosti u Beogradu uklasi profesorke Ljiljane Nestorovski,koja tri dana nedeljno provodi uBeogradu na predavanjima ive`bama a ostala ~etiri u "Baji}u". - Moj najve}i problem je {to nemamsopstvenu harfu. Na beogradskojakademiji postoje tri instrumenta, alisu mnogo stari. Harfa nije violina zakoju rade godine i posebno je te{koako se radi o javnim, a ne li~nimharfama koje se po pravilu manje~uvaju, dotrajale su, mnogo zuje... U"Baji}u" mogu da ve`bam, ali je totermin od samo dva sata, i sre}nasam {to mi je profesorka Ljiljapomogla da mesec dana predtakmi~enja mogu da koristim instru-ment kod ku}e. To su dobre harfe za

Sa harfom do zvezdaNOVOSA\ANKA MILICA PA[I] NA TAKMIÊNJU ZA MLADE MUZI^KE TALENTE "MARTIN @ELIO" UFRANCUSKOJ OSVOJILA TRE]E MESTO [TO JE PRVO TAKVO PRIZNANJE ZA HARFISTE IZ SRBIJE

KAKO DA TE ZADR@IMO? - Volela bih da se makar deli} od toga koliko se pri~a o fudbalu ili tenisu ujavnosti govori o muzici i kulturi uop{te. Verovatno bi bilo vi{e kvalitetnijih kon-cerata, poraslo bi interesovanje. Kao i u pozori{tu, na koncertima se uvek istiljudi pojavljuju u publici. Pitate me gde }u biti za pet ili deset godina. Zaista neznam jo{, ali ne bih propustila da odem da {kolovanje u Pariz, tamo{njaakademija je dosta dobra. Nadam se, u~im francuski, imam kontakte, dopalasam im se, ali treba mi jo{ mnogo truda i novca - priznala nam je Milica kojuìvot u inostranstvu ne privla~i ni blizu koliko {ansa da se tamo usavr{ava. - Idem svake godine u Francusku na mese~ne kurseve jer odràvam kontakt sdobrim profesorima. Svaki dan imamo ~asove, a na kraju i koncert svih polazni-ka. Tamo se upoznamo, kasnije odràvamo kontakte, ali i ti letnji kursevi sudosta skupi tako da idem samo jednom godi{nje - rekla nam je. Na pitanje:"Kako da te zadrìmo u Srbiji?", odgovorila je kroz smeh: "Kupite mi harfu..."

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00


ve`banje, ali nikako za nastup -kaè Milica. Kako to obi~no biva u Srbiji, zauspeh mladih umetnika i sportista,osim njih samih najvi{e zaslugaimaju roditelji. Milica Pa{i} nije niprva ni poslednja kojoj visoketro{kove putovanja i {kolovanjapla}aju roditelji budu}i da sudràvne institucije poslovi~no gluvei slepe, te siroma{ne zaambasadore poput Milice kojizemlju predstavljaju na idealanna~in. Tako, na primer, dobra harfaitalijanske firme "Salvi" namenjenaza po~etne kategorije muzi~ara,koja osim za ve`banje moè da

posluì i za koncert, ko{ta 16 hilja-da evra. Na{a sagovornica kaè dajoj se najvi{e dopadaju harfe"Lajon end Hili". îni joj se da sumek{e, lep{eg tona i izgleda. Naposlednjem velikom takmi~enjuimala je prilike da bira izme|uodli~nih "Salvijevih" instrumenatakoje takmi~ari imaju na raspola-ganju bukvalno pet minuta prepo~etka manifestacije. Kako ondamladim talentima prigovoriti kadaodlu~e da napuste Srbiju, pitanjeje zrelo za skup{tinsku raspravukoja nikako da se desi.Ljubitelji harfe u regionu mogli suda ~uju Milicu Pa{i} 11. decembrau novosadskoj Gradskoj ku}i gde sunastupili i Zoltan îko{ na ~elu iIvana Jurca na flauti. Nakon svegaMilicu o~ekuju Me|unarodni festivalharfe aprila 2008. godine u Beo-gradu, zatim ponovo Francuska...

MARTIN @ELIOPresti`ni "Martin @elio" odràvase u Parizu. Svake tre}e godineova internacionalna manifesta-cija okupi najbolje harfiste uz-rasta do 21. godine, i posle Izra-ela i Blumingtona spada u svet-ski vrh muzi~kih smotri u ka-tegoriji "Lili Laskin".

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00


Nikola RADI[I]

REZ: Kako ste do{li na ideju da se prijavite natakmi~enje "The next big thing"?Nata{a: To ustvari uop{te nije bila na{a, ve} ideja GoranaKosti}a, vlasnika studija Go-Go u kome snimamo na{ prvialbum. On je preko radija B92 saznao za BBC konkurs ipredloìo nam da se prijavimo. Mi smo onako prili~nonon{alantno to shvatili, pomalo opu{teno, onako srema~ki,kako mi sve tako polako radimo (smeh)... Zapravo, nismomi to tako ozbiljno shvatili jer nismo znali o ~emu je re~.Ali, hajde da poku{amo. Voja Aralica, na{ producent, bio jeba{ uporan i insitirao je da po{aljemo pesmu "Po{leMome" koju smo uradili pre dve godine. Ta pesma je predve godine bila prva na "Diskomeru" radija Studio B itamo se zadràla dve-tri nedelje i ni{ta se dalje sa njomnije de{avalo. I onda smo odlu~ili da ipak probamo jo{jednom jer nam se ~inilo da je ba{ ta pesma prava zaneko internacionalno takmi~enje zbog dobrog ritma koji

nosi. Pesmu smo poslali poslednjeg dana konkursa i ve}sutradan su nas zvali ljudi iz organizacije puni odu{ev-ljenja: "Ljudi, oboàvamo vas! Super je to {to radite!" Uroku od nekoliko dana javili su nam da smo u{li u Top 20da bismo ne{to kasnije saznali i da smo u{li u prvih 5finalista. Dobili smo karte za London i oti{li. Znam dazvu~i kako je sve ispalo tek tako, ali stvarno je tako i bilo.

Da li je upravo etno-momenat taj po kom se izdvajateod drugih bendova i koji je u va{oj muzici bio intere-santan ìriju?Stanko: Pretpostavljam da jeste jer kako Englezima pro-dati ovda{nju verziju engleske muzike ili Nemcimanema~ku. Mi odavde moèmo ponuditi jedino na{umuziku, ali to ne mora da bude banalno, da imamo{ajka~u i opanke, ve} najnormalnije. Mi smo odavde ivu~emo tu neku muziku sa sobom. Toga se ne trebastideti. Naprotiv, to je super. Na{a muzika ima svojekarakteristike, vrlo zanimljive i druga~ija je od drugih

muzika. Na primer, kada slu{ate kubanskumuziku, to su sve tekstovi o tome kako jeHuan jurio neku devoj~icu. Nema tu nekevelike mudrosti i pameti, a ta muzika nosi.Mislim da smo mi vremenom izgubili tu nekuautenti~nost i zato na{e muzike nemanapolju. Previ{e smo se trudili da imitiramonekoga. To jeste bilo zanimljivo nama, alinapolju to nije moglo da pro|e.

Da li ste o~ekivali takav uspeh?Nata{a: Ne, uop{te. Mi ustvari nismoni znali {ta to zna~i. Bili smo totalnoneobave{teni. Tek kasnije su ljudidolazili i pitali da li smo svesni {ta sede{ava. Ali ne, sigurno nismo ni{tao~ekivali. Jer ipak se tu radi o 88zemalja, prijavilo se 2.500 grupa…Mada, Goran je bio ube|en da prolazi-

JEDAN, [IROJ JAVNOSTI NEPOZNAT BEND - "VRELO" IZ RUME, OSVO-JIO JE DRUGO MESTO NA BBC TAKMIÊNJU "THE NEXT BIG THING"(SLEDE]A VELIKA STVAR). IAKO SU GA NAJAVILI KAO ETNO-BEND IZSRBIJE, "VRELO" JE I MNOGO VI[E OD TOGA A ZA REZ O ISTORIJIBENDA, TAKMIÊNJU, PLANOVIMA I MNOGIM DRUGIM STVARIMA GOV-ORE ^LANOVI "VRELA" NATA[A I STANKO TOMI]

BBCU finalu ovogodi{njeg BBC izbora "Next big thing"takmi~ilo se pet izvo|a~a. Pobedila je grupa"Yunasi" iz Kenije, a "Vrelo" je podelilo drugomesto sa Dèremijem Dònsonom iz UjedinjenihArapskih Emirata. Po BBC novinaru, upe~atljiva pesma grupe "Vrelo"ukorenjena je u staroj srpskoj tradiciji, a pra}enazapanjuju}e mo}nim bubnjem i èstokom gitarommogla bi da posluì kao osnova za fudbalsku navi-ja~ku himnu.

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00


mo sto posto. Nismo to ni o~ekivali ni planirali. Mi smosamo hteli da zavr{imo taj album i prili~no smo bili u tojpri~i, tako da nas je ovo nekako preseklo i sada je krenulonekim drugim putem.

[ta vam zna~i ova nagrada?Nata{a: Pa prvo zna~i moralnu satisfakciju jer smo drugi(smeh). Zna~i nam najvi{e kritika ìrija koju smo dobili. Tosu bile takve pohvale da smo mi ostali bez teksta. A u ìriju

su bili Najl Rodèrs, Vilijam Orbit... Oni su bilistvarno odu{evljeni. Ina~e, pre nastupa finalistaìri nije ~uo nijednu pesmu, tako da su na licumesta ocenjivali ukupan doìvljaj, performans,nastup, pesmu, sve. Bili su odu{evljeni gitaromkoju je svirao Voja Aralica. Najl Rodèrs je biozaprepa{ten time. Rekli su da na{a muzikaudara u srce, u noge, u glavu. Kako su rekli,oborila ih je energija koju smo mi doneli. Ma

sve mogu}e pohvale smo dobili. Namaje to ostavilo najve}i utisak.

Ovo nije prvi put da se trud nekoga izSrbije isplati napolju, a da u Srbiji ni-je dobio {ansu da se pokaè. Kakavje ose}aj biti priznat napolju, a kodku}e biti skoro u potpunosti ignorisan?Nata{a: Ne znam. Dobar je ose}aj {to

VRELO - SLEDE]A VELIKA STVAR

Neplanirano me|u najboljima

Vrelo u studiju BBC

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00


je neko napolju prepoznao {ta si ti hteo da kaè{ svojommuzikom. Ljudi su to tamo na licu mesta pro~itali. A bitiignorisan u Srbiji? Pa mi smo navikli na to. Ova grupapostoji skoro devet godina i mi se iz sve snage trudimoda napravimo neki korak ovde. Mislim da smo tek sadauspeli. Mo`da je tako moralo da bude. Mislim, da je tre-balo ranije da se desi, verovatno bi se desilo.

Za{to misli{ da je odnos ljudi iz muzi~ke industrije imedija bio takav prema "Vrelu"? Da li je to zbogmuzike kojom se bavite, da li je to zbog toga {to nisteiz Beograda, ili je ne{to tre}e?Nata{a: Ne znam. Neke stvari }e za mene ostati enigma.Sumnjam da je zbog toga {to nismo iz Beograda. Minismo mogli da do|emo ni do drugih gradova, tako damislim da to nije od presudnog zna~aja. Ne znam. Mo`daje to ipak zbog muzike, zbog tog ~udnog spoja. Ja nikadanisam ~ula toliko teorija o nekoj muzici, kao o ovoj na{oj.Mnogi su imali teorije u koju fijoku da nas stave - da lismo mi etno, da li smo pank, da li smo tehno… Mo`da jeto neki razlog zbog ~ega je to tako. Kao: niste ni tamo niovamo i hajde da vas... bacimo (smeh).Stanko: Mi smo u po~etku mislili kako je super da svira{ne{to novo i da }e to sebi na}i put, ali se ispostavilo da jeupravo to bio problem. Postoji ta potreba da se sve stavi uneku fijoku i ako to nije tako, onda vam kaù: "Ne znamogde }emo s vama. Do|ite sutra. [alter dva." (Smeh.) Alievo, mo`da se sada ne{to promeni.

