KABANATA 9

PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

*Ang nasimulang paglakas ng Europe ay nagpatuloy hanggang samakabagong panahon.

*Higit na lumawak ang kapangyarihan nito dahil sa eksplorasyon at kolonisasyon ng Bagong Daigdig at pagsigla ng kalakalan, bunga ng Rebolusyong Industriyal at Komersyal.

*Higit na dumami ang salapi sa sirkulasyon at lumaki ang capital, naging karaniwan ang biglaang pagyaman ng mga namumuhunan.

*Nagbigay-daan sa pag-unlad ng kapitalismo at naging pandaigdigan ang dating ekonomiyang pambansa.

*Lalo namang lumawak ang kanilang impluwensiya sa pamahalaan, sa ekonomiya at sa mga mamamayan.

PAGLALAYAG AT PAGTUKLAS NG MGA BAGONG LUPAIN

*Tatlong pangunahing ruta sa pangangalakal sa pagitan ng Silangan at Kanluran:1. Ang Portugal2. Ang Spain3. Ang Holland o Netherlands

*Ang mga Turko ang nagpatupad ng mga mabibigat na buwis sa mga produktong dadalhin sa kanluran.

*Natuklasan nila ang compass at astrolabe.

Compass- Nagbibigay ng tamang direksiyon habang naglalakbay.

Astrolabe- Sumusukat sa taas ng bituin

2 Bansa sa Europe na nagpasimula ng paglalayag at nagtuklas ng mga bagong lupain:1. Portugal2. Spain

Portugal- Nanguna sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry

*Prinsipe Henry- “the Navigator”- Naging inspirasyon ng mga manlalayag- Nag-anyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng

paglalayag sa mga tao.

Ika-16 Siglo- naitatag ang unang pinakamalaking imperyong mga Europeo- ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain

Isabella at Ferdinand ng Aragon

- mag-asawang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille

ANG PORTUGAL

Naging inspirasyon ng mga mandaragat at ang kagandahan ng lokasyon ng karagatan sa Portugal

Natuklasan nila ang sumusunod na pook:- Porto Santo, 1419- Madeira, 1420- Ozores, 1431- Cape Bajador at Senegal, 1434- Cape Blanco, 1441- Cape Verde Islands, 1445- Ilog Gambia, 1458

Bartholomew Diaz- manlalayag- tumawag sa Portugal na “Cape of Storms”

Cape of Storms- Malalaking alon sa karagatan-

Cape of Good Hope- pangalang ipinalit ng hari sa “Cape of Storms”- unang daang-dagat patunog sa India- bagong rutang naging simula ng pagdadala ng mga produktong galing sa Silangan para sa Europe.

Vasco da Gama- nakarating sa India sa pamamagitan ng pag-ikot sa Cape of Good Hope

Sa pamamagitan ng rutang natuklasan ni Da Gama, nakapagpadala ng pinakamahalagang kalakal mula sa Asia – ang mga spices.

Higit na yumaman at lumakas ang Portugal dahil sa maunlad nilang pangangalakal ng paminta, oregano, bawang at iba pang pampalasa sa pagkain.

Ang kolonya sa Macao, isang pulong malapit sa Canton, ang naging sentro ng pangangalakal ng mga Portuges sa China.

Noong 1885, isa ang Portugal sa mga bansang kasakop sa gitnang Africa.

ANG SPAIN

Naging kaagaw ang Portugal sa pagtuklas at paglalayag sa mga karagatan.

Nagsimula ito sa pamumuno nina Haring Ferdinand at Reyna Isabella.

Christopher Columbus- manlalayag na humantong ang paglalayag sa pagkakatuklas sa America noong ika-12 ng

Oktubre 1492

Ferdinand Magellan- natuklasan niya ang Pilipinas- nagpangalan ng “Kapuluan ni San Lazaro” sa Pilipinas

Ruy Lopez de Villalobos- nagpangalan ng “Las Islas Felipinas” sa Pilipinas

Prinsipe Philip II- apo sa tuhod ni Reyna Isabella

Carlos I- ama ni Philip II

Hernando Cortez- sumakop sa Mexico

Dumami ang mga nakipagsapalarang mga Espanyol na tumungo sa 2 lupalop ng America upang magpayaman.

Sa daang natuklasan ni Columbus, bumagtas ang mga sasakyang-dagat na puno ng ginto’t pilak upang iuwi sa Europe at mga kalakal naman mula sa Europe na dinadala sa “Bagong Daigdig”

Nalaman din ang rutang inililihim ng Spain at Portugal ng mga tagaibang bansa

Nagkaroon ng malaking kaunlaran sa Spain ngunit unti-unting naubos ang kayamanang ito at naging dahilan ng pagtaas ng bilihin.

Hindi naglao bumagsak ang imperyong itinayo ng Spain.

Nagwakas ang paghahari sa karagatan ng Spain nang malupig ng mga Ingles ang bantog na _____ nito noong 1588.

Ito rin ang naging daan ng pagkawala ng mga kolonya sa America, ang palabagasan ng Spain.

