Akbal,1 D1129090

TED ANKARA KOLEJİ VAKFI ÖZEL LİSESİ

ULUSLARARASI BAKALORYA DİPLOMA

PROGRAMI

A TÜRKÇE DERSİ

BİTİRME TEZİ

KADIN OLMAK

Rehber Öğretmen: Fatma SEVER

Öğrencinin adı: Betül

Öğrencinin soyadı: AKBAL

Diploma numarası: D1129090

Sözcük Sayısı: 3434

Araştırma sorusu: Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında kadın figürler nasıl ele alınmıştır ve

kadın figürler üzerinden yansıtılan toplumsal cinsiyet sorunları nelerdir?

Akbal,2 D001129-090

ÖZ(Abstract)

Uluslararası Bakalorya Diploma Programı, A1 Türk Edebiyatı dersi kapsamında hazırlanan bu

tezde, Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında, kurmaca gerçeklik içerisinde, kadın ve kadın

sorunsalının ele alınışı incelenmiştir. Bu konunun seçilmesindeki amaç; yapıttaki kurmaca

gerçeklik aracılığıyla kadının toplumdaki yerini ve toplumdaki cinsiyet eşitsizliklerinin kadın

üzerinden nasıl yansıtıldığını sorgulamaktır.

Tezin ilk bölümünde okura iletilenler aracılığıyla aile kurumunda aile modeli, diğer

karakterlerin kadına bakışı ve ondan beklentileri incelenmiştir. Tezin ikinci bölümündeyse

toplumsal cinsiyet sorunları üzerinde durulmuştur.

Yapıtta kadın figürler kurgunun odağındadır. Kurgusal gerçekliğin oluşturulmasında “kadın

olmak” sorunsalı ele alınmış, bu sorunsalın oluşumu, neden giderilemediği ve ne

yapılması/yapılmaması gerektiği yapıt bütünlüğünde sorgulanmıştır. Böylelikle yapıtın okura

bu sorunsallar aracılığıyla duyma ve düşünme sorumluluğu yüklediği görülmüştür.

Bu incelemenin sonucunda Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında kurgusal gerçeklik içerisinde

var olan toplumsal yapıda bağımsız birer birey olan kadınların evlilik ve aile kurumunda

yaşadığı sorunların ne kadar köklü ve aşılamaz olduğu gerçeğinin yanısıra aşmış görünen

“özgür” olarak nitelendirilen kadının da ne kadar yalnız ve yabancılaştırıldığına tanıklık

edilmiştir.

Sözcük Sayısı: 159

Akbal,3 D001129-090

İÇİNDEKİLER

Giriş …………..……………………………………………………………………………..1-2

1.Aile Kurumu İçerisinde Kadın

1.1) Anne……………………………………………………….................................3-7

1.2) Eş…………………………………………………………................................7-10

2.Özgür Bir Birey Olarak Kadın ………………………………..………….……….....10-12

3. Yapıtta Ele Alınan Toplumsal Cinsiyet Sorunları……………………………….….13-14

Sonuç ……………………………………………………..……….……………………...15-16

Kaynakça …….…………………………………………………….…………..………..…17

Akbal,4 D001129-090

GİRİŞ

Yazarlar, duygu ve düşüncelerini okura aktarabilmek için kurgusal bir gerçeklik oluştururlar.

Kurgusal gerçeklik yazarın ileteceklerine aracılık eder, zemin oluşturur. Anlatıcının bu

kurgusal gerçekliği ortaya koyuşundaki ustalık, yapıtın okura ulaşmasındaki gücüdür aslında.

Romanlarda kurgu içinde oluşturulan bu düşünceler, yazarın betimlediği çevreye uygun olursa

kurgusal gerçeklik sağlanmış olur. Böylelikle okurun gözünde yapıtın inandırıcılığı artar, okur

anlatılanlarla özdeşim kurabilir. Bu kurgusal gerçeklik içinde verilmek istenenler figürler

üzerinden verilebilir. Okur, figürler aracılığıyla kurmaca gerçeklik içerisinde yazarla duygu

ve düşünce paylaşımı içine girer. Alımlama da böylece gerçekleşir. Aslında okurun beğenisini

kazanan yapıtta çizilen bu kurmaca dünyadır diyebiliriz:

“Yazar, eserini yaşayarak ve okuyarak edindiği deneyimlerden kotardığı bir kurmaca

gerçekliğe dayandırır. Kurmaca gerçekliğin içinde ise hem gerçek gerçeklik hem de hayal

gücü vardır; bir çeşit bileşke diyebiliriz kurmaca gerçeklik için. Yani kurmaca gerçeklikte

gerçek dünyanın birebir yansıması değil, gerçek dünyanın yazar merceğinden süzülmesi

vardır”1(Aytaç 1990, 1995).

