juñu 2020 buletin - australia awards · 2020. 8. 12. · chefi explorasaun, aselerador lab...

4
Juñu 2020 Buletin Marcia Exposto e Silva President Marcia Exposto e Silva, presidenti TL3A hetan konvite hodi representa TL3A, marka presenza iha Kafé Dader hodi koalia kona-ba serbisu TL3A nian. Show ne’e kapaz tebes hanesan oportunidade ba TL3A hodi promove ami nia visibilidade ba públiku no ami hakarak apresia RTTL ne’ebé konvida TL3A hodi ba iha Kafé Dader Show. Durante show ne’e Marcia hato’o atividades pre COVID-19 no oinsa ami rediriji ami nia atensaun hodi apoiu governu responde COVID-19. Membrus konsellu foun eleitu ba 2020-2022 hanesan iha kraik: • Presidenti membrus konsellu Marcia Exposto, Konsultória Nasional ba Projetu Floresta Komunitaria no Ofisiais Komunikasaun iha FAO • Vise Presidenti Felix Piedade, Ofisiais Chefi Operasaun, g7+ • Membru konsellu, Armandina Gusmão, Lideransa Tékniku Seitor Saúde, PhD • Membru konsellu Joaquim Soriano Viana (Ule), Koordenador – Dezenvolvimentu Rural (Agrikultura), DFAT • Membru Konsellu Francisco Amaral, Chefi Explorasaun, Aselerador Lab Timor-Leste, UNDP Apresia ba membru konsellu 2018- 2019: Alberto Piedade, Presidenti konsellu TL3A Acacio Pinto, Vise Presidenti Carmeneza Monteiro, Membru konsellu Samantha Abel, Membru konsellu Joaquim Soriano Viana (Ule), Membru konsellu Intruduz membrus konsellu 2020-2022 Kafé Dader RTTL ho TL3A Enkontru Jerál Anual 2020 realiza ona iha 25 Janeiru 2020, eventu hahu iha tuku 8.30 dader ho rejistrasaun no remata iha tuku 12.30 meudia. Antigus alunus ne’ebé atende Enkontru Jerál Anual ne’e, fo sira nia votu ba membrus konsellu foun eleitu periodu 2020- 2022. Presidenti konsellu anterior TL3A Alberto Piedade fó nia liafuan badak hodi agradese ba DFAT, ekipa WDPTL no sekretariadu antigus alunus ba sira nia apoiu, ho nune’e nia espera susesu diak ba membrus konsellu foun eleitu ba periodu 2020- 2022 no enkoraja antigus alunus atu partisipa iha atividades futuru mai. Enkontru Jerál Anual AGM Janeiru – Intruduz membrus konsellu no kongratula no mós apresia membrus konsellu anterior Perfíl badak Presidenti Marcia Ex- posto e Silva TL3A iha RTTL hamutuk ho Marcia Exposto e Silva Atividades TL3A responde ba COV- ID-19 – sabaun fase liman ba suku 5, kolaborasaun ho MdS, kolaborasaun ho Diresaun be mós no saneamen- tu, atividades Dr Raimundo dos Santos iha sentru saúde 7, talk show kona-ba impaktu COVID-19 ba iha seitor edukasaun, relijiaun no ema ho defisiensia Atividades grupos sektorais – Seitor edukasaun, seitor agrikultura - Roni Pati Tpoi, no seitor saúde Dr Rai- mundo kona-ba DVRI iha institui- saun superior 3 Kongratula antigus alunus ne’ebé simu pozisaun alto iha 2020 Kontaktu detalhu TL3A Kontekstu Agradese ba ita hotu ne’ebé involve hodi iha posibilidade halo dezeñu bulletin no emblema foun ida ne’e. Hau hakarak apresia serbisu diak husi konsellu anterior no konsellu agora no mós kolega antigus alunus hirak ne’ebé iha hanoin hodi kontinua fó sira nia apoiu, dedikasaun no tempu hodi lori TL3A ativu partikulamente antes, durante no depois estadu emerjênsia tanba surtu COVID-19. Situasaun estadu emerjênsia tau presaun ba seitor hotu, maibé ne’e la hapara totalmente antigus alunus hodi involve liutan iha atividades ne’ebé apoiu komunidade liuhusi parseria ho entidade governu relevantes, ne’ebé aliña ho governu no mós planu estratéjiku TL3A nian. Hau mós hakarak lori oportunidade ida ne’e atu enkoraja ita hotu atu ativamente partisipa iha ita nia asosiasaun. Loron planeamentu anual besik ona, hau espera ita hotu sintuniza. Ami hakarak atu rona liutan hanoin sira no atividades surpreendentes husi ita bo’ot sira hotu. Obrigado no Kuidadu an nafatin Benvindu

