KALKINMADA TEMİZ ENERJİ

TÜRKİYE

LPG ENDÜSTRİ RAPORU

Ocak 2007

Tarih: Ocak 2007 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Dünya LPG Birliği (WLPGA) tarafından 2002 yılından itibaren 6 ülkede uygulanan ‘Likit Petrol Gazı’nın Kırsal Alanda Yaygınlaştırılması’ projesinin 2006 yılında başlayan Türkiye ayağı ‘Kalkınmada Temiz Enerji’ adıyla hayata geçirilmektedir. Bu kapsamda 15-17 Ocak 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilecek çalıştayda potansiyel projeler geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Hazırlayan : Kaan ESİN

2

İÇİNDEKİLER 1. KALKINMADA TEMİZ ENERJİ .......................................................................... 4

2. TÜRKİYE ENERJİ GELİŞİMİ .............................................................................. 5

2.1. Genel Bakış .................................................................................................... 5

2.2. Enerji Gelişimine Genel Bakış ...................................................................... 5

3. TÜRKİYE LPG PAZARI .................................................................................... 10

3.1 Pazar Hacmi/Talep ....................................................................................... 10

3.2 LPG Tedariği ................................................................................................ 13

3.3 Dağıtım Şirketleri / Pazar Payları ................................................................ 14

4 TEDARİK ve DAĞITIM / TÜPLER .................................................................... 16

4.1 Yerel Tedarik ve Dağıtım Sistemi ............................................................... 16

4.2 Tüpler............................................................................................................ 16

5 YAPI /POLİTİKA/GÜVENLİK/STANDARTLAR................................................ 18

5.1 Endüstri Yapısı............................................................................................. 18

5.2 Yapısal Düzenleme ...................................................................................... 18

5.3 Devlet Politikası ........................................................................................... 19

5.4 Güvenlik........................................................................................................ 20

5.5 Standartlar.................................................................................................... 21

6 LPG FİYATLANDIRMA/ DİĞER YAKITLAR/ EKİPMANLAR .......................... 23

6.1 LPG Fiyatlandırması .................................................................................... 23

6.2 Diğer Yakıtlar................................................................................................ 23

6.3 LPG Alet ve Ekipmanları ............................................................................. 24

7 ELEŞTİRİLEN KONULAR/ENGELLER/STRATEJİLER .................................. 26

7.1 LPG Fiyatlandırma ....................................................................................... 26

7.2 Rakip Yakıtlar ............................................................................................... 26

7.3 Devlet Enerji Politikası ................................................................................ 26

7.4 LPG Tüpleri .................................................................................................. 27

7.5 LPG Aletleri .................................................................................................. 27

7.6 Kırsal Bölgelerde LPG’ye Ulaşım İmkanı ................................................... 27

7.7 Güvenlik........................................................................................................ 28

7.8 Güvenlik Standartlarının Uygulaması ........................................................ 28

8 TABLO LİSTESİ ............................................................................................... 29

9 ŞEKİL LİSTESİ ................................................................................................. 30

3

1. KALKINMADA TEMİZ ENERJİ

WLPGA ve UNDP’nın işbirliği ile kırsal bölgelerde yaşamakta olan insanların daha çağdaş enerji ve yaşam koşullarına kavuşması amacıyla LPG kullanımının arttırılması öngörülmüştür. Daha önce 6 pilot ülkede (Gana, Honduras, Çin, Güney Afrika, Vietnam, Fas ) uygulanmış olan projenin 7. ‘sine Türkiye’de başlanmıştır. Türkiye’de nüfusun çoğunluğu tarafından 1960 yılından beri kullanımı günden güne artarak çoğalan LPG günümüzde 13.5 milyon hanede yaklaşık 1.5 milyon araçta kullanılmaktadır. Dünya’nın en sağlıklı ve temiz yakıtlarından olan LPG geçmişteki hızlı yükselişinin yerini durağan bir sürece bırakmıştır. Bu sürecin durağan oluşu Dünyada büyüyen enerji piyasası ve artan enerji talebi gözönüne alındığında pazar kaybı anlamına geleceğinden sorunların hızla tesbiti ve çözümünü gerekli hale getirmiştir. WLPGA VE UNDP işbirliğinin ürünü olan ”LP Gas Rural Energy Challenge Programme“ çatısı altında günümüzde LPG nin kırsal bölgelerde desteklenmesini sağlamak ve önündeki engellerin kaldırılarak kırsal bölgelerde yaşayan insanlarla buluşturmak amaçlanmıştır. Raporda yer alacak olan bilgiler aşağıda belirtilen kaynaklardan elde edilmiş güncel bilgilerdir. Kaynaklar : Türkiye LPG Derneği (TLPGD), PETDER (Shell, BP, Total ) Aygaz, İpragaz, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türk Standartları Enstitüsü Kurumu (TSE), Elektrik işleri Etüt İdaresi (EİE), Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

4

2. TÜRKİYE ENERJİ GELİŞİMİ 2.1. Genel Bakış Türkiye, Asya ve Avrupa kıtalarının birleştiren bir köprü konumundadır.Birbirinden farklı kültür ve medeniyetleri biraraya getiren Türkiye Cumhuriyeti gerek jeostratejik gerekse jeopolitik konumu nedeniyle bölgenin ekonomik ve stratejik değeri olan önemli bir ülkesidir. Doğusunda Gürcistan, Ermenistan,Azerbeycan/Nahcivan ,İran güneyinde Irak ve Suriye batısında ise Yunanistan ve Bulgaristan ile komşudur. Türkiye’nin karasal yüzölçümü 780.000km2 olup 2005 yılında yapılan istatistiklere göre nüfusu 73.5 milyon kişidir. Toplam nüfusun %49.8’i erkek, % 50.2’si kadınlardan oluşmaktadır. Nüfusun %53.4’ü 30 yaşın altında bir nüfus yoğunluğuna sahip olup Avrupa’nın en genç nüfuslarından birine sahiptir. Yıldan yıla hızla büyüyen ekonomisi ile Türkiye de 2006 yılı enflasyon oranı T.C. Merkez Bankası beklentilerine göre sene sonuna kadar %9.63 olacağı tahmin edilmektedir. En son istatistik ve değerlendirmelere göre kişi başına düşen milli gelir 2006 yılı için yıllık 5.202$ öngörülmektedir. 2.2. Enerji Gelişimine Genel Bakış 1935 yılında maden kaynaklarının araştırılması için kurulan Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, elektrik ve enerji kaynaklarının araştırılması için EİE, bu üretim işletmelerin finansmanı içinde Etibank kurulmuştur. Türkiye’de birincil ve ikincil enerji kaynakları olarak ele alınan kaynaklardan birincil enerji kaynaklarına içinde petrol, doğalgaz ve kömürü sayabiliriz, bunlar yenilenmeyen enerji kaynaklarıdır. Hidrolojik enerji, rüzgar enerjisi ve güneş enerjisi vs. ise yenilenebilir enerji kaynaklarıdır. Türkiye’de enerji üretiminde üretim payındaki sırasıyla doğalgaz, linyit, akaryakıt,hidrolik ve taş kömürü kullanılmaktadır. Enerji üretimi büyük oranda kamu kuruluşları tarafından gerçekleştirilmektedir. Üretimin talebi karşılayamadığı yerdede ithalat yapılmakta olup bunlar içinde en büyük payı Petrol ve Doğalgaz almaktadır. Mevcut Enerji Rezervleri-Üretim ve Tüketim Düzeyleri aşağıda belirtildiği gibidir.

Enerji Kaynakları Toplam Rezerv Taş kömürü (Milyon ton) 1.126 Linyit (Milyon ton) 8.075 Hidrolik (GWh) 125.000 Ham Petrol (Milyon ton) 41,8 Doğalgaz (Milyar m3) 8,7

Tablo 1. Türkiye Enerji Rezervleri 2002 1

Elektrik enerjisi üretiminde enerji kaynak girdileri ve üretilen elektrik 2006 yılı Kasım ayı rakamlarına göre yukarıdaki tabloda belirtildiği gibidir. Üretim 145.132.632 MWh iken tüketim 143.836.186 MWh olarak gerçekleşmiştir. Elektrik enerjisinin % 42,79'u sanayide, %25,34'ü meskenlerde, % 14,26’sı ticarethanelerde, % 4,34’ü resmi dairelerde, % 2,07’si sokak aydınlatmasında, % 1,69’u şantiyelerde % 1,66’sı tarımsal sulamada ve % 7,85’i ise diğer ve doğrudan satışlar olarak tüketilmiştir.

