DRAFTpril 10, 201

UNIT 4-Earth and Space

A 4

Bahin 1Ang tinutuyo sini nga bahin amo ang pagtuon sang aton

palibot kag ang mga butang nga ari diri: may kabuhi nga mga butang, nanari-sari nga porma sang katubigan kag kadutaan.

Leksyon 1: Ang PalibotHilikuton 1: Nanari-sari nga mga Butang sa Imo Palibot

TinutuyoPaghingalan sang nanari-sari nga mga butang sa imo palibot

Galamiton Magic square chart

Pamaagi

1. Tun-i ang Magic Square Chart.2. Magpanumdum sang mga butang sa imo palibot.3. Isulat ang imo mga ideya sa sulod sang kada kahon.

1

PALIBOTMGA TAWO SA PALIBOT SILAK SANG ADLAW kag

PRESKA NGA HANGIN

IKAW Lugar nga

Ginaistaran

PAGKAONSUBA, LINAW, BAKULOD, BUKID

Tanum kag Kasapatan

Pagkatapos, isulat sa imo notbuk.a. Ano ang nagapanami sang imo palibot bilang isa

ka puluy-an?b. Ngaa kinahanglan nga malimpyo kag matawhay

ang imo palibot?c. Paano mo mahimo ang imo komunidad nga isa ka

lugar nga malayo sa katalagman? d. Sa diin ka naga-istar? Ano nga mga butang ang imo

makit-an sa palibot sang inyo balay?

PALIBOT

2

PALIBOT

PALIBOT

PAGKAONTanum kag Kasapatan

SUBA, LINAW, BAKULOD, BUKID

SILAK SANG ADLAW kag PRESKA NGA

HANGIN

MGA TAWO SA PALIBOT

IKAW Lugar nga Ginaistaram

Hilikuton 2: Maglagaw-lagaw sa Palibot

TinutuyoPaglaragway sang mga butang sa palibot

Galamiton wala (maglagaw-lagaw sa palibot, sa sulod kag

gwa sang hulot-klasehan)

Pamaagi1. Maglinya kag mag-gwa sa hulot-klasehan sang mahipos.2. Sunda ang imo manunudlo sa paglibot niya sa inyo

sa eskwelahan.3. Obserbahi sang maayo ang mga lugar nga gina-

agyan ninyo.Ilaragway ang lugar nga imo nakadtuan. Isulat ang

sabat sa imo notbuk kag sundon ang kahon sa idalum:

Palibot sang Eskwelahan

Lugar nga Nabisitahan Paglaragway

Lugar # 1Lugar # 2Lugar # 3Lugar # 4

3

Pamangkot1. Ano ang mga lugar nga nabisitahan mo?2. Ano ang imo nakit-an sa mga lugar nga ini? Ilaragway.3. Ang mga butang bala nga ini importante para sa imo

eskwelahan? Sa puloy-an? Sa komunidad? Ngaa?4. Ngaa kinahanglan naton ang malimpyo kag matawhay

nga palibot?5. Paano naton masiguro nga ang aton eskwelahan malayo

sa katalagman?

Hilikuton 3: Pagpanglakaton sa Hardin

Tinutuyo1. Paghingalan sa mga butang nga makit-an sa hardin2. Paggrupo sa mga butang nga may kabuhi kag wala

sang kabuhi

Galamiton papel lapis krayola kag magnifying lens (kon may ara)

Pamaagi1. Magpangita sang pares kag magpanglakaton sa

hardin sang eskwelahan (flower garden, vegetable garden, herbal garden).

2. Obserbahi ang mga masunod samtang ara sa hardin:a. Likawi ang pagpangtandog sang mga tanum. Ang

iban nga mga tanum may mga tunok nga posible makahalit.

b. Indi magpang-simhot sang nanari-sari nga bulak. Makapalain ini sang aton pamatyag ukon makahatag sang allergy sa aton.

4

c. Mag-obra upod sa imo pares sa tanan nga tion.3. Obserbahi ang mga butang nga imo makit-an sa palibot.

Pwede nga maggamit sang magnifying glass agud nga makit-an sang maathag ang mga magamay nga butang.

