JOSEPR A. seRUMPETER: RAYATl, ESERLER VEKATKILARI

Ömer DEMbl.

GıRışBu çalışma, J. A. Scbumpeter'ın iktisadi düşünce tarihindeki yerini belirleme

ve iktisadi düşOnceyeyapulı kalIcılaraylınelik bir delerlendinne denemesidir. Klqkusuz,ilişkileri ve görüşleri ile iktisadi düşünce larihinde önemli bir yere sahip, "çalqmaiannınbetimlenmesi oldukça zor, modem iktisadın içindeki yerlerinin belirlenmesi de kolayolmayan" (Haberler, (1950)1; 1991: 104) Schumpeter'm, çalışmalannm akademikbaşarısınID tam bir de~erlendinnesinin yapılabilmesi için ~ henüz erken. Bununbaşlıca iki nedeni var: Birincisi, yirminci yüzyılın ilk yarısında yaşayan "diler büyükiktisatçı" sıfauna sahip (Ursprung, (1984), 1991: 1(0) Schumpeter'm gelecekle ilgiligörüşlerinin pek ço~unun gerçekleşip gerçekleşemeyece~ini zaman gösterecektir. Tıpkıaynı yıl dolup Schumpeter'dan 4 yıl önce ölen yirminci yüzyılın ilk yarısının "bUyükiktisatçısı" Keynes gibi. ıkincisi, Schumputer bilim dünyasına bir vizyonla gelendüşünürlerden biri oldu~ için, yalnız başına ne iktisatçı, ne sosyolog, ne de siyasetçidir.Bunların hepsini bir derecede harmanlayan bir bakış açısı getirdiji için katkı düzeyininölçülmesi hayli zordur.

Bu nedenle hangi ekoiden oldu~unu belirlemek de kolay deliL. BelkiSchumpeter'in Menger için söyledi~i aşalıdaki ifade. kendi konumunu betimleyen iyi birnitelerne olabilir. "O hiç kimsenin ö~encisi de~i1di" (Haberler, (1950), 1991: 90).Bottomore'a göre ise, Schumpeter'ın durumu, yine onun Karl Marks için söyledili,"kendisiyle igili bol miktarda eleştiri bulabilmelerine ra~en, bir iktisatçı kuşalımnardından dileri tekrar ona geri döner" iradesiyle çok güzel betimlenmektedir (Bottomore,1990: 129).

• Yrd. Doç. Dr. Kınkkale üniversitesi hensal BölQmü. Meıni okuyup delerli eleıtirilergetiren Mehmet Aktq. A. İhsan Çalıayan. Seyfi Döm ve Metin Toprak'. çok tqekJdJrederim.

iReferanslard. parantez içerisindeki ıarih makelenin ilk basıldılı yılı 16stermektedir.

156 ÖMERDEMİR

i

Denebilir ki,. "Joseph Schumpeter profesyonel iktisadi düşünce üzerinde,Ke)nes'den sonra, kendi kuşa~ndaki diAer iktisatçıların iıepsinde~ daha fazla etkidebulunmuştur "(Stolper, (1951), 1991: ISO). Bu yUzd(:nyinninci yüzyılın ilk yarısının"dij:er bUyükiktisatçlSl" sıfatına sahiptir (Ursprung, (1984), 1991: 1(0).

Çalışma iki bölümden oluşmaktadır: tl;kbölümde Schumpeter'ın entellektüel veSOS)'a1ilişkileriyle beraber özgeçmişi verilmektedir. Düşünürlerin görüşlerinin, onlarınkişisel deneyimlerinden ve içinde yaşadıkları sosyal ba~lamdan soyutlanarak incelenmesisaAlıklı bir yololmadıAı gibi, böyle soyutlamacı bir yöntemle görüşlerin tam olarakanIa~labileceAi de şüphelidir. Çünkü metodolojik ba~lamda düşünce tarihinde, birşeyin niçin, ne zaman ve nasıl söylendiAi, söylenen şeyin içeriAi kadar_önemlidir. Ve belki de içerik denen şey de bundan ibarettir. Fakat burada verildiAitadıınyla özgezçmişinin Schumpeter'ın fikirlerini belirginleŞtirrnek için yeterli olduludüşOnülmemelidir.

Ancak hemen belirtmek gerekir ki, bir düşüncenin kavranabilmesi için ortayaÇlktl~ sosyal ve siyasal ortamın bilinmesinin gerekıili~inin, düşünce ile sosyal çevrearasında determinist bir ilişkinin oldu~u anlayışına götürülecek kadar abartılmasıyanlıştır. Metodolojik açıdan bu dengenin kurulması büyük önem taşımaktadır.

ÇalışmanlO ikinci bölümünde Scbumpeter'ın, iktisadi düşünceye katkı niteli~i~)'an görüşleri özetlenmeye çalışılacaktır. Bu çerçevede, önce metodolojik yaklaşımı,soma da sırasıyla iş çevrimi, -yenilik, girişimci, denge, yarabcı yıkım ve kapitalizmteorisi gözden geçirilecektir.

i. HAYATl, çEVRESı VE ESERLERI

1. Hayatı

Evindeve arkadaşları taraflOdanJozsi (Yosi diye okunmaktadır) olarak çaAnlanJost!pb Alois Scbumpeter 8 Şubat 1883 tarihinde. o zamanlar Avusturya'nın bireyaleti olan Moravia'ya ba~lı Triesch'de, Avusturyalı bir ~iftin tek çocuAu olarakdünyaya gelir. 1883 yılı .entellektüel tarih açısından oldukça önemli bir yıldır. Çünkü1883 makro iktisadın kurucusu kabul edilen Keynes'in do~du~u ve ünlü düşünUr Karl 'Maties'ında öldüAüyıldır.

Schumpeter kozmopolit bir ortamda yetişir. Aile standartları açısından yukan-ortasınıfa mensuptur. Babası Alman-Çek kökenli elbise imalatçısı bir fabrikatördür.Annesi Johanna, 9 Haziran 1861 yılında Viyana'nın güneyinde ve otuz mil uzaktaki birsanayi kasabası olan Wiener-Neustadt'da, Dr. Julius (irüner isimli bir fızikçinin kızıolarak dünyaya gelir. Schumpeter'ın büyükanne ve büyükbabası konusunda çok fazlabilgi yoktur. Ancak Avusturya-Macaristan monarşisinin alboda yaşayan bir çok milletinkanıiımının tipik bir ürünü oldu~u söylenebilir.

Babası Alois Schumpeter, Jozsi do~duktan dört yıl sonm' ölünce Avusturyalıann(:si, o~lunu da yanına alarak Graz'a yerleşir. Burada Schumpeter 10 yaşına kadarortaokula devam eder. Bu sırada annesi, Alman-Macar kökenli ve Habsburıordusundan emekli bir general olan Sigismund von Ktler ile 9 Eylül 1893 yılındaevlenir. Bu, Schumpeter için gençli~inin belirli bir dönemini eski Viyana aristokrat1arıarasındageçirmek ve o zamanlar Avusturya'nın en meşhur üniversitelerinden birisi olan

JOSEPH A. SCHUMPETER: HAYATI.ESERLERİ VE KATKn.ARI 157

Viyana Üniversitesi'ne ginne şansı elde elmek anlaınına gelınektedir. 3 Ma)'1J 1906tarihinde Johanna'nın bu ikinci evlilili boşanmayla sonuçlanır. Fakat bu •.• JOZIi liseelitimin tamamlamış, 1901 yılında takdirlik bir otrenci olarak okulWlU~timiiP. LiJeelitimi sırasında ö~dili Latince ve Yunancaya ek olarak evde Fransızca.lnJilizce veıtalyanca dersleri almaktadır.

Schumpeter 1901 yılında Viyana Üniversitesi Hukuk Fakültesine kayıt yaptırır.1901-1906 yılları arasında burada okurken Wieser. CarI Menger. Phillppovich ve BObm-Bawerk'den dersler alır. Böhm-Bawerk 1904 yılında Maliye Bakanlılından istifa edipViyana Üniversitesi'ne dönünce bir dizi iktisatseminerleri verir. Schumpeter buseminerlerin ateşli müdavimlerindendir. Bu seminerlerin diler mOdavimleriolan L. vonMises ve Felix Somaey ile olan arkadaşlıkları hayat boyu sarmQşlOr. Seminerlerekatılanlar arasında daha sonra 1919yılında Schwnpelei'ın Maliye Bakanlılına aıanmasmaönayak olan OııO Bauer de bulunmaktdır (Haberler. (1950). 1991: 86). KendianlaUılına göre, bu dönemlerde fakültenin şımarık çoculudur (Ülgener, 1951: 86).Avusturya ekolünün, özellikle de Böhn-Bawerk'in yetiştirmesi olmasına nimen. hiç birzaman bir okulun sadık bir üyesi olmamıştır. Bu ballamda belirunek gerekir kiSchumpeter. bir Walras hayranıdır. Marshall'ın Principles'ını delerlendirirken, yıl 1941.Walras için "teorisyenlerin en büyülü" nitelemesini kullanmaktadır (Haberler (1950).1991: 90). Marks'a da büyük sempati beslemektedir..