1 www.enerji.gov.tr

5

Tablo 2.Türkiye’deki Enerji Üretim ve Tüketimi 2006 2

Enerji Kaynakları Birim Üretim Tüketim Fuel Oil (MWh) 4.306.279 Motorin (MWh) 12.268 Taş kömürü (MWh) 2.377.462 Kömür(ithal) (MWh) 8.997.271 Linyit (MWh) 26.053.771 Doğalgaz (MWh) 63.836.111 Jeotermal (MWh) 85.125 LPG (MWh) 376.776 Nafta (MWh) 1.728.919 Biogaz (MWh) 31.342 Hidrolik (MWh) 37.161.493 Rüzgar (MWh) 101.509 Diğer (MWh) 64.306 Toplam (MWh) 145.132.632 143.836.186

Yukarıdaki tabloda yeralan ana enerji kaynakları incelendiğinde doğalgaz ın en büyük enerji kaynağı olduğu görülmektedir. Bunun geçmişine baktığımızda, Türkiye 70 ‘li yıllardaki petrol krizlerinden sonra enerji sektörü bağlantılarını gaz sektörü ile kademeli olarak genişletmeye başlamıştır. Bu gelişim doğalgazın önemini hızla arttırmıştır. Çevre politikalarında önem kazanmaya başlayan enerji kullanımının neden olduğu kirliliğin azaltılması veya ortadan kaldırılma düşüncesi, diğer fosil yakıtlara göre daha az kirlilik emisyonuna sahip olan doğalgazın tercih edilmesine neden olmuştur. Türkiye 18 Eylül 1984 yılında SSCB ile bir sevkiyat anlaşması imzalamış ve yapılan Türkiye doğalgaz kullanım etüdü ile tüketim potansiyeli açısından Kuzeybatı Anadolu bölgesi uygun görülmüştür. 26 Ekim 1986 da başlayan ana iletim hattı bağlantısı ile 1988 yılında Ankara’da kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye’nin yıllık ihtiyacı olan doğalgaz 26.5 milyar m3‘tür. Bunun büyük kısmı ithalat ile karşılanmaktadır. Ayrıca 2006 yılı Eylül ayında TPAO tarafından yapılan sondajlar sonucunda Trakya bölgesi Lüleburgaz ili civarında 12 kuyu açılmış 9’unda doğalgaz bulunmuştur. Bununla birlikte yurtiçi toplam üretiminin 416 milyon metreküpe çıkması hedeflenmiştir. Hidrojen Enerjisi; ile ilgili çalışmalar sürdürülmekte çevreci ve sürdürülebilir en ileri teknoloji ürünü olan Hidrojen yenilenebilir enerji kaynağı olarak Türkiye’nin gündemindedir. Hidrojen içten yanmalı motorlarda doğrudan kullanımının yanısıra katalitik yüzeylerde alevsiz yanmaya da uygun bir yakıttır. Dünya’daki gelişim hidrojenin yakıt olarak kullanıldığı yakıt pili teknolojisi doğrultusundadır. Yakıt pilleri, taşınabilir bilgisayarlar, cep telofonları gibi mobil uygulamalar için kullanılabildiği gibi elektrik santralları için de uygun güç sağlayıcılardır. Yüksek verimlilikleri ve düşük emisyonları nedeniyle, ulaşım sektöründe de geniş kullanım alanı bulmuşlardır Nükleer Enerji; üretimi 31 ülkede 439 Nükleer Reaktörde sürdürülürken dünya elektrik ihtiyacının %16’sını karşılamaktadır. 56 ülkede 284 araştırma reaktörü mevcuttur. Bu reaktörlerden 4 adedi Türkiye’de bulunmakta olup bunlardan 2 tanesi aktif, 1 tanesi çalışmaz halde, 1 tanesi ise proje lisanslanması aşamasındadır.

2 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,TÜİK

6

Yenilenebilir Enerji Kaynakları Rüzgar Enerjisi; ile ilgili etütler elverişli bölgelerde Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müd.lüğü tarafından yapılmaktadır. Kurulmuş olan Rüzgar Enerjisi Gözlem İstasyonları toplanan verileri periyodik aralıklarla veri toplama sistemleri yardımıyla değerlendirilmekte ve buna göre optimum bölgeler belirlenmektedir. 1970-80 yılları arasında alınan kayıtlar değerlendirilmiş ve ülke genelindeki doğal rüzgar enerjisi dağılımı genel hatları ile belirlenmiştir. Halen 2006 yılının bu günlerine kadar yap-işlet devret ve Serbest Üretim Şirketleri tarafından 101.509 MWh elektrik üretimi sağlanmıştır. Güneş Enerjisi; potansiyeli açısındanda zengin imkanlara sahip Türkiye’nin yıllık ortalama toplam güneşlenme süresi 2640 saat (günde 7.2 saat) olup ortalama ışınım şiddeti ise 1311 kWh/m2-yıl (günlük toplam 3,6kWh/m2) dır. Türkiye'nin en fazla güneş enerjisi alan bölgesi Güney Doğu Anadolu Bölgesi olup, bunu Akdeniz Bölgesi izlemektedir. Ancak, bu değerlerin, Türkiye’nin gerçek potansiyelinden daha az olduğu, daha sonra yapılan çalışmalar ile anlaşılmıştır. 1992 yılından bu yana EİE ve Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ), güneş enerjisi değerlerinin daha sağlıklı olarak ölçülmesi amacıyla enerji amaçlı güneş enerjisi ölçümleri almaktadırlar. Devam etmekte olan ölçüm çalışmalarının sonucunda, Türkiye güneş enerjisi potansiyelinin eski değerlerden %20-25 daha fazla çıkması beklenmektedir.

Türkiye’de güneş enerjisinin en yaygın kullanımı sıcak su ısıtma sistemleridir.Halen ülkemizde kurulu olan güneş kollektörü miktarı 2001 yılı için 7,5 milyon m2 civarındadır. Çoğu Akdeniz ve Ege Bölgelerinde kullanılmakta olan bu sistemlerden yılda yaklaşık 290 bin TEP ısı enerjisi üretilmektedir. Sektörde 100'den fazla üretici firmanın bulunduğu ve 2000 kişinin istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Yıllık üretim hacmi 750 bin m² olup bu üretimin bir miktarı da ihraç edilmektedir. Bu haliyle ülkemiz dünyada kayda değer bir güneş kollektörü üreticisi ve kullanıcısı durumundadır.

Güneş enerjisi araştırma ve geliştirme konularında EİE'nin yanında Tübitak Marmara Araştırma Merkezi ve üniversiteler (Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Araştırma Enstitüsü, Muğla Üniversitesi, ODTÜ, Kocaeli Üniversitesi, Fırat Üniversitesi) çalışmalar yapmaktadır. Güneş enerjisi verilerinin ölçülmesi konusunda Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü faaliyet göstermektedir. EİE de 1991 yılından bu yana kendi güneş enerjisi gözlem istasyonları kurmaktadır.

Güneş enerjisi ile ilgili standartlar hazırlanması konusunda Türk Standartları Enstitüsü;

- TS 3680-Güneş Enerjisi Toplayıcıları-Düz

- TS 3817-Güneş Enerjisi-Su Isıtma Sistemlerinin Yapım, Tesis ve İşletme Kuralları konulu standartları hazırlamıştır. EİE bu standartların hazırlanmasında görev aldığı gibi, ısıl performans testlerini de gerçekleştirmektedir.

Biogaz Enerjisi; hayvansal ve bitkisel atıkları çoğunlukta doğrudan yakılmakta veya toprağa gübre olarak verilmektedir. Biogaz teknolojisi ise organik kökenli atık/artık maddelerden hem enerji elde edilmesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasına imkan vermektedir. Fayda ve avantajları gözönününe alındığında oldukça verimli bir yakıt cinsi olan biogaz için Türkiye’de yapılan araştırma ve geliştirme çalışmalarına göre mevcut

7

potansiyel aşağıdaki tabloda yeralmıştır. Halihazırda biogaz enerjisi ile 31.342 MWh elektrik enerjisi sağlanmıştır (Kemerburgaz çöp sahaları ,İzmit).

Hayvan Cinsi Hayvan Sayısı (Adet)

Yaş Gübre Miktarı(Ton/Yıl)

Biyogaz Miktarı (M3/Yıl)

Taş Kömürü Eşdeğeri (Ton/Yıl)

Sığır 11.054.000 40.347.100 994.860.000 710.613 Koyun-Keçi 38.030.000 26.621.000 1.901.500.000 1.358.215 Tavuk-Hindi 243.510.453 5.357.207 487.020.906 347.871

Toplam 292.594.453 72.325.307 1.672.030.906 2.416.699

Tablo 3.Türkiye’nin Hayvansal Atık Potansiyeline Karşılık Gelen Üretilebilecek Biyogaz Miktarı ve Taşkömürü Eşdeğeri3

Toplam Biogaz Miktarı; 1,67 milyar m3/yıl Fermatör içi sıcaklığın 18 C olması halinde ve optimum fermantör sıcaklığında çalışılması durumunda bu potansiyelin 2,2 – 3,3 milyar m3/yıl arasında olması mümkün görünmektedir. Hidroelektrik Enerji; elektrik enerjisi tüketiminin o ülke kalkınmışlığının göstergesi olduğu düşüncesi dünyaca kabul görmüş bir gerçektir. 2005 yılında Türkiye’de kişi başına yıllık elektrik tüketimi 2.150 kWh (kilovatsaat) iken ,dünya ortalaması 2.500 kWh, gelişmiş ülkelerde 8.900 kWh, Çin’de 827 kWh, ABD’de ise 12.322 kWh civarındadır. Kalkınma hedefinin anahtarının endüstri olduğunu düşünecek olursak enerjinin Türkiye için ne kadar önemli olduğunu görebiliriz. Türkiye’de 1950’lerde yılda 800 GWh (gigavatsaat) enerji üretimi yapılırken, bugün bu oran 200 misli artarak yılda 161.000 GWh’e ulaşmıştır. 36.679 MW (megavat)’a ulaşan kurulu güç ile yılda ortalama olarak 237.000 GWh enerji üretimi mümkün iken; arızalar, bakım-onarım, işletme program politikası ekonomik durgunluk, tüketimde talebin azlığı, kuraklık, randıman gibi sebeplerle ancak 161.000 GWh enerji üretilebilmiştir. Buna göre kapasite kullanımı %68 olmuştur. Özellikle son yıllarda Türkiye’de doğal gaz kullanımının yaygınlaşması ile, gerek evlerde kullanımı artmış gerekse sanayinin enerji ihtiyacını karşılımak üzere “Doğal Gaz Çevirim Santralları“ kurulmuştur. Bu nedenle son yıllarda hidroelektrikten üretilen enerjinin payı azalmış termik enerji üretiminin payı artmıştır. Avrupa Birliği (AB) üyeliği yolunda olan Türkiye AB Topluluğu enerji politikası olan Yeşil enerjiyi (hidroelektrik, rüzgar, güneş, biyokütle) destekleme tezini benimsemiştir. Bu nedenle enerji politikaları tekrar değerlendirmeye alınmış ve hidroelektrik enerji payının arttırılmasına yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Hidroelektrik enerji üretim çalışmalarında Devlet Su İşleri (DSİ) planlama ve projelerin hayata geçirilmesi, EİE ise Etüd ve planlama aşamalarını gerçekleştirmektedir.