4. Sabti ang mga pamangkot sa imo notbuk.

Pamangkot1. Ano ang mga butang nga may kabuhi kag wala sang

kabuhi nga makita sa hardin?

May Kabuhi Wala sang Kabuhi

2. Pila ka klase sang tanum ang imo nakit-an? Ano ang mga ini?

3. Pila ka klase sang sapat ang imo nakit-an? Ano ang mga ini?

4. Magluwas sa mga butang nga nakita sa hardin, ano pagid ang iban nga mga butang nga may kabuhi kag wala sang kabuhi. Isulat ang sabat sa kahon sa idalum.

Mga Butang nga may Kabuhi

Mga Butang nga wala

sang Kabuhi

5

pril 10, 201

5. Magsulat sang isa o duha ka dinalan sa imo notbuk nahanungod sa mga butang nga imo makit-an sa:

Hilikuton 4: Katubigan sa inyo Komunidad

Tinutuyo1. Paglaragway sang mga katubigan2. Paghibalo nga ang mga tanum kag kasapatan ara sa

palibot kag sa katubigan

Galamiton laragway sang duha ka katubigan krayola ukon water color clear tape Cardboard gunting

Pamaagi

1. Magkuha sang kopya sang katubigan kag igrupo ang inyo kaugalingon sa lima.

punong danaw

dam dulungkaan

kanal gulpo

6

DRAFTpril 10, 201

Guide Questions

1. Do you have a similar body of water in your community? Describe it.

2. Do you use the water for a particular purpose?Describe the use.

3. Is the body of water important ?

2. Gamit ang krayola ukon water color duagi ang laragway kag guntingon ang papel nga ginasunod ang utud-utod nga kurit.

3. Ipilit ang kada laragway sang katubigan sa isa ka panid sang poster board gamit ang gamay nga clear tape sa ibabaw sang kada kard (ang kard nagapilo paibabaw) kag sabta ang mga pamangkot kag himu-a ini sa imo nga notbuk.

Hilikuton 5: Ang Kadutaan

punong danaw

dam dulungkaan

kanal gulpo

7

Tinutuyo:1. Paglaragway sang mga kadutaan2. Makahimo sang poster board presentation

Galamiton mga laragway sang kadutaan pampilit krayola lapis

Pamaagi1. M a g k u h a s a n g k o p y a s a n g k a d u t a a n k a g

igrupo ang inyo kaugalingon sa lima. 2. I-angot ang mga laragway sang kadutaan sa iya nga

deskripsyon sa inyo nga notbuk. Guntinga ang laragway sang mga kadutaan kag ipilit kasunod ang iya deskripsyon. Maghimo sang poster board sa sini nga hilikuton.

8

DRAFTpril 10, 2014

mountain

valley

9

1. May ara bala kadutaan sa inyo komunidad? Magpili sang isa ka laragway sang kadutaan sa mga lista nga kapareho sang imo ginaistaran. Magsugid nahanungod sa imo komunidad kag himu-a ini sa imo notbuk.

2. Importante bala ang kadutaan? Ngaa?

Bahin 2: PanahonIkaduha nga bahin nahanungod sa nanari-sari nga

panahon, porma sang kahawaan, pagbaylo sang panahon, kag ang epekto sini sa mga tawo, kasapatan, kag mga tanum. Nahanungod pa gid ini sa precautionary measures sa nanari-sari nga kondisyon sang panahon kag preparasyon sang ginhimo nga instrumento pampanahon.

Leksyon 1: Ang Panahon

Hilikuton 1: Ang Tagalantaw sang Panahon (“Weather Watcher”)

Tinutuyo

1. Paglaragway sang panahon sa kada adlaw2. Pagdrowing sang mga panganod nga makita sa

kahawaan3. Paglaragway sang porma sang mga panganod

Galamiton kard sa tagalantaw sang panahon coloring markers krayola pens lapis KWL tsart

10

Pamaagi 1. Lantawa ang imo palibot kag ang kahawaan. Obserbahi ang

panahon sa kada adlaw. Isulat ang mga masunod.

a. Mainit bala?

b. Maulan bala?

c. Mahangin bala?

d. Mabagyuhon bala?

