kader,hz.peygamber’in.hadİslerİnde-kader.kavrami,tez,fikrullah.çakmak-610

7/31/2019 kader,Hz.Peygamberin.HADSLERNDE-KADER.kavrami,TEZ,fikrullah.akmak-610

1/159

T.C.

ATATRK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

FKRULLAH AKMAK

HZ. PEYGAMBER'N HADSLER NDE

"KADER" KAVRAMI

YKSEK LSANS TEZ

TEZ YNETCS PROF. DR. MEVLT ZLER

ERZURUM 2007


2/159

I

TEZ KABUL TUTANAI

SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE

Bu al ma, Temelslam Bilimleri Anabilim Dal n n Kelam Bilim Dal nda jrimiz taraf ndan Yksek Lisans Tezi olarak Kabul edilmitir.

Prof.Dr. Mevlt ZLER

Dan man / Jri yesi

Do.Dr. Arif YILDIRIM Yrd.Do.Dr. Nihat YATKIN

Jri yesi Jri yesi

Yukar daki imzalar, ad geen retim yelerine aittir. 04 / 04/ 2007.

Prof.Dr. Vahdettin BACI

Enstit Mdr


3/159

I

NDEK LER

ZET _____________________________________________________IV

ABSTRACT _________________________________________________V NSZ____________________________________________________VI

KISALTMALAR __________________________________________ VIII

G R ______________________________________________________ 1

1. HABER- VAH D VE T KAD KONULAR_____________________ 1

1.1. Haber-i Vahid'i tikatta Delil Sayanlar _________________________ 2

1.2. Haber-i Vahid'i tikatta Delil Saymayanlar _____________________ 3

1.3. Deerlendirme ______________________________________________ 4

2. KADER PROBLEM ________________________________________ 6

2.1. Kader Takdir ve Kaza Tan mlamalar ____________________ 7 2.1.1. Kader kavram _______________________________________________ 7 2.1.2. Takdir kavram _______________________________________________ 9 2.1.3. Kaza kavram _______________________________________________ 10 2.1.4. Deerlendirme ________________________________________________ 12

2.2. Allah n Ezelilminin Btn Nesne ve Olaylar Kapsamas ________ 12

2.3. Allah n Ezelilminin Muhtevas n n Yaz lmas __________________ 16

2.4. Allah n Yazd Olaylar ve Nesneleri Dilemesi _________________ 19

2.5. Allah n Yaratmas _________________________________________ 23

B R NC BLM ___________________________________________ 26

1. KADERLE LG L HAD SLER ____________________________ 26

1. 1. Kader ve Kazayaman _____________________________________ 26 1.1.1. Kader konusunda tart may yasaklayan hadisler _____________________ 31 1.1.2. Kaderi inkr yasaklayan hadisler _________________________________ 33 1.1.3. Kaderiyye f rkas ile ilgili hadisler_________________________________ 35 1.1.4. Kadere boyun eme ve kaderin deimezlii ________________________ 35

1.2. Hr rade ve Allah' n Takdiri ________________________________ 37

1.2.1. Allah' n irade ve takdirinin vurguland hadisler _____________________ 37


4/159

II

1.2.2. Allah' n ilmine ve yaratmas na ynelik hadisler ______________________ 43 1.2.3. Allah' n kudretinin vurguland hadisler ___________________________ 45 1.2.4. Hr iradenin vurguland hadisler ________________________________ 47

1.2.5. Yazg ve kaleme ynelik hadisler______________________________ 48 1.2.6. Musibetler ve ilahi takdir________________________________________ 57 1.2.7. Amellerde devaml l k __________________________________________ 61

1.3. Hidayet ve Dallet __________________________________________ 64

1.4. Ecel, Doum, lm ve Cinsiyetlerin Belirlenmesi ________________ 68

1.5. R z k _____________________________________________________ 72

1.6. ocukken lenlerin Ahiretteki Durumu _______________________ 75

1.7. G Yetirilemeyecek eylerle Mkellef Tutma __________________ 78

K NC BLM ____________________________________________ 79

2. HAD SLERDE KADER __________________________________ 79

2.1. Kader ve Kazayaman ______________________________________ 79 2.1.1. Kadere imana a ka vurgu ______________________________________ 81 2.1.2. Kadere iman n mahiyet ve keyfiyeti _______________________________ 83 2.1.3. Kaderi tart man n ve inkr n yasaklanmas _________________________ 86 2.1.4. Kaderiyye ve mrcie f rkalar na vurgu _____________________________ 89 2.1.5. Kadere boyun eme ve kaderin deimezlii ________________________ 91

2.1.5.1. Kaderin her eyi kapsamas __________________________________ 91 2.1.5.2. Kazaya r za_______________________________________________ 92

2.2. Hr rade ve Allah' n Takdiri ________________________________ 92 2.2.1.lahi irade ve takdir vurgusu _____________________________________ 92

2.2.1.1. Allah' n ltfu _____________________________________________ 94 2.2.1.2. Kader balam nda Hz. Adem ve fiilleri ________________________ 95

2.2.2. Allah' n ilmi ve yaratmas _______________________________________ 97 2.2.3. Allah' n kudreti ______________________________________________ 100

2.2.3.1. Kalplerin evrilmesi_______________________________________ 100 2.2.3.2. Mutlak kudret vurgusu_____________________________________ 102

2.2.4. Hr irade ___________________________________________________ 103 2.2.5. Yazg ve kalem ______________________________________________ 104

2.2.5.1. Cennet ve cehennem ehlinin nceden belirlenii _________________ 104 2.2.5.2. Yazg n n deimezlii _____________________________________ 106 2.2.5.3. Yazg n n snnetullah ve nefis diye alg lanmas __________________ 107


5/159

III

2.2.6. Musibetler ve ilahi takdir_______________________________________ 109 2.2.6.1. Musibetlere kar tav r _____________________________________ 109 2.2.6.2. Musibetlerin kayna ______________________________________ 110

2.2.7. Amellerde devaml l k _________________________________________ 114 2.3. Hidayet Ve Dallet ________________________________________ 114

2.4. Ecel, Doum, lm ve Cinsiyetlerin Belirlenmesi _______________ 123 2.4.1. Doum _____________________________________________________ 125 2.4.2. Yaam sresi (ecel) ve srenin uzat lmas __________________________ 127

2.5. R z k ____________________________________________________ 128

2.6. ocukken lenlerin Ahiretteki Durumu ______________________ 132

2.7. G Yetirilemeyecek eylerle Mkellefiyet ____________________ 136

SONU___________________________________________________ 138

B BL YOGRAYFA _________________________________________ 140

ZGEM _______________________________________________ 149


6/159

IV

ZET

YKSEK LSANS TEZ

HZ. PEYGAMBER'N HADSLER NDE

KADER KAVRAMI

Fikrullah AKMAK

Dan man: Prof.Dr. Mevlt ZLER

2007-SAYFA: 149

Jri : Prof.Dr. Mevlt ZLER

Do.Dr. Arif YILDIRIM

Yrd.Do.Dr. Nihat YATKIN

Bu tez, slam inanc n n ana konular ndan biri olan kader inanc n konuedinmektedir.

al mada, kader inanc hakk nda tarih boyunca ortaya konulan grler sistematik bir ekilde ele al nm t r. Daha sonra kader kavram ve bu kavramierisinde tart lan konular Hz. Peygamber'in hadisleri nda incelenmeyeal lm t r. ncelikli olarak hadisler metin olarak verilmitir. Hadisler, Ktb-i

Sitte olarak bilinen Buhr, Mslim, Tirmz, Eb Dvud, Nes ve bn Mcedenal nm t r. Son olarak al nan bu hadisler, Kur'an erevesinde incelenmitir.


7/159

V

ABSTRACT

MASTER THESIS

FATE BELIEF IN THE HADITH OF THE MESSENGER

Fikrullah AKMAK

Supervisor: Prof.Dr. Mevlt ZLER

2007-PAGE: 149

Jury : Prof.Dr. Mevlt ZLER

Assoc. Prof. Arif YILDIRIM

Assist. Prof. Nihat YATKIN

In this study it's deal with fate, one of basic principles inslamic belief.Opinions presented about fate belief have been studied systematically in the

study. Then fate consept and the subjects related it, in the sight of the hadith of theMessenger have been reseached. First, the hadiths have been presented word for word. These hadiths have been selected from al-kutub al-sitta, Bukhari, Muslim,Tirmidhi, Abu Daud, Nasa'i and bn Majah.

Lastyl, these hadiths have been researched in the light of Quran.


8/159

VI

NSZ

slm tarihinde nemli konulardan biri de kader inanc ve bu inan

balam

nda ortaya

kan problem ve tart

malard

r. Birok sebepten dolay

daimagndemde kalan bu konu, her ada olduu gibi gnmzde de nemini halasrdrmektedir.

Bu gne kadar konu hakk nda birok deerlendirmeler yap lm t r. tikadihususlar n kat'i delillerle belirlenmesi ve inanca dair konularda zanna dayal bilgilerin kabul edilmemesiprensibi nedeniyle, bu deerlendirmelerde geneldeKur'an- Kerim'den yola k larak probleme zm arama yoluna gidilmitir. Kur'an-

Kerim'in a klay c s konumunda olan hadisler, kader erevesinde fazlairdelenmemitir. Ancak byle bir ilkenin kabul edilmesi, itikadi konularda hadislerinhi kullan lmayaca anlam na gelmemelidir. nk Kelami a klamalar n Kur'an'idelillerinin yan nda, Nebev dayanaklar n n da bulunmas zorunludur. Herhangi bir slami ilim, rotas n , insanl n dnya ve ahiret saadetini salamak amac yla Allahtaraf ndan gnderilen Eli'ye ramen belirleyemez ve metodolojisini onunretilerini hesaba katmadan kuramaz. Doru bir slam anlay , slam kltrnnKur'an'dan sonra ikinci temel kayna olan Hadis'in de doru anla l p kabuledilmesine bal d r.

Bu nedenle al mam zda kader inanc n , Kur'an- Kerim'in at s alt nda,Hz. Peygamber (sav)'in hadisleri nda anlamaya al t k. Konunundeerlendirmesine temel tekil edecek hadisleri, -al maya bir s n r getirmek amac yla- Ktb-i Sitte olarak bilinenslami ilimlerinin temel kaynaklar Sahh-iBuhr, Sahh-i Mslim, Snen-i Nes, Snen-i Tirmz, Snen-i Eb Dvud, Snen-

i bn Mce adl

eserlerden okuyarak setik.al mam z bir giri ve iki blmden olumaktad r. Giri blmnde, ahad

haberlerin itikadi konularda delil tekil edip etmemesi hususundaki grler vekader dncesi zerine yap lan tart malar ele al nm t r.

Birinci blmde konu ile alakal Ktb-i Sittede deiik bahisler alt ndageen hadisleri belirli bal klar alt nda toplad k. Hadislerin ravi zinciriyle birlikteArapa metnini ve ravi zinciri olmaks z n Trke anlam n verdik. Bununla birlikte

her hadise, -at flarda kolayl k olmas hasebiyle- Arapa metninden nce hadis


9/159

VII

numaras kulland k. Hadisleri konular na gre tertip ederkenu hususlara dikkatettik: Hadisin ieriinde en ok bahsedilen konuyu esas ald k. Birka konuda deliltekil edebilecek hadisleri ikinci bir defa tekrarlamayarak, sadece hadisin tezdekihadis numaras n verdik.

kinci blmde ise hadisler nda tart lan konular n deerlendirilmesiyap lmaya al ld . Bu blmde konular daha alt bal klara ayr ld .

Ele ald m z arat rma konusunu nererek bize yard mc olan, maddi vemanevi katk lar n hi bir zaman esirgemeyen dan man hocam Say n Prof. Dr.Mevlt ZLERe kalbikranlar m arz ederim. Ayr ca al mam esnas nda gr

ve nerilerinden istifade ettiim dier tm hocalar ma ve arkadalar ma teekkr bir bor bilirim.

Erzurum-2007 Fikrullah AKMAK


10/159

VIII

KISALTMALAR

b. : Bin (oul, olu)

Bkz. : Bak n z b.t. : Bas m tarihi

b.y. : Bas m yeri

byy. : Bas m yeri yok

C. : Cilt

Trc. : Tercme Eden

DA : Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi

h. : Hicri

FAV : Marmara niversitesilahiyat Fakltesi Yay nlar

Hz. : Hazreti

md. : Maddesi

r.a. : Rad yallahu anhs. : Sayfa

sav : Sallallahu aleyhi ve sellem

ss. : Sayfalar

. : erh

Tah. : Tahkik eden

tsz. : Tarihsiz

vd. : ve devam

vs. : ve sair


11/159

1

GR

1. HABER- VAHD VETKAD KONULAR

Gerek slam' n iinden gelen sebepler, gerekse tarihi gerekler gstermitir ki, slam ad na tart lan herhangi bir konunun snnet-hadisten yoksun olmas dnlemez. Hadisten ba ms z bir dnce ve tart man n baar l olmas mmkndeildir. Nakli, akl n nne geiren Kelam ilminde de Kur'an ve snnet'e ncelik verilmesi gerekir.1 nk kelamc n n Kur'an ayetlerini doru anlayabilmesi iinonun a klay c s konumunda olan snnetten uzak kalmas dnlemez. Kelamc laragre itikadi konuardaki delillerin, kesin hkm verilebilecek zellikte olmas gerekir.

nk inanca ynelik hususlar salam, deimez ve kesin bilgileredayand r lmal d r. Delalet veya subut veyahut da hem delalet, hem de sbutynnden kesin olmayan btn naslar, rivayetler ve nakiller kelamda delil olarak kabul edilmez.2 slam alimlerinin tamam na yak n mtevatir hadislerin itikadikonularda delil olaca noktas nda fikir birlii ierisindedirler. Ancak haber-ivahidlerin3 szkonusu hususlarda delil olup olamayaca ise ihtilafl d r.4 zellikleitikadi konularda mtevatir derecesine ulam hadislerin olmad veya yok denecek kadar az olduu kabul edilen bir grtr.5 Bu durumda ortayayle bir soru kmaktad r: Haber-i vahidler itikadi noktalarda deer ta r m ? Veya bu hadisler kelam ilminde nas l kullan lmas gerekir?