Türkiye’de teorik hidroelektrik potansiyel 433 milyar kWh, teknik olarak değerlendirilebilir potansiyel 216 milyar kWh, teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilir potansiyel ise 130 milyar kWh olarak hesaplanmıştır. Avrupa Birliği’nin yeşil enerji için uyguladığı vergi indirimleri ve destekleme politikaları ekonomik olarak değerlendirilebilir potansiyelin artmasını sağlayacaktır.

Günümüz itibariyle Türkiye’de 138 adet hidroelektrik santral işletmede bulunmaktadır. Bu santrallar 12. 878 MW’lık bir kurulu güce ve toplam potansiyelin % 36’sına karşılık gelen 46.277 GWh’lık yıllık ortalama üretim kapasitesine sahiptir. 3.962 MW’lık bir kurulu güç ve toplam potansiyelin % 8’i olan 9.779 GWh’lık yıllık üretim kapasitesine

3 EİE Gn. Md.

8

sahip 38 hidroelektrik santral halen inşa halinde bulunmaktadır. Geriye kalan 73.877 GWh/yıl’lık potansiyeli kullanabilmek için ileride Türkiye’de 540 hidroelektrik santral yapılacak ve toplam 36 697 MW’lık kurulu güçle hidroelektrik santrallerin toplam sayısı 716 ’ya varacaktır.

Ekonomik durgunluklar dikkate alınmazsa, Türkiye’de elektrik tüketimi her yıl % 8-10 oranında artmaktadır. Bu talebi karşılamak için yeni enerji projeleri için her yıl 3-4 milyar ABD Doları bütçe ayırmak zorundadır. Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de enerji yaşamsal bir konudur. Bu nedenlede kendine yeterli, sürekli, güvenilir ve ekonomik elektrik enerjisine sahip olmak için başta hidroelektrik enerji ve diğer dışa bağımlı olmayan alternatifler değerlendirilmektedir.

9

3. TÜRKİYE LPG PAZARI 3.1 Pazar Hacmi/Talep LPG’nin Türkiye’deki ilk kullanımı 1960 yılından itibaren başlamış olup ilk LPG dolum tesisi 1961 yılında kurulmuştur. 2000 yılında İtalya’dan sonra Avrupa’nın en büyük 2. pazarı iken büyüme hızına göre Avrupa’nın en hızlı büyüyen pazarı haline gelmiştir. LPG kullanımı 2000 yılında yaklaşık 4.5 milyon tona erişmiş ve ülkedeki tüketimin birincil enerji tüketimi içindeki payıda % 6’ya ulaşmıştır. Ancak 2001 yılındaki ekonomik kriz ve sonrasında LPG’ye uygulanan yüksek vergi politikaları nedeniyle bu seviye 2005 yılında yaklaşık 3.7 milyon tona kadar gerilemiştir. Bugün uygulanmakta olan politikalar nedeniyle tüplü gaz %3.9, dökmegaz %19.7 oranında pazar daralması göstermekte buna karşılık yükselen akaryakıt fiyatları nedeniyle Otogaz pazarı %8.3 oranında büyümüştür. Kümülatifte bakıldığında ise 2004 yılına göre %1.8 lik bir pazar daralması görülmektedir. Tüplü ve dökmegaz pazarındaki daralmanın bir diğer sebebi de, uygulanan verginin yüksek oluşu ve bu nedenle doğalgazın girdiği bölgelerde çok avantajlı hale gelmesi dolayısıyla insanların doğalgaz kullanımına yönelmesidir. Doğalgazın ulaşmadığı yerlerde ise tüketiciler diğer yakıt çeşitlerini daha ucuz hatta bedava olması nedeniyle tercih etmektedirler. Yüksek fiyat uygulaması LPG’nin yerine katı yakıt veya kaçak elektriği kullanır hale getirmiştir. Bu nedenledir ki kırsal bölgelerdeki ticari amaçlı LPG kullanan tavuk çiftlikleri ve seralar katı yakıt ve kaçak elektrik kullanımına yönelmiştir. Bütün bunların sonucu olarak da halen Türkiye’de kaçak elektrik kullanımının yıllık 1.5 Milyar $ civarında olduğu bilinmektedir. Son 3 yılda elektrik fiyatları devlet tarafından sabit tutulmuş, oysa dünya LPG fiyatları arttığı için fiyatları hemen hemen eşit olan bu 2 enerji türünde durum elektrik lehine %30 avantaj haline gelmiştir. Bu durum klima ve elektrikle ısınma pazarında hızla büyümeye yol açmıştır. LPG halihazırda doğalgazın ulaşamadığı kırsal bölge ve taşrada yaşayan düşük gelir seviyesindeki insanların pişirme, ısınma ve sıcak su edinme amaçlı kullandıkları yakıt türüdür. Evlerde 2kg. - 12kg.lık ve küçük işletmelerde ise 24kg.-45kg. tüpler halinde tüketilmektedir .

TüplüOtogaz 1.557.212

1.751.838 42% 48%

Dökme 383.148

10%

Şekil 1.Türkiye LPG Talebi 2005 4

4 Turkiye LPG Derneği

10

LPG’nin tüketim segmenti gözönüne alındığında, 2005 yılı rakamlarına göre 1.557 milyon ton tüplü gaz tüketilmiştir. Toplam tüketim içindeki payı %42 dolayındadır. Yaklaşık 383 bin ton olan dökme LPG ise küçük sanayi, esnaf ve evlerde kullanılmakta, toplam tüketimin içinde %10’luk paya sahiptir. Otogaz ise 1.751 milyon ton tüketilmiş , toplam tüketim içinde %48 oranında paya sahiptir. Türkiye’nin Yıllık LPG Talebi (1999 – 2005) Pazarın 1999 yılından 2005 yılına kadar olan seyri aşağıdaki tabloda ürün çeşitlerine göre yeralmaktadır.

Tablo 4.Yıllık LPG Talebi5

Ürün 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 TÜPLÜ 2.114.255 2.133.831 1.810.341 1.724.805 1.801.825 1.665.167 1.557.212DÖKME 893.004 1.067.348 794.052 713.354 646.552 454.066 383.148OTOGAZ 355.373 1.280.331 1.230.330 1.136.025 1.147.374 1.640.766 1.751.838TOPLAM(Ton) 3.362.632 4.481.510 3.834.723 3.574.183 3.595.751 3.759.999 3.692,198

Devlet tarafından Otogaza uygulanmakta olan ÖTV oranının tüplü ve dökmegazdan daha yüksek olması sebebiyle ürünler arasında geçişler meydana gelmektedir. Bu ürün geçişlerinin tahmini olarak 2004 ve 2005 yılına tekabül eden satış rakamlarında yukarıdaki tabloda olduğu gibi değişiklik yaratacağı düşünülmektedir. Buna göre son iki yıl için tablodaki düzeltme yapılmıştır.Gerçekte tüketilen tüplü ve dökmegazın son iki yılda görüldüğü miktarlarda olduğu kabul edilmektedir.Nisan 2006 tarihinden önce Otogaza uygulanan ÖTV Tüplü ve Dökmegazdan 186$ fazla iken sonrasında bu miktar 88$ seviyesine ve en son uygulamalarla 46$ seviyesine çekilmiştir. Yukarıdaki ürün geçişmelerinin oluşmaması ve kaçakçılığı önlenmesi için bu farkın minimum seviyede tutulması öngörülmektedir. Gerçekleşen satışların bölgesel dağılımına bakıldığında aşağıdaki tablo tüplü gazın şehir merkezi ve kırsal bölgelerdeki satış oranlarını göstermektedir. Buna göre;

Kırsal Bölge 22%

Şehir Merkezi

Şekil 2.Şehir Merkezi ve Kırsal Bölgelerdeki LPG Talebi

78%

Toplam tüplü LPG tüketiminin %78’i şehirler ve merkez ilçelerde gerçekleşirken kırsal bölgelerin sadece toplam tüketimin %22’sini kullandıkları görülmektedir. Aşağıdaki tabloda ise, kırsal bölgeler ile şehir ve merkez ilçelerinin nüfus oranlarına göre mukayesesi yeralmaktadır. LPG pazarındaki tüketimin nüfus ile aynı oranda olmadığı görülmekte olup kırsal bölgelerde yaşayan nufus toplam nüfusun %35 iken 5 Türkiye LPG Derneği verileri baz alınarak belirtilmiş rakamlardır(2004-2005 yılı rakamları OTV miktarındaki farklılık nedeniyle ürün geçişleri gözönüne alınarak düzeltilmiştir).

11

toplam satış bu bölgelere sadece %22 oranında gerçekleşmiştir. Satın alma gücünün zayıf olması toplam bölgedeki nufusun LPG kullanmasına engel teşkil etmektedir.