Kako biste vi opisali zvuk "Vrela"?Stanko: Zlatko i ja smo godinama ranije svirali nekedosta alternativnije varijante, vrlo hermeti~ne, pod utica-jem minimalizma i tih nekih alternativnih pravaca u rokmuzici s kraja 20. veka. E sad, na taj ton smo prakti~nonalepili ovaj. Taj proces je trajao neko vreme dok se svekockice nisu slegle, tako da je stvarno te{ko definisati.Imamo ~vrstu, jednostavnu, jaku strukturu, a i taj etno mine koristimo ba{ onako kako je to bilo na terenu, ve} kaomotiv od koga Nata{a napravi harmoniju koja moè dalegne na ovu svira~ku strukturu koju mi pravimo. Svi se tumalo guramo kada pravimo pesme, sve dok to ne legne ipo~ne da funkcioni{e.Nata{a: Ja ustvari uop{te nemam ime za ovaj zvuk. Nekisu rekli da je to etno-tehno-pank, neki da je rok-pank-etno. Ja zapravo vi{e ne znam. Ali za nas je ovaj zvuktrenutno jedino mogu}.

Bend postoji od 1999. godine. Me|utim, stvari se men-jaju Stankovim dolaskom u bend 2003. godine. Kako jetekao taj razvojni put "Vrela"?Stanko: Nata{a je 1999. godine napravila grupu koja je u

startu bila ènska peva~ka grupa. Bilo ih je 15-ak. To je funkcionisalo oko godinu dana, pa suim se tada pridruìli neki momci koji su sviralitradicionalne instrumente. To je tako trajalo do2003. godine i u tom periodu su se menjalirazni koncepti. Nata{in pristup harmoniji,organizaciji zvuka je napredovao i na kraju jeu tom poslednjem periodu prve faze (2002-2003) sve bilo dosta bazirano ba{ na nekomstarom izvoru zvuka, nekom najstarijem kojismo mi mogli da prona|emo. Traìli smo najs-tarije muzikolo{ke zapise sa terena koji su sni-mani recimo unazad 40-50 godina, od kada suu Srbiju stigli magnetofoni koji se moguponeti. To se u nekom harmonijskom ijezi~kom smislu oslanjalo se na neku idejuvizantijske muzike, onoliko koliko smo mimogli da pohvatamo {ta se zapravo tadade{avalo. Ali taj koncept nije dao rezultate,grupa je bila kabasta i velika. Mada, ja mislimda to i sada dobro zvu~i i da se taj momenat

~uje na tom na{em prvom albumu kojismo tada snimili. Me|utim, on nijezaìveo, nismo uspeli da ga izdamo icela pri~a nije funkcionisala na na~inna koji smo mislili da ho}e. Ja samtada radio samo neke, recimo, tehni~kestvari. Me|utim, 2003. godine sam sepriklju~io bendu.

I tada se stvari menjaju.Stanko: Da. Ljudi koji su svirali i koji subili bitni u svira~kom smislu imali susvoje profesionalne obaveze i nisumogli da isprate celu pri~u. Napustili subend i onda smo mi re{ili da promeni-mo stvari. Ideja da radimo taj modernijizvuk sa etnom u podlozi vukla seodavno. Ja nisam bio siguran da litreba da po~nemo to da radimo, aliNata{a je bila uporna i rekla je: "OK, odsutra kre}emo." i tako je i bilo.

REGIONDa li ste razmi{ljali o proboju na regionalno trì{te koje doma}im muzi~arimapostaje sve interesantnije?Stanko: To {to mi radimo je relativno sveè. Na{ prvi bitniji nastup bio je u leto 2005.godine na Exit festivalu. Tako da nije mnogo vremena pro{lo. A i dosta brzo smo menjalikoncept. Mi ni sad nismo hteli da {aljemo ovo jer smo se bojali {ta }emo ako nas pozovu,nemamo spreman program. Na sre}u, traìli su samo jednu pesmu koju smo uspeli daspremimo (smeh).

Da li mislite da va{ zvuk moè da pro|e u regionu?Stanko: Iskreno se nadam da bi mogao. Mislim da su to sve negde sli~ne kulture, da ljudito mogu da osete i da to moè da pro|e.

Ne o~ekuje{ otpor, recimo, u Hrvatskoj zbog tog srpskog etno zvuka koji njihdosta podse}a na te nesre}ne devedesete godine, sukobe…Stanko: Mi se trudimo da se {to vi{e odvojimo od politike. Svi ti sukobi dolaze i prolaze,a ostaje neko delo. Promeni se hiljadu struktura politi~ara, ali ono {to napravi{ ostaje.Sad, koliko }e to preìveti, to ne moè niko znati.

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00


Ko je uticao na vas u muzi~kom smislu?Stanko: Ono {to ja volim i {to sam ranijeslu{ao, to je taj period rane Discipline ki~me,[arla Akrobate, Haustora. Naravno, to je sadapro{lo. Od Engleza sam recimo voleo PublicImage Ltd. E sad, verovatno je sve to ostavilonekog traga i mo`da malo vu~em na tu stranu.Ali kada se tu dodaju pevanje i harmonija, topostaje neki sasvim novi organizam kojifunkcioni{e za sebe

S obzirom da si osniva~ benda, {ta za tebepredstavlja "Vrelo"?Nata{a: Za mene "Vrelo" predstavlja na~inìvota, prosto mi smo se potpuno saìveli satim. I to ne samo za mene, ve} za celu na{uekipu, za nas deset koji radimo u grupi - mismo se potpuno saìveli sa tim. Mi smo svakidan zajedno kao jedna velika porodica i jakosmo vezani za sve to i sve svoje slobodno vremeprovodimo zajedno, tako da nam "Vrelo" zna~iuàsno mnogo.Stanko: Mi smo dobri prijatelji i ~ak i na moreidemo zajedno (smeh).

Gde vidite sebe na srpskoj muzi~koj sceni?Nata{a: Upravo to je problem, {to nas jo{ niko nijesvrstao negde: da li smo za world music ili nekudrugu scenu. Ali {ta god, bitno je da sviramo. Tonam je jedino va`no.

Ali ne svirate mnogo. Zbog ~ega?Nata{a: Svirali smo na Exitu, na Belefu, ali ta~noje da ne sviramo mnogo. Ne znam zbog ~ega.Mo`da do sada to nije bilo interesantno, ali nadamse da polako postaje.

Koji je va{ kona~ni cilj? [ta èlite dapostignute?Stanko: Mi se ovim nismo po~eli baviti zbognekog cilja. Da smo imali neki specijalni plani program, to bi ve} bio neki trì{ni proizvod.Mi nismo krenuli s tim ciljem. Me|utim, svese vremenom razvijalo i sada je do{lo do tognekog nivoa da se sa time ne{to moè inapraviti. A ideja je da radimo najbolje {tomoèmo.Nata{a: Ja se nadam da }e nam ova nagra-da otvoriti vrata nekih festivala na kojeplaniramo da konkuri{emo jer zapravo na{jedini cilj je bio i ostao da sviramo.

Da li sebe vidite kao "The next big thing"?Stanko: Mi o tome uop{te nismo razmi{ljali.Mislim da }e to vreme pokazati.

[ta biste poru~ili drugim mladim bendovi-ma u Srbiji koji ovde nisu dobili {ansu, averuju da vrede?Stanko: Jedino bih mogao da im preporu~imda se jave na konkurs "The next big thing".On se organizuje svake godine, evo ve} 5godina. Ko god misli da ima ne{to zanimljivoda po{alje, neka po{alje. Ko zna, mo`da muse posre}i.

ISTORIJAT"Vrelo" je osnovala Nata{a Tomi} po~etkom 1999. godine u Rumi. Tada je to bila ènskapeva~ka grupa koja je izvodila tradicionalnu muziku stare Srbije. Ve} slede}e godinevokalna grupa prerasta u vokalno-instrumentalni etno ansambl koji broji ~ak 18 ènskihvokala i sedam muzi~ara na tradicionalnim instrumentima. Do 2003. godine "Vrelo"istraùje, prou~ava i radi na muzi~ko-folklornom materijalu Srbije i drugih slovenskihnaroda a poseban akcenat stavljaju na vizantijsku muzi~ku osnovu. Izvode samostalnekoncerte, snimaju nekoliko muzi~kih tv emisija i sviraju na muzi~kim festivalima.Snimaju i CD (koji nije zvani~no objavljen) pod imenom "Uzde na belo". Krajem leta2003. godine u~estvuju na snimanju muzike za film "@ivot je ~udo" Emira Kusturice. Ujesen 2003. godine vokalno-instrumentalni etno ansambl transformi{e se u bend.Tradicionalnu muzi~ku gra|u vi{e ne koriste kao osnovu za svoj rad ve} samo kao motiv~ija je pozicija promenljiva. Veliki uticaj na rad grupe od 2005. godine ima muzi~ki pro-ducent Vojislav Aralica. Od 2006. godine "Vrelo" je deo ekipe punk opere Emira Kusturice"Time of the Gypsies". U "Vrelu" pevaju: Dragana Stanojevi}, Ivana Bizumi}, Marijana Bizumi}, Brankica Ivan-kovi}, Maja Marti}, Tatjana Nikoli} i Nata{a Tomi}.U "Vrelu" sviraju: Katarina Mrk{i} (udaraljke), Zlatko Sakulski (bubnjevi plus udaraljke),Stanko Tomi} (bas gitara).Aran`mani: Nata{a Tomi}, Stanko Tomi} i Vojislav Aralica.

ALBUMTrenutno ste u studiju. Kako napreduje rad na albumu?Stanko: Zavr{avamo ga. Evo sada }emo napraviti pauzu par nedelja zbog odmora, a kada se vratimo,onda mislimo da ga zavr{imo. On je skoro pri kraju. Moramo da pripremimo i matrice za koncerte, aonda tek sledi pravi posao da se mi ustvari priviknemo na rad sa matricom. Uglavnom, naredna 2-3meseca planiramo dosta da radimo i da pripremimo sasvim nov koncept koncerta.

Kakve promene planirate?Stanko: Zadrà}emo tu strukturu basa i bubnja, ali }emo ispod podvu}i matrice kako bismo pro{irili tuneku zvu~nu sliku.

[ta nam moè{ re}i o pesmama?Stanko: Mislim da }e album biti {aren. Mo`da ljudi imaju utisak da }e to sve biti neki hard-core jer jepesma koju su ~uli na BBC-ju dosta ~vrsta, ali recimo 30-40% albuma je takvo. Ostale pesme su dostadruga~ije. Na nekim pesmama smo vrlo malo radili i ostavili smo ih da budu onako kao intermezzo naalbumu, mala oaza mira posle ovih brzih pesama

Vrelo na Exit festivalu

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:45

83

"Jednom prijatelj, zauvijek prijatelj; a prijatelje sam stje-cao prije svega kroz glazbu", kaè Branislav Babi}, ina~eznan kao Kebra, pjeva~ srpske rock grupe Obojeni program.

"Nacionalnost nije va`na kad se radi o glazbi."Naàlost, 1991. Kebra se na{ao u situaciji u kojoj je

nacionalnost zna~ila sve. Kao Srbin sluìo je vojsku uVinkovcima u sjevernoj Hrvatskoj kad su Jugoslaviju

zahvatila neprijateljstva.Spasile su ga njegove glazbene veze. Gledaju}i

jednog dana gnjevne hrvatske civile i policiju prekoograde vojarne, uo~io je prijateljsko lice GoranaBareta, kolege rockera iz hrvatske grupe Majke.