Upload: others

Post on 30-Oct-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Juñu 2020 Buletin - Australia Awards · 2020. 8. 12. · Chefi Explorasaun, Aselerador Lab Timor-Leste, UNDP Apresia ba membru konsellu 2018-2019: Alberto Piedade, Presidenti konsellu

Juñu 2020

Buletin

Marcia Exposto e SilvaPresident

Marcia Exposto e Silva, presidenti TL3A hetan konvite hodi representa TL3A, marka presenza iha Kafé Dader hodi koalia kona-ba serbisu TL3A nian.

Show ne’e kapaz tebes hanesan oportunidade ba TL3A hodi promove ami nia visibilidade ba públiku no ami hakarak apresia RTTL ne’ebé konvida TL3A hodi ba iha Kafé Dader Show. Durante show ne’e Marcia hato’o atividades pre COVID-19 no oinsa ami rediriji ami nia atensaun hodi apoiu governu responde COVID-19.

Membrus konsellu foun eleitu ba 2020-2022 hanesan iha kraik:

• Presidenti membrus konsellu Marcia Exposto, Konsultória Nasional ba Projetu Floresta Komunitaria no Ofisiais Komunikasaun iha FAO

• Vise Presidenti Felix Piedade, Ofisiais Chefi Operasaun, g7+

• Membru konsellu, Armandina Gusmão, Lideransa Tékniku Seitor Saúde, PhD

• Membru konsellu Joaquim Soriano Viana (Ule), Koordenador – Dezenvolvimentu Rural (Agrikultura), DFAT

• Membru Konsellu Francisco Amaral, Chefi Explorasaun, Aselerador Lab Timor-Leste, UNDP

Apresia ba membru konsellu 2018-2019:

Alberto Piedade, Presidenti konsellu TL3A

Acacio Pinto, Vise Presidenti

Carmeneza Monteiro, Membru konsellu

Samantha Abel, Membru konsellu

Joaquim Soriano Viana (Ule), Membru konsellu

Intruduz membrus konsellu 2020-2022

Kafé Dader RTTL ho TL3A

Enkontru Jerál Anual 2020 realiza ona iha 25 Janeiru 2020, eventu hahu iha tuku 8.30 dader ho rejistrasaun no remata iha tuku 12.30 meudia. Antigus alunus ne’ebé atende Enkontru Jerál Anual ne’e, fo sira nia votu ba membrus konsellu foun eleitu periodu 2020-2022. Presidenti konsellu anterior TL3A Alberto Piedade fó nia liafuan

badak hodi agradese ba DFAT, ekipa WDPTL no sekretariadu antigus alunus ba sira nia apoiu, ho nune’e nia espera susesu diak ba membrus konsellu foun eleitu ba periodu 2020-2022 no enkoraja antigus alunus atu partisipa iha atividades futuru mai.