1 Kubat, Mehmet,"Kelam lminin Yeninden n as nda Hadisin Rol",Kelam lminin Yenidennas nda Gelenein Yeri Sempozyumu Bildirileri, F rat nv., Elaz , 2004, s. 258-259.

2 Taftzn, Saduddin Mesd b. mer b. Abdillah, erhu'l-Akaid, (Kelam lmi ve slam Akaidi), haz.,Sleyman Uluda, Dergah Yay.,stanbul, tsz., s. 106 (dipnot no: 7)3 Haber-i vahid: Vahid veya ahad n szlk manas "bir" anlam na gelir. Haber-i vahid terkibi ise

szlkte "birlerin haberi" anlam na gelmektedir.slami ilimler terminolojisinde haber-i vahid,"mtevatir veya me hur olmayan haber" demektir. Bu tarif bize, hadisleri birden fazla kii rivayetedebilecei gibi, bir kiinin de nakledebileceini gstermektedir. Burada nemli olan husus,hadisleri rivayet eden kii veya kiilerin sika olmalar d r. Nitekim haber-i vahid olan sahih bir hadisin tarifiyle yap lm t r: " Adil ve zab t olan ravilerin, yine kendileri gibi adil ve zab t olanravilerden muttas l isnadla rivayet ettikleri, az ve illetten ar hadislerdir." (Bkz., Koyiit, Talat, Hadisilerle Kelamc lar Aras ndaki Mnaka lar , AF Yay., Ankara, 1989, s. 244 vd; Toksar ,Ali, Delil Olma Ynnden Snnet , Rey Yay., Kayseri, 1994, s. 174; Canan, brahim, Hadis Usulve Tarihi, Aka Yay., Ankara, 1998, s. 526.)

4 Toksar , a.g.e., s. 226-227.5

Kokuzu, Ali Osman, Rivayet limlerinde Haber-i Vhiterin tikat ve Te ri Ynlerinden De eri,Ankara, 1988, s. 65 vd.


12/159

2

1.1. Haber-i Vahid'i tikatta Delil Sayanlar

Haber-i vahidi delil sayanlar n ba nda selefi limler gelmektedir.6 Selefiler,

sbutu kesin olmayan ok say

daki ahad haberleri itikadi konularda delil olarak kabulederler.7

Haber-i vahidi delil sayanlar aras nda bata Ahmed b. Hanbel (v. 241/855)gelmektedir.8 bn Hanbel, kabir azab , mnker ve nekir,efaat, muvahhitlerin bir mddet azaptan sonra ateten kar lacaklar na ait haberleri tamamen snnettenalm t r. Bunlar ise ahad haberlerdir. Bu durum onun haber-i vahidi itikadi konulardadelil sayd n gstermektedir.9

Ayn ekilde bu konuda E'ari mezhebinin kurusucu Ebu'l-Hasan el-E'rde (v. 324/936) itikat meselelerinde haber-i vahitlerin delil olabilecei grnkabul edenlerdendir.10 Nitekim E'ari'nin, el- bane adl eserinde bu hadisleri s kakulland grlr. Bunlar n yan nda Selef hareketinin en nemli temsilcilerinden bnTeymiyye (v. 728/1328), muhaddislerin sahih kabul ettikleri ahad haberlerin, btnalimler nezdinde en az ndan manaca mtevatir say ld n belirterek, akaidin her meselesinde kesin delil tekil ettiini savunmutur.11 Selef alimlerinden bn Kayyim

el-Cevz (v. 751/1350) itikad ile ilgili haberlerin, ahad da olsa ayetlere uygun veonlar n bir bak ma tefsiri mahiyetinde olduunu, bu haberlerin netice olarak Kur'an'laayn a zdan kt n , efaat, ruyet, vech, yedeyn, vb. konular n hadislerlea kland n ve Kur'an'a uygun inanlar olduunu belirterek, haber-i vahidlerin delilolamayaca n savunanlara kar iddetli eletirilerde bulunur.12

Haber-i vahidi bu konularda delil sayanlardan birisi de zhiri alimlerinden bn Hazm (v. 456/1064)'d r. bn Hazm, Reslullah'tan geldii kesin kabul edilen

haberlerin ilim ve ameli gerektirdiini syler.13 bn Hazm'a gre Reslullah (sav)'e

6 Yavuz, Yusuf evki, DA, stanbul, 1996, XIV, s. 354,"Haber-i Vahid" md.7 Taftazn, a.g.e., s. 106 (dipnot no: 7)8 Toksar , a.g.e., s. 227.9 Kokuzu, a.g.e., s. 140.10 Kokuzu, a.g.e., s. 141.11 Yavuz, XIV/354,"Haber-i Vahid" md.; Toksar , a.g.e., s. 227.12 Kubat, a.g.m., s. 265; Toksar , a.g.e., s. 227.13

bn Hazm, Eb Muhammed Ali,el- hkm fi Usli'l-Ahkm, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, t.y1/107.


13/159

3

var ncaya kadar hep adil kimselerin rivayet ettii haber-i vahid, hem ilim hem deamel ifade eder.14

1.2. Haber-i Vahid'i tikatta Delil Saymayanlar

Haber-i vahidi itikadi konularda delil saymayanlar n genel gr, bu tr haberlerin yakin ilim ifade etmediidir. tikadi konular, kesin bilgi ifade edenkonulard r. Haber-i vahidler ise doruya olduu gibi yalana da ihtimali olanhaberlerdir. Eer itikadi konular byle haberler zerine isnad edilirse, iman esaslar yanl temeller zerine kurulmu olabilir.15

Muhammed Eb Zehra da fakihlerin ounun haber-i vahidi itikatta delilsaymad n ifade ederek yle demektedir: Cumhur fukahan n gr; haber-ivahid olan hadis, mevsk ve dil kimse taraf ndan rivayet edilirse onu kabul etmekti.Onu itikd konusunda deil, amel konusunda delil ve hccet sayarlard . Zira,itikd n, phe bulunmayan yakini deliller zerine kurulmas laz md r. Onun iin,pheli olan zann bir ey bu konularda delil olmaz.16

Mturd dncesinin kuruluunda nclk eden Eb Hanfe (v. 150/767),Kur'an'a ayk r bilgiler ve hkmler ifade eden haber-i vahidlerin reddedilmesigerektiini sylemitir.17 Bu mezhebin kurucusumam Mturd (333/944)'ye greahad haberler, ilim ifade etmede ve Reslullah'tan geldiine dair sbut bulmadamtevatir derecesine ulamam t r. Byle haberle amel etmek veya hi dikkatealmamak gibi iki altenatif szkonusudur. Bu da ravilerin durumlar n iyiden iyiyeincelemeye, haberin muhtevas ndan kacak sonucu deerlendirip, kesinlikle sabitolan nas erevesinde olabilirliini belirlemeye bal olduunu syler.18

14 Salih, Subhi, Hadis limleri ve Hadis Ist lahlar , trc., M. Yaar Kandemir,FAV Yay., stanbul,

1996, s. 262.15 Toksar , a.g.e., s. 230.16 Eb Zehra, Muhammed, Eb Hanife,ev: Osman Keskiolu, DB Yay., Ankara 1997, s. 304.17 Yavuz, XIV/353,"Haber-i Vahid" md.18

Mturd, Eb Mansr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Kitbut-Tevhd , trc. Bekir Topalolu, TDV Yay nlar , Ankara 2001, s. 12.


14/159

4

Haber-i vahidlerin itikdda delil say lmayaca n savunanlardan biri deSerahs'dir. O, bu tr haberlerin kesin ilim ifade etmediini ve dolay s yla inankonular nda delil olarak kullan lam yaca n belirtmektedir.19

Gazzl (v. 505/1111), dinin asl n tekil eden konular n ispat edilmesi iinahad haberleri yeterli grmemektedir. Fahruddn er-Rz (v. 606/1209) de bu konuzerinde durmu, haber-i vahidin akaid alan nda kesin delil olamayaca n ifadeetmitir.20 Ayn ekilde Mutezile alimlerinden Kad Abdulcebbr (v. 415/1025)'a grehaber-i vahidler, kesin bilgi ifade etmediklerinden ve hatta yalan, hata, unutma vb.durumlar mmkn olduundan kesin bilgi gerektiren itikadi konularda delil olamaz.21

1.3. Deerlendirme

Kelamc lar genelde haberi vahidin zanni bir delil ifade edebilecei, zannidelilin ise kat'i delil gerektiren itikadi konularda delil tekil edemeyei hususundaittifak etmilerdir. Bunun yan nda kelamc lar, grlerini delillendirmek amac yla,kaderle ilgili ahad haberlerden yararlanm lard r.22 Cibril hadisi, anne karn nda her eyin yaz ld n bildiren hadisler, kiinin mrnn sonunda yazg ya gre hareket

edecei hadisler, Hz. Adem ve Musa hadisi, kaderiyyenin zemmi noktas ndakihadisler, hay r ve errin Allah'tan olduunu bildiren hadisler, bu ahad haberlerin ba nda gelir.

tikadi konular belirlemede delil olabilecek naslar n kesin bilgi ifade etmesigerekir. nk itikatta zan olmas , inanc n salam delillere dayanmad , dolay s ylasalam temellere oturmad anlam na gelir ki, buslam' n ruhuna ayk r d r. Ancak byle bir durumun kabul, -hadislerin byk bir blmn oluturan ahadhaberlerin- itikadi konular n deerlendirilmesinde hi kullan lmayaca anlam nagelmemelidir.

19 Serahsi, Eb Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebi Sehl,Uslus-Serahs, Thk. Ebul-Vefa el-Efgani, Darul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1993, 1/ 321.

20 Yavuz, XIV/354,"Haber-i Vahid" md.21 Kubat, a.g.m., s. 266.22 Tatl , Bekir,"Ehl-i Snnetin Kadere man Konusuna Temel Yapt Belli Ba l Rivayetler ve "Kader

Hadisi / Cibril Hadisi",Dini Arat rmalar Dergisi Ehl-i Snnet zel Say s , Ocak-Nisan 2006 s.288.


15/159

5

Hadis kitaplar nda var olan itikadi konulardaki hadislerin tamam n n sahiholduunu sylemediimiz gibi,slam' n temel ilkeleriyle elimeyen ve sahih kabuledilen hadisleri s rf haber-i vahid diye reddetmemiz de mmkn deildir. Zirasnnet, Kur'an' n Peygamber taraf ndan nas l anla ld n n gstergesi olup, bizeKur'an' nas l anlayaca m z noktas nda rehberlik eder.

Ahad haberlerin itikadi konularda delil tekil etmediini kabul etsek bile, buhaberler en az ndan bizler iin bir bilgi kayna d r. te yandan kelamc lar n itikatlailgili hadislerin kullan m nda belliartlar getirerek, hadislerin ve konular n daha netanla lmas salanabilir.


16/159

6

2. KADER PROBLEM

Allahu Teala, insanlar mkellef bir varl k olarak yaratm t r. nsana, iyiyi

ve kty ay

rt edecek bir kuvvet vermitir. Bunun yan

nda iyiyi ve ktya klam t r.23 Bununla birlikte her iki dnceye gidebilecek kabiliyetteyaratm t r.24 nsana verilen bu kabiliyetin s n rlar nelerdir?nsana, gerek anlamdafiil, eylem ve davran lar nispet edilir mi edilemez mi?nsan hr ise bunun dayana nedir? Zaman ierisinde yapm olduu eylemler, ezeli ilim, irade ve takdirleekillenen kaderde nas l ve ne ekilde yer al r? Vb. sorular, tm insanl meguletmitir.

slamiyetten nce eitli dinlere mensup kavimlerin zihinlerini megul eden bu gibi meseleler,slam' n zuhuru ve bilhassa Mslman'lar n yabanc dinmensuplar yla kar mas yla, Mslmanlar aras nda da tart lm t r. H zla gelienslam toplumu, bir iki as r ierisinde deiik fikir guruplar n n olumas na yol at .Yeni Mslman olan unsurlar n, eski inanlar n n tesiri ile deiik yorumlar ortayaatmalar , k sa zamanda, mevcut fikri berrakl buland rm , toplumda alkant larasebebiyet vermi, dolay s yla zm bekleyen problemler ortaya km t r. Kader konusu da bu problemlerden biridir.25 Konuyu zmlemek ve tatmin edicia klamalar getirmek iin, pek ok aba sarfedilmi ve bu abalar devam etmektedir.

