ju - university of pretoria

26

1

[o- JU J. K€ang 'Maimane

X32/31

TLHOLmO EA

HISTORY OJ' BAXWENA BA MODIMOSANA. ~

ppl-7 y

y1 ~

TLHOLEGO EA

/ Re utlwa gore tsimologong di tlha.ba tsohle di tswa

ga Lowe.

DIT!HABA TSA B.Air:/.GNA.

Bakwena botlhe ba tsetewe ke kwene.

Sl!!riHABA SA BAKWEriA BA MODIMOSANA.

3 1. Bakwena ba Modimosana ba ne ba etilwe pele ke No~ana

motlha ditlhaba di neng di arogana ga Lowe. Nocyana o

tsetse Modimosana o set!haba sana se bitswang ka ene.

2. Morena Modimosana o buaitse morago ga le!o la Rragwe.

f 0 na a ~etse baeadi ba le bane ba bitswa ka matsibolo a

bona. Ka tl.ha.go mosadi o bitswa. ka leina la gagwe la

matsalo a iae a tshole ngwana wa ntlhat e re ge a seno

tshola nt,~ana a bi tswe ka ene, leina la go taalwa le fellwe

ke moaebetsi. Ke jalo ge basadi ba Modimosana ba bitswa ka

matsibolo a bona.

Digitised by the Department of Library Services in support of open access to information, University of Pretoria, 2019.

26

l. BAFUMAGADI LE t'IATSIBOLO A MORENA MODIMOSANA.

-~ (a) Wa ntlha ga thwe Ma.ma.namelat letsibolo ke Manamela.

Wa bobedi ga thwe M.akll.unou, letsibolo ke Ialunou. (b)

(c)

(d)

Wa boraro ga thwe :M'atau, letsibolo ke Tau.

Wa bone ga thwe Ma.morare, letsibolo ke M:orare,

Morena Modimosana o buaitse sebaka se setelle gagolo,

bana ba matlo a mane a ga.gwe ba gola, ba nyala ba ba ba

tshola bana, ditlogolwana le tsona tsa gola gontse go busa

ene,

7 Eare ka ba.ka la botsofadi ba gagwe le ka baka la go se

utlwane ga bana, setlhaba sa gagwe le sona se atil.e gagolo,

a bona gore e ka kgona e re a sa phela a arogaeye bans. ba

gagwe ba ntl.lla. bogosi, e le gora o mongwe le o mongwe a tle

a buae lea ta.elo ea gagwe bontlha Db~• ba set~haba. Ea ba

Morena Modimosana o arogaqya bana eet~haba sa gagwe a re se

buswe ke bona.

MATSIBOLO A MOllliNA MODIMOSANA.

<6 (i) Letsibolo ke Manam.ela wa. ntlo ea ntlha .•

9

/()

( ii) Letsibolo ke Khunou wa ntlo ea. bobedi .•

(iii) Letsibolo ke Tau wa ntlo ea boraro .•

(iv) Letsibolo ke Morar.e wa ntlo ea bone.

0 mongwe le o mongwe wa bona o neilwe karolo ea set~haba

go e busa.

Morena Modimosa.na a bi tsa karolo tea bona ka maina a

ngwotsweng ka tlase mona, e ngwe le e ngwe e se set~haba ka

boeona, A re ke sot~haba ge se kopane sa Bakwena ba r.Iodimo

ea:na .ae okametswe ke Ma.namela,


26

(a) Karolo ea ntlba a re "Ba Ma.namela" ga busa Mana.mela.

(b) Karolo ea bobedi a re "Ba Me.ake" ga buea Khunou.

3

2 (c) Karolo ea boraro a re ••:aa Matau" ga busa ~au.

(d) Karolo ea bone a re "Ba Matlhako" ga busa Morare.

1/ Sa pele Morena Modimosana o arotse setlhaba sa gagwe

ka bogare, lr.arolo e ngwe a e abela letsibolo la ntlo ea.

ntlha ea ga.gwe Manamela go e busa le go okamelo bo mor.wa/

matsibolo a matlo a morago, Khunou, Tau le Morare karolong

tea bona.