Uspjeli su nekako stupiti u kontakt te se sljede}u no},uz Baretovu pomo}, Kebra do~epao civilke, presko~io

ogradu i pobjegao pje{ke u Ma|arsku.Kebra i njegova grupa ponovo sviraju u Hrvatskoj. Ova~injenica i prijateljski odaziv publike pokazuju da se,unato~ te{ko}ama koje jo{ uvijek optere}uju odnos me|u

zemljama biv{e Jugoslavije, njezine kulturneveze te{ko kidaju."Da se pita obi~ne ljude, mislim kako bi sve

funkcioniralo bez ikakvih problema", gov-ori Kebra o obnovljenoj kulturnoj

razmjeni izme|u Srbije i Hrvatske."No, ako se kultura ostavi

politi~arima, onda o njima iovisi, a oni }e uvijek na}irazloge za opstrukciju."Nedugo nakon {to je Kebrapobjegao iz Vinkovaca,Jugoslavenska armija bom-

bardirala je grad i tako zapo~e-la rat koji }e rasporiti biv{u

Jugoslaviju od Hrvatske do Bosne,a kasnije i Srbije, ostavljaju}i za

sobom smrt, progon i ru{evine.

Glazba lije~i raneu bivšojJugoslaviji

UMJESTO STARE IDEOLOGIJE "BRATSTVA I JEDINSTVA"PRAGMATI^NI ZAJEDNI^KI INTERESI POSTALI SU POKRE-TA^ SURADNJE U FILMU, GLAZBI I UMJETNOSTI

Davor KONJIKU[I]


82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06

Kako su se podizale nove dràvnegranice unutar Jugoslavije, tako serazbijala i kulturna scena. No àr suodràvali alternativni miroljupci, a s vre-menom, nakon uspostave mira, po~elaje cvjetati suradnja i razmjena i to nesamo u takozvanoj "visokoj kulturi".Danas je kulturna razmjena sve vi{emainstream jer zajedni~ki jezik i interesistvaraju prilike kako za umjetnike tako iza poslovnjake, bilo to avangardnokazali{te, nagra|ivani film ili turbofolkglazba.Iako sve ve}a kulturna mobilnost i daljenailazi na otpor onih koji èle odràtiizolaciju ratnih vremena, neki se nadajuponovnom stvaranju {ire, balkanske kul-ture. Drugima je skandinavski modelprivla~niji, model zasebnih, ali uskopovezanih dràva, koji pokazuje kakove}i, regionalni kulturni prostor moèfunkcionirati.Oslobo|eni ideologije, oni se nadaju dase na Balkanu moè razviti sli~na zajed-nica koja omogu}ava bolje prilike zaumjetnike i ve}u zaradu, a istovremenoolak{ava postupno pomirenje naroda jo{uvijek traumatiziranih ratom.

Zajedni~ko kulturno trì{tenestalo u plamenu

"Nemogu}e je bilo ostati ovdje i ne biti diotima", kaè vode}i hrvatski filmski redateljRajko Grli}, jedan od mnogih jugoslavenskihumjetnika pogo|enih kolapsom kulture koji jedonio rat. Progla{en personom non grata uZagrebu jer je ranih devedesetih nastavio radi-ti sa srpskim kolegama na svoja dva filma -

Virdìni, kao jedan od producenata, i âruzi,koji je reìrao. Grli} je na kraju oti{ao studirati,a kasnije i podu~avati u SAD.Nije to bilo samo zato {to se umjetni~kaatmosfera promijenila u Hrvatskoj. "U isto vri-

jeme, mnogi ljudi, naro~ito u Beogradu, preko no}isu se prebacili s protivljenja socijalizmu na zauzi-manje nacionalisti~kih pozicija. Bio sam dubokorazo~aran", obja{njava on.Popularni hrvatski pjeva~ i kantautor, Arsen Dedi},koji je u Jugoslaviji bio zvijezda od ranih {ezdesetih,osje}ao se jednako. Dok je rat u Hrvatskoj i Bosnibjesnio, Dedi} se trudio odràti kontakte s kolegamai pjeva~ima iz drugih biv{ih jugoslavenskih republi-ka. "Kako sam mogao mrziti prijatelja iz Beograda,ili Kemala Montena iz Sarajeva ili Slavu Dimitrovaiz Makedonije?", pita se.Kad je 1995. uspostavljen mir, ovi pioniri u~inili suprve korake ka ponovnom uspostavljanju ~vr{}ih kul-turnih veza. Me|utim, stvari su napredovale sporo.Osje}aji mr`nje me|u narodima - zaostav{tinaogromnog broja `rtava rata - predstavljali suozbiljnu prepreku. Proces se nije ubrzao sve do2000. godine kad je nova, tolerantnija politi~kaklima po~ela zamjenjivati nacionalisti~ku histerijuprethodnog desetlje}a.Danas najve}e glazbene zvijezde stare Jugoslavijekao {to su Arsen Dedi} iz Zagreba, Mom~ilo-BajagaBajagi} iz Beograda, Zabranjeno pu{enje iz Sarajevai Goran Bregovi}, frontman Bijelog dugmeta,bosanske rock grupe iz sedamdesetih, ponovno svi-raju u punim koncertnim dvoranama po cijeloj biv{ojdràvi. Nije to samo nostalgija za evergreenima.


Osje}aji mr`nje me|u narodima -zaostav{tina ogromnog broja`rtava rata - predstavljali su

ozbiljnu prepreku. Proces se nijeubrzao sve do 2000. godine kad jenova, tolerantnija politi~ka klima

po~ela zamjenjivatinacionalisti~ku histerijuprethodnog desetlje}a.

LET 3, Beograd, SKC

YUST

ARM

USIC

.COM

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06

Nove grupe ~ine isto, {to ukazuje na toda pored zajedni~kog sje}anja i danaspostoje zajedni~ki interesi i ukusi.

Ipak imamo ne{to zajedni~ko

Popularna hrvatska rock grupa Hladnopivo nema jugoslavensku pro{lost.Nastala je nakon osamostaljenja dràve.Nakon {to je prvo stekla popularnost uSloveniji, postala je hit u Bosni iHercegovini te kona~no i u Srbiji gdje jeprvi koncert grupa odràla 2001.godine. "îm smo mogli tamo oti}i i svi-rati na{e stvari, u~inili smo to. Kao {tosu i grupe iz Srbije dolazile sviratiovamo", sje}a se Zoki, gitarist Hladnogpiva.Prije samo nekoliko godina cirkulacijaglumaca izme|u Hrvatske, Srbije i Bosnebila je nezamisliva. Danas igraju uloge unjihovim sapunicama i filmovima. UHrvatskoj je jedan od najpopularnijihlikova u hit sapunici "Ljubav u zale|u"Ogi kojeg glumi srpski glumac NenadStojimenovi}.Doga|a se i velika razmjena u kazali{tu,naro~ito u manjim i alternativnijim tru-pama. Jednako je u suvremenoj umjet-nosti gdje razne organizacije udruùjusnage na temelju zajedni~kih interesa.Tri organizacije: KUDA.ORG iz NovogSada, Centar za modernu umjetnost izSarajeva i WHW ([to, Kako i za Koga)kolektiv iz Zagreba, sura|uju ve} godi-

nama, dok je njihov projekt"Dekonstrukcija spomenika" nedavnoprivukao pa`nju javnosti zahvaljuju}idjelu pod nazivom "Spomenik limenci",ironi~na referenca na humanitarnupomo} koja je slana stanovnicima opko-ljenog Sarajeva od 1992. do 1995.Unato~ izolaciji i predrasudama uposljednjih 17 godina, ~ini se da ne{toposebno povezuje narode susjednihzemalja. "Netko je u jednom trenutkurekao da za Hrvatsku danas srpska kul-tura nije ni{ta zanimljivija od bugarske",

primje}uje hrvatski rock kriti~ar i novinarAleksandar Draga{. "Ne vjerujem da je tako."Ovo je mo`da najo~itije na godi{njemglazbenom festivalu Exit u Novom Sadu. Odnjegovog po~etka 2000. godine postao jemjestom na kojem se nova, poslijeratna gen-eracija moè susretati i brzo se osloboditi svo-jih predrasuda. Na novosadskoj stanici postaloje uobi~ajeno vidjeti zagreba~ki autobus dok~eka svoje putnike koji ljube novog de~ka ilidjevojku iz Srbije.

"Prvi put nisam ni rekla svojim roditeljima daidem u Srbiju", govori Mirta, studentica izZagreba, sje}aju}i se svog prvog odlaska naExit. "Danas je to OK. Sad znaju da zadnje trigodine idem u Novi Sad na festival. Smirili su

se kad sam im rekla da sam tamo upoznala mnogopristojnih mladih ljudi."Mirtino zanimanje za Srbiju rodilo se iz njezinih pos-jeta Exitu. "Sljede}e godine i}i }u i na festivallimene glazbe u Gu~i", dodaje misle}i na tradi-cionalni susret puha~kih orkestara u zapadnoj Srbijikoji je potpuno druga pri~a. "Za nas je sve ovdjenovo i egzoti~no", obja{njava.

I novac govori

Exit daje dobar primjer kako se pragmati~neposlovne prilike grade na kulturnim sli~nostima ilingvisti~kom razumijevanju. Drugim rije~ima, poki-dane veze uspostavljaju se u potrazi za ve}imtrì{tem i ekonomijom velikih brojeva.Me|u prvima koji su ovo shvatili bili su filma{i izbiv{ih jugoslavenskih republika. Kaù da je lak{eraditi zajedno nego s kolegama iz drugih dràva.[tovi{e, procvat koprodukcija svodi se na bolji izborglumaca zbog njihovog ve}eg broja, na sli~nosti jezi-ka zbog ~ega nije potrebno prevoditi niti sinkro-nizirati filmove, te na mogu}nost udruìvanja sred-stava kako bi se dobili ve}i budèti."Svi su se odmah uklju~ili u slovensko-hrvatske,makedonsko-hrvatske i hrvatsko-srpske koprodukcije,pa su se sredstva za ove projekte sakupljala svuda",sje}a se nagra|ivani hrvatski filmski redatelj VinkoBre{an.Trì{ni potencijal ovog zajedni~kog interesa prisutanje i na glazbenoj sceni. U 2005. godini je globalnimedijski gigant MTV pokrenuo MTV Adria koji pokrivasve biv{e jugoslavenske republike, {to je trì{te odnekih 20 milijuna ljudi. Lokalne glazbene televizijetako|er su po~ele emitirati regionalno,

PRIVLA^NOST FILMAI film postaje sve privla~niji prekogranice, {to beogradski glumac i

producent Zoran Cvijanovi}obja{njava sli~nom estetikom kao i

prakti~no jednim jezikom. "înjenicaje da se mi u ovim krajevima razu-mijemo, a to je klju~no", kaè on.


KOPRODUKCIJA NAJMANJE TRI DR@AVEVisokobudètni primjer toga je komedija RajkaGrli}a "Karaula" iz 2006. godine; koprodukcijakoja je uklju~ivala pet od {est biv{ih jugosla-venskih republika, smje{tena u predratnu vojar-nu JNA na granici s Albanijom. Kako bi dobilasredstva od EUROIMAGE-a, Europskog fonda zapotporu filmu kojeg je osnovalo Vije}e Europekako bi financiralo koprodukciju, distribuciju iprikazivanje europskih filmova, "Karaula" jemorala biti projekt najmanje tri dràve. Kao re-zultat toga udruìli su se Hrvati, Slovenci i Ma-kedonci. No, nije stalo na tome jer su se uskoropridruìle Srbija i Bosna."Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Srbija imaju je-dnu veliku prednost - ne trebaju nam prijevodida bismo distribuirali svoje filmove na na{im tr-ì{tima", kaè Bre{an. "Na neki na~in ovo jezajedni~ko trì{te za filmsku industriju, a ono {to je logi~no, na kraju se i dogodilo."To potvr|uje i reakcija publike. Lokalne produkcije poput "Karaule" i Bre{anovog filma "Svje-doci" - ratni film koji je 2004. godine osvojio nagradu za mir berlinskog festivala - pokazali suse iznimno popularni kod balkanske publike.