2. Obserbahi ang kahawaan sa sulod sang lima ka minutos.

Paandam: Indi magtulok diretso sa adlaw kay ang silak sang adlaw makahalit sa mata.

3. Idrowing ang butang nga makita sa kahawaan. Gamita ang coloring pencils ukon pens para sa inyo drowing. Himua ini sa inyo nga notbuk.

4. Kumpletuha ang kahon sa idalum kag himu-a ini sa imo notbuk.

Kurte sang panganod Duag sang panganod

5. Ilaragway ang panganod base sa ginhimo mo sa kahon. Isulat

ang sabat sa imo notbuk.

Hilikuton 2: Nanasari – sari nga Klase sang Panganod

Tinutuyo1. Paglaragway sang mga nanari – sari nga klase sang

panganod sa kahawaan2. Pagpakita sang apat ka adlaw nga kondisyon sang

panahon kag sang klase sang panganod sa kada adlaw

Galamiton

Tsart sang panahon coloring pencils or pens cotton balls glitters rain paper glue gunting

Pamaagi:1. Obserbahi ang mga panganod sa kahawaan kada aga kag

hapon sa sulod sang apat ka pasunod nga adlaw. Irekord ang inyo obserbasyon sa inyo notbuk.

2. Sa nahauna nga adlaw, idrowing ang kurti sang panganod sa kolumna sang Table 1. Pagkatapos, maghimo sang modelo sang sini nga panganod gamit ang cotton balls nga magarepresentar sang panganod nga imo naobserbahan. Ipilit ini nga modelo sa imo nga drowing. Pwede mo mapanami paagi sa paggamit sang glue kag glitters. Ang glitters magarepresentar sang ulan kag kilat.

3. Sulita ang ikaduha nga pamaagi para sa Martes hasta Huwebes. Dapat makompleto mo ang tsart hasta sa Huwebes, ang ikaapat nga adlaw.

12

11

Table1. Naobserbahan nga Panganod kada Adlaw sa Sulod sang apat ka Adlaw

LUNES M A R T E S MIYERKULES HUWEBES

Ilaragway ang kurti sang panganod adlaw – adlaw kada aga kag hapon.

Lunes Martes Miyerkules Huwebes

Pamangkot1. Nagabaylo bala ang kurti sang panganod kada adlaw?2. Magsulat sang isa ukon duha ka mga dinalan nahanungod

sang imo nahibaluan sa sini nga hilikuton.Gamita ang pagsulundan sa idalum para sa nanari –

sari nga klase sang mga panganod.

i. Cirrus clouds ang mga magamay kag manipis nga panganod

13

DRii. Cumulus clouds ang mga maputi kag dalagku nga

panganod

iii. Stratus clouds ang mga manubo, hapyad kag abo-abohon nga panganod

Pamangkot:Ano ang panahon subong?

14

Hilikuton 3: Ang Akon Gin – obra nga Instrumento nga Pangpanahon

Tinutuyo: 1. Makahimo sang simple nga mga instrumento nga

pangpanahon2. Paglaragway sang mga gamit sang instrumento

Galamiton

Set A: Lipak ginunting nga papel pampilit

Set B: cardboard lipak pampilit

Pamaagi

Para sa Set A. Pag–obra sang Wind Vane1. Maggunting sang papel nga mas mahaba sang sa lipak.2. Ipilit ang papel sa isa ka punta sang lipak.3. Ibutang sa gwa ang imo gin-obra nga instrumento.4. Obserbahi kon paano ini maghulag. Idrowing ang

instrumento nga pangpanahon sa imo notbuk.5. Ipakita sa klase kon paano ini maghulag.

Para sa Set B. Pag-obra sang isa pa gid nga Modelo sang Wind Vane

1. Magkuha sang madamol nga cardboard.2. Maggunting sang duha ka arrows nga pareho ang

kadakuon. Mag–obra sang ikog nga mas daku sang sa arrow

heads.3. Ibutang ang lipak sa tunga sang duha ka arrows. Ipilit ini.