Edebiyat yapıtları aracılığıyla okur, insana ve yaşama ilişkin bilgiler edinirken deneyim

kazanır. İnsana ve yaşama ilişkin deneyim ve bilgiler sanatçı duyarlılığıyla estetik kaygı

gözetilerek okurun beğenisine sunulmuştur. Başka bir söyleyişle okur, kendine sunulan bu

kurmaca dünyada yaşama ilişkin bilgi ve deneyim kazanan öğrenmeye gönüllü bireydir.

1 Aytaç, Gürsel (1990) Çağdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler. Ankara: Gündoğan Yayınları. Aytaç, Gürsel (1995) “Edebiyat Üzerine” LITTERA: Edebiyat Yazıları. (Yay. Haz.: C.Erten), Cilt:6, Ankara: Ürün Yayınları.

Akbal,5 D001129-090

Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında, yazarın kurgusal gerçekliği günümüz toplum yapısını

yansıtacak biçimde düzenleyerek okurla iletişim kurduğu gözlemlenmiştir. Vermek istediği

iletileri kurgusal gerçeklikte oluşturduğu figürler, uzamlar ve olaylarla vermeye çalışır. Farklı

sosyal çevrelerde oluşturulan kadın figürler aracılığıyla kadının toplumda sahip olduğu statü

ve aile içerisinde kadına yüklenen rolleri inceleyen yazar, kurgusal gerçekliğin içinde farklı

kadın modelleri yaratır. Toplumun koşullandırmalarından sıyrılabilmiş, kendi özgürlüğünü

oluşturabilmiş kadın figür bu kadın modellerinden birine örnektir, toplumun geleneksel

yapısına ters düşen ancak öncelenen kadın modeli budur. Oluşturulan bir başka kadın modeli

ise toplumun dayatmalarını sorgulamadan kabul eden ve aile kurumu dışında var olamayan

kadın figürdür. Kadın figürler taban tabana zıt gibi görünse de, Buket Uzuner kurgusal

gerçekliği yaratırken kadınlar arasında belirgin bir çizgi çizmemiştir.

Buket Uzuner, aile kurumu içinde ve dışında yarattığı bu kadın figürlere yaşadığı toplumda

var olan kadın modellerinin özelliklerini olduğu gibi yansıtmış, toplumsal cinsiyet

eşitsizliklerini bu yolla irdeleyerek verdiği iletilerle okuru sorgulamaya itmiştir.

Bu bilgiler ışığında bu tez çalışmasında amaç, Buket Uzuner’in Su adlı yapıtında toplumsal

cinsiyet sorunlarının kadın figürler üzerinden nasıl yansıtıldığını incelemektir. Bu doğrultuda,

bu amacı gerçekleştirmek için yapıta; toplumda kadının yerinin ne olduğu, cinsiyet

eşitsizliklerinin kadınların bireysel ve toplumsal hayatını nasıl etkilediği soruları sorulmuştur.

Akbal,6 D001129-090

A. Yapıtta Kadınların Toplumsal Birer Model Olarak Sunulması

1. Aile İçinde Kadın

1.1. Anne

Çoğu toplumda olduğu gibi Türk toplumunda da kadının bir anne olarak önemi ve görevleri

oldukça fazladır. Erkeğin dünyasının kamusal, kadınınkinin ise özel olarak görüldüğü toplum

yapısında kadının başlıca görevleri; bir eş olarak dayatılan sorumlulukları yerine getirmek ve

çocuklarını bu toplumsal yapıya uygun yetiştirebilmektir. Türk toplumunda çocuğun kişisel

gelişiminde anne, büyük rol oynar. Bu yüzden birer toplumsal kadın modeli olan annelerden

birtakım beklentiler vardır.

Buket Uzuner’in “Su” yapıtında benimsenen “anne” olgusunu kadın ve erkeklerin nasıl

şekillendirdiği figürler üzerinden yansıtılmıştır. Yapıttaki anne figürleri Ümit Kaman’ın

annesi, Umay Bayülgen, Ayten Bayülgen ve Defne Kaman’ın ablası Aysu’dur.

Yapıttaki odak figürlerden biri olan Defne Kaman toplumsal sorunlarla yakından ilgilenen

otuzlu yaşlarında bir gazetecidir. Davranışları ve hayata bakışa açısı annesinden ve ablasından

tamamen farklı olarak anneannesiyle benzerlik göstermektedir. Nedeni bilinmeyen bir şekilde

birkaç gündür ortalarda yoktur ve ailesi karakola gelir. Yapıtın en başında ailesinin karakola

gelmesiyle, Defne Kaman’ın ailesinde annenin ailedeki rolü gözlemlenebilir.

Bir ailenin kızları kaybolduktan otuz dokuz saat sonra karakola gelmeleri, alışılmışın

dışındadır: “Üç kuşaktan üç İstanbullu kadın, kayıp kızlarını aramak üzere bir karakolda

bulunmaktan çok, bir akraba ziyaretine gelmiş kadar rahat, huzurlu ve sakin görünüyordu”

(Su, 2012, 2).