J~ Karolo ea bobedi a e arog~a bana ba ba botlana ka go

lekana 1 Khunou, Tau le Morare. Karolo tsa bona di ne d1

lekana le ea mogolwa bona Ma.namela ka bogolo ge di kopane.

A ba raea a re ba itso go~ ke d1kgoaana ba tla busa karolo

tsa bona ba ok:ametswe ke mogolwa bona Manamela mo nakong ea

ge a ea phela le m.orago ga lelo la gagwe. Er1le Morena

Modimoeana a seno phetha med1ro eotlhe ea gagwe a laile le

go laela. bana ba gagwe, a phela sebaka se sekhutsewazzyane,

morago ga moo a tlbokafala. Bana ba setae ba tshegeditee

taelo tsotlhe tsa gagwe.

TLHOGO TSA S:ElriHABA SA BA. MODIMOSANA : ~~ARENA A B.A. MANAMELA.,

/3 1. Manamela, 2. Mphele, 3. Mpete, 4• Pooe, 5• Kgang (1),

6. Maimane (l), and( sic) 7. Kgang (ll.).

1. Morena Manamela a bewa setul.ong sa borena, a buaa mo

boemong ba Rragwe a sa phela le ka fa morago ga lelo la gagwe.

0 na eyetae mosa.di gP. th.We Mamphele, a tsetse Mphele. ngwana

wa ntlha.

2. Morena Mphele o busitse morago ga le§o 1& RragweJ o na

~etse mosa.d1 ga thwe Ma.mpete, a tsetse Mpete ngwana wa ntlha.


26

3

Morena Mpete o busitse Dl01'860 g!~io ~: RragweJ o

na nyotse mosadi ga thwe Mapooe, a tsetse Pooe ngwana wa

ntlha.

4. Morena Pooe o busitee morago ga le§o la RragweJ o na

~etae mooadi ga Matau ga thwe Matsuku.du a tsetse Tsu.kudu

ngwana. wa ntlha. A phela dilemo di le dintsi thata a busa.

Ngwana wa ga.gwe wa ntlha a gola le ene a taofala gontse go

busa .Rragvle.

NGONGORmO LE BORABELA BA TSUKUDU MOHtiA POOE.

E rUe ge Tsuku.du a ntse a utlwa ba kwabo mogola ba bua

ka bogolo le ka tshwanelo tea gagwe, a simoll.a go ngongorega,

a re thaka tsa gagwe ke legale di busa, ene o taofala a sa

buse empa Rragwe ga bue sepe ka gona. Tsuku.du o na ~etse

mosadi ga thwe Ma.kgang a tsetse Kgang ngwa.na wa ntlha.

jj Tsukudu ke setlogolo kwa Matau se se tlotlegang thata

k.wabo mogolo. Ba Matau ba ne ba eletsa thata ge ga Manamela

go ka be go busa ene. E rile ge Tsukudu a utlwa dipuo le

dikeletso tea bona, a d1 utlwiaisa a di thabela. A batla ge

Rragwe a ka tloga setulong sa borena sa tsewa ke ene.

/ fc, A re Rragwe o godUe le gona o teofetse go busa. A re

17

l\.1odimosana o busitae, empa a na a tloga setulong sa borena

ka balta la go gola a se neea bana ba gagwe. Morena Pooe a

utlwa botlhoko thata mo pelong ge a utlwa dipuo tsa morwa wa

ga.gwe. Eaba o re a • molelle eaneng a mo raea a re ngwana a

ka dula setulong sa borena a busa Rragwe a ntse a phela. A

re le gona o boletse ka go tloga ga Morena Modimoaana setQ

long go se abela bans.. Gathe Modimoaana o dirile jalo ka go

rata ga ga.gwe, e se ka kopo kapa kgapeletso.