1906'da hukuk doktoru derecesini aldıktan sonra. bir yaz dönemi LondoııScbool or Economics'de araştırma ölrencisi olarak çalışır. 1907 yılında babasııngiliz Kilisesinde önemli yeri olan Miss Galdys Ricarde Seaver ile evlenir. Aynı yıl1907-1908 yılları arasında Kahire'deki Uluslararası Karma Mahkeme'de bir SQreavukatlık yapmak üzere Mısır'a gider. Döndükten sonra tam zamanını ekonomiyeayırmaya karar verir.

1909'da CzernowilZ'de yardımcı profesör olur. Burası Avusturya-Macarista.imparatorlu~u zamanından beri, upkı Jön Türkler gibi. liberal rıkirli rejime muhalifgenç aydınları siyasi çevrelerden uzak tutmak için kullanılan bir tür sürgün yeri olduluiçin. aynı .zamanda canlı bir entellektüel atmosfere sahiptir (Stolper, 1975: 67). tki yılsonra da (1911), 1913-1914 yılları hariç. 1919 yılınakadar profesörlük yapacalı Graz'dagöreve başlar. Fakültede tam gün çalışan en genç profesördür. Ondan başka iktisatçı dayoktur. O zamanlar iktisat. Hukuk Fakültesinde okutulmaktaydı. MUfredataiktisat koy•.ve iktisadın tüm alanlarını içeren yo~un bir program geliştirir. 1911 yılı aynı zamandaonun meşhur The Theory or Economic Development adlı eserini yazdılı yıldır;yaşı 28.

1913 yılında misafir ö~retim üyesi olarak bir yıllılına KolombiyaÜniversitesi'ne gider. 31 yaşında olan Schumpeter'a burda onur doktoru derecesi verilir.BirinCiDUnyaSavaşı'ndan hemen sonra tekrar Avrupa'ya döner. .

Avusturya'da kaldılı son altı yılda (1919-1925) akademik olmayan işlerleutraşır. Önce. 1918'de bir müddet Alman kamulaşurma komisyonunda çalışır. DahaAvusturya-Macaristan monarşisi çözülmeden yazdılı "The Crises of Tax StalC"isimli çalışmasında savaş sonrası karşılaşılacak sorunları sezer ve siyasal yetersizlijinU1kenin iktisadi. sorunlanna getirilecek muhtemel çözümleri geçersiz tılacal.öngörüsünde bulunur. Nitekim, 1919 yılında Avusturya Cumhuriyeti kurulduJunda.Katolik-Sosyal Demokrat koalisyon hükümetinin çalnsı,üzerine ouo Bauer

158 ÖMERDEMİR

kabinesinde Maliye Bakanhlı görevini üst1endiAinde,başta enflasyon olmak azere hiçbir I:onuda tam bir uygulama yapmasına imkan tanınmadan, alu ay sonra görevdenaynlrnaya zorlanır ve aynıır.

Bakanlıktan aynıdıktan iki yıl sonra, Viyana'nın :;aygınbankalarından birisi olanBieelerman, Bank'a müdür olur. İktisadi görüşlerine paralel bir şekilde kişiselyabumlara oldukça yüksek mebIaglardayatırım kredisi verebilmek için büyük kolaylıklarsa~ır. Bu kredilerin büyük bir kısmı açık hesapur. 1924 yılında Avusturya ekonimisiçalkılanır ve bankayla beraber Schumpeter'inda işleri teırsgider, yabrımlara verilen fonlargeri dönmez ve banka batar; Schumpeter da~ gibi borçla bankadan aynlır ve on yıldanfazln bir süre maaşı yanısıra, yazı ve konuşmalarıyla elde ettili gelirlerle bu borçlarınıOderneyeçalışır.

Schumpeter'ın gençlik yıllarından itibaren kadınlarla şaibeli ilişkileri vardır.Giyiim kuşamına, yiyip içmesine çok özen gesterir. Bu yönüyle tam bir aristokralbr.Özellikle banka müdürü oldu~ dönemlerde bir çok dedikoduya adı karışır. Yukarıda dasöylendi!i üzere, 1907 yılında bir İngiliz kadınla evlenir. Bu evlilik, bir kaç ay sonraboşıınmayla sonuçlanır. 1925 yılında Avusturyalı bir hizmetlinin kızı ve kendisinden 20yaş daha küçük olan Anna Josefina Reisinger ile ikinci evliliğini yapar. Karısınıçok sevmektedir. Fakat talihi kötü gidecek ve 1925 yılı içinde Schumpeter iki olaylaoldukça sarsılacakur. Önce, kedisine çok bağlı olduğu ve yetişmesinde oldukça eme~geç<:nannesini, bir ay sonra da doğum sırasında çok sevdi~i karısını kaybeder. Bu trajikgünıl bir arkadaşı şöyle tasvir eunektedir: "Schumpeter, kırmızı güUerle süsledi~i, içindekolları arasında minik bebeğiyle yatan genç ve güzell:;ınsının tabutu başında dilsiz birşekilde dikilmektedir" (Prowse, 1992: 7). Bu iki olay uzun süre hem ruhsal dengesini,hem de akademik başansını olumsuz yönde etkileyecek ve bir daha kolay kolaytO~lflanamayacakur. Artık bundan sonra annesi ve karısını "die Hasen" (canlarım)olarak anacakur. Nitekim 1948 yılında Amerikan Ekonomi Birlili'nin başkanlılınaseçildiğinde oldukça ilgi çeken konuşmasına "Hasen, beni desteklediğiniz için çokteşekkürler ..." diye başlaması onun annesi ve eşine ba~Iı1lğını göstermesi bakımındanson derece ilginçtir.

Bir ara. kısa bir süre için Japonya'ya gider. Döndüğünde Bonn Üniversitesi'ndemaliye bölümünde yedi yıl akademik hayatına devam eder. Hitler'in iktidara gelmesindenkwı bir süre önce Harvard'a gider. Orada 1937 yılında Elizabeth Boody ile üçüncüevli.li~ini yapar ve 1932'den ölümüne kadar olan süre içinde de HarvardÜniiversitesi'nde profesör olarak çalışmalarını sUrdürür.

Amerika'da bulunduğu süre içinde Ekonomelra Derneli'nin kurucuları arasındayenılır ve 1937 ile 1941 yılları arasında bu derneğin başkanlığını yürütür. 1948 yılında da, Amıerikan Ekonomi Birlili başkanhgına seçilii. Schumpeter, Amerika dogumluolmadığı halde Amerikan Ekonomi Birlili başkanlı~ına seçilen tek kişi olmak gibibirayncalıga da sahiptir.

Ocak 1950'de Taconic'deki evinde, aynı yıl doMu~u Keynes'in ölümünden dörtyıl ,sonraölUr.

JOSEPH A. SCHUMPETER: HAYAll, ESERLERI VE KATKILARI 159

2. Eserleri

1908 . Ads Wesen und der Hauptinbalt der t.eoretilcbe.Nationalökonomie. Leipzing: Duncker 6 Humbloı

(1912) 1934 The Tbeory or Economie Development: An Inquiry IntoProfits, Capital, Credil, Interest, and the Business Cycle. HarvardEconomic Studies, CiIı 46.

(1914) 1954 Economie Doctrine and Metbod: An Historical Sketc ••London: AlIen and Unwin.

4-38:(1918) 1954 The Crisis of the Tu State.lnternational Economi, pum 4:

(1919-1927) 1951 Imperialism and Social CIasses. New York: Kelley.

(1939) Business Cycles: A Theoretieal, Historieal, and StatistiulAnalyssis or the Capitalist Process. New York and London: McGraw-Hill.

(1942) 1950 Capitalism, Socialism, and Democraey. New,York: Harper.

(1954) 1964 History or Economic Analysis. Edited by E. B. Schumpeta'.New York: Oxford University Press.

