kajetan kiping: inna miłość? proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualności

8/3/2019 Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci

1/16


2/16

Kajetan Kiping

INNA MIO?

Proza polska po 1989 roku

wobec kwestii seksualnoci


3/16

Kajetan Kiping: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualnoci | 3

www.e-bookowo.pl

Copyright by Kajetan Kiping & e-bookowo

Projekt okadki: e-bookowoISBN 978-83-62480-38-8

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo

www.e-bookowo.pl

Kontakt: [email protected]

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione

Wydanie I 2011
http://www.e-bookowo.pl/mailto:[email protected]:[email protected]://www.e-bookowo.pl/


4/16


www.e-bookowo.pl

Spis treci

Wstp.......................................................................................................................................................... 5

Rozdzia I................................................................................................................................................... 8

Kwestia seksualnoci w literaturze polskiej po 1989 roku 81. Tematyka homoerotyczna w literaturze polskiej XX wieku .................................................. 8

2. Od gender po queer theory ................................................................................................................ 12

3. Seksualno tradycyjna i homoseksualna w literaturze polskiej po 1989 roku ........ 154. Literacki obraz postaci a problem seksualnoci ...................................................................... 205. Obraz wiata heteroseksualistw w prozie o tematyce homoseksualnej..................... 23

Rozdzia II .............................................................................................................................................. 27

Rne modele ycia seksualnego w literaturze polskiej po 1989 roku 271. Podzia literatury traktujcej o odmiennej seksualnoci ..................................................... 272. Typy postaw bohaterw w prozie o tematyce homoerotycznej ....................................... 32

2.1 Romantycy ..................................................................................................................................... 322.2 Cwele i cioty .................................................................................................................................. 382.3 Wyzwoleni seksualnie .............................................................................................................. 412.3.1 Wyzwoleni realnie.................................................................................................................. 412.3.2 Wyzwoleni rzekomo .............................................................................................................. 432.4 Utrzymankowie ............................................................................................................................... 43

2.5 Bohaterowie patologiczni........................................................................................................... 442.6 Postaci maskujce swoj odmienn seksualno ............................................................ 45

3. Kategoria zdrady literaturze o tematyce seksualnej .............................................................. 47

4. Kategoria kary za odmienno ......................................................................................................... 495. Kwestia grzechu i upadku .................................................................................................................. 51

6. Kategoria przestrzeni ........................................................................................................................... 54

7. Sposoby pisania o odmiennoci ....................................................................................................... 56

Rozdzia III ............................................................................................................................................ 57

Inna mio? O ambiwalentnym traktowaniu seksualnoci w literaturzepolskiej po 1989 roku 57

1. W poszukiwaniu normalnoci .......................................................................................................... 57

2. W poszukiwaniu zaspokojenia seksualnego .............................................................................. 62

3. Dwoisto pragnie............................................................................................................................... 664. Rne drogi, jeden cel .......................................................................................................................... 67

5. Stereotyp a ukazywanie homoseksualizmu w literaturze ................................................... 68

Zakoczenie .......................................................................................................................................... 73

Bibliografia 75


5/16


www.e-bookowo.pl

Wstp

Tematem pracy jest: Inna mio? Proza polska po 1989 roku wobec kwestiiseksualnoci. Inna mio w tym wypadku to nie tylko sfera emocjonalna czyuczuciowa, ale take mio pojmowana wsensie fizycznym. Za inn miow tej pracy traktuje si homoseksualno, biseksualno, jak rwnie patolo-

gie seksualne, z ktrymi niejednokrotnie w literaturze wspczesnej mona sispotka.