Morena Pooe a mo faea a re ene o tla dira ditswanelo(sio)

tsa molao fela. A re Tsukudu o tla tsaea setulo sa borena


26

3

!<32/31

fela ge go tlile gore a rena, jaka mang le mang ge nako ea

go buaa e fitlhile. Teukudu ga ka tha.bela puo ea Rragwe,

o tswetee pele ka go kgathatsa go fitlhela Rragwe a mo neile

go laola mophato wa gagwe; le teng o tl.ogetse, ga feta aeba

kanyana, a boela a tla go Rragwe go tlo mo itsisi gore o tla

tswa le mophato wa gagwe go eo bolaea ditlou ka baka la go

tlhwa.fatsa batho. A kopa go tsaea mephato mengwe ea Rragwe

go oketsa wa gagwe. Rra.gwe o na mo letlella ka go se itse

se Tsuku.du a rerileng go se dira ka ene.

J g- Erile ge Tsukudu a seno tsamaea, ga utlwala gore o tla

kgutla kwa ileng go tlo lwantsa Rragwe bakeng sa ge a sa

dumele gore go buse ene. Eare ge taba tsena di fitlha

ditsebeng tsa Rragwe, a utlwa botlhoko thata 1 a dumela gore

a ka dira jalo ka mo a itseng a la ka tell8•

1? Morena Pooe a na bogela bomorwarragwe taba tsena, ba

Ma.ake, ba r.Jiatau le ba Matlhako. A ba a kopa. thuso Taung ga

!ttloubana. Bataung ba.na re batho ba le ba.ngwe le bona, re

kopane ka kgomo, ke ditlogolo tea Mana.mela barwa Mokopi.

ErUe kopo ena e fitlha ditsebeng tsa bona, ba e amogela ka

mafolofolo a magolo, ba utlwela ba kwa bona mogolo botlhoko.

20 Ba opa mokgosi, phala ea lla, mephato ea. bolla go ea ga

Manamela. Ba Maake le bona ba dira jalo. Erile ge mephato

ea bathusi e seno fitlha ga ~mnamela, Morena Pooe a e ko~a

le ea gagwe pele a e ntshetsa ka ko ntle ga motse go thiba

ditsela tsotl.he ka eona tse di tsena.ng mo gae.

~/ A ba laela gore e re ge Tsuku.du a boa le mephato ea. gagwe,

ba se ke ba dumellwa go tseiJa ba tshotse marumo mo gae, a tsewe

mo go bona, Tsukudu a teebiswe gore ke taelo e tewa.ng go Rragwe,

go a tshwanelega gore ba e dirise. Ge ba sa dumele go dira

j alo, ba bolellwe gore le na le go ba lwantsha ka.ntle le go


26 1\32!31 3 etsa puo e telle. Ge go ka diragala ntwa magareng a lona

le bona, le thuse ka go baballa bophelo ba Kgang le Sekgaile

ba.rwa Tsukudu, ba se ke ba tlhagelwa ke kotsi epe. Le ba

tlise kwano ba itse gore ke a ba tlhoka. Tsukudu rrabona

a tshwarwe a tliswe le ene.

2 2 Erile bosigong boo go robetswe, Tsukudu a tla le mephato

ea gagwe, a sa itse le gona a sa nagana gore Rragwe a ka be

a lemogile kapa a itse sa a rerileng go se dira. 0 na makala

a tshoga go bona ba dikanyeditswe ke matshweletshwele a

masole ka ntlha tsotlhe a tshotseng ma.rumo, ge ba ea ba

labile mo gae.

;23 Tsuku.du erile boem.ong ba gore a neele ntwa, a tswa gare

ga mophato a tshaba. Mephato ea r:ragwe ea fitlha ea •matla,

ga thwe o tshabile~ mephato ea rragwe ea tsebisa ea gagwe

taelo ea Morena Pooe e le gore ba bee ma.rumo a bona fa f'atshe.

Ba dirile j&lo kantle le go phega 1 ba a beile fa pele ga

mephato ea rragwe, ba itse o tsena mo gae. Xgang le Se~aile

ba batlwa ba fumanwa.

~ Ea ba ba iswa go rrabona mogolo Pooe a itumela gagolo

go bona ditlogolwana tea gagwe di phidile. Mephato e neng

e ile le Tsukudu e boetse gae. Erile morago ga sebakanyana

ga utlwal.a gore Tsukudu o kwabo mogolo ga Matau, o tshabetse

teng. Tsukudu ga ka tlhola a boela gabo o tshabetse ru.ri.