15

Illustration here

4. Ibutang ang imo gin-obra nga instrumento sa ibabaw sang poste.

5. Idrowing ang instrumento nga pangpanahon sa imo notbuk.

6. Ipakita sa klase kon paano maghulag ang imo instrumento.

Para sa Set B Kadasigon kag Direksyon sang Hangin

1. Ibutang ang imo gin–obra nga wind vane sa ibabaw sang poste ukon mataas nga lugar ( lokasyon A).

2. Obserbahi ang ginunting nga papel kon paano ini maghulag kada lima ka minutos sa sulod sang napulo kag lima ka minutos.

3. Ihalin ang imo wind vane sa iban nga lokasyon. Hingalani ini nga Lokasyon B. Obserbahi liwat.

4. Butangi sang tsek (/) ang Table 2 sa idalum para sa imo mga obserbasyon.

Table 2. Hulag kag Direksyon sang Hangin 16

Lokasyon A

OrasPagkatapos sang lima ka

minutosPagkatapos sang Napulo ka minutos

Pagkatapos sang napulo kag lima ka

minutosAng ginunting nga papel wala naghulagAng ginunting nga papel naghulagAng ginunting nga papel nagtunogLokasyon BAng ginunting nga papel wala naghulagAng ginunting nga papel naghulagAng ginunting nga papel nagtunog

5. Base sa imo obserbasyon, naghulag bala ang hangin?. Ilaragway.

6. Paano mo ilaragway ang kadasigon sang paghulag sang hangin sa lokasyon A? Butangi sang tsek (/) sa kilid sang imo napili sa idalum.

mahinay __ kasarangan madasig__ Paano mo ilaragway ang kadasigon sang paghulag sang hangin sa lokasyon B? Butangi sang tsek ( / ) sa kilid ang imo napili sa idalum.

mahinay kasarangan madasig _____7. Sa sini nga hilikuton, may pagbag-o bala sa

kabaskugon kag direksyon sang hangin sa nanasari-sari nga lokasyon sa pareho nga oras? Ngaa?

17

Hilikuton 4: Nagabaylo bala ang Panahon?Tinutuyo

1. Pagsugid kon ano kalamig ukon kainit ang hangin2. Pagkumparar sang temperatura sang hangin sa

nanasari-sari nga lugar3. Paglaragway sang kadasigon kag direksyon sang

hangin

GalamitonSET A:

2 thermometers crochet thread ukon thin rope

SET B: gin–obra nga wind vane tsart sang panahon orasan

PamaagiA.Temperatura sang hangin sa hulot-klasehan

1. Magkuha sang duha ka thermometers.2. Ihigot sang hugot ang isa ka thermometer (A)

sa isa ka mabakud nga butang sa sulod sang hulot-klasehan. Pwede ini ihigot sa lansang, dingding ukon sa window grill. Seguraduha nga ginpakabit sa lugar nga madali mabasa ang temperature.

Thermometer A Thermometer B

18

1. Ihigot ang nabilin nga thermometer (B) sa mahandong nga lugar sa gwa sang hulot - klasehan. Pwede ini mahigot sa sanga sang kahoy nga indi direkta nga ginainitan sang adlaw.

2. Duha ka eskwela ang magabasa sang thermometer A. Duha pa gid ka eskwela ang magabasa sang thermometer B. Amo ini ang inisyal nga temperatura sang hangin sa sulod kag gwa sang hulot-klasehan.

3. Padayuna ang pagkuha sang temperatura sa kada napulo (10) ka minutos hasta makaabot sa anum ka napulo (60) ka minutos.

Kumpletuha ang Table 1 sa idalum sang imo resulta sa imo notbuk.

Table 1. Temperatura sang Hangin sa Sulod kag Gwa

sang Hulot-Klasehan

Pamangkot:a. Sa sulod sang hulot – klasehan; ano ang pinakamataas

nga temperatura ang narekord? Pinakamanubo nga temperatura ang narekord?

b. Sa gwa sang hulot-klasehan: Ano ang pinakamataas nga temperatura ang narekord? Pinakamanubo nga temperatura ang narekord?

c. May ara bala nga pagbag–o sa temperatura sa sulod sang hulot–klasehan? Sa gwa sang hulot-klasehan?