Obszar badawczy w tej rozprawie bdzie obejmowa proz polsk po 1989roku, zwaszcza twrczo dwch krtkich okresw, najsilniej zwizanychz innoci seksualn. Pierwszy z nich to lata 1989 1990, drugi natomiast to2003 2008. Nie bez powodu wanie te lata zostay wyszczeglnione, ponie-wa lata 1989 1990 to czas pewnego przeomu spoecznego, odwily zauwa-anej rwnie w literaturze. Warto zwrci uwag, i jeden z pierwszych nu r-

tw prozy o odmiennociach seksualnych Gorce uczynki Witolda Jabo-skiego to utwr ju z 1988 roku, wktrym zauwaamy zapowied swoistejrewolucji seksualnej, ale jest to tekst odosobniony, wic cezur przesuwamyna rok kolejny, uznawany przez badaczy za moment przemian1. Lata 2004 2008 to z kolei czas, w ktrym literatura homoseksualna wyemancypowaa siznacznie, poczynajc od pamitnika Magdaleny Okoniewskiej, koczc cho-ciaby na Gupcu Ewy Schilling. Emancypacja ta trwa nadal, o czym wiadczyfakt, e na rynku wydawniczym pojawio si ju kilka nowych pozycji ksi-

kowych traktujcych o odmiennej seksualnoci, zazwyczaj pod wzgldem so-cjologicznym, ale nie tylko, s to chociaby: Dzianina z misa Katarzyny Bielas,Teatr pci Jacka Kochanowskiego, Gejdar Dominiki uczak i Mike Urbaniakaczy te wydane dopiero teraz Dzienniki 1927-1969Anny Kowalskiej bliskiejprzyjaciki Marii Dbrowskiej.

Utwory, o jakich traktuje ta praca, to w wikszoci pozycje do nowe, a cosi z tym wie sabo opracowane w literaturze przedmiotu. O tzw. tosamo-

1P. Czapliski, lady przeomu. O prozie polskiej 1976-1996, Krakw 1997, s. 109-110.


6/16


www.e-bookowo.pl

ci homoseksualnej traktuje rozprawa dra Baeja Warkockiego, Homo nie-wiadomo, rwnie Ingi Iwasiw, (ale tu mamy bardziej do czynienia z tematy-k gender) Gender dla rednio zaawansowanych. Wykady szczeciskie. Po-wstao rwnie kilkanacie artykuw o takiej tematyce, ktre bywaj jedyniezarysami tematyki literatury homoseksualnej (tu np. Wojciech mieja). Tym bardziej wic problematyka innoci wydaje si ciekawa i godna zbadania.

Utwory opisywane w pracy byy kompletowane ze wzgldu na swoj r-norodno. Podstawowym zaoeniem bowiem byo skupienie si na wielumoliwych sposobach ukazywania kwestii innej mioci, std te pozycjedobierane byy w takich sposb, by znacznie ze sob kontrastoway.

Co wane, dobr przykadw odbywa si ze wzgldu na rnorodno ga-tunkw i konwencji literackich. Nie mamy tu jedynie do czynienia z powie-ciami, jest take pamitnik i wyznania. Wiele tekstw nosi rwnie znamionaautobiografizmu. Za ciekaw mona take uzna gr konwencjami. Mamy tukrymina Edward Pasewicz i jego mier w darkroomie, romans Trzech Pa-nw w ku, nie liczc kota Bartosza urawieckiego, jak rwnie powiez licznymi elementami groteski, czego dowodzi LubiewoMichaa Witkowskie-go. Taki zestaw zaprezentowanych utworw mia pokaza ju nie tylko wie-lowymiarowo, lecz take moliwoci, jakie daje literatura do ukazywaniazastanej rzeczywistoci.

Cel pracy to oprcz prezentacji nurtu literatury homoerotycznej, przedewszystkim prba opisu innej mioci, modeli ycia seksualnego, typologii po-staci ukazywanych w literaturze o takiej tematyce. Zastanowienie si, na jakiesposoby twrcy przedstawiaj odmienno, jakich rodkw do tego potrzebu-j, jakich uywaj. Za wane uznaje si take kategorie wprowadzone w tejpracy, np. zdrada, kara, grzech i upadek, stanowice kryterium wartociowa-nia moralnego.

Istotnym bodcem do napisania tej pracy, by rwnie cel wyszy chukazania samego tworzenia jako sposobu na emancypacj homoseksualizmu,oswajanie i zapoznawanie z problemem spoeczestwa, atake wprowadzanieidei rwnoci, jakby godnie ze sowami prof. Leszka Koakowskiego: Mwic,e ludzie s rwni, mamy na myli, e s rwni w ludzkiej godnoci, ktra ka-demu przysuguje i ktrej nikt nie ma prawa gwaci2. Istotna w tej pracy jestrwnie prba udowodnienia, e polska literatura homoseksualna faktycznieistnieje, a co wicej rozwija si w niezwykle szybkim tempie.