Lefu la gagwe le lebitla, ga go mang ea le itseng ga Manam.ela.

;2{) Morena Pooe o na leboga bathusi botlhe ba gagwe, gagolo

golo a leboga Bataung ka go amogela kopo ea gagwe. A re

thuso ea bona e dirile selekane se segolo magareng a dit§haba

taa bou, sa Bakwena le sa Bataung. Morago ga go etsa tebogo

o ile a bua le set§haba sa gagwe ka Tsukudu le ka bana ba

ga.gwe, Kgang le Sek8aile.


26 /<32(31 l ~ Morena Pooe a ra.ea setCJhaba sa ga.gwe a re Tsukudu o

ntwantehitse ka bolotsana. A re le ge go sa tehologa mad1

gangwe, :f'e1a go pepeneneng. mang le mang 0 bone' eo 1 tshu

pUe d1ketso tea ga.gwe, le lona le a bona o tshabUe a

tlogela mephato ea gagwe. A re ka lebaka lena ge ditokelo

tsa gagwe tsotlhe di mo t~ogUe ga sa na le tokelo d1long

tsa me • Ke tla di nea bana ba gagwe Kgang le S ekgaile.

Bogos1 bo tla tsewa ke Kgang morwa wa gagwe o mogolo, o tla

busa ka fa morago ga le§o la me. Ka moraga ga. moo ga gwaka

ga feta sebaka se setelle Morena Pooe a tlhokafala.

;2 7 5• Morena Keang (l), sotlogolwana sa Morena Pooe 1 a bewa

setulong sa rragwemogolo sa borena a busa. 0 na 1\Yetse

mosadi ga thwe Mamaimane, a tsetse Maimane ngwana wa ntl.ha.

2t 6. Morena Maimane (l) o busitse morago ga le§o 1a rra.t:.,"'We.

0 na :rzy-etse mosadi ga thwe Ma.Kgang, a tsetse Kga.ng ngwana

wa ntlha.

;).. ~ 7. Morena Kgang (11) o busitse morago ga leAo la rra.gwe.

A nyetse basadi ba le bararo.

B.AFUMAGADI LE MATSIBOLO A MORENA KGANG (ll) •

.._90 (a) Wa ntlha go thwe 'JIJTamaimane, letsibolo ke Ma.imane.

(b) Wa bobedi go thwe Matsukudu, l.etaibol.o ke Tsukudu.

(c) Wa boraro go thwe Masekano 1 letsibolo ke Sekano.

Morena Kga.ng (ll) o busitse na.kong tea ge Matebele

(Zulus) a lwantsha ditllhaba tea rona. Ba M.ana.mela ba tlhori

sega gagolo. .Erile gona ge Ma.k'8owa a teens. :f'atseng lena la

~ra.nsva.al, ba tlhorisega go fet1sisa. Ba ba ba phatlllall.a,

setlhopha se sengwe sa tshabela Bopedi, sa fitlha sa aga go

iketsa set~haba teng. Bongata ba tshelela Free State le


26 ta 2/ at 4 Morena Kgang (ll) ba re ba. oo. Lesotho. Ba fitlhile ba

thibella pla.sing ngwe ea. Lebunl, e bitswa Masomeng ka.

Sesotho(ka. Sekgowa ga thwe R.."'lenosterport) •

3 I Lekgowa le na la. ua la. ba dumella 60 ikhutsa pla.aing

ea. lona mogo la diruiwa ·;;aJ. bona, dikgomo, dinku le dipudi,

ba itse o(sic) fetela pele. Empa ga ba ka ba tlhola ba

dira. jak:a ba boletse. Ba. agile, ga feta dUemo di le dintsi

ba ntse ba le mo pJ.asing eo. ErUe morago m.o ba kgatholo

gileng teng 1 ba sa tl.hole ba. nagana go f'eta, la simolla go

ba tswenya. La ba feretlha go fitlhela ba be ba tllubega.

ba tahaba.

