ဧျပ ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၁)

ဒမကေရစမတဆက

ျငမးခမးေဝ

ဤေဆာငးပါးသည ဒမကေရစ၏ အစက ဆြထတေဆာငးပါးတစေဆာငျဖစသည။ ဒမကေရစသညအလြနကယျပန႔ေသာ နယပယျဖစေသာလညး ဤေဆာငးပါးသည ဒမကေရစအႏစအသားမားကတ႔ထထားသည သေဘာကေတြ႕ရသည။ ေဆာငးပါးသည ဒမကေရစ သေဘာ၊ အေၾကာငးမားက ျပစေရးသားထားျခငးျဖစသည။ ဒမကေရစဆသည သေဘာက တစစတစစတညး ကစလစစြာ ၾကးစားပေဖာထားသညက ေတြ႕ရသည။ မတဆက စာစဥအေနျဖင အတငးအတာတစခအထ ျပညစေသာေဆာငးပါးတစပဒျဖစေၾကာငး တငျပအပပါသည။

အယဒတာ

ဧျပ ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၁)

ဒမကေရစမတဆက

ျငမးခမးေဝ

ဤေဆာငးပါးသည ဒမကေရစ၏ အစက ဆြထတေဆာငးပါးတစေဆာငျဖစသည။ ဒမကေရစသညအလြနကယျပန႔ေသာ နယပယျဖစေသာလညး ဤေဆာငးပါးသည ဒမကေရစအႏစအသားမားကတ႔ထထားသည သေဘာကေတြ႕ရသည။ ေဆာငးပါးသည ဒမကေရစ သေဘာ၊ အေၾကာငးမားက ျပစေရးသားထားျခငးျဖစသည။ ဒမကေရစဆသည သေဘာက တစစတစစတညး ကစလစစြာ ၾကးစားပေဖာထားသညက ေတြ႕ရသည။ မတဆက စာစဥအေနျဖင အတငးအတာတစခအထ ျပညစေသာေဆာငးပါးတစပဒျဖစေၾကာငး တငျပအပပါသည။

အယဒတာ

ဧျပ ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၁)

ဒမကေရစမတဆက

ျငမးခမးေဝ

ဤေဆာငးပါးသည ဒမကေရစ၏ အစက ဆြထတေဆာငးပါးတစေဆာငျဖစသည။ ဒမကေရစသညအလြနကယျပန႔ေသာ နယပယျဖစေသာလညး ဤေဆာငးပါးသည ဒမကေရစအႏစအသားမားကတ႔ထထားသည သေဘာကေတြ႕ရသည။ ေဆာငးပါးသည ဒမကေရစ သေဘာ၊ အေၾကာငးမားက ျပစေရးသားထားျခငးျဖစသည။ ဒမကေရစဆသည သေဘာက တစစတစစတညး ကစလစစြာ ၾကးစားပေဖာထားသညက ေတြ႕ရသည။ မတဆက စာစဥအေနျဖင အတငးအတာတစခအထ ျပညစေသာေဆာငးပါးတစပဒျဖစေၾကာငး တငျပအပပါသည။

အယဒတာ

1

ဒမကေရစမတဆက

နဒါနး

ႏငငေရးသမားမားႏင ႏငငေရးအားစတပါဝငစားသမားအၾကားတြင ဒမကေရစအေရးကစၥမားမာ သသာထငရားစြာသရပေပၚလာေသာ ျဖစရပမားျဖစလာသည။ ၁၉ ရာစထသ႔ ဝငလာေသာ အခနအထဒမကေရစက “လတစစ၏စးမးမ”(mob rule) စနစတစခအျဖစ ႐႕ခၾကေသာလညး ယခမ ေတာေတာမားမား ဒမကရက (Democrats) မားျဖစလာၾကေလသည။ စငစစ ၂ဝ ရာစေနာကပငးတြင အဓကအငဒအလဂၾကးမား (major ideologies) အေျခအေန ယမးယငကာ ျပလသြားျပး ေနာကပငးတြငဒမကေရစမးလသည ပမေတာကပစြာ ထြနးေတာက လာေပသည။

ဒမကေရစ၏ အဓပၸါယဖြငဆခက

“ဒမကေရစ”ဆေသာ ေဝါဟာရသည ဂရဘာသာစကား ‘dēmokratia’ မ ဆငးသကလာျခငးျဖစသည။‘dēmo’ ဆသညမာ ျပညသလထ(the people) ျဖစျပး “-kratia” ဆသညမာ “အာဏာ” (power or rule)ျဖစသည။

ျမနမာျပနလင “ျပညသ႔အာဏာ” သ႔မဟတ “ႏငင၏အျမငဆး အာဏာသည ျပညသ႔လကထ တြငရသညအစးရစနစ” ျဖစသည။ အာဏာက လတစဥး (သ႔မဟတ) လတစစက ရယထားျခငးမး မဟတဘျပညသလထထ အာဏာအပႏငးျခငးျဖစသည။ အတြငကယဆး အဓပၸါယဖြငဆခကမာ “ျပညသလထ၏အပခပမစနစ” (Rule by the people) ျဖစသည။

အေမရကနသမၼတ ေအဘရာဟင လငကြနးက ဒမကေရစက “လအမားအကးငာ လအမား၏အလဆႏၵအတငး လအမားက အပခပျခငး” ဟေျပာခသည။