ANG HOLLAND O NETHERLANDS- Isang maliit na bansa- May matatapang na manlalakbay

1605 – napaalis nila ang mga Portuges

Netherlands East India Company at West India Company- Itinayag upang ipagpatuloy ang kalakalan at maitatag ang mga kolonya sa Silangan

Matapos makuha angmga spices sa East Indies, sinakop ang hilagang Australia na pinangalanang NEW HOLLAND.

ABEL TASMAN- Nakatuklas sa Tasmania – isang maliit na pulo sa timog ng Australia

NEW ZEALAND- Natuklasan ng mga tripulante ni Tasman- Inakala nilang bahagi ng isang malaking lupalop sa Antarctic.

Ika-17 Siglo – nakapagtatag ang mga Olandes ng panirahan sa Cape of Good Hope. Sa pagkasakop ng mga Ingles dito, lumipat ang mga magsasakang Olandes o Boers

PAGTUKLAS AT EKSPLORASYON: URI AT LAWAK NG UNANG YUGTO NG KOLONISASYON

CHRISTOPHER COLUMBUS- Manlalayag na taga-Genoa- Humikayat kay Reyna Isabella na suportahan siya sa kanyang balak na maglayag

papuntang India

FERDINAND MAGELLAN- Nagpatunay na bilog ng daigdig- Nagpamali sa pag-aakala ni Columbus na bahagi ng Asia ang kanyang natagpuan.

KAHALAGAHAN NG MGA PAGLALAYAG AT PAGTUKLAS NG MGA LUPAIN

Nagbunga ng pagbabago ng mga ruta sa kalakalan Naging sentro ng kalakalan ang mga pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic Higit na dumagsa ang mga kalakal at spices na nagmula sa Asia.

North America South America Kanlurang Indies- kape - asukal - indigo- ginto - molasses- pilak

- Ang mga produktong ito ang nagpalawak sa paglalaganap ng mga salaping ginto at pilak na galing sa Mexico, Peru at Chile.

Salapi- Nagpasimula ng pagtatatag ng mga bangko- Nagbigay-daan sa pagtatatag ng kapitalismo

Kapitalismo- Ang sistema kung saan mamumuhunan ng kanyang salapi ang isang tao upang

magkaroon ng tubo o interes

EPEKTO NG UNANG YUGTO NG KOLONISASYON1. Ang mga eksplorasyon na pinangunahan ng mga Espanyol at Portuges ang nagbigay-daan sa

malawakang pagkakatuklas sa mga lupaing hindi pa nagagalugad at mga sibilisasyong hindi pa natutuklasan.

2. Nakapukaw ng interes sa mga bagong pamamaraan at teknolohiya sa heograpiya at paglalayag ang mga eksplorasyon.

3. Sumigla ang paglaganap ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil sa kolonisasyon.

4. Nagdulot ng maraming suliranin ang kolonisasyon sa mga bansang sakop.

5. Nagkaroon ng pagbabago sa ecosystem sa daigdig na nagresulta sa pagpapalitan ng hayop, halaman, sakit sa pagitan ng Old World at New World.

REBOLUSYONG KOMERSYAL

Ika-14 Siglo- Natuklasan ng Germany ang pinagmumulan ng salaping pilak

Ika-19 Siglo- Nanatili sa sirkulasyon ang mga salaping barya sa England

Bookkeeper- Nagsusuri ng aklat de kuwenta, pagpapautang sa kasusyo at salaping puhunan

Prenda- Kasulatan na umuutang sila o kaya ay nagpapautang

Bardi at Peruzzi- 2 pinakamalalaking mamumuhunan noon

Haring Edward III- Humiram ng salapi sa mga bangko upang gamitin sa kanyang pagsalakay sa France

Black Death- Salot na bubonic na kumitil sa buhay ng 50 milyong Europeo noong ika-14 na siglo

2 Bagay na Binigyang-diin sa Rebolusyong Komersyal:

1. Pagkakaroon ng mga bangko upang mapangalagaan ang kanilang salapi2. Pakikipagkalakalan upang lumawak ang kanilang mga bansang nasasakupan

REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

*Salik na nagbigay-daan sa pagsisimula ng Rebolusyong Industriyal sa Great Britain.

Pagkakaroon nito ng matatag na kalagayang pulitikal Maayos na kalakalang panloob Matatag na sistema ng pagbabangko Pasilidad sa pagseseguro

Bakal, Asero, Gas at Karbon- Nakatulong sa tao upang makatuklas ng ibat-ibang bagay na makatutulong upang maging

industriyal ang bansa

Steam Engine- Sinimulan ni Thomas Savery noong 1698 at Thomas Nerocamen noong 1712.