Zoran Cvijanovi}

Vinko Bre{an

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:14


uklju~uju}i i MTS kanal "Music TelevisionStation" koji se emitira iz Srbije i srpskukomercijalnu postaju TV Pink.Ova druga najpoznatija je po svomGrand Show, glazbenom "va{aru" nakojem se pojavljuju ogromne koli~ineturbofolka, glazbenog stila s jednostavn-im, sentimentalnim tekstovima kojeeroti~no izvode ~esto kirur{ki pobolj{aneljepotice.Usprkos ~injenici da je turbofolk srpskiànr koji se uvelike povezuje sa srpskimnacionalizmom, hrvatski rock kriti~ar

Aleksander Draga{ kaè da je on sve vi{e popularan i uHrvatskoj. Njegova novina, zagreba~ki dnevnik Jutarnji list,provela je istraìvanje na tu temu: "Pokazalo se da 43posto od oko 1.000 ispitanika slu{a turbofolk", kaè on.Ironija je u tome {to je ova mje{avina srpske folk glazbe,popularnih hitova i orijentalnih ritmova, do{la u modutijekom vladavine Slobodana Milo{evi}a u devedesetim,dok je njegova najpoznatija diva Svetlana-Ceca Ra`nja-tovi}, udovica notornog zapovjednika paravojske @eljka-Arkana Ra`njatovi}a. Unato~ takvom pedigreu te bezikakve medijske podr{ke ovaj se glazbeni ànr nastavio{iriti kroz cijelu regiju obuhva}aju}i Bosnu, Hrvatsku,Sloveniju pa ~ak i Kosovo.

Menadèr jednog zagreba~kog turbofolkkluba kaè da se sve svelo na novac."Danas je jedino novac vaàn, a u turbo-folku ga ima na pretek", primje}uje. "Ustvari nije va`no tko ili {to su oni (tj.pjeva~i) jer Hrvatska pada na to."

Ne vole svi turbofolk

Ipak, popularnost turbofolka izvan Srbije,naro~ito u Hrvatskoj, jo{ uvijek ima neu-godne konotacije iz pro{losti. I dokCecine pjesme odjekuju iz mnogihhrvatskih no}nih klubova i kafi}a, bilo biprakti~no nemogu}e da ona organizirakoncert u toj dràvi.Novinarka Nata{a Bodroì} vjeruje daovo pokazuje koliko je jo{ daleko kul-turno zbliàvanje izme|u biv{ihzara}enih strana. "Postoje neki sporadi~niprimjeri kulturne suradnje, ali ne postojistvarni most", tvrdi ona.Kaè da se mediji nisu jo{ prilagodilipublici. Tako, dok hrvatski hitovi punesrpski i bosanski eter, "nijedna hrvatskaradio postaja nije emitirala nijednu srp-sku pjesmu koja se natjecala na

Euroviziji, poput ovogodi{nje pobjedni~kepjesme Molitva ili pjesme Lane moje iz2005. godine", isti~e Bodroì}.Otpor kulturnoj suradnji dolazi s mnogihstrana uklju~uju}i politi~ke stranke, orga-nizacije `rtava rata i ratnih veterana, ali isame umjetnike.Zoki iz Hladnog piva ne pori~e njihovopostojanje, niti pobija njihove motive."Ljudi su ostali bez igdje i~ega u ratu,izgubili su svoje voljene, pa mogu shvati-ti one koji se protive nastupima srpskihgrupa u Hrvatskoj", priznaje.Jedna od njih je i hrvatska glumicaVitomira Lon~ar koja nije posjetila

Bosna ima specifi~ne dileme stim u vezi jer je njezin posli-

jeratni dogovor u~inkovito pri-grlio ratnu podjelu zemlje udvije zone - jednu srpsku, adrugu ve}insko bo{nja~ku i

hrvatsku. Hladni odnosiizme|u entiteta, Federacije iRepublike srpske, zna~e dadràvna kultura ostaje poddominacijom "nacionalnih"

pitanja i etiketa.

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06


Beograd od rata iako je nekad bila vrlopopularna tamo. "Znam zasigurno dame tijekom i nakon rata nitko od mojihkolega iz Beograda nije poku{ao kontak-tirati", sje}a se. "Nikad nisu upitali kakonam je u skloni{tima i treba li nami{ta."Snjeàna Banovi}-Dolezil, biv{a rav-nateljica drame u Hrvatskom nacional-nom kazali{tu, bila je ~ak prisiljenaodstupiti s te pozicije 2002. godinenakon {to je skupina glumaca odbilanastupiti u Beogradu, a {to je onapoku{avala organizirati. Neki od njih surekli da se ne èle pokloniti beogradskojpublici u kojoj bi mogli sjediti ljudi kojisu ubijali njihove sunarodnjake.Drugi okrivljuju politi~ke elite koje danasdaju potporu kulturnoj suradnji, alirijetko svoje rije~i potkrijepe i novcem.WHW kolektiv, zapaèn po svojoj umjet-nosti koja propituje nacionalne mitove,smatra da je blaà retorika trenutnevlasti vo|ena prvenstveno èljom da seu|e u Europsku uniju."To {to smo slu`beno raskrstili s pro{lo}uposljedica je velike opsjednutostiEuropskom unijom, koja se vidi kao put

u svjetliju budu}nost", kaè Sabina Sabolovi},kustosica WHW-a. "Proces normalizacije stvorioje tu pomirljivu sliku, ali ova pitanja jo{ nisu upotpunosti rje{ena i jo{ uvijek imamovi{estruke slojeve protivljenja i netolerancije."Neki kriti~ari hrvatskog Ministarstva kultureàle se da se previ{e budèta tro{i na o~uvanjearheolo{kih nalazi{ta i nacionalnog blaga, dokse samo mali iznosi daju za kulturnu proizvod-nju koja ne uklju~uje snaàn, otvoreno"nacionalni" sadràj.

No, Irena Guidikova iz Direkcije za kulturu pri Vije}uEurope kaè da su takve podjele jednake u svimtranzicijskim zemljama. "One, a naro~ito postkomu-nisti~ka dru{tva, imaju velikih pote{ko}a … uuspostavljanju balansa izme|u investiranja u projek-te o~uvanja nacionalnog blaga i investiranja ukreativne procese i suvremenu umjetnost",primje}uje ona.Bosna ima specifi~ne dileme s tim u vezi jer jenjezin poslijeratni dogovor u~inkovito prigrlio ratnupodjelu zemlje u dvije zone - jednu srpsku, a

KOPRODUKCIJA NAJMANJE TRI DR@AVEReakcija na film "Grbavica", nagra|eni film bo-sanske redateljice Jasmile @bani} iz 2005. go-dine, bila je mo`da najilustrativnija. Pri~a o jed-noj od mnogih bosanskih èna koje su za vrijemerata silovali srpski vojnici dobila je me|unarod-nu slavu, osvojila je Zlatnog medvjeda na BerlinFilm Festivalu, ali jo{ nije distribuirana u Srbijiiako je glavna glumica, Mirjana Karanovi}, Srp-kinja.Ona nerado politizira tu ~injenicu. "U tome pos-toji politi~ka pozadina, ali nisam sigurna da jeto glavni razlog", kaè ona. "Znam samo da se uSrbiji nije pisalo o uspjehu koji sam imala s ovimfilmom... A ono ~ega nema u novinama, ne pos-toji."

Goran Bregovi}

Mirjana Karanovi}

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06


drugu ve}insko bo{nja~ku i hrvatsku.Hladni odnosi izme|u entiteta,Federacije i Republike srpske, zna~e dadràvna kultura ostaje pod dominacijom"nacionalnih" pitanja i etiketa.Dunja Blaèvi}, direktorica bosanskogCentra za modernu umjetnost, kaè dato tako|er ne ostavlja puno prostora zamanje izrazito nacionalne umjetni~keforme. "Osim za film, na{e federalnoministarstvo nema sluha za suvremenuumjetnost", àli se ona. U me|uvremenuse zanemaruju nacionalni muzeiji igalerije "jer su utemeljeni za vrijemebiv{e dràve, a nijedna institucija uFederaciji nije voljna brinuti se za njih",dodaje.Etni~ka podjela u Bosni - kao i iskustvorata - tako|er utje~e na na~in na kojibosanski umjetnici stupaju u interakcijusa susjednom Srbijom i Hrvatskom.Faruk [ehi}, predstavnik novog valabosanske knjièvnosti i ~lan takozvane"ratne generacije", kaè da zagreba~kapublika ostaje otvorenija prema bosan-skoj kulturi od beogradske.Milena Dragi~evi}-[e{i}, rektoricabeogradske Akademije umjetnosti i

jedna od najve}ih eksperata za kulturu u regiji, nijetako boja`ljiva. Ona ovaj i druge primjere kulturnogekskluziviteta obja{njava "ljudima s kompleksimamanje vrijednosti kojima je potreban megalomanskiscenarij - mit o srpskoj kulturi, onima koji u svemuvide prijetnju."

Lekcije iz Skandinavije

Zoki iz Hladnog piva kaè da nacije biv{e Jugoslavijetrebaju napustiti koncept naslije|ene krivnje kako biprigrlile pomirenje. "Ne moè{ kriviti cijelu naciju zazlo~ine vlade od prije 10 ili 15 godina", kaè on.Vjeruje da i umjetnici iz biv{e Jugoslavije mogunau~iti od prethodnika iz drugih dijelova Europe gdjesu se jednom iskusili i prebrodili sli~ni problemi.Neke umjetnike iz biv{e Jugoslavije zanima konceptkoji se nalazi u osnovi ARTE-a, kulturnog TV kanala

koji je pokrenut 1992. godine kako bi se pre-mostile razlike izme|u Francuske i Njema~ke,dvije zemlje koje su od 1870. godine tri putaratovale, a koje danas ~ine okosnicu Europskeunije.Michael Strier, osoba za odnose s javno{}uARTE-a, kaè da postaja ima za cilj da ukona~nici pokriva cijelu Europu. "Poku{avamoljudima pomo}i da shvate i po{tuju drugu kul-turu. Ako ne po{tuje{ susjeda, ne moèteìvjeti zajedno."Me|utim, Rajko Grli} radije se ugleda namodel skandinavskih zemalja kao mogu}ivodi~ za biv{e jugoslavenske republike. Finska,Danska, [vedska i Norve{ka imale su te{kupovijest obiljeènu ratovima i neprijateljstvi-ma. Ipak, posljednjih desetlje}a razvile sumnoge mehanizme koji olak{avaju zajedni~kepothvate, akcije i kulturne politike.Kako kaè Per Svenson iz {vedskog Umjetni-~kog savjeta, "Nordijska kulturna suradnja va-`na je zato {to imamo toliko toga zajedni~kog.Predstavljamo male jezike na rubu Europe,dijelimo povijest i tradiciju - i naravno, va`noje imati dobre odnose sa susjedima."Njegov se kolega iz finskog Umjetni~kog savje-ta, Saha Hannu, slaè. "Moderna kulturnasuradnja izme|u nordijskih zemalja vrlo je

âk se i skeptici slaù da kultura moèbiti klju~ pobolj{anja op}e mobilnosti

jer biv{i neprijatelji i `rtve jedni drugihdobiju priliku zauzdati svoje strahove i

predrasude zato {to su izloèni kul-turnim proizvodima onih drugih.