“Of the people, By the people, For the people”Abraham Lincoln

ဒမကေရစ အမးအစားမား

ဒမကေရစက ေယဘယအားျဖင ၂ မးခြျခားႏငသည။ယငးတ႔မာ - (၁) တကရကဒမကေရစ

(၂) ကယစားျပ ဒမကေရစ (တဆငခ ဒမကေရစ) တ႔ျဖစသည။

2

(၁) တကရကဒမကေရစ (Direct Democracy)

တကရကဒမကေရစက ေရးေခတက ေအသငျမ႕၌ ဂရလမးမား စတငကငသးချခငးျဖစသည။ယငးစနစတြင ျပညသလထ ကယတင ပါဝငအပခပရေလသည။ ေအဒ ၅ ရာစေလာကတြင တညရေသာေအသငျမ႕(ဂရ) ႏငငသားမားသည ႏငငေရးတြင ပါဝငခြငရသည။ ထသ႔ပါဝငရနလညး တာဝနရသည။တႏစတာႏငငေရးရာမားက ထမးေဆာငရန ႏစစဥ ေအသငႏငငသားအားလးထမ လ ၅ဝဝ ကေရြးထတသည။ ထလ ၅ဝဝ သည တစႏစတာ တာဝနထမးေဆာငျပးပါက ေနာကတႏစတာအတြကေနာကထပ ၅ဝဝ ဥးက ေရြးခယကာ အစးရအဖြ႔ေကာငစက အသစ ထပမဖြ႔ေပးရသည။ ဤသ႔ျဖငႏငငေတာတြငး ေနထငၾကေသာ ႏငငသားမား တစေယာကမကန အစးရအဖြ႔အတြငး လပငနးမားေဆာငရြကဖးၾကေလသည။ ေအသငႏငငသားအားလးသည ဤ လ ၅ဝဝ ပါဝငေသာ ေကာငစမခမတသည ဥပေဒမားက အတညျပေရးအတြက မေပးၾကရသည။ ျခြငးခကအေနျဖင ဤစနစတြငမနမမား၊ ေကးကြၽနမား ႏင ႏငငျခားသားမားက ႏငငသားမားအျဖစ သေဘာမထားေခ။

တကရကဒမကေရစသည လဥးေရအနညးငယမသာရေသာ ျပညနယကေလးမား၊ ေရးေခတျမ႕ျပႏငငငယကေလးမား (ဥပမာ ေအသငျမ႕ျပ)မာသာလင ကငသး၍ ရႏငသည။ ယေန႔ေခတ၌တငးျပညမားတြင လဥးရည သနးႏငခ၍ ရၾကသျဖင တတငးျပညလးအဆငတြင တကရကဒမကေရစကကငသး၍ မရႏငေပ။

(၂) ကယစားျပ ဒမကေရစ (တဆငခ ဒမကေရစ) (Representative Democracy)

ကယစားျပ ဒမကေရစဆသညမာ ျပညသလထမ ေရြးခယတငေျမာကထားေသာ ကယစားလယမားမတငးျပညက အပခပေစျခငးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ကယစားျပ ဒမကေရစျဖင ေရြးေကာကထားေသာအစးရက ျပညသ႔အစးရဟ ေခၚႏငသည။ လကရ ကမၻာဒမကေရစ ႏငငမား ကငသးေနေသာ ပစျဖစသည။ ကယစားျပဒမကေရစတြင တကရကဒမကေရစ၏ အဂါၤရပအခ႕က ကငသးသည။ တငးျပည၏အေရးအၾကးဆး ဆးျဖတခကမားခရာတြင ဆႏၵခယပြမား ျပလပ၍ ျပညသမား၏ ဆႏၵကတကရကရယသည။

ကယစားျပ ဒမကေရစက အဓကအားျဖင ၂ မးခြျခားႏငသည။ အာဏာခြေဝမပစ ကြျပားျခားနားျခငးျဖစသည။ယငးတ႔မာ- (၁) လႊတေတာဗဟျပ ဒမကေရစစနစ

(၂) သမၼတဗဟျပ ဒမကေရစ တ႔ျဖစသည။

3

လႊတေတာဗဟျပ ဒမကေရစ (ပါလမနဒမကေရစ)လႊတေတာဗဟျပ ဒမကေရစ (ပါလမနဒမကေရစ) တြင ဝနၾကးခပမစ၍ ဝနၾကးအဖြ႔အားလးကျပညသလထက တကရကေရြးခယ တငေျမာကထားသည ျပညသ႔ကယစားလယ (ပါလမနအမတ) မားမျပနလည ေရြးေကာကသည။ ထ႔ေၾကာင ျပညသ႔ကယစားလယ (ပါလမနအမတ) မားမ ျပနလညေရြးခယတငေျမာကျခငးခရသသည ဝနၾကးခပျဖစလာသည။ လႊတေတာဗဟျပ ဒမကေရစတြငဝနၾကးခပသည အာဏာအျမငဆးက ရရသည။ ဤစနစတြင ဥပေဒျပေရးႏင အပခပေရးသညေရာေထြးစြာ တညရေနတတျပး သးျခားခြျခားမ အားနညးသည။ဥပမာ-ဂရတျဗတန။