Enkontru Jerál Anual

• AGM Janeiru – Intruduz membrus konsellu no kongratula no mós apresia membrus konsellu anterior

• Perfíl badak Presidenti Marcia Ex-posto e Silva

• TL3A iha RTTL hamutuk ho Marcia Exposto e Silva

• Atividades TL3A responde ba COV-ID-19 – sabaun fase liman ba suku 5, kolaborasaun ho MdS, kolaborasaun ho Diresaun be mós no saneamen-tu, atividades Dr Raimundo dos Santos iha sentru saúde 7, talk show kona-ba impaktu COVID-19 ba iha seitor edukasaun, relijiaun no ema ho defisiensia

• Atividades grupos sektorais – Seitor edukasaun, seitor agrikultura - Roni Pati Tpoi, no seitor saúde Dr Rai-mundo kona-ba DVRI iha institui-saun superior 3

• Kongratula antigus alunus ne’ebé simu pozisaun alto iha 2020

• Kontaktu detalhu TL3A

K o n t e k s t u

Agradese ba ita hotu ne’ebé involve hodi iha posibilidade halo dezeñu bulletin no emblema foun ida ne’e.

Hau hakarak apresia serbisu diak husi konsellu anterior no konsellu agora no mós kolega antigus alunus hirak ne’ebé iha hanoin hodi kontinua fó sira nia apoiu, dedikasaun no tempu hodi lori TL3A ativu partikulamente antes, durante no depois estadu emerjênsia tanba surtu COVID-19.

Situasaun estadu emerjênsia tau presaun ba seitor hotu, maibé ne’e la hapara totalmente antigus alunus hodi involve liutan iha atividades ne’ebé apoiu komunidade liuhusi parseria ho entidade governu relevantes, ne’ebé aliña ho governu no mós planu estratéjiku TL3A nian.

Hau mós hakarak lori oportunidade ida ne’e atu enkoraja ita hotu atu ativamente partisipa iha ita nia asosiasaun. Loron planeamentu anual besik ona, hau espera ita hotu sintuniza. Ami hakarak atu rona liutan hanoin sira no atividades surpreendentes husi ita bo’ot sira hotu.

Obrigado no Kuidadu an nafatin

B e n v i n d u

Page 2: Juñu 2020 Buletin - Australia Awards · 2020. 8. 12. · Chefi Explorasaun, Aselerador Lab Timor-Leste, UNDP Apresia ba membru konsellu 2018-2019: Alberto Piedade, Presidenti konsellu

Atu tulun komunidade lokal hodi mantein ijiene diak, TL3A halo doasaun sabaun fase liman líkidu ba edifísiu suku 5 ne’ebé lokaliza besik ba iha fatin rame hanesan merkadu no terminal sira iha Dili inklui Bairro Pite, Comoro, Becora, Kuluhun no Madohi. Entrega sabaun fase liman hirak ne’e hala’o iha loron 9 Juñu iha momentu Governu halo subsídiu iha tempu estadu emerjênsia hodi bele fo ba komunidade no bainhira ema barak mai husi aldeia sira hodi ba iha sira nia suku atu simu pagamentu subsídiu.

Tempu asegura katak komunidade sira iha sabaun fase liman ne’ebé natón atu uza ba iha fatin fase liman nian iha edifísiu suku sira. Total hamutuk kaixas 55 entrega ba edifísiu suku sira, kada suku hetan kaixas 11. Chefi suku Bairro Pite, Sr. João Baptista da Costa Belo hatete, “Agradese ba asosiasaun ne’ebé mak fornese ona sabaun fase liman, ne’e diak tebes hodi tulun ami nia suku sira no tempu besik ona ba pagamentu subsídiu no ema barak mak sei mai iha fatin ne’e”.