Kader ve kaza konusunda farkl grlerin ortaya kmas n n sebeplerinin ba nda, ayet ve hadislerin parac bir okumaya tabi tutularak ve balamlar ndankopart larak bir btnlk ierisinde ele al nmay lar gelir.26 Ayr ca konuyu anlamak iin naslara bavuran insanlar n miza, eilim, yakla m tarz ve kiilikleri ile iinde bulunduklar psikolojik ve sosyalartlar da bu konuda farkl a klamalar n

yap

lmas

na sebep olmutur.27

Bunlar

n yan

nda sosyo-kltrel etkenler, toplumlar velkeler aras ndaki ilikiler de kader ve kaza konusunda deiik grlerin ortaya kmas na neden olmutur.

23 Mturd, a.g.e., s. 282.24 ems, 91/7-825 Yaz c olu, Mustafa Sait, Mturd ve Nesefye Gre nsan Hrriyeti Kavram , MEB Yay.,

stanbul, 1997, s. 2; Eb Zehra, Eb Hanife, s. 13926

Koyiit, a.g.e., s. 148.27 K lavuz, Saim, slam Akaidi ve Kelam'a Giri , Ensar Neriyat,stanbul, 2004, s. 151.


17/159

7

Genel olarak, yap lan btn al malarda bir konu arat r l rken, onun lgatve st lah manalar verilir. Biz de bunu gz nnde bulundurarak, kader ve kazakavramlar n n ifade ettikleri manalar grmekte fayda mlahaza ediyoruz.

2.1. Kader Takdir ve Kaza Tan mlamalar

2.1.1. Kader kavram

Kader ( )kelimesi lgatta, iki temel manay ifade eder:

1) Bir eyin miktar , ls, s n r anlamlar na gelir.

2) Ayn zamanda kader kelimesi hkm anlam nda gc yetmek, planlamak, l ile yapmak, bir eyin eklini ve niteliini belirlemek, k ymetini bilmek, r zk n daraltmak gibi anlamlara gelir.28

Kader kelimesi birinci anlamda l manas nda kullan lmaktad r. Nitekim

bunun rneklerini Kur'an- Kerim'de grmekteyiz. ( ) phesiz

Biz her eyi bir lye gre yaratm zd r29 vb. ayetler kader kelimesinin miktar,l manas nda kullan ld n bize gstermektedir.

Bu kelime ikinci manada ise bir eyi bulunduu hal zere b rakmak,yaratmak anlamlar na kullan l r. Nitekim ayet-i kerimede de bu manada

kullan lmaktad r. ( ) (Fakat Lt'un) kar s mstesna; biz

onun geri kalanlardan olmas n takdir ettik.30

28 Frzbd, Eb Tahir Muhammed b. Yakub, Kmsu'l-Muht , Messest'r-Risale, Beyrut 1986, s.

591; bn Hazm, Eb Muhammed Ali b. Ahmed,el-Fasl fil-Milel vel-Ehv-i ven-Nihal, Mektebet'l-Hanci, Kahire, th.y, III/31; Yavuz, Yusuf evki, DA, XXIV,stanbul, 2000, s. 58,"Kader" md.

29

Kamer, 54/49.30 Hicr, 15/60.


18/159

8

Kader kelimesi, zikredilen manalar n d nda, haz rlamak, dzeltmek,kolaylat rmak, ve mddet tayin etmek gibi baka manalara da gelir ki bunlar n hepsikaderin kk manas yla izah edilebilir.31

Bu kavram, limlerce farkl ekilde anlamland r lm t r.

mam Mturd (v. 333/944), Kader kavram n iki ekilde kullan ld n bildirir: Birincisi, bir eyin oluum a s ndan sahip olduu konum ve deer hkmdr. Buna gre kader; varl , hay r-er, hsn-kubuh, hikmet-sefeh, ta d mahiyet zerine yaratmakt r. kincisi ise, her eyin oluaca zaman ve mekn , hak veya bat l olu vasf n , douraca mkfat ve cezay belirlemektir.32

bn Hacer (v. 882/1478) kaderin tarifiyle ilgili olarak yle demitir:Allahu Teala eyan n miktar n , zaman n meydana gelmeden nce bildi, sonrailminde olaneyi meydana getirdi de o da geldi. Her muhdes Allah' n ilmi, kudreti veiradesiyle ortaya kmaktad r.33 mam- Ahmed; kaderin Allah' n kudreti olduunusylemektedir.34

Beyhk (v. 458/1066) kaderi; mahlukat n kesbinden dolay ortaya kaneyleri Allah n bilmesi, takdir etmesi ve yaratmas olarak tan mlar.

Sbn (v. 580/1184) kadere; her bir mahluku, kendisine ait vasf yla ta'yinve tesbit etmektir der. Bu vasfa iyilik, ktlk fayda ve zarar gibieyler dahilolabilecei gibi, o mahluka ait zaman ve mekn unsuru ile ona terettb edecek mkfat veya azab da dahildir.35

31 Mlk, 67/22; En'am, 6/59; Yunus, 10/51; Neml, 27/75; Yasin, 36/12; Buruc, 85/22.32 Mturd, a.g.e., s. 390.33 bn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalani, Feth'l-Bri erhu Sahhu'l-Buhri, Daru'l-Marife,

Beyrut, 1379 h., I, 118.34 bn Teymiyye, Takiyyuddin Ahmed b. Abdulhalim, Mecmuat'l-Fetav; Tahk., Amir el-Cezzar,

Envar Baz; Dru'l-Vef, th.y., VIII, 186.35

Sbn, Nureddin; el-Bidye f Uslid-Dn, (Mturdiyye Akaidi), Nr. Bekir Topalolu, Ankara,2000, s. 155.


19/159

9

E'ri ekolne gre kader; zatlar n, s fatlar n, fiillerin ve hallerin;zamanlar n, mekanlar n ve normal olarak sebeplerin; kaza ile tahdid edilmi eyan nAllah taraf ndan yarat lmas d r.36

Mutezile kelamc lar ise, sorumluluk douran beeri fiilleri, kader vekazan n d nda tutmulard r. Onlara gre kader ve kaza, insanlara ait fiilerinhkmn a klay p haber vermekten ibarettir.37

Kader kelimesi en basitekliye Allah n btn nesne ve olaylar ezeliilmiyle bilip belirlemesi diye tarif edilebilir. 38

2.1.2. Takdir kavram

Takdir ( ) ise bir eyi boyutlar yla dnme, tefekkr, dz yapma,

dzleme anlamlar na gelmektedir.39

Allah' n eyay takdir etmesinde iki durum szkonusudur.

1) Yaratt eylere gc vermek.

2) Yaratt eylere ilahi hikmete uygun olarak nihai zellik veekillerinikazand rmakt r.40

Elmal l Hamdi Yaz r takdiri, ilmi ynden bir s n rlama olarak alg lar. Allahher ey iin l takdir etmi, bir s n r ve miktar tahsis etmitir. Her ey meydanagelmeden nce Allah' n indinde takdir edilen bir kaderi, yani ilmi bir deeri vard r.41

36 Crcn, Ali b. Muhammed, erhul-Mevk f (es-Seyalkuti ve Halebi H iyesi ile birlikte), Thk.Mahmud mer ed-D myati; Darul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1998 VIII/201; Taftazani, a.g.e., s.193.

37 Yavuz, " Kader" md., XXIV/ 5838 Yavuz, " Kader" md., XXIV/ 5839 Firzbdi, a.g.e., s. 59140 sfehn, Eb Nuaym Ahmed b. Abdillah, Mfredt Elfzi'l-Kur'an, Thk., Safvan Adnan Dvd,

Daru'l-Kalem, D mek, 1997 s. 658.41

Y lmaz, Sabri, "Elmal ya Gre Kader nanc ve nsan Hayat daki Yeri", Gnmz nanProblemleri Sempozyumu, Erzurum, 7-9 Eyll 2001, s. 172.


20/159

10

Takdir, insan n ne yapaca n n kesin olarak belirlenmesi deil ne yapabileceklerinins n rlar n n izildii bir imknlar sahas n n tespitidir.42

Her ey Allah'

n dilemesi, hkm ve takdiriyledir. Takdirden maksat,Allah' n durum, miktar vb.eyleri belirlemesi, levh-i mahfuza yazmas , zaman geldiinde dnya aleminde yaratmas ve bunlar n sonucunda ceza ve mkfatladeerlendirmesidir.43

2.1.3. Kaza kavram

Kaza lgatta hkm, yap lan bir iin tamamland n ifade, bir ii yerinegetirme ve bitirme anlamlar na gelir.44 Kur'an- Kerim'de bu anlamlar u ekilde ifadeedilir:

1) Eyay yaratma, onu ibda ve icad etme. ( )

Allah, bunun zerine, iki gn iinde yedi gk var etti 45

2) Hkmetme, emretme: ( ) Rabbin, sadece

kendisine kulluk etmenizi emretti.46

3) Bildirme ve haber verme: (

) Biz, Kitap'ta srailo ullar na: Sizler, yeryznde iki defa fesat

karacaks n z ve azg nl k derecesinde bir kibre kap lacaks n z, diye bildirdik.47

4) rade etme: 48 ( ) O, bir eyin olmas n

dilerse, ona sadece ol der, o da oluverir.49

42 Y lmaz, a.g.m., s. 178.43 Aliyyul-Kr, Ali b. Muhammed Sultan el-Herev, erhul-F khil-Ekber Thk., Ali Muhammed

Dendel, Dru'l-Ktbi'l-lmiyye, Beyrut, 1995, s. 94.44 Tun, Cihat,"Kader ve Kaza Hakk nda D nceler",Erciyes nv.lahiyat Fakltesi Dergisi, say

4, 1937, s. 1.45 Fussilet, 41/12.46

sra, 17/23; Nesef, a.g.e., II/310.47 sra, 17/4.


21/159

11

slam bilginlerinin, kaza kavram ile ilgili yapt tan mlar n bir k sm uekildedir:

Crcn (v. 816/1413)'ye gre kaza; Ezelde bulunduklar

hal zere eyayaAllah' n iradesinin taalluk etmesidir.50

Bk lln (v. 403/1013)'ye gre kaza iki trldr:

1) Kaza, yaratma anlam na vuku buland r.

2) lzam, bildirme ve yazma olan kaza; olan n gayridir.51

bn Hacer; limler kaza iin; ecelde klli icmali hkmdr, demilerdir

demitir.Eari kelamc lar n n ounluu ile slam filozoflar sz edilen tan mlar

tersine evirerek kazaya kader, kadere de kaza anlam n yklemilerdir.52

Kaza Allah n nesne ve olaylara ilikin ezeli plan n en gzel ve enmkemmelekilde icad etmesidir.53

Grlmektedir ki, kader ve kaza kavramlar na deiik yorum getirilmitir.Hangieye kader, hangieye kaza denilecei hususunda ihtilaf edilmitir. Ancak uanla lmaktad r ki; bu iki kavram birbirlerinin yerine kullan lsa da biri, mahlukat n belli bir plan ve lye gre Allah' n bilgisi erevesinde takdir edilmesi, dieri detakdir edileneye gre mahlukat n yarat lmas anlamlar na gelir. Ayr ca bu laf zlarlailgili btn tariflerden anla l yor ki bu kavramlar, Allah' n ilim, irade, kudret vetekvin s fatlar yla alakal d rlar.

48 bn Hazm,el-Fasl fil-Milel , III/31;sfehn, a.g.e., s. 674.49 Meryem 19/35.50 Crcn, Mevk f , VIII, 201.51 Bk lln, Eb Bekr Muhammed b. et-Tayyb, Kitabu Temhdi'l-Evil ve Telhsi'd-Delil , thk.,

mdddn Ahmed Haydar, Messeset'l-Ktbi's-Sekafiyye, Beyrut, 1987, s. 368.52

Yavuz,"Kader" md., XXIV, s. 58; Taftzn, a.g.e., s. 193.53 Sbn, ag.e., s. 155; Yavuz,"Kader" md., XXIV/ 58.


22/159

12

2.1.4. Deerlendirme

Allah' n ilim, irade ve tekvin s fatlar yla ilgili bir konu olan kader 54 evreni,

evrendeki tm varl

k ve olaylar

bir nizam ve lye gre dzenleyen ilahi kanunuifade eder. Yani, Allah n kinat n dzen ve dirliini korumak iin koyduu tabi vedin kanunlar n, l ve plnlar n tamam n n ad d r.55

Kader ve kaza ile ilgili en basitu tarifi yapabiliriz: Allah' n, mahlukata aither durumu nceden bilmesi, o bilgisine gre takdir ve tayin etmesi ve bunlar zaman gelince kulun czi iradesi dorultusunda yaratmas d r.56

slam dncesi ierisinde tart maya neden olan kavramlar, her kesim

taraf ndan olduka farkl deerlendirilmitir. Bir k s m insanlar kendilerindensorumluluu atmak iin, kaza ve kader laf zlar n n zorlama manas nda olduunudnmlerdir. Kader ve kaza ile ilgili her ne tan m yap l rsa yap ls n, Allah' nadaletine binanen insan n cebir alt nda olduunu, btn hareketlerini Allah' nzorlamas yla gerekletirdiini, ceza ve mkfat n keyfi olduunu sylememizimkns zd r.

slam dnyas nda kaderle ilgili tart malar daha ok ilim, kudret, irade ve

tekvin gibi s fatlarla irtibatland r larak devam etmi ve genelde kadere iman drtmertebede incelenmitir. Bunlar; Allah' n btn nesne ve olaylar bilmesi, nesne veolaylara ilikin ilmini yazmas , nesne ve olaylar dilemesi ve onlar yaratmas d r.