Akbal,7 D001129-090

Karakoldakilerin bir anneden beklentileri kızının kaybolduğunu anladığı anda endişelenen,

çocuğunun başına bir şey geldi korkusuyla telaşlanan bir anne modelidir. Oysa karakola gelen

bu aile hiç de endişeli gözükmemektedir. Hatta herkes Defne Kaman’dan çok kendi derdine

düşmüştür. Ayten Bayülgen’in çocuğu konusunda bu kadar duyarsız davranması etrafındaki

insanların onu hiç tanımadan ona karşı bir ön yargı oluşturmalarına neden olmakta, annelik

gibi toplumda kutsal görülen bir görevi yerine getirmekte başarısız görülmektedir.

Anneliğe hiç uygun görülmeyen diğer bir figür ise Defne Kaman’ın ablası Aysu’dur. Bunun

nedeni dış görünüşünün insanlarda bıraktığı izlenimdir:

“Son moda mini elbisesinin altında güneş yanığı güzel

bacaklarını özgür bırakmış, sarıya boyalı uzun saçları ve sivri

topuklu harem tarzı şık terliğiyle yarattığı seksi etki, o daha

içeri girerken bütün karakolda hissedilmişti. Onun iki küçük

çoçuk annesi olduğuna inanmak güçtü…” (Su, 2012, 4).

Güzel fiziğine, şık giyimine ve gösterişli tarzına bakan bir kimse için onun bir anne olması

çelişkili bir durumdur. Yapıtın kurgusal gerçekliği içinde betimlenen toplumsal yapıda bir

anne kendi görünümünden çok çocuklarına değer vermeli, çocuklarına zaman ayırmalıdır.

Yapıtın figürleri tarafından bu yargı birçok kez dile getirilir.

Yapıttaki önemli figürlerden biri olan Ümit Kaman ailenin geldiği karakolda bir polistir.

Doğal olarak, bu aileyi gözlemlediğinde; kendi annesiyle karşılaştırmalı olarak, bu üç

kuşaktan örnek sergileyen kadınların tutum ve davranışlarını garipsemektedir. Çünkü Ümit

Kaman’ın annesi Türk toplumundaki anne modelini yansıtan figürdür. Ev kadınıdır, kocası

ve oğlu uğruna yaşar, bütün zamanını onlara ayırır. Bu durumdan asla şikâyet etmez,

ailesinden ayrı olarak kendisine ait bir sosyal yaşamının olmadığı görülür. Ümit Kaman’ın

annesinin ona dayatılan bu modeli olduğu gibi kabul etmesinin başlıca nedeni ailesidir,

Akbal,8 D001129-090

ailesinde bütün kadınlarda gördüğü, geleneklerin ve göreneklerin gerektirdiği kadın modeli bu

şekildedir. Bu yüzden kocasını memnun etmek, ailesine hizmet etmek ve oğlunu kendine

benzeyen, geleneklerine, kültürlerine uygun bir kızla evlendirmektir tek amacı:

“Birden o mübarek perşembe olduğunu ve annesinin son iki

yıldır kendisine evlenmesi için yeni bir ‘helal süt emmiş kısmet’

bulduğunda özellikle perşembe akşamları bu hayırlı gelin

adayını istemeye gitmeleri için baskı yaptığını hatırladı” (Su,

2012, 12).

Bütün bunların yanısıra alıntıdan da anlaşılacağı üzere, annesi olduğu için, ona bu kadar

emek verdiği için; Ümit Kaman’ın annesi Ümit’in hayatını istediği gibi yönlendirmenin hakkı

olduğunu düşünmektedir. Çünkü zamanında kendi anne babası da onun adına hayati kararlar

vermekte herhangi bir kötülük görmemiştir ve o da hiçbir şekilde sorgulamadan ve şikâyet

etmeden kabullenmiştir. Böyle görüp öğrendiği için Ümit Kaman’ın sevdiği kızla, Tasvir’le,

evlenmesini engellemekte hiçbir sakınca görmemekte, bu yaptığından üzüntü duymamaktır.

Kendisini, ailesinin iyiliği için böyle davrandığına inandırmaktadır.

Toplumda dayatılan bu modellerin, kişilerin bireysel yaşantılarındaki özgürlüklerini nasıl

etkilediğinin Ümit Kaman ve annesi örneğinde görüldüğü söylenebilir. Ailesinin özellikle

annesinin, evleneceği kızı seçmekte bu kadar diretmesi Ümit Kaman’ı mutsuz bir hayata

sürüklemiştir. Yapıtın ilerleyen bölümlerinde bu durum daha birçok soruna yol açacak,

sevdiği kızın intihara kalkışmasına kadar gidecektir.