Türkiye'deki Şehir Merkezleri ve Kırsal Bölgelerin Nufus Oranı

Şehir Merkezi

65%

Kırsal Bölge 35%

Şekil 3.Türkiye'deki Şehir Merkezleri ve Kırsal Bölgelerin Nufus Oranı Batı ve Orta Avrupa’daki LPG Talebi Bölgedeki diğer ülkeler ve yıllık tüketim gözönüne alındığında ise Türkiye pazarı ve tüketim miktarları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Türkiye LPG pazarı 1995 yılında Batı ve Orta Avrupa bölgesinin 6. büyük pazarı iken 1999 yılında 4. , 2000 yılında 2. ve pazarı en hızlı büyüyen ülke oldu. 2005 yılında ise İngiltere’den ve Rusya’dan sonra 3. büyük LPG pazarı olmuştur.

Tablo 5. Batı ve Orta Avrupa LPG Talep Karşılaştırma Tablosu 1995 – 2005 6

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Avusturya 154 166 172 166 163 150 123 168 176 176 172Azerbeycan 1 4 40 46 79 80 94 103 143 167 168Beyaz Rusya 343 316 315 293 268 282 254 225 223 226 230Belgi&Lux 587 599 687 682 645 594 612 523 432 343 330Bulgaristan 71 68 85 74 103 217 287 328 354 331 339Hırvatistan 206 179 213 196 184 179 171 172 173 185 205Çek Cumhuriyeti 182 191 237 210 245 264 274 261 246 285 262Danimarka 85 90 80 85 80 75 71 68 67 69 68Finlandiya 203 317 321 427 458 431 377 421 457 467 455Fransa 3646 3704 3558 3634 3773 3757 3702 3541 3349 3505 3566Almanya 3447 3368 3199 3043 2682 2761 2860 2992 2615 2651 2758Yunanistan 376 416 433 451 409 398 381 378 385 373 357Macaristan 315 346 334 328 305 265 258 266 282 280 307İrlanda 124 141 136 138 142 146 139 135 131 130 133İtalya 3552 3509 3563 3763 3952 3872 3806 3713 3706 3560 3620Kazakistan 270 195 193 85 334 558 537 557 501 427 450Litvanya 90 73 94 108 139 189 192 202 229 255 263Hollanda 2130 1883 1803 2102 1481 1586 1686 1713 1870 1345 1623Norveç 1004 1103 1105 1118 1118 1112 1142 1141 1167 1180 1157Polonya 557 695 845 880 1009 1175 1390 1550 1927 2032 2430Portekiz 1033 1134 1155 1079 1060 1031 997 948 937 944 884Romanya 274 279 275 280 282 287 292 329 407 381 390Rusya 4204 3814 3686 3535 3582 4780 5389 6080 6000 6230 6600Sırbistan&Karadağ 25 59 60 62 43 36 43 69 76 157 160Slovenya 58 59 63 75 82 85 82 84 88 88 90İspanya 2294 2401 2316 2530 2570 2496 2431 2427 2418 2321 2259İsveç 890 860 890 847 724 810 907 887 850 900 918İsviçre 157 169 169 220 203 203 192 215 194 211 202Türkiye 2356 2422 2883 3224 3363 4483 3835 3547 3503 3759 3691Ukrayna 585 498 357 361 279 186 289 443 507 481 488Birleşik Krallık 3413 3253 3292 3220 3140 3377 3872 4154 4169 4062 3833Diğer 272 340 377 462 491 514 651 619 643 611 599TOPLAM(Ton) 32896 32652 32936 33724 33388 36379 37356 37848 38223 38112 39007

6 WLPGA( Dünya LPG Derneği ) Statistical review raporu 2005, .000(binTon)

12

3.2 LPG Tedariği Türkiye’de toplam LPG tüketimin %20’si üretilmekte iken %80’i ithal edilmektedir. Üretim yapan rafineriler Mersin Ataş ve Tüpraş’ dır. Ancak Mersin Ataş rafinerisi 2004 yılı Temmuz ayı sonunda rafinaj faaliyetine son vermiştir. Bu tarihten itibaren üretim faaliyetleri sadece Tüpraş Rafinerisi tarafından yapılmaktadır. Tedarik, Üretim ve İthalat Türkiye’de halen Tüpraş haricinde ithalat müsadesi olan ve ithalat yapan 7 adet LPG dağıtım şirketi mevcuttur. Bunlar Aygaz, Ipragaz, Totalgaz, Bpgaz, Habaş, Demirören(Milangaz) ve Güneygaz’dır. Toplam ithalat için 6 liman ve 11 adet deniz terminali mevcuttur. Bu limanlar; Aliağa, Yarımca (izmit), Samsun, Dörtyol (İskenderun), Ambarlı, Marmara Ereğlisi’ dir. Tüpraş bütün dağıtım şirketlerine boru hattı bağlantısına sahip olup direkt mal sevkiyatını bu yolla yapabilmektedir. Tüpraş Rafinerilerinin LPG üretimleri ve diğer şirketlerin 2005 yılı ithalatları aşağıdaki tabloda yeralmaktadır.

Bpgaz

Güneygaz

Habaş; 62

265 5

Tüpraş Üretim

Totalgaz

800 190

Demirören Tüpraş

İthalat 893

700

İpragaz 39

0 Ayga

Şekil 4. LPG Üretim ve İthalatı 2005

Şekil 5. LPG İthal Edilen Bölgeler 7

7 Toplam İthalat : 3.575.000 Ton

Diğer 265

Kuzeybatı Avrupa 590

Arap Körfezi 450

Karadeniz 370

Cezayir 1.610

Libya 290

(Bin Ton)

z 1.100

( Bin Ton)

13

2005 yılında Tüpraş tarafından 800.000 ton üretim toplamda da yaklaşık 3.600.000 ton ithalat yapılmış 4.4 milyon ton LPG pazara ürün olarak girmiş, bunun 800.000 tonu Irak’a ihraç edilmiş, 3.600.000 tonu ise iç pazarda tüketilmiştir. 2006 yılında ise ithalat müsadesi olan 7 adet dağıtım şirketinin sene sonuna kadar toplam 2.520.000 ton ithalat yapacağı tahmin edilmektedir. 2005 yılında aşadaki grafikte yeralan ülke ve bölgelerden toplam 3.575.000 ton ithalat yapılmıştır. 3.3 Dağıtım Şirketleri / Pazar Payları Yıllık yaklaşık 4 Milyon ton büyüklüğü olan pazarda 53 adet dağıtım şirketi bulunmaktadır. Bu şirketler yasal sorumlulukları gereği Enerji Piyasası Denetleme Kurulu ‘na başvuruda bulunmuş ve 13.06.2006 tarihine kadar dağıtıcı lisanslarını almışlardır.

Tablo 6 Dağıtıcı Lisanslı Dağıtım Şirketleri

Akçagaz Bizimgaz Güvenalgaz Karadeniz Tüpgaz Nargaz Akgaz, BP Gaz Habaş Kongaz Netgaz Altıngaz Erciyesgaz Hasgaz Likitgaz Niğgaz Anadolugaz Ergaz Hilal Tüp Margaz Oralgaz Antgaz Erol Gaz Hitit Gaz Mavigöl Gaz Pegagaz Argaz Gap Gaz Hizmetgaz Meram Gaz Petrol Ofisi A.Ş Asgaz Gesan Hürgaz Milangaz Selçuk Gaz Aygaz Güneşgaz İpragaz Mogaz Selgaz Aytemiz Gaz Güneygaz Kalegaz Totalgaz Shell Gaz Sorgun As-Gaz Şarkgaz Şiringaz Trabzongaz Yamangaz Yeni Yücel Gaz Yurtgaz Yücel Gaz

Yukarıda adı geçen dağıtım şirketlerine ait 15.000 adet Tüplü gaz ana bayi - 30.000 adet tali bayi ile yaklaşık 45.000 adet tüplü gaz satış noktası mevcuttur. Ayrıca Enerji Piyasası Denetleme Kurulundan lisanslı 5.657 adet LPG otogaz İstasyonu hizmet vermektedir. Sektörde halihazırda toplam 115.000 kişinin istihdam edildiği ve aileleri ile birlikte 450.000 kişinin geçimini buradan sağladığı varsayılmaktadır. Toplam iş hacmi ise yaklaşık 5.2 Milyar €’dur. Devlete toplam 2.2 Milyar € vergi geliri sağlamaktadır.

Mogaz 5,50% Aygaz

25%

DiğerIpragaz 36,50

% 13,60

Aytemiz Bizimgaz 1%

2,10% Shellgaz TotalgazBpgaz

Şekil 6.LPG Pazar Payları 2005 8

5,10%

5,50%

5,70%

8 Turkiye LPG Derneği

14

Satışlarından doğan 2005 yılı pazar paylarına göre ilk 8 büyük LPG dağıtım şirketi yukarıdaki grafikte belirtilmiştir. 2005 yılı satışları olan toplam 3.692 milyon ton LPG tüketiminin %63.5’i 6 büyük grup (8 farklı şirket) tarafından yapılan satışlar ile gerçekleşirken geri kalan %36.5 i diğer dağıtım şirketleri tarafından yapılmıştır. Sektörde yeralan büyük dağıtım şirketlerinden Demirören grubunun (Milangaz, Likidgaz, Mutfakgaz, Güneşgaz) satış bilgileri olmamasından dolayı pazar payı rakamları belirtilememiştir. Demirören satışları ve Pazar payı grafik ve tablolarda diğer dağıtım şirketlerinin içinde yeralmıştır.