"The March into Socialism" (1950)

1951 Essays. Edited by Richard V. elemence. Cambridge, Mass.: Addison-Wesley.

1951 Ten Great Economisls: From Marx to Keynes. New York: OxfordUniversity Press.

Schumpeter'ın bütün eserlerinin, yabancı dillere çevirilerini de içeren kapsamlı birbibliyografyası için bakınız E~B. Schumpeter, (1950), 1991: 120-138.

II. IKTISADI GÖRÜŞLERI

ı. Metodolojisi

Schumpeter'ın sosyal yetişme tarzına 'paralelolarak elitist bir bakıŞ açısına sahipoldugu söylenebilir. Maliyeden tarihe, sosyolojiden siyasete kadar çok geniş bir ilgi alanıolmakla birlikte, Schumpeter iktisada daha yakın bir ilgi duymaktaydı. Bonn'da KamuMaliyesi adı altında verdi~i derslerin önemli bir bölümünü Marshall'ın Principles'ınmtartışmasına ayınrdı. Ders ve seminerlerinde kendi düşüncelerini empoze etmekten ziyadedaima ögrencilerini kendi görüşlerini geliştirmeleri için zorladılı anlatılmakladır. NitelcimBonn ve Harvard'da toplam dokuz yıl ders ve seminerlerine katılan Stalper, bu süreiçerisinde Schumpeter'ın sadece iki kez, o da öArencilerini tahrik etmek için, kendiçalışmalarından bahsettilini hatırladılını söyler (Stolper, 1975: 68).

160 ÖMERDEMİR

Schumpeter'a göre, tüm iktisadi ve di~er çözümlemeler gözlemlenen mevcutgidişatla ilgili bir önerme ileri sürmektenöte bir şey yapmazlar. Bunlar bize neolac:allOl deAil, gözlemlenen duruma herhangi bi,r yeni faktörün mOdaheledebulunmaması ve her şeyin gözlemlendi~i gibi hareket et.meyedevam etmesi durumundane olabilecelini söylerler. Sosyal ve ekonomik ilişkilerle ilgili olarak"kaçınılmazlık" yahut "zorunluluk" denilen şey de bundan ibarettii' (Scbumpeter, 1950:61).

Aynca Schurnpeter, şimdiki haliyle, sosyal bilimlerin üzerine kuruldulu keyfiişbölümüne de karşıdır. M. Weber ve K. Marks etkisiyle sosyal iktisat olarak dabilinen disiplinüstü (transdisciplinary) bir iktisat taraftandır. Ona göre sosyal süreçböUlnemez bir bütündür. AJwJurmacınıntasnif edici eli 'bubüyük ırmaktan keyfi olarakiktisadi olgulan çekip çıkarmaktadır (Prowse, 1992: 7).

Makrodan ziyade mikro bir yaklaşım benimseyen Schumpeler'a göre iktisadianaliz, neoklasik yaklaşıma uygun olarak, firma ve hanehalkı teorisi üzerinekumlmalıdır (Haberler, (1950), 1991: 105). Çözümleme konusu olarak gördüAüsist,em de mekanistik olmaktan ziyate sosyo-ekonomiktir. Az sayıda ve belirlidelişkenlerlekesin sonuçlar elde etmeye çalıŞmak yerine, toplumun gelişiminde etkiliolacak çok sayıda delişkenin bir araya gelmesiyle meydana gelebilecek sonuçlar Qzerindedunnayı tercih etmektedir. Bu yüzden yöntem bilimsel bireycililine ralmensonuçlardan çok ,süreçler, determinizmden çok ihtiyarilik üzerindeyolunlaşmaktadır (Giersch, 1984: 105).

Schumpeter iktisatta matematik kadar sezgisel içgörünün de (intuitive insight)önemli bir araç oldulunu düşünmektedir. Ricardo, Marks ve Walras gibi düşünürleribüyUkdüşünür haline getiren şeyin, işe yarar soyutlamalar yapmalarınımümkün kılan butür sezgilere sahip olmaları olduğunu düşünmektedir. Aslında iktisadi yöntemin

. merllcezinibu sezgi oluşturmaktadır (Seligman, 1962: 697). Nitekim öldüAü yıl olan1950'de konjonktürel hareketlerle ilgili çalışmalarda matematiksel modellerin umdu~ukarnır verimli olmadığını itiraf etmiştir.

ISchumpeter hiç bir yöntemin diğer tüm yöntemler üzerine üstünlük sallayacak birgen€:lliğesahip olmadığını söylemekle beraber, iktisadi olguların incelenmesi açısındanb~ öncelik sıralaması yapmak gerekirse teorik, istaıtistiksel ve tarihsel yöntemarasında üçüncüsünün en önemlisi olduğu kanaatinde olduğunu belirtmektedir. Ancak,fiyaı:teorisi tarihsel yöntemden ziyade soyutlama ve model kurmayı gerektirecektir. Buyüzden, ona göre, mutlak anlamda üstün yöntemlerden bahsetmek anlamlı de~ildir.Çalışmalarında tüm yöntemleri kendince verdiği öneme uygun olarak harmanlayarakkullanmış, bir yönteme bel bağlamanın sağlıklı bir yol olmadlllOl söylemiştir(Seligman, 1962: 698).

Schumpeter sosyal bilimlerin metodolojik açııdan iki öldürücü hastalıktanmuzdarip oldulunu söyler. Bunlardan birincisi kendn çalışma yöntemini mümkünyegılOe yöntem gören ve onun evrenselleştirilmesini isteyen çocuksu darkafalılık.ıkincisi ise kendi alanı dışındaki.branşlarda elementer düzeyde bilgi sahibi olmamanıngetirdiği cahillik. Bu iki hastalıktan kurtulmak için bütün yöntemsel dayatmalara karşıbayıak açarak "Olgu okyamisunun sayısız farklı yaklaşım ,tarzlarıgerektiren sayısız farklıyönleri oldu~unu an1adl~lmızgün ne zaman gelecek?" diye sorar Schumpeter (Maeblup.(1951),1991: 233).

JOSEPH A. SCHUMPETER: HAYATI, ESERLERı VE KATKILARI 161

2. ış Cevrimi (konjonktür) Teorisi

ış çevrimi, (buşiness cycles) "bir ekonomideki genel reel iş faaliyet düzeyindekiyükselmesi ve düşüş hareketlerinin örüntüsü"dür (Ruma ve Greıory, 1993: 101)Toplam üretimin azalması ya da artmasının nelere baglı olduguna dair açıklamalarıiçerdigi için makro iktisat iş çevrimi ve para teorisiyle başlamaktadır. Denebilir ki,Keynes öncesi makto teorinin temel konusunu bu iş çevrimlerine ilişkin açıklamalaroluşturmaktaydı. Keynes ile birlikte iktisadi sistem içerisinde bir bütün olarak üretim vegelirin incelenmesi gündeme gelmiş, makro iktisad bagımsız bir alan olmaya başlamışıır(Freeman, 1990).

Schumpeter'ın iş çevrimi teorisi, uzun ve kısa dönemli zaman serilerininistatistiksel bir çözümlemesinden oldukça farklı özellikler taşıyan ve tarihsel boyutasahip bir teOridir (Stolper, (l9S1), 1991: ISI).

i

Schumpeter'ın katkısını incelemeden önce iş çevrimi teorisinin temel unsurlarınaanahatlarıyla bir göz atmakta fayda vardır. Bu alandaki başlıca teorik ve kaVramsalkatkıları Hansen 8 başlık altında toplamaktadır: .

1. çevrim hareketinin en temel özelligi sabit sermaye ile yapılan üretim oranındabir dalgalanmanınmeydanagelmesidir (Tugan-Baranowsky).

2. Çevrimin patlama aşamasında yatırım tasarrufu, depresyon aşamasında isetasarrufyatınmı aşmaktadır (Tugan-Baranowsky,Wicksell).

3. Reel sermayenin getiri oranının paranın faiz oranını aşması durumunda yalınmimkanları artmaktadır (WickseIl).

4. Hızlı teknik ilerleme, nüfus ve kaynaklarda hızlı büyüme ve yeni tOPraIdaradogru hızla genişleme deneyimi olan dinamik bir toplumda daha uygun yatınm imkanlanyaratılmaktadır (Spielhoff). .

S. Büyük oranda sabit sermaye kuııanan bir toplum, üretimi artırma kararı ileistenen amacın gerçekleştirilmesi arasında belirgin bir mesafe tecrübe etmektedir(Aftalion). '

6. Çok miktarda dayanıklı sermaye malları kullanan bir toplum nihai taleplekiıhrnh dalgalanmaların türevsel sabit sermaye talebinde daha geniş dalgalanmalara nedenolacagını keşfedecektir (Aftalion).