Yapıtta ele alınması gereken anne modellerinden biri de Umay Bayülgen’dir. Umay

Bayülgen, Defne Kaman’ın anneannesidir, yetmiş yaşlarında olmasına rağmen yaşıtlarına hiç

benzememektedir, eğitimli ve görgülü ama en önemlisi kendi ayakları üzerinde durabilen bir

kadındır. Eşi Doktor Korkut Bayülgen’le çok uzun yıllar mutlu ve huzurlu bir evlilik

Akbal,9 D001129-090

yaşaması, Korkut Bey’in ölümünden sonra da ailenin dayanışma içerisinde bir arada

kalmasını sağlamıştır. Düzenin sağlayıcısı konumundadır. Yapıtta kendi ağzından anneliği

“pes etmemek” olarak tanımlar. Ona göre bir anne evliliği ve çocukları için umut etmekten

asla bıkmayan, zorluklardan yılmayan kişidir:

“ ‘Ah işte anneler böyledir Evladım!’ diye sessizliği bozdu Umay

Bayülgen camdan dışarıya bakıp hüzünle gülümseyerek.

‘Çocukları için hayırlı işler kurmak peşinde bir ömür koşar,

onların mutlulukları konusunda asla umutlarını kaybetmezler.

Zaten annelik, asla pes etmemektir! İnsan ancak kendi evlat

sahibi olunca anlar bu çabayı…” (Su, 2012, 12).

Bu alıntıya göre bir anne Ümit Kaman’ın annesinde, Aysu’da ve Ayten Bayülgen’de

gözlemlenilenin dışında yeri geldiğinde çocuğunun huzuru için toplumsal ve dinsel

dayatmaların karşısında durabilmeli, kendi hayatını yok saymak yerine hem kendi hem de

çocuğunun mutluluğu için çalışmalıdır.

Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında diğer figürlerin bakış açısından, farklı anne modellerinin

karşılaştırmalı olarak ele alındığı söylenebilir. Ümit Kaman’ın annesi çalışma hayatına

girmemiş, kendisini ailesine adamış bir ev hanımı olarak gözükmekteyken, Ayten Bayülgen

ve Aysu figürleri bireysel isteklerine ve hayatlarına önem veren, ailesi dağılmış anne figürleri

olarak görülür. Erkek egemen toplum yapısının etkisinde olan Ümit Kaman bu durum

hakkındaki ön yargısını şu şekilde koyar: “Parçalanmış aile işte… Baksana tek erkek yok

ailede; ne dede, ne baba, ne de koca!(…)Yok, yok aile parçalanmışsa hiçbir şeyde hayır

kalmıyor, bak olmuyor işte…” (Su, 2012, 12).

Ümit Kaman’ın annesi, oğlunun hayatını yönlendirmenin onun sorumluluğu olduğuna

koşulsuz inanmakta, Defne Kaman’ın ailesi ise, ona özgü olan kişisel özellikleri nedeniyle

Akbal,10 D001129-090

onu “uyumsuz” olarak nitelendirmekte, dışlamaktadırlar. Bu toplumsal ön yargılardan

tamamen sıyrılmış hem anne hem anneanne olan diğer bir figür, Umay Bayülgen ise

çocuklarının, torunlarının huzur ve mutluluğunun her şeyden üstün olduğunun bilincindedir.

Bunlara dayanarak bu yapıtta, Umay Bayülgen’in öncelenen anne modeli olduğu söylenebilir.

1.2. Eş

Evlilik, karşı cinsten iki insanın eşit şartlar altında hayatlarını ve olanaklarını

birleştirmeleridir. Türk toplumunda geleneksel yaklaşımlarla kurulan evliliklerin bu tanımın

dışında kaldığı söylenebilir. Kadının maddi özgürlüğünün olmayışı, bir anlamda erkeğin eline

bakması, evlilik kurumunda eşitliği yok saydırmıştır. Belli bir döneme kadar yasalarla da

erkek “aile reisi” olarak kabul edilmiştir. Böyle bir durumda demokratik bir tutum ve

davranıştan söz edilemez. Türk toplumunda eşit şartların yerini; erkeklerin baskın istekleri,

beklentileri ve dayatmalarının aldığı söylenebilir. Kadınların evlilik kurumunu kutsal bir

“görev” olarak görmeleri de bu sorunun büyümesine yol açmıştır.

Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında çizilen kurmaca dünyada evlilik içi ilişkilerde,

yanlışların altı çizilir. Yapıtta kadının düşünsel ve fiziksel açıdan tam olarak özgür olabilmesi

için erkeğe ihtiyacı olduğu söylenir. Yapıtta erkeğe gerekliliğin yanısıra bir erkek figürün

ağzından da kadının durması gereken yerlerin de altı çizilir. Böylece okura “kadın sorunsalı”

ile ilgili iletiler sorgulatılır: “Komiserim, ben hangi yaşta olursa olsun kadının bilmişini

sevmem! Kendi anam da olsa, karım da olsa, kadın dediğin az bilecek, susacak, geride

duracak. Karizma erkek işidir, kadını bozar!” (Su, 2012, 106).

Yukarıdaki alıntıda da görüldüğü gibi, figür aracılığıyla erkek egemen toplumda kadının

hangi toplumsal statüde olursa olsun erkeğin bir iki adım gerisinde durmasının, son sözü

erkeğe bırakmasının dile getirilmesi yapıtta sorgulama yolunun okura sunulmasını sağlar.