AygazDiğer 24,50% 34,50%

Mogaz 5,40%

İpragaz Aytemiz 12,90% 1%

Shellgaz Bizimgaz 2,10% Bpgaz 8,80% Totalgaz

5,30% 5,50%

Şekil 7. Ağustos 2006 LPG Pazar Payları 9

2006 yılının Agustos ayı sonuna kadar olan satışlarına göre pazar payları yukarıdaki tabloda belirtilmiştir. Buna göre ilk 8 ay sonunda toplam Türkiye satışlarının % 65,5’i 6 büyük grup (8 farklı şirket) tarafından yapılan satışlar ile sağlanırken 34,5 ise geri kalan dağıtım şirketleri tarafından gerçekleştirilmiştir.

9 Turkiye LPG Derneği

15

4 TEDARİK ve DAĞITIM / TÜPLER 4.1 Yerel Tedarik ve Dağıtım Sistemi Yerel Tedarik; Türkiye’deki dağıtım şirketleri yıl içindeki LPG tedariklerini yıllık ortalama 800.000 ton üretim ve 900.000 ton ithalat yapmakta olan Tüpraş tan gerçekleştirmektedir. Tüpraş a ait olan İzmit Yarımca, İzmir Aliağa, Kırıkkale, Batman rafinerilerinden LPG teslimatı yapılabilmektedir. Türkiye deki toplam LPG depolama kapasitesi 285.000 ton olup 138 adet dolum tesisi hizmet vermektedir. Bu dolum tesislerinde günde 16.200 ton yılda ise 4.2milyon ton dolum yapma kapasitesi mevcuttur. Toplam 1.600 adet LPG tankeri servis yapmaktadır. Dağıtım Sistemi; depolama tesislerinde bulunan küre ve tanklardaki LPG nin dolum üniteleri yardımıyla bakım, temizleme ve boyama işleminden geçmiş olan tüplere modern ve güvenli koşullar altında dolumu yapılır. Dağıtım şirketine ait olan CIF kamyonu veya bayiye ait olan kamyonlar tarafından dolum tesisinden ilgili toptancı veya bayilere sevkiyatları yapılır. Eğer toptancı depo ise önce bayilere daha sonra nihai kullanıcıya son ürün teslimatı servis araçları ile yapılır. Veya doğrudan bayi tarafından tesisten alınan tüpler önce bayinin mağazasına sonrasında son kullanıcıya teslim edilir.Endüstriyel kullanımda ise dağıtım şirketinin depolama tesisinde bulunan LPG tankerler yardımıyla ilgili fabrika veya üretim tesisine teslim edilir. Otogazda ise yine dağıtım şirketine ait CIF tankerleri veya otogaz bayisine ait olan tankerler yardımıyla istasyonların depolarına boşaltılır . Nihai otogaz kullanıcısı LPG dispenserleri yardımıyla ürünü edinirler. 4.2 Tüpler Türkiye’deki 13.5 milyon adet hanede tüplü LPG kullanılmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından tüp üretim sertifikası verilen 14 adet üretim şirketi mevcut olup standartlar gereği 4 çeşit tüp üretilmektedir. Bunlar 2 kg. kamp tipi, 12 kg vv tipi, 24 kg. ticari tip, 45 kg. sanayi tipi tüplerdir. 12 kg. ev tüpü 300 mm ve 360 mm çaplı olarak iki ayrı tipte üretilmektedir. Ayrıca tüp ithalatı yapılmamaktadır. Tüp İmalatçıları Şehir

Gasaş Gaz Aletleri San. A.Ş Adıyaman Erciyesgaz San. Ve Tic. A.Ş. Kayseri Artüp Tüp ve Ev Aletleri Tic. Ve San.A.Ş. Mardin Akgaz Tic. Ve San.A.Ş. Merzifon /Amasya Demirören Tüp. San.A.Ş. Kartal / İstanbul Ergaz San. Ve Tic. A.Ş. Kadıköy/ İstanbul Aktüp Tüp ve Basınçlı Kap . İm.Tic.A.Ş Kahramanmaraş Karadeniz Tüpgaz İstanbul Şarkgaz ve Madeni Yağlar A.Ş. Elazığ Habaş Endüstri Tesisler A.Ş. Kartal / İstanbul Mesa Madeni Eşya San.Tic. A.Ş. Mersin BP Gaz A.Ş. Dörtyol / Hatay Aygaz A.Ş İstanbul Evas Ev Aletleri Ltd.Şti Kartal / İstanbul

Tablo 7.Tüp İmalatçıları Tüpler tüketiciye deposito alınmak suretiyle verilmekte olup satılmamaktadır. Ödenen deposito bedelleri tüplerin maliyetinin % 20 – 25 civarındadır. Tüpler dağıtım şirketleri tarafından ürün satışının kolaylaştırmak için subvanse edilmektedir.

Depozito Fiyatı Tüp Çeşitleri

Minimum Maksimum2 kg. Piknik 3,00 YTL 6,50 YTL

12 kg. Ev ( Uzun Tüp ) 4,00 YTL 12,50 YTL12 kg. Ev ( Şişman Tüp ) 4,00 YTL 12,0 YTL

24 kg. Küçük Sanayi Tüpü 20,00 YTL 30,00 YTL45 kg. Büyük Sanayi Tüpü 25,00 YTL 40,00 YTL

Tablo 8.Mevcut Tüp Çeşitleri ve Depozito Fiyatları Dağıtım şirketleri tarafından sübvanse edilen tüpün giriş maliyetinin yüksek olması sektörün gelişimindeki en önemli engellerden birini oluşturmaktadır. Bunun yanında tüplerin bazılarınında kimi rakip şirketler tarafından imha edildikleri veya yurt dışına çıkarıldıkları da bilinmektedir.

17

5 YAPI /POLİTİKA/GÜVENLİK/STANDARTLAR 5.1 Endüstri Yapısı Türkiye LPG sektöründe EPDK tarafından Lisansları verilmiş olan 53 adet dağıtım şirketinin büyük bir kısmı Türkiye Likit Petrol Gazcıları Derneği, Petrol Sanayi Derneği (Petder ), Anadolu LPG Sanayicileri ve İş Adamları Derneği olmak üzere 3 ayrı dernek çatısı altında bir araya gelmişlerdir. Mevcut dernekler sektörde söz sahibi olmaya yetecek ağırlıkta bir grubu oluşturmaktadır. Derneklere bağlı olan dağıtım şirketleri aşağıdaki gibidir. 1 -Türkiye LPG Derneği ;

1- Aygaz 2- İpragaz 3- Mogaz 4- Bizimgaz A.Ş 5- Karadeniz Tüpgaz A.Ş 6- Margaz A.Ş 7- Güneygaz A.Ş

2 - Petrol Sanayi Derneği ( Petder) ; 1- Shellgaz 2- Bpgaz 3- Totalgaz

3 - Anadolu LPG Sanayicileri ve İş Adamları Derneği ;

Erciyesgaz Trabzongaz Hürgaz Ergaz Karadeniz Tüpgaz Altıngaz Kongaz Nargaz Metgaz Gesan Sorgun As Tüpgaz Nigaz Akgaz Oralgaz Selgaz Anadolugaz Şarkgaz Erolgaz Hizmetgaz Yücelgaz Güvenalgaz Yurtgaz Yeni Yücelgaz Şiringaz Gapgaz Margaz Yamangaz Akçagaz Hilalgaz Meramgaz

Tablo 9. ALPGD Üyeleri Anadolu LPG Derneğinde 30 adet üye şirket bulunmaktadır. Bunlardan Margaz ve Karadeniz Tüpgaz hem Türkiye LPG Derneği hem de Anadolu LPG Derneği üyesi olup dernekler arası koordinasyonu sağlamak ve görüş alışverişinde bulunmak amaçlı her iki grupta yeralmışlardır. Ayrıca dağıtım şirketleri arasında herhangi bir derneğe üye olmayan şirketlerde mevcuttur. Mevcut kuruluşlar, Dernekler Kanunu gereği uygunlukları kabul edilmiş, yasal ve resmiyet kazanmışlar ve faaliyetlerini bu kanun çerçevesinde sürdürmektedirler. 5.2 Yapısal Düzenleme 4628 sayılı Yasa ile Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu kurulmuş, daha sonra 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile de Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu adını almıştır. Kuruma,5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu ile petrol piyasasını, 5307 Sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ile de sıvılaştırılmış petrol gazları piyasasını düzenleme ve denetleme görevleri verilmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu 19.11.2001 tarihinde görevine başlamıştır. Bu Kanunların amacı; elektriğin ,doğalgazın, petrolün ve LPG’nin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına

18

sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır. Teknik standartlar; TSE tarafından hazırlanmış olup, EPDK tarafından denetlemektedir. Buna göre; LPG piyasasında yapılacak Denetim ve Ön araştırma soruşturmalarda izlenecek usul ve esaslar hakkındaki yönetmelik 26164 sayı ve 10 Mayıs 2006 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı, yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin edilen sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG)’nın güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin gözetimine, denetimine ve yaptırımların uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektir. LPG piyasasında faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişilerin piyasaya ilişkin faaliyetlerinin ve hesaplarının ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğunun incelenmesi ve bu kişilerce piyasaya arz edilen LPG, LPG tüpleri ve LPG ile ilgili her türlü emtianın teknik düzenlemelere uygunluğunun araştırılması; hata, aykırılık, usulsüzlük ve suistimallerin tespit edilmesi halinde ilgili kanunlarda öngörülen gerekli yaptırımların uygulanması suretiyle yapılan çalışmalardır. Düzenlemede ,

• Denetlenen şirketler ve şahısların yükümlülükleri , • Denetimi yapan kurum personelinin yetkileri, • Denetimi yapan kurum personelinin yükümlülükleri, • Denetimde uyulacak ilkeler, • Yazışma usulü , raporların sunulması ,yaptırımlar, • Şikayetler ve ürünlerin analiz ve test edilmesi gibi sonu nihai cezalandırmaya

kadar giden tüm prosedürler belirlenmiş ve denetim organı işler hale getirilmiştir.