2.2. Allah n Ezelilminin Btn Nesne ve Olaylar Kapsamas

Kader ve kaza inanc n n ilk basama n , Allah' n ezeli ilmiyle kinatta olan

ve olacak olan her eyi bilmesi oluturmaktad r. lim, bir eyin hakikatiylekavranmas d r.57 Kader dncesinin basamaklar ndan biri olan Allah' n ilmi

54 Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman,Uslud-Dn inde Eb Hanfe, Riyad, 1996, s. 523.55 Y ld r m, Arif, " Kader Konusu le lgili Bir Hadse Dair Bz Kelm Yorumlar ", AF Dergisi,

say , 25, Erzurum, 2006, s. 18.56 zzeddin, Tevfik Muhammed, Dell'l-Enfs beyne'l-Kur'ni'l-Kerim ve lmi'l-Hadis, Dru's-Selam,

Kahire, 1986; s. 452; bn Batta, Abdullah b. Muhammed el-Abker , el- bne an erati'l-F rkati'n- Nciye ve Mcnebet'l-F rak 'l-Mezmme, thk., Osman Abdullah Adem, Dru'r-Rye, Riyad,

1418 h., II/141; Tun, a.g.m., s. 7;57 sfehn, a.g.e., s. 580.


23/159

13

hususunda, Kur'an ve snnet'te pekok a klama bulunmaktad r. nsanlar n fiilleri dedahil olmak zere olan ve olaca , olmayan bir eyin olduu takdirde ne durumdaolaca , varl ve yokluu, mmkn ve mmkn olmayan bilmek Allah' n ilims fat kapsam ndad r.58

Allahu Teala kullar n ecellerini, r z klar n , durumlar n , itaat veisyankrl klar n , cennetlik veya cehennemlik olduklar n onlar ve kinat yaratmadan nce biliyordu. Bu durum hem Kur'an- Kerim'de hem de hadis-ieriflerde a ka vurgulanmaktad r. Bu konuyla ilgili baz ayetler u ekildedir:

( )

Yeryznde ya ayan btn canl lar n r zk ancak Allah'a aittir. O, canl lar babalar n slbnde kararla m ve analar n rahminde kararla makta iken de bilir. Her ey apa k bir Kitaptad r. 59

(

) Gayb n anahtarlar

O'nun kat ndad r, onlar ancak O bilir. Karada ve denizde olan bilir. D en yapra , yerin karanl klar nda olan taneyi, ya kuruyu ki apa k Kitap'tad r ancak Obilir.60

Ayr ca Har 59/22; Talak 65/12; Sebe 34/3; Nahl 16/125; Necm 53/32 vb.ayetler, Allah' n ilminin her eyi kuatt n ifade etmektedir.

Kader meselesinde tart lan hususlardan biri de Allahu Teala'n n her eyi bilmesi ve bu bilginin kiiyi cebre srkleyip srklemediidir. nk Allah' nilminde bir deime sz konusu olmayacakt r. Allah' n ilminde deiiklik olmayaca inanc , kiileri Allah' n ilmi hakk nda deiik grlere itmitir.

58 Gazzl, Eb Hmid Muhammed b. Muhammed, hy-u Ulmi'd-Dn, trc., Ahmed Serdarolu,Bedir Yay.,stanbul I/231; Aliyy'l-Kr, a.g.e.,s. 82; Beyhk, Eb Bekr Ahmed b. el-Huseyn b.Ali, el- 'tikd ve'l-Hidye ila Sebli'r-Re ad al Mezhebi's-Selef ve Ashbi'l-Hadis, Dru'l-fki'l-Cedde, Beyrut, 1401 h., s. 143

59

Hud,11/6.60 En'am, 6/59.


24/159

14

a) Allah, insanlar n fiillerini ancak, gerekletikten sonra bilebilir. Takdir veirade ettii eyi bilir, takdirden nce bir ey bilmesi imkns zd r. nk Allah' n ilmiezeli ve daima dorudur. nsan, Allah' n ilmi d nda hareket edemez. Eer Allahkullar n yapacaklar n nceden bilmi olsayd , kullar ilahi ilme uygun tercihler yapmak zorunda kalacaklard ki, bu da fiilde mecburiyeti dourur. Mutezilenin a r guruplar bu gre sahip olup, Allah' n, kullar n fiillerini olana kadar bilmediinikabul etmektedirler.61 Ayn zamanda Cebriye'nin baz kollar , fiillerin olana kadar Allah taraf ndan bilinmedii grndedirler.62 Buna kar l k felsefeciler Allah' ncz'ileri bilmediini syleyerek bu dnceye yak n bir gr ortaya koymulard r.63 Sudur nazariyesi belki bu dnceyi hakl karsa da felsefecilerin sylediklerinden

byle bir netice kar l p kar lamayaca ihtimallidir. bn Rd, bu dnceninfelsefecilere maledilmesini kabul etmemektedir. Bununla birlikte bn Sina'n n,Allah her eyi bilireklindeki ifadelerini dikkate almadan verilecek hkm eksik olacakt r.64

Kur'an- Kerim'de, doru szllerle yalanc lar n ve sabredenlerle cihadedenlerin kimler olduunu bilmesi iin Allah' n insanlar deneyip imtihana tbituttuu belirtilmitir. Bu ayetler bu gr iin delil olmutur. (bkz. Bakara 2/143; l-i mrn 3/140-142; Kehf 18/12; Muhammed 47/ 31; Mlk 67/2)65

b) Allah vuku bulacak her eyi ezelde bilir, bu bilgi, btn nesne veolaylar n ilh ilme uygun bir ekilde meydana gelmesini zorunlu k lar. yleki;nsan, Allah' n ilmine ayk r bir fiil gerekletiremez. Bu da kullar n fiilerindemecbur olduunu gsterir. Bu dncenin aksine bir gr Allah' n gelecei

61 Malt, Ebul-Huseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmn,et-Tenbh ver-Red al Ehlil-Ehvivel-Bida , thk., Muhammed Zhid Kevseri, Mezhebet'l-Ezheriyye, Kahire, 1977 s. 175;zz, Ali b. Muhammed, erhu't-Tahvi fi Akdeti's-Selefiyye, stanbul, tsz. s. 163; Watt, Montgomery, slam D ncesinin Te ekkl Devri, trc., Ethem Ruhi F lal , Birleik Yay., stanbul, 1998, s. 114;Akbulut, Ahmet,Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkileri, Birleik Yay.,stanbul, tsz., s. 329.

62 ehristn, Ebul-Feth Muhammed b. Abdilkerm;el-Milel ve'n-Nihl , thk., Ali Hasan Faur, Dru'l-Mrife, Beyrut, tsz., I/98.

63 zz, a.g.e., s. 163.64

Ayd n, Mehmet S. Din Felsefesi, zmir lahiyat Fak., Yay.,zmir, 1999, s. 147.65 Yavuz, XXIV/60,Kader md .


25/159

15

bilmedii sonucuna gtrr ki, bu ise Yarat c n n mutlak ve yetkin oluuyla badamaz. zellikle Cebriye bu dnceyi savunur.66

c) Allah, btn olay ve nesneleri gereklemeden nce bilir. Aksinidnmek Allaha cehalet nisbet etmek olur. Bu ise mmkn deildir. Ancak Allah' n kulun fiilini bilmesi, haberdar olmas , bunu levh-i mahfuza kaydetmesi,ilenmesi s ras nda onu yaratmay gerekli k lmas ve belli bir adla isimlendirmesikulun fiilini yapmaya mecbur tutmaz.67 Allah' n bir ey hakk ndaki ilmi, oeyinvarl n n tasavvuru mmkn olmakla birlikte fiilen var olmayaca tarz ndad r.68 zellikle Ehl-i Snnet'in savunduu bu gre gre; Allah' n vuku bulacak hadiselerinceden biliinde herhangi bir icbar szkonusu deildir. Allah' n ilmi, irade vegcmzden nce vard r. Ezeli ilmi ile olmu ve olacak her eyi bilen Allah, insan niyi veya kt bir fiil ilemesini nceden tayin etmez.69

Ayetler ve hadisler, Allah' n btn zaman dilimi (gemi gelecek) iindecereyan etmi ve edecek nesne ve olaylar bildiini ve ezeli ilminde bir amaolmad n gstermektedir. Ancak, Allah' n gelecee ynelik ilmi, nesne ve olaylar gereklemi olarak deil, gerekleecek eklindedir. Byle bir ilim, kulu cebrezorlamaz. Allah' n ilmi, en kk ayr nt s na kadar her eyi kuatan bir bilgi olarak ele al nmal d r. Allah' n ilmi, taaaluk ettii malumun, varl k alan na kmas n zorunlu k lmaz.70 Bir eyi bilmek ayr , gcn tallauku ayr , irade ise daha ayr bir eydir.71

Ehl-i Snnetin savunduu bu gre gre ilim, maluma tabidir. Budurumda ilim malumdan bir s fat kazanmad gibi, malum da ilimden bir s fatkazanmaz (yani malum ilme, ilim de maluma tesir etmez). Malumat birbirinden ayr

ve ok say

da da bulunsa, malum olma noktas

nda mterektirler. Malumattakiihtilaf, ilmin ona olan taalukundan dolay deil de, malumat n kendisindendir.

66 Yavuz, XXIV/ 60,Kader md .67 Mturd, a.g.e., s. 310; Aliyy'l-Kr, a.g.e., s. 82.68 Sbn, a.g.e., s. 143.69 Topalolu, Bekir , Kelam lmi Giri , Damla Yay.,stanbul, 1993, s. 290; Erdem, Mustafa, Hasan el-

Basri ve Kelami Gr leri, nsan Yay., stanbul, 2003, s. 77; Kutlu, Snmez, mam Mturd ve Mturdilik , Kitabiyat Yay., Ankara, 2003, s. 194.

70

Y lmaz, a.g.m, s. 172.71 Ayd n, a.g.e., s. 151.


26/159

16

Onlar n malumat olmalar ise, ilmin kendilerine taallukundand r ki, bu konuda zatenherhangi bir ihtilaf da sz konusu deildir.72

rnein Allah, kulun kendi iradesiyle said veaki olaca

n

onu yaratmadannce ezelde biliyordu. Ancak kul burada tercihi kendi iradesiyle yapm t r yoksaAllah bildiinden dolay deil. Bunun aksini sylememiz mmkn deildir. nkkullara ait fiiller ezelde Allah taraf ndan bilindii iin bunlar vuku bulsayd , iyi fiilsahiplerinin vlmesi ve kt fiil yapanlar n yerilmesi anlams z kal r, sonu olarak bu durum adaletle badamazd .

Bylelikle Ehl-i Snnet, bir olay hakk ndaki ezeli bilginin ntr bir bilgi

olduunu, yani meydana gelmeyi gerektirmediini, insan n kendi tercihine grehareket etmesini engellemediini ifade etmitir.

2.3. Allah n Ezelilminin Muhtevas n n Yaz lmas

Allah, ezeli ilmiyle bildii her eyi, levh-i mahfuza yazm t r. Bu durumKur'an- Kerim'de de ifade edilmektedir:

( )21( )22( ) Do rusu sana vahyedilen bu

Kitap, Levhi Mahfuz'da bulunan anl bir Kuran'd r. 73 (

) Gkte ve yerde olan Allah' n bildi ini

bilmez misin? Bunlar hi phesiz Kitap'dad r ve phesiz bunlar Allah'a

kolayd r. 74 ( )

phesiz lleri dirilten, i lediklerini ve eserlerini yazan Biziz; her eyi, apa k bir

kitapta saym zd r. 75 ( )1( )2( ) Tur'a, yay lm

72 ehristn, Ebul-Feth Muhammed b. Abdilkerm, Nihyetl- kdm f lmil-Kelm,Mektebet'l-Msenn, Badat, tsz s. 218-219.

73 Buruc, 85/21-22.74

Hac, 22/70.75 Yasin, 36/12.


27/159

17

ince deri zerine sat r sat r dizilmi Kitap'a,76 ( ) O,

kat m zda bulunan Ana Kitap'ta (levh-i mahfuzda) mevcut, yce ve hikmetle dolu bir

kitapt r. 77

Ayetler, alemde olacak her eyin keyfiyetini bilmediimiz bir kitapta (levh-imahfuz) yaz ld n gstermektedir.78 Kinata dair her trl bilgilerin yer ald ifadeedilirken ve Allah n bilgisinden bahsedilirken kullan lan kitap laf zlar n n Levh-iMahfza delalet ettii sylenebilir.79

Szlkte yaz yazmaya uygun yass ve dzgn yzey anlam ndaki levhile korunmu manas ndaki mahfuz kelimelerinden oluan levh-i mahfuzzerine yaz yaz lan, silinmekten ve deiiklie uramaktan korunmu dzgnsat h demektir.80

Levh-i Mahfzun mahiyeti hakk nda kesin bilgiye ulat racak veriler bulunmamakla birlikte, deiik grler ileri srlmtr. Hatta detay olarak kabuledilebilecek pek ok bilgi de rivayet edilmitir.