James Watt- Nagbago sa kanilang disenyo

Steam Pump- Sa pamamagitan nito nakatuklas sila ng makabagong teknolohiya na nakatulong sa

paglaki ng produksiyon ng karbon

Karbon- Pangunahing panggatong ng mga makina

Enerhiyang Pangkuryente- Nagsimulang umunlad noong 1880 sa pangunguna ni Michael Faraday- Itinuturing na kakumpetensya ng steam

Josiah Wedgewood- Nagpakilala ng industriya ng palayok

PAG-UNLAD NG MGA MAKINARYA

John MacAdam & Thomas Telford- Nagbunsod sa paggawa ng mga lansangan- Nakatuklas sa paggawa ng kanal – na maituturing na pinakamurang paraan para

makapagpadala ng ____________ at material nang maramihan.

Sa pagkakaroon ng makabagong sasakyan, naging maramihan at madali ang pagdadala ng mga produkto.

Ito ang nagpasimula ng mas mabuting proseso sa industriyalismo.

Daang-Bakal- Nagbigay-lakas o puwersa sa pagsulong ng electric telegraph sa US- Naging susi ng pagbabago sa bansa pagkaraan ng digmaang sibil- Naging bahagi ng pagbabagong panlipunan at cultural ng bansa

Sa pamamagitang ng mura at mabilis na mga sasakyan, milyong tao ang nabiyayaan.

INDUSTRIYALISMO SA LABAS NG BRITAIN

Rebolusyong Industriyal- Nagsimula sa Britain

Sa France- Naging mabagal ang proseso ng industriyalismo

Ika-19 Siglo- Natuklasan ang mas malakas at magaling na teknolohiya sa elektrisidad

Germany- pangunahing industriyalisadong bansa

Sa United States- Hindi pa masyadong nagiging matagumpay ang pamamaraan nila sa industriyalismo

Ika-20 Siglo- Kilala na ang US sa daigdig ng industriya

Sa Russia at Japan- Gawa ng patakaran ng pamahalaan ang industriyalismo- Noong 1850, binubuo ang 2 bansa ng mga taong nabubuhay sa pamamagitan ng

pagtatanim o agrikultura

EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO

Pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter Marami ang naging palaboy Maging ang bata ay napilitang magtrabaho

Hidwaang pampulitika

Middle Class Society- gitnang uri ng lipunan

REBOLUSYONG SIYENTIPIKO

Ika-16 at Ika-17 Siglo- Hudyat ng pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko- Simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento- Nagkaroon ng pagliliwanag ukol sa kaibahan ng likas na agham at karunungang

pangkultoARISTOTELIAN ORTHODOXY

Thomas Aquinas- Nagsagawa ng paglalagom ukol sa kabuuan ng Aristotelian Science- Nagmungkahi na kailangan ang eksperimentasyon upang maging gabay nila sa kanilang

pagtuklas

IBAT-IBANG TEORYA UKOL SA AGHAM

Nicolas Copernicus- Isang matematikong taga-Poland- Gumamit ng mathematical calculation para pabulaanan ang teorya ni Ptolemy

Teorya ni Ptolemy- Ang daigdig ang sentro ng sansinukob

Johannes Kepler & Tycho Brahe- Gumawa ng isang komprehensibo at tamang pagtataya sa astronomiya- Nakatuklas sa supernova at kometa

*Supernova – tawag sa eksplosibong pagkamatay ng isang bituin

Teorya ni Kepler- Gumagalaw na paeliptikal ang planeta sa paligid ng araw

Tyomo Brahe- Nakaimbento ng teleskopyo – pinagbuti at inayos ni Galileo- Nagpatunay na tama ang teorya ni Copernicus- Nakatuklas na may mga uka ang buwan- Nakita rin niya ang mga bahagi ng Venus, Jupiter at Saturn

MGA PROPETA NG PAGBABAGONG PANG-AGHAM

Francis Bacon at Rene Descartes- 2 kinikilalang propeta ng mga pagbabagong pang-agham

- May magkatulad na pananaw tulad ng sumusunod:

1. Pag-aalinlangan sa mga kasagutan tungkol sa kalikasan sa pamamagitan ng mga klasika.

2. Paniniwala sa pagtuklas ng katotohanan sa pamamagitan ng pagsasaliksik at pag-eeksperimento.

3. Paggamit ng mga kaalamang natuklasan sa kabutihan ng tao

MGA PROPETA NG REBOLUSYONG SIYENTIPIKO

Francis Bacon

*Novum Organum (1620) - nagpalaganap sa pamamaraang induktibo at nanghudyat ng pilosopiyang imperiasismo,

paggamit ng obserbasyon at karanasan upang matuklasan ang katotohanan.

*The Advancement of Knowledge

*New Atlantic- tinalakay niya ang utopiyang makaagham

Rene Descartes*Pag-imbento ng coordinate geometry, prinsipyo ng automatic doubt at ng pilosopiy ng Cartesian Dualism

- Paniniwalang nilikha ng Diyos ang 2 uri ng karanasan:1. Subjective

- ang niloloob at ispirituwal

2. Objective- ang labas na kaisipan

Isaac Newton- unang nagpanukala ng prinsipyo ng grabitasyon- natuklasan niya ang Batas ng Grabitasyon

- patuloy na pag-inog ang mga planeta, buntala at iba pang nasa kalawakan

* Teorya tungkol sa paglaki, paghati ng tubig at paglaki ng buwan

*The Mathematical Principles of Natural Philosophy

William Harvey

*Tamang paglalarawan sa pagdaloy ng dugo.