လႊတေတာဗဟျပဒမကေရစ၏ အားသာခကသည ျပညသလထ၏ သေဘာထားက လငလငျမနျမနထငဟပႏငစြမး ရျခငးျဖစသည။ ဝနၾကးခပက ျပညသလထက အယအၾကညမရ ေတာလငရတတရကခကခငး အေျပာငးအလရႏငသည။အားနညးခကသည အပခပသ အစးရ အေျပာငးအလေၾကာင ႏငငအကးစးပြားက အေကာငအထညေဖာရာတြင ေႏာငေႏးကာ အေႏာငအယက ျဖစလာႏငသည။ အတလႏငငသည ဒတယကမၻာစစအတြငးတစႏစတညးႏင အစးအရအေျပာငးအလ ၁၅ ၾကမေျပာငးလခ႔ေသာ သာဓကရသည။

သမၼတဗဟျပ ဒမကေရစသမၼတဗဟျပဒမကေရစတြင လႊတေတာအမတမားအျပင သမၼတကပါ ျပညသလထက တကရကေရြးခယ သည။ ထ႔ေၾကာင သမၼတ ေရြးေကာကပြက ကငးပေပးရသည။ သမၼတက သ၏အစးရအဖြ႔တြငတာဝနထမးေဆာငၾကမည ဝနၾကးအဖြ႔မားက သ႔စတတငးကေရြးခယျပး တာဝနေပးအပႏငသည။သ႔ေသာ ဝနၾကးအျဖစ အဆျပ ထားေသာ ပဂၢလမားက ေအာကလႊတေတာ ႏင အထကလႊတေတာႏစရပလးက အတညျပေပးရသည။ ထ႔ေၾကာင မညသညဝနၾကး တဥးတေယာကကမေအာကလႊတေတာ၏ အတညျပ ေထာကချခငးမရပ ခန႔အပပငခြင မရေပ။ ဤစနစတြင ဥပေဒျပေရးႏငအပခပေရးသည သးျခားစြာတညရသည။ဥပမာ-အေမရကနျပညေထာငစ။

သမၼတဗဟျပဒမကေရစ၏ အားသာခကသည ဥပေဒျပအစးရတစရပသည တညျငမျပး ႏငငအကးကေဆာငရြကႏငသည။အားနညးခကမာ ျပညသလထ၏ သေဘာထားသည အစးရအေပၚ သကေရာကမေႏးေကြးျပး သမၼတႏငလႊတေတာ ၾကးကယစြာသေဘာထားကြလႊေသာ ကစၥမးတြင ဆးျဖတခကခရန အခနေႏာငေႏးတတသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ (Constitution)

လြတလပ၍ အခပအျခာအာဏာပငဆငထားေသာ တငးျပညတစခ၏ အျမငဆးေသာ ဥပေဒမာ“ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ” ျဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆသညမာ ႏငငေတာအခပအျခာအာဏာ၏

4

မလ ပငရငျဖစသာ ျပညသလထတစရပလးႏင ယငးအခပအျခာအာဏာက ျပညသလထကယစားကငသးခြငရေသာ အစးရတ႔ မညသ႔မညပ အာဏာခြေဝသးစြ၍ ႏငငေတာက စမအပခပၾကမညဟျပ႒ာနးထားေသာ တငးျပည၏ “အျမငဆး ဥပေဒ”ျဖစသည။ တနညးအားျဖင လထကယစား တငးျပညကစမအပခပေနေသာ အစးရအား အာဏာအလြသးစားမ မရရေအာင ထနးကြတထားေသာေဘာငတစခပငျဖစသည။

ႏငငေတာဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင:(၁) ႏငငေတာ၏ အာဏာကျပညသမားပငဆငေၾကာငး တကရငးလငးစြာ ျပ႒ာနးေပးရမည။(၂) ႏငငသားတ႔၏ ေမြးရာပါအခြင႔အေရးမားျဖစသည အေျခခလြတလပခြငႏင

အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက တကရငးလငးစြာ ကာကြယေပးရမည။(၃) ႏငငေတာအခပအျခာအာဏာ၏ ေရေသာကျမစသးသြယျဖစေသာ ဥပေဒျပေရးအာဏာ၊

အပခပေရးအာဏာ ႏငတရားစရငေရးအာဏာမားအား ခြျခားကငသးေရး (Separation of Power) ကတကစြာျပ႒ာနး၍ထႏငငေရးအေဆာကအဥး (Political Institution) မား၏ လပေဆာငပမားႏငအာဏာကငတြယမညလပဂၢလမား ေရြးခယပတ႔က ျပ႒ာနးလမးညႊနေပးရမည။

(၄) လြတလပသန႔ရငး၍ တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမားမ ေရြးခယတငေျမာကလကေသာ အစးရ၏လပပငခြငအာဏာမား၊ အစးရဖြ႔စညးပစနစ (Form of Government) တ႔က ျပ႒ာနး၍ အစးရကဥပေဒျဖင ထနးေကာငးလမးညႊနေပးရမည။