2L. Koakowski, O rwnoci [w:] Tene, Mini-wykady o maxi-sprawach, Krakw 2003, s. 22.


7/16


www.e-bookowo.pl

Praca skada si ze wstpu, trzech rozdziaw i zakoczenia. W pierwszymz rozdziaw poruszono: kwesti seksualnoci w literaturze polskiej po 1989,nie zapominajc oczywicie o historycznoliterackim aspekcie ukazywania ho-moseksualizmu. W drugim przedstawiono: rne modele ycia seksualnegow literaturze polskiej po 1989 roku, tworzc typologi postaci, jak i sposobyukazywania rnych kategorii ycia w teje literaturze. Ostatni rozdzia po-wicony zosta natomiast ambiwalencji tkwicej w traktowaniu seksualnociw polskiej literaturze po interesujcym nas roku.. Tu rwnie rozpatrywanoproblem stereotypu, jaki wyksztaci si wwiadomoci spoecznej na tematodmiennoci seksualnej, a take pokazano prb jego przeamywania przezliteratur o innej mioci.


8/16


www.e-bookowo.pl

Rozdzia I

Kwestia seksualnoci w literaturze polskiej po 1989

roku

1. Tematyka homoerotyczna w literaturze polskiej XX wieku

Nie mona mwi o wspczesnej literaturze o tematyce zwizanejz mniejszociami seksualnymi, bez uprzedniego zagbienia si w to, co litera-

tura kreowaa i przedstawiaa na ten temat wczeniej. Nie chciabym jednakzajmowa si tu rekonstruowaniem drogi w literaturze do swobodnego pisa-nia o homoseksualizmie czy jakiejkolwiek innej formie mioci. Zamierzamtylko zwrci uwag na te utwory, ktre w jaki sposb amay tabu, opowia-day o tym, o czym inni bali si pomyle. Tych utworw w literaturze polskiejXX wieku jest, co moe si wydawa dziwnym, cakiem sporo. Poczynajc odprozy Stanisawa Ignacego Witkacego, koczc na tekstach Witolda Jabo-skiego. Niektrzy twierdz, e nawet przyja w Nocach i dniach Marii D-

browskiej midzy Agnieszk Niechcicwn i jej guwernantk nosi take zna-miona mioci3. Z kolei ju w wydanym w 1927 roku dziele Witkacego Poe-gnanie jesieni jest opisany kontakt cielesny midzy dwoma mczyznami Atanazym Bazakbalem i panem ohojskim. Jednak to nie jedyny obraz o cha-rakterze homoseksualnym znajdujcy si w twrczoci Witkacego, bowiemjego 662 upadki Bungarwnie przedstawiaj akt homoerotyczny. Co wicej,utwr ten zosta napisany na dugo przed Poegnaniem jesieni, bo w 1919 ro-

3 D. Nosowska, Sownik motyww literackich, Bielsko-Biaa 2004, s. 138-134.
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dorota_Nosowska&action=edit&redlink=1http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dorota_Nosowska&action=edit&redlink=1


9/16


www.e-bookowo.pl

ku. W powieci tej mamy ju do czynienia z przeamywaniem obyczajowegotabu, o czym wiadczy chociaby ten fragment:

O czym mylae, e jeste tak podniecony? spyta ze miechem Bungo, za-

uwaywszy pewn zasadnicz zmian u ksicia. Ten nie odpowiedzia, tylko nagleprzekrci guzik od lampy, ktra owietlaa ny, ispojrza na Bunga. Bungowimiech zamar na ustach4.

I chomoe si wydawa ten fragment bardzo aluzyjnym i wskazujcym napewne konotacje, Witkacy zaskakuje czytelnika jeszcze bardziej, przedstawia-

jc pozbawion jakichkolwiek emocji czy uczu dyskusj na temat homoero-tycznego aktu:

Chcesz? spyta gosem, ktrego prawie nie pozna. Ksi skin gow. Masz te? spyta znowu Bungo. Bez tego nie doda z cieniem obrzydzenia wgosie.

