Josip KrižUZGOJ I ODABIRANJE MATICA PČELA

Zagreb, 2019.

Josip KrižUzgoj i odabiranje matica pčela

Nakladnik:Pčelarsko društvo „Lipa” Zagreb

Lektor: Ivana Berg Divald

Fotografije: Josip Križ, Marko Križ, Milanko Barać, Krešimir Caba, Oliver Novosel, Darko Vukašinović, Orosman Burgueño, Internet.

ISBN 978 953 5593 928

CIP zapis je dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 001032503.

Izdavanje ove knjige potpomogao je Gradski ured za poljoprivredu i šumarstvo Grada Zagreba.

UZGOJ I ODABIRANJE MATICA PČELA

Josip Križ

Josi

p K

riž

4

SADRŽAJUzgoj i odabiranje matica pčela .........................................................3

Predgovor ...........................................................................................7

Prirodno rojenje................................................................................. 11

Razlozi uzgoja i odabiranja pčelinjih matica ....................................15

Zašto uzgoj i odabiranje pčelinjih matica? ...................................... 18

Priprema pčelinje zajednice za uzgoj matica .................................. 19

Alati, pribor i ostale naprave ...........................................................20

Izrada matičnih osnova ....................................................................28

Matična mliječ za uzgoj matica........................................................28

Matica majka ....................................................................................30

Proces presađivanja ličinki ...............................................................31

Uzgoj pomoću jenter, nikot i ezy queen aparata ............................. 32

Ezy queen aparat za uzgoj matica ...................................................35

Starter ............................................................................................... 37

Uzgajivačka zajedica ........................................................................38

Oplodnjaci .........................................................................................38

Kako uzgojiti maticu za svoje potrebe (rushfus sistem) .................40

Kada formirati oplodnjake i kako? ...................................................42

Punjenje oplodnjaka pčelama ..........................................................43

Prednost kontroliranog uzgoja ........................................................45

Proizvodnost pčelinje zajednice .......................................................46

Što je to marljivost i feromon praznog saća? ..................................48

Radna aktivnost i feromon matice ...................................................49

Utjecaj matice na radnu aktivnost pčela ..........................................51

Kako raditi odabiranje pčelinjih zajednica ...................................... 52

Uzgoj kvalitetnih odabranih trutova .................................................58

Sparivanje matice s trutom ..............................................................59

Instrumentalno osijemenjivanje matica (insiminacija) ...................63

Priprema za instrumentalno osijemenjivanje matica .....................64

Aparat za instrumentalno osijemenjivajne ......................................67

Genetičke osobine ............................................................................69

5

Uzg

oj i

odab

iranj

e m

atic

a pč

ela

Oplodna stanica ................................................................................ 70

Izolirano mjesto za sparivanje matica ..............................................71

Obilježavanje i transportiranje matica ............................................. 72

Dodavanje i zamjena matica ............................................................74

Zašto pčele teško primaju drugu maticu? ...................................... 76

Kada mijenjati maticu? .................................................................... 77

Zamjena oplođene matice matičnjakom ......................................... 79

Zamjena matice sličnih bioloških vrijednosti .................................. 81

Pogreške prilikom zamjene matice ................................................. 81

Što trebamo raditi nakon dodavanja matice? .................................84

Što napraviti nakon provjere prijema matice? ................................87

Pčelinja zajednica i lažna matica .....................................................92

Kako pčelinjoj zajednici s lažnim maticama dodati uzgojenu oplođenu maticu? .............................................................93

Agresivnost pčela prema svojoj matici ............................................94

Kako čuvati matice? .........................................................................96

Čuvanje neoplođenih matica ............................................................97

Čuvanje oplođenih matica ................................................................98

Zimovanje pričuvnih matica .............................................................99

Usporedba kvalitete matice ............................................................ 101

Uzgoj trutova na pčelinjaku za uzgoj i oplodnju matica .................106

Uloga truta u pčelinjoj zajednici ..................................................... 110

Što je kvaliteta truta? .......................................................................111

Kako osigurati kvalitetne trutove? .................................................. 112

Kako to treba raditi? ........................................................................ 113

Upotreba trutova u uvjetima suvremenog pčelarenja ................... 114

Opis kranjske pčele (apis mellifica carnica) .................................. 115

Biografija autora .............................................................................. 119

Literatura .........................................................................................120

Zahvala ............................................................................................. 121

7

Uzg

oj i

odab

iranj

e m

atic

a pč

ela

PREDGOVOR

Poštovani pčelarke i pčelari kao i oni koji ćete jednog dana postati pčelari i uzgajivači matica pčela, u ovoj knjizi su sažeta moja dugo-godišnja iskustva, od uzgoja i odabiranja najproizvodnijih pčelinjih zajednica, te o odabiru matica i trutova, kao i sva ostala moja istraži-vanja i sve ono što sam naučio od pčela, a koja ću rado podijeliti sa vama. Iako je moja struka nešto sasvim drugo, moja najveća ljubav oduvijek je bila priroda i biologija. Prva moja istraživanja počela su vrlo rano, još u osnovnoj školi, gdje mi je puno pomogla moja profesorica biologije, koja me je i usmjerila na proučavanje društvenih kukaca ali najviše na proučavanje i istraživanje života i značenja pčela u prirodi i cijelom eko sustavu. Pčelarstvo je danas moje zanimanje, a prije svega – velika ljubav, koja traje više od 35 godina, a uzgoj pčelinjih matica 25 i više godina. Nadam se da ću čitateljima ove knjige pomoći u izbjegavanju pogrešaka, te da na ovaj način uzgajanju visokopro-izvodne matice pčela, a samim time i visoko proizvodne pčelinje zajednice koje će im donositi ne samo med, pelud, matičnu mliječ, vosak i pčelinji otrov, već će imati veliko zadovoljstvo i duševni mir.