Charles Darwin*Mga aklat na Origin of Species at Descent of Man and Selection in Relation to Sex

*Teoryang Natural Selection- nagpapaliwanag sa pinagmulan ng tao at iba pang specie

Hugo de Vries, Gregor Joham Mendel, Augusto Weismann

*nag-ayos ng teorya sa ebolusyon ni Darwin*Hugo de Vries- isang Olandes- lumikha ng teorya sa pag-iibang anyo o mutation sa batas ng pagmamana

Gregor Johann Mendel- Isang mongheng Austriyano- Nagsabing ayon sa teoryang mutation, sanhi ng ebolusyon ang pagkakaiba ng anyo at

hindi ng pagkakaiba ng mga uri

Augusto Weismann- Hindi naniniwala sa teoryang namamana ng anak ang lahat ng mga katangian ng

magulang- Ang mga katangian na matatagpuan lamang sa plasma ng magulang ang mamanahin ng

anak

Teodor Schwann at Karl Ernest Von Baer

*Schwann- nakatuklas ng naglalaman din ng sedula ang hayop

*Van Baer- “Ama ng Agham sa Embriyolohiya”- nagsagawa ng batas sa rekapitulasyon na pinaunlad naman ni Ernest Hosokel

*Ang kanilang pag-aaral ang nagbigay-daan sa pagbuo ng Teorya sa Sedula

- Dumaraan sa ibat-ibang bahagi ng pagkabuhay ang tao habang nasa panahon ng ______ito.

Antoine Lavoisier

*nakapagpatunay na ang pagsunog o pag-iinit ng isang bagay ay nakapagpapabago sa mga kombinasyon ng mga element

*”Ama ng Kimikal”

EPEKTO NG REBOLUSYONG SIYENTIPIKO

Napalitan ng bago ang lumang pananaw nila ukol sa sansinukob sa pamamagitan ng pagpapatunay ng agham.

Tinanggap ng tao ang natural science at maraming naniwala rito

Naitatag ang mga paaralang pang-agham

Sangay Pang-agham

*Matematika*Mekanika*Astronomiya*Chemistry*Medisina

Newton- Nagsagawa ng pagsasaliksik sa mga huling dekada ukol sa mga hula sa banal na

kasulatan, mga milagro at Alchemy.

REBOLUSYONG PAMPULITIKA AT PANLIPUNAN SA EUROPE AT AMERIKA

England at France- pinamumunuan ng hari

Divine Right of Kings- takda at bigay ng Maykapal ang paniniwala nila sa kanyang kapangyarihan

2 Pinakaunang Bansa ang England at France na nakipagtunggali upang maging pandaigdig na lakas.

ENGLAND

Mahahalagang Bagay na Ibinigay ng England sa Mundo

*MAGNA CARTA (1215)- isang kasulatan o dokumento tungkol sa tanging karapatan sa kasaysayan ng Saligang Batas

ng England.

*John Lackland- namuno sa bansa sa pagkamatay ni Richard the Lian-hearted- pinakabata at tangi niyang tagapagmana- isang malupit, immoral at walang pakialam sa kanyang mga obligasyon bilang hari - 3 mabibigat na pangyayari sa panahon niya:1. pagkawala ng lahat ng lupain2. ang pagiging basalyo niya ng Papa3. mga baron na nagpilit sa kanya ng Magna Carta

Scutahe- Ang halagang magpapalaya sa kanilang obligasyon

Stephen Langdon- tumayong pinuno ng mga baron *Probisyon ng Magna Carta1. pagkakaroon ng mga baron ng representasyon sa bayan2.walang karapatan ang hari na ipagbili at ipagkait ang pagbibigay-katarungan sa malalayang

tao.3. walang malayang tao ang maaaring mabilanggo o maipatapon o kaya pagkaitan ng

kanyang karapatan sa ari-arian, maliban sa pantay na paghatol batay sa batas ng bansa.

ELEMENTO (1265)- hango sa salitang parles na ang ibig sabihin ay nagsasalita

Henry III- Anak ni Haring John na pumalit sa kanya- Mas masahol pa sa kanyang ama ang pamumuno niya kaya nagpasya silang itatag ang

Parlemento- Sa kanyang panunungkulan, naitatag ang House of Lords – binubuo ng mga maharlika at

Obispo

Simon de Montfort- Nag-alsa laban kay Henry III- Isang maharlika at ibinilanggo si Henry III- Tumawag ng pulong ng Great Council

*2 Sangay ng Parlemento

1. House of Commons- binubuo ng mga tagalungsod

2. House of Lords

- binubuo ng mga maharlika at delegado ng Simbahan

*PETITION OF RIGHTS

- Isa sa mga Bibliya ng karapatang Ingles

Ang hidwaan sa pagitan ng Simbahan at Parlemento ang nagbigay-daan sa alitan nina James I at ng mga tauhan niya.