Akbal,11 D001129-090

Yapıtın ana figürlerinden biri olan Ümit Kaman ve Tasvir’in, Defne Kaman ve eski eşinin

ilişkileri aracılığıyla da hem erkeğin hem kadının, hem ailenin hem de toplumun bakış

açısından evliliğin nasıl görüldüğü okura aktarılmıştır.

Öncelikle, kısıtlı bilgiye sahip olduğumuz Defne Kaman ve eski eşi Dağhan’ın ilişkisine

bakılırsa boşandıkları görülür. Evliliğin kutsal sayıldığı böyle bir toplum yapısında akla gelen

ilk soru evliliklerinin neden sona erdiği olur. Çünkü yaşadıkları toplum yapısında, evlilik ne

kadar kutsalsa boşanmanın da bir o kadar yanlış olduğu söylenebilir. Defne Kaman’ın özgür

ruhunun ve toplum tarafından “uyumsuz” olarak değerlendirilen ama sadece farklı olan

yapısının bu evliliğin bitmesinde rolü olduğu öne sürülebilir. Farklı alışkanlıkları ve diğer

kadınlardan farklı olan duruşuyla Defne Kaman alışılmışın dışında bir eş modelidir, bu durum

da kocasıyla olan ilişkisinde sorun çıkarmıştır:

“ Ben şu anda nereye gittiğini bilmediğim bir otobüse bindim,

takip etmem gereken birine dair önemli bir işaret aldım. Beni

merak etme işim bitince döneceğim!’ diye telefon açıp, zavallı

kocası Dağhan’ın yüreğini ağzına getiren Defne değil miydi

yani?” (Su, 2012, 7).

Verilen alıntıda Defne Kaman’ın ablası Aysu’nun sözlerinden toplumun bu ilişkiye bakış

açısının ortaya konduğu söylenebilir. Bu kurmaca gerçeklik içerisinde, toplumda evli olan bir

kadın eşinden bağımsız hareket etmemeli, ailenin huzuru adına evine bağlı bir şekilde

yaşamını sürdürmelidir. Defne Kaman ise hiç kimseye bağımlı olmayan ve hiç kimse için

bireysel özgürlüklerini kısıtlamayan bir karaktere sahiptir. Onun bu kadar başına buyruk

olması eşini şaşırtmaktadır ve alışılagelmişin dışında olan bu durum hem etraflarındaki

insanları hem de Dağhan’ı rahatsız etmektedir. Bu yüzden benimsenen evlilik modeline

uymayan bu evliliğin sona erdiği söylenebilir.

Akbal,12 D001129-090

Toplumdaki evlilik anlayışı Defne Kaman ve Dağhan’ın ilişkisinden çok Tasvir ve Ümit

Kaman’ın ilişkisi aracılığıyla incelenmektedir. Hem Tasvir’in hem de Ümit’in ailelerinin

gelenek ve görenek olarak adlandırdıkları törelere bağlı olarak bu evliliğe bakış açıları

verilmiştir.

Aile ve toplum baskısının üzerinde açıkça görüldüğü bir kadın figürdür Tasvir. Tasvir genç

yaşlarda, türbanlı, modern bir kızdır, meslek okuluna gidip bir meslek edinmiş, çalışan, kendi

parasını kazanan bir bireydir. Ancak Tasvir dini nedenlerden ötürü istediği kişiyle

evlenememektedir:

“Hem kendi hem de Tasvir’in ailesi gençlerin evlenmelerini dini

nedenlerle kabul etmemiş, üstelik tek bir ümit ışığı sızmasın diye

bütün kapıları da sıkı sıkı kapatmışlardı. ‘Evlenmeleri için önce

ailelerinin cesetlerini çiğnemeleri gerektiği,’ kendi cesetlerinden

daha ağır bir engel olarak iki gencin önüne konmuştu” (Su,

2012, 27).

Verilen bu alıntıda, birbirini seven iki gencin evlenmesinin aileleri için ne kadar büyük bir

sorun oluşturduğu ve ailelerinin bunu dinle ilişkilendirmesi, törelerin bu iki gencin hayatlarını

bile önemsiz kıldığı gösterilmektedir. Bunun yanısıra, yazar Sünni bir aileye mensup olan

Tasvir ve Alevi bir aileye mensup olan Ümit figürlerinin ilişkisini kullanarak Alevi – Sünni

sorununa dikkat çekmiştir. Ancak bu ortak sorunda bile geriye itilen ve bastırılan kadındır:

“O zaman 22 yaşında, oy ve vergi vermeye, ehliyet almaya

yetkin bir yetişkin birey olan Tasvir’e, evlenmek istediği erkeği

seçme hakkı gibi, okumak istediği romanı bile özgürce seçme

hakkı da verilmiyor ve o da milyonlarca kadın gibi bunun

Akbal,13 D001129-090

gelenekler yüzünden olduğuna inanarak isyan etmeyi aklına

getirmiyordu” (Su, 2012, 31).