Poszukam odpowiedzia ksi[] Nie ma rzek bezradnie z ponur, beznadziejn dz w gowie. Ale teraz

Bungo kombinowa dalej. A wic perwersja i dam rewanu rzek zimno, jakby si targowa

w sklepie.

Dobrze. / Sowo? / Sowo.Zga lamp szepn Bungo. Ksi skrci wiato i wlizgn si pod balda-

chim5.

Przywoane fragmenty maj by dowodem na to, e w literaturze polskiejju na pocztku wieku XX pojawiay si elementy erotyki homoseksualnej,do odwanej sdzc po utworze Witkacego.

Przykadem na bardziej zawoalowane emocje, skonnoci i ukazywanie

odmiennoci, moe by rwnie opowiadanie Jarosawa Iwaszkiewicza Na-uczyciel.Utwr, napisany w styczniu 1936 roku, opowiada histori modzie-cw z pewnego dobrego domu. Akcja opowieci rozgrywa si podczas I wojnywiatowej, kiedy to nauczyciel Pan Kazimierz, przybywa do majtku Okta-wiana. To historia zauroczenia si w kim nieosigalnym, kim, kto pozostajetylko marzeniem i zakazanym owocem. Oto szesnastoletni Felek dostrzega

4 S.I. Witkacy, 662 upaki Bunga, [w:] Dyskretne namitnoci. Antologia polskiej prozy homoe-rotycznej, wybr: W. Johling, Pozna 2002, s. 31

5Tame, s.32.


10/16


www.e-bookowo.pl

w swoim nauczycielu kogo, kto wzbudza w nim emocje seksualne. Dominantatych fascynacji ujawnia si w momencie, gdy to pan Oktawian, po powrociez Odessy zwalnia, w zwizku z sugesti pani Julii, nauczyciela. Iwaszkiewiczdoskonale opisuje emocje Felka i moment jego (z reszt zakazanego) poe-gnania z panem Kazimierzem:

Felek powtarza przez zacinite zby. Felek, Felek, musisz zrozumie,musisz mnie i siebie zrozumie.

Co zrozumie, co zrozumie krzycza z gniewem chopiec. Zrozumie, ewszystko, wszystko takie szczcie e caa nasza przyja, to tylko to tylko

Milcz, milcz bagalnie, zmieniajc nagle ton, zawoa Kazimierz powolnymruchem scaowywa zy, spywajce po jego policzkach, caowa oczy, brwi, czoo6.

W opowiadaniu Nauczyciel Iwaszkiewicz poczy, tak naprawd, dwieistotne kwestie. Zestawi problem mioci, moliwe, e tej pierwszej (w przy-padku Felka), zawsze bardzo fascynujcej i niezwykle silnej, zmioci zaka-zan tu homoseksualn. Co wicej, ujcie tematu przez Iwaszkiewicza sta-nowi przeciwiestwo dla propozycjiWitkacego. On to w odrnieniu od twr-cy Nienasyceniaskupia sinie na dzach (tak jak w Witkacy w 662 upadkachBunga), tylko na sferze umysu, fascynacji drugim czowiekiem, jego intelek-

tem. Pisz tak, bo Iwaszkiewicz, przedstawiajc przyja pana Kazimierzaz Felkiem, czsto ukazywa ich jako ywo sob zainteresowanych, ale waniepoprzez dyskusje na wane tematy, rozmowy. Std te czytelnik moe sdzi,e Felkowi nie chodzio odoznania seksualne, a wrcz przeciwnie o spenie-nie swojego zauroczenia mentalnego.

Warto tu wymieni take innych polski twrcw z nurtu homoerotycznegoi przypomnie ich dziea, np. Karol Szymanowski i jego Sympozjon, WitoldGombrowicz Trans-Atlantyk, Jerzy Waldorff i Firek. Od lat 20-tych po lata 80-

te XX wieku powstaway zreszt liczne utwory traktujce o kwestiach zwiza-nych z seksualnoci odmienn. Ich twrcy to przede wszystkim Roman Brat-ny, Stanisaw Grochowiak, Marian Pankowski, Janusz Gowacki, Jerzy Andrze-jewski czy Kazimierz Henczel7.

