kaapverdië

LAN

DE

NG

IDS

LAN

DE

NG

IDS

Guido D

erksen

www.dominicus.info

Een handvol grillige rotsen in de oceaan

Van Atlantische handelspost tot vergeten archipel

Morabeza, Morna en Cachupa

Santiago

Sal

Boa Vista en Maio

São Vicente, Santa Cruz en São Nicolau

Santo Antao

Fogo en Brava

Algemene informatie

In Kaapverdië komt het toerisme langzaam op gang, gelukkig nog kleinschalig, en dat is nu juist de charme van deze archipel. De fraaie stranden van de Kaapverdische eilanden Sal en Boa Vista en de imposante landschappen van eilanden als Santo Antão en Fogo bieden ongekende mogelijkheden. Alle negen bewoonde eilanden van de archipel zijn overzichtelijk, óók de twee grote steden van het land – hoofdstad Praia op het eiland Santiago en Mindelo op het eiland São Vicente.De Kaapverdische cultuur is een aantrekkelijke mix van Afrikaanse en Europese invloeden, waarbij het voormalige koloniale moederland Portugal een duidelijk stempel drukt op het Europese deel. Kaapverdiërs maken de bezoeker graag deelgenoot van hun levensgevoel, morabeza, wat zoveel betekent als ‘gastvrij, open, ongedwongen en relaxed’. Voeg daarbij het warme klimaat, de blauwe oceaan en de levendige muziekscene, en het is niet verwonderlijk dat Nederlanders en Belgen er een fijne nieuwe zonbestemming bij hebben gekregen.

Guido Derksen studeerde sociale geografie en is werkzaam in de journalistiek. Voor Dominicus schreef hij ook de reisgidsen Aruba,Curaçao en Bonaire, Gambia & Senegal, Slovenië en Kroatië.

LAOS• De schitterende witte stranden van Sal en Boavista• Praia, hoofdstad op basaltplateaus• Weemoedige morna, opzwepende funanà• Het woeste berglandschap van Santo Antão• Lekker: cachupa en grogue• Fascinerende vulkaan op Fogo

KaapverdiëGuido Derksen


Inhoud

��

��

�

�

Kaapverdië

�

KaapverdiëGuido DerksenMichael Kooren (fotografie)

| Reeds verschenen

DOMINICUS LANDEN- EN REGIOGIDSENArgentiniëAruba, Curaçao en BonaireAustraliëBirma (Myanmar)CambodjaChinaCosta RicaCubaEcuador/GalápagosEstland, Letland en LitouwenFrankrijk

BourgogneElzas/Vogezen/JuraLanguedoc, Cevennen en TarnNormandië/Bretagne

Gambia/SenegalGeorgië/ArmeniëGroot-Brittannië

Centraal-EngelandHet Engeland van Jane AustenKanaaleilandenSchotlandZuid-Engeland

Guatemala, Belize en HondurasIJslandIndiaIndonesië: Java–Bali–Lombok–SumatraIsraël en de PalestijnsegebiedenItalië

SiciliëToscane/Umbrië/De Marken

JamaicaJapanJordaniëKaapverdiëKenia/Tanzania/ZanzibarKroatiëLaosMaleisië/SingaporeMalta/GozoMarokkoMongolië

Namibië/Botswana/ZimbabweNepalNieuw-ZeelandNoorwegenOekraïneOman/VAEPeruPortugalSardiniëSchotlandSloveniëSlowakijeSpanje

AndalusiëSri LankaSurinameThailandVerenigde Staten van Amerika

De zuidwestelijke staten vanAmerikaNew England

VietnamZuid-Afrika

DOMINICUS STEDENGIDSENBerlijnDresden, Leipzig en omgevingIstanbulKaapstadMarrakechMoskou en Sint-PetersburgNew YorkRome

DOMINICUS ADVENTUREWandelen in de ApennijnenBergtochten in NoorwegenWandelen in de OostenrijkseAlpenBergtochten in Schotland,Wales en EngelandBergtochten in de ZwitserseAlpen

DOMINICUS STAD IN KAARTAmsterdamBarcelonaBerlijnBilbao en San SebastianBrusselIstanbulKopenhagenLondenMadridMarrakechNew YorkOsloParijsPraagRio de JaneiroRomeStockholmValencia

Tekst: Guido Derksen

Grafische vormgeving: Suzanne Nuis, Haarlem

Zetwerk: Crius Group, Hulshout

Cartografie: Y.T. Bouma

Omslagfoto: Michael Kooren

Redactie: Brenda Heeringa

Fotografie: Marijke Katsburg e.a. (p. 14, 21, 86, 88, 91 en 151); Michael Kooren

ISBN 978 90 257 5529 4 (boek)

ISBN 978 90 257 5876 9 (e-book)

NUR 516

Eerste druk 2014

© Uitgeverij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht BV

Postbus 317, 2000 AH Haarlem

Uitgeverij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht BV is onderdeel van de Gottmer Uitgevers Groep BV

Samensteller en uitgever hebben geprobeerd om alle gegevens zo duidelijk en volledig mogelijk te ver-

schaffen. Noch de samensteller noch de uitgever kan enige aansprakelijkheid aanvaarden voor mogelijk

negatieve gevolgen van gebruik van dit boek. Ook hebben samensteller en uitgever zich de grootste

moeite getroost om alle rechthebbenden van het gebruikte beeldmateriaal te achterhalen. Voor onver-

hoopt toch onjuiste vermelding stelt noch de samensteller noch de uitgever zich aansprakelijk.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uit-

gave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar ge-

maakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of

een andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Alle Dominicus-reisgidsen worden voortdurend geactualiseerd. Natuurlijk kan het ondanks onze zorg voorkomen dat je op reis merkt dat er veranderingen hebben plaatsgevonden die onze redactie niet tijdig bereikt hebben. We stellen het erg op prijs als je ons informatie over gewijzigde om-standigheden toestuurt: daarmee help je ons de volgende drukken actueel te houden. Je kunt ons bereiken via: [email protected]. Meer informatie is te vinden op onze website: www.dominicus.info.