Ümit Kaman özgürce hayatını sürdürmeye devam ederken, Tasvir memleketine adeta sürgün

gönderilmiştir. İstediği zaman dışarı çıkamamakta, istediği insanlarla iletişim kuramamakta ve

istediği bir kitabı alırken bile ailesine danışmak zorundadır. Ailesinin bu baskısının yanısıra,

burada vurgulanan diğer bir düşünceyse, Tasvir’in bu tür bir düşünce yapısına sahip olan

ailesinde hiçbir yanlış aramaması ve bu baskıyı gelenek ve görenek olarak benimseyip

sorgulamadan kabullenmesidir.

Tasvir yaşadığı bu duruma sonunda dayanamamış ve intihar etmenin tek seçenek olduğuna

karar vermiştir:“İlle de ölmek mi gerekiyor bu memlekette senin de bir birey olduğunu, kadın

olarak senin de insan olduğunu, bir tenin, bir kalbin ve miden olduğunu anlamaları için…”

(Su, 2012, 219).

Dikkat çekilmek istenen ve örtük bir şekilde eleştirilen nokta; bastırılan kadınları simgeleyen

Tasvir figürünün toplumsal cinsiyet sorunlarıyla yüzleşip savaşmak yerine durumu

kabullenmeyi, susup kaçmayı veya ölümü tercih etmesidir, denilebilir.

2. Özgür Bir Birey Olarak Kadın

Aile ve evlilik kurumunda incelenen kadın modellerinin yanısıra, Buket Uzuner’in “Su” adlı

yapıtında figürlerin bu kurumlardaki rollerinin dışında hayatlarını nasıl sürdürdükleri,

kariyerleri ve günlük yaşamda duruşları da irdelenmiştir.

Yapıtın en başında abla Aysu ve Ayten Bayülgen’in betimlemeleri verilerek toplumda medya

ve diğer kitle iletişim araçları ile yaratılan kadın modelleri çizilmiştir. Dış görünüşüne önem

Akbal,14 D001129-090

veren, buna zamanının ve parasının çoğunu harcayan, gündelik sorunlarla ilgilenmeyen,

tüketimin kölesi olmuş kadın bireyler…

Yapıtta diğer özgür bir kadın figür olarak ele alınan Defne Kaman’ın özellikle ailesi

tarafından uyumsuz olarak nitelendirilmesi halkın beklentilerine cevap vermeyen tutumundan

kaynaklanır. Defne Kaman anne ve ablasından farklı olarak çevresinde olup bitenlerden

haberdar, gündemdeki sorunlar konusunda bilinçlidir ve bu sorunların giderilmesi için

çabalamaktadır:

“Defne Kaman’ın Türkiye’de giderek artan kadın cinayetleri, çocuk

gelinler, sendikasız işçilerin sorunları gibi konuların yanısıra,

Türkiye’de türleri tehlikede olan balina, yunus (…) gibi canlıların

korunması üzerine yoğunlaşan yazıları …” (Su, 2012, 19).

Defne Kaman bir gazetecidir ve yukarıdaki alıntıda da görüldüğü gibi üzerine yoğunlaştığı

konulardan biri de toplumsal cinsiyet sorunlarıdır. Hiç tanımadığı kadınların haklarını savunur

ve onlara elinden geldiği kadarıyla yardım eder. Böyle bir karakter oluşturularak bu sorunların

çözülmesinde erkekten daha çok kadının rolü olduğu vurgulanmıştır. Toplumdan ve

medyadan farklı olarak da yazarın örnek kadın modeli, öncelenen karakter Defne Kaman’dır.

Yapıtta, olay örgüsü içinde okura sunulan bir diğer karakter Sahaf Semahat’tir. Sahaf

Semahat geçmiş ile tüm bağlarını kopartmış, ailesinin baskısı ile evini terk etmiş ancak

sonrasında toplumun neden olduğu baskı ile yaşamak ve bu duruma uyum sağlamak zorunda

kalan bir kadın figürdür. Sahaflık yapmakta ve aynı zamanda dükkânı olan bir evde

yaşamaktadır. Toplumda yalnız başına var olabilmek için kadınlığını bastırmış, doğasının

gerektirdiği şekilde davranmamaya özen göstermiştir. Yazar olay örgüsünde ve

betimlemelerde; Sahaf Semahat’ın toplumda yer edinebilmek uğruna kendi benliğini nasıl da

silikleştirdiğini vurgulamıştır:

Akbal,15 D001129-090

“ Şimdi otuzlarının sonlarında hala genç bir kadın olan Semahat,

komşu esnafın güven ve saygısını kazanmak için önce onlara kadın

olduğunu unutturacak şekilde giyinmenin, yaşından büyük, anaç

tavır takınmanın ve hayatına koca veya ağabey dışında bir erkek

sokmaması gerektiğini bu kültürde yaşayan her kadın gibi

içgüdüleriyle algılamıştı” (Su, 2012, 170).

Sahaf Semahat dikkat çekmemek için istediği gibi giyinememekte, dükkânının dışına

çıkmamaktadır; müşterileri haricinde görüştüğü hiçbir erkek bulunmamaktadır zaten bir aşk

hayatı yoktur. Ailesinin kölesi olmak istemezken fark etmeden aslında toplumun kölesi olmuş

ve bunu kabullenmiştir.