Ami mós simu hanoin positívu husi Chefi suku Madohi, Sr. Bernardino Cristo ne’ebé mak hatete katak, “ne’e hanesan kontribuisaun ne’ebé diak tebes hodi tulun ami nia fatin fase liman nian no fatin fase lima públiku iha ami nia suku ho nune’e komunidade sira bele prevene sira nia an husi virus corona no agradese tanba kompleta

Talk show antigus alunus kona-ba impaktu COVID-19 ba iha edukasaun, relijiaun no ema ho defisiensia realiza iha 29 Juñu 2020, ema hamutuk 3,800 mak asisti liuhusi Facebook. Modera husi antigu alunu, Geraldo Ximenes, membrus panelista inklui antigus alunu Dr Pedro Ximemes representa seitor edukasaun, antigun alunu Dulce da Cunha representa seitor defisiensia, no atu iha perspetiva husi parte relijiozu nian TL3A konvida Pe. Ángelo Salsinha, Chefi Pastoral kombate COVID-19 no atendimentu social Diocese Dili. Programa ne’e iknlui intérprete linguajem sinais, recipiente bolsu estudu Australia Eufrasia de Menezes organiza husi panelista Dulce da Cunha ne’ebé mak agora daudaun serbisu hanesan Asesora Projetu Defisiensia ih PhD.

Atu asisti talk show ne’e, favor hare iha: https://www.youtube.com/watch?v=WuUeG--nqgl

Talk show ‘Ita nia bainaka” ho TL3A

Durante COVID-19 TL3A rediriji atensaun iha ami nia serbisu hodi responde ba COVID-19. Iha loron 4 Abril 2020, Marcia Exposto e Silva, Presidenti TL3A entrega materiais etapa dahuluk nian mak hanesan poster 600 kobre informasaun COVID-19 (kode 01, 02, 03), towa 7 no materiais ijiene pakote 100 ba Ministériu Saúde, Pillar II. Etapa daruak materiais entrega husi Vice Presidenti TL3A, Felix Piedade mak hanesan poster 600 (01, 02, 03), maskara hena 1,500 no luvas pakote 200. Iha atividade entrega ne’e atende husi Koordenador Pillar II, Castilos C. Freitas husi MdS no nia ekipa iha tuku 4.00 lokraik iha Caicoli, Dili.

Tanki be hamutuk 20 entrega ona ba diresaun Be mos no Saneamentu iha loron 16 Juñu. Tanki hirak ne’e sei aloka ba grupo alvu husi diresaun nian. Entrega sasan ne’e atende husi Chefi Departamentu Apoiu Be mos no Saneamentu, Sr. Francisco Afonso iha Edifísiu garajem Be mos no Saneamentu Colmera. Entrega sasan ne’e simbolikamente akompaña husi Vise Presidenti TL3A no sekretariadu TL3A nian.

Atividades TL3A responde ba COVID-19 TL3A halo doasaun sabaun fase liman líkidu ba suku 5

Tanki be ba Diresaun Be mos no Saneamentu

Page 3: Juñu 2020 Buletin - Australia Awards · 2020. 8. 12. · Chefi Explorasaun, Aselerador Lab Timor-Leste, UNDP Apresia ba membru konsellu 2018-2019: Alberto Piedade, Presidenti konsellu

Iha Dezembru tinan kotuk Dr. Raimundo dos Santos hanesan antigu alunu dahuluk sai manan nain premiu antigus alunus nian. Premiu ne’e inklui premiu osan ho montante $3000 aloka hodi dezenvolve kapasidade pessoal ka halo atividade ba komunidade depende ba nia eskolla. Raimundo iha planu atu uza nia premiu ne’e hodi kobre treinamentu espesialista balun iha India maibé tanba COVID-19 nia rediriji fundus ne’e hodi fornese treinamentu ba doutor junior sira no profesionais saúde iha sentru saúde 7 iha Dili hanesan sentru saúde Formosa, Vera Cruz II, Comoro, Becora, Atauro no Metinaro no klínika Bairro Pite.