ဒမကေရစကကငသးေသာ ႏငငအမားစသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ေရးဆြကာျပ႒ာနးၾကသည။သ႔ေသာျခြငးခကအေနျဖင ေရးဆြထားျခငးမရေသာ ႏငငအနညးငယရသည။ ထႏငငမားမာ ျဗတန၊နယးဇလန ႏင အစၥေရးလ တ႔ျဖစသည။

ျဗတနမာ ႏငငေရးႏငပတသတေသာ အေျခခမဝါဒႏင စညးကမးမားက အမားက သေဘာတလကချပးျဖစရာ ေရးဆြျပ႒ာနးရန မလဟ ယဆျခငးျဖစသည။ နယးဇလနကား ျဗတနႏင ဓနသဟာယ မတေဆြႏငငျဖစရာ ျဗတနစနစက ယသးသျဖင ျဗတနက႔သ႔ ကငသးျခငးျဖစသည။

အစၥေရးလမာ သေဘာတလကခထားျခငး မရေပ။ အေျခခဥပေဒေရးဆြရန ၾကးစားခ႔ဖးသည။ သ႔ေသာဘာသာေရးႏင ႏငငေရးတ႔တြင သေဘာထားကြလႊမ ျပငးထနၾကသည။ ထ႔ေၾကာင ေစစပမေနေတာဘခနလပကာ အျခားႏငငေရးကစၥမားတြင အေျခခသေဘာတညမ ေကာငးစြာရေနေသာေၾကာင မေရးဆြေတာဘ ျဗတနႏင နယးဇလနက႔သ႔ပင နားလညမျဖင အပခပသည။

တရားဥပေဒစးမးေရး (Rule of Law)

တရားဥပေဒစးမးေရး (Rule of Law) သည လြတလပျခငး၊ တနးတညမျခငး ႏင တရားမတျခငး ဟေသာအခကမားေပၚတြင မတညသည။ တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြင ႏငငသားတငး တနးတရညတအခြငအေရး ရရၾကျခငးသည တရားဥပေဒစးမးမ၏ အမတသေကၤတပငျဖစသည။ ရာထးဂဏ၊ လမး၊

5

ဘာသာစကား၊ ကးကြယမ ႏင အသားအေရာငကြျပားမတ႔ေၾကာင ခြျခားဆကျခငးမရေစဘႏငငသားတငး၏ တနးတညမခြငက ေလးစားအသအမတျပ ကာကြယေစာငေရာကရန တရားဥပေဒစးမးမ လအပသည။

အာဏာရငစနစႏင ဒမကေရစစနစ ႏစခအၾကား မတကြျပားမမားစြာရသညအနက အေရးၾကးဆး ျခားနားခကတစခမာ တရားဥပေဒစးမးမပငျဖစသည။ အာဏာရငစနစတြင တရားဥပေဒဆေသာအရာသညအာဏာရငမား အာဏာတညျမေရးအတြက အသးခသည ႏငငေရးကရယာ တစခမသာျဖစသည။ယငးတြငတရားဥပေဒသည လထအကးစးပြားက ကာကြယျပ႒ာနးေပးျခငးမရဘ အာဏာရငမားအကးစးပြားကသာ ကာကြယေပးေလရသည။ ထေၾကာင အာဏာရငစနစတြင အာဏာရငမားသညတရားဥပေဒ၏အထက (Above the Law) တြငရေနၾကျပး ၄ငးတ႔အာဏာတညျမေရးအတြက လထကဥပေဒမားျဖငဖႏပခပခယကာ တရားဥပေဒျဖင အပခပ(Ruled by Law) ၾကသည။ အာဏာရငစနစတြငတရားဥပေဒစးမးမ၏အႏစသာရက မတရားေသာ ဥပေဒမားျပ႒ာနးျပး အဓပၸါယဖြငၾကသည။

ဒမကေရစစနစတြင ႏငငသားတငး တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြင တနးတရညတ အခြငအေရးရရၾကသည။မညသမ ဥပေဒ၏ အေပၚတြငမရသက႔သ႔ တရားဥပေဒ၏ အျပငဘကတြငလညး မညသမမရေပ။ မညသမဆ တရားဥပေဒ၏ ကာကြယေစာငေရာကမက တနးတရညတ ရရႏငသကသ႔ ျပစမကးလြနပါကလညးတနးတရညတ ျပစဒဏစရငျခငးခရမညျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ဒမကေရစစနစတြင တရားဥပေဒ စးမးေရး(Rlue of Law) သည အေရးပါေသာ အခနးကဏနးမ ရပတညသည။

ႏငငေတာအခပအျခာအာဏာ ခကမသးျဖာ

ႏငငေတာ၏အခပအျခာအာဏာ (Sovereign Power) ဆသညမာ ႏငငတစႏငငအတြငး အတငးအဆအကန႔အသတမရေသာ အၾကြငးမ႔အာဏာ (Absolute Power) ျဖစသည။ ဒမကေရစ စနစတြငႏငငေတာ၏ အခပအျခာအာဏာသည ႏငငသားမားထမ ဆငးသကျပး ႏငငေတာ တစဝနးလး၌တညသည။ ထ႔ေနာက ဒမကေရစတြင ႏငငေတာ၏ အခပအျခာအာဏာက အလြသးစားမ မရေစရနအတြက လတစဥး (သ႔မဟတ) လတစစထသ႔ စပအပႏထားျခငးမရေပ။ ႏငငေတာ၏ အခပအျခာအာဏာက အာဏာသးရပခြကာ အပႏငးသည။ ထ႔ျပင အာဏာတစရပႏင တစရပ ေစာငၾကညကာအျပနအလန ထနးေကာငး (Check and Balance) ေစသည။