3:0 Ba bangwe ba na ba. leba thokong ea Ldsotho. Morena

Kga.ng le setlhopha se se.ngwe, ba tshel.ela Tranava.al. Ba

ba.ngwe erUe go tshela ba sala lobopong la Lek\va. Tlhopha

se aengwe oa saJ.a Nkorwe(Boachoek) ge Morena Kga.ng (ll) a

feta le tlhopha se aengwe go leba Mamocowe • Le bona ba

f1tlhile ba thibella Ma.kgophe ka tumelimo ea bona J.e Lekgowa

la pla.oi eo. Morena Kga.ng (ll) ke tlogo(sic) ea set~haba

sa Modimosana. 0 agile J6ak8ophe nako eotlhe ea bophelo ba

gagwe, a tlhokafala a setae a godUe gagolo. Ke ene morena

wa bof'elo o busitaeng ka nako eo, ga Manamela.

MATSIBOLO A ~'IORBNA KGANG (ll2 •

3 3 (l) Letsibolo ke Ma.imane. lJaimane wa ntlo ea pele.

(2) Letsibolo ke Tsukudu Paulus A'faimane wa ntlo ea bobedi.

(3) Letsibolo ke Sekano Hendriok Maimane wa ntlo ea boraro.

3 J; Dogologolo batho ba ne ba sa kolobetswe • le gona ba ne

ba se na difane. Ba ne ba bitswa. ka maina a bona le go

bi tswa bo morwa aemangmang fela. Difane di simologile ge


26 }\!l2/31 batho ba toena m.o thutong bo. kolobetswa. Ba.tho ba ba kolo

beditsweng pele, ba na ba tlogela maina a bona a tlhago, ba

-,:; tlogela. leina la motho o lesika lG eimol.ogilang ka ene./Ba

ikolobetsa ka maina a Sekgowa. Difane ba ipitsa. ka ma:ina a

borrabonamogolo ba moragorago. Sefane ke motheo-leina la

motho wa ntlha o leeika le simologil.eng ka. ene. Lesika ke

5 bana le ditlogolwana eta, eta. Kolobetso ke tumelano ea.

motho le Kreste. Kreste ka nosi o kolobeditswe, a bitswa ka

maina a gagwe a tlhago.

~ t Ga. Manamela motho wa ntlha o a.mogetseng thuto a kolo

betswa ke Tsukudu m.orwa Kgang (11), a ipitsa Paulus Maim.ane.

Ke ka jalo ge ba kgosing ba bi tswa ba Maimane. BalJia:l mane ba

ka be ba nepil.e(lebantse) go ipitsa Manamela.

~ ( Morago ga lelo la Morena Kgang (11) 1 setulo sa borena

se ne se tshwanetse sa tsewa ke Maima.ne, letsibolo la ntlong

ea ga.gwe ea pele. &pa ga a ka a dira ~alo. Le gona ga ka

ipua le bomorwa.rragwe ba raatlo a morago bakeng sa borena le

sa setlhaba se se pbatlhaletseng sa rrabona. Go fitile

dllem.o di le d1nts1 tha.ta ba Mana.mela ba sa buswe.

"3 r· Ba Maake. ba Matau le ba Matlbako ba tla ka fa moraga

ga ba Manamela. Legoale o latela Maimane mo boreneng ba

Modimosana. Empa le ene morwa(morago?) ga leao la mogolowe

Kgang (11) , ga ka dira gore ba kopa.ne le bomorwarra.gwe ba

Matau le ba Matlhako go reriSana le bona ka le:f'u le go wa

ga tlogo ea setlhaba sa bona. BaModimosana ba dutse jalo

ba se :na o mogolo ea ba okametseng.

MATSIBOLO, DINGWE.I!SI LE DITLOGOLWANA.

J 6j 1. Maimane ke leteibolo ntlong ea pale ea Morena Kgang (ll) •

0 na eyetse Masemele, letsibolo e le Semele Makabe, Joseph


26 ;a J;O 2. Tsukudu ke letsibolo ntlong ea bobedi ea !lioreM Kgang

(ll) • 0 na eyetoe Mamokgethi 1 letsibolo e le Molf8ethi, a

tlhokafala bO:tWaneng ga tsholwa monnawe, Midibidi, Cornelius

Maimane, ke ene o mogolo janong mo lapeng la Tsukudu, mo

bofelong Mamokgethi a tsola !{gang gofeja:ne, a bi tswa ka

ene ga thwe Makgang.

