kahat gunijan - initial pages - vasantrao naik govt...
TRANSCRIPT
� ��
ÁLrkouk
^cafn'k* gh ladYiuk xk;u] oknu] u`R; ;k frUgheè¨ okijysyh vk<Grs-
[;ky xk;ukryh cafn'k Eg.kts N¨VÓkk fdaok cMÓkk [;kykph lafgrk( oknukryh
cafn'k Eg.kts jtk[kkuh fdaok elhr[kkuh xr] rj mi'kkóh; laxhrkryh cafn'k
Eg.kts èkqu fdaok xhr-
cafn'k ;k 'kCnkph O;qRiŸkh n¨u Ádkjkauh 'k¨èkyh tkÅ 'kdrs- Qkjlh 'kCn
^can'k* iklwu gk 'kCn fuÄkyk vlkok- fganhryk vFkZ can* vFkok caèk* Eg.kts
caèku] fu;e] dk;nk- R;kiklwu ^cafnLr* Eg.kts ckaèkysys] fu;fer] O;ofLFkr
ekaM.kh vlysys o R;kiklwu vi“za'k g¨Åu cafn'k* Eg.kts ;¨tuk vlk vUo;
ykork ;sÃy- ^cafn'k* ;k 'kCnkpk vFkZ Qkjp ekÆed o O;kid vlk vkgs-
,dhdMs R;kpk vFkZ ikcanh* Çdok voj¨èk* vlk vkgs rj ;¨tuk* Çdok fucaèk*
vlkgh vFkZ vkgs-
laxhrsrj dykaeè¨gh cafn'k vlrs- ukVdkph lafgrk vlrs- ys[kd Çdok
ukVddkj ewG lafgrk jpr¨- R;kuarj fnXn'kZdkP;k ekxZn'kZukr usiF;dkj]
vfÒusrk o brj dykdkj R;kr Qsjcny d:u] R;kr Òj Äkywu] R;krys dkgh
oxGwu] Lor%P;k '©yhyk] fopkjkyk] xjtsyk vuql:u rh lafgrk iqUgk ekaMrkr-
fp=dysr ��������� gk 'kCn okijyk tkr¨- ÄkV] ckaèk.kh] jpuk R;krhy
lw=] ,dftulhi.kk] ,dlaèki.kk ;krwu ^cafn'k* gk vFkZ ÁdV g¨r¨-
laxhrkr ^cafn'k* gk 'kCn [;kyxk;dhP;k lanÒkZr vfèkd okijyk tkr¨-
xr] jpuk] —rh] pht] vLrkÃ] flaQuh gs ^cafn'k* ps lekukFkÊ 'kCn vkgsr-
—rh gk 'kCn dukZVd laxhrkP;k lanÒkZr] jpuk gk 'kCn èk`inkP;k lanÒkZr] vLrkÃ
¼LFkk;h uOgs !½ gk 'kCn [;kykP;k lanÒkZr] in gk 'kCn ukVÓklaxhrkP;k lanÒkZr]
flaQuh gk ikÜpkR; laxhrkP;k lanÒkZr] xr gk 'kCn ok|laxhrkP;k lanÒkZr
okijyk tkr¨- ;k lok±eèkwu Loj&y;&o.kZ Çdok jkx&rky&dkO; ;kar c)
� ���
vlysyk lkaxhfrd vkjk[kMk vlk vFkZ lwfpr g¨r¨- Loj ;k ÄVdkpk foLrkj jkxkP;k
ekè;ekrwu] y;hpk foLrkj rkykP;k ekè;ekrwu rj Hkk"kspk fdaok Hkkf"kd o.kkZpk
foLrkj dkO;kP;k ekè;ekrwu g¨r¨-
'kkóh; laxhrkr *cafn'k* vusd Òwfedkauh ;srs] R;kps xk;ukrys vfLrRo
vusd vFkk±uh Òjysys vkgs- cafn'khps egŸo xk;ukrhy brj loZ ÄVdkaps ewG]
R;kaps lkj] R;kaps eeZ] R;kapk vkèkkj vls vkgs- laxhrkr cafn'k ;k 'kCnkrwu
Loj&y;&o.kZ ;kaph iwoZfu;¨ftr ckaè¨lwn jpuk vlk vFkZ ÁdV g¨r¨ rsOgk iw.kZ
xk;ukps lw=] vkèkkj] vk[k.kh v'kk vFkkZps fofoèk vk;ke frP;krwu O;Dr g¨r
vlrkr- ,[kk|k eSfQyhps o.kZu tls jkxkaP;k ukokus g¨rs rlsp rs fdR;sdnk
cafn'kÈP;k o.kZukusgh g¨rs- uko] 'kh"kZd] –"Vhd¨u ;k x¨"VÈuk O;Dr dj.kkjh
ladYiuk Eg.kwu cafn'khps LFkku vlrs-
loZlkèkkj.ki.¨ [;kyxk;ukr lq#okrhyk dkgh dkG jkxokpd LojfoLrkj
dsyk tkr¨- R;kosGh rcY;koj rkykph vkorZus lq: >kysyh ulrkr- gk
LojfoLrkj vkdkj] 'kCn Çdok fjnu¨e~us dsyk tkr¨- jkxkph loZlkèkkj.k v¨G[k
>kyh dh R;kuarj cafn'k ekaMyh tkrs- jkx] rky o dkO; gs cafn'khps ÄVd vkgsr-
lq#okrhyk LojfoLrkjkeèkwu jkx ;k ÄVdkph v¨G[k >kysyh vlyh rjh y;
o 'kCn gs ÄVd lqIr vlrkr- ¼fjnu¨e~ P;k LojfoLrkjkrhy vaxÒwr y;heqGs
dnkfpr y;hph v¨G[k >kyh vlyh rjh rkykph v¨G[k >kyh ulrs-
LojfoLrkjkr dèkhdèkh 'kCnkapk mPpkj >kykgh vlyk rjh dkO; ek= ÁdV
>kysys ulrs-½ ;k vFkkZus jkx ;k ÄVdkph v¨G[k >kyh vlyh rjh rky o
'kCn ifgY;kank vorjrkr rs cafn'khP;k LFkk;hP;k vkorZukrp- R;keqGs cafn'khph
LFkk;h ,dw.k xk;ukP;k ÁÒkokP;k –"Vhus vxnh ifgys ikÅy Eg.kwu vR;ar
egŸoiw.kZ Bjrs- ;k ifgY;k vkorZukae/;s LojÁokg] rkyÁokg] 'kCnÁokg ákapk
f=os.kh laxe lkèkk;pk vlr¨- xk.;kryk vkRefoÜokl] M©y] gqdehi.kk b- ps
n'kZu ;k cafn'khrwu Ád"kkZus g¨rs Eg.kwu lkaxhfrd] l©an;Z'kkóh; o ekul'kkóh;
� ����
–"Vhusgh cafn'k vR;ar egŸokph Bjrs- lykehP;k ;k vkorZukyk vk'k;ƒu
M©ynkj cafn'k is'k d:u tk.kdkjkaph okgOok Äs.;kph bPNk ÁR;sd xk;dkP;k
eukr vlrs-
cafn'k gk laiw.kZ xk;ukpk vkèkkj vkgs- laiw.kZ jkxfoLrkjkps ,d lw= vkgs-
^cafn'k ds bnZfxnZ py¨] jkx dk :i lkeus vk tk,xk* vla lkax.kkjs Çdok
^cafn'khuqlkj xk] jkxkP;k ukok'kh rqyk dk; djk;pa \* vla Eg.k.kkjs xq#]
dykdkj vlr dkj.k cafn'k gk loZ xk;ukpk vkèkkj vlr¨- jkxLo:i
vkBo.;kpk lokZr l¨ik ekxZ Eg.kts R;kryh cafn'k vkBo.ks- mnk- cgknqjh r¨Mh
dlk vlr¨ ;kps mŸkj R;kP;k fo—r] oT;Z LojkaP;k Òk"¨r dj.;kis{kk , egknso
Eg.kts cgknqjh r¨Mh* gs lehdj.k vfèkd lgt vkBors-
lq#okrhyk cafn'k ekaMk;ph o fryk Áek.k ekuwu iq<hy jkxfoLrkj djk;pk
gh ,d jhr >kyh vkgs- cafn'k ekaMyh dh R;k yxkokus] R;k vaxkus iq<ph ekaM.kh
djk;ph( cafn'khr lkafxrysys fofoèk fopkj foLrkjiwoZd ekaMk;ps( vfèkdkfèkd
[kqyor Li"V djhr tk;ps gh cafn'khP;k foLrkjkph ,d jhr vkgs- ;kykp mit
vaxkus xk.¨ vls Eg.krkr- cafn'khrwu mitysyk Eg.ktsp R;krwu LQqjysyk vlkok
v'kk rÚgsus iq<hy jkxfoLrkj dj.¨ ;kr visf{kr vlrs( Eg.kwup T;k vaxkph
cafn'k vlsy rlk jkxfoLrkjgh ƒMr¨- jkxkph Bso.k] R;kps eq[; {¨=] egÙokps
Loj] U;kl] R;kph vkj¨gh@voj¨gh ekaM.kh b- vusd x¨"VÈps fnXn'kZu cafn'khrwu
g¨r tkrs- ;kr orqZGkpk ,d dsaæfcanw o R;kpk ijhƒ ;k ijLijlaca/kkps l©an;Z