ယငးအာဏာသးရပမာ (၁) ဥပေဒျပေရးအာဏာ (Legislative Power)(၂) အပခပေရးအာဏာ (Executive Power)(၃) တရားစရငေရးအာဏာ (Judicial Power) တ႔ျဖစသည။

ဥပေဒျပေရးအာဏာ (Legislative Power)ႏငငေတာအာဏာအလြသးစားမ မရေစရန အာဏာခြျခားမေဝမ သးရပရသညအနက ဥပေဒျပေရးအာဏာသည အေရးၾကးဆးအာဏာျဖစေပသည။ ေကာငးမြနမနကန၍ တရားမတေသာ ဥပေဒမားက

6

ေရးဆြ ျပ႒ာနးႏငမသာလင ႏငငေတာက တညျငမေအးခမးစြာ အပခပႏငမညျဖစသည။ လြတလပျခငး၊တနးတညမျခငး ႏင တရားမတျခငးဟေသာ ဒမကေရစတရားမားက အေထာကအကျပရန တရားမတသည “တရားဥပေဒမား”က ဥပေဒျပေရးမ႑င ဥပေဒမားျပ႒ာနးရသည။ ႏငငေတာတြငကငသးမညဥပေဒဆငရာ ကစၥရပမားက ျပညသလထမ ေရြးခယတငေျမာကလကေသာ ကယစားလယမားကဥပေဒျပလႊတေတာတြင ေဆာငရြကၾကရသည။ လႊတေတာတရပသာကငသးေသာ ႏငငမားရသက႔သ႔လႊတေတာ(၂)ရပရေသာ ႏငငမားလညးရသည။ စစမနေသာ ဒမကေရစစနစတြင ဥပေဒျပေရးအာဏာသည အပခပေရးအာဏာက ထနးေကာငးထားသည။

ဥပေဒျပအဖြ႔

ဥပေဒျပအဖြ႔က ဖြ႔စညးထားပဥပေဒျပအဖြ႔က ဖြ႔စညးရာတြင လႊတေတာ တစရပ သ႔မဟတ မမတ႔ႏငငအလက အဆငေျပေသာနညးမားျဖင ေရြးခယတငေျမာကထားသည လႊတေတာႏစရပ ဟ၍ ႏစမးရသည။

ေအာကလႊတေတာ (ျပညသ႔လႊတေတာ) က ျပညသမားက ကယစားျပသည။ ျပညသမားဟ ဆရာတြငျပညသမားက မအမားဆးရသႏငေသာစနစ (First Past the Post-FPTP) ျဖငျဖစေစ အခးကကယစားလယစနစ (Proportional representation) ျဖငျဖစေစ ေရြးခယတငေျမာကလကေသာျပညသ႕ကယစားျပ ကယစားလယမားက ဆလျခငးျဖစသည။

အထကလႊတေတာ(အမးသားလႊတေတာ)သည ျပညနယမားက ကယစားျပသည။ တျပညေထာငႏငငမားတြင ေအာကလႊတေတာမ အေကာငးဆး အၾကေပးႏငေသာ ကယစားလယမားျဖငဖြ႔စညးထားသည။

ဥပေဒျပေရးအဖြ႔၏ တာဝနမား

ဥပေဒျပေရးအဖြ႔သည ေအာကပါတာဝနမားက မျဖစမေန ထမးေဆာငရသည။(၁) ဥပေဒမားက အၾကျပတငသြငျခငးႏင ခမတျခငး(၂) ဝနၾကးမားအဖြ႔က အတညျပေပးျခငး(၃) အစးရရသး ခန႔မနးေျခေငြစာရငး (ဘတဂက)က အတညျပေပးျခငး(၄) အပခပေရးအဖြ႔က ၾကးၾကပကြပကျခငး

ဥပေဒျပျခငး ျဖစစဥဥပေဒျပေရးအဖြ႔(လႊတေတာ)သည ဥပေဒတစချပမညဆလင ယငးဥပေဒသည ျပညသလထ၏အကးစးပြားက အမနတကယေရ႕ရေစရန ေအာကပါျဖစရပမားက ျဖတသနးရသည။(၁) အစးရအဖြ႔ သ႔မဟတ လႊတေတာ ကယစားလယမားက ဥပေဒၾကမးမား တငသြငးရသည။(၂) ဥပေဒၾကမးက မၾကမးေရးဆြရန သငေလာေသာ ေကာမတမားသ႔ ေပးပ႔ရသည

7

(ဥပမာ- ဘတဂကေရးရာေကာမတ၊ မသားစေရးရာေကာမတ)(၃) ျငငးခနေဆြးေႏြးရနႏင မခြဆးျဖတရနအတြက ဥပေဒၾကမးက ေအာကလႊတေတာသ႔ ေပးပ႔သည။