INHOUD 5

Inhoud

7 Kaarten & plattegronden9 Woord vooraf

1 11 Een handvol grillige rotsen in de oceaan

12 Geografie12 Landschap13 Infrastructuur14 Klimaat15 Flora en fauna17 Demografie, etniciteit en sociale

structuur20 Taal en religie21 Economie, bestuur en politiek

2 27 Van Atlantische handelspost tot vergeten archipel

28 Hesperias28 Portugezen29 Nieuwe zeemachten30 Speelbal van Europa30 Napoleon31 Emigratie en honger31 Groeiend zelfbewustzijn33 Fragiel middeninkomensland

3 35 Morabeza, morna en cachupa36 Cultuur39 De Kaapverdische keuken

4 45 Santiago46 Geschiedenis46 Oriëntatie47 Praia53 Cidade Velha en het zuiden58 Tarrafal en het noorden

5 65 Sal66 Geschiedenis68 Oriëntatie

6 79 Boa Vista en Maio80 Boa Vista86 De noorden oostkust88 Het binnenland en de zuidkust91 Maio

7 101 São Vicente, Santa Luzia en São Nicolau

102 São Vicente103 Oriëntatie104 Mindelo en het westen113 Santa Luzia113 Branco en Raso114 São Nicolau

8 125 Santo Antão126 Geschiedenis127 Oriëntatie128 Het zuiden en het westen130 Het noorden en noordoosten

9 141 Fogo en Brava142 Fogo144 São Felipe146 Chã das Caldeiras en Pico de

Fogo149 Rond het eiland150 Brava

i 160 Algemene informatie

r 171 Register

7KAARTEN & PLATTEGRONDEN

Kaarten & plattegronden

12 Kaapverdië in de regio 48 Santiago49 Praia68 Sal81 Boa Vista92 Maio

102 São Vicente en Santa Luzia106 Mindelo114 São Nicolau127 Santo Antão144 Fogo en Brava

8 KAARTEN & PLATTEGRONDEN

9WOORD VOORAF

Woord vooraf

Niet zo lang geleden was Kaapverdië nog een van de allerarmste landen van Afrika. Sinds enkele jaren is daar verandering in gekomen. Het land is flink gestegen op de economische ranglijsten en wordt nu als voorbeeld gezien voor andere Afrikaanse landen. Een van de oorzaken van de vooruitgang is het toerisme, dat de fraaie stranden van de Kaapverdische eilanden Sal en Boa Vista en de imposante landschappen van eilanden als Santo Antão en Fogo heeft ontdekt. Vooral op de eilanden met de mooie stranden zijn nieuwe hotels gebouwd, maar gelukkig is het allemaal nog kleinschalig, en dat is nu juist de charme van Kaapverdië. Alle negen bewoonde eilanden van de archipel zijn overzichtelijk, óók de twee grote steden van het land – de hoofdstad Praia op het eiland Santiago en de tweede stad Mindelo op het eiland São Vicente.De Kaapverdische cultuur laat hiernaast een aantrekkelijke mix zien van Afrikaanse en Europese invloeden, waarbij het voormalige koloniale moe-derland Portugal een duidelijk stempel drukt op het Europese deel. De bevolking is vriendelijk en open, zonder opdringerig te zijn. Kaapverdiërs maken de bezoeker graag deelgenoot van hun levensgevoel, morabeza, wat zoveel betekent als ‘gastvrij, open, ongedwongen en relaxed’. Voeg daarbij het warme klimaat, de blauwe oceaan en de levendige muziekscene, en het is niet verwonderlijk dat Nederlanders en Belgen er een fijne nieuwe zon-bestemming bij hebben gekregen. En dat op slechts zes uur vliegen vanaf Noordwest-Europa!

Guido Derksen

1


Kaapverdië is een archipel van tien middelgrote eilanden, met enkele kleinere eilandjes erbij. De eilanden liggen een beetje eenzaam in de Atlantische Oceaan, als een handvol uitgestrooide broodkruimels op een leeg plein. Ze zijn onderverdeeld in twee groepen, de Ilhas de Barlavento (bovenwindse eilanden) en de Ilhas de Sota-vento (benedenwindse eilanden). Dit onderscheid stamt uit de tijd van de trans-Atlantische zeilvaart en heeft betrekking op de ligging van de eilanden ten opzichte van de overheersende passaatwinden. De Ilhas de Barla-vento vormen het noordelijke deel van Kaapverdië. Het zijn van west naar oost: Santo Antão, São Vicente, Santa Luzia, São Nicolau, Sal en Boa Vista. De Ilhas de Sota-vento vormen het zuidelijke deel van Kaapverdië. Het zijn van west naar oost: Brava, Fogo, Santiago en Maio.

12 EEN HANDVOL GRILLIGE ROTSEN IN DE OCEAAN

1

? GEOGRAFIEDe tien Kaapverdische eilanden va-riëren in grootte van 35 km2 (Brava) tot 990 km2 (Santiago). Ter verge-lijking: het eiland Texel is 170 km2. Tezamen beslaan de Kaapverdische eilanden 4033 km2, verspreid over een zeegebied van 58.000 km2. Ter vergelijking: Nederland is 41.526 km2 groot, de omvang van België is 30.528 km2.

Kaapverdië is genoemd naar Cap Vert, de Groene Kaap, de uiterste westpunt van het Afrikaanse con-tinent bij de Senegalese hoofdstad Dakar. Het dichtstbijzijnde eiland van Kaapverdië (Boa Vista) ligt er namelijk 460 km vandaan, op een breedtegraad – tussen de 14 en 18 graden noorderbreedte – die van

Senegal naar het Caribisch gebied loopt. Het eiland dat het verste van Sene-gal af ligt, op 830 km, is Santo Antão.Samen met de andere eilanden en eilandengroepen van vulkanische oor-sprong in de oostelijke Atlantische Oceaan vormt de Kaapverdische archipel het zogenaamde Macaronesië (‘Gelukzalige Eilanden’). De andere eilanden en eilandengroepen die hiertoe behoren zijn de Azoren, Madeira, de Cana-rische Eilanden en de Ilhas Selvagens (een kleine Portugese eilandengroep tussen Madeira en de Canarische eilanden).