vkgs- iq<hy jkxfoLrkjkrwu dk; lkafxrys tk.kkj vkgs gs lwfpr dj.;kpk gsrw
;kr vlr¨- lq#okrhyk cafn'k o R;kiq<s jkxfoLrkj vls ^ÁfrKk o mit* ;k
rÚgsps gs xk;u g¨rs- loZ ƒjk.;kaeèkwu] ;k rÚgspk foLrkj Ápfyr vkgs-
cafn'k ekaM.;kph ,d osxGh i)r vkgs- cafn'khr jkx] rky o dkO; ;k
frUghpk la;¨x vlr¨- ;k rhuiSdh jkx ;k ƒVdkps lwpu lq#okrhyk
LojfoLrkjkrwu >kysys vlrs rky o dkO; gs n¨u ƒVd ek= vifjfpr voLF¨r
� ���
vlrkr- ;k rhu ƒVdkauk lkèkkj.k ifjp;kP;k leku ikrGhoj vk.kwu R;kuarj
R;kapk pi[ky la;¨x dsyk rj rs vR;ar vkd"kZd okVrs- ;kn`"Vhus lq#okrhyk
LojfoLrkj >kY;koj rcY;koj rkykph vkorZus lq: djk;ph- R;kp cj¨cj
'kCngh lqVslqVs fdaok ygku xVkaeè¨ ekaMwu dkO;kpkgh ifjp; gGwgGw d:u |k;pk
o R;kuarj rky o 'kCngh ifjp;kps >kY;kuarj cafn'k ekaMk;ph- gs cafn'k
ekaM.;kps LFkku xk;dkP;k bPNsuqlkj Bjsy- ;k loZ Ádkjkr jkxfoLrkjkrwu dk;
lkafxrys tkr vkgs- ;kpk vk<kok ƒsryk tkr¨- ifgY;k i)rhr ÁfrKk o R;kuqlkj
vkpj.k vls ukrs fnlrs rj nqlÚ;k i)rhr vkèkh vkpj.k o R;kuarj lkj Eg.kwu
ÁfrKk vls rÙo fnlrs- n¨Ugh Ádkjkr cafn'k dsaæLFkkuh vlyh rjh rÙo ek=
f“é vkgs- cafn'k ekaM.¨* ;k ÁfØ;syk vuU;lkèkkj.k egÙo vkgs- rh laxhrkph
dykRed xjt vlrs- cafn'k ekaM.¨* gh ekufld xjtgh vlrs- laiw.kZ xk;ukr
dsoG gkp “kx iwoZfu;¨ftr] vlr¨- r¨ tlkP;k rlk* ekaMk;pk vlr¨- dsoG
r¨p “kx nqlÚ;kpk* Eg.kts xk;dkpk Lor%pk ulwu cafn'kdkjkpk vlr¨- R;keqGs
ƒjankt] ijaijkxr cafn'k uhV ekaMwu cafn'kdkjkps Lej.k d:u vkf'kokZn ƒs.¨
v'khgh “kouk fdR;sdnk vlrs- R;keqGs cafn'k gh ,d ekufld xjtgh vlrs-
lkaxhfrd] ekufld vkf.k dykRed ;k rhu vaxkauh cafn'khps egÙo vkxGsosxGs
vkgs-
'kkL=h; laxhrkyk lekukFkÊ Eg.kwu jkx xk;u vlk 'kCn okijyk tkr¨-
^jkx* gs fganqLFkkuh laxhrkps oSf'k"Vîk vkgs- 'kkL=h; laxhrkr jkx ladYiusps ikyu
dVk{kkus dsys tkrs- jkx'kq)rk tiyh tkrs- mi'kkL=h; laxhrkr jkxkrwu ckgsj
iMwu frjks“ko dsys tkr vlys fdaok “koÁn'kZuklkBh jkx'kq)rsps fud"k cktwyk
lkjys tkr vlys rjh ,[kk|k fof'k"V jkxkpk vkèkkj l¨Myk tkr ukgh- [;ky
nsleè;s vlr¨ rj Bqejh feJ nsleè;s vlrs ,o<sp- lqxe laxhrkdMs oGrk
oGrk jkxkps fu;e] vkèkkjp cktwyk iMr¨- fganqLFkkuh 'kkL=h; laxhrkph ijaijk
[;ky o jkx ;k ladYiukaeèkwu ekaMyh tkÅ 'kdrs- 'kkL=h; laxhr] mi'kkL=h;
laxhr] lqxe laxhr vkf.k y¨dlaxhr vls laxhrkps Ákeq[;kus pkj Ádkj vlrkr-
� ��
Loj] y; vkf.k 'kCn gs cafn'khps ewG ƒVd vkgsr- Lojkaps ifj"Ñr :i Eg.kts
jkx] y;hps ifj"Ñr :i Eg.kts rky vkf.k 'kCnkaps ifj"Ñr :i Eg.kts dkO;
vlrs- ;k jkx] rky o dkO;kP;k la;¨xkus daBlaxhrkr cafn'k r;kj g¨rs-
ok|laxhrkr dkO; ulrs vkf.k rjk.;klkj[;k xhrÁdkjkr dkO; fujFkZd vlrs-
vls vlys rjh LojkaP;k mPpkj.kklkBh d¨.krk uk d¨.krk mPpkj fdaok vkƒkr
vko';d vlr¨p- ;krhy Loj vkf.k y; gs fu[kG lkaxhfrd ƒVd vkgsr
rj 'kCn gk laxhrsrj ƒVd vkgs- 'kCnkaps ÁkcY; tso<s vfèkd rso<s laxhr lqxe
laxhrkdMs >qdrs rj 'kCnkaps ÁkcY; deh deh g¨r xsys vkf.k Lojy;hps ÁkcY;
ok<ys dh rs laxhr 'kkL=h;rsdMs >qdr tkrs-
'kkL=h; laxhr ;k 'kCnkpk vFkZ vkrk [;kylaxhr* vlk dsyk tkrks- iwoÊ
'kkL=h; laxhr Eg.kts èk`in xk;u letys tk;ps- R;kvkèkh Ácaèk xk;u g¨rs-
Ácaèk rs èk`in vkf.k uarj èk`in rs [;ky vlk 'kkL=h; laxhrkpk Áokl vkgs-
[;ky] Bqejh] VIik] v“ax v'kk vusd xhrÁdkjkaiSdh [;ky xk.;kph th i)r
vkgs rh Eg.kts 'kkL=h; laxhr vls vkrk letys tkrs-
[;kykpk gk ,d fof'k"V ƒkV vkgs- ekaM.khph ,d fof'k"V i)r vkgs-
<¨cGi.¨ LojfoLrkj] cafn'k] vkyki] y;dkjh] rku ;k vaxkus cM+k [;ky
ekaMyk tkr¨- N¨Vîkk [;kykP;k ekaM.khr ek= cjsp oSfoè; vlysys fnlrs- Ácaèk
rs èk`in vkf.k èk`in rs [;ky ;k ifjorZukP;k Áoklkrwu 'kkL=h; laxhrkph ijaijk
Li"V fnlwu ;srs- ifjorZukpk gk Áokl [;kyktoG ;sÅu Fkkacr ek= ukgh- r¨
vktgh lq:p vkgs- [;kyxk;ukP;k cnyR;k Lo:ikps Áfrfcac cafn'khrwu fnlrs-
vkyki] y;dkjh] rkuk b- foLrkjkrwugh rs fnlr vlys rjh cafn'khrwu rs vfèkd
Li"Vi.¨ tk.kors- dkj.k cafn'k gh tiwu Bso.;kph] ti.;kph] tru dj.;kph
^pht*oLrw vkgs gh 'kkL=h; laxhrkr “kouk vkgs- '¨dM¨>kj¨ cafn'kh eq[k¨n~xr
vlysys ^d¨Bhoku* xobZ gh ;k {¨=kr Jhearh ekuyh tkrs- ijaijkxr cafn'kÈps
^du[kans* lka“kGr ƒjankt cafn'kh t'kkP;k r'kk xk.ks gk ;k {¨=kryk dqGkpkj*
� ���
vlr¨- ,dw.kp cafn'k* gk 'kkL=h; laxhrkP;k {¨=kryk ftOgkGîkkpk fo"k; vkgs-
^le* gh fganqLFkkuh laxhrkryh egÙokph ladYiuk vkgs- ;k LFkkuk“¨orh
laiw.kZ cafn'khph xqaQ.k >kyh vlrs- LojokD;] rkyokD; vkf.k 'kCnokD; ;k
rhu isMkauh cafn'khph pi[ky fufeZrh g¨rs- rkykryh le] R;k lesvkèkh ;s.kkjk
eq[kMk- R;k eq[kMîkki;±rph vken o R;kvkèkhpk LojfoLrkj vkf.k lesuarjpk
fojke ;k lxGîkkaph cafn'k r;kj g¨rs- ;k lokZr mRdaBu vkf.k foltZukps lw=
vlrs- cafn'k gk lkaxhfrd vk'k; fdaok foLrkj 'kD;rkapk lwIr lkBk vlr¨-
xk;d vkikiY;k '©yhuqlkj] dqorhuqlkj] dYiusuqlkj mit djhr djhr gk lkBk
mdyr tkr¨] fiatr tkr¨] fo.kr tkr¨-
cafn'khdMs cƒ.;kpk ÁR;sd xk;dkpk n`"Vhd¨u osxosxGk vlw 'kdr¨- dèkh