မၾကမးက ဥပေဒအျဖစ ျပ႒ာနးႏငရနအတြက ေစစပညႏငးမမား လပရေလရသည။

(၄) ျငငးခနေဆြးေႏြးရန ႏင မခြဆးျဖတရန အထကလႊတေတာသ႔ ေပးပ႔သည။(၅) လႊတေတာ ၂ ရပလးမ အတညျပျပးလင သမၼတ သ႔မဟတ အပခပေရးအဖြ႔ ေခါငးေဆာငက

ဥပေဒက လကမတေရးထး အတညျပေပးရသည။ သမၼတက ဥပေဒႏငပတသတ၍ ဗတအာဏာသးခြငရသည။

(၆) ဥပေဒက တရားဝင ထတျပနရသည။

မအေပးအယ လပျခငးမ အေပးအယ လပျခငးဆသညမာ မမ၏ အၾကျပတငျပခကက အျခားသက ေထာကခေပးရနအတြကအေပးအယသေဘာျဖင ထသ၏ အၾကျပတငျပခကက ေထာကခေပးျခငးျဖစသည။ ဤအျဖစမးသညဥပေဒျပအဖြ႔မားတြင အျဖစမားသည။သာဓကအားျဖင လႊတေတာအမတ ဥးျဖက လႊတေတာအမတ ဥးန၏ ျမ႕နယထမ လမးေဖာကလပေရးကစၥအတြက ေထာကခမေပးျပး အျပနအလနအားျဖင ဥးနက ဥးျဖ၏ ျမ႕နယထမ တတားေဆာကလပခြငအတြက ေထာကခမေပးျခငးမးျဖစသည။

အပခပေရးအာဏာ (Executive Power)ႏငငေတာအပခပေရးအာဏာက ကငသးျပး အပခပေရး ယႏရားတစခလးက စမခန႔ခြသည “အစးရ”ကျပညသလထက တကရကေရြးခယတငေျမာကသည။ အစးရအဖြ႔၏ အၾကးအကသညလႊတေတာဗဟျပစနစတြင ဝနၾကးခပျဖစျပး သမၼတဗဟျပစနစတြင သမၼတျဖစသည။ ႏငငေတာ၏အပခပေရးအာဏာက တကရကကငတြယကငသးခြငရေသာ ႏငငေတာအစးရသည တငးျပညကစမအပခပရာ၌ တာဝနအရဆးအဖြ႔ျဖစသည။

အပခပေရးအဖြ႔

အပခပေရးအဖြ႔က ဖ႔ြစညးပအပခပေရးအဖြ႔က သမၼတ (သ႔မဟတ) ဝနၾကးခပမ ဥးေဆာငကာ ဝနၾကးမားအဖြ႔ျဖငပးေပါငးဖြ႔စညးသည။

ဝနၾကးမားအဖြ႔ ဖြ႔စညးပသမၼတဗဟျပစနစတြင ဝနၾကမားက သမၼတက ေရြးခယခန႔အပသည။ ဤတြင ဝနၾကးမားသည မမတ႔ဌာနႏငဆငေသာ နယပယတြင ကြၽမးကငပညာရငမားျဖစဖြယရသညဟ ယဆႏငသည။ ၎တ႔သညျပညသလထမ ေရြးခယတငေျမာကခထားရသမား မဟတေခ။

8

လႊတေတာဗဟျပစနစတြင ဝနၾကးမားသည ျပညသလထ တငေျမာကထားေသာ လႊတေတာကယစားလယမားျဖစၾကသည။ ေရြးေကာကတငေျမာကျခငးခရသမားျဖစေသာလညး ကြၽမးကငပညာရငမားမဟတေခ။

ဝနၾကးဌာနမား ဝနၾကးဌာနမားသည တစႏငငႏင တစႏငင မတေပသက႔သ႔ အစးရအသစတကတငးလညး

ဝနၾကးဌာနမားက လအပသလ အတး အေလာလပျခငးမားလညး ရသည။ အဓကအားျဖငႏငငျခားေရး ဝနၾကးဌာန၊ ကာကြယေရးဝနၾကးဌာန၊ ပညာေရးဝနၾကးဌာန၊ ကနးမာေရးဝနၾကးဌာန၊ဘ႑ာေရးဝနၾကးဌာန၊ ျပညထေရးဝနၾကးဌာန စသညတ႔ရၾကသည။

အရပသားျဖစေသာ ကာကြယေရးဝနၾကးက စစတပကခပကငထားသည။ ျပညထေရးဝနၾကးဌာနသည ရတပဖြ႔ႏင နယေျမေဒသဆငရာအစးရအဖြ႔မားက ခပကငထားသည။

ဤဝနၾကးဌာနသည အလြနအာဏာရေသာ ဝနၾကးဌာနျဖစသည။ အစးရအဖြ႔ေျပာငးလသြားေသာအခါ ထပတနးရာထးမားေျပာငးလသြားသည။ ေရြးေကာကပြတစခ