? LANDSCHAPDe Kaapverdische archipel heeft een vulkanische oorsprong. Diep onder de oceaan zijn op dit deel van de Afrikaanse tektonische plaat vulkanen omhoog gestuwd die uiteindelijk boven de zeespiegel uitkwamen, waarna wind en water aan hun schurende en slijpende erosiewerk begonnen. De Kaapverdische eilanden zijn overigens niet in hetzelfde tijdperk ontstaan. Integendeel, er zijn grote verschillen in ouderdom. De oostelijke eilanden Boa Vista en Sal zijn naar schatting al zo’n 26 miljoen jaar geleden ontstaan, São Nicolau is pakweg 12 miljoen jaar oud, en Fogo is pas 100.000 jaar ge-leden boven de oceaan uitgekomen. In geologische termen is het daarmee een piepjong eiland. Het is nog volop in ontwikkeling, want de vulkaan van Fogo is actief; de laatste uitbarsting was in 1995.

Kaapverdië

CanarischeEilanden

Madeira

Portugal Spanje

Marokko

Algerije

WestelijkeSahara

MauretaniëMali

SenegalGambia

Guinee-Bissau Guinee

Sierra Leone

Liberia

IvoorkustGhana

BurkinaFaso

Niger

Togo

Benin

Nigeria

AtlantischeOceaan

0 1000 km

Kaapverdië in de regio

13

1

EEN HANDVOL GRILLIGE ROTSEN IN DE OCEAAN

Mede vanwege de verschillen in ouderdom zijn er behoorlijke landschap-pelijke verschillen tussen de diverse Kaapverdische eilanden. De oostelijke eilanden Sal, Boa Vista en Maio zijn de oudste eilanden. Hier zijn de vulka-nische pieken die er ooit waren weggeërodeerd tot lage, kale heuvels. Het hoogste punt van Boa Vista is bijvoorbeeld de Monte Estância, een bult van 387 m. Voor de rest zijn deze drie eilanden vlak. Ze zijn bovendien erg droog, want er valt nauwelijks regen. Ook is er veel zand aanwezig, aange-voerd door winden vanuit de Sahara en aangespoeld vanuit het onderzeese plateau waarop de oostelijke ‘zandeilanden’ liggen. Uit toeristisch oogpunt is dat zand een zegen, want Sal, Boa Vista en Maio bezitten de mooiste witte zandstranden van Kaapverdië. Ook zijn er interessante zandduingebieden, vooral op Boa Vista, die hier en daar de indruk wekken dat je je in de woes-tijn bevindt.De jongere eilanden van Kaapverdië zijn veel ruiger en grilliger dan de ooste-lijke zandeilanden. Ze bestaan voornamelijk uit donkere basaltrotsen en ge-kartelde bergketens. Santo Antão spant de kroon; de bergpieken steken hier tot bijna 2000 m de lucht in. Ook hoofdeiland Santiago, São Nicolau en het kleine Brava zijn behoorlijk grillig. De bergketens op deze eilanden worden doorsneden door diepe rivierkloven en -valleien, de zogenaamde ribeira’s. São Vicente is wat ouder en iets minder bergachtig dan zijn buureilanden. Buitenbeentje is het jonge eiland Fogo, in feite één grote vulkaan. Op de rand van de enorme caldera (grote, komvormige krater die ontstaat na het instor-ten of exploderen van de top van een vulkaan) centraal op het eiland rijst de actieve Pico de Fogo omhoog, met 2829 m het hoogste punt van Kaapverdië.In tegenstelling tot Sal, Boa Vista en Maio hebben de andere eilanden nau-welijks witte stranden. Als er al stranden zijn, bestaan ze voor het overgrote deel uit zwart vulkanisch zand.Wél zijn deze Kaapverdische eilanden, net als de drie oostelijke eilanden, erg droog. Alleen tegen de noordoostelijke hellingen van Santo Antão en Fogo, en in de valleien in de binnenlanden van Santiago, São Nicolau en Brava valt wat meer regen. Hier vindt de meeste landbouw plaats. Dit is Kaapverdië op z’n groenst.

? INFRASTRUCTUURDe Kaapverdische eilanden hebben in het verleden kunnen profiteren van hun ligging, op een kruispunt van trans-Atlantische routes. De havens van Praia en São Vicente hebben er hun bestaansrecht aan te danken. Na een terugval aan het einde van de 19de en in de 20ste eeuw zitten de havens de laatste jaren weer een beetje in de lift, mede dankzij investeringen in facili-teiten voor scheepsreparatie op São Vicente.Belangrijker tegenwoordig zijn de internationale vliegvelden van Kaapver-dië. De eilanden Santiago en Sal hebben er al langer een, en in december


1

2007 kreeg ook Boa Vista een inter-nationaal vliegveld. Eind 2009 werd het nieuwste internationale vlieg-veld geopend, op São Vicente.Spoorlijnen zijn er niet op de Kaap-verdische eilanden. Wel ligt er 3000 km aan wegen. Ruim een derde daarvan is verhard, voor het meren-deel met basaltklinkers, die lokaal uit de rotsen gehouwen worden.