RUNDEK CARGO ORKESTAR, Beograd, SKC

YUST

ARM

USIC

.COM

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06


bliska, s redovnim sastancima ministaraobrazovanja i kulture, s mnogo fondacijaza kulturno djelovanje i s danas vrloaktivnim izravnim suradnjama izme|uumjetnika i samih kulturnih institucija."Prema Hannuu, "Ova suradnja nije samova`na, ve} i prirodna."Cvijanovi} vjeruje da to daje nadu zaovu regiju jer skandinavske zemlje"imaju povijest vrlo sli~nu onoj balkan-skih zemalja", i dodaje: "Vidim to kaoveliku priliku za nas jer i mi imamopuno zemalja na malom prostoru."Rajko Grli} se slaè: "Postoji velikasli~nost sa skandinavskim zemljama.Vrlo je te{ko na}i danski film snimljenbez sudjelovanja [vedske i Norve{ke.Bez obzira na njihovo bogatstvo, malese zemlje poku{avaju ujediniti i iskoris-titi takozvani prostor sli~nog senzibilite-ta za svoje primarno trì{te".Biv{e jugoslavenske dràve jo{ uvijekimaju dosta za u~initi prije nego {to seispune ~ak i osnovni uvijeti za tu razinusuradnje. Na primjer, prava intelektu-

alnog vlasni{tva tek se trebaju rje{iti naregionalnoj razini kako bi se suzbilo piratstvo.S druge strane, skandinavske zemlje dijeleposebne zajedni~ke odredbe koje nu`nopodràvaju dràva, civilno dru{tvo, profesion-alne udruge i privatne fondacije.Decentralizacija je jo{ jedno pitanje. Mnogenordijske lokalne i gradske vlasti imaju gotovojednake budète za kulturne projekte kao idràva. Balkanske zemlje nisu ni blizu tome.No, Tomas Bokstad iz {vedskog Ministarstvakulture kaè da modeli kulturne suradnjeuspostavljeni me|u nordijskim zemljama nisuni po ~emu jedinstveni. "Ako prou~ite novesustave kulturne suradnje u skandinavskimzemljama, vidjet }ete da se mogu primijeniti uEuropi kao i izvan nje", kaè on.Kako isti~e Per Svenson, vaàn klju~ uspjeha[vedske u pra}enju kulturnih suradnji je kul-turna politika koja ne nagla{ava "{vedsku kul-turu" per se. "Nacionalna kulturna politikanagla{ava va`nost internacionalizma irazli~itosti", kaè on. Zbog toga, usprkos nji-hovoj burnoj povijesti, "[vedska i Danskasavr{eno dobro rade i unutar nordijskog susta-

va kulturne suradnje kao i na druge na~ine."Iako se kulturna koprodukcija i suradnja izme|uHrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije ve} javljasama od sebe, neupitno je da vlade i profesionalneudruge moraju tako|er iskora~iti i poduprijetidinamiku prirodnog interesa, lingvisti~ke sli~nosti itrì{nih sila.Bez toga, kako tvrdi Milena Dragi~evi}-[e{i}, prim-jeri suradnje ostavljeni su "osobnim inicijativama", i"dok bi se to moglo dugoro~no nastaviti, ono nemoè promijeniti op}u sliku".Pa ipak, ona ostaje optimist i vjeruje da }e processte}i snagu i pomo}i iscjeljenju ratnih rana koje suregiju udaljile od ostatka Europe. âk se i skepticislaù da kultura moè biti klju~ pobolj{anja op}emobilnosti jer biv{i neprijatelji i `rtve jedni drugihdobiju priliku zauzdati svoje strahove i predrasudezato {to su izloèni kulturnim proizvodima onihdrugih."Objektivno govore}i, vjerujem da kultura moè odi-grati pozitivnu ulogu u pomirenju i vjerojatno je dabi to mogla biti jedna od klju~nih uloga kulture",kaè Lon~ar. "Mo`da }e na{a djeca koja nisuoptere}ena onim {to smo mi preìvjeli, mo}i razvitidruga~iji pogled na stvari."

LAIBACH, Beograd, SKC

YUST

ARM

USIC

.COM

82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06

INTERVJU: GORAN ÂMPARA, PEVA^, GITARISTA, TEKSTOPISAC GRUPE NO RULES (TUZLA)

Uklju~i se, poja~aj i rokaj

90

Milan B. POPOVI]

REZ: Smelo a debitantsko ostvarenje Pasje vreme pruìlo je dovoljno dobru prilikuregionalnom auditorijumu da se bolje upozna sa va{im radom. Iako dolazite iz BiH,va{ prvi album objavio je beogradski izdava~ Active time pod uredni~kim nadzoromBranimira Loknera. Recite nam ne{to vi{e o po~ecima benda i saradnji sa Loknerom?Goran âmpara (No rules): - Rock'n'roll bend No Rules postoji ve} sedam godina, otkrionas je Branimir Lokner, a do na{eg CD-a je do{ao preko Svetlane Vukovi}, muzi~kog ured-nika radio- fanzina "Alarm" iz Novog Sada. Njemu se to svidjelo i dao je sve od sebe dase taj CD objavi. I ne samo to, puno nam je pomogao u promociji. Da nije bilo Baneta,vjerovatno bismo ostali lokalni tuzlanski bend. CD Pasje vrijeme objavljen je 2003. godineza Active time, a ve} sljede}e godine dobili smo najve}u BiHmuzi~ku nagradu Davorin 2004, {to nije slu~ajno.

Va{ umereni i prijem~ivi gara`ni gitarski rock saume{nim bluesy uplivima neodoljivo podse}ana ranu Partibrejkers fazu i istu takvu distorzi-ranu nit. Da li ste to radili sa namerom ili je upitanju slu~ajnost?- Brejkersi su petnaest godina prije nas bili jediniritam i bluz bend na ovim prostorima, nije posto-jala ex-YU ritam i bluz scena. Logi~no je da dijelompodsje}amo na njih jer sviramo isti stil muzike a iisti su nam uzori u osnovi: Chuck Berry, Dr. Feelgood,Rolling Stones... mada pored toga ima i punorazli~itosti izme|u nas, ali to je na slu{aocu da ocjeni.

Koliko je to i takvo Pasje vreme otvorilo put ka novoj,brojnijoj masi fanova i kako sada gledate na tada snim-ljeni materijal?- Imali smo izuzetno teàk put do afirmacije. Na sre}u,imali smo puno poziva za nastupe na festivalima u regi-ji: Sloveniji, Hrvatskoj, Srbiji, BiH... Zvali su nas svuda.Zahvaljuju}i na{im dobrim nastupima uìvo, imalismo dobre reakcije publike; za nas kaù da imamodobar "{ut" uìvo jer sviramo iz srca èstoki high-way rock'n'roll gde nema puno pri~e - uklju~i se,poja~aj gain do daske i rokaj. I to je to.

Nakon gotovo pola decenije, objavili stealbum Probaj me koji realno, muzi~ki itekstualno, zvu~i uzbudljivije iubedljivije od prvenca. Kada su pesmanastajale? Prepri~ajte nam neke aneg-dote vezane za nastajanje ili snimanjepesama... Na kraju krajeva, da li sizadovoljan ura|enim?- Na{ drugi album Probaj me izdao jeHayat production iz Sarajeva, trenutnonajve}a izdava~ka ku}a u BiH (a i {ire).Pjesme su autobiografske: mislim na


76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01

tekstove koji su bukvalno nastali iz stomaka, iz mu~nine ìvota, iz onoga {to sampro{ao u poslednjih deset godina. Album smo radili dugo, ~ak dve godine i, kad samsaslu{ao finalni mix, nisam mogao da vjerujem da smo uspjeli snimiti ovako kom-pleksan CD sa ~ak dvanaest gostuju}ih muzi~ara. Postigli smo taj muljeviti tex-mexzvuk slide gitara i usnih harmonika. Jedina smo grupa u BiH koja svira ritam i bluz.Prodaja CD-a ide odli~no i sve je vi{e ljudi na na{im koncertima, tako da smo

prezadovoljni.

Probaj me prati video klip za numeru Banda vlada.Radili ste ga u saradnji sa jo{ nekim umetnicima.

Reci nam ne{to vi{e?- To je smje{no, mi smo zavr{ili miksanje trinaestpjesama u aprilu 2006. godine, a u septembru,pred izbore u BiH, u op{toj torturi medija i la`nihobe}anja politi~ara, meni je slu~ajno izletjeo taj

akord. Imao sam samo refren "Banda vlada" u reg-gae stilu, totalno razli~ito od onoga {to mi sviramo.

Onda smo to snimili u studiju uz gostovanje na{ih pri-jatelja iz reggae benda Defence i pjesma je preko no}ipostala hit na radiju i televiziji. înjenica je da nam jepuno pomogla u promociji novog CD-a.

Imali ste koncert karijere u sarajevskoj Zetri,izabrani ste kao jedini bend me|u njih

dvadeset za predgrupu legendarnom DeepPurple i doìveli ste istinske ovacije.Kakvi su tvoji utisci sa koncerta idruènja sa zvezdama ve~eri?- Dobili smo poziv pet dana pred nastupda sviramo ispred Deep Purple. Ipak, danisam siguran u svoj bend, odbio bihpoziv za tako veliki rock spektakl nakojem je bilo 15.000 ljudi. Takvu ponudu

nismo mogli odbiti. Imali smo sre}u da jeod tolikih bendova organizator izabrao ba{

nas, ali nisam o~ekivao tako pozitivnu reakci-ju publike jer ipak smo mi predgupa. Me|utim,

imali smo dobar zvuk i odsvirali smo vjerovatnonajbolji nastup do sada, {to nam je pomoglo u

promociji CD-a. Sa Deep Purple su nas upoznalipred njihov izlazak na stage, gdje su nas i slikali

sa njima. Ljudi su sasvim normalni, bili suopu{teni kao da se znamo sto godina, ma uop{tenisu nafurani kao neke super zvijezde.

No rules predstavljaju kreativno re{enje i osveènje nastalo na dobro uta-banoj Partibrejkers stazi distorziranih gitara, liri~kog i emocionalnog bita,uklopljenih sa bluesy prizvucima. Goran âmpara svojim delovanjem,dosledno{}u i kreativno{}u ne ostavlja mesta ravnodu{nosti. Naprotiv.

BEZ RAVNODU[NOSTI


76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01


INTERVJU: NIKOLA PAVKOVI] (ORU@JEM PROTIV OTMIÂRA)

Srbijanski rokenrolVladimir ARSENI]

Dogovaram se sa Nikolom Pavkovi}em iz Oru`jem pro-tiv otmi~ara za razgovor. Nalazimo se u zrenjaninskomkafeu Klup~e. S nama je i Zare, majstor {ankerskihve{tina. Nikola neznatno kasni, ali se ka{enjenje uklapau ~uvenih petnaest akademskih. Sedamo, naru~ujemopi}e, uklju~ujem snima~ i evo {ta se iz tog razgovoramoè saznati o novom albumu, koncertnim aktivnosti-ma, poàru u studiju, srbijanskoj rok sceni...

Vladimir Arseni} (REZ): Slavite petnaest godinabenda i u to ime ste snimili peti album "Zna{ ko tepozdravio"?Nikola Pavkovi}: Jeste, ovo sam pri~ao ve} milion puta,ali evo. Pro{lo je mnogo ljudi kroz bend i ve} sam biospreman da prekinem da se bavim muzikom. Mislim, jase muzikom bavim dvadeset godina, a nikakvu korist odtoga nisam video. Ali imao sam pregr{t pesama i svojstudio, bar dok nije izgoreo (smeh), a neki mladi ljudisu se pojavili. Ivana sad peva, @are svira bas, Devi}bubnjeve. Po~eli smo da probamo i, kao {to ~uje{, ispaloje super. Oni su sjajni, nisu optere}eni èljom da seobogate, ve} samo ho}e da sviraju.