Što me je potaknulo da napišem ovu knjigu? Danas je doba, di-gitalizacije i internetizacije, ali pčele ne poznaju ljudski tehnološki napredak, već žive u zajednici koju čovjek do današnjeg dana nije i neće nikada do kraja istražiti. Zato svi oni koji se bave ovim ple-menitim poslom moraju učiti od pčela i raditi samo ono što one žele i kako žele. Naime, kao pčelar i uzgajivač matica, susreo sam se s puno pčelara, kako iskusnih tako i onih neiskusnih. Naslušao sam se svakakvih načina uzgoja, odabiranja, dodavanja i zamjene matica,

Josi

p K

riž

8

kao i tvrdnji kako odabrane matice ne vrijede ništa i razne druge priče, poput toga da su pčele izvrsni pirotehničari. Na takve tvrdnje mi je došlo da zaplačem od muke i ljudske gluposti. Eto! To su bili moji motivi da pomognem onima koji žele slušati, učiti, čitati, raditi i upotrijebiti logiku da pčela nije sisavac već plemeniti kukac, a pčelinja zajednica super organizam.

U današnje vrijeme mnogi su se okrenuli uzgoju matica pčela pomoću raznih aparata kao što su: Jenter, Nikot i Ezy Queen koji su napravljeni od plastike, a dobro je poznato da pčele jedino poznaju svoj građevni materijal, a to je vosak. U ovoj knjizi su opisana sva tri aparata, ali ovdje naglašavam da matica koja je uzgojene bilo kojim od njih je najmanje 30% slabija od one koja je uzgojene i izležena iz voštanog matičnjaka. Isto tako tvrdim da svaka matica koje je uzgojene i izležena iz voštanog matičnjaka ima najmanje 30% više jajnih cjevčica od ovih koje su izležene iz plastičnih matičnih osnova. Zato naglašavam da su svi ti aparati skupe dječje igračke, a nikako ne mogu služiti za ozbiljan i kvalitetan uzgoj matica pčela. Zar nije dovoljno zagađenja plastikom, mora, oceana, rijeka i šuma, zar mo-ramo zagaditi i pčelinju zajednicu ovom napasti, modernog čovjeka, a to je plastika?

Duša me boli kada nekome dam maticu, a on ju upropasti, kao da čovjek „biserima hrani svinje” – napiso jedan najveći doajen Hrvatskog pčelarstva Josip Belčić. Isto se i meni događa, stoga smatram da će sve ovo što je napisano u ovoj knjizi, koju upravo držite u svojim rukama, puno pomoći iskusnima, neiskusnima, ali i onima koji će se tek početi baviti ovim plemenitim zanimanjem tj, poezijom pčelarstva.Možda će neki početi realno razmišljati, promijeniti loše navike i vratiti se istinskom uzgoju matica, kvaliteti, a ne kvantiteti. Možda će neki pojednostaviti način dodavanja, zamjene i odabiranja najproizvodnijih pčelinjih zajednica, ali i odbaciti najteži oblik protu-odabiranja tj. Uz-goja matica pčela iz prisilnih matičnjaka i plastičnih matičnih osnova. Toplo se nadam da će se mnogi vratiti na ispravan put uzgoja i oda-biranja najproizvodniji pčelinjih zajednica i izvornih matica kranjske sivke. U ovoj knjizi ima nekoliko mojih teza koje znanstvenici nikada nisu pokušali dokazati već samo prepisuju i drže se nečega što nije točno. Dao sam im smjernice pomoću kojih su moje teze dokazive, a sve to bi značajno promijenilo stanje u pčelarstvu, a isto tako i u

9

Uzg

oj i

odab

iranj

e m

atic

a pč

ela

odabiranju matica, trutova i cijele pčelinje zajednice, što se tiče pro-izvodnosti i same otpornosti na neke bolesti pčela. Ali ne, lakše je ništa ne raditi nego, sposobnim i istinskim uzgajivačima poput mene i sličnima meni nabijati komplekse manje vrijednosti kako oni tamo negdje u Europi rade bolje. Međutim tvrdim da su nekolicina Hrvatskih uzgajivača matica pčela daleko bolji, kvalitetniji i odgovorniji od onih o kojima ti veliki znanstvenici govore i pišu, a nikada u životu nisu ni pokušali uzgojiti barem jednu maticu ili odabrati nekoliko trutovskih ili visokoproizvodnih pčelinjih zajednica. Nije mi namjera nikoga kri-tizirati već potaknuti na red i rad i to u pozitivnom smislu i na korist cjelokupnom pčelarstvu, a samim time i društvu, kao i eko sustavu.

Idemo reći STOP plastifikaciji u pčelarstvu. Autor