Puritan- pangkat na gustong magpalabas ng batas ang Parlemento upang padalisayin ang Simbahan.

Charles I- Pumalit sa kanyang ama noong 1625- Nagtatag muli ng Parlemento- Pinilit na lumagda sa Petition of Rights

*Probisyon ng Petition of Rights1. Hindi maaaring magpataw ng buwis kung walang pahintulot ang Parlemento.2. Walang taong maaaring ibilanggo kung hindi pa nalilitis sa hukuman.3. Hindi maaaring tumira ang mga sundalo sa mga pribadong bahay.

*Pangkat ng Tao1. Cavalier – binubuo ng Katoliko

Anglican – panig ng hari2. Roundhead – binubuo ng mga maliit na may-ari ng lupa

- May maiksing buhokPuritan – panig ng Parlamento

Oliver Cromwell- nasa ilalim ng liderato niya ang mga Roundhead

Charles I- dinakila bilang bayani ng bayan

PAGTATATAG NG KOMONWELT NG ENGLAND

Cromwell- Namuno sa Konseho ng Estado at pumili ng 140 kasapi ng Parlemento- Tinaguriang “Lord Protector” ng England, Scotland at Ireland- nagtatag ng Komonwelt noong 1653- Isang relihiyosong tao- Namatay noong 1658

Richard- Anak ni Cromwell na pumait sa kanya

*BLOODLESS O GLORIOUS REVOLUTION (1688)

Charles II- Anak ni Charles I- Natutung makipaglaro sa Parlemento

James II

- Kapatid ni Charles II- Nang mamuno siya, nagsimula ang gulo- Ayaw kumilala sa Magna Carta at Petition of Rights bilang gabay ng mga tao

William at Mary- bagong hari at reyna

Bloodless o Glorious Revolution- Pagtanggap ni James nang walang tutol

*BILL OF RIGHTS- ikatlong dokumento ng kalayaan na binuo ng Parlamento at nagsasaad ng mga karapatan

ng Ingles.

*Karapatan ng Ingles*1. Ang mga batas lamang na inaprubahan ng Parlemento ang maaaring ipasunod ng hari.2. Ipinagbabawal ang pagbibigay ng malupit na parusa sa mga nagkasala at pagsingil ng

malaking halaga bilang multa o piyansa.3. Walang buwis na maaaring singilin nang walang pahintulot ng Parlemento.4. May karapatan ding magsalita nang Malaya sa mga pagtatalo sa Parlemento.

William – apo ni Charles I sila ang napili ng Parlamentong pumalit kay James II

Mary – anak ni James II

*TORIES AT WHIGS: MGA PARTIDONG PULITIKAL

*2 Partidong Pulitikal*

1. Tories – nasa kamay ng hari at House of Lords

2. Whigs – ang taglay na kapangyarihang pulitikal ay galing sa Parlemento at House of Commons ang tagapayo

Hari – mga negosyante, baron na takot na maging makapangyarihan Kasapi – mga taong hindi sang-ayon sa kanilang relihiyon

*PUNONG MINISTRO, GABINETE: TAGAPAYO NG HARI

Gabinete – katulong ng hari sa pamahalaan

Kabinet – maliliit na silid kung saan nagpupulong ang gabinete

Haring George I- sa ilalim niya, ang gabinete ang pinakapuno ng pamahalaan

Robert Walpole- unang punong ministro

Punong Ministro- pinuno ng England- ang tunay na tagapagpaganap

MGA DINASTIYA/HARI SA PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA ENGLAND

*PLANTAGENET *

Henry II (1154-1189)- nagtatag ng dinastiyang Plantagenet (unang hari)- nagbago at nagpahusay ng mga hukuman- nagtatag ng Circuit Court – mga hukom na naglalakbay sa mga bayan- nagpalakas sa panghukumang lupang tagahatol (jury system)- nagpabuti sa English Common Law na makatulong sa pagkakaisa ng mga mamamayang

Ingles Richard I the Lion-hearted (1189-1199)

- isa sa mga pinuno ng Ikatlong Krusada, subalit di naging mabuting hari

John (1199-1216)- napilitang lumagda sa Magna Carta- nag-alsa si Stephen Langdon laban sa kanya

Henry III (1216-1272)- lumabag sa nilalaman ng Magna Cara- tumawag ng pulong ng Witan si Simon de Montfort- tinawag na Parlamento ang nasabing Witan na sinalihan ng mga pangkaraniwang

mamamayan sa unang pagkakataon- House of Commons

- pagsasama ng mga kabalyero nanatiling kapulungan at burges ng Parlamento

- House of Lords- mga samahan ng mga baron at alagad ng Simbahan

Edward I (1272-1307)- naging bahagi ng kahariang Ingles ang walis noong 1283- sumalakay sa Scotland noong 1292- tumawag ng kauna-unahang parlamento na kakatawan sa bansa

- binubuo ng kinatawan ng maharlika, Simbahan at karaniwang tao- nilimitahan ang kapangyarihan ng hari sa pamamagitan ng pagtanggap sa patakarang

pagbubuwis- sumang-ayon na dapat konsultahin ang parlamento sa paggawa ng batas

Edward III (1327-77)- Apo ni Philip the Fair ng France- Hundred Year’s War (1337-1453)