rj ,dp xk;d osxosxGÓkk osGh osxosxGÓkk n`"Vhus cafn'k ekaMr¨- ,[kknk xk;d
pqLr ckaèk.khph ekx.kh djr¨ rj nqljk ,[kknk lSy ckaèk.khph ekx.kh djr¨ vuoV]
vÁpfyr jkx vlyk rj jkxkps Lo:i cafn'khrwu U;kgkGys tkrs]
t¨M&feJ&ladh.kZ jkxkaP;k t¨M.khrys lkaè¨ cafn'khrwup 'k¨èkys tkrkr- ^;eu*
lkj[¨ ljG] e¨Bs] Ápfyr v¨G[khps jkx xkrkauk ;eukP;k vusd #ikaiSdh dkghp
#is ekaMr ^jkxkph Á¨QkbYl* nk[koyh tkrkr- dèkh cafn'khP;k vaxkus xkÅu
mit djhr jkxkpk ijhƒ dosr ƒs.;kpk Á;Ru dsyk tkr¨ rj dèkh cafn'k ekaMwu]
rh cktwyk d:u jkxkph f{kfrts U;kgkG.;kpk Á;Ru dsyk tkr¨- Eg.kwup
xk;dkyk] R;kP;k xk.;kyk ckaèkwu Bso.kkjh fdaok ftP;keèkwu ckgsj iMwp u;s
vls okVrs rh mRÑ"V cafn'k vls dkgh xk;d ekurkr rj ;kP;k useds myV
xk;dkyk] R;kP;k xk.;kyk e¨dGhd ns.kkjh rh mRÑ"V cafn'k vls dkgh xk;d
ekurkr- cafn'khckcrP;k n`f"Vdksukyk ckaèkwu Bso.kkjh* rs e¨dGs l¨M.kkjh* v'kh
n¨u V¨ds yk“rkr-
laxhrkP;k {¨=kr ts cny ƒMrkr R;kps iMlkn cafn'kÈeèkwu meVysys
fnlrkr- xk;dkph xk;dh vkf.k R;kph cafn'khph ekaM.kh ;kpk lacaèk egRRokpk
� ����
vkgs- Eg.kwup ijaijkxr cafn'k ekaMrkauk cafn'khr Lor%P;k xk;dhyk vuqdwy
Qsjcny dsys tkr- ia- “kr[kaMs ;kaP;k Øfed iqLrdkrys ijaijkxr foyafcr [;ky
xk;d xkrkr rsOgk fdrhrjh cnyys xsysys fnlrkr- y; cnyyh] rky cnyys]
cyLFkkua cnyyh] U;kl cnyys] dkgÈps eq[kMs dk;e Bsowu ckdh vkorZu“j
cny >kys rj dkgÈps eq[kMsgh cnyys- dkGkP;k] ifjorZukaP;k v¨ƒkr gs
Lok“kfod vkf.k vifjgk;Z vkgs- ;k cnykauk lke¨js tk.;kph rkdn vl.kkÚ;k]
yofpd cafn'kh vktgh fnek[kkus xk;Y;k tkrkr-
T;k cafn'kh vkt ijaijkxr* gs fc:n fnek[kkus fejorkr R;k cafn'kh R;kaP;k
fufeZrhP;k osGh rj uO;kp g¨R;k- R;k osGP;k xjtkauk vuql:u ckaèkY;k g¨R;k-
rsOgkP;k xk;dhps Áfrfcac R;kaP;k ƒM.khr fnlr vl.kkj] rsOgkph ÁLFkkfir
xk;dh] R;kr >kysys cny ;kaps iMlkn R;k cafn'kÈeèkwu iMysys vl.kkj-
uofufeZrh gh lrr ƒM.kkjh ÁfØ;k vkgs- loZ dkGkr] loZ= ƒM.kkjh ÁfØ;k
vkgs- ijaijkapk ekx¨ok ƒsr uol`tukpk osèk ƒs.ka gh ekÖ;k n`"Vhus laxhrkP;k
vH;klkryh ,d ik;jh vkgs-
laxhr gh oSfÜod “k"kk vkgs- LFkGdkGkP;k iyhdMs tk.kkjh “k"kk vkgs-
Áknsf'kdrspa ca/ku laxhrkyk ukgh- Eg.kwup ÁR;sd ns'k] ÁR;sd Ákar laxhrkr
vkikiY;k ijhus “j Vkdr¨- laxhrkyk le`) cuor¨- dkGkP;k v¨ƒkr vls Áokgh
jkgw 'kd.¨ gs dks.kR;kgh dysçek.ks laxhrkpsgh cyLFkku vkgs-
egkjk"Vªkrhy fon“kZps {¨=QG 97321 p©-fdeh- ,o<s vkgs- ukxiwj]
x afn;k] “aMkjk] xMfpj¨yh] panziwj] o/kkZ] vejkorh] ;orekG] okf'ke] vd¨yk]
cqy<k.kk ;k vdjk ftYgÓkkapk feGwu fon“Z cur¨- ;kiSdh ukxiwj] x afn;k] “aMkjk]
panziwj] xMfpj¨yh] o/kkZ gs 6 ftYgs iwoZ fon“kZrys rj vejkorh] cqy<k.kk]
vd¨yk] okf'ke] ;orekG gs 5 ftYgs ifÜpe fon“kZrys vkgsr- “aMkjk] x afn;k]
xMfpj¨yh] panziwj ftYgÓkkae/kyk dkgh “kx >kMhiêh Eg.kwu v¨G[kyk tkr¨-
oÚgkM] csjkj gÓkk ukokauhgh fon“Z v¨G[kyk tkr¨- fon“kZyk e/;Áns'k]
� �����
vka/kzÁns'k] NÙkhlxM ;k jkT;kapk '¨tkj vkgs- fon“kZP;k mÙkjsyk e/;Áns'kkP;k
lhek ykxrkr- iwosZyk NÙkhlxM lq: g¨rks rj nf{k.k&iwosZyk vka/kzÁns'kkP;k lhek
vkgsr- fon“kZP;k ekrhr laxhrkr dk; ƒMr vkgs] laxhrkr brj= fnlr
vlysY;k cnykapk fon“kZP;k dykdkjkaoj dk; ifj.kke g¨r¨ vkgs] o laxhrkP;k]
fo'¨"kr% cafn'kÈP;k {¨=kr fon“kZps dk; ;¨xnku vkgs gÓkkpk ekx¨ok ƒs.;kpk
Á;Ru eh ;sFks dsyk vkgs-
oSn“Ê; cafn'kdkjkapk ^dgr xquhtu* gk laxzg Eg.kts fon“kZrY;k dkgh
fuoMd xq.kh cafn'kdkjkaP;k çkfrfufèkd cafn'kÈps ladyu vkgs- fon“kZps
laxhrkP;k {¨=krys vkrki;±r y{kkr u vkysys Çdok n[ky u ƒsrys xsysys gs
“jho ;¨xnku vkgs- fon“kZps cafn'kfuÆerhP;k {¨=krys ;¨xnku nk[ko.kkjk gk
ifgykp ladfyr laxzg vlkok- laxhrkph “k"kk oSf'od vlyh rjh R;kph
çknsf'kd oSf'k"Vîks vlrkr- fon“kZps 'kkL=h; laxhrkP;k {¨=krys ;¨xnku Li"V
dj.;klkBh oSn“Ê; cafn'kdkjkaP;k dk;kZpk osèk ƒsryk vkgs- lkaxhfrd fonHkZ
letwu ?ks.;klkBhpk gk ç;Ru vkgs-
vkdkjekukP;k n`"Vhus fon“Z e¨Bk vkgs- vdjk ftYgs vkgsr- ÁR;sdkps Lora=
oSf'k"Vîk vkgs- ÁR;sd ftYákr N¨Vh xkos] [¨Mh vkgsr- ;k {¨=kr vusd
laxhr¨ikld vkgsr- vkikiY;k xkokr gs laxhr¨ikld ftíhus] fpdkVhus laxhrkph
lsok djhr vkgsr- ek= ;kaph ijLijkar v¨G[k] oSpkfjd nsok.kƒsok.k ukgh- ;k
cafn'kdkjkaps xq: o R;k xq:aps xq: 'k¨èkr xsY;klgh ;k lok±oj lkaxhfrd Çdok
oSpkfjd Á“ko Vkd.kkjh d¨.kh ,d O;Drh lkiMr ukgh- ;k cafn'kdkjkaP;k
fopkjkaps lw= osxosxGs vkgs- cafn'kÈP;k ckaèk.kheè;s] dYiukaeè;s oSfoè; [kwi vkgs-
R;keqGs ák lok±eèkwu fon“kZps ,d lw= lkiM.;kis{kk fon“kZph lkaxhfrd
fofoèkrkp Ád"kkZus tk.kors-
;k iqLrdkr lkèkkj.k iékl&ikÅ.k'¨ o"kk±pk dkykoèkh lkekoyk vkgs- pkj
fi<îkkarhy cafn'kdkjkaP;k cafn'kÈpk lekos'k ;kr vkgs- ,o<îkk o"kkZr 'kkL=h;
� �� �
laxhrkP;k {¨=kr vusd fLFkR;arjs >kyh- [;kyxk;ukps Lo:i cnyys- foyafcr
[;kykph y;] Lojkaps yxko] vkoktkps yxko] 'kCnkaps mPpkj.k ;kr [kwi cny