19

OrasTemperatura (OC)

sa sulod sang hulot-klasehan

Temperatura (OC) gwa sang hulot-

klasehan0102030405060

d. Sa diin ang may mas daku nga pagbag–o sang temperatura, ang sa sulod ukon sa gwa sang hulot-klasehan ?

e. Ano ang buot silingon sang mga pagbag–o sa sini temperatura?

f. Sa diin nga lugar ang mas malamig ang hangin sa sulod ukon sa gwa sang hulot - klasehan?

Hilikuton 5: Ang Adlaw-Adlaw nga Panahon

Tinutuyo1. Paglaragway kon paano ang hangin naghulag kon adlaw2. Mahambal kon ano kainit ukon kalamig ang lugar nga

imoginahamtangan

3. Makilala ang mga elemento sang panahon nga nasakop

Galamiton Weather Chart gin-obra nga wind vane Thermometer pisi (string) ukon manipis nga pisi

Pamaagi

1. Obserbahan kon ang adlaw mainit, mahangin, maulan ukon mabagyuhon.

2. Magkadto sa gwa sang hulot-klasehan upod sa manunudlo kag mga ka grupo. Magpangita sang lugar kon diin pwede ibutang ang gin-obra nga wind vane.

3. Obserbahan ang instrumento sang napulo (10) ka minutos. Ang masunod nga mga pamangkot makabulig sa imo obserbasyon

A. Ang papel bala nagahulag? Nagahulag bala ini sang mahinay, kasarangan ukon madasig?

B. Ano ang buot silingon sang hulag sang papel?C. Ano ang direksyon sang hangin?

20

Oras ObserbasyonNauna nga 5 ka minuto

ABC

Masunod nga 5 ka minutoA

C

4. Isulat ang imo naobserbahan kag sabtan ang mga pamangkot sa A, B, kag C sa table 1.

Table 1. Obserbasyon sang kadasigon sang hangin kag ang

direksyon sa sina nga adlaw.

B

5. Kuhaa ang temperatura sang hangin sa hulot-klasehan sa sulod kag gwa kada napulo (10) ka minutos sa sulod sang tatlo ka napulo (30) ka minutos. Isulat ang imo nabasa nga temperatura sa Table 2.

Table 2. Temperatura sang hangin sa sulod kag gwa sang hulot-klasehan.

Oras (min.)

Temperatura (0C)

Sa sulod sang hulot-

Temperatura (0C)

Sa gwa sanghulot-klasehan0

102030

Sa diin nga lugar ang malamig, sa sulod sang hulot-klasehan ukon sa gwa?

6. Kumpletuha ang imo naobserbahan sa panahon sa sini nga adlaw. Sulatan ang table 3 sa imo obserbasyon.

Ano ang imoobserbahan Una nga adlaw

Kondisyon sang Panahon Mainit Maulan Mahangin Mabagyuhon

Panganod Matin-aw Medyo magal-um Magal-um

Klase sang Panganod Cirrus Cumulus Stratus

Ilaragway ang kondisyon sang panahon sa sini nga adlaw.

Ang kondisyon bala sang panahon nagaliwat sa sulod sang isa ka adlaw?

22

21

Hilikuton 6: Manugbantala sang Panahon

Tinutuyo 1. Makahimo sang talamdan sang panahon sa isa ka

semana2. Makahatag sang report sang panahon sa isa ka

semanaGalamiton

weather charts thermometer

Pamaagi1. Gamiton ang weather chart sa hilikuton 5.2. Maghimo sang simple nga talamdan sang

panahon pareho sang sa kahon

ANG PANAHON

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Temperatura____________

23

PamangkotNakapamangkot ka na bala sa isa ka manugbantala sang panahon?Ano ang imo mga natun-an halin sa iya?