If/ J. Sekano ke letsibo1o nt1ong ea boraro ea Morena Kga.ng

(11). 0 na nyetse mosadi go thwe ~~esele, letsibolo e 1e

Lese1e, a tlhokafa.la ga tsho1wa monnawe Leseja.ne, Titus

Maimane.

MORENA WA BA MATAU A EA GA MANAMKLA GO 0 KOPA THUSO.

); ~ Ertle Morena Kgang (ll) a sa phela, Lekgatle, morena

wa ba Matau, a tlo 'megela gore o reka letde la P:Uwe e

bil.e a tJ.ilo kopa thuso. Morena Kgang (11) a begel.a ba

Manamela se morwarragwe a tlil.eng go cne ka aona. A ba

raea a re, monna lona ke ona a re wa nya.le ( o reka 1efatshe)

mo eyadiAeng. Ba ba· neng ba iku.tlwa o thuso ba na ba ntsha

dithuao ka moo ba bonang ka teng. Bongata ba se ke ba ntsha

aepe.

THEBE MORENA WA BA ~AU 0 BAKA :BOGOSI BA KWA MAl1AMELA A RE BA BUSWA ICE ENE

MAKABE GA SE MORENA.

Thebe o busa ga Mata.u, ga buse ga Ma.nwn.ela, le ge ene

a re ba Manamela ke batho ba Matau ba buswa ke ene. Morena

M.aka.be ke morwa Ma.imtme Batlogolwana sa Morena Kgang (11).

Ba Mate.u ke bomorwarragw~, ba ba bottana go ba rt!aake 1 ke

bana ba ntlo we.(sio) boraro ea Modimosana, le ge bona ba sa

1p1 tse jalo ba re ke bona ba bagolo • J3a Mat au ke batho ba

ra.tang bogolo, ba re ba. bagolo go ba 14a.na.mela ba ntlo ea


26 /(32/31 pele, ba ba.golo go ba ~faake ba ntlo ea. bobedi, eb:Ue ba.

bagolo go ba Ma.tlhako ba ntlo ea bone. Se na se bontaha

gore ga ba itse tlholego ea bona le g~ano. Ge e ba ga

ba iketsiei, ba bua se ba se b~leletsweng 1 molato o tla

be o le go batsadi ba bona, ba sa ba ru.ta tlholego jaka

bona. ba e rutil.we ke rrabona Pi!odimoaana a sa phela. A ba

laea, le go laela o mongwe le o mo:ngwe go ikitse 1 a itse

o mogolo le o motlana.

II

6 /.;1..; Enere mo aelemoll8 sa 1921, Morena Makabe a phutha. ba

Manamela a batla go tsosa bogoai ba rragwemogolo Kgang (11)

le go rera theko wa lefatshe la Makgophe • Morena Makabe a

bitsa pitso are e kopanele Tlokwe(Potchefstroom), ke ko go

leng morwarragwe Cornelius 1\ia.imane. Mo nakong eo ga Matau

go ne go buea Thebe Herman Maseloane, morwa Lekgatlhe1

Hendrick Maseloane.

J.;;} Morena Thebe o na utlwela 1m. pi tso ena., ea ba o ea

Tlokwe go eo mu.kaJ la morena Makabe. A re Makabe ga. se

morena, ba Manamel.a ga ba na. go ka reka lefatshe la set§haba

ka.ntle go one t ba buswa ke ene, ge ba batla lefatshe ba lea

le reka ka ene. Morena Thebe o fitlhile ko Tlokwe a fetela

ga Commissioner go eo makala.

J'b ErUe morena Ma.kabe a ntse a tshwere phuthego, a tlelwa

ke pigi e re o batlega ka. pele le batho ba gagwe ga Native

Commissioner oa Tlokwe. Ba ile teng ba fitlhela morena

Thebe a le teng. Commissioner ea bolela morena Makabe gore

o makaJetswe ke morena Thebe wa ba Matau gore o tswere(sic)

pi tao ea go rera theko ea lefatshe la setlhaba e se morena.