Jak kady wie, Polska przed dugi czas nie bya rajem dla pisarzy i poetw.Ich twrczo, czsto cenzurowana, nie trafiaa do odbiorcw, dlatego tymbardziej chciabym wspomnie o dwch utworach: o Rudolfie Mariana Pan-

6 J. Iwaszkiewicz, Nauczyciel, [w:]Dyskretne namitnoci, s. 89.7Dyskretne namitnoci, s.250.


11/16


www.e-bookowo.pl

kowskiego i Zatoce ostwTadeusza Olszewskiego. Pierwsze wydanie Rudolfato rok 1980 Londyn, w Polsce rok 1984, czyli czas, kiedy o homoseksuali-zmie mwio si mao albo w ogle. Utwr ten wywoa niewielkie zainter e-sowanie i przeszed tak naprawd bez echa. Ciekawsz histori moe si po-chwali Olszewski. JegoZatoka ostw, cho napisana ju w roku 1988, wydanazostaa dopiero w roku 2008. Wczeniej utwr ten by publikowany we frag-mentach m. in. na amach Nurtu8.

Trzeba jednak stwierdzi, e w literaturze polskiej XX wieku homoerotyzm niejest miejscem pustym kulturowo. Mamy tu do czynienia ze swoistym paradok-sem z jednej strony spoeczna nieakceptacja i potpienie, zdrugiej za denienajwiatlejszych umysw narodu ku zmianie tego stanu rzeczy9. Trudno niezgodzi si z cytowanym Johlingiem. Pisarze przecie poprzez swoje dzieapotrafi wpywa na masy, tworzy zrywy, narzuca mod. Wydaje si jednak,e odmienno seksualna jest czym, co nadal pozostaje w cieniu literatury.Ch liberalizacji i wzbudzania wikszych pokadw tolerancji wobec homo-seksualizmu moga by powodem tworzenia takich wanie utworw. Moewynikao to take zpobudek uwiadamiania spoeczestwa eby ludziew ogle zdawali sobie spraw z istnienia tej innoci.

Warto w tym kontekcie zastanowi si, jaki obraz homoseksualistw jestwykreowany w literaturze polskiej XX wieku i z czego ten obraz moe wyni-ka. I tutaj, na zakoczenie rozwaa historycznoliterackich, najtrafniejszyzdaje si cytat: Obraz homoerotyzmu w literaturze polskiej jest wic najczciejprzesycony tragizmem lub grotesk. wiadczy to o zapnieniu w emancypacjii kulturze erotycznej spoeczestwa10. Myl, e Johling ma duo racji, jednakcytat ten odnosi si waciwie przede wszystkim do literatury polskiej do oko-o 1990 roku, gdy mniej wicej wtedy twrcy zaczli, momentami niezwyklezacit, emancypacj. Zaczli nazywarzeczy, tak jak one rzeczywicie wygl-daj. Przykadem na to mog by chociaby Gorce uczynki Witolda Jabo-skiego pochodzce ju z 1988 roku, a take Seks, zbrodnia i kara wizienieJerzego Nasierowskiego z roku 1990, o czym bdzie jeszcze mowa.

8T. Kaliciak, Posowie, [w:]T. Olszewski,Zatoka ostw, [b.m.] 2007, s.191.9Dyskretne namitnoci, s. 5.10Dyskretne namitnoci,s.6.


12/16


www.e-bookowo.pl

Rozdzia II

Rne modele ycia seksualnego w literaturze pol-

skiej po 1989 roku

1. Podzia literatury traktujcej o odmiennej seksualnoci

Na wstpie kolejnego rozdziau tej pracy chciabym zaproponowa podzialiteratury traktujcej o odmiennej seksualnoci. Podzia ten bdzie stanowipodstaw do wyszczeglnienia typw postaw bohaterw, jakie mona wyr-

ni w prozie o tematyce homoerotycznej.Najpierw warto zastanowi si, czym jest w model ycia seksualnego? Za

model ycia seksualnego bd w tej pracy traktowa sposb podejcia bohate-ra do sfery erotycznej, mentalnej, seksualnej, ale take tej emocjonalnej. Takieszerokie podejcie spowodowane jest tym, e nie mona odmiennoci utosa-mia jedynie z seksem, gdy w ten sposb dokonywaoby si zawania pr o-blemu.