Levh-i Mahfzun kader ve kaza balam nda varl na ynelik izah,

Allah n ilim, irade, hikmet ve kudretini zmetini gsterdii eklindedir. Buna imanise, hayat n tm zorluk ya da mutluluklar yla kolaylamas n temin edecektir.81

Levh-i Mahfz, sadece Kurn n deil, varl n tmn dzenleyen genelkanunlar n bulunduu bir mahal olarak dnlebilir.82 Kinat n madd-manevolgular na ait bilgilerin kendisinde korunmu bir halde tespit edilmesi ynyle Levh-i Mahfz lem(ler)in DNAs veya evrenin haf zas 83 gibidir

76 Tur, 52/13.77 Zuhruf, 43/4.78 Kurtb, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensr,el-Cmi li Ahkmi'l-Kur'n,trc., M. Beir

Eryarsoy, Buruc Yay nlar , stanbul, tsz ., XII/88.79 Sln, Murat,Kurnda Kitb Kavram ve Kurn Vahylerinin Kitapla mas , MFD, say :13-

15, stanbul, 1997, s. 81.80 Yavuz, Yusuf evki, DA, XXVII, Ankara, 2003, s. 151,Levh-i Mahfzmd.81 Zerkn, Muhammed Abdulazm, , Menhilul- rfn f Ulmil-Kurn, b.y.y., 1991, I/36.82

ahrr, Muhammed , el-Kitb vel-Kurn K raatun Mus ra, Beyrut, 1993, s. 80.83 ztrk, Yaar Nuri, Kuran n Temel Kavramlar , stanbul, 1994, s. 313.


28/159

18

Gayb alemine ilikin bir konu olmas hasebiyle, Levh-i Mahfuz hususunda belirlenecek en doru gr, selefi alimlerin belirttii gibi; mahiyeti bilinmeyen veilahi ilmi ihtiva eden bir kitap olduu eklindeki grtr.84

lim plan nda tespiti yap lan olaylar ve eyalar kaza ve kader mertebelerindeyaz lma safhas na gelmitir. Yukar daki ayetlerde grld gibi bu durum Kur'an'daifade edilmektedir.

Cumhurun grne gre Allah, gklerde ve yerde meydana getirdiiher eyi levh-i mahfuz'da yazm t r.85 Allah, gkte ve yerde olan her eyi bilir.Kinatta ne cereyan ediyorsa, Allah' n nezdinde mm'l-Kitab'ta yaz l d r. Allah' n,

k yamet gnne kadar olacak her eyi yazmas n emrettii kalemin yazmas , Allahiin pek kolayd r.86 Allah Teala her eyin kemmiyyeti ve keyfiyetini yazm t r.87 Hibir ey ilave edilmez.88 Yazmaktan maksat ise Levh-i Mahfuzdur buradakikay tt r.89

Ancak Allah' n kulun fiilini bilmesi, bundan haberdar olmas , bunu levh-imahfuza kaydetmesi kulun fiilini yapmaya mecbur tutmaz.90

mam- Azam (v. 150/767)' n Levh-i Mahfuza hkm suretiye yazmad ,

vas f suretiyle yazd demekten maksad yle a klan r: Yce Allah Levh-iMahfuza bir eyin vas fs z, sebepsiz, mcerred bir hkm ile meydana gelmesiniyazmad . Mesela; Ali mmin olsun, fakat Zeyd olmas n, diye yazmad . Byle yazm olsayd , Ali imana zorlanm , Zeyd d mecburi olarak imans z kalm olurdu. nk Yce Allah' n bir ey hakk nda vermi olduu hkm muhakkak yerini bulacak, oey, o hkme uygun olarak meydana gelecektir. Cenab- Hak'k n hkmn hibir kuvvet tersine eviremez. Fakat Yce Allah yle hkmetmedi. levh-i Mahfuzayle

yazd : Ali, kendi ihtiyar yla kendi seimiyle ve kudretiyle m'min olacak, iman

84 Yavuz, XXVII/151,"Levh-i Mahfuz" md.85 Rz, Fahruddn, Meftihul-Gayb (Tefsir-i Kebir),Trc., Suat Y ld r m, Ltfullah Cebeci, Sad k

K l , C. Sad k Doru, Aka Yay nlar , Ankara, tsz., XVI/365-366.86 Kurtb, a.g.e., XII/14987 Azmbd, Muhammedems'l-Hak Ebu't-Tb, Avn'l-Ma'bud erhu Sneni Eb Dvud , Daru'l-

Ktbi'l-lmiyye, Beyrut, 1415 h., XII/306.88 bn Hacer, a.g.e., VI/289.89 Mbrekfr, Muhammed b. Abdurrahman Ebu'l-Ala,Tuhfet'l-Ahvezi bi erhi Cmii't-Tirmzi,

Daru'l-Ktbi'l-lmiyye, tsz., VII/185.90 Mturd, a.g.e., s. 310.


29/159

19

edecek ve kfr istemeyecektir. Zeyd de kendi istek ve seimiyle kfir olacak, imanetmiyecek, kfr isteyecektir.91

Allah Teala mahlukat

yaratmazdan nce ilmi ezelisiyle bildii eyleri kay

talt na ald rm t r. Bu kay t alt na al yleyle olsuneklinde hkm ifade eden bir yazg y deil, yle yle olacak eklinde nceden haber verme ve beyan etmeanlam nda bir yazg y ifade etmektedir.u halde levh-i mahfuz, Allah' n bir plan hkmndedir ki, kesinlikle hatadan mahfuzdur.

Bizler Allah' n hakk m zda ne yazd n bilemediimiz iin srekli gayretiinde olmak ve onun r zas na uygun olaneyleri tercih etmek durumunday z.

2.4. Allah n Yazd Olaylar ve Nesneleri Dilemesi

Kur'an- Kerim'de pek ok ayette Allahu Teala'n n dilemesine dikkat ekilir.Kur'an'da meiet, Allah' n isteme ve dilemesinin eyaya taalluk etmesi ve taalluk ettii zaman da eyan n olur hale gelmesi manas nda kullan lm t r.

( ) Allah: Byledir, Allah diledi ini yapar dedi.92

( ) Allah diledi i hkm verir.93 ( ) Allah

dileseydi O'na ortak ko amazlard 94 ( )

Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. Do rusu Allah, bilendir, Hakim'dir.(

) Allah dileseydi, elbette onlar hidayet

zerinde toplay p birle tirirdi, o halde sak n cahillerden olma!95

91 Ebu'l-Mnteh, Ahmed b. Muhammed b. el-Manisv, erhu'l-F khi'l-Ekber, stanbul, 1307 h., s.21.

92 l-imrn, 3/40.93 Mide, 5/1.94

En'am, 6/107.95 En'am, 6/35.


30/159

20

Bunlar ve buna benzer dier ayetler, Allah' n mutlak iradesinin bulunduunu ve her ey amil olduunu gstermektedir.96

Allah zat

nda kaim bir meiet ve irade ile muriddir. O, meiet ve iradesi ilekadimdir. Alemdeki her ey onun dilemesiyle mmkn olur.97

Allah' n dilemesiyle ilgili iki durum sz konusudur. Birincisi Allah ktldilemi midir?kincisi ise her ey Allah' n dilemesiyle oluyorsa burada hrriyet szkonusu olabilir mi?

Mutezile'ye gre Allah' n kullardan emrettii eylerin d nda bir eydilemesi caiz deildir.98 radeden maksat, Allah' n yaratmas ve ilmine gre

dilemesidir.99 Allah' n iradesi; yaratma, emretme ve hkm verme anlamlar na gelir.Allah' n dilemesinin, insan n sorumluluk alan na giren, insan n hrriyetiniilgilendiren mbah veya isyan trnden fiillerle bir ilikisi yoktur.100 Bu durumdaAllah' n irade ettii ey, raz olduu, sevdii, olmas n diledii eylerdir.101 Bunedenle yeryznde gerekleen kt olaylarla Allah' n bir ilgisi yoktur. Anla laca gibi Mutezile'ye gre kteyleri dilemek, onlar emretmek anlam na gelir ki, bu daAllah iin mmkn olmayacak bir durumdur.

Allah' n kullar n fiilleri noktas nda murid olmas ndan maksat, onlaraemretmesi veya nehyetmesidir.102 Allah, kullar n hayr na olan gzellikleri dilemek zorundad r.103 Allah, kfir ve fas ktan, kfr ve gnah deil iman ve itaat iradeetmi ve istemitir.104

96 Sbn, a.g.e., s. 145; Pezdev, Ebul Yusr Muhammed,Usl'd-Dn, (Ehli Snnet Akaidi),trc.erafeddin Glck, Kay han Yay.,stanbul, tsz s. 67.

97 Pezdev, a.g.e., s. 61; Gazzl, a.g.e., s. 231; Crcn, Mevk f , VIII/192; Nesef, Ebul-MunMeymn b. Muhammed,Tabs ratul-Edille, Nr. Hseyin Atay-aban Ali Dzgn, DB Yay.,Ankara, 2003, II/281.

98 ehristn,el-Milel , I/61.99 ehristn,el-Milel , I/69; Taftazn, a.g.e., s. 195.100 Taftazn, a.g.e., s. 194.101 Abdulcebbr, Ebul-Hasan Abdulcebbr b. Ahmed el-Hemedn, erhu'l Usli'l-Hamse , Dru't-

Trsi'l-Arabi, thk., Semir Mustafa Rebb, Beyrut, 2001s. 290; Rahman, Fazlur, slam, trc.,Mehmet Da-Mehmet Ayd n, Seluk Yay., Ankara, tsz , s. 125; Nesefi a.g.e., II/281.

102 ehristn,el-Milel,I/69; Taftazn, a.g.e., s. 195.103

Abdulcebbr, a.g.e., s. 290; Rahman, a.g.e., s. 125; Nesef, a.g.e., s. 281.104 Taftazn, a.g.e., s. 194.


31/159

21

Eer Allah, iradesi gerei insanlar muayyen fiilleri yapmaa zorlam farzedilirse, Allah' n o fiillerden dolay bir insan cezaland rmas zulm olur. HalbukiAllah adildir ve kullar na hibir ekilde eziyet etmez.105

Ehl-i Snnet Allahu Teala'n n mutlak iradesini kabul etmi ve iradeyi,Allah' n mahlkat diledii ekilde ve diledii zamanda yarat lmas n gerektiren bir s fat olarak alg lam t r. lemde gerekleen her eyi onun iradesine balam lard r.106 Bununla birlikte Ear ve Mturd ekolleri aras nda dnce uekildedir:

E'ari'ye gre Allah' n iradesi d nda hibir eyin olmas mmkn deildir.

yleki kiinin iman veya kfr Allah' n iradesiyle gerekleir.107

nk Allah' ndilemesinin d nda bir eyin gereklemesi, mutlak varl k iin dnlemez. Allahher eyin yarat c s olduuna gre, ayn zamanda da oeyi irad etmesi gerekir.nk irad edilmeyenin yarat lmas caiz deildir. Ayn ekilde Allah bir eyi iradeetmedii takdirde kullar n kazanc nda bir eyin olmas mmkn deildir.108

E'ariler, Allah' n mutlak iradesini bildiren ayetleri bu konuya delil

getirmilerdir.109 yleki; ( ) phesiz Rabbin diledi ini

yapand r 110 (

) Allah kimi do ru

yola iletmek isterse onun kalbini slm'a aar; kimi de sapt rmak isterse g e k yormu gibi kalbini iyice daralt r. Allah inanmayanlar n stne i te bylemurdarl k verir.111 Allah tm olaylar dileyen (mrid)dir.112 ve dier ayetler

105 I k, Kemal, Mutezile'nin Do u u ve Kelmi Gr leri, Ankara nv. Bas. Ankara, tsz, s. 69.106 Sbn, a.g.e., s. 99; Pezdev, a.g.e., s. 61-62; Aliyy'l-Kr, a.g.e. s. 76.zz, a.g.e., s. 164.107 Ear, Ebul-Hasan Ali b.smail, el- bne an Uslid-Diyne, thk., Hseyin Mahmud, Dru'l-

Ensr, Kahire, 1397 h s. 163; Gazzl, a.g.e., s. 283; Rahman, a.g.e., s. 130; Rz, Melim., s. 87.108 Ear,el- bne, s. 169; Bk lln, a.g.e., s. 366; Taftazn, a.g.e., s. 193.109 E'ri,el- bne, s. 167.110 Hud, 11/107.111

En'am, 6/125.112 Rz, Melim,s. 87.


32/159

22

Allah' n iradesi d nda hibir eyin olmas mmkn deildir 113 grnn Earilerdesavunulmas n salam t r.

Hay

r-er, iyi-kt, zararl

-faydal

her ey Allah'

n iradesiyle gerekletiigibi, kiinin, isyan ve kfr de Allah' n iradesiyle olmaktad r. nk iradesi geerliolmayan n ilahl ndan szedilemez.114

Mturdiler Allahu Teala'n n mutlak iradesini kabul etmilerdir. lemdemeydana gelen her ey Allah' n iradesine balanm t r.115 mam Mturd (v.333/044), Allah' n mutlak iradesini vurgulan bu ayetlerden kullar n fiillerinde cebir ve zorlama alt nda kald yorumunun yap lamayaca n syler.116

Maturidi dncesi Allah' n kudretini vurgularken, insan iradesininetkinliine izin vermektedir. Allah' n mutlak ve zati iradesi vard r. Allah sz konusuiradesiyle her eyi irade edendir. Her eyin yarat c s d r. Ancak insan, iradesi vegcyle o fiilleri iktisab edendir ve bundan dolay insan fiillerinden sorumludur.117

Allah, mutlak irade sahibi olan varl kt r. lahi iradenin d nda herhangi bir eyin vuku bulmas mmkn deildir. Ancak bu ilahi irade ikiekilde cereyan eder.Birincisi; hibir sebep vearta bal olmaks z n batan ve dorudan doruya ortaya

kt eklidir.kincisi ise; ilahi iradenin sebeplere,artlara ve kulun iradesine bal olarak hkmn yrten tecellieklidir. lahi iradenin bu ynnde mutlak bir zorlama deil mkellef tutma szkonusudur.118

slam limleri Allah' n iradesi ilmi ile beraber yrr demilerdir.119 AllahuTeala var olaca n bildii bir eyin bilfiil vcd bulmas n murad etmitir, onu ister emretmi olsun isterse olmas n.120

113 Ear,el- bne, s. 163; Gazzl, a.g.e., s. 283; Rahman, a.g.e., s. 130.114 Cveyn,mmul-Harameyn Ebul-Mel Abdulmelik,el- r d il Kavtiil-Edilleti f Uslil-

tikd,Thk. Esad Temim; Messet Ktbis-Sekfiyye; Beyrut; 1996, s. 212-213; Macit, Nadim, Ehl-i Snnet Ekolnn Do u u, htar Yay., Erzurum, 1995, s. 70.