- pinakamahabang digmaan ng England at France- nagsimula sa kanyang paghahari

*TUDOR*

Henry VIII (1509-1547)- “Defender of the Faith”

- Titulong ibinigay ng Papa sa kanya dahil sa naisulat niya laban sa mga kuru-kuro ni Martin Luther

- Act of Supremacy- batas na naghiwalay sa Simbahan ng England sa kapangyarihan ng Papa

- ang hari ang naging puno ng Simbahang Ingles

Edward VI (1547-1553)

- sa panahon niya, isinulat ni Arsobispo Cranmer ang 39 Articles na kabuuan ng Simbahang Ingles

Mary Tudor (1553-1558)- pilit ibinalik ang Katolisismo sa England subalit nabigo siya

Elizabeth I (1558-1603)- Pinakabantog na reyna- Ginintuang Panahon ng England

- ang 45 taong panunungkulan niya - tinalo ang Spanish Invincible Armada na ipinadala ni Philip II ng Spain- namukadkad ang panitikang Ingles dahil sa mga katha nina:

*William Shakespears*Edmund Spencer*Ben Johnson*Francia Bacon

- umabot sa sukdulan ang damdaming nasyonalismo

*STUART*

James I (1603-1625)- Nagtatag ng dinastiyang Stuart- Jamestown

- unang permanenteng pamayanang Ingles sa America- itinatag sa Virginia sa karangalan niya

- nanikil sa mga Puritan (pangkat na gustong dalisayin ang Simbahang Anglican)

Charles I (1625-1649)- sapilitang lumagda sa Petition of Rights, isa sa mga Bibliya ng mga karapatang Ingles- hinati ng Puritan Revolution ang mga mamamayan sa 2 pangkat:

1. Cavaliers o Royalist- sa panig ni Charles I

2. Parliamentarian o Roundhead- sa panig ni Oliver Cromwell

- Cromwell- “Land Protector”- sa pamumuno niya naging isang commonwealth ang England

Charles II (1660-1685)- pinagtibay ang Habeas Corpus Act

- nagbigay-proteksyon sa mga tao laban sa pagkabilanggo ng walang paglilitis- itinatag ang:

*Whigs (partido liberal ngayon)- katig sa pagbibigay ng kapangyarihan sa Parlamento at karapatan sa mga mamamayan

*Tories (konsubatibo)

James II (1685-1688)- naganap ang Glorious o Bloodless Revolution dahil sa pagtanggi ng mga Ingles sa

paghahari ng isang Katoliko

Mary at William ng Orange (1689-1702)- namuno bilang “Jant Monarchs”- nagsimula ang patakaran na sa Parlamento at hindi sa hari o reyna may pananagutan ang

Gabinete

Anne (1702-1714)- Pinagtibay ng Parlamento ang Act of Union – ang batas na nagsanib sa England at

Scotland sa isang unyong tinawag na Great Britain.- Nagpasimula sa kaugaliang, buhat sa partidong nakararami sa Parlamento ang hinihirang

para sa Gabinete

*HANOVER*

George I (1714-1727) at George II (1727-1760)- tagapagmana ng tronong iniwan ni Anne- George I

- nagsimula ang pag-akyat ng dinastiyang Hanover sa trono ng Britain- naging pinakasentro ng pamahalaang Ingles ang Gabinete

- Robert Walpole- unang punong ministro- tunay na pinuno ng England

- hindi ang reyna o hari ang tunay na puno ng pamahalaan ng Britain kundi and punong ministro

George III (1760-1820)- United Kingdom

- pinagsamang Hilagang Ireland at Great Britain

George IV (1820-1830)- pinagtibay ng Parlamento ang Catholic Emancipation Act of 1829

- nag-alis ng paghihigpit sa mga Katoliko at ilang sekta ng Protestante

William IV (1830-1837)- pinagtibay ng Parlamento ang Parliamentary Reform Act sa pamumuno ni Earl Grey- inalis ang representasyon sa House of Commons- nagbigay ang batas na ito ng karapatang bumoto

Victoria (1873-1901)- kasaganaan at kapangyarihan sa bansa- nagkaroon ang Britain ng mga kolonya

FRANCE Nagsimula at umunlad ang makademokrasyang pamahalaan ng France noong Panahong

Midyibal.

Estates General- tinatawag ang mga kasapi sa panahong may suliranin ang hari

*DEKLARASYON NG MGA KARAPATAN NG TAO AT MAMAMAYAN Ipinasya ng mga maharlika na alisin na ang kanilang mga espesyal na karapatan, gayundin

ang sistemang piyudal.

Lumaya ang mahihirap sa pagbabayad ng buwis

Pagdeklara ang Asamblea ng mga karapatan ng tao at mamamayan

Pantay na karapatan ng tao

Nagpasya ang Pambansang Asamblea ang pag-aari ng Simbahan.