A re ba M.ana.mela b!P ba phuthileng ba na ba buawa ga Matau

ke ene. Ge ba batla go reka lef&tshe, ba ka le reka ka ene,

e eeng ka wens.. A go jalo na? Morena Makabe c. lato:f'atsa a


26

6 re ga se nnete. 1{3 2/ a 1

Ea. ba o tlhalosa tlllolego ka. mo a iteeng

ba tsetswe ka teng ga Modimosana. Morena rlra.kabe a kopa

gore morena Thebe a bolele tlholego ea ba Modimosana le

thulagano ea borena, a be a bolele gore go tlile jans ge

ba l&atau ba busa ba Ma.nwnela.

J; 7 Morena Thebe a bolela gore ba Ma.tau ba bagolo ga

Modimosana, ba Manamela ba. kgethela. ba Mat au. A re o na.

le bopaki bo botletseng.

(l) Erile ge rragwe Lelrgatle a reka lefatshe a kgethisa

ba Manam.ela.

12.

( 2) Ka mo morena Thebe a tlhaJ.osi teeng ka teng ga go kgotso

fatae, ga go bontshe gore ba Matau ke bona ba. bagolo ga Mo

dimoea.na jaka a bolela. Le gona ga go supe sepe gore Thebe

wa busa le go kgethisa ga Manamela. Sa bobedi, ga bolele

eepe ka gore o laol.a le go kgethiea ba :Maake le ba Matlhako

ba le bona ba teetsweng g~ Modimosana.

(3) Morena Makabe a re, se seneng ae dirwe ke ba Manamela ga

Matau, e ne e se lekgetho, e ne e le thuao e kopUwe ke mo

rena Lekgatle go mogolwe morena K8ang (11) a sa phela.

(4) Morena ll!akabe a boela p1tsol)8 ea gagwe, a fitlha a raea

ba Manamela a re, ae se dirilweng ke Thebe se botlhoko thata.

A re ga se gore Thebe ga itse kutla eabo kwa Modimoaa.na, se

seteng Thebe ga ikemisetsa go bua nnete. Taba ena e botlhoko

gonne setlhaba se se itwantshang e le sona, pheletsong sa

wela matsogong a ba dit!haba ba se buse. A re ke se se tla

tlhagelang ba Modimosana ge ba sa ikele tlhoko ba itsane ba

tlhonephana. A re, ga se tswanelo gore Thebe a bake bogosi

ba k.wa Manamela le ene. Ea ba ba tsena ditabeng tsa bona go boledisna ka theko ea fatshe la Makgophe. Ba feditse ka gore le theko e boima, le tlogelwe go senkwe lesele.


26 J/s 21 ~ 1

ft ~ Ea ba phuthego e :re ka balta la se1he re tlhagetseleng,

ketso ea morena Thebe gwa tswanelega gore re dire thulaga

nyo(history) ea marena a kwa !Yiana.mela. Ba re morena ea

sa nteeng a phela WR marena a. kgale1 ea. na.ng le tsebo ea

marana a ba Manamela, ke Moleshwa.ne. Ba re go kgethwe

banna ba e go ene ga Moubana go eo mo kopa thuso ea. go

rulagaeya le bona marena a otlhe a busitseng ga Manamel&

;3

mo metlheng ea. bogologo. Moleshwane ke morena wa ba Taung

ba Moubana. Tsal.ana ea bana le ba Ma.namela, ea iteega, e

tlhalosi taw e. Go no go kgethwe Kgang, gofejana ea. Tsuku.du,

Martinus Nokoane le Andries Pooe, go eo kopana le morena

Moleshwane. Ga thwe e tlare ge ba seno boea 1 go nne le

pitso e kgolo ko Makgophe, e barongwa ba na ba tla neelang

report ea se ba se rom:i.lweng, go be go lrgethwe ba bangwe

gape mo pitsong eo, go eo senka lefatshe le le ka rekwa.ng.

Ba bangwe ba eo batla ba Uana.mela ko ba ka fitlhelwang tong.