115 Sbn, a.g.e., s. 99; Pezdev, a.g.e., s. 61-62; Aliyy'l-Kr, a.g.e. s. 76.zz, a.g.e., s. 164.116 Mturd, a.g.e., s. 368.117 Glck,erafeddin, Kelam Tarihi, Kitap Dnyas Yay., stanbul, 2000, s. 116.118 Y lmaz, a.g.m., s. 173.119 Sbn, a.g.e., s. 144.120

Bk lln, a.g.e., s. 47; Badd, Eb Mansr Abdulkhir b. Thir,Usli'd-Dn, thk., Ahmedemsddin, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut; 2002, s. 164; Cveyn, Kitbu'l- r d , s. 218.


33/159

23

Ayet-i kerimeler Allah' n kullar na zulmetmeyi dilemediini ve balar nagelmi kt ilerin kendi irade ve fiillerinden kaynakland n a ka beyan etmitir.

Allah her eyi irade edendir. Fakat bu, Allah'

n ktlkleri istedii,hogrd ve raz olduu anlam na gelmez.121

Murad iki eittir. Birincisi varl n kendisi iin muradd r. Burada varl nkendisi iin istemesi ve sevmesi vard r. kincisi ise, varl n bakas iin murad d r.Burada da murad edenin amac na uygunluk bazen olmayabilir. Allah' n irade etmeside buekildedir.122

Sonu olarak; irade ile irade olunan, irade ile emir aras ndaki fark

gzetilmelidir. Allah her eyi irade edendir. Ancak onun dilemesi, raz olmas anlam na gelmemektedir. Ayn ekilde Allah' n kullar n fiilleri noktas nda mridolmas ndan maksat, onlar yaratmas d r. Allah' n mutlak mrid olmas kulu cebrezorlamaz. O'nun iradesi, ilmi ile beraberdir. Allahu Teala var olaca n bildii bir eyin bilfiil vcd bulmas n murad etmitir.123

.

2.5. Allah n Yaratmas

Allah her eyin yarat c s d r.124 Kur'an- Kerim'de bu durum a kavurgulanmaktad r.

(

) Kendilerine bir iyilik dokunsa Bu Allah'tan derler; ba lar na bir

ktlk gelince de Bu senden derler. Hepsi Allah'tand r de. Bu adamlara ne

121 Pezdev, a.g.e., s. 76-77; bn Hazm,el-Fasl fil-Milel,III/80; Gazzl, a.g.e., s. 231, 284; Rz,Fahruddn,el-Muhassal (Kelma Giri ), trc., Hseyin Atay, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 2002,s. 221.

122 zz, a.g.e., s. 150.123 Pezdev, a.g.e., s. 76-77; bn Hazmel-Fasl fil-Milel,III/80; Gazzl, a.g.e., s. 231, 284; Nesef,

a.g.e., II/ 281; Yrkan, Yusuf Ziya, slam Akaid Sisteminde Geli meler , Kltr Bak. Yay.,

Ankara, 2001, s. 269.124 Cveyn, Kitb'l- r d , 180; Gazzali, a.g.e., s. 281.


34/159

24

oluyor ki bir trl laf anlam yorlar!125 (

) te Rabbiniz Allah O'dur. O'ndan ba ka tanr yoktur. O, her

eyin yarat c s d r. yle ise O'na kulluk edin, O her eye vekildir126 (

) Halbuki sizi de, yapt klar n z da Allah yaratm t r. 127 (

)

Onlar siz ldrmediniz fakat Allah ldrd. Att n zaman da sen atmam t n, fakat Allah atm t . Allah bunu, inananlar gzel bir imtihana tabi tutmak iin yapm t . Do rusu O i itir ve bilir.128 Bunlar vb. ayetler Allah' n irade ve yaratmakonusunda tek yetkili merci olduunu gstermektedir.

Ayetlerde Allah kendi fiili ile nitelendirilmitir. O'nun fiili demek, her eyi,o eye en uygun olacak ekilde yaratmas demektir. Allah kendi fiilini lutuf veya adlilkesiyle gerekletirir. Bu iki yntemden hangisiyle olursa olsun O'na izafe edilenher fiil, yaratt manas yla gerekletirilmi olur.129 Kullardan ve dier canl lardan

zuhur eden her ey Allah'

n yaratt

d

r.130

Allah' n yaratmas hususunda aklau sorular gelmektedir: Allah' n -insan n

fiilleri dahil olmak zere- her eyi yaratmas insan cebre zorlar m ? Allah ktlyaratm m d r? Bu sorularla ilgili farkl grler ileri srlmtr.

Mutezileye gre kulun hareket, skun, sz vb. fiillerinin yarat c s Allahdeildir. yleki insan n fiillerini Allah yaratmaz.131 Allah zulm yaratmam t r.nk eer O, zulm yaratm olsa idi zalim olurdu.132 Hakim hikmet sahibi olan,

125 Nisa, 4/78.126 En'am, 6/102.127 Saffat, 37/96.128 Enfal, 8/17.129 Mturd, a.g.e., s. 401.130 bn Teymiyye, Akdet'l-Vs tiyye, FAV Yay., 1974 s. 16; Beyhk, a.g.e. s. 143; Sbn, a.g.e., s.

134; Taftazn, a.g.e., s. s. 190.131 bn Hazm , el-Fasl fil-Milel,IV/146;ehristn,el-Milel,I/57, 61; Ner, Ali Sm, slam'da

Felsefi D ncenin Do u u II , trc., Osman Tun,nsan Yay.,stanbul, 1999s. 257.132 Abdulcebbr, a.g.e., s. 238-239;ehristn, a.g.e., I/58.


35/159

25

ancak hay rl ve iyi olan yapar. Hikmet a s ndan da kullar n maslahatlar na riayetedilmesi gerekir.133

Earilere gre btn fiillerin yarat

c

s

Allah't

r. nsan

n fiili yaratmada bir rol yoktur. Allah, her an yaratma iindedir ve insan n fiillerini de yarat r.134 Allah;cisimleri, renkleri, yiyecek vb.eyleri yaratt gibi kullar n kesbini de yaratand r.135

Maturidilere gre Kesb a s ndan ve hakikat manas nda kullara ait bulunanihtiyari fiil, ayn zamanda yaratmak a s ndan ve hakikat manas nda Allah'a da ait bulunmaktad r.136 Mturd dnceye gre, Allah, mutlak kadir ve yarat c d r.nsan n fiillerinin yarat c s da Allah't r. Bunun yan nda insan, kesb kuvveti

sayesinde bu fiillerinin sorumlusudur.Bunun yan nda ayet-i kerimeler, hay r ve er insan n fiilleri de dhil olmak

zere her eyin yarat c s n n Allah olduunu vurgulamaktad r.137 Allah' n hayr veerri yaratmas O'nun iyi veya kt olduunu dncesini dourmaz. Ayn ekildekulun fiilini Allah' n yaratmas da kulda olan kesb kuvvetini ortadan kald rmay p kulucebre srklemez.

Kur'an- Kerim'de de ifade ettii ekliyle Allah nesneleri diledii gibi

yaratm t r. O yapt mdan sorumlu deildir ancak insanlar sorguya ekilirler .138 Ancak Allah' n kulun fiilini bilmesi, bundan haberdar olmas , bunu levh-i mahfuzakaydetmesi, ilenmesi s ras nda onu yaratmay gerekli k lmas ve belli bir adlaisimlendirmesi kulun fiilini yapmaya mecbur tutmaz.139

lahi ilimde olaneyleri zaman geldiinde de Allah yarat r. Bu da bizimiin cebir ifade etmez. nk bizim irademizin de hesaba kat ld fiil vedavran lar m zda, mesuliyetimize bir zemin haz rlanm t r.

133 Abdulcebbr, a.g.e., s. 240; Ner, a.g.e., s. 257.134 Ear,el- bne, s. 181; Cveyn, Kitbu'l- r d , s. 173.135 Badd, a.g.e., s. 156;136 Aliyy'l-Kr, a.g.e., s. 89; Yrkan, a.g.e., s. 268.137 Beyhk, a.g.e., s. 142.138

Mturd, a.g.e., s. 282.139 Mturd, a.g.e., s. 310.


36/159

26

BR NC BLM

1. KADERLELGL HADSLER

1. 1. Kader ve Kazayaman

Hadis no: 1

Yahya bnu Ya'mur haber veriyor:

Basra'da kader zerine ilk sz eden kimse Ma'bed el-Chen idi. Ben veHumeyd bnu Abdirrahmn el-Himyer, hac veya umre veslesiyle beraberce yola

kt k. Aram zda konuarak, ashabtan biriyle kar lamay temenni ettik.


37/159

27

Maksad m z, ondan kader hakk nda u heriflerin ettikleri laflar hususunda sorusormakt . Cenb- Hakk, bizzat Mescid-i Nebev'nin iinde Abdullah bnu mer (ra)'la kar lamay nasip etti. Birimiz sa, brmz sol taraf ndan olmak zereikimiz de Abdullah (ra)'a sokulduk. Arkada m n sz bana b rakt n tahminederek, konumaya balad m: Ey Eb Abdirrahmn, bizim taraflarda baz kimseler zuhur etti. Bunlar Kur'n- Kerm'i okuyorlar. Ve ok ince meseleler bulup karmaya al yorlar. Onlar n durumlar n beyan sadedindeunu da ilve ettim:Bunlar, kader yoktur, her ey hdistir ve Allah nceden bunlar bilmeziddias ndalar. Abdullah (ra): Onlarla tekrar kar la rsan, haber ver ki ben onlardan beryim, onlar da benden berdirler. Abdullah bnu mer szn yeminle de tekit

ederek yle tamamlad : Allah'a kasem olsun, onlardan birinin Uhud da kadar alt n olsa ve hepsini de hay r yolunda harcasa kadere inanmad ka, Allah onunhayr n kabul etmez. Sonra Abdullah dedi ki: Babam mer bnu'l-Hattb (ra) banaunu anlatt :

Ben Hz. Peygamber (sav)'in yan nda oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, salar simsiyah bir adam yan m za kageldi. zerinde, yolculua delaleteder hibir belirti yoktu. stelik iimizden kimse onu tan m yordu da. Gelip Hz.Peygamber (sav)'in nne oturup dizlerini dizlerine dayad . Ellerini bacaklar n nstne hrmetle koyduktan sonra sormaya balad :

Ey Muhammed! Banaslm hakk nda bilgi ver! Hz. Peygamber (sav)a klad : slm, Allah'tan baka ilh olmad na, Muhammed'in O'nun kulu ve elisiolduuna ehdet etmen, namaz k lman, zekt vermen, Ramazan orucu tutman,gcn yettii takdirde Beytullah'a haccetmendir. Yabanc :- Doru syledin diyetasdk etti. Biz hem sorup hem de syleneni tasdik etmesine hayret ettik. Sonra tekrar sordu: Bana iman hakk nda bilgi ver? Hz. Peygamber (sav) a klad : Allah'a,meleklerine, kitaplar na, peygamberlerine, hiret gnne inanmand r. Kadere yanihay r ve errin Allah'tan olduuna da inanmand r. Yabanc yine: Doru syledin!diye tasdik etti? Sonra tekrar sordu: Bana ihsan hakk nda bilgi ver?Hz. Peygamber (sav) a klad : hsan Allah' sanki gzlerinle gryormusun gibi Allah'a ibadetetmendir. Sen O'nu grmesen de O seni gryor.Adam tekrar sordu: Banak yamet(in ne zaman kopaca ) hakk nda bilgi ver?Hz. Peygamber (sav) bu sefer:K yamet hakk nda kendisinden sorulan, sorandan daha fazla bir ey bilmiyor!


38/159

28

kar l n verdi. Yabanc : yleyse k yametin almetinden haber ver! dedi. Hz.Peygamber (sav)u a klamay yapt : Kle kad nlar n efendilerini dourmalar ,yal n ayak, st plak, fakir -Mslim'in rivayetinde fakir kelimesi yoktur- davar obanlar n n yksek binalar yapmada yar t klar n grmendir.Bu sz zerineyabanc kt gitti. Ben epeyce bir mddet kald m. -Bu ifade Mslim'deki rivayeteuygundur. Dier kitaplarda Ben gece sonra Hz. Peygamber (sav)'la kar lat meklindedir- Hz. Peygamber (sav) Ey mer, sual soran bu zat n kim olduunu biliyor musun? dedi. Ben: Allah ve Resul daha iyi bilir deyinceu a klamay yapt : Bu,Cebrail aleyhisselmd . Size dininizi retmeye geldi.140

Hadis no: 2

Cabir (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Kul, hayr yla, erriyle kadere inanmad ka, kendine (hay r ve erden)

isabet edecek eyi atlatmayaca n , (hay r ve erden) gereklemeyecek olaneyi deelde edemeyeceini bilmedike iman etmi olmaz.141

Hadis no: 3

(63).