>kysys vkgsr- cafn'k ekaM.;kekxph “wfedk] R;k cafn'khps gsrw] cafn'khps lkè;
;k lok±eè;s cny vkgs- cafn'k vkf.k R;kpk foLrkj ;keè;s ijLijlacaèkkaP;k
'kD;rk ok<r vkgsr- R;kekxP;k fopkjkaoj cnyR;k dkGkuq:i [kwi cny ƒMr
vkgsr- ;k loZ cnykaps Áfrfcac cafn'kÈoj iMrs- ;k cnykaps fp= cafn'kÈeèkwu
Li"V fnlr tkrs- Eg.kwup uouO;k fopkjkauh dsysY;k uouO;k :ikaP;k cafn'kh
vkt jpY;k tkr vkgsr- ;k v¨ƒkr vktgh dkgh tqU;k cafn'kh fnek[kkus fVdwu
vkgsr- R;k cafn'kÈph e¨fguh vktgh dk;e vkgs dkj.k xk;d xjtsuqlkj ;k
ijaijkxr cafn'kÈeè;s vls cny d:u ƒsrkr- ikjaifjd cafn'kh v'kk vusd
cnykauk lke¨js tkr R;k cnykalfgr fVdwu jkgrkr- ;k iqLrdkrhy lokZr T;s"B
cafn'kdkj dS- Jh- uFFkqcqok mejkorhdj ákaP;k cafn'kÈis{kk vktP;k mn;¨Ueq[k
o;kus r#.k vlysY;k cafn'kdkjkaP;k cafn'kh Eg.kwup dkgh'kk osxGîkk “klrkr-
fon“Z ák Ákarkryk dkgh “kx iwoÊ eè;Áns'k jkT;kr g¨rk- la;qDr
egkjk"VªkP;k LFkkiusuarj r¨ egkjk"Vªkr lekfo"V >kyk- eè;Áns'k o NÙkhlxM ;k
jkT;kaP;k lhesyxr vkgs] ejkBh gh jktHkk"kk vlyh rjh Çgnh“kf"kd '¨tkjkeqGs
fon“kZyk Çgnh uoh ukgh- ukxiwjlkj[;k dkgh “kxkr rj ƒjkryh “k"kk ejkBh
vlyh rjh ƒjpk macjBk v¨ykaMyk dh ckgsj Çgnhrp c¨yys tkrs- Eg.kwup ;k
cafn'kÈeè;s Çgnhpk lgt okij dsysyk fnlr¨- Ápfyr cafn'kÈeè;s vk<Gwu ;s.kkjs
Álax] ƒVuk] miek] 'kCn ;kgh cafn'kÈeè;s vk<Grkr- ikjaikfjd :idkaP;k –
"Vhus eq[; Áokgk'kh ;k cafn'kÈps lkE; vk<Grs- eq[; Áokgkr lkekowu tkÅ
'kd.;kpk xq.k ;k cafn'kÈeè;s vkgs- c¨yh“k"kkaeèkys ekèkq;Z] Çgnhpk ygstk]
ejkBhrys [k.k[k.khr B¨l mPpkj v'kk frgsjh isMkaph fon“kZph Çgnh “k"kk vkgs-
;k iqLrdkrhy cafn'kdkjkaiSdh vusd cafn'kdkj O;olk;kus f'k{kd vkgsr-
'kkGkarhy f'k{kd] xkaèkoZ egkfo|ky;kP;k laxhr 'kkGkaeèkhy f'k{kd]
fo|kihBkarxZr egkfo|ky;kaeèkhy Ákè;kid v'kk inkao:u rs vè;kiukps dk;Z
djhr vkgsr- R;keqGs vkiY;k fo|kF;k±uk xk.;kl mi;¨xh iMkO;k ;k n`"Vhus
dkgh cafn'kdkjkauh cafn'kh ckaèkY;k vkgsr- fo|kF;k±P;k {kerspk fopkj djrk ;k
cafn'kh l¨I;k vlkO;kr gs mƒM vkgs- v¨GÈph iqujko`Ùkh dj.;kl l¨is tkos
;k n`"Vhus vkorZukP;k ekikps dkO; vlysys vk<Grs- dkO;krhy v¨Gh
vkorZukP;k dkykarjkP;k fnlrkr- xk;u'kkGkaeè;s iqLrdkaP;k vkèkkjs
Lojfyiho:u cafn'kh cloY;k tkrkr- le] dky] [kaM ;kapk fopkj d:u 'kCn
jpysys fnlrkr- Lojfyih dj.;kl l¨I;k v'kk cafn'kh ;kr fnlrkr- ÁkFkfed
Lrjkojhy ijh{kkaP;k fo|kF;k±P;k n`"Vhus jpysY;k cÚ;kp cafn'kh fnlrkr] dkgh
cafn'kh mPpLrjkojhy fo|kF;k±P;k n`"Vhusgh ckaèkysY;k fnlrkr- fo'¨"kr% t¨M
jkx] feJ jkx vkf.k vuoV jkxkaP;k cafn'kÈeè;s jkxkps laiw.kZ Lo:i Li"V Ogkos
v'kk n`"Vhus cafn'kh jpysY;k fnlrkr- jkxkps iwok±x] eè;vax] mÙkjkax] jkxkps
vkj¨gh o voj¨gh Li:i Li"V fnlsy v'kk csrkus jkxkph ÁfrKk* Eg.kwu cafn'kh
ckaèk.;kpk Á;Rugh dkgh cafn'kÈeèkwu Li"V fnlr¨-
;k iqLrdkr èk`ins] rjk.¨] ljxe] f=oV] N¨Vs [;ky] :id&>irkykrhy
eè;y;hps [;ky] foyafcr [;ky v'kk oSfoè;iw.kZ jpuk vkgsr- loZp
cafn'kdkjkauh foyafcr y;hP;k jpukais{kk æqr o eè;y;hP;k jpuk tkLr jpY;k
vkgsr- vktP;k Áfl) xk;dkaP;k usgehP;k eSfQyhrY;k cafn'kÈpk vH;kl dsyk
rj vls Li"V tk.kors dh ijaijkxr foyafcr jpuk xk.;kpk R;kapk dy fnlr¨-
ijaijkxr foyafcr jpuk o R;kuarj ukfoU;kP;k v¨<hus uouO;k cafn'kdkjkaP;k
N¨Vîkk [;kykP;k jpuk xk;ysY;k fnlrkr-
;k ladyukr cafn'kdkjkaeèkyh Á;¨x'khyrk Ád"kkZus tk.kors- uos t¨Mjkx
ckaèkwu R;kr jpuk dsysY;k vk<Grkr- èkuJh dY;k.k] dykjatuh] “hedal]
eèkqfç;k ák t¨Mjkxkaps Lo:i vu¨[¨ vkgs- ,[kk|k Ápfyr jkxkrhy Loj cnywu
r;kj >kysys uos jkxgh ;kr vkgsr- 'kq)d©al] lqanjd©al] 'kq“kaxh ;k jkxkaeèkwu
vuisf{krrspk vkxGk vkuan feGr¨- dukZVd laxhrkrhy vusd jkx ;k
cafn'kdkjkauh lgtrsus gkrkGys vkgsr- gseorh] 'k¨“kojh] lkyxojkGh] paikdyh� � �
;k jkxkrhy jpuk M©ynkj vkgsr- dkgh jkxkaps visf{kr Lo:i] R;kph ekfgrh
l¨cr fnyh vkgs- ftKklwauk gs jkx Li"V g¨.;kl enr g¨Åu R;k xk.;kl l¨;hP;k
g¨rhy v'kh vis{kk vkgs-
;k cafn'kdkjkaeè;s dkgh eSfQyh xkto.kkjs dykdkj vkgsr- fon“kZyk ;k
dykdkjkapk lkFkZ vf“eku vkgs- R;kaP;k cafn'kÈeèkwu vkd"kZdrk] pi[kyi.kk]
M©ynkji.kk] osèkdrk gs xq.k fo'¨"kÙokus tk.korkr- jkxkps O;kid Lo:i
ekaM.;kis{kk jpusph vkd"kZdrk o eSfQyhr idM ƒs.;kph {kerk ;k n`"Vhus ;k
cafn'kh mYys[kuh; vkgsr-
xk;dkyk xk.;klkBh] foLrkjklkBh “jiwj e¨dGhd ns.kkÚ;k cafn'khgh ;kr
vkgsr- jkx ifjfpr] l¨ik] ljG pyukpk vlyk rj R;kph v¨G[k d:u ns.;kps
dk;Z cafn'khyk djkos ykxr ukgh- v'kk osGh cafn'k gh jkxkph ÁfrKk mjr ukgh-
v'kk osGh cafn'khrwu O;Dr g¨.kkÚ;k dkO;“kokph ikÜoZ“weh fuekZ.k djkoh]
jkxkph tqtch ÁLrkouk djkoh] c¨y vaxkus xk.;klkBh 'kCn fufÜpr djkos ,o<sp
visf{kr vlrs- ;k cafn'khrhy LojlaxrÈdMs] R;kaP;k 'kCnkadMs] rkykrhy
Bso.khdMs Qkjls y{kgh tkr ukgh- vls y{k osèkwu u ƒs.¨ gs ;k cafn'kÈps e¨y
vlrs- xk.;kl mi;qDr v'kh i`"B“weh fuekZ.k d:u cktwyk g¨.kkÚ;k ;k cafn'kh
xk;dkyk cafn'khr vMdowu u Bsork jkxfoLrkjkl] fofoèk vk—rhcaèkkal o