7. ıktisadi sistem, dışsal şoklara karşı çevrimsel düzenleme hareketleriyle tepkiverebilen bir salıncaklı oyuncak ata benzemektedir (Wicksell).

8. Dinamik bir toplum, çılgın bir yeni yatınm faaliyetine neden olanyenilikçilerinin öncü1ü~üyle denge alanlarından daima uzaklaşan bir gelişme gösterir(Schumpeter) (Hansen, (19S1), 1991: 209).

Bu sıralamada görüldügü üzere Schumpeter'ın iş çevrimi konusundaki kavramsalbirikime katkısı nitelik olarak digerlerininkinden büyük farklılıklar göstermektedir.

.1

162 ÖMERDEMİR

Schumpeter öncesi iş çevrimi teorisindeki açıklamalar, insanın dışındaki faktörlerüzerinde yo~unlaşıyordu. Schumpeter yarallCImllteşebbıslerin iktisadi hayatta meydanagelen çevrimlerin. oluşmasındaki rolleri üzerinde durarak, iş çevrimi teorisine insanfaktörünü katmlştır. Bu, önemi küçümsenemeyecek niteliksel bir katkıdır.

Bu katkıyı daha yakından görmek için Schumpeteır'ın iş çevrimi teorisinin ikili(dunı) bir yapı arzetti~ini belirtmek gerekir. Bu düalizmin bir yanında girişimseletkiıııliklerinneden oldu~ çevrimler (yenilik teorisinde, ilzerin<;ledaha ayonoh olarakdonılacak), diıer yanında ise' iktisadi sisteme dışsal de~şkenlerin müdahalesi sonucuortaya çıkan derin depresyon, yüksek işsizlik gibi nedenlerle ortaya çıkançevrimleryenilmaktadır. (Warburton, (1953), 1991: 319). Bu dualite Schumpeteryen iş çevrimininiçsel de~şkenlerin mi, yoksa dışsal değişkenlerin mi sonucu meydana geldi~ konusundada bir tartışma başlatmaktadır. Schumpeter iktisadi değişimin nitelikselolarak üç farklıbelirleyicisini birbirinden ayınr. Bunlar dışsal şoklar, dengeli bir şekilde gerçekleşeniktiııadi büyüme ve yeniliklerdir. Birincisi, tanımı gereği iktisadi çözümlemenin dışındakalmaktadır. Bir çok çağdaş iktisadi büyüme teorisinin temel ilgi alanını oluşturanden,genin korunması yoluyla ekonomik büyüme unsuru da Schumpeter tarafından çokfazla konu edinilmemektedir. Geriye yeniliklerin iktisadi değişimdeki rolü kalmaktadır.Schumpeter ıktisadi Kalkınma Teorisi'nde iş çevrimi bağlamında tamamiyle bukonu üzerindedurmaktadır (Ursprung, (1984), 1991: 102). Eğer iş çevrimi, yeniliğinortaya Çıkması ve eskimesi ile onun meydana getirdiği tepkiler olarak görülürse, bununiçsel dinamiklerle meydana geldiği söylenebilir; ancak yine aynı yeniliğin veriyideğiştirdi~nin kabul edilmesi durumunda, bu sefer de yeniliğin dışsal bir deıişkenoldıuıunu söylemek. mümkündür (Hansen, (1951), 1991: 210). DolayısıylaSchumpeteryen yaklaşımda yeniliğin nasıl tanımlandığı. büyük önemtaşımaktadır. Buyüzden yenilik teorisine daha yakından bakmakta fayda vardır (Freeman, 1990: 22-23).

3. Yenilik Teorisi

Yenilik, "bir şeyi meydana getirme usulünde meydana gelen, tarihsel ve geridöndüıiUemezbir de~şiklik" olaraktanıınlanabilir (Hall1~n, (1951),1991: 210). .

Burada, Schumpeter'ın yaklaşımında iktisadi alanda yenilik (innovation) ileicaı.'ın (invention) aynı anlama gelmediğinin belirtilmesi oldukça önem taşımaktadır.Schumı>eter'a göre kalkınmanın taşıyıcısı mucit(inventor) deAii, yenilikçidir(innovator). Çünkü. yenilik haline gelmeyen icat kalkınmanın itici gücü olamaz.Dolayısıyla bir icadın yenilik haline gelmemesi durumunda'çok fazla bir önem olmadığıiçin, mucitten ziyadeyenilikçi iktisadi hayatta motor görevi üstlenmektedir. Başka birifadeyle mucit fikir verir, girişimci onu gerçekleştirir. Girişimciningerçekleştidiği fikrin ilk kez ileri sürülmesi anlamında, yeni olması da gerekmez (The 'inventor produces ideas. the entrepreneur "gets things done", which may but need notemllx>dyanything that is scientificalIynew) (Schumpeter, 1947: 152-53).

Kısaca teorisindeki kilit kavramlardan biri olan yeniliAe Schumpeter oldukçadenişik bir anlam ve işlev. yüklemektedir. Bilindiği üzere üretim fonksiyonu,üretimde kullanılan faktör miktarının de~işmesi durumunda ürün miktarında meydanagelecek de~işmeyi, ifade eder. Schumpeter'a göre, eler faktör miktarıdetil de,.fonksiyonun biçimini deliştirildilinde, ürün miktarında veyaka1.itesinde bir artış yahut miktar ve kalite aynı kalmak kaydıyla faktörfiyatlarında bir düşüş olmaksızın maliyettf. bir azalış elde edildili

JOSEPH A. SCHUMPETER: HAYATI, ESERLERI VE KATKILARI 163

takdirde ortada bir yenilik sözkonusudur. Daha öz bir ifadeyle yenilik, "yenibir üretim fonksiyonu meydana getirmek" (the settinf up of a new production function)olarak tanımlanmaktadır (Schumpeter, 1964: 62). lk bakışta çok açıklayıcı gözükenbu tanımın, çokgenel, çok dar, yahut totolojik nitelikte oldutuna dair eleştirileryapılmaktadır (Clemence ve Doody, 1963: 36-37).

Bu tanımlama çerçevesinde Schwnpeter beş tür yenilikten bahsetrnekledil:

ı.Tüketicinin daha önce tanımadıtı yeni bir malın ya da bir malın yeni hirtipininveya aynı malın yeni bir kalitesinin piyasaya sürülmesi.

2. Üretime yeni bir teknilin uygulanması.3. Yeni piyasaların keşfi veya yaraulması.4. Yeni bir hammadde veya yan mamul madde kaynatınm bulunması.5. Endüstrinin reorganizasyonu (Schumpeter, 1964: 62-74).

Schumpeteryer yaklaşıma göre, iktisadi hayatta yenili~in meydana getirditiçevrimlerin farklı türlerde ortaya çıkmasının üç nedeni vardır: Birincisi, yenilitinortaya çıkması için gerekli olan zaman, yenili~in türüne batlı olarak detişebilir. Bazıyenililelerinhayata geçirilmesi çok büyük miktarda donanım ve malzeme gerektirir. Bunaek olarak yeniliklerin toplumda kabul görüp benimsenme süreleri de farklı farklıdır.İkincisi, yenili~in etki biçimi de~işik olabilir. Bazı yenilikler tek bir çevrime, bazılarıise ardarda gelen çevrimlere neden olurlar. Üçüncüsü, yeniliklerin ortaya ÇılclŞsürecifarklı olabilir. Ome~in birçok yenilik, birbrine ba~ımlı olarak daha büyük bir sürecin birparçası olarak meydana gelebilir. Bu nedenle Schumpeteryen teori birbirini izleyen basitdalgalanma dizilerini de~il, belirsiz sayıda eşzamanlı çevrimleri ima etmektedir(Clemence ve Doody, 1963: 18-19).

ış çevriminin temelini oluşturan yeniliklerin ortayaçıkmasındaki faktörler vebunların iktisadi sistemlerin evrimindeki rolü konusunda Schumpeter'a bir takımeleştiriler yöneltilmektedir (Freeman, 1990: 44-46). Schumpeter'ın bu konudakigörüşleri, kapitalizmin niçin zorunlu olarak kendi akibetini hazırlayaca~ı konusundakiaçılclamalarıincelenirken ele alınacaktır.