140 Mslim, Ebul-Hseyn Mslim b. el-Haccc, "es-Sahh", Thk. Muhammed Fuad Abdulbk,Dru'l-Hadis, Kahire, 1991man 1 (8); Nes, Eb Abdirrahman Ahmed b.uayb, "es-Snen", Thk. Abdulfettah Ebudde, Mektebul-Matbatil-slmiyye; Halep 1988man 5, (4990); EbDvud, Sleyman b. el-Eas, "es-Snen",Thk. Kemal Yusuf Hut, Drul-Cinn ve Messesetl-Ktbil-Sekafiyye, Lbnan 1988, Snnet 17, (4695); Tirmiz, Muhammed b. s,"es-Snen", Thk. brahim Atuh Avz, Drul-Had s; Kahire, tszman 4, (2610); bn Mce, Muhammed b. YezidEb Abdillah (v. 275/888),"es-Snen",Thk. Halil Me'muniha, Dru'l-Ma'rife, Beyrut

1988, Mukaddime 8,141 Tirmiz, Kader 10, (2144).


39/159

29

Enes (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

ey vard r ki onlar iman n gereklerindedir: 1- Lailahe illallah diyen

kimseden el ekmek (onunla uramamak), gnah sebebiyle o kimseyi tekfir etmeyiz, herhangi bir ameli sebebiyle deslm'dan karmay z. 2- Cihad, bu Allah' n beni peygamber olarak gnderdii gnden, bu mmetin Deccl'e kar savaacak enson ferdine kadar cereyan edecektir, onu, ne imam n zlim olmas , ne de dil olmas ortadan kald ramayacakt r. 3- Kadere iman.142

Hadis no: 4

Ali (ra) anlat yor: Resulullah (sav) buyurdular ki:

Kii drt eye inanmad ka m'min olmu say lmaz: Allah'tan baka ilholmad na ve benim Allah' n kulu ve elisi Muhammed olduuma, beni (btninsanlara) hakla gndermi bulunduuna ehdet etmek, lme inanmak, tekrar

dirilmeye inanmak, kadere inanmak.143

Hadis no: 5

Tavus'tan rivayet edildiine greyle dedi:

Ben Reslullah (sav)'in ashab ndan birtak m insanlar yle derkengrdm: Her ey bir kaderledir. Abdullah b. mer'den Reslullah (sav)' n yledediini iittim: Acziyet ve g (ak l-kudret) dahil her ey bir kaderledir.144

142 Eb Dvud, Cihad 35, (2532).143

Tirmiz, Kader 10, (2145); bn Mce, Mukaddime 10, (81).144 Mslim, Kader 18, (2655).


40/159

30

Hadis no: 6

Ubade bnu's-Samit (ra) oluna demitir ki:

Oulcuum, ba na gelecek olan eyin asla atlat lamayaca n ,

gereklemeyecek olan

da elde edemeyeceini bilmedike sen, iman

n hakikat

n

ntad n asla bulamazs n. Zra ben, Reslullah (sav)' n yle sylediini iittim:Allah' n ilk yaratt ey kalemdir. Kalemi yaratt ve: K yamete kadar olacak eylerin miktarlar n yaz! dedi.Oulcuum, Reslullah (sav)'danunu da iittim:Kim bu inan d nda olarak lrse benden deildir.145

Hadis no: 7

Adiyy bnu Htim (ra) anlat yor:

Ben Reslullah (sav)' n yan na vard m zaman bana: Ey Htim'in oluAdiyy, Mslman ol ki selamete eresin! buyurdular. Ben de:slam nedir? diyesordum.Allah'tan baka ilah olmad na, benim de O'nun Resul olduuma ehadetetmen ve hay r, er, tatl ve ac her eyiyle kadere iman etmendir? buyurdular.146

145

Eb Dvud, Snnet 17, (4700); Tirmiz, Kader 17, (2155 ). 146 bn Mce, Mukaddime 10 (87).


41/159

31

Hadis no: 8

Eb Hureyre (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Allah Tela hazretleriyle dedi: Ademolu, dehre (zamana) svyor.Halbuki zaman tedvir eden benim; gece ve gndz benim elimdedir (tasarrufumdad r).147

1.1.1. Kader konusunda tart may yasaklayan hadisler

Hadis no: 9

mer b. Hattab (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Kader ehli ile dp kalkmay n, onlarla tart man n yolunu amay n(tart may n).148

Hadis no: 10

147 Buhr, Muhammed b.smail,"es-Sahh ",Dru Sd r, Beyrut 2004, Edeb 101 (5828), Tefsir, 316

(4549), Tevhid 35 (7053).148 Eb Dvud, Snnet 17, (4710, 4720).


42/159

32

Eb Hureyre (ra) anlat yor:

Biz kader hususunda mnakaa ederken Reslullah (sav) kageldi.

ylesine k

zd

ki, fkenin hs

l ettii k

z

ll

ktan, yanaklar

nda sanki nar taneleriortaya km t . Bizeyle k t : Bununla m emredildiniz, yoksa ben size bununiin mi gnderildim. Bilin ki, sizden ncekiler, bu meselelerdeki mnakaalar ndandolay helak oldular. Ben sizin bu konuda (kader hususunda) mnakaa etmemeniziin aba sarfettim (al t m).149

Hadis no: 11

)

(


Kurey mrikleri, Hz. Peygamber (sav)'le kader mevzuunda tart mak iingeldiler. Bunun zerineu yet nzil oldu (melen): O gn onlar yzleri stnde

srklenirler. (Onlara) tad n cehennemin dokunuunu (denilir).phesiz ki biz,her eyi bir takdir ile yaratt k (Kamer, 48-49).150

Hadis no: 12

Eb Mleyke'den olu Abdullah' n rivayet ettiine gre:

O, Hz. Aie (ra)'nin yan na girip, ona kaderle ilgili bir eyler sylemi o dakendisineyle cevapta bulunmutur: Kim kader konusunda herhangi bir meseleyi

149 Tirmiz, Kader 1, (2133); bn Mce, Mukaddime 10, (85).150

Mslim, Kader 19, (2656); Tirmiz, Kader 19, (2157), Tefsir, Kamer, (3290); bn Mce,Mukaddime 10, (83).


43/159

33

konuacak olsa, ahiret gn kaderden hesaba ekilir. Kim de bu mevzuda bir eykonumazsa, ahirette kaderden hesaba ekilmez.151

1.1.2. Kaderi inkr yasaklayan hadisler

Hadis no: 13

Huzeyfe (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Her mmetin Mecusileri vard r. Bu mmetin Mecusileri kader yoktur!diyenlerdir. Bunlardan kim lrse cenazelerinde haz r bulunmay n. Onlardan kimhastalan rsa ona ziyarette bulunmay n. Onlar Deccal bldr. Onlar Deccal'e ilhak etmek Allah zerine bir hakt r.152

Hadis no: 14

Aie (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Benim, Allah' n ve her nebinin laneti 6 s n f n zerine olsun. (Bunlar)Allah' n kitab nda art rma yapan, kaderi yalanlayan, gc sayesinde Allah' n zelilk ld n aziz, aziz k ld n zelil k lan zorba, Allah' n haram k ld n helal k lan,Allah' n haram k ld ehl-i beytimin (kan n ) helal k lan ve snnetimi terk eden.153

151 bn Mce, Mukaddime 10, (84).152

Eb Dvud, Snnet 17, (4692).153 Tirmz, Kader 17, (2154).


44/159

34

Hadis no: 15

Nafi (ra) anlat yor:

Bir adam bnu mer (ra)'e gelerek: Falan kimse sana selam ediyor!diyerek, birisinden selam getirdi. bnu mer (ra):Bana ulat na gre, o kimse(kaderi) inkar ediyormu. Eer o byleeye sapland ise, ona benden selam syleme!Zra ben, Reslullah (sav)' iittim yle dedi: Bu mmette hasf (yere bat rma),mesh (suret deimesi) ve kazf (ta yamas ) olacak. Bu musibetler kader ehline(kaderi inkar edenlere) gelecektir.154

Hadis no: 16

Ubade bnu's-Samit (ra) oluna demitir ki:

Oulcuum, ba na gelecek olan eyin asla atlat lamayaca n ,gereklemeyecek olan da elde edemeyeceini bilmedike sen, iman n hakikat n n

tad n asla bulamazs n. Zra ben, Reslullah (sav)' n yle sylediiniiittim:Allah' n ilk yaratt ey kalemdir. Kalemi yaratt ve: K yamete kadar olacak eylerin miktarlar n yaz! dedi. Oulcuum, Reslullah (sav)'danunu daiittim: Kim bu inan d nda olarak lrse benden deildir.155

154

Tirmiz, Kader 7, (2152, 2153); bn Mce, Fiten 29, (4061).155 Eb Dvud, Snnet 17, (4700); Tirmiz, Kader 17, (2155 ).


45/159

35

1.1.3. Kaderiyye f rkas ile ilgili hadisler

Hadis no: 17

bnu mer (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Kaderiye f rkas , bu mmetin Mecusileridir. Eer hastalan rlarsa ziyaretetmeyin, lrlerse cenazelerine kat lmay n.156

Hadis no: 18

bnu Abbas (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

mmetimde iki s n f vard r ki, onlar n slam'dan nasipleri yoktur: (Bunlar)Mrcie ve Kaderiye.157

1.1.4. Kadere boyun eme ve kaderin deimezlii

Hadis no: 19

156

Eb Dvud, Snnet 17, (4691); bn Mce, Mukaddime 10, (92).157 Tirmiz, Kader 13, (2149); bn Mce, Mukaddime 9, (62, 73).


46/159

36

bnu Abbas (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Gz demesi hakt r. Eer kaderi (delip) geecek bir ey olsayd , bu gz

demesi olurdu. Y

kanman

z talep edilirse y

kan

verin.158

Tirmiz'de Gz demesi hakt r ibaresi yoktur.

Hadis no: 20


Nezir, ademoluna, Allah' n kendisine takdir etmedii hibir eyi getirmez.Ancak nezir, kadere muvaf k olur. Ben bir eyin (bir mal n verilmesini) oranlar m.Bu takdirimle oeyi (o mal ) cimriden karmak isterim159

Hadis no: 21


Kuvvetli m'min, Allah nazar nda zay f m'minden daha sevgili ve daha

hay rl d r. Asl nda her ikisinde de bir hay r vard r. Sana faydal olaneye kar gayretgster. Allah'tan yard m dile, acz izhar etme. Bir musibet ba na gelirse: Eer yle

158 Mslim, Selam 42, (2188); Tirmiz, T bb 19, (2062).159

Buhr, Kader 5 (6235, 6234), Eyman 25 (6314, 6315, 6316); Mslim, Nezr 2, 5 (1639, 1640);Eb Dvud, Eyman 21, (3287, 3288); Tirmz, Nezr 10 (1538); Nes, Eyman 24, (3801).


47/159

37

yapsayd m bu ba ma gelmezdi! deme. Allah takdir etmitir. Onun diledii olur!de! Zira eer kelimesieytan iine kap aar.160

Hadis no: 22

Sa'd bnu Ebi Vakkas (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Ademolunun saadet (sebepleri)nden biri de Allah Teala'n n hkmettiine

r za gstermesidir.ekavet (sebepleri)nden biri de Allah Teala'ya istihareyi terk etmesidir. Kezaekavet (sebepleri)nden bir dieri de Allah' n hkmettiine raz olmamas d r.161

1.2. Hr rade ve Allah' n Takdiri

1.2.1. Allah' n irade ve takdirinin vurguland hadisler

Hadis no: 23


Sleyman aleyhisselam (bir gn): Bugn, kesinlikle yetmi kad n maurayaca m. Hepsi de Allah yolunda cihad edecek bir yiit douracak! dedi.Arkada (veya melek) ona: naallah de bari! uyar s nda bulundu. Ama Hz.Sleyman inaallah demedi. (Syledii gibi, o gn, btn han mlar na urad )Kad nlardan sadece biri hamile kald . O da yar m insan dourdu. Reslullah (sav)

160

Mslim, Kader 34, (2664), bnu Mace, Muakaddime 10 (79), Zhd 14 (4168).161 Tirmiz, Kader 15, (2151).