,dw.kp xk.;kl oko nsrkr-
;k laxzgkr ukxiwj] vejkorh] vd¨yk] paæiwj v'kk ftYákaeèkhy
cafn'kdkjkacj¨cjp ;orekG] okf'ke lkj[¨ ygku ftYgs] mejsM] ijrokMk]
vMÓkkG lkj[kh N¨Vh xkos] [¨Mh bR;knhaeè;s jkg.kkjs cafn'kdkjgh vkgsr-
ukxiwjyk o"kZ“j vusd lEesyus] dk;ZØe g¨r vlrkr- R;keqGs T;s"B] Js"B o
uo¨fnr dykdkjkaph dyk çR;{k ,sd.;kph laèkh ukxiqjkr okjaokj feGrs-
ftYákP;k fBdk.kh o"kkZdkBh n¨u&rhu dk;ZØe vk;¨ftr g¨rkr- ÁR;{k
dk;ZØekrhy okrkoj.k] dykdkjka'kh “sVh] R;kapk lgokl ;krwu uO;k lkèkdkaps� ���
O;fDreÙo ƒMr vlrs- dykdkjkaP;k] xq.khtukaP;k] mikldkaP;k laoknkeèkwu
Ásj.kk feGrkr- eksBîkk 'kgjkaP;k fBdk.kh ;k laèkh okjaokj feGrkr R;keqGs R;kps
e¨y dnkfpr okVr ulys rjh 'kgjkaiklwu nwj N¨Vîkk xkokr rs eksy [kwi vlrs-
frFks rj uohu dWlsVl~] lhMh] iqLrds lgti.¨ feGw 'kdr ukghr- dk; ,sdk;ps]
dls feGok;ps] laxhr {¨=kr uohu dk; ƒMrs vkgs] d¨.k uohu dk; djhr
vkgs ;kph ekfgrh Álkjekè;ekaP;k vkf.k nG.koG.kkP;k vkèkqfud l¨;h miyCèk
vlwugh N¨Vîkk [¨Mîkkaeè;s i¨pr ukgh gh oLrqfLFkrh vkgs- 'kgjkaiklwu nwj] N¨Vîkk
xkokaeè;s] ,dkdh jkgwu Lor%rhy l`tu'khyrk dk;e Bso.¨ dBh.k vlrs] ;k
cafn'kdkjkaps Lor%eèkhy dykdkj] f'k{kd] cafn'kdkj ƒMo.¨ o tkx:d Bso.¨
fuf'prp ok[kk.k.;klkj[¨ vkgs- N¨Vîkk xkokr jkgwu laxhrkph lsok dj.;kps
e¨y [kwi e¨Bs vkgs-
;k cafn'kdkjkaps lkaxhfrd O;fDreÙo cgqisMh vkgs- dkgÈuk 'kkL=h;
xk;ukcj¨cjp lqxe laxhrkrgh #ph vkgs- cafn'kh ckaèk.;kcj¨cjp rs xhrkaukgh
pkyh nsrkr- R;kaP;k cafn'kÈeè;sgh “kokuqdwyrk] ykfyR; çd"kkZus tk.kors- dkgh
cafn'kdkjkauk rcykoknu voxr vkgs- dkgÈuk u`R;kph ik'oZ“weh vkgs- ;k cafn'kh
vfèkd y;;qDr] y;dkjhl mi;qDr vkgsr- u`R;kuqdwy] “kon'kZukl mi;qDr]
BqejhP;k vaxkus tk.kkÚ;k ;k cafn'kh M©ynkj vkgsr-
fon“kZr oknd dykdkjkaph e¨Bh ijaijk vkgs- gke Zfu;e] lrkj] lj¨n]
fxVkj] lkjaxh] Ogk;¨fyu] ckljh ;k Ápfyr ok|kacj¨cjp fny#ck] rkj'kgukbZ
v'kk nqÆeG ok|kaps ukeoar oknd fon“kZus ƒMoys vkgsr- e`nax] i[kokt&
okndkaP;k fi<îkk ;sF¨ dyk t¨iklr vkgsr- ÁLrqr laxzgkr dkgh oknukuqdwy
cafn'kÈpk var“kZo tk.khoiwoZd dsyk vkgs-
fon“kZr ƒMysY;k] vusd o"¨Z fon“kZr jkgwu f'k{k.k ƒsrysY;k ijarq fofoèk
dkj.kkauh fon“kZckgsj xsysY;k cafn'kdkjkapk lekos'k ;k laxzgkr vkgs- ;k
cafn'kdkjkaph tM.kƒM.k fon“kZryh vkgs- dsoG ÁkFkfed laLdkjp uOgs rj� ����
jhrlj f'k{k.k o rkyhe fon“kZrwup feGkyh vkgs- R;kaps xq: fon“kZrys vkgsr-
gs cafn'kdkj fon“kZrhy tM.kƒM.khpk ÑrKrkiwoZd mYys[k djhr vlrkr- iq<s
u¨djhfufeŸk] O;olk;kfufeŸk fdaok yXukuarj fon“kZckgsj LFkkf;d >kys vlys
rjh R;kaps ewG fon“kZrys vkgs- oSn“Ê; laLdkjkauh ƒMysY;k ;k vfuoklh oSn“Ê;
cafn'kdkjkapk var“kZo ;k laxzgkr vkotwZu dsyk vkgs-
oSn“Ê; cafn'kdkjkaP;k cafn'kfuÆerhyk vusd vk;ke vkgsr- vkiys
lkaxhfrd fopkj] dYiuk] uohu Á;¨x] tk.kdkj p¨[kanG jfldkaiq<s ekaM.;kpk
,d ekxZ Eg.kwu cafn'kh jpY;k tkrkr- vkiys fopkj ekaMwu tk.kdkjkaph nkn
feGo.;klkBh] vkiys fopkj vfèkdkfèkd y¨dkai;±r i¨po.;klkBh
cafn'kfuÆerh dsyh tkrs- Eg.kwup jkxkP;k foLrh.kZ iVkpk fopkj ;k cafn'kÈeèkwu
fnlr¨] jkxkph 'kq)rk Ád"kkZus tk.kors] ÁLrqrhis{kk vk'k;kpk fopkj vfèkd
tk.kor¨- Lor%P;k vf“O;Drhph xjt] Lor%P;k vkuankps lkèku Eg.kwu dkgh
oSn“Ê; cafn'kdkjkauh cafn'kh jpysY;k vkgsr-
;k cafn'kÈeèkwu dkykpk ,d iV myxMyk tkr¨- dkgh cafn'kdkjkauh
ikjaifjd cafn'khaph iquek±M.khgh dsyh vkgs- ƒjankt cafn'kÈ'kh o èk`ink'kh ukrs
lkaxw ikg.kkÚ;k cafn'kÈiklwu vkt ¶;wtu'kh ukrs lkaxw ikg.kkÚ;k cafn'kÈi;±rpk
Áokl ;krwu fnlr¨- [;kyxk;ukP;k cnykapk ekx¨ok dkgh cafn'kÈeèkwu tk.kor¨-
fon“kZph dkgh cyLFkkus vkgsr- dkgh oSf'k"Vîks vkgsr- ekxP;k fi<hiklwup
fon“kZP;k dykdkjkaP;k ekusoj ijaijkaps] ƒjk.;kaP;k pkyhjhrhapss t¨[kM vlysys
fnlr ukghr- [kjs rj laxhrkP;k {¨=kryh ƒjk.¨'kkgh fon“kZr #tyhp ukgh-
ƒjankt xk;dhph ijaijk fon“kZr t¨e èk: 'kdyh ukgh- ekxP;k rhu&pkj
fi<îkkapk lkaxhfrd bfrgkl cfƒryk rj vls y{kkr ;srs dh fon“kZr
xq#f'k";ijaijsus f'k"; ƒMr vlys rjh R;kauk Ápfyr ƒjk.;kaps ikBcG dèkhp
yk“ys ukgh- ^ƒjankt xk;dh*lkj[;k egÙokP;k iqLrdkr fon“kZrY;k
laxhr¨ikldkaps mYys[k ukghr- gh x¨"V vkÜp;Zdkjd vlyh rjh rh fon“kZrys� �����
'kkL=h; laxhrkps okLro ÁdV djrs- ƒjk.;kaps ikBcG ul.¨] gh ckc vkèkhP;k
fi<îkkauk dnkfpr dehi.kkph okVr vlyh rjh vkt rs fon“kZps cyLFkku cuys
vkgs- ijaijk] dqGkpkj] jhrh“krh ti.;k,soth fon“kZr ^[kjs fujadq'k laxhr*
t¨iklys xsys vkgs- ekusoj ijaijkaps t¨[kM ulY;keqGs fon“kZrhy laxhrK vfèkd
e¨dGsi.kkus uouO;k fopkjkauk lke¨js tkÅ 'kdrkr- Áfrdwy ifjfLFkrh'kh lkeuk
djhr R;kaph tM.kƒM.k >kysyh vkgs- xsY;k dkgh o"kk±iklwu laxhr{¨=kr ns'k“j
okgw ykxysys Lokra«;kps eksdGs okjs fon“kZr xsY;k fi<hiklwup vkgsr gh ckc
uDdhp Li`g.kh; vkgs- ƒjk.¨'kkghrwu ckgsj iMwu fon“kZus t¨iklysyh lkaxhfrd
y¨d'kkgh gs fon“kZps cyLFkku vkgs- ;kps ÁfrÇcc ;k cafn'kdkjkaP;k