Hilikuton 7: Weather Collage

Tinutuyo1. Paglaragway kon paano ang panahon makaapekto sa

mga tawo, tanum kag mga sapat 2. Makahimo sang collage nga nagapakita sang epekto

sang panahon sa mga tawo, tanum kag mga sapat

Galamiton Mga ginunting nga laragway nga nagapakita sang

nanari-sari nga hilikuton sang mga tawo Pangpilit o glue Mga panduag nga lapis o coloring pen Cartolina para sa kada grupo

Pamaagi1.Mag-istoryahanay sa inyo kagrupo. Magpanumdom

sang maayo kag malain nga mga epekto sang nanari-sari nga klasi sang panahon sa mga tawo, tanum kag mga sapat. Isulat sa notbuk ang resulta sang inyo gin-istoryahan kapareho sang talamdan sa idalum.

2.Maghimo sang poster nga nagapakita sang sini nga mga epekto sang panahon sa mga tawo, tanum kag mga sapat. Tan-awa sa Table 1.

Table1. Epekto sang Nanari sari nga Kondisyon sang Panahon sa mga Tawo, Tanum kag mga Sapat 24

Kondisyon sang

Panahon

Mga Epekto sang

Panahon sa mga Tawo

Mga Epekto sang

Panahon sa mga Tanum

Mga Epekto sang

Panahon sa mga Sapat

Mainit

Mahangin

Maulan

Mabagyuhon

A. Ano nga klasi sang panahon ang nagadala sang maayo nga mga epekto saa) Tawo? Ngaa?b)Tanum?Ngaa?c) Sapat? Ngaa?

B. Ano nga klasi sang panahon ang nagadala sang malain nga mga epekto saa) Tawo? Ngaa?

b) Tanum? Ngaa? c) Sapat ?Ngaa?

C. Ano nga klasi sang panahon ang imo nagustuhan? Ngaa?

D. Ano nga klasi sang panahon ang indi mo nagustuhan? Ngaa?

Hilikuton 8: Maghalung sa Aton Ginahimo 25

TinutuyoMakadrowing sang mga hilikuton nga nagapakita sang paghalong sa nanari-sari nga kondisyon sang panahon

Galamiton

mga bayu mga butang nga ginagamit sa nanari-sari nga

kondisyon sang panahon.

Pamaagi1.Magdrowing sang isa ka hilikuton nga kinahanglan mo

nga buhaton sa kada kondisyon sang panahon. Himua ini sa imo notbuk.

Mga hilikuton nga gusto ko himuon (idrowing)

Mga hilikuton nga indi ko dapat himuon ukon akon dapat nga

halungan

MainitMaulanMahanginMabagyuhon

2. Ano ang kinalain sang imo ginahimo kon mainit ang panahon sang sa malamig o maulan?

3. Ano ang kinalain sang kahimtangan sang mga sapat kon mainit ang panahon sang sa malamig o maulan?

Bahin 3: Mga Butang nga Makita 26

Kahawaan kun Gab-e

sa KahawaanIni nga bahin nagasugid sang nanari-sari nga butang sa

kahawaan suno sa ila kadakuon kag kasanagon. Ini naga pakita pa gid sang pwesto sang adlaw kag iya epekto sa mga tawo, sapat kag tanum.

Leksyon1: Mga Butang nga Makita sa KahawaanHilikuton 1: Ang kahawaan kon Gab-i kag Adlaw

TinutuyoPaglaragway sang mga butang nga makita sa kahawaan

Galamiton Graphic organizers

PamaagiIsulat ang mga butang nga inyo makita sa kahawaan

kon adlaw kag kon gab-i. Kopyahon ang sa idalum nga modelo sa inyo notbuk pang hilikuton, kag sabtan ang masunod nga mga pamangkot.

Graphic Organizer 1: Mga Butang nga Makita sa Kahawaan kon Gab-i.

Kahawaan kon Gab-i

27

Kahawaan kun Adlaw

Graphic Organizer 2: Mga Butang nga Makita sa kahawaan kon Adlaw

Kahawaan kon Adlaw

a. Ano nga mga butang nga imo makita sa kahawaan kon gab-i? Kon adlaw?

b. Palareho bala sila?c. Ano ang inyo mahambal sa mga butang nga ini?d. Ngaa ang mga butang nga makita sa kahawaan kon gab-i

indi makita kon adlaw?