ျပးလင ဝနၾကးမားေျပာငးလသြားသည။ သ႔ေသာ ျပညသ႔ဝနထမးမားကမ တသကတာလးဝနထမးအဖြ႔မာ ျမေနႏငသည။

အပခပေရးအဖြ႔၏ တာဝနမားအပခပေရးအဖြ႔သည ဥပေဒမား အၾကျပတငသြငးျခငး၊ အေကာငအထညေဖာျခငး ႏင မဝါဒေရးဆြျခငးတ႔ကလပေဆာငရသည။ အပခပေရးအဖြ႔သည ဥပေဒတြင ပါဝငရမည အေသးစတ စညးမဥးစညးကမးမားကလညး ေရးဆြရန တာဝနရသည။သာဓကအားျဖင ျပညသအားလး ကားေမာငးလငစငရ ရမညဟေသာ ဥပေဒတစရပက အတညျပလကသည ဆလင သယယပ႔ေဆာငေရးဝနၾကးဌာနသည ကားေမာငလငစငရရရန လအပေသာအခကအလကမား ႏင ေငြမညမေပးေဆာငရမညက သတမတေပးရမည။

တရားစရငေရးအာဏာ (Legislative Power)

တရားဥပေဒစးမးျပး ဒမကေရစေကာငးမြနစြာ ရငသနဖြ႕ျဖးႏငေရးအတြက လြတလပစြာတရားစရငႏငေရးသည မရမျဖစလအပသည။ လြပလပစြာ တရားစရငႏငရနအတြက အျခားႏငငေတာအာဏာရပမားျဖစေသာ ဥပေဒျပအာဏာႏင အပခပေရးအာဏာမ ၾသဇာလႊမးမးျခငး မရေအာငကာကြယရေပမည။ လြတလပစြာ တရားစရငေရးႏငေရးက ၾကးမားစြာ စနေခၚႏငသတ႔မာႏငငေရးအာဏာၾကးမားသမား၊ ပစၥညးဥစၥာႏင ေငြေၾကးၾသဇာ ၾကးမားသမား၊ ဘာသာေရးႏငလမေရးအေျခအေနေၾကာင ၾသဇာၾကးမားသမားျဖစသည။ တရားဥပေဒေရ႕ေမာကတြင ႏငငသားတငးတနးတအခြငအေရး ရရႏငရမည။ ႏငငေတာဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငတကြ အျခားျပ႒ာနးထားေသာဥပေဒမားႏင အည တတနးညမ၍ လြတလပစြာ တရားစရငရမည။ မညသမ ဥပေဒအေပၚ (Above theLaw) မရဟေသာ အခကသည ဒမကေရစစနစ၏ တရားစရငေရးအာဏာတြင ရေသာအႏစသာရျဖစသည။

9

တရားစရငေရးအဖြ႔

တရားစရငေရးအဖြ႔ ဖြ႔စညးပ ႏင တာဝနမားတရားစရငေရးအဖြ႔က တရားရးမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ တရားစရငေရးအဖြ႔သည ႏငငေတာအစးရ၏အမညျဖင ဥပေဒမားက အဓပၸါယျပနဆျခငး၊ ကငသးျခငးျပသသည။ တရားစရငေရး အဖြ႔၏ အေျခခအကဆး တာဝနမာ စညးမဥးဥပေဒမား အသကဝငျပး လကနာကငသးမရေစရန ထနးသမးအေကာငအထညေဖာျခငးႏင လတစဥးခငး၏ အခြငအေရးမားက ကာကြယေစာငေရာကျခငးျဖစသည။ထ႔ျပင တရားစရငေရးအဖြ႔သည အျခား ႏငငေတာအာဏာ ႏစရပကလညး ထနးသမး ေစာငေရာကရသည။ ယငးတ႔မာ ဥပေဒျပေရးအဖ႔ြမ ေရးဆြျပ႒ာနးေသာ တရားဥပေဒမားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏင ကကညျခငး ရ၊ မရ အဆးအျဖတေပးရသည။အပခပေရးအဖြ႔၏ လပေဆာငခကမားသည တရားဥပေဒႏင ကကညျခငးရ၊မရ အဆးအျဖတေပးရသည။

မရလင စစမးစစေဆးမမားျပလပ၍ ဥပေဒဆငရာ အဆးအျဖတမားက ခမတရသည။

တရားစရငေရးအဖြ႕၏ သျခားလြပလြတမရနငရန နညးလမမားတရားစရငေရးအဖြ႔သည သးျခားလြတလပမရေစရန ေအာကပါနညးလမးမား (အခြငအေရးမား) ျဖငေဆာငရြကႏငသည။ တရားသၾကးမား ခန႔အပျခငး၊ ေရြးခယျခငးက ဥပေဒျပေရးအဖြ႔ႏင အပခပေရးအဖြ႔၏

ကယစားလယမားက ေဆာငရြကရမည။ တရားသၾကးတစဥးက ရာထးမ ဖယရားလလငေသာလညးေကာငး အျခားလပငနး တာဝန

တစခခသ႔ ေျပာငးေရြ႕ေပးလလငေသာလညးေကာငး မညသည အဖြ႔အစညးမ မျပႏငေခ။အျခားေသာ တရားသၾကးမားကသာလင ကငဝတစညးကမးဆငရာ ၾကားနာစစေဆးမျဖငသာရာထးမ ဖယရားပစႏငသည။

တရားသၾကးတစဥးတစေယာကက ရပဝတပစၥညးအရႏင ဘ႑ာေရးအရ လေလာကစြာေထာကပရမည။

တရားသၾကးမားသည အမား လကမခသညတင သ႔မဟတ အာဏာရသမား၏ အကးစးပြားႏငဆန႔ကငေနသညတင အမမားက တရားဥပေဒျပ႒ာနးခကႏင အည စရငဆးျဖတရမည။