Novi album donosi deset ovih pesama, me|u njimaponovo jedna obrada iz srbijanskog mejnstrim popaosamdesetih, Miki Sla|ane Milo{evi}?Zare: Mora ~ovek da ima hit na plo~i!Nikola: Da (smeh). Odnosno, uradili smo mnogopesama, radili smo album u svom tempu po{to nismozavisili ni od koga. [to se ti~e Mikija, to je pesma kojanam je najvi{e legla. Svirali smo gomilu obrada, ali namse Miki zalepio. Mislim, to je ok pesma, ranije je bila utom sint zvuku, mi smo je ubrzali, distorzirali i sad zvu~idruga~ije! Ja nemam nameru da ljude edukujem, menije cilj zabava. Ne zanima me da ljudima iznosim svojestavove, ja nisam umetnik. Zbog toga je dobro da sene{to prepozna iz prve. Miki je samo to.

[ta }e pored Mikija biti hit?Nikola: Kad smo snimali drugi album, Dada, Dragana ija smo tipovali na po dve numere koje }e biti hit,me|utim nismo pogodili. Potrebno je da neko drugi touradi, da proceni. Ljudi iz Automatika imaju dobar nosza to, tako da njima ostavaljamo da to urade. Ina~ehitovi se prave hladne glave. Ja nikad nijednu pesmunisam napravio pijan ili ura|en. Sve sam napravio kadsam bio potpuno straight. Sednem za kompjuter i kaoradim, mislim da sam napravio hit, a kad se ujutruprobudim, samo pritisnem DELETE.

Na novom albumu pojavljujete se u nekojvrsti uniformi: crvene ko{ulje i pantalone,crne kravate i starke. Da li to ima nekododatno zna~enje?Nikola: Godinama jurim ~lanove benda dauradimo ne{to tako, a po~elo je tako {to jeIvana imala bend u Novom Sadu. Svirali suneki skejtpank. Ona se stalno pojavljivala ucrnoj ko{ulji sa narandàstom kravatom. Kadsam to video, pomislio sam da bismo i mimogli tako. Obukli smo se u crveno jer namse svi|a da izgledamo kao pumpadìje,vatrogasci. Ina~e, mi smo zabavlja~i. Uonome {to mi radimo nema neke poruke.Prosto èlimo da se ljudi dobro provedu, asvima }e biti lak{e da se veù za bend ako

nema previ{e detalja, ako smo svi jed-naki. Pre su se ljudi vezivali zaDraganu i Dadu, a mi mu{karci smobili tu da da se znojimo i da smrdimo(smeh), ina~e mislim da se konzu-menti lak{e vezuju za bend ako imaneki fazon u obla~enju. [to se ti~ekravata, sa{ili smo preko dvadeset koje}emo da bacamo u publiku posle kon-certa. Kad slede}i put do|emo u tajgrad i vidimo klince koji nose crveneko{ulje i crne kravate, zna}emo dasmo ne{to uradili.

[ta je na kraju bilo sa studijom?Nikola: U toj prostoriji nam je bilo sve,

ali i oprema nekih drugih zrenjaninskihbendova. Ono {to je izgorelo vrediizme|u 12 i 15 hiljada eura. O~ekujempomo} od grada jer se na{a muzika vrtina zvani~nom sajtu grada Zrenjanina.Ako ne dobijemo pomo}, preseli}ubend u Novi Sad i zahteva}u da sena{a muzika skine sa sajta. Mislim dabi trebalo da nam pomognu jer ve}godinama predstavljamo ovaj grad naprostoru cele biv{e Jugoslavije.

Kako vidi{ dana{nju scenu u Srbiji?Vredi li uop{te svirati rokenrol una{oj zemlji?Nikola: Katastrofa. Jedino je dobro {toBeograd vi{e nije centar, mada je toslu~aj jo{ od kraja devedesetih.Beograd ne{to nafuravaju, ali to nikone slu{a. Problem je u tome {to nigdenema publike. Svirka u Srbiji je stvarnouàs. Idemo u jo{ jedan krug nastupapo Srbiji, ali ako nam niko ne do|e nakoncerte, ne}emo vi{e nikada svirati.Kad smo snimili pro{li album, krenulismo da ga promovi{emo, ali smo uRumi prodali 2 karte, u Ni{u 4,Beogradu 16, u Zrenjaninu 15.Katastrofa. Za razliku od Srbije, u

KASKANJE ZA SVETOMMisli{ da srbijanska muzika ne moèda se brendira?Nikola: Ma, nema {anse. Ne moèmo mida prodajemo pri~u kako nam nije dobro.Koga za to boli uvo? S druge strane, nemoèmo ni pop-art pri~u da prodajemo. I utom segmentu kaskamo za svetom. Usvetu bendovi pevaju o raznim glupostima,o svemu. Mislim da je srbijanski rokenrolprili~na katrastrofa.

Srbija ne ide u korak sa svetom. Kad nestane televizije u svetu,mi }emo jo{ uvek gledati reklame. Sve se drasti~no menja, osimSrbije. Na ideolo{kom planu sve ide mikrokapilarno. Nema vi{e

velikih pri~a. Uostalom, sve je to velika prevara.

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01


l je prili~na katrastrofa

Hrvatskoj je sve druga~ije. Svirali smo u Zagrebu, uMo~vari, i bez ikakve najave bilo je 700 ljudi. U Osijekusmo svirali tri puta. Prvi put je 150 ljudi ostalo napolju.Pro{log leta smo svirali na nekoj tvr|avi. Ljudi pevaju sanama, znaju pesme, kao da smo neki ekstra mega popu-laran bend. U Splitu smo pre dve godine prodali 900karata. Sutradan smo svirali u Dubrovniku i morali smodva puta da sviramo play listu. Nisu nam dali da si|emosa stejdà. Devi} vi{e nije mogao da izdrì, bolele su garuke. Svirali smo u Puli na nekom festivalu, u Uljaniku.Trebalo je da sviramo u 4 ujutru, ali je Tusta iz KUDIdijota do{ao i rekao da sviramo u 11 jer on sutra morana posao. U po~etku nije bilo nikog, ali kad sam odvalioMladi}u moj nastao je pravi stampedo. Kad je Reka,tada{nja peva~ica, skinula cipele, bile su joj sve od karmi-na. Mislim, potpuno ludilo. Imali smo sajt, posle svirki uHrvatskoj stizalo je stotinu pisama. Sve je tamo mnogobolje organizovano. Uvek dobije{ sve najbolje od opreme,prosto ispadne{ seljak kad ne traì{ ono {to je the best.

Da li misli{ da bi postojanje jednog ve}eg festivalapoput Zaje~arske gitarijade, koji bi okupljao doma}e

muzi~are i bendove, mogao da pomogneda se donekle pobolj{a situacija u Srbiji?Nikola: Ne znam. Ne{to se de{ava sa ljudi-ma u Srbiji. Svi sede kod ku}e i ~ekaju da imse neko zezanje donese na tacnu. Na my

spaceu nam se javljaju i pozivaju nasljudi iz Sarajeva, Zagreba, Banja Luke,Mostara, a iz Srbije samo retki pri-jatelji. Mislim, svima su nam se desilasranja, ali eto kod nas je to skroz

ORU@JEM PROTIVU OTMIÂRAOru`jem protivu otmi~ara nastao je 1994. godine kao adekvatan buntovni odgov-or na HC trash i turbo-folk narodnjake koji su tih kriznih godina bili jedino {tose na glazbenoj sceni u SiCG moglo prona}i. Prva postava - Dragana, Dada, Darkoi Nikola - u jednom beogradskom studiju snimila je prvi album za rekordnih 40sati. No, na iznena|enje svih, a ponajvi{e samog benda, u samo dva tjedna "ludi-lo" je zahvatilo cijelu SiCG i pjesme "Moja soba", "Izabela", "Vremojed" i "Ptica"postaju veliki hitovi na dràvnoj razini. Jo{ zna~ajnije uspjehe band je postigaodrugim albumom "Barbie Cue" (1996) i obradom pjesme "Mladi}u moj" grupeZana, a iste godine "Barbie Cue" bilo je najprodavanije diskografsko izdanje udràvi. Kako bi se cijela pri~a zaokruìla, snimaju i album "Barbie Mix" s remik-sima pjesama s albuma "Barbie Cue". Tre}i album "Komadi} koji nedostaje" izlazi1999. godine tijekom previranja i NATO-vih bombardiranja, a nezainteresiranostve}ine ~lanova za dalji rad dovodi do razlaza ove postave. (Ostalo je istorija.)

Izvor: klub-orlando.com

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01


te{ko. Jedno vreme sam vodio bele{ke. Uzeo sam jednusvesku i beleìo svaki koncert na kom sam bio. Poku{aosam da analiziram ljude koji su dolazili. îsto komerci-jalno. @eleo sam da znam kako da im pri|em. Kad sampodvukao crtu nisam mogao da do|em ni do kakvogzaklju~ka. Pri~ao sam sa ljudima iz medija. Na mnogimtelevizijama ukidaju muzi~ke emisije. U novinama togaima sve manje. Situacija je stvarno grozna. Pre nekugodinu sam imao karte za Buzzcocks i zvao sam ljudeda idu sa mnom sve za dàbe. Niko nije hteo. Pazi niko,a na toj muzici smo odrastali. Mada mi je neko rekao davi{e ljudi dolazi na doma}e koncerte nego na strane.(Prekida nas telefonski poziv. Kad se vratio, Nikola jepo~eo da pri~a o kvotama.)

REZ: ?!Nikola: Ju~e sedim sa Ivanom (peva~icom, prim. V.A.)na B92, bila pauza u emisiji i mi seli tamo u njihovkafe. Cela ekipa gleda neku utakmicu. Kaèm ja Ivani:"Pazi sad foru!", krenem ne{to tipa: "Tau keramika sutrakec s hendikepom, Partizan 'ladno gubi, CSKA siguricana plus ~etiri..." Odjednom svi se okre}u ka meni. "Kakosi ono rekao? TAU kec s hendikepom? Odakle ti tozna{?" "Radim u kladionici." Odjednom, svi kre}u kaokoji ti je telefon, da l' bi mogao nekad da te nazovem ito. îtava redakcija. Kla|enje, svi su odlepili na to. Imaljudi koji me stalno zovu da me pitaju za tiket.

Da li se kladi{?Nikola: Vi{e ne. Kladio sam se kad sam po~eo daradim. Bio neki ~ikica koji je igrao i stalno dobijao. Jasam se kladio za njim. Kako on uplati, odmah i ja.Me|utim, jednog dana on kaè: "Sad je dosta!" Objasnioje on meni svoju teoriju, ali ja nisam hteo da ga slu{am.I tako sam spiskao sve {to sam zaradio i za dve nedeljeoti{ao u minus. Nije bilo ni{ta stra{no, ali ipak. I vi{e sene kladim. Zavr{io sam srednju kuca~ko tiketarsku {kolu,tako da samo prodajem tikete u kladionici. (Smeh;vra}amo se na muziku.)

Ipak se ne{to de{ava. U Beograd stiù strani bendoviod ugleda. Da li to moè da pomogne i na{oj muzici?Koliko MTV nagrade pomaù na{im muzi~arima?Nikola: Nedavno sam pri~ao sa nekom od na{ih nov-inarki i sloìo sam se s njom - Srbija nikad nije imalasvetski dobar bend. âk ni na nivou tipa: "Ovaj bend jejako dobar, ali ga niko nikada nije izgurao i zato nijeuspeo u svetu". Nama su osamdesetih i devedesetihprodavali EKV koju ja ne volim, ali je po{tujem. Ipak,oni nisu bend koji moè da konkuri{e u svetu. Kaè sekao prvi album Brejkersa, ali i to je samo u okvirimabiv{e Jugoslavije. U svetu postoji gomila boljih bendova.Ne{to se od etno-zvuka prodalo, ali i to se zna za{to.Ipak, niko na{ rokenrol ne gleda globalno. Mere se tribenda i onda ko je bolji. Muzika je stvar koja moè dapreska~e granice, ali mi ostajemo skroz iza. [to se ti~eMTV nagrada, pa to je bar jasno. Srbi su najbrojniji i oniglasaju za svoje kandidate. U stvari, treba pogledati

koncerte. Koliko ljudi dolazi na svirke, to jepravi pokazatelj. Pazi, neko mora da dobijetu nagradu. Mi smo glasali za na{e. Svakakone}e Englezi poludeti za njima. Mo`da malovi{e koncerata u regionu, {to kaè PeraJanjatovi}.