Kailangang ihalal ng tao ang mga pari at susuwelduhan lamang sila ng pamahalaan

Louis XVI- pinarusahang mamatay

Marie Antoinette- asawa ni Louis XVI

Rouget de Isle- batang kapitan- kumatha ng isang martsa upang maging gabay nila sa kanilang paglalakad tungo sa

Paris

Marsellaise- pambansang awit ng France

Reign of Terror- kung saan may 10,000 ang pinatay

Maximillien Robespierre- isang radikal

*PAGKILALA KAY NAPOLEON BONAPARTE

Directory- isang republikang pamahalaan- binubuo ng 2 kamarang lihislatura na may tiglilimang kasapi

Napoleon Bonaparte- nanguna sa labanan sa Italy kung saan natalo ang Austria- nagpabagsak sa Directory- unang konsul ng Republika ng France- nagpabalik sa mabuting relasyon ng Papa at ng pamahalaan sa pamamagitan ng

Kasunduan ng Concordat- emperador ng France- namuno bilang isang absolute monarch

*PAGBAGSAK NI BONAPARTE

Nagsama-sama ang mga Europeo sa pangunguna ng Great Britain para talunin ang hukbo ni Bonaparte.

Tumulong si Bonaparte sa pulo ng Elba ngunit nakatakas ito at bumalik sa France Nagkasagupaan ang hukbo ni Napoleon at hukbong Ingles, Aleman at Olandes sa Waterloo.

Dito siya nagapi at muling ipinatapon sa St. Helena sa timong Atlantic.

*KONGRESO NG VIENNA

Sa pagnanais nilang maibalik ang kinabukasan ng France, nagpulong ang Kongreso sa Vienna.

Muling binigyan ng kapangyarihan ang hari, kabilang sina:- Haring Louis XVIII- Charles X- Louis Philippe

*IKALAWANG REPUBLIKA NG FRANCE (1848)

Louis Napoleon- Natatag ng Ikalawang Republika- Pamangkin ni Napoleon Bonaparte

Otto von Bismarck- nakasagupa ni Napoleon III sa Digmaang Franco-Prussian kung saan natalo ang mga

Pranses

*IKATLONG REPUBLIKA

*2 Sangay ng Ikatlong Republika

1. Punong Tagapangasiwa – Punong Ministro

2. Mababang sangay ng batasan

*Mayroon silang pangulo, ngunit walang kapangyarihan*Ang kasaganaan at kaunlaan ang dahilan kung bakit naging tapat sa bagong

pamahalaan ang mga tao.

MGA DINASTIYA/HARI SA PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA FRANCE

*MEROVINGIAN*

Clovis (481-511)- Pinakamahusay na hari ng mga Frank- Nagtatag ng dinastiyang Merovingian- Tinanggap ang Kristiyanismo- Salic Law

- batas na nagbawal sa kababaihan na magmana ng trono

*CAROLINGIAN

Pepin III o Pepin the Short (741-768)- Anak ni Charles Martel- Nagtatag ng dinastiyang Carolingian sa kapahintulutan ni Pope Stephen II- Tumalo sa Lombard- Inihandog niya sa Simbahan ang nakuhang lupain

Charles the Great o Charlemagne (768-814)- Anak at tagapagmana ni Pepin- Pinakadakilang haring Carolingian- Tumulong sa paglaganap ng kabihasnang Kristiyano-Romanoo sa Kanlurang Europe sa

pagtataguyod sa edukasyon

- Rapitularies – makatarungang batas

*CAPETIAN

Philip II o Philip Augustus (1180-1223)- Nagpabagsak sa piyudalismo sa France- Nagpalakas sa kapangyarihan ng hari - Nagpalawak sa kaharian sa pamamagitan ng pagsamsam sa mga lupaing sakop ng

England sa France

Louis IX o Louis the Saint (1226-1270)- Tinaguriang santo dahil sa kanyang pagiging mabuti at marangal na pinuno- Nagsaayos sa mga hukuman- Nagbawal ng paglilitis sa pamamagitan ng duwelo- Namuno sa 2 krusada sa Jerusalem

Phili IV (1285-1314)- Estadong piyudal- Isinali niya ang mga pangkaraniwang mamamayan sa Estates General (parlamento ng

France)

3 Pangkat ng Estates General1. First Estate – alagad ng Simbahan2. Second Estate – maharlika3. Third – commoner

*VALOIS Philip V (1316-1322)

- Apo ni Philip the Fair- Umangkin sa trono ng France- Daang-Taong Digmaan

- Pinakamatagal na digmaan sa kasaysayan*BOURBON

Henry IV o Henry ng Navarre (1589-1610)- Nagtatag ng dinastiyang Bourbon sa France- Edict of Nantes

- isang kasulatang nagbigay sa mga Huguenot (Protestanteng Pranses) ng kalayaan sa pagsamba, karapatang sibil at karapatang humawak ng tungkulin sa pamahalaan

Louis XIII (1610-1643)- Cardinal Richelieu

- matalinong ministro niya- pinakadakilang estadistang Pranses- “Red Eminence”