Yazar, Sahaf Semahat aracılığıyla, aile baskısından kaçmak isterken yalnızlaşmış doğasını

reddetmeye çalışan kadının durumunu okura yansıtır ve iç monologlarla karakteri yaptığı

yanlışların farkına vardırır:

“ … farklı nedenlerle olsa bile, kendisinin de kendine ait bir hayat

kuramayışını düşündü. Kendine ait bir hayat, ille evli barklı,

çocuklu, aile hayatı olmamalıydı. İnsanın kendine ait hayatı, istediği

gibi ve insanca koşullarda sosyal hayatını sürdürebileceği bir

düzendi. (…) Baskıya karşı direnmek, insanın kendi istediği yolda

hayatını kurmak için mücadele etmektir, kurmamak için değil” (Su,

2012, 225).

Böylece yazar, özgür bir birey olmak isteyen kadına yön vermek, özgürlüğün yolunu

göstermek ister, denilebilir.

Akbal,16 D001129-090

Yapıtta Ele Alınan Toplumsal Cinsiyet Sorunları

Yapıttaki kurmaca gerçeklik içerisinde, kadın ve erkek figürlerin yaşam algıları ve bu algıya

göre şekillenen görüş ve davranışlarla yaratılan toplumsal düzende ortaya çıkan kadına

yönelik sorunların altı çizilir. Başka bir deyişle ister iş yaşamında ister ev yaşamında olsun

kadın her işin üstesinden gelemez, her işe de karışmamalıdır, yargısı yapıtta belirginlik

kazanır: “Bak görünüyor, apaçık ortada yahu: bu memleketin her şeyi erkek!”(Su, 2012, 285).

Her şeyin erkek olduğu bu toplumda kadının kendi başına var olabilmesi için evlenmesi

gerekir bu yüzden yapıttaki bazı kadın ve erkek figürler tarafından evlilik bu kadar

kutsallaştırılır. Bir kadının rahat bir yaşam sürdürebilmesi için evlilik şarttır çünkü ailenin

yanısıra toplum da kadına baskı yapmaktadır. Aşağıdaki alıntıda da görüldüğü üzere, bir

kadın nasıl bir yaşantıya sahip olursa olsun, bu toplumsal baskıyı bütün hayatı boyunca

hissedecektir:

“Memleketin yedi bölgesindeki bütün kızlar; ister kendini

muhafazakâr, ister modern kabul eden, ister insanın dişisine

“bayan” ister “kadın” diyen, ister gıyabında örtünmesine veya açık

gezmesine karar verilen ailelerde büyüsünler, sonuçta kızların

hepsinin vardığı yer aynıydı: kadının diploması sadece ve sadece bir

çeyiz olarak kabul görmekteydi. Bir kadının kendine ait mesleği,

parası ve hayatı olabileceği, hayatını sevdiği bir mesleğe, felsefeye,

matematiğe ya da şiire adayabileceği düşüncesi, Türkiye’de Kaf

Dağının gerçekte var olmasından çok daha ütopikti” (Su, 2012, 44).

Evlilik ve aile kurumunda erkeğin baskın oluşu ve kadının yeri “Su” yapıtında yukarıdaki gibi

irdelenerek toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri sorunsalı da bu şekilde vurgulanmıştır.

Akbal,17 D001129-090

Türk toplumunda ciddi bir sorun olan bu cinsiyet eşitsizliklerini anlamak için öncelikle

toplumun erkeğe göre daha çekinik durumda kalmış olan kadına bakış açısını irdelemek

gerekir. Bu sorunun bu kadar büyümesinin nedeni toplumsal yapı ve dinin dayatmalarının,

gelişen yeniçağa ayak uyduramayan gelenek ve göreneklerin etkisinin yanısıra toplumdaki

bireylerin bu sorunlara olan duyarsızlığıdır.

Defne Kaman’ın ablası Aysu’ nun aşağıda verilen konuşması bu duruma örnek

oluşturmaktadır:

“Nedir bu Defne’nin kadına karşı şiddet konusundaki takıntısı, nedir

bunun kadın sorunları saplantısı? Yani Defne’ye göre her şeyin ama

her şeyin ortasından illaki cinsiyetçilik ve toplumsal cinsiyet sorunu

geçer! Sanki töre cinayetleri merkezinde doğduk ve köyde büyüdük

de!” (Su, 2012, 9).

Aysu’nun çevresinde olup bitenlere karşı ilgisiz, ne kadar yüzeysel bir hayat sürdüğü, bu

sorunların çözümüyle kimlerin ilgilenmesi gerektiğine ilişkin düşünceleri sözlerinden

anlaşılmaktadır. Toplumda cinsiyet eşitsizlikleri yüzünden oluşan çatışmalardan, kendisine

zararı dokunmadığı sürece, rahatsız olmamaktadır. Burada Uzuner, Aysu aracılığıyla Türk

toplumundaki nesneleşmiş, bireysel düşünen ve süregelen sorunlarla baş etmek yerine göz

ardı eden kadın bireyleri eleştirmektedir.