? KLIMAATHet klimaat van Kaapverdië wordt vooral bepaald door droge, noordoos-telijke passaatwinden die het grootste deel van het jaar over de Sahara en vervolgens over de oceaan waaien. Van december tot april waait het gemid-deld harder dan in de andere maanden. Tijdens de noordoostpassaat valt er vrijwel geen regen. Alleen rond hogere bergtoppen kunnen zich wolken vormen die wat water op de eilanden brengen. Op sommige eilanden kun-nen de microklimaten overigens flink verschillen. Op Santo Antão en Fogo, twee eilanden met hoge bergen, is het in het noordoosten bijvoorbeeld veel vochtiger dan aan de andere kant; het weinige vocht dat de noordoostpas-saat meevoert, blijft tegen de bergen hangen en komt daar naar beneden. In het noordoosten van deze eilanden zijn dan ook weelderig groene land-bouwgebieden, terwijl het in het zuidwesten kaal en droog is.De noordoostpassaat wordt tussen november en maart soms afgewisseld met de harmattan, een harde, hete en droge wind vanuit de Sahara die grote hoeveelheden stof en zand meevoert. Soms is de harmattan zó sterk dat de lucht geelbruin wordt waardoor er nauwelijks zicht is. De zon kan dan en-kele dagen verdwijnen, soms worden vluchten geannuleerd en het gebeurt ook weleens dat vissers tijdens zo’n hevige harmattan op zee verdwalen.Vanaf eind juli, begin augustus verandert de windrichting. Tot in oktober waait de wind vanuit het zuidwesten en komen er meer wolken binnen. Deze periode wordt de regentijd genoemd, wat echter niet betekent dat het voortdurend regent. Integendeel. Het hemelwater komt vooral tijdens en-kele heftige stormdepressies naar beneden, waarna het weer droog wordt. In één of enkele van zulke stormen valt ongeveer de helft van alle regen die Kaapverdië jaarlijks ontvangt. In de regenperiode verandert het uiterlijk van de eilanden. Overal ontkiemen opeens zaadjes die het landschap met een groene sluier bedekken. Na afloop van de regentijd verdorren de planten en krijgen de eilanden hun vertrouwde barre aangezicht weer terug.

Centraal Santiago na de regentijd.

15

1


De natste maand in Kaapverdië is september, met gemiddeld zeven regen-dagen. Oktober heeft er gemiddeld vier, juli en augustus drie. Juni heeft twee regendagen, november één, en van december tot mei valt er vrijwel nooit regen. In de natste gebieden (bijvoorbeeld het noordoosten van Santo Antão en Fogo) valt gemiddeld 900 mm regen per jaar, in de droogste gebie-den (bijvoorbeeld het binnenland van Sal en Maio) minder dan 50.Er zijn ook jaren waarin de regen helemaal wegblijft en de oogst mislukt. Vanaf 1968 was er bijvoorbeeld een periode van twaalf jaar waarin vrijwel geen spatje regen viel. Vroeger veroorzaakten dit soort droogteperioden ernstige hongersnoden, maar in de loop van de 20ste eeuw konden die ef-fectief bestreden worden met internationale voedselhulp.De gemiddelde temperatuur op de Kaapverdische eilanden is verrassend constant. Op het hoofdeiland Santiago is de dagtemperatuur altijd tussen de 22 en 27 °C, aangezien de grootste hitte wordt getemperd door koelere oceaanstromingen. Lokaal kunnen de temperaturen wel behoorlijk verschil-len. In het binnenland van de lage oostelijke ‘zandeilanden’ loopt het kwik in de zomermaanden soms op tot tegen de 40 °C, terwijl het in de bergen van Santo Antão in de wintermaanden onder de 10 °C kan blijven.Zon is er het hele jaar volop. Maart, april en mei hebben gemiddeld tien zonuren per dag, februari en november negen, en in juni, september, okto-ber, december en januari schijnt de zon gemiddeld acht uur per dag. Alleen juli en augustus komen er met respectievelijk zeven en zes uur zon per dag wat bekaaider van af.De zeewatertemperatuur is altijd aangenaam en ligt steevast tussen de 20 en 25 °C.

? FLORA EN FAUNA

FloraVanwege de geïsoleerde ligging heeft Kaapverdië door de eeuwen heen een beperkt plantenleven gekend. Bomen en planten pasten zich aan de droogte aan, bijvoorbeeld door kleine bladeren te ontwikkelen, en waren klein en stevig om de passaatwinden te kunnen doorstaan. Van oudsher groeien er doornige bomen, zoals acacia’s en de bijzondere drakenbloedboom (Dra-caena draco), diverse grassen en lage struiken. In de zilte bodem van de oostelijke zandeilanden Sal, Boa Vista en Maio groeien verder enkele semi-aride zoutminnende plantensoorten.Na de kolonisatie van de eilanden zijn er allerlei soorten bijgekomen die meegebracht werden uit andere delen van de wereld. In de vruchtbare ge-bieden groeit tropisch fruit zoals papaja’s, mango’s, broodboomvruchten (breadfruit), zuurzak en kokosnoot, maar je vindt er ook gewassen als mais, cassave, suikerriet en koffie.


1

In andere gebieden zijn sinds de onafhankelijkheid herbebossingsprojecten gestart, om erosie tegen te gaan en meer vocht te kunnen vasthouden. Op het krukdroge Maio zijn bijvoorbeeld vele duizenden acacia’s geplant, die voor een deel ook voor de houtskoolproductie worden gebruikt. Op hogere delen van Fogo en Santiago zijn eucalyptusbomen neergezet, en in de ber-gen van Santo Antão plantte men onder meer eikenbomen, tamme kastanjes en pijnbomen. Hier kun je ook wandelen door laurierbossen.