Membrus konsellu TL3A desidi hodi asisti Dr. Raimundo nia atividades ho foti fundu adisionál balun hare ba importânsia atividades ne’e. Dr. Raimundo hatete, “Ne’e hanesan oportunidade diak tebes atu serví komunidade husi haklean matenek no abilidades atu jere klinikalmente COVID-19 ba ita nia profesionais saúde iha komunidade sentru saúde no prepara sira ba posibilidade transmisaun surtu ne’e iha Timor-Leste iha futuru mai. Nune’e mós sentimentu ne’ebe diak tebes serbisu ho ekipa hodi realiza atividades excelente ne’e, dala ida tan agradese tebes. Iha nasaun hanesan ita nian, ita presiza deit iha sistema kontensaun ne’ebé diak, abilita kada professional saúde atu jere ho diak kazu kma’an no moderadu COVID-19 ho medida preventiva simples no jestaun inisial korekta ho oxigenoterapia simples, profilátiku antibiótika no mantein defesa imunidade”.

Etapa dahuluk subvensaun ki’ik ba dala 6 hala’o ona iha Janeiru iha Luro, Lospalos husi Defensor defisiensia Monrique Reis. Serbisu hamutuk ho komunidade Monrique halo diskusaun kona-ba impaktu linguajem diskriminatoriu ba defisientes no serbisu hamutuk ho sira hodi dezenvolve poster no livriñu linguajem non-diskriminatoriu, sei distribui ba suku 6 iha Lospalos.

Monrique hatete katak, “Iha Timor-Leste ema bain-bain bolu ema ho defisiensia husi tipu defisiensia ne’ebé sira iha, la ho hanoin kona-ba impaktu negativu sira ne’ebé mak sira kria. Hau hili hodi hala’o estudu Edukasaun Defisiensia no Dezenvolvimentu no aplika ba fundu subvensaun ne’e tanba hau hakarak apoiu ema ho defisiensia sira iha Timor-Leste hodi hatene sira nia direitu no tulun sira la ho defisiensia foka ba sira nia abilidade laos sira nia defisiensia”.

Subvensaun ki’ik seluk mós aloka ona ba antigus alunus, Celestina Magno no Imaculada Lobo Belo bai ha nutrisaun bazeia ba projetu iha Bobonaro. Atividade dahuluk hala’o ona iha Bobonrao, iha loron 8 Fevereiru no kontinua iha loron 14 Marsu 2020. Atividade hanesan projetu dezenvolvimentu komunidade ho objetivu atu apoiu intervensaun sensitivu nutrisaun ne’ebé mak aliña ho estratejia nutrisaun 2014-2019.

Resultadu husi projetu ne’e atu haforsa feto no kria oportunidade serbisu espesialmente feto iha area rural iha Bobonaro.

Subvensaun ki’ik ba dala 6Premiu ba Dr. Raimundo

Page 4: Juñu 2020 Buletin - Australia Awards · 2020. 8. 12. · Chefi Explorasaun, Aselerador Lab Timor-Leste, UNDP Apresia ba membru konsellu 2018-2019: Alberto Piedade, Presidenti konsellu

Figuras atividades grupo sektorais

Sekretariadu Edifísiu Antigus Alunus Edifísiu WDPTL (former Cafe Aroma) Bidau Akadiruhun - Dili Timor-Leste facebook-square TL3A (Timor-Leste Australia Alum-

envelope: [email protected]

Eleitu iha Janeiru 2020 periodu 2020-2022, nia gradua husi Universidade New England, Armidale. Masteradu iha Ciensia Agronômikas, major iha agronómia no menor iha Ciencia Rai. Nia afirma, “Hau fiar katak agrikultura hanesan seitor importante ida iha Timor-Leste. Hau espera husi majoridade kursu ne’e, hau bele partisipa atu apoiu Timor-Leste hodi resolve problema balun partikularmente iha nutrisaun no aspetu klímatika sensitivu agrikultura no seguransa ai-han”.

Marcia mós komenta nia experiensia estudu iha Australia, “Excelente tebes. Hau kontenti tebes sai ema ne’ebé sorti tebes hetan oportunidade atu hetan sistema edukasaun ne’ebé diak”. Agora dau-daun Marcia serbisu hanesan konsultória Nasional ba Projetu Floresta Komunitária no hanesana Ofisiais Komunikasaun iha FAO.