Da li misli{ da postoji globalni problem uvezi sa rokenrolom kao konceptom? Trebali rokenrol da se prilagodi dvadeset prvomveku i sajber svetu?Nikola: Ve} postoje apeli da se ne kupujudiskovi. [ta }emo raditi sa tolikim diskovima?Treba to i reciklirati. To je globalni problem.Verovatno }e slede}i stepenik u razvojumuzike biti da }emo skidati dvadese~etvoro-bitnu muziku direktno sa neta u sopstvenistudio. Mislim, ne znam {ta }e biti. Slede}ialbum pripremam za net. Svakih mesec danaili vi{e }u da ka~im novu pesmu pa kako sekome svidi. Da li da snimamo spot? To jepitanje. Mora{ druga~ije da se organizuje{.Ko }e uop{te da nas gleda? Za{to da dampare za spot kad vi{e to ne igra nikakvu

ulogu. To je kao i sa reklamama. Nikovi{e ne gleda reklame. Samo jo{ kodnas. Srbija ne ide u korak sa svetom.Kad nestane televizije u svetu, mi}emo jo{ uvek gledati reklame. Sve sedrasti~no menja, osim Srbije. Na ideo-lo{kom planu sve ide mikrokapilarno.Nema vi{e velikih pri~a. Uostalom sveje to velika prevara. Nijedan muzi~arse ne budi pored dvadeset napaljenihklinki. Rokenrol je, u stvari, radnovreme. Ja ustajem ujutru i pr~kam pogitari, a uve~e, dok gledam neki film,opet sviram. U muzici sam ve} dvade-set godina. Neki ljudi su otpali, ali jasam i dalje tu. Rad, red i disciplina.Dana{nji klinci èle samo hit. @eleinstant slavu. Sve je razvodnjeno i vi{enema intenziteta. Svi ho}e odmah sve,svet se nenormalno ubrzao. Jedna odnajporaàvaju}ih stvari bila je kad samotkrio da na CD plejeru postoji skendiska i moè{ da ~uje{ pet sekundi odsvake pesme. Grozno!

Problem je u tome {to nigde nema publike. Svirka u Srbiji jestvarno uàs. Idemo u jo{ jedan krug nastupa, ali ako nam niko

ne do|e na koncerte, ne}emo vi{e nikada svirati. Kad smo snimilipro{li album, krenuli smo da ga promovi{emo, ali smo u Rumi

prodali 2 karte, u Ni{u 4, Beogradu 16, u Zrenjaninu 15.Katastrofa. Za razliku od Srbije, u Hrvatskoj je sve druga~ije.

Svirali smo u Zagrebu, u Mo~vari, i bez ikakve najave bilo je 700ljudi. U Osijeku smo svirali tri puta. Prvi put je 150 ljudi ostalo

napolju. Pro{log leta smo svirali na nekoj tvr|avi. Ljudi pevaju sanama, znaju pesme, kao da smo neki ekstra mega popularan

bend. U Splitu smo pre dve godine prodali 900 karata

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01


REZONANCANikola RADI[I]

MIZAR

"Pogled kon cvetnatagradina (A View To AFlower Garden)"(SJF Records, Dallas, 2007)Kultni makedonski darkeri Mizar obradovali suvernu publiku novim, ~etvrtim albumom "Pogledkon cvetnata gradina (A View to a FlowerGarden)". Album nastavlja tamo gde je staoprethodni "Kobna ubavina - Terrible Beauty IsBorn" (2003), ali predstavlja bledu senku prva

dva albuma koja su u{la u anale eks-jugosloven-skog andergraunda. Kao glavni vokal bendaponovo se pojavljuje GoranTanevski, ~iji dubok i gotovo zas-tra{uju}i glas na specifi~an na~inkarakteri{e zvuk Mizara. To se osetive} u prvoj pesmi "Sina soba".Me|utim, njegov glas ne uspeva daupotpuni prozai~nu produkciju imanjak kreativnosti koji je primetanna ovom albumu. Dva najlo{ija, gotovo jezivamomenta na albumu ~ine obrada Joe Dassina "Etsi tu n'existais pas" koju je Goran otpevao na

groznom francuskom, kao i "Po~esna strelba" kojaje progla{ena za najbolju makedonsku pesmu u

poslednjih 15 godina, ali ovoga putana ni{ta gore akcentovanomnema~kom jeziku!! Me|utim, da nijesve oti{lo do |avola, pokazuju ipesme kao {to su "Bog", "No`" ilipesma koja zatvara album "I Have aDream". Mizar i dalje ima {ta daponudi. Verni fanovi bi}e obradovani

novim izdanjem, a posebno povratkom GoranaTanevskog, dok }e oni manje zagrièni darkerisigurno vi{e uìvati u ranijim radovima.

RADOST!

"Radost! osloba|a"(Slu{aj najglasnije, 2007)Album zagreba~ke grupe Radost! po imenu"Radost! osloba|a" nostalgi~no doziva nekasre}nija vremena i muzi~ki podse}ana ranu Azru ili Prljavo kazali{te, pa~ak i Pips Chips and Videoclips.Muzika grupe izloèna je retro utica-jima bluza i hard roka, alternative inju vejva, ali i {ansona i soulpesama. Me|utim, svi ti uticaji susamo nagove{teni jer muzika je na

ovom albumu u drugom planu i izgleda kao dasamo povremeno sluì da se popuni ti{inaizme|u stihova. Ovo je ujedno i najve}a zamerkajednom od najzanimljivijih hrvatskih izdanja2007. godine.Na albumu se nalazi i nekoliko potencijalnih

hitova: "Crveno", "Gdje je vrijemenestalo", "Svi su mrtvi", "Mikroskop"ili neobi~na obrada pesme ArsenaDedi}a "Sve ono {to znam o sebi". Bend je postao poznat van Hrvatskezahvaljuju}i srpskoj kompilaciji "[tatreba maloj deci?", a tri pesme sa tekompilacije nalaze se i na albumu

"Radost! Osloba|a".Kao gosti na albumu pojavljuju se i beogradskimuzi~ari Tobi} Tobi} i Sr|an iz în~a, sa kojima jesaradnja zapo~ela upravo u vreme realizacijekompilacije "[ta treba maloj deci?".Op{ta ocena je da Radost! ima {ansu da postaneveliki bend. Kako pi{e u jednom od komentara nainternetu: "Da su postojali 1981. godine, svrgnulibi Prljavo kazali{te i Bijelo dugme sa trona i bilibi u onoj kategoriji vedrijih i zabavnijih grupakao {to su Labaratorija zvuka ili Idoli."Detaljnije informacije o grupi Radost! moèteprona}i na adresi http://myspace.com/rrradost

PARTIBREJKERS

"Sloboda ili ni{ta"(PGP RTS, 2007)Sedmi studijski album grupe Partibrejkers"Sloboda ili ni{ta" ne donosi skoro nikakavpomak u odnosu na dosada{nje albume ovogkultnog beogradskog benda. Me|utim, zaPartibrejkerse to nije mana. Naprotiv, bazi~ni roki bluz zvuk koji su gajili vi{e od 20 godinadominiraju i novim albumom i upravo to pred-stavlja najve}u snagu benda.Novi album "Sloboda ili ni{ta" snimljen je ustudiju "Kod Bareta" a producirao ga je Igor

Borojevi}, nekada{nji bubnjar benda. Na albumuse nalazi 12 klasi~nih rok pesama.Ceo album je ujedna~en i nijedna pesma neodska~e od celine, pa ni potenci-jalni radijski i koncertni hitovi"Sloboda ili ni{ta", "Ni{ta neo~ekujem", "Lobotomija", "Dugo tenema" ili "Koliko je sati". Povodom izlaska novog albumaCane je izjavio: "'Sloboda ili ni{ta'je u na{em fazonu. To je ono {toradimo ceo ìvot. Ljubavne pesme, komentari nasada{njost, budu}nost i pro{lost, gledanje svogovog ìvota u nama i oko nas. Preispitivanje

odnosa sa ljudima".Pored Caneta i Antona, na novom albumuBrejkersa sviraju bubnjar Dejan Utvar (Kazna za

u{i, Eyesburn) i basista Vladislav Rac(Kanda Kodà i Neboj{a, Presing). A naalbumu gostuju Branislav Petrovi}Banana, Koja, Sa{a Lokner i RitchBitch.Ina~e, novi album na{ao se u prodaji 2.novembra i bez ikakve medijske kam-panje prvi tira` od 4.000 primeraka

prodat je za jedan dan.Detaljnije informacije o ovom izdanju i bendumoète prona}i na adresi www.partibrejkers.net.

76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:04


Spam svoj majstorpozvao je sekretaricu da mu prevede mejl na }irilicu.Shvativ{i kakva ga je radost obasjala, Dodik je proslediomejl svim svojim prijateljima u svetu, sa obe straneDrine. Uskoro je kupio luksuznu vilu na Dedinju po{tenozara|enim novcem krajnje sumnjivog porekla.Rambo Amadeus, svjetski megacar, najve}a crnogorskarok zvezda svih vremena, nakon obilnog boì}nog ru~kaseo je za kompjuter da proveri po{tu. Kada je pro~itaoovaj mejl, doìveo je metanoju i odlu~io da se pokaje zasubverzivnu delatnost usmerenu protiv politi~kogestabli{menta. Prihvatio je ponudu DSS-a da nastupi naproslavi srpske Nove godine ispred Skup{tine u Beogradu,uz Cecu Nacionale i ostale nacionalne veli~ine, ~ime jeizvr{io neku vrstu simboli~kog samoubistva.Tomislav Nikoli}, ve~iti zamenik predsednika Srpske

radikalne stranke, dobio je ovaj mejl i prosledio ga svim~lanovima stranke. Ubrzo se desilo ~udo. Siroma{nijislojevi u Srbiji zaboravili su {ta su radikalski maroderiradili susednim narodima tokom ratova, zaboravili sunasilje i teror koje su radikali sprovodili nad gra|animaSrbije, sve su zaboravili i uredno glasaju za SRS na svimizborima, kopaju}i sami sebi grob, traè}i spas od zliko-vaca koji su ih upropastili.Predsednika Rusije Vladimira Putina ovo pismo jeprenulo iz slatkog dremeà: sanjao je kako otvara logorza prevaspitavanje nepodobnih Rusa iz NGO sektora. Ba{u trenutku kad se dvoumio kako da nazove lager - GulagII ili Arhipelag Putin, u njegovom Inboxu se pojavio~udotvorni mejl. Ba}u{ka Putin se prekrstio, zahvalio

----- Original Message ----- From: deda.mraz#neverland.netTo: rezervat; everyone#earth.comSent: Wednesday, December 12, 2007 12:17 PMSubject: Fw: ~udotvorno pismo