FaunaOp de Kaapverdische eilanden komen geen grote zoogdieren in het wild voor. Er lopen hier en daar wel wat half verwilderde geiten en ezels rond, maar die zijn eigendom van eilandbewoners en behoren, net als de Kaap-verdische koeien en varkens, tot de categorie ‘vee’. In de centrale valleien van Santiago leven een paar groepjes groene fluweelapen, ooit meegebracht door zeevaarders, en daarmee heb je het wel gehad met de wat grotere zoog-dieren. Kleinere zoogdieren zijn er wel, bijvoorbeeld mangoesten en diverse vleermuissoorten. Aan reptielen en amfibieën kruipt en springt er het een en ander rond, zoals kikkers (als er water is), gekko’s, skinken en hagedis-sen, waarvan een deel endemisch is voor de archipel. Voor slangen hoef je niet bang te zijn, want die komen niet voor in Kaapverdië. Insecten komen uiteraard wel voor, waaronder tientallen inheemse soorten.Het interessantste voor biologen zijn de vogels die in Kaapverdië voorko-men. Er zijn 130 soorten geteld die de eilanden met enige regelmaat aandoen en er zijn 40 soorten die op een of meer eilanden broeden, waaronder een paar zeer zeldzame en inheemse soorten, zoals de razoleeuwerik, de Kaap-verdische purperreiger, de Kaapverdische gierzwaluw, de Kaapverdische pijlstormvogel en de Kaapverdische moerasgrasmus. De eilanden zijn hier-naast belangrijk voor zeevogelsoorten als de roodstaartkeerkringvogel, de fregatvogel, de Kaapverdische stormvogel, de jan-van-gent en de blauwvoet-gent. Ook is de kans vrij groot dat je helmparelhoenderen, een grijskopijs-vogel, een visarend of een Egyptische gier tegenkomt.Het zeeleven rond de eilanden is een stuk rijker en gevarieerder dan het leven op het land. In de oceaan zwemmen bijvoorbeeld een stuk of 17 walvis- en dolfijnensoorten, waaronder potvissen, blauwe vinvissen, Brydevinvissen, Indische grienden, gestreepte dolfijnen, dolfijnen van Cuvier, witlipdolfij-nen, spitssnuitdolfijnen en tuimelaars. De meeste soorten zijn seizoengas-ten. Bijzonder is de bultrugwalvis. Een populatie van enkele honderden bultrugwalvissen zwemt ieder jaar vanuit de Noordelijke IJszee naar Kaap-verdië om zich daar voort te planten, vooral ten westen en zuiden van Boa Vista en Sal. De piek van het kraamseizoen ligt in maart en april. Je kunt de logge zeezoogdieren dan soms zelfs vanaf de kust zien.

17

1


Ook zeeschildpadden zijn er veel. Tussen mei en oktober leggen dui-zenden onechte karetschildpadden hun eieren op de Kaapverdische stranden, vooral op Boa Vista. De echte karetschildpad, de soepschild-pad, de lederschildpad en de warana of dwergschildpad komen eveneens in de wateren rond de eilanden voor.Rond de koraalformaties onder het wateroppervlak behoren barracuda’s en murenen tot de opvallendste vis-soorten, je kunt in enkele ondiepere baaien verpleegsterhaaien tegenko-men en in de oceaan bij de eilanden zwemmen grote pelagische vissoor-ten als tonijn, zwaardvis, marlijn, wahoo, mahi-mahi (ook wel dorado, dolfijnvis of goudmakreel genoemd), zeilvis en diverse haaiensoorten.

? DEMOGRAFIE, ETNICITEIT EN SOCIALE STRUCTUUR

DemografieVolgens de laatste officiële volkstelling in 2010 heeft Kaapverdië bijna 492.000 inwoners. Ongeveer 272.000 mensen wonen op het hoofdeiland Santiago. Met een kleine 80.000 inwoners neemt São Vicente de tweede plaats in, Santo Antão is met 44.000 inwoners nummer drie. Daarna volgen Fogo, Sal, São Nicolau, Boa Vista, Brava en Maio. Santa Luzia is onbewoond.Het geboortecijfer ligt jaarlijks rond 21 geboren kinderen op elke 1000 in-woners, het sterftecijfer op iets meer dan 6 doden op elke 1000 inwoners. De bevolkingsgroei bedraagt net iets minder dan 2 %. Meer dan de helft van de bevolking is 24 jaar of jonger. Kaapverdië heeft daarmee een bevolkings-piramide met een brede basis en een smalle top. In West-Europa ligt dat anders. Daar is sprake van een bevolkingsui, met een smalle basis, een dik middendeel en een aflopend bovendeel.De gemiddelde levensverwachting van de Kaapverdianen is 74 jaar: 77,5 voor vrouwen en 70,5 voor mannen. De gezondheidszorg ligt op een be-hoorlijk hoog peil. De Kaapverdische bevolking behoort tot de gezondste van Afrika en de zuigelingensterfte is relatief laag; ongeveer 18 van de 1000 kinderen sterven voor hun eerste verjaardag.

De grijskopijsvogel voelt zich vooral thuis op Santiago en Fogo.


1

De alfabetiseringsgraad is hoog, zeker voor Afrikaanse begrippen. Ongeveer 85 % van alle Kaapverdianen boven de 15 jaar kan lezen en schrijven.

EtniciteitVanwege de bijzondere koloniale geschiedenis is de overgrote meerder-heid, 70 %, van de Kaapverdianen creools, oftewel van gemengd Europese en Afrikaanse afkomst. 28 % is van ongemengde West-Afrikaanse afkomst en circa 1 % is van volledig Europese afkomst. Hiernaast zijn er nog kleine aantallen Aziaten, voornamelijk Chinezen.Een groot genetisch onderzoek wees uit dat de voorouders van de creoolse bevolking van Kaapverdië via de mannelijke lijn hoofdzakelijk Europeanen waren en via de vrouwelijke lijn hoofdzakelijk West-Afrikanen. In per-centages uitgedrukt is de afkomst van de Kaapverdianen voor 57 % West- Afrikaans en voor 43 % Europees.

Sociale structuurIn de Kaapverdische samenleving bestaat een lichte animositeit tussen ver-schillende bevolkingsgroepen. Creolen met een lichtere huidskleur kijken soms een beetje neer op de Kaapverdianen die geheel van Afrikaanse af-

19

1


KAAPVERDIANEN IN HET BUITENLANDNet als landen als Libanon en Ierland is Kaapverdië de afgelopen twee eeu-wen een echt emigratieland geweest. Er wonen tegenwoordig méér Kaap-verdianen en nazaten van Kaapverdianen buiten het land dan in Kaapverdië zelf. Naar schatting leven een half miljoen mensen met Kaapverdische af-komst in de Verenigde Staten, voornamelijk in de noordoostelijke staten Rhode Island en Massachusetts. Ze zijn daar ooit terechtgekomen als be-manningslid in de walvisvaart, als textielarbeider of als seizoenarbeider in de cranberrypluk in New England. Zoals vaak het geval is, ontstond er ver-volgens een ketenmigratie, waarbij nieuwe Kaapverdische migranten van de opvang van de gevestigde migranten gebruikmaakten. De Amerikaanse Kaapverdische gemeenschap is tegenwoordig van groot economisch be-lang voor Kaapverdië, want er wordt geld overgemaakt naar familie op de eilanden. Succesvolle migranten investeren in hun vroegere vaderland.