O;fDreÙokrwu Li"V tk.kors-
ek>h laiw.kZ tM.kƒM.k fon“kZr >kyh vkgs- f'k{k.k] vè;kiu] eSfQyh
;kfufeÙkkus fon“kZrhy vusd xkokaeèkhy laxhrKka'kh ek>k laidZ g¨r¨- fon“kZph
lkaxhfrd fLFkrh* vkf.k ^[;kykph cafn'k* gs ek>s ftOgkGîkkps o lrrP;k
Çprukps fo"k; vkgsr- oSn“Ê; cafn'kdkjkaP;k ladyukP;k ;k dkekrwu eyk
vfr'k; le`) vuq“o feGkys vkgsr- ÁR;sd cafn'kdkjkyk vkiyh cafn'k
^pht*oLrw okVrs- vkiY;k cafn'kh“¨orh R;kaP;k vusd “kouk] vkBo.kh] “wfedk
xqaQysY;k vlrkr- ;k loZp cafn'kdkjkauh vkiY;k cafn'kh ekÖ;kdMs lqiwnZ
djrkuk ekÖ;kÁrh [kwi fo'okl nk[koyk] ;klkBh eh R;kaph _.kh vkgs- iqLrdkr
ƒs.;klkBh dsoG ikp cafn'kh fuoM.;klkBh vkiys oSfoè;iw.kZ “kaMkj R;kauh
ekÖ;kiq<s [kqys dsys- dkgh cafn'kdkjkauh cafn'kh Lojfyfic) d:u fnY;k rj
dkgh cafn'kÈps èofueqæ.k d:u uarj eh R;kaph Lojfyih r;kj dsyh-
Lojfyiho:u cafn'kh clorkuk dlc i.kkl ykxys- rj cafn'kh ,sdwu R;kph
Lojfyih djrkukgh rs dlc i.kkl ykxys- cafn'kdkjkph “wfedk] R;krY;k
Lojkaps yxko] 'kCnkaps mPpkj ;kckcr cafn'kdkjkapk fopkj vkRelkr d:u ?;kok
ykxyk- Lojfyiho:u cafn'kh clowu R;k R;k cafn'kdkjkauk ,sdorkuk dèkh
vfèkdkfèkd ckjdkos letwu ?;kos ykxys- dèkh ikBhoj 'kkckldhph Fkki rj� ����
d/kh nkn feGkyh- ;k n¨UgheqGs eh le`) g¨r xsys-
èofueqæ.kko:u Lojfyih r;kj djrkuk çpfyr Lojys[ku i)rhP;k
e;kZnkaph Ád"kkZus tk.kho >kyh o ;k lan“kZr vfèkd la'k¨èkukph xjt tk.koyh-
cafn'k p¨jyh tkÅ u;s Eg.kwu iwoÊP;k dkGh dèkh varjs eqíke pqdhps xk;ys
tkr rj dèkh varjs eqíke xk;ysp tkr ulr- vkiyh cafn'k xk;yh tk.¨ Eg.kts
rh p¨jyh tk.¨ vls okV.;kiklwu rj vkrk vkiY;k cafn'kh vfèkdkfèkd y¨dkauh
xkO;kr Eg.kwu R;kaph Lojfyih] èofueqæ.k miyCèk d:u ns.;ki;±rpk
cafn'kdkjkaP;k o`Ùkhryk LokxrkgZ cny c¨ydk vkgs- laxhr{¨=kr] ,dw.kp
dykaP;k {¨=kr o lektkr g¨r vlysY;k fofoèk fLFkR;arjkaps rs ÁfrÇcc vkgs-
;k ladyukeè;s lekfo"V lxGîkkr T;s"B cafn'kdkj dS- Jh- uFFkqcqok
mejkorhdj ;kaP;k cafn'kh 1944 P;k njE;ku Áfl) >kY;k- R;kuarj dS- Jh-
“S ;kth o>yokj] Lo- Jh- eu¨gjjko dklyhdj] Lo- Jh- “S ;klkgsc ns'kikaMs]
Lo- Jh- Á“kdjjko [kMsZuohl] Lo- Jh- 'kkejko foyk;ph v'kh dy¨ikld ijaijk
;sF¨ fnlrs- Jh- vIiklkgsc banwjdj] M‚- ckG iqj¨fgr] Ák- Jh- iq#"k¨Ùkejko
dklyhdj] Jh- ukjk;.kjko eax#Gdj] Jh- ';ke nMis] Jh- dkGs xq#th] lwje.kh
'kjn lqro.¨] lwje.kh M‚- m"kk ikj[kh] Ák- dqeqnrkbZ fg:jdj ;kauh fon“kZps uko
fnek[kkus m“s dsys vkgs-
R;kaP;k uarjP;k fi<hrys lwje.kh M‚- fp=k e¨Md] Ák- ';ke xqaMkokj] Ák-
eaxy ns'keq[k] lwje.kh dey “ aMs] Jh- lquhy cnkZiwjdj] MkW- ij'kqjke dkacGs]
Jh- olar tGhr] Jh- uFkqth isVkjs] Jh- jes'k jktgal] M‚- fodkl d'kkGdj
;kaph fi<h laxhrkrY;k cnykaph M¨Gl lk{khnkj vkgs-
Jh- lrh'k banwjdj] Jh- jktsaæ “kos] Jh- ;¨xs'k x¨[kys] M‚- Lusgk'kh"k nkl]
Jherh lqjs[kk nqèkydj] M‚- èkuJh eqGkodj] Ák- nhiJh ikVhy] Jh- egsaæ c aMs]
lkS- laxhrk ckiV] Ák- lfork c¨fnys] M‚- lkèkuk f'kysnkj ;kaph fi<h uO;ktqU;kapk
lqjs[k laxe lkèkrs vkgs- � ���
M‚- f'kÁk ljdkj] Ák- fxjh'k pafædkiqjs] Ák- lquhy ikfjls] l©j“ èkke.¨]
MkW- vfLerk ukuksVh gs uO;k fi<hps ÁfrfufèkRo djhr vkgsr-
,dw.k 41 cafn'kdkjkaP;k cafn'khpk lekos'k ;k laxzgkr dsyk vkgs-
cafn'kdkjkapk 'k¨èk viw.kZ vkgs ;kph eyk tk.kho vkgs- cafn'kdkjkauk 'k¨èk.¨]
R;kaP;ki;±r tkÅu i¨p.¨] R;kaP;kdMwu cafn'kh feGo.¨ gs dke vFkkZrp l¨is
uOgrs- fon“kZrhy loZ ftYákaeè;s Á;Ru d:ugh dkgh ftYákaeèkys cafn'kdkj
eh 'k¨èkw 'kdys ukgh- dkgh laxhrdkjkaP;k jpuk mÙke vlY;k rjh R;kauk
laxhrkrhy cafn'khps 'kkL=h; Lo:i nsrk vkys ukgh- dkgh fnoaxr cafn'kdkjkaP;k
cafn'kh R;kaP;k f'k";kadMwu feGr xsY;k- ijarq R;kaP;kcíy Li"V [kk=hyk;d iqjkos
lkiMw 'kdys ukghr- fdR;sdnk rj R;kP;k e©fydrscíy f'k"; Lor%p lk'kad
vlY;keqGs R;k cafn'kÈpk lekos'k VkGyk- dkgh nqxZe “kxkr eh xsys ek= visf{kr
x¨"Vh feGw 'kdY;k ukghr- cafn'kdkjkauk 'k¨èkwu R;kaP;ki;±r i¨p.;krY;k ekÖ;k
e;kZnkaph tk.kho eyk vkgs-
fon“kZrhy fo|kihBs] xkaèkoZ egkfo|ky;kaph ijh{kkdsaæs o xk;u'kkGk]
vkdk'kok.khps ekU;rkÁkIr dykdkj] vusd laLFkkus&larihBs ;krwu lsok #tw
dj.kkjs dykdkj] fofoèk laxhr fo|ky;kaps okÆ"kd mRlo] fofoèk l“k
lEesyukaeèkwu dyk lknj dj.kkjs dykdkj bR;knh vusd ekè;ekauh eh cafn'kdkj
'k¨èk.;kpk Á;Ru dsyk- ;k fufeŸkkus oSn“Ê; dykdkjkaph ekfgrh vl.kkjh lwph
vlkoh vls Ád"kkZus tk.koys- fofoèk laxhr laLFkkaps vktho lnL;] okf"kZd
lnL;] R;krhy dykdkj ;kaP;k vkèkkjs v'kh lwph djrk ;sbZy- ;kckcr vfèkd
la'k¨èkukph o dkekph xjt tk.koyh-
fon“Z gk iwoÊiklwup nku'kwjkapk “kx ekuyk tkr¨- dykdkjko:u tho
v¨okGwu Vkd.kkjs jfld fon“kZr vkgsr- jfldkapk gk Ákar- e¨Be¨Bîkk dykdkjkauk
vkJ; ns.kkjs] “jiwj fcnkxh nsÅu dykdkjkpk lUeku dj.kkjs] p¨[kanG jfld
fon“kZr vkgsr- vusd e¨Bîkk ukVd daiU;kauh vkiY;kojhy dtkZps M axj� ����
mrjo.;klkBh fon“kZpk vkJ; ƒsrY;kps mYys[k lkiMrkr-