Hilikuton 2: Kadakuon sang mga Butang nga Makita sa Kahawaan

Tinutuyo28

Makahambal sang kinalain sang kadakuon sang mga butang nga makita sa gab-i kag adlaw

Galamiton Gamay nga bola 2 ka daku nga bola ruler ukon meter stick

Pamaagi:Set-up A1. Kuhaa ang isa ka gamay kag isa ka daku nga bola.

Dapat pareho ang kinaiya sang mga bola.2. Ibutang ang daku nga bola nga may kalayuon nga 4 ka

metro sa gamay nga bola. (Figure 1)

a. Magpwesto sa atubang sang gamay nga bola.b. Tuluka ang bola nga tadlong sa imo panulok.c. Obserbahi ang ila kadakuon.

Set-up B1. Kuhaa ang duha ka dako nga bola. Ibutang ini sa

lamesa nga may 4 ka metro ang kalayuon.2. Ipwesto ang imo kaugalingon sa atubang sang nauna

nga bola kag tuluka ang duha ka bola nga tadlong sa imo panulok.

Set-up C (Baliskaron ang Set-up sa A)1. Kuhaa ang isa ka daku kag isa ka gamay nga bola.

Dapat pareho ang kinaiya sang mga bola.2. Ibutang ang gamay nga bola nga may kalayuon nga 4

ka metro sa daku nga bola. a. Magpwesto sa atubang sang daku nga bola.b. Tuluka ang bola nga tadlong sa imo panulok.c. Obserbahi ang ila kadakuon.

Pamangkota. Sa set-up A, sa diin nga bola ang mas daku sa imo

panulok?29

b. Ilaragway kon ano ang imo nakita sa set-up B. Diin sa duha ka bola ang nakita mo nga mas daku? Mas gamay?

c. Ilaragway kon ano ang imo nakita sa set-up C. Diin sa duha ka bola ang nakita mo nga mas daku? Mas gamay? Ngaa?

Hilikuton 3: Kasanag kag Kadulom sang mga Butang nga Makita sa Kahawaan

TinutuyoPaglaragway sang kasanag kag kadulom sang mga

butang nga makita sa kahawaan

Galamiton Tatlo (3) ka kandila nga pareho ang

kadakuon kag klasi Posporo mahaba nga lamesa

30

pril 10, 201

Pamaagi1. Ibutang ang tatlo ka kandila sa lamesa nga

may tatlo ka metro ang kalayuon sa kada isa.2. Magtindog nga may isa ka tapak ang kalayuon

katupong sang aton panulok halin sa nahauna nga kandila kag obserbahan ang kasanag sang tatlo ka kandila.

3. Ilista ang imo obserbasyon sa imo notbuk.

Pamangkot

Isulat ang sabat sa imo notbuk.a. Diin nga kandila ang mas daku kag mas masanag?b. Diin nga kandila ang mas gamay kag mas madulom?c. Ano ang kaangtanan sang distansya sa

kasanag o kadulom sang tatlo ka kandila?

Hilikuton 4: Posisyon sang Adlaw sa Nanari-sari nga Oras sa

Adlaw

TinutuyoMakahimo sang obserbasyon sang posisyon

sang adlaw sa nanari-sari nga oras sa adlaw

Galamiton Flashlight

31

DRAFT

Pamaagi

1. Gamita ang laragway sa ibabaw agud makahimo ka sang isa ka set-up o pagplastar.

2. Pasigaha ang flashlight sa nanari-sari nga posisyon. Ang flashlight amo ang adlaw kag ang butang nga ara sa tunga amo ang kalibutan.

3. Ituon ang siga sang flashlight sa butang nga ara sa tunga. Obserbahi ini.

4. Isulat ang imo obserbasyon.

Pamangkota. Sa diin nga pwesto makita ang adlaw kon aga?b. Sa diin nga pwesto makita ang adlaw kon udto?c. Sa diin nga pwesto makita ang adlaw kon hapon?