Andere migratiestromen gingen vanuit Kaapverdië naar het koloniale moederland Portugal, waar naar schatting zo’n 150.000 Kaapverdia-nen wonen. In de voormalige Portugese kolonies Angola en São Tomé en Principe wonen respectievelijk circa 45.000 en 25.000 Kaapverdia-nen. Substantiële populaties vind je ook in Senegal (25.000), Frankrijk (25.000), Spanje (12.500), Italië (10.000), Argentinië (8.000) en Luxemburg (7.000). Bij al deze cijfers moet aangetekend worden dat het schattingen zijn, want emigranten van voor de onafhankelijkheid in 1975 hadden een Portugees paspoort en werden niet als Kaapverdiaan geregistreerd.Tot slot is er ook een omvangrijke Kaapverdiaanse gemeenschap in Nederland. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek uit 2010 leven er 20.961 mensen van Kaapverdische herkomst in ons land. Het grootste deel, meer dan 16.000, woont in ‘Roterdão’, zoals de Kaap-verdianen Rotterdam noemen; vooral in de wijk Delfshaven is een grote concentratie te vinden. Deze Kaapverdiaanse gemeenschap is na die van Lissabon de grootste in Europa. Ze zijn er terechtgekomen vanaf de jaren 60 en 70 van de 20ste eeuw, meestal als bemanningslid op de grote vaart, en zijn daarna vrijwel geruisloos geïntegreerd in de Rotterdamse gemeen-schap. De Rotterdam-connectie is hier en daar ook in Kaapverdië zelf waar te nemen. Je ziet er weleens iemand in een Feyenoord-shirt rondlopen, en in Ponta do Sol op Santo Antão kun je overnachten in pension Roterdão.In Nederland staat de Kaapverdische gemeenschap bekend om de leven-dige muziekscene. Er zijn ook goede voetballers uit voortgekomen. Onder anderen David Mendes da Silva, Lerin Duarte, Luc Castaignos en Jerson Cabral zijn (gedeeltelijk) van Kaapverdische afkomst. De voormalige Zweedse topvoetballer Henrik Larsson, ooit bij Feyenoord onder contract, had trouwens een Kaapverdiaanse vader.


1

komst zijn. Vaak zijn die zwarte Kaapverdianen afstammelingen van badiu, ontsnapte slaven die in de afgelegen binnenlanden van de zuidelijke bene-denwindse eilanden (vooral Santiago) een lapje grond bewerkten en een eenvoudig bestaan leidden.Daarnaast zijn de Portugees-Europese invloeden op de noordelijke boven-windse eilanden nog iets sterker aanwezig dan op de zuidelijke ‘Afrikaanse’ eilanden. De noordelijke Kaapverdianen, die ook wel sanpadjudu worden genoemd, vinden de zuidelijke badiu’s een tikje onbeschaafd. De zuidelijken op hun beurt vinden dat zij juist de dragers van de authentieke Kaapverdi-sche cultuur zijn, wat die ook moge inhouden. Over en weer maakt men wel grapjes over elkaar, maar echt venijnig wordt het zelden. Kaapverdië kent dan ook geen stammentegenstellingen zoals je die elders op het Afrikaanse continent in overvloed tegenkomt.Wat het land daarentegen wel gemeen heeft met veel Afrikaanse culturen, is het feit dat de westerse gezinsstructuur, met een vader en moeder die samen de kinderen opvoeden, onder de gewone Kaapverdianen niet veel voorkomt. Vrouwen hebben vaak kinderen van verschillende vaders, die ze in hun een-tje of met hulp van hun eigen moeder opvoeden. Mannen hebben op hun beurt vaak kinderen bij verschillende vrouwen, zonder getrouwd te zijn. Ze proberen de vrouwen meestal wel wat geld voor het levensonderhoud te geven, maar ze spelen verder nauwelijks een rol in de opvoeding.

? TAAL EN RELIGIE

TaalPortugees is de officiële taal van Kaapverdië. Het is de bestuurstaal en de schrijftaal, maar Kaapverdianen spreken onderling Creools. Dat Creools, Kriolu dan wel Crioulo, is een mengvorm van een versimpelde, archaïsche Portugese grammatica, Portugese woorden en woorden uit verschillende West-Afrikaanse talen, zoals het Mandinka en het Wollof.Het Creools is onderdeel van de Kaapverdische identiteit, te meer daar het gebruik van de taal in officiële contacten tijdens de koloniale tijd ver-boden was. Er bestaat geen officiële geschreven versie van het Creools en de verschillende eilanden hebben hun eigen dialecten, die ook weer samenhangen met de identiteit van de eilandbewoners. Er wordt wel ge-steld dat er twee hoofddialecten zijn: het bovenwindse Creools van São Vicente (van de sanpadjudu) en het benedenwindse Creools van Santiago (van de badiu).Wie geen Portugees of Creools spreekt, kan zich in Kaapverdië redden met Frans of Engels, zeker op de eilanden waar de meeste toeristen komen. Voor het contact met gewone dorpelingen is het aan te raden enkele woorden Creools te leren. Zoiets wordt altijd enorm op prijs gesteld.