5.3 Devlet Politikası Devlet enerji politikası gereği doğalgazı desteklemektedir. 1984 yılında ilk sözleşmesi imzalanan ve 1986 yılından itibaren ilk olarak Ankara’da hizmete alınan doğalgaz gelişimini hızla sürdürmektedir. Devlet doğalgaza kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla çok düşük ÖTV uygularken LPG ye uygulamış olduğu ÖTV doğalgaza oranla 26 kat daha yüksektir. Bu nedenle mevcut uygulama toplumdaki sosyal adaletsizliğide beraberinde getirmektedir. Kırsal bölgeler ve satınalma gücü zayıf olan kesimlerde LPG kullanımı %70 ler civarında iken uygulanan fiyat politikası ve vergilerdeki yükseklik nedeniyle düşüş göstermektedir. Bu nedenlede tüketiciler riskli şekilde LPG edinimlerine ya da diğer yakıt alternatiflerine yönelmektedirler. Dünya Sağlık Örgütü raporuna göre Türkiye’deki nufusun %11 (7 milyon kişi)’i halihazırda katı yakıt kullanmakta ve ölümlerin büyük kısmıda bu yakıt atıklarının insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinden kaynaklanmaktadır. Buna rağmen dünyanın en medeni ve güvenli çevre dostu LPG diğer yakıt cinslerine göre alternatif ürün olarak fiyatından dolayı erişilmesi güç hale gelmiştir. Durum böyle iken düşük gelir seviyesinde olan ve kırsal kesimde yaşayan tüketici 12kg. tüp kullanabilirken artan fiyatlar nedeniyle 2 kg. lık tüpe yönelmiş durumdadır. Sahip oldukları 12 kg. lik tüplere otogaz istasyonlarından ek aparatlar yardımıyla illegal ve riskli yoldan 6-8 litre civarında LPG almak zorunda kalmışlardır.Bu durumda kaçak ve riskli dolumu gündeme getirmiştir.

19

Halen uygulanmakta olan yüksek ÖTV’ nin kaçakçıların iştahını kabarttığı görülmekte , bu durumda ihraç edilen ürünün kaçak yollarla tekrar ülkeye girmesine ve kaçakçılığın artmasına neden olmaktadır. Yüksek verginin kaçak elektrik kullanımınıda arttırmış olduğu görülmektedir. Bazı illerde kaçak oranı %50’leri aşmış durumdadır. 5.4 Güvenlik Yanıcı ve parlayıcı özelliği olan LPG temininden başlayarak satışa hazır hale gelişine ve oradan sevkiyatına kadar bir çok hassas prosedürden geçmektedir. Sektörün standartlarını düzenleyen TSE tarafından belirlenen standartlar bu süreçlerde dağıtım şirketleri ve ilgili birimler tarafından uygulanmaktadır. Kullanılan techizatın standartlara uygunluğu ve personelin korunmasına yönelik bütün standartlar aşağıda belirtilmiştir. Mevzuat Adı

GürültüYönetmeliği

Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik

Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği

İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik

Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği

Kişisel Koruyucu Donanımların Kategorizasyon Rehberine Dair Tebliğ

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin risk grupları listesi tebliği

İşyerlerinde İşin Durdurulmasına veya İşyerlerinin Kapatılmasına Dair Yönetmelik Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik Geçici ve Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik

Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği

İlkyardım Yönetmeliği

TS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri – Şartlar Tablo 10.LPG Tesislerindeki Güvenlik Standartları ve Düzenlemeleri Yukarıda belirtilen mevzuat ve standartlara uygun çalışma ilgili resmi kurumlar tarafındanda kontrol edilmektedir. Aynı zamanda şirketlerin iç prosedürleri kapsamındada bu uygulama denetlenmektedir.

20

5.5 Standartlar Piyasa faaliyetlerinin gerçekleştirildiği tüm tesislerin tasarım, yapım ve montajı, test ve kontrolü, işletmeye alma ve işletilmesi, bakımı, onarımı ve tesislerde asgarî emniyetin sağlanması ile ilgili olarak; öncelikle TS, EN standartlarına bu standartların mevcut olmaması hâlinde ise TSE tarafından kabul gören uluslararası standartlara uyulması zorunludur.LPG dolum tesislerinde uygulanan bazı temel standartlar aşağıda belirtilmektedir. Standartlar dolum sürecindeki temel emniyet gereklerini de tanımlamaktadır.

Standart No Standart Adı

TS 55 EN 1442 Tüpler-Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) İçin-Tekrar Doldurulabilir-Çelikten, Kaynaklı-Tasarım ve İmalat

TS EN 589 Otomotiv Yakıtları-LPG-Özellikler ve Deney Metodları

TS 1445 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Taşıma Kuralları

TS 1446 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Depolama Kuralları

TS 1449 ** Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarında (LPG)-Doldurma ve Boşaltma Kuralları

TS 1846 Hortumlar (Sıvılaştırılmış Petrol Gazları ve Havagazı için)

TS 1862 * Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Tüp Donanımları-Valflar, Basınç Düzenleyiciler ve Emniyet Valfleri

TS 2178 ISO 9162 Petrol Ürünleri-Yakıtlar (F sınıfı)-Sıvılaştırılmış Petrol Gazları-Özellikler

TS 2179 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG)-Kullanma Talimatları

TS 5306 Kullanımdaki LPG Tüplerinin Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Tablo 11. Standartlar Bununla birlikte Bakanlıklar tarafından yayınlanan temel mevzuata da sektör geneli için uymak mecburidir. Örneğin, Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği ve Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği AB mevzuatı uyum sürecinde yürürlüğe giren mevzuattır. No Mevzuat Adı

1 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Dağıtım Şirketleri ile Yetkili Bayilerin ve Tüketicilerin Uymaları Gereken Usul ve Esaslara İlişkin Tebliğ (TRKGM-2000/5)

2 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Dağıtım Şirketleri ile Yetkili Bayilerin ve Tüketicilerin Uymaları gereken Usul ve Esaslara İlişkin Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliği (TRKGM-2001/4)

3 Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği

4 Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği

5 Karayolu Taşıma Yönetmeliği

6 Parlayıcı Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük

7 Tehlikeli Maddelerin Karayollarında Taşınması Hakkında Yönetmelik

8 İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik Tablo 12. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının yanı sıra yayınlanan çevre mevzuatı da LPG sektörü için uyulması gereken önemli konuları tanımlamaktadır. Bu kapsamda yayınlanan mevzuata örnekler aşağıdadır.

21

Mevzuat Adı

Çevre Kanunu

Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği

Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği

Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği

Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği

Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği

Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği

Kontrole Tabi Kimyasal Maddeler Hakkında Yönetmelik Tablo 13.

22

6 LPG FİYATLANDIRMA/ DİĞER YAKITLAR/ EKİPMANLAR 6.1 LPG Fiyatlandırması Ocak 2005 yılına kadar devlet tarafından belirlenen fiyatlar yeni kanun gereği dünya piyasa koşullarına endekslenmiştir. LPG alım satımında fiyatlar, erişilebilir dünya serbest piyasa koşullarına göre oluşur. Rafineriler ve dağıtıcılar, lisansları kapsamında yaptıkları piyasa faaliyetlerine ilişkin fiyatları, erişilebilir dünya serbest piyasalarındaki fiyat oluşumunu dikkate alarak, tavan fiyatlar olarak kuruma bildirirler. Ancak, LPG piyasasında faaliyetleri veya rekabeti engelleme, bozma veya kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran veya doğurabilecek nitelikte anlaşma veya eylemlerin piyasa düzenini bozucu etkiler oluşturması halinde, gerekli işlemlerin başlatılmasıyla birlikte, her seferinde iki ayı aşmamak üzere, faaliyetlerin her aşamasında, bölgesel veya ulusal düzeyde uygulanmak için taban ve/veya tavan fiyat tespitine ve gerekli tedbirlerin alınmasına Kurum yetkilidir. Belirli bölgelere ve belirli amaçlara yönelik olarak fiyatlara müdahale edilmeksizin kullanıcıların desteklenmesinin usûl ve esasları ile miktarı Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenir. 6.2 Diğer Yakıtlar LPG dışında halen Türkiye’de kullanılmakta olan yakıt türleri ve bunların pazardaki konumlarının gerek verimlilik gerekse vergi yönünden mukayesesi; LPG ile diğer enerji ürünlerine uygulanmakta olan vergi miktarı ülkelerin vergi gelirlerinde önemli bir pay teşkil etmektedir. Bu durumda çoğu kez ülkelerin enerji politikalarını belirlemede önemli bir ekonomik araç olarak kullanılmaktadır.Türkiye’deki enerji ürünlerinin üzerindeki vergi yükünü birim kalorifik değerleri üzerinden karşılaştırmalarını yapar ve bunuda dünya ülkeleri ile karşılaştıracak olursak sonucu daha net görebiliriz. Enerji ürünlerindeki yanma verimliliği ve alt ısıl değeri kullanıcı için en önemli kriterleri olup aşağıdaki tabloda her bir enerji ürünündeki ÖTV miktarı net 1000kcal bazında (yanma verimi ve alt ısıl değerleri dikkate alınarak) karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Buna göre ; Y a k ıt V e rim lilik A lt Is ıl D eğ e r