4. Girişimci Teorisi

Girişimci terimini iktisadi ba~lamda ilk kez kullanan Richard Cantillon'dur. 1755yılında, ölümünden 21, yıl sonra basılan eserinde CantiIIon, girişimci terimini,harcamaların bilinebilir ve kesin ancak gelirin biiine'mez ve belirsiz oldu~ukoşullar altında iş yapan herhangi bir bireyi nitelemek üzere kullanmaktaydı (Binks veVale, 1990: 9). Daha sonra bu kavram, üretim faktörlerini bir araya getirerek üretimingerçekleşmesini sa~layan kişi olarak ekonomi literatüründe teknik bir terim halinegelmiştir. Schumpeter için yenilikçi girişimci çok özel bir anlam taşımaktadır.Schumpeter'ın iktisadi düşünceye en büyük katkılarından birisi, kapitalist sisteminbüyümesinde bilginin, girişimcilerin ve yeniliklerin önemi üzerinde durmasıdır.

Binks ve Vale'nin de beliruiAiüzere, Schumpeter'da girişimci yeni kombinezonlarmeydana getiren soyut bir kategoriye dönüşmektedir. Girişimci, yeni ürünler, yeni üretimsüreçleri ortaya koyan bu özelliAi ile iktisadi hayatta geri döndürülemez dönüşümleryaratan bir faktördür (Bink ve Vale, 1990: 14-15). Böylece iktisadi hayatta insanınönemli ve belirleyici bir rolünün olduAu vurgulanmaktadır. Bu nedenle, ona göre,

164 ÖMERDEMİR

ekonominin gerçek aktörleri, ekonomiye yenilik getiren girişimcilerdir. Büyümenin vezen:ginli~in öncüleri, Keynes'in ileri sürdü~ gibi efektif taleb yaratan tüketiciler de~il,yenilikçi işletme yöneticileri ve müt;eşebbislerdir (Schumpeter, 1947).

Ancak tarih sadece iktisadi gelişmenin tarihi de~i1dir. Baunın tarihsel gelişiminigöz önüne alarak Schumpeter iktisadi, sosyal ve siyasal gelişmelerin arkasındaki iticigücün bit" grup insanda toplandı~ını söyler. Bunlar, t.oplumun teknolojik sınırınıgenişleten müteşebbisler, burjuvazinin ticari kafa yapısına yabancı siyasal işlevleri yerinegetirerek kapialist sistemi koruyan soylular ve yıkıcı eleştirilerle ahlaki temelleriaşırıdırarak kapitalizmin tahrip edilmesine yardım eden entellektüellerdir (Giersch, 1984:104).

Aynca, Marks'ın sözünü etti~i kapitalist sistemin büyümesiyle' aZaIan kAr hadleribu yenilikler tarafından yeniden canlandınlacakur. Yenilikçi müteşebbisler sürekliaulumlar yaparak malların niteliğini degiştirerek, miktarlar ve çeşitlerini arurarak yenimallar piyasaya sürerek, yeni üretim ve pazarlama teknikleri geliştirerek dinamizmisürl~k1icanlı tutaCaklardır. Bu yÜZden büyümenin devamı, bu tür yenilikçi girişimlerinço~a1masına imkan tanıyan uygun sosyal ve ekonomik şartların gelişmesine bağlıdır.

Burada dikkat etmek gerekir ki, Schumpeter'llt göre, b~r ürünü dizayn etme,geliiştirme, üretme ve pazarlamaya girişme kapasitesi, yaraucı' etkinliklerde bulunmakap,asitesi ile özdeş olmadığı gibi, bu iki etkinlik tUrunün aynı örgütlenme biçimiiçeıisinde birlikte bulunma zorunlulu~ da yoktur. Aynı şekilde bir malı ilk kez piyasayasunma ile onun yaygınlaşmasını sa~lama arasındaki farka da dikkat etmek gerekir.Biliinen ama yaygın olarak kullanılmayan bir malın yaygın kullanımını sa~lamak da,Sclııumpeter'a göre, önemli bir yeniliktir (Freeman, 1990: 47-48). '

5. Denge' Teorisi

Klasik iktisatçılar (Keynes öncesi iktisatçılar anlamında) statik bir şekildefirmaların verimliliğini konu edinen tam rekabet üzerinde odaklaşmışlardı.Schumpeter'a göre ise tam rekabet ne olmuştur, ne de olacaktır. "Iktisadi hayaunde~;işmeyeni gerçeği -bütün hayatta olduğu gibi-- değişimdir" (Prowse, 1992: 7). BuYÜ2:den,Schumpeter, ekonominin temel sorununun klasik ve neoklasiklerin söylediğigibi denge durumunun değil, aksine sürekli yap' deAişikliainin na,sıI ortayaçıktlaının incelenmesi olduğunu söyler. Dolayısıyla, sosyal gerçeklikle ilgilime1canistik bir yaklaşımla bilgi edinmenin karşısındadır. Ona göre özgül 'olaylardanoluşan sadece tek bir tarihsel gerçeklik yoktur. Tarihsel gerçekliği anlamak için sadeceolayların eşzamanlı olarak birbiriyle olan ilişkilerini kavramak yeterli değildir, zamaniçinde dikeyolarak da olayların birbiriyle olan ilişkilerini bilmek gerekir. Eşzamanlıilişkiler denge teorisinin, zaman içindeki ilişkiler de dinamik teorinin konusunagirmektedir. Fakat belirli bir zamanda meydana gelen bir olayı açıklamak için hemdengete'orisi. hem de dinamik teori gereklidir. Aslında dinamik ile statik teoriarasındaki fark sadece bir zaman boyutununolup olmaması da değildir. Hem dengedurumu, normatif bir içeriğe sahip olan. özlenen ideal bir durum, bir a1un çağ da de~ldir,ona göre (Stolper, 1975: 68).

Mevcut dünyadaki gelişmelere işaret ederken de katılıktan çok uygunluk,duıratan optimaliteden çok hareket üzerinde vurguda bulunur Schumpeter. Dengeçöı:ümlemelerinin estetik çekiciligi olmakla beraber, devirsel ve kesintili gelişmelerin

JOSEPH A. SCHUMPETER: HAYATı, ESERLERİ VE KATKll.ARI 165

iktisadi hayabn ve tarihin normal özel!ikleri oldulu gOrUşOndedir.Ona göre uygarlık1ar,bilinmeyen bir nedenle, deneme-yanılmayla yol alırlar. Tüm denge noklalan dasarkacm gidip gelme sürecinde sOkünnoktasmı bulması gibi, ancak diler tarUa geçinceanlaşılabilir (Giersch, 1984:.105).

6. Yaratıcı Yıkım Teorisi

Denge iktisadında klr, her ne kadar riski üstlenmenin bir ödülü olarak gOrU1üyoridiyse de makul bir açıklaması yapılamamaktaydı. Birazdan görüleceli ÜZereSchumpeter'ın teorisi bu konuya da açıklık getinnektedir. ona g&e, kapitalizmin başarısıgirişimcilerin ortaya çıkmasına imkan veren koşulları yaratmasına balııdır. Girişimcileryeni ürünler yaratarak veya eski ürünleri yeni bir şekilde bir araya getirerek refahınartmasına yardımcı olurlar. Bunuyaparken geçici tekeller kurarlar. Buna Schumpeaeryaratıcı yıkım demektedir. Yaratıcı yıkım, yeni ve daha iyi ürünleri üreten firmalarıneski ürünleri ve onları üreten firmaları tasfiye eunesi, bu yolla yeni teknolojilerin orebmsürecine dahil edilmesi ve yaygınlaşbnlmasıdır (Montgomery ve Wascher, 1988).Bu yaratıcı yıkım sürecinde ortaya çıkan tekeller ooplum için yararlıdır. Çünkü,ancak bu yolla yenilikçi girişimciler ooplumudönüştürürler. Eler tekeller engellenirsegirişimciler yeterli kir elde edemeyeceklerdir. Bu, onlann yenilikler için kaynakayırmamalan demektir. Nitekim DuPont naylonunun kolay bir şekilde OreIiIebilmesiiçinon üç yıl süren araşurmalara 27 milyon dolar, aynı şekilde R.C.A'nm da televizyonunungeliştirilmesi için 65 'milyon dolar harcandılı söylenmektedir (Buckingham, 1958:213). Neoklasiklerin ileri sürdülü gibi tam rekabet şartlarına uygun olarak yeni bilgi veteknolojinin aynı anda bütün firmalar tarafından kullanılması ve sonuçta her fırmanınancak normal kar. elde etmesi toplumsal üretimin ençoklaştınlması için gerekliyse,yani tekeller toplum için faydalı delilse, araştırma ve geliştirme harcamalannınmaliyetine katlanmayı hiçbir firma göze a1amayacakbr. Araşurma-geliştirme olmayıncayenilik ortaya çıkmayacak, yenilikolmayınca da toplumun iktisadi dinamizmikaybolacaktır. Bu yüzden Schumpeter'a göre tekelleri engellemek yenilili ve ilerlemeyiönlemektir (Prowse, 1992: 7). Schumpeter'ın bu görüşü, tekelin iktisadi ka1kınmadalcirolü konusuna yeni bir boyut getirmeklekalmamakta, aynı zamanda araşbrma ve ,geliştirme çalışmalarının hangi tür firmalar tarafından daha verimli biçimdegerçekleştirilebileceline dair bir tartışmaya da hız kalmaktadır (Fisher ve Temin,(1973), 1991: 39-41).