21

1


ReligieOngeveer 85 % van de Kaapverdianen is rooms-katholiek. Het geloof leeft sterk onder de bevolking, maar, zoals bijna overal, neemt de ontkerkelij-king onder jongere generaties langzaam toe. Los hiervan is het katholicisme onder de gewone Kaapverdiaan ten dele vermengd met Afrikaanse animisti-sche elementen, zoals het geloof in goede en kwade geesten.Van de 10 % die zichzelf wel christelijk, maar niet katholiek noemt, hangt de meerderheid een protestantse geloofsrichting aan. Tot deze stromingen, vooral afkomstig uit de Verenigde Staten, behoren de Kerk van de Nazarener, de zevendedagsadventisten, de mormonen en de Jehova’s getuigen. Een klein deel van de bevolking houdt er Afrikaans-animistische levensovertui-gingen op na en ongeveer 1 % van de bevolking is moslim; meestal inwoners die uit West-Afrika komen. Minder dan 1 % van de Kaapverdianen noemt zich atheïstisch. Kaapverdië kent trouwens volledige geloofsvrijheid.

? ECONOMIE, BESTUUR EN POLITIEK

EconomieNiet zo lang geleden was Kaapverdië een van de armste landen van Afrika. Tot ver in de 20ste eeuw kwamen regelmatig perioden van droogte voor; door hongersnood stierven vele mensen wegens voedselgebrek. Het land had geen industrie van betekenis, exporteerde nauwelijks landbouwproducten

Het openbaar vervoer in Kaapverdië bestaat hoofdzakelijk uit dit soort aluguers.


1

en had een zeer bescheiden dienstensector. Kaapverdië werd op de been gehouden door buitenlandse nood- en ontwikkelingshulp en door geld dat geëmigreerde Kaapverdianen naar in het vaderland achtergebleven familie stuurden.Sinds de jaren 90 is de weg omhoog ingezet. De alleenheerschappij van de socialistische PAICV (de Partido Africano da Independência de Cabo Verde) werd doorbroken en buitenlandse investeerders ontdekten de eilanden. In 2011 riep de Wereldbank Kaapverdië uit tot een van de succesvolste hervor-mers met betrekking tot het bedrijfsleven. Vooral de toeristische industrie kwam hierdoor van de grond, en die trok weer andere dienstverlening aan; in 2012 bezochten ruim 530.000 toeristen de Kaapverdische archipel.De afgelopen jaren heeft het land ook kunnen profiteren van de Chinese expansiedrift in Afrika. China pompt geld in het land (vooral in haven-faciliteiten, de bouw en telecommunicatie) en overvleugelt de hulp van wes-terse donoren en andere bevriende naties. In 2008 heeft Kaapverdië hierdoor de VN-lijst van armste landen kunnen verlaten en is het een zogenaamde ‘Middle Income Country’ geworden, met een bruto binnenlands product van ongeveer 4300 dollar per hoofd van de bevolking (IMF-cijfers 2013). Dit wil niet zeggen dat elke Kaapverdiaan nu tot de midden inkomensgroepen be-hoort. Integendeel, een behoorlijk deel van de bevolking is nog altijd straat-arm en moet van een absoluut minimum inkomen zien rond te komen. De werkloosheid bedraagt structureel meer dan 20 %. Goed nieuws is dat de overheid in juli 2013 een officieel minimumloon van ongeveer 100 euro per maand heeft ingevoerd.De Kaapverdische economie rust zoals gezegd vooral op het toerisme en aanverwante dienstverlening, op het geld dat geëmigreerde Kaapverdianen naar het vroegere thuisland overmaken (20 % van het bruto binnenlands product) en op buitenlandse hulp. Grondstoffen heeft het land nauwelijks. Er wordt zout gewonnen, in bescheiden hoeveelheden, en er is enige ontgin-ning van puzzolaan (bindmiddel voor cement) en kalksteen.De twee grote steden, Praia en Mindelo, ontvangen inkomsten uit de bevoor-radingshavens voor vrachtschepen en zeiljachten die de Atlantische Oceaan oversteken. Af en toe legt er ook een cruiseschip aan. Als tussenstation voor Europa, Afrika en Latijns- en Noord-Amerika genereren de internationale luchthavens van Kaapverdië ook inkomsten.Ongeveer 38 % van de beroepsbevolking werkt in de landbouw en de vis-serij, maar beide sectoren dragen gezamenlijk slechts 9 % bij aan het bruto binnenlands product. Landbouwproducten zoals mais, bonen, zoete aardap-pel, suikerriet, koffie, cassave en fruit worden hoofdzakelijk in kleine, indi-viduele familiebedrijfjes verbouwd, voornamelijk op Santo Antão, Santiago, Fogo en Brava. Ongeveer een tiende van het Kaapverdiaanse grondgebied is geschikt voor landbouw. Belangrijkste exportproduct zijn bananen, maar

23

1


ook hier moet je je geen Midden-Amerikaanse taferelen voorstellen. Het is en blijft kleinschalig en bescheiden, zoals eigenlijk alles in het land. Be-perkende factor in de landbouw is de onbetrouwbaarheid van het water. In de regenperiode kan er veel naar beneden komen, maar dat hemelwater stroomt snel naar zee via de droge ribeira’s en zorgt bovendien voor bodem-erosie. Betonnen waterbassins en irrigatieprojecten moeten hier verande-ring in brengen; de Chinezen hebben op Santiago niet lang geleden de eerste volwaardige stuwdam gebouwd.Ook de Kaapverdiaanse visserij is kleinschalig. Vis wordt voornamelijk in de kustwateren gevangen en lokaal aan de man gebracht. De vissers hebben veel te lijden van de grote industriële vissersschepen uit landen als Spanje, Japan en Zuid-Korea, die de internationale wateren rond de eilanden leegvissen.

Bestuur en politiekKaapverdië is een democratische republiek met een scheiding tussen wet-gevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Als staatshoofd heeft het land een gekozen president, maar de werkelijke macht ligt bij de regering, met een minister-president aan het hoofd. Om de vijf jaar zijn er parlements- én presidentsverkiezingen. De laatste verkiezingen waren in 2011. De verkie-zingen verlopen ordelijk en eerlijk, er is een vrije pers, er zijn geen politieke

Vanwege de grote Kaapverdische gemeenschap in ‘Roterdão’ zijn er nauwe banden met de Nederlandse stad.