fon“kZP;k 'kkL=h; laxhrkP;k fp=kpk ckjdkbZus vH;kl dsY;kl fon“kZph
mis{kk utjsvkM djrk ;sr ukgh- fon“kZrY;k rhu fi<îkkaeèkyh misf{kr vl.;kph
[kar eh Lor% vuq“oyh vkgs- ;k dykdkjkaeè;s misf{kr vlY;kph [kar vkgs]
Áfl)hP;k eq[; Áokgkiklwu nwj vlY;kus laèkh feGr ulY;kph v¨jM vkgs-
fon“kZr laxhrkph mikluk g¨r vlyh rjh lkaxhfrd Kkukps mi;¨tu d:u iSlk
feGo.;kP;k laèkh Qkj'kk miyCèk ukghr- iw.kZ osG xk;d Çdok iw.kZ osG laxhrK
gh ladYiuk vtwugh #tyh ukgh- mithfodslkBh brj O;olk; Çdok u¨djh
;sF¨ vifjgk;Z Bjrs- lkgftdp miyCèk osG] fu"Bk] Je deh iMrkr- Liè¨ZP;k
;qxkr gs ijoM.;klkj[¨ ukgh- dsoG fon“kZr jgkr vlY;keqGs vkiY;k
lkaxhfrd O;kolkf;d thoukr uko] dhrÊ] ;'k] laèkh ;kckcr ekxs iMysys
xq.koar o Kkuh dykdkj xsY;k fdR;sd fi<îkkaeè;s vktgh fnlrkr- y¨dfÁ;rsP;k
Liè¨Zr] Áfl)hP;k ckcrhr ekxs iMwu vifjgk;Zi.¨ ,dkdh lkèkuk dj.;ki;±rpk
R;kapk lkaxhfrd thoukpk Áokl fon“kZps 'kkL=h; laxhrkps okLro ÁdV djr¨-
laxhrkP;k {¨=krys fon“kZps ;¨xnku e¨Bs vkgs- cafn'kfuÆerhP;k {¨=krys
fon“kZps “jho dk;Z laxhr{¨=kr dGkos] cafn'kÈpk lkBk laxhrKkauk] xk;dkauk]
fo|kF;k±uk miyCèk Ogkok ;kn`"Vhus gs ladyu dsys vkgs-
;k cafn'kh Lojfpr vkgsr] R;k vLly vkgsr] R;kaP;k ekxph ÁR;sd
cafn'kdkjkph “wfedk] fopkj egÙokps vkgsr- R;keè;s ƒjankti.kk vkgs]
vf“tkrrk vkgs] ijaijkaps laLdkj vkgsr] vktwcktwyk ƒMr vl.kkÚ;k vusd
ƒVukaps Á“ko vkgsr] Á;¨x'khyrk vkgs] “fo";kpk osèk vkgs- ;k cafn'kdkjkapk
vYi ifjp;] R;kaps Nk;kfp=] R;kaP;k'kh laidZ lk/k.;klkBh iÙkk] R;kaP;k dkgh
cafn'kÈph Lojfyih ;k lok±eèkwu vH;klw okpdkapk cafn'kdkjka'kh ÁR;{k laidZ
Ogkok v'kh vis{kk vkgs- R;k ÁR;sd cafn'kdkjkph ,d cafn'k èofueqfær d:u
R;kph JkO; lhMh r;kj dsyh vkgs- eh o ekÖ;k dkgh fo|kÆFkuÈuh ;k cafn'kh� �����
xk;Y;k vkgsr- lqxaèkk ykrqjdj] Üosrk osxM] usgk jkesdj] lafgrk f'kysnkj] lk;yh
vkpk;Z] js.kqdk banqjdj ;k xkf;dkalg Jh- dkapu ƒkV¨Gs o Jqfrdk ikaMs ;k
laxrdkjkaP;k enrhus ák cafn'kh lknj dsY;k vkgsr- iqLrd o lhMhpk gk lap
jfldkauk fuf'prp Jo.kh; okVsy vkf.k vH;kldkauk mi;qDr Bjsy vlk
fo'okl okVr¨-
oSn“Ê; cafn'kdkjkaP;k cafn'k ladyukph lq#okr eh fo|kihB vuqnku
vk;ksxkP;k y?kq'kks/kçdYikP;k fufeÙkkus dsyh- iq<s ;kr vf/kd Hkj iMr xsyh
o vkt R;kyk iqLrdkps :i feGkys- fo|kihB vuqnku vk;ksxkpsgh ;klkBh
vkHkkj ekuw bfPNrs-
oSn“Ê; cafn'kdkjkaP;k cafn'kÈpk gk vH;kliw.kZ Bsok iqLrd o èouhfQrÈP;k
:ikr jfldkaiq<s Bsorkuk fon“kZP;k ekrhÁrh ÑrKrsph “kouk ekÖ;k eukr vkgs-
laxhr {¨=kr ;k BsO;kps fuf'prp Lokxr g¨bZy vlk fo'okl eyk vkgs-
ukxiwj &&&&& lkèkuk f'kysnkj lkèkuk f'kysnkj lkèkuk f'kysnkj lkèkuk f'kysnkj lkèkuk f'kysnkj
fn- 3 twu 2013
� ������
vuqØef.kdk
çLrkoukçLrkoukçLrkoukçLrkoukçLrkouk � � �����cafn'khcafn'khcafn'khcafn'khcafn'kh
Vhi %&Vhi %&Vhi %&Vhi %&Vhi %&
l cafn'kdkjkapk vuqØe vdkjfoYgs vkgs-l T;k jkxkaiq<s ^ * vls fpUg vkgs R;k jkxkaP;k cafn'kh lkscrP;k
lhMheè;s xk;ysY;k vkgsr-
v-Ø-v-Ø-v-Ø-v-Ø-v-Ø- cafn'kdkjkps ukaocafn'kdkjkps ukaocafn'kdkjkps ukaocafn'kdkjkps ukaocafn'kdkjkps ukao i`"B Øekadi`"B Øekadi`"B Øekadi`"B Øekadi`"B Øekad
1- Jh uFFkqcqck mejkorhdjJh uFFkqcqck mejkorhdjJh uFFkqcqck mejkorhdjJh uFFkqcqck mejkorhdjJh uFFkqcqck mejkorhdj 1ifjp;] nqxkZ ] lkjax] nsl] fryax] ekaM]
2- Jh Jh/kjjko ¼vIiklkgsc½ banqjdjJh Jh/kjjko ¼vIiklkgsc½ banqjdjJh Jh/kjjko ¼vIiklkgsc½ banqjdjJh Jh/kjjko ¼vIiklkgsc½ banqjdjJh Jh/kjjko ¼vIiklkgsc½ banqjdj 7ifjp;] yyr ] vHkksxh dkuMk] dsnkj] e/kqfç;k] e/kqfç;k
3- Jh lrh'k banqjdjJh lrh'k banqjdjJh lrh'k banqjdjJh lrh'k banqjdjJh lrh'k banqjdj 12ifjp;] iwfj;k/kukJh ] Hkheiykl] dsnkj] dkSalh dkuMk] rksMh
4- MkW- fodkl d'kkGdjMkW- fodkl d'kkGdjMkW- fodkl d'kkGdjMkW- fodkl d'kkGdjMkW- fodkl d'kkGdj 18ifjp;] cgknqjh rksMh ] lkouh] cgknqjh rksMh]nsofxjh fcykoy] cjok
5- MkW- ij'kqjke dkacGsMkW- ij'kqjke dkacGsMkW- ij'kqjke dkacGsMkW- ij'kqjke dkacGsMkW- ij'kqjke dkacGs 24ifjp;] fHké "kM~t ] Hka[kkj] HkSjo&lkjax] ve`rof"kZ.kh
6- çk- euksgjjko ¼ckGklkgsc½ dklyhdjçk- euksgjjko ¼ckGklkgsc½ dklyhdjçk- euksgjjko ¼ckGklkgsc½ dklyhdjçk- euksgjjko ¼ckGklkgsc½ dklyhdjçk- euksgjjko ¼ckGklkgsc½ dklyhdj 29ifjp;] dkSlh dkuMk ] tkSuiqjh] HkfV;kj] xq.kØh
7- çk- iq:"kksÙkejko dklyhdjçk- iq:"kksÙkejko dklyhdjçk- iq:"kksÙkejko dklyhdjçk- iq:"kksÙkejko dklyhdjçk- iq:"kksÙkejko dklyhdj 34ifjp;] fcgkxMk ] iwfj;k
8- Jh nsfonkl dkGsJh nsfonkl dkGsJh nsfonkl dkGsJh nsfonkl dkGsJh nsfonkl dkGs 37ifjp;] tkSuiqjh
9- çk- çHkkdjjko [kMsZuohlçk- çHkkdjjko [kMsZuohlçk- çHkkdjjko [kMsZuohlçk- çHkkdjjko [kMsZuohlçk- çHkkdjjko [kMsZuohl 39ifjp;] clareq[kkjh ] gal/ouh] tksxdkSal] ;eu] t;t;oarh
10- çk- ';ke xqaMkokjçk- ';ke xqaMkokjçk- ';ke xqaMkokjçk- ';ke xqaMkokjçk- ';ke xqaMkokj 45ifjp;] ekjok ] ;eu] 'kqn~/klkjax] tksx