Y T L € Y T L €D oğ a lg a z k c a l/m 3 Y k r/m 3 € ce n ts /m 3 Y rk /1 0 0 0 k c a l € c e n ts /1 0 0 0 k c a lD G S a n a yi 1 O S B 9 2 % 8 2 5 0 2 .1 0 1 .1 1 0 .2 8 0 .1 5D G S a n a yi 2 S a n a y i 9 2 % 8 2 5 0 2 .1 0 1 .1 1 0 .2 8 0 .1 5D G S a n a yi 3 İG D AŞ (S e rb e s t T ü k e tic i) 9 2 % 8 2 5 0 2 .1 0 1 .1 1 0 .2 8 0 .1 5C N G C N G 9 2 % 8 2 5 0 5 4 .6 3 2 8 .7 5 7 .2 0 3 .7 9D G K o n u t İG D AŞ 9 2 % 8 2 5 0 2 .1 0 1 .1 1 0 .2 8 0 .1 5L P G k c a l/k g Y k r/kg € c e n ts /k g Y rk /1 0 0 0 k c a l € c e n ts /1 0 0 0 k c a lD ö k m e M ix L P G B ü yü k S a n a yi 9 2 % 1 1 0 0 0 7 4 .4 3 3 9 .1 7 7 .3 5 3 .8 7K ü çü k S a n a y i P ro p a n P ro p a n 9 2 % 1 1 0 7 0 7 4 .4 3 3 9 .1 7 7 .3 1 3 .8 5K o n u t P ro p a n P ro p a n 9 2 % 1 1 0 7 0 7 4 .4 3 3 9 .1 7 7 .3 1 3 .8 5T ü p lü L P G K o n u t 9 2 % 1 1 0 0 0 7 4 .4 3 3 9 .1 7 7 .3 5 3 .8 7L in y it k c a l/k g Y k r/kg Y rk /1 0 0 0 k c a l € c e n ts /1 0 0 0 k c a lK ü ta h ya L in yit ( İs ta n b u l) 6 5 % 4 5 8 7 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0İth a l L in yit ( İs ta n b u l) 7 0 % 7 0 0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0A k a ry a k ıt k c a l/k g Y k r/kg € c e n ts /k g Y rk /1 0 0 0 k c a l € c e n ts /1 0 0 0 k c a lN a fta ( İs ta n b u l A v ru p a ) 9 0 % 1 0 5 5 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0F O N o :6 ( İs ta n b u l A v ru p a ) 8 0 % 9 2 0 0 2 0 .4 0 1 0 .7 4 2 .7 7 1 .4 6K a lya k ( İs ta n b u l A v ru p a ) 8 2 % 9 7 0 0 4 7 .6 0 2 5 .0 5 5 .9 8 3 .1 5M o to r in 7 0 0 0 ( İs ta n b u l A v ru p a ) 8 5 % 1 0 2 0 0 9 8 .7 6 5 1 .9 8 1 1 .3 9 6 .0 0M o to r in 5 0 ( İs ta n b u l A v ru p a ) 8 6 % 1 0 4 0 0 1 0 9 .7 0 5 7 .7 4 1 2 .2 7 6 .4 6B e n z in 9 5 ( İs ta n b u l A v ru p a ) 8 7 % 1 0 5 0 0 1 7 5 .8 1 9 2 .5 3 1 9 .2 5 1 0 .1 3O to L P G ( İs ta n b u l A v ru p a ) 9 2 % 1 1 0 0 0 8 6 .2 0 4 5 .3 7 8 .5 2 4 .4 8E le k tr ik k c a l/k W h Y k r/k W h € c e n ts /k W h Y rk /1 0 0 0 k c a l € c e n ts /1 0 0 0 k c a lE le k tr ik S a n a yi (T e k T e r im ) 9 9 % 8 6 0 0 .1 2 0 .0 6 0 .1 4 0 .0 7E le k tr ik K o n u t 9 9 % 8 6 0 0 .6 4 0 .3 4 0 .7 5 0 .4 0E le k tr ik T ic a re th a n e 9 9 % 8 6 0 0 .1 2 0 .0 6 0 .1 4 0 .0 7

B irim Ö T V 1 0 0 0 k c a l iç in Ö T V

Tablo 14. 10

10 Enerji ürünlerinde verim, kalorifik değer, ÖTV ve yanma verimliliği değeri kullanılarak hesaplanan 1000 kcal için ÖTV miktarı . (3 Ağustos 2006) 18 Ocak 2006 tarihinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı talimatıyla oluşturulan teknik komite tarafından hazırlanan tablolar şubat 2006 tarihli bilgilerden oluşmaktadır.

23

Yukarıdaki tabloda net 1000kcal enerji için motorinde 6 €cent, benzinde 10,13 €cent, LPG de 3,87 € cent, doğalgaz’da 0,15 €cent, konut elektriğinde ise 0,40 €cent ÖTV olduğunu göstermektedir. LPG’ ye uygulanan ÖTV Doğalgaz’a uygulandan 26 kat fazladır.

Tablo 15.Dünyada ve Türkiye’de 1000 kcal’de uygulanan ÖTV mukayesesi Yukarıdaki tabloda Türkiye’de ve diğer ülkelerde her bir enerji ürünü için net 1000 kcal enerji karşılığı KDV hariç diğer vergilerin toplamı karşılaştırılmaktadır. Bu tablo raporun birinci bölümünde vurgulanan akaryakıt ve LPG için Türkiye’deki vergilerin diğer ürünlerdeki vergilere kıyasla yüksek olduğu gerçeğini ülke karşılaştırmaları olarak da teyid etmektedir. Örneğin, Türkiye, benzinde net 1000 kcal enerji için 12.01 €c vergi ile dünyanın en yüksek vergisini alan ülke konumundadır. Benzer şekilde Tüplü / Dökme LPG’de de Türkiye 3.8 €c / 1000 kcal değeri ile dünyanın en yüksek vergi uygulayan ülkesi konumundadır. Buna karşılık sanayi amaçlı doğalgazda 0.17 €c / 1000 kcal ile Türkiye dünyanın en az vergi alan ülkelerden birisidir. Tabloda belirtildiği gibi doğalgaz ,elektrik ve kömür dünya ortalamalarının çok altında vergiye tabidir. Vergi gelirlerinin dağılımı gözönüne alındığında ise, Türkiye nin enerji ihtiyacının %25’ ini akaryakıt ve LPG sağlarken bunlardan tahsil edilen vergi toplam enerji ürünlerinden alınan vergilerin %94’ünü oluşturmaktadır. Enerji ürünlerinden alınan verginin çok önemli miktarı akaryakıt ve LPG den tahsil edilmektedir. Uygulanmakta olan yüksek vergi aynı zamanda kaçak akaryakıt ve LPG’yi cazip kılmakta olup devlet yıllık 2-3 Milyar$ civarında vergi kaybına uğramaktadır. 6.3 LPG Alet ve Ekipmanları Sağlıklı ve medeni bir yakıt olan LPG nin kullanımının yaygın hale getirilmesi ve farklı sektörlerdeki kullanımını sürekli kılmak amacıyla çeşitli LPG cihazları satışa sunulmaktadır. Tablo 16.LPG Aletleri ve Fiyatları

Isıtıcılar 168YTL - 242 YTL Palmiye Açıkhava Isıtıcılar 240YTL - 520YTL Barbekü 103YTL - 569YTL Kamp Aletleri 15YTL - 27YTL LPG Tüp Aletleri 5.8 YTL - 23YTL Regulatorler 10YTL - 18YTL Regulator ve Hortum Setleri 4YTL - 45YTL Sera Isıtıcıları 300YTL Yedek Parçalar 0.9YTL - 6 YTL

Yukarıda belirtilen sobalarda genellikle 12 kg. lık ev tüpleri kullanılmakta bunlar ısınmada yaygın biçimde tercih edilmektedir. Palmiyeler yine 12 kg. lık tüplerle ısıtıcı

24

olarak açık hava kafe, restaurant ve kimi villaların vazgeçilmez cihazıdır. Kamp cihazları ve barbeküler yine 12 kg. lık tüplerle kullanılabilmektedir. Yukarıda belirtilmiş olan cihazların fiyatlarına bakıldığında ise aylık geliri net 750YTL olan bir memur için bile oldukça yüksek fiyatlar olup bunların kırsal bölgelerde yaygın olması için ödeme kolaylığı ile sunulmasını gerekli kılmaktadır.

25

7 ELEŞTİRİLEN KONULAR/ENGELLER/STRATEJİLER WLPGA ve UNDP iş birliği ile yürütülmekte olan “ Turkey LP Gas Rural Energy Challenge “ projesi için ülke Çalıştayında sunulacak bu rapor hazırlanırken Türkiye LPG pazarı ile ilgili mevcut durum değerlendirilmesi yapılmış ve özet bir rapor haline getirilmiştir. Raporun ana fikrinde mevcut pazar oyuncularının fikir birliğinde oldukları ve sektörün önünde varolan kritik konular, pazarındaki engeller ve bunların aşılması için geliştirilmesi gereken stratejiler değerlendirilmiş ve aşagıdaki çözüm önerileri sunulmuştur . 7.1 LPG Fiyatlandırma Engeller

• Fiyatlandırmada uygulanan ÖTV oranı çok yüksek olduğu için yoksul ve kırsal kesim satın alamaz durumdadır.