Louis XIV (1643-1715)- Tinawag na “Grand Monarch” at “Sun King”- Lumakas ang absolutismo sa France- May kasabihang “I am the State”- Nagdala sa France sa katanyagan- Siya ang dahilan ng kahinaan ng France

Louis XV (1715-1774)- Mahinang pinuno at mahilig sa karangyaan- Nakipagdigma upang mapabalik sa trono si Stanislas – ipinatapong hari ng Poland

- Kamuhi-muhing hari- Rebolusyong Pranses

- sumiklab dahil sa digmaan at eskandalong kinasangkutan niya

Louis XVI (1774-1798)- Marie Antoinette

- asawa niya- nalubog sa utang ang France dahil sa mga digmaang kinasangkutan niya- sumiklab ang Rebolusyong Pranses- piñata sa pamamagitan ng quillotine

*PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA FRANCE

Tirahan sa Gaul ng 3 Tribong Aleman1. Visigoths – gawing kanluran2. Burgundians – kapatagan ng Rhine3. Frank – gawing hilaga

France- Tawag sa buong Gaul- Lupain ng mga Frank

*REBOLUSYONG AMERIKANO

Samuel Adams- dumami ang mga radikal sa pamamahala niya

Itinatag ang unang Continental Congress Intolerable Acts

- sa ilalim ng batas na ito, ipinasara ng mga Ingles ang daungan ng Bostion at inilagay sa mga kamay ng mga sundalo ang Massachussettes

Napalitan ang sigaw ng kalayaan ang sigaw na, “Walang buwis kung walang representasyon”.

George Washington- nagtayo ng hukbong sandatahan

Thomas Jefferson- Pumatnubay upang makagawa ng Deklarasyon ng Kalayaan

George Washington- Pinuno ng hukbo ng Kongreso

Heneral Burgoyne- sumuko sa Sarataga

Daniel Boone at James Roberston- nakatuklas sa Fennessle

General Charles Cornwallis- Nangasiwa sa pagdala ng mga Ingles ng digmaan sa timog

*KASUNDUAN SA PARIS

Sa paglagda ng tratadong ito, natapos ang digmaan sa pagitan ng United States at Great Britain

Hangganan ng bagong bansa:

*Ilog na Mississippi sa kanluran*Canada sa hilaga*Karagatang Atlantic sa silangan*Florida sa timog

Spain- Florida

America- Karapatang mangisda sa baybayin ng Newfoundland at Nov Scotia sa ilalim ng tratado

EPEKTO NG REBOLUSYONG AMERIKANO

Maraming nasawi at nawalang sundalo Nabaon sa utang ang 13 estado ng bagong union Binigyan ng kapangyarihan ang Kongreso na magpataw ng buwis France – naghirap ng husto sa 3 bansang sangkot

REBOLUSYON SA LATIN AMERICA

Latin America- Karaniwang ginagamit sa pagtukoy sa pook mula sa dulo ng South America, hilaga- Rio

Grande at sa kabila ng Carribean Sea.

Wika na hango sa Latin: *Spanish*Portuguese/French

MGA DAHILAN NG REBOLUSYON

1. Pagsasamantala ng Spain sa ekonomiya ng mga kolonya2. Sobrang kahigpitan sa pulitikal at sosyal na kalayaan ng mga sakop

nRESULTA NG REBOLUSYON

1. Pagtatag ng 15 republika sa Latin America2. Pagbagsak ng maunlad na ekonomiya sa mga dating kolonya na dahil sa mahaba at magastos

na mga labanan.3. Paggamit sa mga “Caudillos” (men on horseback) na buong tapang na nakipaglaban bilang

simbolo ng pambansang karangalan4. Pagkasira ng sistema ng komunikasyon at kalakalan sa pagitan ng South at Central America

sa pagtatatag ng ga republika.

3. Mahigpit na pag-uuri ng mga tao sa lipunan

4. Impluwensiya ng rebolusyon sa France at sa United States

ANG REBELASYON SA IBAT-IBANG BAHAGI NG LATIN AMERICA

Taussaint L’ouverture- dating Negrong alipin- apo ng isang hari sa Africa- namuno sa rebelasyon ng mga Negro sa Haiti

Enero 1, 1804- kalayaan ng Haiti

Father Miguel Hidalgo- Pari- Namuno sa rebelasyon sa Mexico

1824- kalayaan ng Mexico at naging isang republika

Setyembre 15, 1821- kalayaan ng Central America

Father Jose Simeon ng Guatemala- Pinuno ng Central America

Hulyo 1, 1823- itinatag ang United Provinces of Central America

Francisco Miranda- unang pinuno na nakipaglaban para sa kalayaan ng Timog America

Simon Bolivar- anak ng isang mayamang pamilya sa Caracas, Venezuela

Heneral Jose de Martin- magpahayag ng kalayaan ng Argentina at Peru

Don Pedro I- uUnang emperador ng Brazil

Setyembre 7, 1822- kalayaan ng Paraguay at Uruguay at Brazil

Disyembre 10, 1898- lumaya ang Cuba – huling lumaya