Böylece, ekonominin dinamizmini yaratıcı yıkımların salladılını söylemekleSchumpeter kir konusuna da bir açıklama getirmektedir. Sürekli büyümeyi vegelişmeyi sağlamak için yapılan yeni icatlar ve yenilikler nedeniyle bir çok eski şeyiortadan kaldınrken toplum dönüşmekte4ir. Bunun karşılığı da klrdır. Nitekim kiroranlarının düşmesi toplumu durağanlaştıracak ve sonunda kapitalist sistemiçökertecektir. Bu yüzden klasiklerin kann haklılığı konusundakitartışmaları, yeriniSchumpeter'ın yaratıcı yıkımların, dolayısıyla yeniden doğuşların maliyetini karşılayacakbüyüklükte kArınolup olmadığı tarbşmasına bırakmıştır (Sallam, 1991: 36).

7. Kapitalizm Teorisi

Schumpeter, çalışmalarında ağırlıklı olarak kapitalist süreci incelemektedir.Kapitalizmin gelişimi ve kendisini yenileme potansiyellerini araşbnnaktadır. Bu yüzdengörüşleri, çoğunlukla kapitalizmin karşılaşacağı bunalımları ele alan ve bu s~in nasıl

166 ÖMERDEMİR

gelişece~ine ilişkin açıklamalar getiren Keynes 've Marks'ın görüşleri ile~,llaşbrJDall olarak ele alınmaktadır (Heilbroner, 1984).

Bilindi~i gibi,' Keynes tam rekabetin gereklerinin fiilen mümkün olmadı~ınıgömrek kapitalist sürecin zamanla tıkanabilece~ini, yalınmtarla tasarruf1arakarar verenkişilerin saiklerinin farklı olması nedeniyle, tasarruf-yatırım eşitli~ininsa~ıanamayaca~ını, bu yüzden de ortaya Çıkacak talep yetersizli~inin bunalıma nedenolac:a~ını söylemekteydi. Düşük istihdamdan kaynaklanan bu talep yetersizli~indendo~,acakkrizi aşmak için devlet devreye girerek, vergi dışi gelirlerle yeni istihdam alanıaçıpyatırımlar yapacak; böylece talebi kamçılayarak krizin atlatılmasını sa~layacaktır.Yani, Keynes'e göre, devlet müdahalesi efektif talep yetersizliğinden doğan krizi aşmakiçin yeterli ve biricik çaredir.

Marks ise, emek değer teorisine bağlı olarak kapitalist sürecin bir taraftanproletaryayı yoksullaştınrken diğer taraftan kapitalistlerin kir oranlarını da düşürereksiswmi nihai olarak çöküşe götüreceğini söylemekteydi.

Schumpeter, kapitalist sürecin nihai olarak kendini yok edecek akıbeti bizzat kendi,elleriyle hazırlayaca~ını söylemekle Marks'la birleşmekte, fakat bunun gerçekleşmegen:kçeleri ve biçimi konusunda ona yüzde yüz ters düşen şeyler söylemektedir.Schumpeter mevcut refah düzeyini artırmayı, Keynes ise işsizli~in sebep oldu~u refahkaybını önlemeyi, yani mevcut refah düzeyinin gerilemesini önlerneyi amaçlamaktadır(Pa;ya, 1984: 35). Schumpeter'ın görüşleri için "Marks'ın Keynesleştirilmesi" nitelemesibile kullanılmaktadır (Haberler, (1950), 1991: 106). Ancak. doğum tarihleri bile aynıoları Schumpeter ile Keynes'in birbirlerinin görüşleri üzerine çok az etkili olmalarıoldukça dikkat çekicidir. Schumpeter İktisadi Çözümleme Tarihi adlı eserindeKeynes'e sadece "modem durgunluğun babası" olarak göndermede bulunmakta, Keynes'inise Schumpeter'ın en önemli eserlerinden birisi olan Kapitalizm, Sosyalizm veDemokrasi adlı eserini okudu~una dair herhangi bir kayıt bulunmamaktadır(Heilbroner, 1984: 681).

Schumpeter'a göre kapitalizm halen bir evrim halindedir. Capitalism,Socialism and Democraey (1950) kitabında "kapitalizm hayatını devam ettirebilirmi?" (Can capitalism survive?) sorusuna "Hayır. Devam ettirebileceğini hiçzannetmiyorum" (No. Idoo't think it can) cevabını verir (s. 61). Schumpeter'ınkapitalizmin gelece~ine ilişkKnbu kısa ve öz öndeyişi, bir ifade kalıbı olarak yaygınbiçimde kullanılmaktadır. Heilbroner aynı gramalik yapı ile fakat geçmiş zaman sigasıkullanarak sorar: "Schumpeter haklı mıydı?" (Was Schumpeter right?). Cevabı da aynıtarzdadır: "Hayır. Haklı oldu~unu hiç zannetmiyorum" (No. i don't think he was)(Heilbroner, 1993: 88).

1942'de yazdığı ve yukarıda adı geçen kitabında Schumpeter kapitalist toplumunçare~sizçökeceğini, sosyalist toplumun da yineçaresiz olarak onun yerini alacalını ilerisürmektedir. Ancak, ona göre, kapitalist toplumun çözülüp yerini sosyalist toplumabırakmasıkapitalizmin başarısızlığından değil, tersine başarısından kaynaklanacaktır.Iktisadi gelişme tarihine bakıldığında iktisadi sürecin açlık, sefalet've yoksulluk değilrefahı artıncı bir seyir izlediğini ve gelecekte de bu seyrin artarak devam edece~inisavunan Sehumpeter, sistemin çöküşünü de bu refah artışının sağlayaca~ını ileri sürer.lşsizli~in kapitalizmin bir fonksiyonu olduğunu kabul eden Sehumpeter, sistemin tam

Jt>SEPH A. SCHUMPETER: HAYATı, ESERLERI VE KATKn.ARI . 167

,olgunluk aşamasına ulaşması durumunda emniyetsizlik korkusu ve maddi yoksullutunortadan kalkaca~ını iddia eder (Schumpeter, 1928).

Beşeri ihtiyaçlar, günün birinde tamamen tatmin edildilinde, kar ve faiz oranlarısıfıra yaklaşacaktır. Bu da dunüdama demektir. ııerlemenin rutin bir hale gelmesi, aynenilerlemenin tam durması gibi kapitalist (yenilikçi müteşebbis) sınıfı gereksiz halegetirecektir. Yenilikler otomatikleşerek muta1bir hal almaya başlayacaktır. Bu durumdamüteşebbisin fonksiyonlan başka bir çok yollardan aşınmaya başlayacaktır. BOrokrasiferdi teşebbüsün yerini almaya, kuvvetli irade ve önderlik ihtiyacı kaybolmaya;kapitalizmin zorunlu olaralc büyüuüAü işletmelerin bizzat kendileri bürokratik bir halalaralc, müteşebbislerin yerine idareci veya müdür olmaktan başka vasıflan bulunmayankimselerin getirilmesiyle, ortaklann mülkiyete karşı inançları sarsılmaya başlayacaktır.Böylece özel teşebbüs ve mülkiyetle beraber kapitalizme ballılık da sönecektir. Yenilikyapan ve böylece sistemi sürekli yenileyen müteşebbisin ortadan kalkması, kapitalisttoplumun sonunu getirecektir (Schumpeter, 1950).