တရားသၾကးတစေယာက၏ ဆးျဖတခြငႏငပတသတ၍ အထကတရားရမား၏ အမန႔မ တစပါးမညသညညႊနၾကားခကကမ လကမခဘေနႏငသည။

ဒမကေရစစနစတြင ႏငငေရးအာဏာမား ကငသပ ကငသးနညး

ဒမကေရစစနစတြင ႏငငေရးအာဏာမားက ျပညသလထက တကရကကငတြယကငသးခြငရသည။ႏငငေရးအာဏာမားဟဆရာတြင ႏငငေတာအခပအျခာအာဏာ၏ ေရေသာကျမစသးသြယျဖစေသာဥပေဒျပေရးအာဏာ၊ အပခပေရးအာဏာ ႏင တရားစရငေရးအာဏာကဆလသည။ ျပညသလထ

10

တစရပလးက မမတ႔လကဝယပငဆငထားေသာ ႏငငေရးအာဏာက လြတလပစြာ ကငသးရာတြငလကေတြ႔အကဆးနညးလမးမာ အခါအားေလာစြာ ကငးပေသာ လြတလပျပးတရားမတသညေရြးေကာကပြမားျဖင မမတ႔၏ကယစားလယမားက ေရြးခယတငေျမာကျခငးပငျဖစသည။ ဒမကေရစစနစတြင ေရြးေကာကပြသည မရမျဖစလအပေသာ အဂၤါရပတစချဖစသည။

ဒမကေရစစနစႏင ေရြးေကာကပြ

ဒမကေရစသည ႏငငေရးအာဏာမားက ကငတြယကငသးရာ တြင အသးျပေသာ ကငစဥ တစချဖစသည။ ဒမကေရစစနစတြင ႏငငေတာအာဏာမားက ျပညသ လထက အမားဆႏၵႏငအညကငတြယကငသးႏငေရးအတြက မမတ႔ဆႏၵအမနက ေဖာထတ ႏငရန လြတလပျပး တရားမတကာသန႔ရငးေသာ ေရြးေကာကပြမား ပမနကငးပရသည။ ယငးသည ဒမကေရစ၏ ေလးနကထးျခားေသာအဂၤါရပျဖစသည။ ထသ႔ ေရြးေကာကပြမား ကငးပေပးျခငးျဖင ျပညသလထသည မမတ႔လလားေသာႏငငေရးစနစက လြတလပစြာ ေရြးခယခြငရရျပး မမတ႔၏ ႏငငေရး ကၾကမၼာက ဖနတးျပ႒ာနးခြငရသည။

သ႔ေသာ ေရြးေကာကပြတစခတညးျဖင ဒမကေရစစနစက အခငအမာတညေဆာက ကာကြယ ႏငရနမျဖစႏငေပ။ အာဏာရငမားကလညး မမတ႔ပငဆငထားေသာ အာဏာမား၊ စညးစမမား၊လကနကအငအားမားက အသးျပျပး ေရြးေကာကပြမားက အႏငရရေအာင လပႏငသည။ သမငးတြငအဆးဝါးဆးေသာ အာဏာရငၾကးျဖစသည ဟစတလာသည ေရြးေကာကပြျဖင အာဏာရရခ႔သညကမေမသငေပ။

နဂး

အခပအားျဖင ဒမကေရစစနစ၏ အႏစသာရသည ႏငငေတာ၏အာဏာအရပရပက ျပညသလထထအျပညအဝ အပႏထားျခငးျဖစသည။ လအမား၏ ဆႏၵအတငး အပခပသညပစျဖစေသာလညးလနညးစ၏ အခြငအေရးက ကာကြယေပးျခငးသည ဒမကေရစစနစ၏ အားသာခကပငျဖစသည။မတညေသာ အယအဆ အမအကငမားအား နားလညလကချခငး၊ မတညေသာ ရပတညခကမားအေပၚတြင ျငမးခမးစြာ ေစစပညႏငး အေျဖရာျခငး ဟေသာ အခကမားသညပင ဒမကေရစ၏ဓေလစရက အျဖစရျမငၾကသည။

11

အကးအကား (Reference)

Politics, third edition (Andrew Heywood)How Denocracy Works Units, ဒမကေရစ ကငသးပယနစ (ပညာေရ႕ေဆာင)ႏငငေရးသပၸနဒါနး (မငးေသ)ဒမကေရစ ကငစဥတရားမား (ဆလငးလနမနးဆာေခါငး)ဒမကေရစ စနစအမးမး (ေရႊကေမႏငး)ဒမကေရစ ဖတစာ (ေဖျမင)ဒမကေရစလ႔အခြငအေရး ႏင ျပညသ႔အာဏာ (ျမငထြနး)ဒမကေရစ ပါရာဒငး (တငညြန႔)

ဤေဆာငးပါးသည ၂၀၁၄ - ၂၀၁၅ နညးပညာတကသလ (မႏေလး)ႏစလညမဂၢဇငးတြင ေဖာျပခဖးေသာ ေဆာငးပါး တစပဒ ျဖစသည။

စာေရးသ