48/159

38

szne devamla: Eer Sleyman aleyhisselam inaallah demi olsayd Allahyolunda cihad eden ocuklara sahip olacakt buyurdu.162

Hadis no: 24


Cennet ve cehennem, aralar nda (ihtilaf ederek Allah nezdinde) davaat lar. Cehennem: Ben, mtekebbirler (dnyada byklk taslayanlar) vemtecebbirler (zorbal k yapanlar) iin tercih edildim! diye dvnd. Cennet ise:[Ey Rabbim!] Bana niin sadece zay flar ve (insanlar nazar nda) dk olanlar,(hakir grlenler) girer? dedi. Allah Teala hazretleri nce cennete hitap etti:Sen

benim rahmetimsin. Kullar mdan dilediklerime rahmetimi seninle ulat raca m!Sonra da cehenneme hitap etti:Sen de benim azab ms n. Kullar mdan dilediimiseninle azabland raca m! (Her ikisine ynelerek):kiniz de dolacaks n z! buyurdu. Ancak cehennem, bir trl dolmak bilmedi. Allah Teala da aya n zerine bast . Derken cehennem:Yeter! yeter! diye inledi. Bu suretle dolmu olancehennemin az birbirine kavutu. Allah mahlkat ndan hibir ferde aslazulmetmez. Cennete gelince, Allah yeni mahlkat yaratarak onu dolduracakt r.163

Hadis no: 25

162 Buhr, Enbiya 41, (3242), Nikah 118, (4944), Eyman 2, (6263), Keffarat'l-Eyman 9, (6341),Tevhid 31, (7031); Mslim, Eyman 22 (1654); Nes, Eyman 40, (3831).

163

Buhr, Tefsir, Kaf 1, (5569), Tevhid 25, (7011); Mslim, Cennet 35, (2846); Tirmiz, Cennet 22,(2564).


49/159

39

Salim b. Abdullah, babas n n Reslullah'tanyle iittiini haber verdi:

Sizin bekn z, gemi milletlere nazaran, ikindi namaz ile gnein bat aras ndaki zaman nisbetindedir. Tevrat, Tevrat ehline verilmi ve onunla ancak levaktine kadar amel etmiler, sonra aciz kalm lard r. Bu sebeple onlara birer (lsevap) verilmitir. ncil, ncil ehline verilmi ve onunla ancak ikindi vaktine kadar amel etmiler, sonra aciz kalm lard r. Bu sebepten onlara birer (l sevap)verilmitir. Sonra size Kur'an verildi. Onunla gnein bat na kader amel ettiniz. Busebepten size ikier (l sevap) verildi. Bunun zerine Tevrat vencil ehli dediler ki: Rabbimiz, bunlar daha az amel ettikleri halde daha ok sevaba nail oldular. AllahTeala onlarayle hitap etti: Sevab n zdan tr size zulm m ettim? Hay rdediler. Allah Tealayle dedi: Bu benim fadl ve keremimdir, onu dilediime

veririm.164

Hadis no: 26

Enes (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Allah Tela hazretleri bir kulun hayr n diledi mi onu isti'mal eder! buyurmutu. Kendisine: Onu nas l istimal eder? diye soruldu. lmden nce salihamel ilemede muvaffak k lar! buyurdu.165

164 Buhr, Mevak tus's-Salat, 16 (532-533),cre, 8 (2148), 9 (2149), 11 (2151), Enbiya, 51 (3272),

Tevhid, 31 (7029); Tirmz, Emsal, 7 (2871).165 Tirmiz, Kader 8, (2142).


50/159

40

Hadis no: 27

*

Cbir (ra) anlat yor:

Reslullah (sav) bize, Kur'an'dan bir sre rettii gibi her ite istiharede bulunmam z retirdi, derdi ki: Biriniz bir ii yapmaya arzu duyduu zaman,farzlar d nda iki rek'at namaz k ls n, sonrau duay okusun: Allah m, senden hay r taleb ediyorum, zira sen bilirsin. Senden hayr yapmaya kudret taleb ediyorum, zirasen vermeye kadirsin, Rabbim yce fazl n da taleb ediyorum. Sen her eye kadirsin,

ben acizim. Sen bilirsin, ben cahilim. Sen gay blar bilirsin. Allah m, eer biliyorsanki bu ii bana dinim, hayat m ve sonum iin -veya hal-i haz rda ve ileride hay rl d r, bunu bana takdir et ve yapmam kolay k l. Sonra da onu hakk mda mbarek k l. Eer bu iin, bana dinim, hayat m ve ak betim iin -veya hal-i haz rda ve ileride zararl d r;onu benden, beni de ondan evir. Hay r, ne ise bana onu takdir et, sonra da bana onusevdir! Hz. Cbir dedi ki: Bu duadan sonra yapaca ii zikrederdi.166

Hadis no: 28

166

Buhr, Da'avt 48, (6019), Teheccd 25, (1109), Tevhd 10, (6955); EbDvud, Salt 366, (1538);Tirmiz, Salt 394, (480); Nes, Nikh 27, (3253); bn mce,kmet, 188, (1383).


51/159

41


Hz. Adem (as) ve Hz. Musa (as) mnakaa ettiler. Hz. Musa, Hz. Adem'e:

lediin gnahla (insanlar

) cennetten

karan sensin deil mi! dedi. Adem deMusa'ya: Sen, Allah' n risalet vermek suretiyle setii ve hususi kelam na mazhar k ld kimse ol da, daha yarat lmamdan nce Allah' n bana yazd bir iten dolay beni ay plamaya kalk (bu olacak ey deil)! diye cevap verdi. Reslullah devamlaiki kere dedi ki:Hz. Adem Musa'ya stn geldi !167

Hadis no: 29


Biz bir davette Reslullah ile beraberdik. Ona sofrada hayvan n n budu(ndan bir para) ikram edildi. Bud houna giderdi. Ondan bir para s rd veyle dedi: Ben k yamet gn demolunun efendisiyim! Acaba bunun nedenolduunu biliyor musunuz? (A klayay m): Allah o gn, ncekileri ve sonrakileritek bir dzlkle toplar. Bakan onlar grr, a ran onlar iitir. Gne onlara

167 Buhr, Enbiya 32, (3228), Tefsir, Taha 228, (4459), Kader 10, (6240), Tevhid 37, (7077); Mslim,

Kader 13 (2652); Eb Dvud, Snnet 17, (4701-4702); Tirmiz, Kader 2, (2134); bn Mce,Mukaddime 10, (80).


52/159


53/159

43

1.2.2. Allah' n ilmine ve yaratmas na ynelik hadisler

Hadis no: 30

mran bir Husayn (ra) anlat yor:

Bir adam dedi ki; Ya Rasulallah; Cennet ehli, cehennem ehli bilinir mi?Reslullah: Evet dedi. Adam: Amel ileyenler neden iliyor dedi. Reslullah:

Amel ileyen herkes kendisi iin yarat lan ey iin al r veya kendisi iinkolaylat r lan ey iin al r.169

Hadis no: 31

)

(

Mslim bnu Yesr el-Chen (ra) anlat yor:

Hz. mer (ra)'e: K yamet gnnde, biz bundan habersizdik demeyesinizdiye Rabbin dem oullar ndan, onlar n s rtlar nda zrriyetlerini kard , onlar kendilerineahit tuttu ve dedi ki: Ben sizin Rabbiniz deil miyim? (Onlar da), Evet

169

Buhr; Kader 2, (6223), Tevhid 54, (7112); Mslim, Kader 9, (2649); Eb Dvud, Snnet 17,(4709).


54/159

44

(buna)hit olduk, dediler. (A'raf, 7/172) yetinden soruldu Hz. mer (ra)u cevab verdi: Bu ayetten Reslullah (sav)'a da sorulmutu. Oyle a klad :

Allah Tela hazretleri, Hz. dem'i yaratt

sonra sa eliyle s

rtlar

nameshedip ondan bir zrriyet kard ve: Bunlar cennet iindir, bunlar cennet ehlininameliyle amel ederler dedi. Rabb Tela, ikinci defa s rt n ok ad , ondan bir nesildaha kard ve: Bunlar da cehennem iin yaratt m, bunlar da cehennem ehlininamelini ileyecekler dedi. Cemaatten bir adam: Ey Alla' n Resl! (kaderimizezelden yaz lm ise) niye amel ediyoruz? diye sordu. Reslullah (sav)u a klamay yapt : Allah bir kiiyi cennet ehli olarak yaratm sa onu cennet ehlinin amelindeal t r rr. yle ki cennetliklerin bir ameli zere lr ve Allah da onu cennetine kor.Aksine bir kulu da cehennem ehli olarak yaratm sa, onu da cehennemliklerinamelinde istimal eder. yle ki bu da cehennemliklerin bir ameli zere lr, Allah daonu cehenneme koyar.170

Hadis no: 32

Eb Msa (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Allah Tela hazretleri, dem'i, yeryznn btn (czler)inden alm olduu bir avu topraktan yaratt . dem'in oullar da arz n k s mlar na gre vcudageldi. Bir k sm beyazd r, bir k sm k z ld r, bir k sm siyaht r. Bunlar aras nda orta

(renkliler) de var. Ayr ca bir k sm uysald r, bir k sm haindir, bir k sm habis (ktkalpli), bir k sm iyi kalplidir.171

170

Tirmiz,Tefsir, A'raf, (3075); EbDvud, Snnet 17, (4703).171 EbDvud, Snnet 17, (4693), Tirmiz, Tefsir, Bakara, (2955).


55/159

45

1.2.3. Allah' n kudretinin vurguland hadisler

Hadis no: 33

Eb Musa el-E'ari (ra) anlat yor: Rasulullah (sav) buyurdular ki:

Kalbin misali rzgar n onu sahraya (yeryzne) da tt tye benzer.172

Hadis no: 34

Hz. Enes (ra) anlat yor: Reslullah (sav)u duay ok yapard :

Ey kalpleri eviren Allah m! Kalbimi dinin zerine sbit k l! Ben (bir gnkendisine):Ey Allah' n resul! biz sana ve senin getirdiklerine inand k. Sen bizimhakk m zda korkuyor musun? dedim. Banayle cevap verdi: Evet! Kalpler,Rahmn' n iki parma aras ndad r. Onlar istedii gibi evirir.173

Hadis no: 35

172

bn Mce, Mukaddime 10, (88).173 Tirmiz, Kader 7, (2140); bn Mce, Dua 2, (3834).


56/159

46

Amr b. As (ra) anlat yor: Reslullah (sav)' yle derken iittim:

Adem olunun kalplerinin tamam bir kalp gibi, rahman n parmaklar n n

iki parma

aras

ndad

r. Allah diledii ekilde onu sevkeder, Sonra Reslullah (sav)yle dua etti: Ey kalpleri eviren Rabbimiz! Kalplerimizi sana itaat zerineevir.174

Hadis no: 36

bnu mer (ra) anlat yor:Reslullah (sav)'nin yapt yeminlerin ou yleydi: Kalpleri eviren

Zat'a yemin olsun, hay r!175

Hadis no: 37

Eb Said (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Hi bir halife seilmemitir ki mutlaka onun iki tane de yak n da olmas n:Biri hayr emretmi ve ona tevik etmi, dieri de erri emretmi ve erre tevik etmitir. Ma'sum (yani ktlkten korunmu) olan, Allah' n koruduu kimsedir.176

174 Mslim; Kader 17, (2654).175 Buhr, Kader 13, (6243), Eyman 2 (6253), Tevhid 11 (6956); Eb Dvud, Eyman 12, (3263).

Tirmiz, Nzr 12, (1540), Nesai, Eyman 1-2 (3761-3762).176 Buhr, Kader 7, (6237), Ahkm 42, (6773); Nes, Bey'at 32, (4201, 4202, 4203).


57/159

47

1.2.4. Hr iradenin vurguland hadisler

Hadis no: 38

mer (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Ameller niyetlere gredir. Herkese niyet ettii ey vard r. yleyse kimin

hicreti Allah'a ve Reslne ise, onun hicreti Allah ve Reslnedir. Kimin hicreti deelde edecei bir dnyal a veya nikhlanaca bir kad na ise, onun hicreti de o hicretettii eyedir.177

Hadis no: 39

bnu Abbas (ra)dan nakledildiine gre, Reslullah (sav), aziz ve celilolan Rabbinden naklen anlatt na gre, Rabb Tealayle buyurmutur:

Allah Tel iyilik ve ktlkleri takdir edip yazd ktan sonra bunlar n iyi

ve kt oluunu yle a klad : Kim bir iyilik yapmak ister de yapamazsa, Cenb Hak bunu yap lm mkemmel bir iyilik olarak kaydeder.ayet bir kimse iyilik yapmak ister sonra da onu yaparsa, Cenb Hak o iyilii on mislinden balay p yediyz misliyle, hatta kat kat fazlas yla yazar. Kim bir ktlk yapmak ister devazgeerse, Cenb Hak bunu mkemmel bir iyilik olarak kaydeder.ayet insan bir

177 Buhr, Bed''l-Vahy 1, (1),man 39, (54), Itk 6, (2392), Nikh 5, (4783), Eymn 22, (6311), Hiyel

1, (6553); Mslim,mret 155 (1907); EbDvud, Talk 11, (2201); Tirmz, Fedilu'l-Cihd 16,(1647); Nes, Tahret 60, (75).


58/159

48

ktlk yapmak ister sonra da onu yaparsa, Cenb Hak o fenal sadece bir gnaholarak yazar. 178

Hadis no: 40

... yaz bnu H mar (ra) anlat yor: Reslullah (sav) buyurdular ki:

Rabbim, bugn bana rettii eylerden bilmediklerinizi size retmemiemretti. (Ve buyurdu ki): Benim bir kula verdiim bir mal helaldir. Ben btnkullar m hanif (Mslman, hakka taraftar) olarak yaratt m. Ancak eytanlar onlaragelip, (f tr) dinlerinden uzaklat rd lar, kendilerine helal k ld m eyleri haramk ld lar, kendisine bir g verilmemi eyi banairk komalar n emrettiler...179

1.2.5. Yazg ve kaleme ynelik hadisler

Had

kader,hz.peygamber’in.hadİslerİnde-kader.kavrami,tez,fikrullah.çakmak-610

Documents