Hilikuton 5: Malain nga Epekto sang Init sang Adlaw sa Tawo

TinutuyoMakahimo sang obserbasyon sang mga epekto sang init sa mga tawo

sirum

hapun

udto

aga

kaaganhon

Galamiton alcohol burner ukon kingki talong, kamatis kimpit sa mga mainit nga bagay sa kusina

Pamaagi1. Sindihan ang alcohol burner ukon kingki.2. Ibutang ang talong sa ibabaw sang kalayo sang

kingki sa tatlo (3) ka minutos (Fig.1).3. Liwaton ang pamaagi nga ginagamit ang kamatis.4. Tan-awa sang maayo ang panit sang talong kag

kamatis.

Pamangkot

a. May nakita ka bala nga pagbag-o sa panit sang talong kag kamatis matapos ini mabutang sa ibabaw sang kalayo? Ano ini nga mga pagbag-o?

b. Idrowing ang hitsura sang kamatis kag talong sa wala pa ini mabutang sa ibabaw sang kalayo, kag matapos ini mabutang sa ibabaw sang kalayo.

c. Ngaa daw sunog tan-awon ang panit sang talong kag kamatis?

d. Ini bala nga pagbag-o sa panit sang talong kag kamatis matabo man sa panit sang tawo? Paano?

e. Magpakita sang mga laragway sang mga tawo nga naga obra sa initan sa malawig nga oras.

f. Ano ang mga epekto sang sobra nga init sa mga tawo?

33

32

Hilikuton 6: Epekto sang Init sang Adlaw sa mga Tanum

Tinutuyo Paglaragway sang epekto sang init sang adlaw sa

mga tanum

Galamiton Mga tanum nga makit-an sa palibot

Pamaagi1. Magkuha sang duha ka pareho nga tanum nga ara

sa kaang nga pareho kataas kag kadamo sang dahon.

2. Ibutang ang nahauna nga kaang sa may silak sang adlaw (Plant A) kag ang ikaduha nga kaang sa idalom sang mahandong nga lugar (Plant B)

3. Bunyagan ang tanum sang tubig nga may pareho ang kadamuon.

4. Obserbahan ang kada tanum duha ka beses sa isa ka adlaw, sa aga kag hapon. Himuon ini sa tatlo ka adlaw.

5. Kopyahon sa imo notbuk ang kahon sa idalum kag isulat ang imo obserbasyon.

Ngalan sang Tanum

OrasAno ang nakita ko?

Tanum sa may handong

Tanum sa may silak

8:00 Aga

2:00 Hapon

Pamangkot:

a. Ilaragway ang hitsura sang duha ka tanum sa wala pa ini nabutang sa handong kag silak sang adlaw.

b. Ano ang natabo sa Plant A kag Plant B pagkatapos sang duha ka adlaw?c. Ano ang natabo sa Plant A kag Plant B pagkatapos sang tatlo ka adlaw? Pareho bala sila sang hitsura?d. May epekto bala ang silak sang adlaw sa duha ka tanum?e. Magsulat sang dinalan nahanungod sang epekto

sang init sang adlaw sa mga tanum.

34

Hilikuton 7: Epekto sang Init sang Adlaw sa mga Sapat

TinutuyoPaglaragway sang epekto sang Init sang adlaw sa mga sapat

Galamiton Hardin o mga lugar nga malapit sa eskwelahan

Pamaagi1. Magpangita sang mga sapat sa palibot. Hingalanan

ang kada sapat.2. Ilaragway ang hitsura sang mga sapat nga imo nakita. 3. Ilaragway ang kinaiya sang kada sapat.4. Isulat ang imo obserbasyon sa kahon sa idalum.

Ngalan sang Sapat

Diin ko ini

nakita?

Ano ang iya

hitsura?

Ano ang ginaubr

a?Ano ang iya

kinaiya?

36

Pamangkot1. Diin mo nakita ang mga sapat? Hingalanan ang mga

ini.2. May nakita ka bala nga mga sapat nga naga tinir sa

mahandong nga lugar? Ngaa gusto nila magtinir sa lugar nga ini?

3. May nakita ka bala nga sapat nga ara sa initan? Ngaa gusto nila magtinir sa lugar nga ini?

4. Ano ang gina-obra sang mga sapat nga ara sa mahandong nga lugar?

5. Ano ang gina-obra sang mga sapat nga ara sa initan?6. May epekto bala ang init sang adlaw sa mga sapat?

Ano ini?

37