Schumpeter'a göre, kapitalizmin aşikar düşmanlan arasında kapitalist gelişimin biryan ürünü olan enteııektüeııer baş sırada yeralmaktadır. Enteııektüeııer, "Aydın halkınsosyal sorumluluklarından sıyrılıp, bunu siyasi iktidara alet olaralc kullanan kısmı"olarak tanımlanabilir (Sievers, 1969: 6 I). Hepsi kapitalizmin yan ürünleri olan matbaa,hümanizm, basın hürriyeti gibi faktörler, Schumpeter'a göre, günümüzün mesleksizentellektüeııerini yaratmışur. Entellektüeııer sisteme getirdikleri eleştirilerle bir çokinsanın sisteme olan ballılılını zedelemekledirler. EAitimimkanlannın genişlemesinin işhayaunın ihtiyaç duydulunda~ fazla insan yetiştirmesi de entellektüellerin sayıcaartmasına neden olmaktadır. Bu işsiz ve tatminsiz entellektfieııer sisteme karşı düşmanlıkbeslemektedirler. Ve üstelik arkalarında ayartUklanönemli bir halk kitlesi de vardır.

Bir taraftan hayaun normal mahrumiyetlerinin sorumlululunu bile sistemeyükleyen enteııektüeııerin sayısının artması, diler taraftan müteşebbislerin teşebbüsruhunun sönmesi, sistemin yaraucı ve yenileyici dinamilini ortadan kaldıracalctır.Bu da,Schumpeter'a göre, sosyalizmin kavgasız dölüşsüz gelmesi demektir.

Şartlar oluşmadan sosyalalizmi getirmeye çalışmak ise tarihin akışına müdahaleolacalı için olumlu sonuç vermeyecektir.

Kısaca, Schumpeter'a' göre, kapitalist sistem, dinamili gereli, ekonomikbunalımlarla karşılaşmakla beraber sürekli gelişecektir. Sistemin yaratulı üretim &rUşıMarks'ın söyledi~i gibi sömürüye de~il, emekçi sınıfın refahının artmsına yolaçacakur. Kapitalist sistemin sonunu getirecek olan da bu refah artışı olacaktır. Yaşamdüzeyi yükselmiş emekçiler ve aydınlarda maddi tatminsizlik yerine manevi tatminsizlikortaya çıkacaktır. EntellekHiellerinönderliğinde yı~ınlar kendi kaderlerini tayin etmek içingirişimcilere karşı tavır alacaklardır. Kendisini savunan kalmayınca kapitalist sistemdevrimsiz bir şekilde yerini sosyalist sisteme bırakacaktır (Schumpeter, 1950: 144-145).

Peki sosyalizmnedir? Ölümünden biryıl önce, American EkonomiBirlili'nin 30 Aralık i949 tarihindeki toplanusında yapulı ve sonra makale olarakyayınlanan The March Into Sodalism adlı konuşmasında Schumpeter, sosyalizmi"üretim araçlannın denetlendiği, neyin nasıl üretileceli ve kimin ne aJac:aIıyla ilgilikararlann özel olaralc sahip olunan ve özel olaralc idare edilen fırmalann yerine kamu

168 ÖMERDEMİR

otoritesi tarafından verildi~;i toplum örgütlenmesi~ olarak tanımlamaktadır(Sdıumpeter, 1950: 415).

Yani sosyalizme do~ yürümekten kasdedilen, iktisadi faaliyetlerin özel kesimdenkamu kesimine kayması, devletin iktisadi faaliyetleriyle özel ıeşebbüsün yerini işgaletm(:sidir. Aynı yazının devamında Schumpeter, sosyalizme taraftar olmadı~ını. haltasosyalizmin istenen yahut istenmeyen birşey olup olmadı~ını tartışmaya niyetininolmudı~nı. daha da önemlisi sosyalizmin gelece~i ile ilgili açık bir şekilde tahmin yahutkehfınelte bulunmadı~ını belirtir. Yapılan şeyin. metodolojisi anlaulırken de~inilenyönteme uygun olarak. gözlemlerden hareketle mevcut gidişin herhangi bir dönüşürneugmmaması durumunda manuksal olarak nasıl bir sonuca varabilece~i konusunda meiryürtltmek oldu~unu söyler (Scb.umpeter. 1950: 416).

Toparlayacak olursak, kapitalizmin çöküşüne ilişkin Schumpeter'ın görüşleriniyedi maddede toplamak mümkündür:

ı. Zaman içinde karlı yatırımlar azalmaktadır. Çünkü;a) İnsan ihtiyaçları doyunılmaktadırb) Nüfus artış hızı azalmaktadırc) Işletmeye açılabilecek yeni topraklar yoktur.d) Teknolojik yenilikler daha önceki gibi karlı yaunmlar getirmemektedir. En iyi

yalUım imkanları özel sektörden ziyade kamu sektörünün eline geçmektedir.

2. Girişimcili~in zaman içinde temel işlevini kaybetmesi. Bilindi~i üzere.Schıımpeter'da girişimcilik sürekli yenilik demektir. Fakat, bir taraftan iktisadi alandakiyeniliklerin gittikçe bürokratik nitelikler taşıyan bir araştırma ürünü haline gelmeleri.di~er yandan da iktisadi gelişmenin hızlı bir depersonalizı~ olup otomatik hale gelmesisonucu. işadamlannın sosyal işlevlerini kaybetmiş, pek fazla de~eri kalmayan bir sınıfdurumuna düşmeleri nedeniyle girişimcilik bu temel işlevini kaybetmektedir.

3. Kapitalizmin yaygınlaşurdıgı rasyonalite kendi kuyusunu kazmaktadır. Çünkükapitalizm, üzerine kuruldugu sosyal düzene karşı kuşkucu bir tavn sürekli teşviketm(~ktedir. Aynca kapitalizm, oluşumunda köşetaşı işlevi görenburjuva ailesini de çokfarklı bir şekle dogru dönüştürmektedir.

4. Kapitalizm kendi kw-omsal çerçevesini tahrip (:tmektedir. Yaratılan refahınakıbeti konusunda insanlar laıyltsız kalmaya başlamakta. sistemi kendilerinin gibigörmemektedirler. Bu yabancılaşma, sonunda da sistemi savunmaya gerek görmeyen birtavrnn yerleşmesinin ilk adımıdu~.

5. Sistemin karmaşık hale gelmesi. Kapitalizm bütün ülkelerde büyük kitlelertarafından kavranamayacak kadar karmaşık hale geldigi için. günlük iş hayaunın içindeortaya çıkan yıkıcı geri limler<: engelolacak bir ideal i~ilevi görmesi aruk mümkünolmamaya başlamışUr.

6. Sistemin idamesini saglayacak yeni yönetici sınıfın ortadan kalkması. ışverensınıfı siyasal elit için gerekli olan nitelikleri geliştirmedigi içinyönetim için yeteneksizhale gelmektedir. Bu durumda başka bir sınıfı koruması gerekir. Bu sınıf daha öncearistokrasi idi. Ancak kapitalizm aristolcrasiyi ortadan kaldırmış. yerine başka bir sınıf dakoyınamışur.

JOSEPH A. SCHUMPETER: HAYATI, ESERLERI VE KATKILARI 169

7. Aydınların yıkıcı etkisi. Kapitalizm kendini yıkmak için elinden geleni yapanbir entelijansiya üretmektedir. Mevcut durumdan hoşnut olmayan kitleleri hareketegeçiren bu grup, kapitalizme son darbeyi vurmaktadır (Dewey, (1950), 1991: 58-59).

Kapitalizmin hayatiyetini sürdüremeyeceAine ilişkin sayılan gerekçeler Uçkategoride toplanabilir: i. Girişimci işlevin kaybolmasına neden olanlar, ı.Koruyucusiyasal tabakanın yıkılmasına neden olanlar. 3. Kapitalist. toplumun kurumsalçerçevesinin yıkılmasına neden olanlar (Wood, 1991: 3).