Na pocztku chciabym przywoabohaterw, dla ktrych seks sta si sen-

sem ycia, przysaniajc tym samym pozostae kwestie zwizane z funkcjono-waniem w wiecie. Postawy takie odnajdujemy chociaby w Lubiewie MichaaWitkowskiego, o ktrym ju wspominaem w poprzednim rozdziale. Tu Patry-cja i Lukrecja bohaterowie pedalskiego eposu jako dojrzae cioty opowia-daj o swoich przygodach, praktykach, a take dowiadczeniach. Warto przy-woa czynnoci, jakie odbyway si przy publicznej szalecie, jak i w niej:

Jeli przychodzie tu tylko po to, aby si wyszcza, wychodzie od razu.

W przeciwnym wypadku dugo krye wok blaszaka czekajc, a kto wejdziedo rodka. Wtedy naleao odczeka par chwil, wej, stan obok i zacz si


13/16


www.e-bookowo.pl

onanizowa, spogldajc ktem oka na mczyzn, ktry najczciej wcale nie si-ka, tylko delikatnie, powoli porusza skr. Wwczas lody pkay imona byoprzesta udawa.50

Fragment ten ukazuje w naturalistyczny sposb prby, techniki, jak rw-nie pewne zasady, jakie panoway w wiecie homoseksualistw, gotowych nazaspokojenie swoich potrzeb, w PRL-u. Patrycja i Lukrecja ujawniaj takeswoje fascynacje prawdziwymi mczyznami, a co za tym idzie, tworz pewienkanon atrakcyjnoci mczyzn:

Bo jednak mwcie, co chcecie, ale jak na mj gust, to prawdziwy chop, to za-mknity chop. Jak na wolnoci, to znaczy, e by grzeczny, e to jaki l izus. Chop

ma rozrabia, by niepokorny! Nie mwi ju o maturze, tylko normalnie: w wi-zieniu, w wojsku, no, chocia w poprawczaku eby by. Od biedy w stray poar-nej51

Dalszy fragment utworu Michaa Witkowskiego traktuje o tym, jak to Patry-cja i Lukrecja czuj si docenione, bdc obraane: Wy, kurwy, peday, kurwa,peday, ja pierdol!52. W kocu s w centrum zainteresowania, stojc pod wi-zieniem penym prawdziwych mczyzn. Te obelgi echc ego bohaterw,

cieszy ich fakt, e jak sami twierdz bardzo podniecaj winiw. Uwaaj,e to wydarzenie, ten widok zapadnie gboko w pami uwizionychi z pewnoci w nocy czsto bd wraca do tych chwil 53. Takie podejcie bo-haterw do rzeczywistoci precyzuje nam ich charakter, cele, jak i sens ycia,o ktrym wspominaem. Znamiennym potwierdzeniem moich przypuszczes kolejne dwa fragmenty powieci Lubiewo: Nie chodzilimy ze sob, bo i onija szukalimy mskich facetw, najchtniej heretykw. I tak jako posucha byana dworcu, a mymy musieli co zarwa. Tak jak narkoman musi dosta swoj

dziak54. Do drastyczne porwnanie, aczkolwiek bardzo obrazowe. W tymfragmencie otrzymujemy potwierdzenie wczeniejszych przypuszcze. Seksjest swego rodzaju uzalenieniem. Dochodzi tutaj do polowa na ofiar, ktrazaspokoi najwaniejsz z potrzeb bohaterw. Do szczytu absurdu dochodzi,

50 M. Witkowski, Lubiewo, Krakw 2005, s.27-28.51Tame, s.61-62.52Tame, s.62.53Tame.54Tame, s.67.


14/16


www.e-bookowo.pl

gdy sacrum zestawiane jest z profanum. Mamy nawet do czynienia ze swego

rodzaju patosem, ktry w tym wypadku moe jedynie oburza albo mieszy:

Wic byo tak: pewnego dnia obie mamy chcic, cikie niedospanie, a tu ani nalekarstwo, nic. Park pusty, zimno, dworzec sami ebracy. I my jak takie dwie e-braczki, ebrzemy o t lach wit, chuja w., dup w. Bo ju sobie witoz nich zrobilimy.55

Przykady mona by mnoy. Istotniejszy jest jednak sposb, w jaki bohate-rowie, okoo czterdziestoletni mczyni, opowiadaj o swoich seksualnychekscesach wanie jak o zwyczajnych czynnociach, przyzwyczajeniach,pewnej rutynie.

Rzeczywisto rozentuzjazmowanych gejw pokazuje rwnie powieMarcina Szczygielskiego Berek. Za charakterystyczny mona tu uzna opiskontaktu seksualnego z nowo poznanym, a w sumie jeszcze nie poznanymmczyzn, bowiem samo poznanie dokonuje si wanie w trakcie kontaktucielesnego:

W sabym wietle czerwonej arwki wypatruj mojego objawienia.[] Umie-cham si i klkam przed nim. Lekko cauj nagi fragment skry pod ppkiem, do-

ni leciutko zaczynam masowa jego krocze. Wolno rozpinam suwak rozporkai odchylam gumk slipek.[] Lew rk trzymam odcignite slipki, praw leciut-ko ciskam jego jajka i obcigam na caego. A do koca.[] Czuj go daleko zamigdakami.[] Chopak wypina biodra do przodu, potem je cofa i tryska przywtrze gonego jku.[] Krci mi si w gowie, fala szczcia zalewa mnie jakprzypyw. Poykam go i setki tysicy potencjalnych ludzkich istnie. Wysysamostatni kropl. Euforia. Dla takich chwil jak ta warto y.56

Jak wida, nie tylko homoseksualici czasw PRL-u poszukuj seksualnychdozna, ktre staj si dla nich sensem ycia. W przytoczonym fragmencienajlepiej obrazuj to dwa ostatnie zdania, staj si pewnym podsumowaniemi streszczeniem tego, co chciaem ukaza wpyw seksu (uzalenienia od nie-go) na ycie bohaterw. Takie zachowania s widoczne take w innych utwo-rach, ktrymi bd si zajmowa w szczegowej specyfikacji postaw bohate-

55Tame, s.75.56 M. Szczygielski, Berek, Michaw-Grabina 2007, s.16-17.


15/16


www.e-bookowo.pl

rw, tj. Rdza Ewy Berent, Gorce uczynkiWitolda Jaboskiego, Seks, zbrodniai kara Jerzego Nasierowskiego, Mury Hebronu Andrzeja Stasiuka i inne.

Jednak naley pamita, e ukazywanie homoseksualnoci w kategoriach fi-zjologicznego uzalenienia to postrzeganie literatury traktujcej o odmienno-ci seksualnej z jednej tylko perspektywy. Teraz chciabym ukaza t drugstron, ktra jawi si czytelnikowi jako poszukiwanie normalnoci i zwycza j-noci. Jako pierwszy przykad przywoam fragment powieci Pozytywni Macie-ja Millera, ktry to, kreujc posta Strepsilsa, nadaje jego zachowaniom ambi-walencji:

Oficjalnie, najwikszym pragnieniem Strepsilsa byo znalezienie kogo na sta-e. Gada o tym do znudzenia, spdza godziny na czatach internetowych, odpo-

wiada na dziesitki ogosze. Przez cay tydzie obmyla kreacj i pieczoowiciedobiera dodatki.[] W sobot wieczorem nakada na twarz poow drogerii (ej,chopcy malowani) i z dreniem serca podjeda wczeniej zamwion Gold Taxipod czerwony daszek. [] I znowu nic z tego.57

Oficjalne pragnienie staje si tylko mrzonk, drugoplanowy bohater opisy-wany przez narratora bezporedniego, sam nie wie, czego oczekuje od ycia.Deklaruje swoj ch odnalezienia mioci, zakochania si, jednak jego dziaa-

nia s sprzeczne z wypowiadanymi sowami. Strepsils staje si tym samymrzekomo porzdnym mczyzn, ktry poprzez swoj nieudolno i braksilnej woli zatraca si w swoich postanowieniach. Celowo przywoaem tencytat na pocztku, poniewa mona go traktowa jako przykad przejciowy.Mam tu na myli pewne niezdecydowanie, chci, ktre w rezultacie staj sitylko niezrealizowanymi celami. A moe s to po prostu faktycznie cele, kt-rych bohater nie jest w stanie zrealizowa, dlatego pozostaj one tylko jegomarzeniami.