Barongwa ba dirile jalo, ba ea ga Moubana, ba fitlhile ba

begela morena Moleshwane taba tee ba tlileng ka tsona.

7 Iff A ba amogela. le kopo ea bona, a ba thusa go dira

'histoq' ea marana. a ba t.'fan&mela go fella ka morena Kgang

(ll) • E ne e le ka kgoedi ea August mo selemo sa 1921. Ba

boile ba tsetse ee ba se rumilweng go eo leta motlha pitso

ea Makgophe, go neela 'report•, jaka go no go boletswe ~o

pitaong e neng e dutse Potchefstroom. ~orena Makabe o na

tswanetee a laelle morwarragwe Cornelius, gore a bitse pitso.

Morena Ma.k:abe a se ke a ntaha taele(sic) ena. Ga feta dilemo

go sa utlwala sepe ka eona.

fiV Erile ge Cornelius a ntse a letile lentswe a bitse pitso

ea Makgophe 1 a utlwela maloma.t,YlVe o a ntseng a ile bogwara,.

gwara, Moseki 1 Phillip Nokoane, go thwe o boile, o tlile


26

7 gae, ebile o tla a foufetse. X32/31 ;)/ Ene le morena Ma.kabe ba tsa.taaea, ba tswa.ra dipitso ba

kgethisa ba Mana.mela dit§helete tsa go reka lefatshe be. sa

mo rarisa sepe. Co~~elius ke morwa Taukudu, ke ene letaogo

le letona la morena Ma.kabe 1 v ditiru tsotlhe di tshwanetseng

go dirWa. ka ene. A na ma.kaJ a. a se ka a itse se a ka se

dirang ge a utlwela tse di dirwa.ng ke mogolowe Makabe le

malomagwe Moseki.

~ A botsa banna ba ba neng ba rongwe Moubana gore a

bona ba boleletswe, a ba 1 tse sengwe ka se a se utlwileng

le gore a e ka ba ba setae ba ile ba neela •report• ea se

ba kileng ba se rongwa ke morena Makabe mo pitsong ea

Potchefatroom.

j3 Ba arabUe ka gore ba ntse ba utlwela ka pitso tseo,

fela ga e le bona ga ba ise ba bolelwe ke ope sepe 1 legona

ga ba ise ba bitswe go tlo neela •report• ea. se morena

Makabe a neng a oe ba ro:mile. Eaba Cornelius o boela a re

janong ke direng ge e le mona morwarre Makabe a dira ditiro

a sa ntherise na?

~-:.; Ba re, re sitwa gore re ka araba ra reng, empa. rona ga,

re dumele gore e ka ba ke lefatehe la set§haba le le rekwang.

Ke wena wa ntlha ea tshwanetseng a itse ge go tla rekwa

lefatshe, e be wena o bolellang ba Manamela.

~-~ Taba ea pele e ba Manamela ba ka ratang go e itse ke

gore bomonna.we ba (ke. ? ) dira j8Jl8 ko.ntle go bona. Banna

ba na ba mo reUe ba re, bona ba nagana gore e .ka nna lefatshe

la batho ba ikopanetseng fela(private compaqy) go ithekela

tulo e eleng ea. bona :fela, e ba ka bolell.ang motho ge ba


26

7 rata, go sa ba t1ame ka saps go bo1ela.

a Erile morago ga moo' ga. utlwala gore ke nnete morena

Makabe o reki1e lefatshe la set~haba mo districting ea

Ruatenburg 1 fa.tshe leo ga thwe ke Vlaplaas No.651 1 ga

bitewa ga Hanamela. Morena tilakabe a simolla go busa ba

ManameJ.a. teng, 3lllpa ka nako e khutshwa:vane thata, a

tl.hokafala a iee a begele morwarragwe Cornelius sepe le

barongwa ba kwa ~oubana ba ise ba bitswe go tlo bega sa

boromiwa. Setilo sa gagwe sa borena sa taewe ke morwa wa

ga.gwe wa ntl.ba, Maima.ne (ll), Samuel Maima.ne, ke ene a

busa.ng ga Mana.mela.


ju - university of pretoria

Documents