SONUÇSchumpeter, hem yazdıAı ıktisadi Çözümleme Tarihi isimli eseriyle kendi

dönemine kadar olan iktisatçıların iktisada 'katkılarını belirlemede iktisadi düşüncetarihine, hem de muhtelif alanlardaki çalışmalarıyla iktisat teorisine katIcılanyla önemlikonuma sahip bir düşünürdür. Iktisat teorisine farlcı alanlardaki katkılarının boyutlarıhalen tartışılmaktadır. Ancak en etkili ve yaygın olarak bilinen tezi, aAırlıkh olarak dasiyasal içerimleri nedeniyle, kuşkusuz kapitalizm teorisidir. Bu teori çerçevesinde yaratıcıyıkım ve yenilikçi müteşebbis kavramlarıyla kapitalist sürecin işleyişine dair getirdiliaçıklamalar gerçekten büyük etki yaratmıştır. Ayrıca yenilikçi müteşebbislerinekonomideki işlevi konusundaki görüşleriyle 1980'Iiyıllardan sonra ortaya Çıkanarzyanbiktisat ekolü üzerinde de etkili oldugu söylenebilir (Ekelund ve ThorDtoD, 1986).Iktisat teorisine getirdiği vizyon hesaba katılmadan, değişik alanlarda ileri sürdüğügörüşlerin tek tek incelenmesi, benzer görüşlerin başka düşünürlerde de bulunmasınedeniyle katkı düzeyinin belirlenmesinde önemli yanlışlara neden olabilir. Aynı şeyinKeynes için de söylenmesi mümkündür (Corry. 1986). Keynes'in ileri sürdüAügörüşlertek tek ele alınarak diğer iktisatçıların da benzer şeyler söylediklerini belgelemek, haUabuyöntemle hiç bir düşünürün orijinal katkı niteliği taşıyan bir görüş ileri süremeyeceAininkanıtlanması da mümkündür. Bu yüzden düşünürlerin katkılarını bir bütün olarakiktisadi dünyanın anlaşılmasında getirdili vizyon çerçevesidedegerlendirmek gerekir. Bu bağlamda denebilir ki Schumpeter, iktisadi düşünce veiktisat teorisine. dinamik bir süreç olarak gördügü ekonominin gelişim seyri içinde insanfaktörünü (yenilikçi müteşebbis) öne çıkaran yeni bir vizyon getirmiş, kapitalizmteorisiyle de yaşadıgı dünyanın geleceğine ilişkin, yerleşik anlayışın geçit vermediği yönedoğru özgün bir yol aralamıştır.

KAYNAKÇA

BiDks, M. ve Vale, P. (1990). Enterpreneurship and EcoDomic Change.London: McGıaw-HiIl Book Company.

Bottomore, T. (1990). J.A. Schumpeter. ıçinde Berg, M. (der.). Political EcoDomyin the Twentieth Century (ss. i16-30). Savage, Mryland: Barnes andNoble Books.

Buckingam, Jr. W. S. (1958). Theoreiical Economic System: AComparative Analysis. New York: The Ronald Press Company.

170 ÖMERDEMİR

'Clemence, R. V. ve Doody, F. S. (1963). The Schıımpeterian System. NewYork: Reprints of Economic Classise.

CO(]lry, B. (1986). "Keynes's Economics: A Reciltution in Economic Theory or inEconomic Policy?", içinde Black, R. O. C. (der.). Ideas in Economics,(ss. 211-37). TOlOwa:Bames and Noble Books.

Dev~ey, D. (1950). "Professor Schumpeter on SOcialism: The Case of Britain",Journal or Politieal Economy, 58, 187-210. Tekrar basım Wood, I. C.(der.). J.A. Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 49-78), NewYork: Routledge.

Ekelund, R. B. ve Thornton, M. (1986). "Schwnpett:rian Analysis, Supply-sideEconomies and Macroeconomic Policy in the 1920", Review or SocialEconomy, 44(3), 221-37. '

Fisher, F. M. ve Temin, P. (1973). "Retums to Scale' in Research and Development:What Does the Schumpeterian Hypothesis Imply?", Journal or PoliticalEconomy, 81(1), 56-70. Tekrar basım Wood, ı. C. (der.). J. A.Schumpeter, Critical Assesments, cilt III, (ss. 39-53), New York:Routledge.

Fret:man, C. (1990). "Schumpeter's Business Cycles Revisited", içinde Hertege, A vePeriman, M. (der.). Evolving Technologyand Market Structure:Studies in Schumpeterian Economics", (ss. 17-38). Ann Arbor:University of Michigan Press.

Gieı'sch, H. (1984). "The Age of Schumpeter", American Economic Review,74(2), 103-09.

Haberler, G. (1950). "ı. A. Schumpeter, 1883-1950", Quarterly Journal or, Economics, 64, 333-72. Tekrar basım Wood. ı. C. (der. 1). J.A.

Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 83-119), New York:Routledge. '

Hansen, A. H. (1951). "Schumpeter's Contribution to Business Cycle Theory" ,Review or Econornk Statistics, 33, ss. 129-32. Tekrar basım Wood, ı.C.' (der.). J. A. Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 208-13),New York: Routledge.

Heilbroner, R. L. (1984).. "Economies and Politieal Economy: Marx, Keynes andSchumpeter", Journal of Economk Issues. 18(3), 681-95. '

Heilbroner, R. L. (1993). '"Was Schumpeter Right After All?" Journal orEconomic Perspe'ctive, 7(3), 87-96.

Mac:hlup, F. (1951). "Schtinipeter's Economic Methodology", Review orEconomic Statistics, 33, ss. 154-51. Tekrar basım Wood. ı. C. (der.).J.A. Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 232-42), NewYork: Routledge.

JOSEPH A.SCHUMPETER: HAYATI, ESERLERı VE KATKILARI 17l

Montgomery, E. ve Wascher, W. (1988). "Creative Desttuction and the Behavior oCProductivity .over the Business Cycle", Review of Economics andStatistics, 70(1), 168-72.'

Paya, M. (1984). "Dünya Bunalımı ve Schumpetergil ıktisat Anlayışının :YenidenDo~uşu", Banka ve Ekonomik Yorumlar, 21(8), 33.36.

Prowse, M. (1992). "One Man's Capitalism". The Times Literary Supplement,28 February 1992, 6-7.

Rurrin, R. J. ve Gregory, P. R. (1993).Principles or Economics. New York:Harper Collios College Publishers.

Saalam, D. (1991). "Keynes ve Schumpeter'in Ekonomi Bitimine Katkılan", Bankave Ekonomik Yorumlar, 28(8), 33.38.

Schumpeter, E. B. (1950). "Bibliography of the Writigs of J. A. Schumpeter",Quarterly Journal or Economics, 64, 373-84 .. Tekrar basım Wood, J.C. (der.). J. A. Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 120-38),New York: RouLledge.

Schumpeter. J. (1928). "The Instability of Capitalisın". Economic Journal,38(151), 361-86. Tekrar basım. Wiu. U. (der.) (1993) EciltutionaryEconomics. (ss. 14-39). New York: Edward Elgar Publishing.

Schumpeter. J. A. (1947). "The Creative Response in Economic History", Journalor Economic History, 7(2), 149-59. Tekrar bsım, Witt. U. (der.). (1993)Evolutionary Economics, (ss. 3-13). New York: Edward EdgarPublishing.

Schumpeter, J. A. (1950). Capitalism, Socialism, and Democracy.' ThirdEdition. New York: Harper ~d Brothers Publishers.

Schumpeter. J. A. (1954). History or Economic Analysis. (Edited frommanuscript by Elizabeth Boody Sehumpeter).New York: OxCordUniversityPress.

Schumpeter, J. A. (1964) Business Cyds: A Theoretical, Historical andStatistical Analysis or the Capitalist Process. New York: McGraw-Hill Book Company. . .

Seligman, B. B. (1962). Main Currents in Modern Economics: EconomicThought Since 1870. New York: The Free Press of Gleneoe.

Sievers, A. M. (1969). İhtilal, Tekamül ve İktisadi Nizam, (çev. S.Yazıcıogıu), ıstanbul: Milli E~itim Basımevi.

Stolper, W. F. (1951). "The Sehumpeterian System", Journal or EconomicHistory, 11(3), 272-7. Tekrar basım Wood, J. C. (der.). J. A.

172 ÖMERDEMİR

Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 150-155), New York:Routledge.

Stolı~er, W. F. (1975) nSchumpeter, Joseph A." International Encyclopedia ofthe Social Sciences, cilt 13, 67-72. The Macmillian Companyand The.FreePress.

Ursıırung, H. W. (1984). "Zeitschrift für Nationa1ökonomie, Supplemenın 4, 39-69.Tekrar basım Wood, J. C. (der.). J. A. Schumpeter, Critica.Assesments, cilt IV, (ss. 101-126), New York: Routledge.

ÜIgE!ner, S. F. (1951). "Joseph A. Schumpeter", İstanbul Üniversitesi İktisatFakültesi Mecmuası, 12(3/4), 3-12.

Warburton, C. (1953). nMoney and Business Fluctuations in the SchumpeterianSystem", Journal of Political Economy, 16, 509-22. Tekrar basımWood, J. C. (der.). J. A. Schumpeter, Critical Assesments, cİlt I, (ss.318-34),New York: Routledge.

Wood, J. C. (der.). (1991). J. C. Schumpeter, Critical Assesments, üç cilt.New York: Routledge.

Wood, J. C. (1991). nGeneral Commentary", içinde Wood, J. C. (der.) J. A.Schumpeter, Critical Assesments, cilt I, (ss. 1-5), New York:Routledge.