Problem poszukiwania pojawia si take w innych utworach o tematyceseksualnej. Magdalena Okoniewska w swoim pamitniku Mj wiat jest kobie-t. Dziennik lesbijki w znakomity sposb ukazuje codzienno, a co najwaniej-sze zwyczajno teje codziennoci w yciu lesbijki poszukujcej szczcia.Ciekawe jest to, e jakikolwiek kontakt seksualny w tym utworze nie jest wul-garny, a staje si dopenieniem jakiego istotnego uczucia:

57 M. Miller, Pozytywni, Krakw 2005, s. 12


16/16


www e bookowo pl

Gdy kpiemy si razem, to zwykle ja myj Magorzat elem do peelingu, nacie-ram jej ciao, a potem przytulam si do jej plecw. Jest taka jdrna, gadka i mikkajednoczenie. Badam opuszkami palcw jej ciao, centymetr po centymetrze. Budzimj zachwyt, nawet niewielkie rozstpy na jej skrze tu i tam, lekki cellulitis, ktry

zaczyna si pojawia na granicy ud i poladkw, wywouj moj czuo. Czy to mi-o?58

Jakwida, gwna bohaterka, ktra jednoczenie jest autork tego pamit-nika, sama zadaje sobie pytanie, czym ta czuo, ofiarowana swojej partnerce,moe by spowodowana. Wszelkie mankamenty ciaa, jak rozstpy czy cellul i-tis, nie maj wikszego znaczenia, poniewa nie tylko to jest rdem namit-noci i oddania. Odchodzimy tym samym od widocznego w poprzednich cyta-

tach kultu ciaa czy te od kultu prawdziwych mczyzn, skupiajc si nawntrzu, na codziennoci, ktra cho nie do koca zwyczajna, takow si stajedziki oboplnym wysikom i prbom.

Zanim przejd do zacytowania fragmentu kolejnego utworu, chciabym wy-jani, co rozumiem pod pojciem normalnoci, aby to stwierdzenie nie po-zostawao bez pokrycia. W moim mniemaniu jest to dno do funkcjonowa-nia w wiecie heteroseksualnym jako osoba homoseksualna na chociaby po-dobnych, wspmiernych prawach i zasadach. Rozumiem przez to take po-

rwnywalne szanse realizowania si zarwno w sferze zawodowej, jak i tej(a moe przede wszystkim) uczuciowej.

W GupcuEwy Schilling do dosadnie zostao przedstawione to poszuki-wanie normalnoci. Tu dwie kobiety rozmawiaj o tym, co mogoby ich -czy, rozmawiaj o tym zwyczajnie, jak zwyka, nie majca wiadomoci o d-miennoci, para:

ja sobie nie wyobraam. ja wiem e mi si podobasz. ale zawsze trzymaa mnie

na taki dystans e nie bardzo wiedziaam z ktrej strony do ciebie p odej. czasemmylaam e zauwaysz co si ze mn dzieje. ale powiem ci szczerze e nie mogobieca zbyt wiele. bardzo mnie pocigasz ale nie wiem czy nam si uda co wicej.jeeli to si uciesz. a jak nie? Bardzo ci lubi

jestem du dziewczynk. przeyj. Raz i drugi okazja przesza mi koo nosa.teraz chc sprbowa.59

58 M .Okoniewska, Mj wiat jest kobiet. Dziennik lesbijki, Warszawa 2004, s.11159 E. Schelling, Gupiec, Olsztyn 2008, s.18.

kajetan kiping: inna miłość? proza polska po 1989 roku wobec kwestii seksualności

Documents