1

gevangenen en er is nauwelijks corruptie. Kaapverdië wordt daarom als het meest vrije land van heel Afrika beschouwd.Het Kaapverdische parlement telt 72 leden. Sinds 1991 bestaat er een meer-partijenstelsel, maar in de praktijk zijn er twee partijen die bijna alle stem-men binnenhalen. Dat zijn de Partido Africano da Independência de Cabo Verde (PAICV) en de Movimento para a Democracia (MpD). Samen behaal-den ze in 2011 maar liefst 70 van de 72 zetels. Met 37 zetels behaalde de PAICV bovendien de absolute meerderheid, dus de minister-president is van PAICV-huize. De kiezers zorgden wel voor enige balans, want de presidents-verkiezingen van 2011 leverden een overwining op voor de MpD-kandidaat.De tien Kaapverdische eilanden zijn onderverdeeld in 22 gemeenten (concel-hos). De eilanden Sal, Boa Vista, Maio en Brava vormen elk één gemeente. São Vicente en het onbewoonde Santa Luzia zijn samen één gemeente. De ei-landen Fogo en Santo Antão hebben elk drie gemeenten en São Nicolau is on-derverdeeld in twee gemeenten. Hoofdeiland Santiago telt negen gemeenten.

DE VLAG VAN KAAPVERDIËDe vlag van Kaapverdië bestaat uit twee donkerblauwe stroken met ertussenin een wit-rood-witte band; erdoorheen is een cirkel met tien gele sterren te zien. Het nationale dundoek werd op 22 september 1992 aangenomen en symboliseert de breuk in de relaties met Guinee-Bissau, waarmee Kaapverdië tot 1980 een staatsverband vormde. De tien sterren op de vlag staan voor de tien belangrijkste eilanden van de archipel. De blauwe banen verwijzen naar de oceaan en de lucht. De wit-rood-witte band staat voor de weg naar een goede toekomst.

25

1


Internationaal gezien wordt Kaapverdië geprezen om het stabiele democra-tische bestuur, het open economische beleid en de vrijheid voor alle burgers. In 2007 ging Kaapverdië een speciaal partnerschap aan met de Europese Unie en in 2008 verkreeg het land het lidmaatschap van de World Trade Organization (WTO). Hiernaast is het land lid van een groot aantal andere internationale organisaties, waaronder de ECOWAS (het economische sa-menwerkingsverband van West-Afrikaanse staten) en de Afrikaanse Unie.Het land onderhoudt nauwe banden met Portugal en met andere lusofone landen (landen uit de Portugeestalige gemeenschap). Ook heeft Kaapverdië van oudsher goede betrekkingen met voormalige socialistische broeders als Cuba en Rusland. De betrekkingen met China worden steeds hechter, maar er bestaan ook goede banden met de Verenigde Staten, die met China wed-ijveren om de gunsten van het strategisch gelegen Kaapverdië en er graag een militaire basis zouden willen hebben. De Amerikaanse en Europese inte-resse komt overigens deels voort uit de internationale ‘war on drugs’. Sinds enige jaren lukt het steeds beter om de toevoer van cocaïne vanuit Zuid- en Midden-Amerika via het Caribisch gebied naar Europa aan te pakken. De aandacht is sindsdien verlegd naar ‘Highway 10’, genoemd naar de tiende breedtegraad die van het noorden van Zuid-Amerika (inclusief Colombia) naar West-Afrika loopt. De drugs gaan nu vanuit het productiegebied via verschillende West-Afrikaanse landen, waaronder Guinee-Bissau, Gambia, Senegal en Kaapverdië, naar Europa. De Verenigde Staten, de Europese Unie en Brazilië helpen de piepkleine marine van Kaapverdië tegenwoordig bij het bewaken van de kustwateren en het bestrijden van de drugshandel.

LAN

DE

NG

IDS

LAN

DE

NG

IDS

Guido D

erksen

www.dominicus.info


Van Atlantische handelspost tot vergeten archipel

Morabeza, Morna en Cachupa

Santiago

Sal

Boa Vista en Maio

São Vicente, Santa Cruz en São Nicolau

Santo Antao

Fogo en Brava

Algemene informatie

In Kaapverdië komt het toerisme langzaam op gang, gelukkig nog kleinschalig, en dat is nu juist de charme van deze archipel. De fraaie stranden van de Kaapverdische eilanden Sal en Boa Vista en de imposante landschappen van eilanden als Santo Antão en Fogo bieden ongekende mogelijkheden. Alle negen bewoonde eilanden van de archipel zijn overzichtelijk, óók de twee grote steden van het land – hoofdstad Praia op het eiland Santiago en Mindelo op het eiland São Vicente.De Kaapverdische cultuur is een aantrekkelijke mix van Afrikaanse en Europese invloeden, waarbij het voormalige koloniale moederland Portugal een duidelijk stempel drukt op het Europese deel. Kaapverdiërs maken de bezoeker graag deelgenoot van hun levensgevoel, morabeza, wat zoveel betekent als ‘gastvrij, open, ongedwongen en relaxed’. Voeg daarbij het warme klimaat, de blauwe oceaan en de levendige muziekscene, en het is niet verwonderlijk dat Nederlanders en Belgen er een fijne nieuwe zonbestemming bij hebben gekregen.

Guido Derksen studeerde sociale geografie en is werkzaam in de journalistiek. Voor Dominicus schreef hij ook de reisgidsen Aruba,Curaçao en Bonaire, Gambia & Senegal, Slovenië en Kroatië.

LAOS• De schitterende witte stranden van Sal en Boavista• Praia, hoofdstad op basaltplateaus• Weemoedige morna, opzwepende funanà• Het woeste berglandschap van Santo Antão• Lekker: cachupa en grogue• Fascinerende vulkaan op Fogo



Inhoud

��

��

�

�

Kaapverdië

�

kaapverdië

Documents