Ovo je ~udotvorno pismo, {to i sam subjectkaè. Nipo{to se ne hvatajte za tipku "delete",ina~e }e vas strefiti zlo biblijskih razmera.Pismo prosledite dalje u roku od 13 dana nanajmanje 20 adresa i doìve}ete veliko izne-na|enje! Ako ste mizantrop, sociopata i sled-benik Emila Siorana, pa vam je adresar de-setkovan, neka vam je Deda Mraz u pomo}i.Dòrd` Bu{ je primio ovo pismo i odmah gaobrisao, misle}i da se radi o jo{ jednommaslu Al Kaide. Neposredno nakon toga, paoje kao `rtva atentata u filmu "Smrt predsed-nika".U martu 2003. godine rukovodstvo DSS-auspelo je, nakon dugogodi{njeg ube|ivanja,da nagovori Vojislava Ko{tunicu da, uprkosga|enju prema modernim tehnologijama,po~ne da koristi kompjuter. Ko{tunica se brzonavukao na Internet, posebno na sajtove saeksplicitnijim sadràjima kao {to su, naprimer JSO, BIA, Jedinstvena Rusija, NSPM,Vidovdan, Dveri srpske, Obraz, Crna ruka,Stormfront. Kada je dobio ovaj mejl, Ko{tuni-ca ga je protuma~io kao bo`ji znak i odmahprosledio svim nacionalno probu|enimSrbima. Ubrzo je ovaj pristalica nacionalizmasa ljudskim likom (Ratka Mladi}a) ovladao~udotvornom ve{tinom da stoluje u premijer-skom kabinetu, bez obzira na to koliko jeglasova osvojio na izborima.Zgroèn prete}im prisustvom ekavice u ovommejlu, kao i alarmantnim odsustvomnovoskovanih hrvatskih re~i, Franjo Tu|manje dohvatio pepeljaru i jednim udarcemrazbio monitor "Sony Trinitron" od 17 in~a.Ovaj istorijski doga|aj desio se nabespu}ima povijesne zbiljnosti po~etkom2001. godine. Nekoliko meseci kasnije,Tu|man je preminuo, kako naiv~ine veruju,od posledica smrtonosne bolesti.Kada je primio ovaj mejl, Milorad Dodik jepola sata zbunjeno zurio u ekranpoku{avaju}i da de{ifruje zagonetnu poruku.îm je pao u isku{enje da klekne ispredmonitora i pomoli se ikonicama za pomo},

Bogu i KGB-u na svim dosada{njimdarovima kojima su ga {tedro obasi-pali, a onda je prosledio mejl nanekoliko proverenih adresa. Iz ~istezajebancije mejl je forvardovao iDòrdù Bu{u, uz zluradi osmeh.Ubrzo su Putinovi protivnici po~eli daginu na ~udne i neobja{njive na~ine,a tajkuni koji su mu se opiralivol{ebno su zavr{avali iza re{etaka, azatim pred sudovima koji su nepris-trasno montirali procese. Policija jezabranjivala opozicione skupove,razbijala demonstrante koji traèpo{tovanje gra|anskih prava, a nji-

hove vo|e trpala u bajbok. Rusija jeponovo zaplovila putem kojim se re|eide, vo|ena ~vrstom rukom VrhovnogKormilara.Araki Yasusada, japanski pesnik kojije preìveo eksploziju nuklearne bom-be u Hiro{imi, okarakterisao je ovuporuku kao "junk mail" i poslao je unepovrat. Nakon toga je legao u kre-vet i usnuo snom pravednika. Slede-}eg jutra doìveo je kafkijanski preo-braàj: probudio se u Americi, u teluKenta Dònsona, pesnika kome je Ara-ki Yasusada jedan od heteronima.

REZERVATTomislav MARKOVI]

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22


STRI

Pcr

ta i

pi{e

Maj

a VE

SELI

NOV

I]

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22


dandellion KIMBAN

Neke stvari radimo iz proste navike i zato {to "svi takorade", ne razmi{ljaju}i koliko imaju smisla. Ali kad samomalo razmislimo, postaje jasno da je vreme dapotraìmo alternativu. Na primer slobodni softver,nasuprot vlasni~kom ili komercijalnom softveru. [ta jesad to? Pa, mo`da ne{to ovako…

Slu~aj 1: U|em u prodavnicu, kupim budilnik. Do|emku}i sa novim budilnikom, ne svi|a mi se boja, prefar-bam ga, usput zamenim onu plo~icu sa ispisanim broje-vima i zalepim plasti~nu figuricu na ku}i{te. Mo`da inije lepo, ali moj budilnik - moj problem. Nekolikomeseci kasnije, dosadno mi je a i mu~i me nekaznatièlja (a ko to nije èleo da zna {ta se to u budil-

niku krije?), uzmem {rafciger i otvorim budilnik. îsto davidim {ta unutra ima i kako to radi. Treba mi malo sre}eda vratim sve te zup~anike i opruge na svoje mesto,znam. Ali, moj budilnik - moji zup~anici. Valjda smemda pokvarim sopstveno vlasni{tvo.Slu~aj 2: U|em u prodavnicu, kupim softver; do|emku}i, instaliram... next, next, ok, next, I agree, serijskibroj, next, finish installation. I nedugo zatim, ba{ kao isa budilnikom, mo`da bih ne{to promenila, mo`da bihsamo da vidim kako radi, mo`da sam paranoi~na pamislim da ne{to {pijunira gde se sve kre}em poInternetu. U svakom slu~aju, otvorim program da vidim{ta ima unutra... Moj program, onaj koji sam urednokupila pre ~etiri re~enice, mogu da otvorim i zvirnemunutra. I po~inim krivi~no delo. Molim?!Tamo negde pri instalaciji, izma|u klika na tre}e next i Iagree, onaj tekst koji nikada ne ~itam je zapravo ugovor.Ugovor izma|u mene i proizvo|a~a softvera po kome jazapravo nisam kupila program nego samo pravo da gakoristim. I to pod uslovima navedenim u ostatku ugovo-ra. Tako je to sa komercijalnim softverima. Postoji grani-ca slobode. Zami{ljam ~asovni~ara koji mi saop{tava da zapravo

nisam kupila budilnik, nego pravo da gakoristim, te da smo prvim navijanjem budil-nika sklopili pravosna`ni ugovor. A ugovorkaè da je otvaranje budilnika krivi~no delo,da budilnik ne smem ni na koji na~in damenjam, da budilnik ne smem da koristim niu koje druge svrhe sem ugovorompredvi|enih. [ta mi drugo preostaje nego dase zahvalim gospodinu ~asovni~aru i odem udrugu radnju? Neku gde je zdrav razum jo{uvek na ceni i gde se po{tuje èlja svakogzdravog deteta da otvori budilnik i vidi {ta toima unutra. I ve} ~ujem prigovor svih korisnika kom-pjutera koji nisu programeri, koji ionako nebi otvarali programe, niti razumeju taj ~udan

jezik unutra niti mogu, niti èle bilo {taunutra da promene. Sa njihove ta~kegledi{ta, potpuno je svejedno da li je softverkoji koristimo otvoren ili ne. Da li je ba{ svejedno? Nije.Ne razumem se ni u ekonomiju, ni u pravo,ali ipak èlim da javni ugovori budu javni.Mo`da ja ne mogu da ih proverim, ali nekimoji prijatelji mogu. Ali pored tog li~nogprava i interesa, postoji ne{to mnogova`nije. Razmena znanja je jedan od bitni-jih faktora u razvoju ~ove~anstva. Neko do|edo nekog otkri}a, zatim neko drugi na

osnovu toga do|e do slede}eg, nekotre}i isparavi gre{ku koja se potkralaprethodnicima, na osnovu toga~etvrta generacija stvara isto to samomnogo bolje. Verovali ili ne, na tajna~in smo pre{li put od glinenihplo~ica do miliona personalnihra~unara povezanih u Internet. Neradi se, dakle, o tebi ili meni nego osvima nama.Upravo neki od programa kojipovezuju sve te milione ra~unara uInternet su zatvoreni tako da moè{zavr{iti u zatvoru ako èli{ da zna{kako rade. Korak protiv evolucije? Da,tako se ~ini. Na sre}u pa evolucijanije bila raspoloèna da se cenka saonima koji su je prodali za nekoliko(milijardi) dolara. Jednostavna logikakaè da }e se slobodni softver nakome paralelno rade hiljade volon-tera, koji je otvoren za sve koje zani-ma, koji nasle|uje znanje prethodih idaje svoja iskustva naslednicima,razvijati brè i bolje od polutajnihprojekata namenjenih isklju~ivo pro-daji. Upravo zbog toga, ja koja ne pro-gramiram i ne bavim se razvojemra~unara, ve} ih samo koristim imaminteres da softver koji koristim budeotvorenog koda i dostupan svima.Zatvaranje koda i stavljanje patenatana softver pogoduje jedino onimakoji èle da odrè monopol nad onim{to svi koristimo. Na kraju, slobodansoftver je ne uvek, ali u najve}embroju slu~ajeva besplatan. Najve}ibroj programa je mogu}e besplatno alegalno skinuti sa Interneta ipokrenuti instalaciju.

SLOBODNI I BESPLATNI PROGRAMI, A LEGALNI!!!Internet: Firefox (brauzer) i Thunderbird (e-mail) www.mozilla.org; Pidgin (instant mesindèr)www.pidgin.im. Obrada teksta, prezentacije i ostale kancelarijske drangulije: Open Officewww.openoffice.org/ AbiWord www.abisource.com. Grafika: GIMP (crtanje i obrada fotografija)www.gimp.org; Inkscape (vektorska grafika) www.inkscape.org; Blender (3D modelovanje, ren-derovanje i animacija) www.blender.org. Audio/video plejeri: Amarok www.amarok.kde.org; VLCwww.videolan.org/vlc; Operativni sistemi: Bezbroj razli~itih Gnu/Linux i BSD distribucija, zapo~etnike preporu~ujemo Ubuntu www.ubuntu.com. Mnogo op{irniji spisak softvera za svemogu}e namene nalazi se na en.wikipedia.org/wiki/List_of_open_source_software_packages.

OSLOBO\EN OD OGRANIÊNJASlobodni softver, kako ga defini{e Zadu`bina za slobodni softver, moè sekoristiti, umnoàvati, prou~avati, menjati i distribuirati dalje bez ograni~enja.Sloboda od takvih ograni~enja je u sredi{tu koncepta "slobodnog softvera",tako da suprotnost slobodnom softveru ~ini vlasni~ki softver, a ne softver kojise prodaje radi zarade, kao {to je komercijalni softver. Ve}ina slobodnog softvera se distribuira bilo besplatno na Internetu ili vannjega za marginalnu cenu distribucije, ali to nije obavezno pa ljudi mogu daprodaju kopije po kojoj god ceni èle.

Smem li da razmontiram budilnik

standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22


Naslovnicu Reza ovog puta dizajnirao je JakovPonjavi}, mladi beogradski grafi~ki dizajner~ija nas grafi~ka re{enja svakodnevno gledajusa velikog broja bilborda i plakata poBeogradu. Jakov je grafi~ki dizajner Domaomladine u Beogradu, ali je pored togaposlednjih nekoliko godina radio vizuelneidentitete Beogradskog Jazz Festivala, Festivalaautorskog filma, Festivala novih vizuelnih ten-dencija kao i flajere i plakate za beogradskeklubove Plastic i [ipra`je. Njegov stil lako pre-poznaju svi koji prate grafi~ko-dizajnerskuscenu. Sofisticirano iznad svega - op{ta jeocena njegovih radova.

Svoje radove potpisuje punim imenom, a podnadimkom Grasshoper (namerna gre{ka uspelingu) ne pojavljuje se u svetu dizajna.Grasshoper strana Jakovove li~nosti je aktuelnakada iza mix pulta nastupa kao deo DJ kolekti-va Testera Crew - legendarnog beogradskog DJtria koji je nedavno dobio i `enski vokal. SaTesterom je pro{log meseca radio kao podr{kaza Coldcut, a pored toga nastupali su saimenima poput Jamie Lidella, JohnStapletona, Afu Ra...

Pa, kakav bi to bio dizajner da nije i DJistovremeno - kombinacija koja je poslednjihnekoliko godina pun pogodak za mnoge mladei talentovane dizajnere i DJ-eve.

GOST DIZAJNER REZA: JAKOV PONJAVI]

Striktno sofisticirano

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:16 Page 3

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:09 Page 4

jedinka u centru, @ena koja je moderno … · od srpske pravoslavne crkve i ~uvaju lai~ki karakter...

Documents