Sistema edukasaun Australia nian fornese experiensia ba nia ne’ebé nia bele uza hodi kontribui iha nia serbisu fatin atualmente. Marcia konkorda katak sistema edukasaun Australia nian tulun nia profíssionalmente no pesoalmente. Tan ne’e, nia salienta katak, “pesoalmente, depois hau revela tiha an ba iha nasaun dezenvolvidu ne’e ho diversidade barak, hau

hare hau nia an nakloke liutan, iha fleksibildade no konfia an. Profesionalmente, hau senti animadu no nakonu ho ideas hodi partisipa iha dezenvolvimentu Timor-Leste”. Iha mós obstaklus nia hasoru durante nia estudu. Marcia dehan, “Ba dahuluk hau hasoru obstaklus atu apar ho sistema edukasaun iha ne’eba. Ami hetan formasaun kona-ba hakerek ideas lihusi hakerek fila fali, ida ne’e kontrariu ho sistema antes ne’e. No mós, revela ba sistema edukasaun online sai komplikadu liutan. Maibé buat ne’ebé diak mak atendimentu ba estudante sira excelente tebes, ho nune’e problema hirak ne’e bele resolve ho lalais”. Nia mós aumenta trik balun hodi resolve obstaklus hirak ne’e, “Hau aprosima edifísiu Akadémiku Abilidade (atendimentu ba estudante relasiona ho problema akedémiku). Buka tulun husi hau nia dosentes no mós kolega iha klasse ho diskusaun balun”.

Marcia mós kontenti atu fahe tips balun oinsa prepara ba bolsu estudu, “diak, hau nia tip ida deit, halo peskiza! Hau hetan bolsu estudu iha 2017, maibé hau preapara hau nia an kleur tebes antes ne’e, hau prepara hau nia an tinan ida antes (2015). Hau fiar katak ema idak-idak presiza iha tempu diferensia ba preparasaun (bele tempu badak ou naruk, iha hau nia kazu naruk), ne’e duni, hau lé manual sira hodi hatene kondisaun, kriteria elijibilidade. Hau mós halo peskiza kona-ba kursu saida mak sei relevante ba nesesidade Timor-Leste no atensaun nasional. Tan ne’e, hau hili agrikultura. No klaru, tenki aliña mós ho ita nia interese”. Marcia iha futuru orientadu no nia iha ideas balun iha nia hanoin no sei explora liutan, iha pontu ida ne’e nia espera iha futuru nia bele sai influenciador no atu inspira foin sa’e sira espesialmente feto iha lideransa.

Marcia mós fornese nia mensajem kona-ba oinsa TL3A bele kontribui liutan ba dezemvolvimentu Timor-Leste, “ami iha asosiasaun antigus alunus ho naran TL3A, iha grupo sektorais 5 ne’ebé mak kada antigu alunu bele hola parte bazeia ba sira nia espesialidade ka interese. Grupo sektorais hirak ne’e formadu ho hanoin katak sira mak sai nudar seitores importante no presiza atu aprosima iha komunidade. Ami nia objetivu maka atu fo fila fali ba komunidade saida mak ami aprende ona iha Autsralia”.

Intruduz Marcia Exposto e Silva, Presidenti TL3A 2020-2022

Seitor saúde - Dr. Raimundo halo nia sesaun informasaun kona-ba violensia doméstika

bazeia ba kanek (DVRI) iha instituisaun superior 3

Seitor agrikultura - Roni Pati Tpoi halo promosaun atu uza

fugaun rai iha Metinaro

Saudasoens ba Antigus Alunus ne’ebé hetan pozisaun altu iha 2020!! Carmeneza dos Santos Monteiro – Komisaria Funsaun PúblikaArmindo Maia – Ministru Edukasaun, Juventude no Desporto no Ministru Edusaun Anterior iha Governu Konstituisional Dahuluk

Seitor Edukasaun - programa indusaun ba joven dezempregadus iha Fevereiru

2019