Yapıtta ele alınan toplumsal cinsiyet sorunları bağlamında verilmek istenen iletiler; toplumun

en üst kesiminden en alt kesimine, en ilerici kesiminden en gerici kesimine kadar herkesin

erkek üstünlüğünü kabul etmiş, kabul etmekten de öte benimsemiş olmasıdır. Bu durumda

öncelikli amacın erkek zihniyetinin yanısıra kadın zihniyetini de değiştirmek olması gerektiği

söylenebilir.

Akbal,18 D001129-090

SONUÇ

Buket Uzuner “Su” adlı yapıtının kurmacasında; temel düşüncelerini, başta Defne Kaman

olmak üzere kadın figürler aracılığıyla vermeye çalışmıştır. Oluşturduğu bu kurmaca dünyada

Türk toplum yapısını kadın figürlere olduğu gibi yansıtmış ve okuru bu toplumsal sorun

karşısında sorgulamaya itmiştir.

Yazar, feminist bir yaklaşımla, kadın figürleri kullanarak cinsiyet eşitsizliklerine ve

kadınların toplum baskısı nedeniyle özgürlüklerinin kısıtlanmasına dikkat çekmiştir. Odak

figürleri Ümit Kaman ve Defne Kaman olan yapıtta olay örgüsü sırasında Defne Kaman’ın ve

Ümit Kaman’ın aileleri ayrı ayrı incelenerek kadının aile içinde yeri, sahaf olan Semahat ve

gazeteci Defne Kaman aracılığıyla da özgür bireyler olarak yaşamını sürdüren kadınların iş

hayatındaki yeri ve karşılaştıkları zorunluluklar verilmiştir. Ümit Kaman’ın, kaybolan kızları

aracılığıyla Kaman ailesiyle tanışmasıyla, farklı kadın modelleri tanıtılmaya başlanır. Olay

akışı boyunca ise Ümit Kaman’ın Sahaf Semahatle olan dostluğu ve Tasvirle olan ilişkisi

aracılığıyla da çeşitli kadın modelleri incelenerek, ailelerinin ve toplumun bu kadınlar

üzerindeki baskısının nelere yol açtığı okura sunulmuştur.

Yapıttaki kurguda, kadın figürlerin ve bu kadın figürler kullanılarak eleştirilen toplumsal

sorunların öneminin okura yansıtıldığı söylenebilir. Buket Uzuner kurgusunu oluştururken

feminist açıdan birçok eleştiri ve öneriyi okura iletmeyi amaçlamıştır. Ataerkil bir yapıya

sahip olan Türk toplumunda, kadın-erkek eşitliğini savunan evrenselleşmiş düşüncenin hala

benimsenmediğine dikkat çekmiştir. Yapıtta var olan toplum düzeninde kadın ve erkeğin aynı

yaşam standartlarıyla karşı karşıya olmalarına rağmen kadınların özgürlüklerinin

kısıtlanmasına; kadınların erkeğin egemenliği altındaki varlıklar olarak görülmesine; gelenek

ve görenek adı altında kanun önündeki kadın-erkek eşitliğinin toplum yapıya yansımamış

olmasına eleştiri getirmiştir.

Akbal,19 D001129-090

Verilmek istenen bu iletiler erkeğin kadına egemen olarak görüldüğü toplumlarda kadına

yapılan haksızlıkların giderilmesine yöneliktir. Kurgunun şekillenmesinde, kadın figürlerin

tasarlanmasında; kadına yapılan haksızlıkların, duygusal şiddetin eleştirisinin öncelendiği

söylenebilir.

Sonuç olarak Buket Uzuner’in “Su” adlı yapıtında kadın figürlerin nasıl ele alındığı ve kadın

figürler üzerinden yansıtılan toplumsal cinsiyet sorunlarının neler olduğu yapıt tanıklığında

tartışılmıştır. Bu çözümleme ve incelemeler sonucunda yapıtta oluşturulan kurgusal gerçeklik

içerisinde okura figürler aracılığıyla “aile”, “aile içi ilişkiler”, “kadın olmak” ve “insanca

yaşamak” konularında iletiler sunulduğu, yaşam deneyimleri kazandırıldığı belirlenmiştir.

Akbal,20 D001129-090

KAYNAKÇA

1) Aytaç, Gürsel (1990) Çağdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler. Ankara:

Gündoğan Yayınları.

2) Aytaç, Gürsel (1995) “Edebiyat Üzerine” LITTERA: Edebiyat Yazıları. (Yay. Haz.:

C.Erten), Cilt:6, Ankara: Ürün Yayınları.

3) Uzuner, Buket. Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları, Su (Everest Yayınları, 2012,

birinci basım)

4) İnternet Kaynakları

- http://www.youtube.com/watch?v=caR-MKDnK6Y (Tgrt Haber, Tv Programı,

Günün İçinden )