11- Jh- ;ksxs'k xks[kysJh- ;ksxs'k xks[kysJh- ;ksxs'k xks[kysJh- ;ksxs'k xks[kysJh- ;ksxs'k xks[kys 50ifjp;] Jh ] tksx
12- çk- fxjh'k pafædkiqjsçk- fxjh'k pafædkiqjsçk- fxjh'k pafædkiqjsçk- fxjh'k pafædkiqjsçk- fxjh'k pafædkiqjs 53ifjp;] clar ] gehj] 'kqn~/keYgkj] yfyr] iwohZ
13- Jh olar tGhr ¼ok|oknu½Jh olar tGhr ¼ok|oknu½Jh olar tGhr ¼ok|oknu½Jh olar tGhr ¼ok|oknu½Jh olar tGhr ¼ok|oknu½ 59ifjp;] uVHkSjo] gal/ouh] HkfV;kj] Hkwiky rksMh
14- Jh ';ke nMisJh ';ke nMisJh ';ke nMisJh ';ke nMisJh ';ke nMis 64ifjp;] nsoxa/kkj ] iwfj;k/kukJh] clar] Hkwikyh] HkSjoh
15- MkW- Lusgk'kh"k nklMkW- Lusgk'kh"k nklMkW- Lusgk'kh"k nklMkW- Lusgk'kh"k nklMkW- Lusgk'kh"k nkl 71ifjp;] fryddkeksn ] fgaMksy] ek#fcgkx];eu] fcykl[kkuh rksMh
16- Jherh lqjs[kk nq/kydjJherh lqjs[kk nq/kydjJherh lqjs[kk nq/kydjJherh lqjs[kk nq/kydjJherh lqjs[kk nq/kydj 77ifjp;] lksguh ] fgaMksy] lksguh] njckjh dkuMk] ekjok
17- Jh fnudjjko ¼HkS¸;klkgsc½ ns'kikaMsJh fnudjjko ¼HkS¸;klkgsc½ ns'kikaMsJh fnudjjko ¼HkS¸;klkgsc½ ns'kikaMsJh fnudjjko ¼HkS¸;klkgsc½ ns'kikaMsJh fnudjjko ¼HkS¸;klkgsc½ ns'kikaMs 83ifjp;] tksxdkSal ] fHkUu"kM~t] ;eu] ljLorh] 'kgkuk dkuMk
18- çk- eaxy ns'keq[kçk- eaxy ns'keq[kçk- eaxy ns'keq[kçk- eaxy ns'keq[kçk- eaxy ns'keq[k 89ifjp;] dkSalhdkuMk ] dkQh] dsnkj] t;t;oarh] fHkUu"kM~t
19- Jh lkSjHk /kke.ksJh lkSjHk /kke.ksJh lkSjHk /kke.ksJh lkSjHk /kke.ksJh lkSjHk /kke.ks 95ifjp;] ckxsJh
20- MkW- vfLerk ukuksVhMkW- vfLerk ukuksVhMkW- vfLerk ukuksVhMkW- vfLerk ukuksVhMkW- vfLerk ukuksVh 97ifjp;] nqxkZ ] ;eu] ekydal] ckxsJh] oankouh lkjax
21- çk- nhiJh ikVhyçk- nhiJh ikVhyçk- nhiJh ikVhyçk- nhiJh ikVhyçk- nhiJh ikVhy 103ifjp;] tksx ] ijes'ojh] nqxkZ] Hkwikyh] ;eu
22- MkW- m"kk ikj[khMkW- m"kk ikj[khMkW- m"kk ikj[khMkW- m"kk ikj[khMkW- m"kk ikj[kh 109ifjp;] lqanjdkSal ] tksfx;k] xksj[kdY;k.k] jkxsJh] Hkhedal
23- Jh lquhy ikfjlsJh lquhy ikfjlsJh lquhy ikfjlsJh lquhy ikfjlsJh lquhy ikfjls 115ifjp;] ckxsJh ] tkSuiqjh] foHkkl
24- MkW- ukjk;.k ¼ckG½ iqjksfgrMkW- ukjk;.k ¼ckG½ iqjksfgrMkW- ukjk;.k ¼ckG½ iqjksfgrMkW- ukjk;.k ¼ckG½ iqjksfgrMkW- ukjk;.k ¼ckG½ iqjksfgr 119ifjp;] gseorh ] tksx] 'kqHkkaxh] pk:ds'kh] guqer~ rksMh
25- Jh uFFkqth isVkjsJh uFFkqth isVkjsJh uFFkqth isVkjsJh uFFkqth isVkjsJh uFFkqth isVkjs 125ifjp;] vHkksxh ] dkSalhdkuMk] dykjatuh]dykjatuh] /kukJh dY;k.k
26- Jh lquhy cnkZiqjdjJh lquhy cnkZiqjdjJh lquhy cnkZiqjdjJh lquhy cnkZiqjdjJh lquhy cnkZiqjdj 131ifjp;] Hkwi ] nqxkZ] Jh] xq.kØh] eqyrkuh
27- lkS- laxhrk ckiVlkS- laxhrk ckiVlkS- laxhrk ckiVlkS- laxhrk ckiVlkS- laxhrk ckiV 137ifjp;] iVnhi ] rksMh] ekjok
28- Jh ujflag cksMsJh ujflag cksMsJh ujflag cksMsJh ujflag cksMsJh ujflag cksMs 141ifjp;] gehj ] dsnkj] ckxsJh] iwfj;k/kukJh] HkSjo
29- çk- lfjrk cksnsysçk- lfjrk cksnsysçk- lfjrk cksnsysçk- lfjrk cksnsysçk- lfjrk cksnsys 147ifjp;] fcaækouhlkjax ] fryax] dkeksn] gal/ouh] Nk;kuV
30- jktsaæ Hkkosjktsaæ Hkkosjktsaæ Hkkosjktsaæ Hkkosjktsaæ Hkkos 153ifjp;] fryddkeksn ] xkSMeYgkj] fcykl[kkuh];eu] fe;keYgkj
31- çk- dey HkksaMsçk- dey HkksaMsçk- dey HkksaMsçk- dey HkksaMsçk- dey HkksaMs 159ifjp;] e/kqoarh ] yyr] ekjok] iwfj;k] lksguhcgkj
32- çk- /kuJh eqGkodjçk- /kuJh eqGkodjçk- /kuJh eqGkodjçk- /kuJh eqGkodjçk- /kuJh eqGkodj 165ifjp;] ekydkSal ] iVnhi] ekydkSal] ekydkSal] HkSjo
33- MkW- fp=k eksMdMkW- fp=k eksMdMkW- fp=k eksMdMkW- fp=k eksMdMkW- fp=k eksMd 171ifjp;] 'kqn~/kdkSal ] 'kqn~/klkjax] vghjHkSjo] e/kqoarh] e/kqoarh
34- MkW- ukjk;.kjko eax:GdjMkW- ukjk;.kjko eax:GdjMkW- ukjk;.kjko eax:GdjMkW- ukjk;.kjko eax:GdjMkW- ukjk;.kjko eax:Gdj 177ifjp;] vghjHkSjo ] ;eu] e/kqoarh] jkxsJh] /kukJh
35- Jh jes'k jktgalJh jes'k jktgalJh jes'k jktgalJh jes'k jktgalJh jes'k jktgal 183
ifjp;] paikdyh ] fcykl[kuh rksMh] Hkheiykl]jkxsJh] e/kqoarh
36- Jh nÙkk=; ¼HkS¸;kth½ o>yokjJh nÙkk=; ¼HkS¸;kth½ o>yokjJh nÙkk=; ¼HkS¸;kth½ o>yokjJh nÙkk=; ¼HkS¸;kth½ o>yokjJh nÙkk=; ¼HkS¸;kth½ o>yokj 189ifjp;] tkSuiqjh ] nsl] fryddkeksn] ihyw] HkSjoh
37- Jh 'kkejko foyk;phJh 'kkejko foyk;phJh 'kkejko foyk;phJh 'kkejko foyk;phJh 'kkejko foyk;ph 195ifjp;] /kkuh] xrlkxj
38- MkW- lk/kuk f'kysnkjMkW- lk/kuk f'kysnkjMkW- lk/kuk f'kysnkjMkW- lk/kuk f'kysnkjMkW- lk/kuk f'kysnkj 199ifjp;] ek:fcgkx ] jkxsJh] 'kq)lkjax]xksj[kdY;k.k] HkfV;kj
39- MkW- f'kçk ljdkjMkW- f'kçk ljdkjMkW- f'kçk ljdkjMkW- f'kçk ljdkjMkW- f'kçk ljdkj 205ifjp;] gal/ouh ] uVHkSjo] iVnhi] Hkwi] vkHkksxh
40- Jh 'kjn lqro.ksJh 'kjn lqro.ksJh 'kjn lqro.ksJh 'kjn lqro.ksJh 'kjn lqro.ks 211ifjp;] vghjHkSjo ] lkyxojkGh] 'kksHkkojh] ckxsJh
41- çk- dqeqn fg:jdjçk- dqeqn fg:jdjçk- dqeqn fg:jdjçk- dqeqn fg:jdjçk- dqeqn fg:jdj 216paædkSal ] f'kojatuh] cSjkxh] Hkwi]