• Fiyatlandırma yapılırken ÖTV’ninde KDV’si hesaplanıp satış fiyatına ilave edilmektedir. Yani alınacak vergiye tekrar vergi uygulanmaktadır.

• LPG’ye uygulanan ÖTV miktarı doğalgazdan 26 kat fazladır. • Otogaz’a uygulanan ÖTV ise tüplü ve dökmegaza uygulanandan 46$ fazladır.

Farkın daha yüksek olması sektörde kaçak uygulamaları destekleyebilir. Uygulanabilir Stratejiler

• LPG’ye uygulanan ÖTV miktarı ile doğalgazın ÖTV’si arasındaki fark düşürülmeli ve toplumun her kesimine adil yaklaşım gerekliliği öngörülmektedir.

• LPG ürünlerinin kendi içlerindeki ÖTV farklılığı düşük seviyelerde olmalı mevcut durum korunmalıdır.

• Kırsal kesimde yaşayanlar gözönüne alınarak ek sübvanse imkanlarının gözden geçirilmesi gereklidir.

7.2 Rakip Yakıtlar Engeller

• Kırsal bölgelerde tüketici yüksek fiyat ve kış dönemindeki ulaşım zorlukları nedeniyle LPG’ye erişemediğinden alternatif yakıtlara yönelmiştir.

• Ormanlık kesimden yakacak odun ile büyükbaş hayvanların dışkısından elde edilen tezek hiç bir ücret ödenmeksiniz temin edilebilmektedir.

• Kırsal bölgelerden geçmekte olan yüksek gerilimli elektrik hatlarından kaçak elektrik kullanılmaktadır.

Uygulanabilir Stratejiler

• LPG’nin kolay satın alınabilir hale getirilmesi için öncelikle devletin vergisel düzenlemelere gitmesi gerekmektedir.

• Güvenli, katı atık ve koku ihtiva etmeyen sağlıklı LPG’nin avantajlarının bölgedeki tüketiciye iyi anlatılması gereklidir.

• Ulaşım koşullarının iyileştirilmesi gereklidir.

7.3 Devlet Enerji Politikası Engeller

• Devletin Enerji Politikasını ağırlıklı olarak doğalgaz üzerinde yoğunlaştırdığı görülmektedir.

26

• Devletin vergi toplamakta yaşadığı güçlük nedeniyle ÖTV miktarını yüksek tutarak vergi açığını buradan kapatmaya çalışması LPG fiyatınada olumsuz etki etmektedir.

• Kırsal bölgelerdeki insanların koşullardan dolayı katı yakıta yönelmeleri nedeniyle ölümlerin büyük kısmının katı yakıt zehirlenmelerinden gerçekleştiği bilinmektedir.

Uygulanabilir Stratejiler

• Doğalgaz tek başına enerji politikasının merkezinde olmamalı ,bunu destekler ürün olan LPG’nin desteklenerek modern ve termal bir enerji kaynağı olarak bu projede yerini alması sağlanmalıdır.

• Kırsal bölgelerde doğalgazın erişemediği yerlerde orman alanları yok edilmektedir. Bu durumda LPG gibi bir ürünün önemini tekrar ifade etmektedir.

• Devletin katı yakıt kullanımı konusunda bölge halkını bilgilendirecek eğitim ve denetlemelere ağırlık vermesi gerekmektedir.

7.4 LPG Tüpleri Engeller

• Tüplerin kimi şirketler tarafından imha edilmesi yada yurt dışına çıkarılması gerçekleşmektedir.

• Bazı distribütörlerin başkasına ait olan tüplere dolum yaptıkları bilinmektedir. • Tüp üretim maliyetleri çok yüksektir. Bu durum sektörün gelişimi ve

yaygınlaşmasının önünde engel teşkil etmektedir. Uygulanabilir Stratejiler

• İmha edilen veya yurtdışına kaçırılan tüplerin ilgili birimlerce çok yakından takip edilmesi ve denetlenmesi gerekmektedir.

• Tüp fiyatlarının oluşumunun ve girdi fiyatlarının denetlenmesi gerekir. 7.5 LPG Aletleri Engeller

• Türkiye’de tüplü LPG ile kullanılabilecek çeşitli cihazlar pazarda mevcut iken bazılarının standartlara uygun olmadığı bilinmektedir.

• Belirli eğitim ve gelir seviyesinin altındaki tüketicilerin bir kısmı ucuz ürünlere yönelmektedir.

• Kaliteli ve standartlara uygun olanların fiyatları ise yüksektir. Uygulanabilir Stratejiler

• Denetimlerin yapılması gereklidir . • Halkın bu konuda bilinçlenmesini sağlamak gerekir. • LPG bayilerinin standart dışı ürün satmamaları için uyarılması yada bağımsız

bir kurum tarafından daha yoğun denetlenmesi gerekir. • Kaliteli ve standartlara uygun cihazların tüketiciler tarafından cazip hale

gelmesi için sübvanse edilmeli ve ödeme kolaylıkları sağlanmalıdır. • Kredi finansman kuruluşları ile işbirliği yapılmak suretiyle tüketiciye mikro

finansman sağlanabilir.

7.6 Kırsal Bölgelerde LPG’ye Ulaşım İmkanı Engeller

• Kırsal bölgelerde LPG kullanımının sağlanması artan ÖTV ile birlikte çok daha güç hale gelmiştir. Bu bölgelerdeki alım gücü çok zayıftır .

27

• Sert iklim koşulları nedeniyle ürün sevkiyatının yapılması çok güçtür . • Ulaşım için yolu dahi bulunmayan kırsal bölgeler mevcuttur. • LPG parlayıcı ve yanıcı özelliğe sahip olup kırsal bölgelerdeki tüketiciler ürünü

yeterince tanımamaktadır. • Sağlıksız kaçak elektrik,odun ve tezek bedava olarak sağlanabilmektedir.

Uygulanabilir Stratejiler

• LPG fiyatının erişilebilir olması için ÖTV’nin düzenlenmesi gerekir. • Dağıtım şirketleri bayilerinin bu bölgelerde daha yaygın olması gereklidir. • Tüketicilere sağlıklı ve güvenli LPG kullanımı ile ilgili eğitimler verilmelidir. • Karayolları açılmış olan kırsal bölgelerde dağıtım şirketlerinin LPG sevkiyat

programlarını yapmaları gereklidir. • Yöredeki insanların sosyal sorumluluk ve süreklilik programları ile

desteklenerek bilinçlendirilmesi gerekir.

7.7 Güvenlik Engeller

• Önceki yıllarda otogaz istasyonlarında kaçak dolumlar nedeniyle yangın ve patlamalar azda olsa gerçekleşmiştir. Ancak dolum yapılan tankerlerin ilgili dağıtım şirketine ait olmadığı ve gerekli güvenlik önlemlerinin alınmadığı rapor edilmiştir. Mevcut standartlara uygun önlemler alınmamıştır.

• LPG ye uygulanan yüksek ÖTV bu gibi kaçak girişimleri cazip hale getirmektedir.

• Hasarlı ve eski tüplerin bölgede varolabileceği buda kırsal bölgede eğitim seviyesinin düşük olması nedeniyle kullanımının riskler yaratabileceği düşünülebilir.

Uygulanabilir Stratejiler

• Kaçak LPG tankerlerinin tesbiti ve bunlarla ilgili denetlemenin ilgili kurum tarafından yapılması , mevcut taşıma standartlarının eksiksiz uygulanasının sağlanması gerekir.

• Bölge yaşayanlarına gerekli ürün ve güvenlik bilgilendirmelerinin yapılması gerekir.

7.8 Güvenlik Standartlarının Uygulaması Engeller

• Kırsal bölgelerdeki güvenlik standartlarının denetlenememesi risk yaratabilir. • Kırsal bölge yaşayanlarının sosyokültürel seviyelerindeki zayıflık güvenli ve

bilinçli kullanımı engelleyebilir. Uygulanabilir Stratejiler

• Güvenlik standartlarının kırsal bölge koşulları gözönüne alınmak suretiyle yeniden gözden geçirilmesi gerekir.

• Bu bölgedeki resmi kolluk güçlerinin denetime destek vermeleri sağlanmalıdır. • Bölgede yaşayan tüketicilerin bilinçli kullanımı, dağıtım şirketlerinin veya ilgili devlet

kurumlarının vereceği eğitim programları ile desteklenmelidir.

28

8 TABLO LİSTESİ

Tablo 1. Türkiye Enerji Rezervleri 2002 .................................................................... 5 Tablo 2. Türkiye’deki Enerji Üretim ve Tüketimi 2006 ............................................... 6 Tablo 3. Türkiye’nin Hayvansal Atık Potansiyeline Karşılık Gelen Üretilebilecek Biyogaz Miktarı ve Taşkömürü Eşdeğeri .................................................................... 8 Tablo 4.Yıllık LPG Talebi .......................................................................................... 11 Tablo 5. Batı ve Orta Avrupa LPG Talep Karşılaştırma Tablosu 1995 – 2005 ........ 12 Tablo 6. Dağıtıcı Lisanslı Dağıtım Şirketleri............................................................. 14 Tablo 7. Tüp İmalatçıları .......................................................................................... 16 Tablo 8. Mevcut Tüp Çeşitleri ve Depozito Fiyatları ................................................ 17 Tablo 9. ALPGD Üyeleri .......................................................................................... 18 Tablo 10.LPG Tesislerindeki Güvenlik Standartları ve Düzenlemeleri...................... 20 Tablo 11. Standartlar ................................................................................................ 21 Tablo 12.................................................................................................................... 21 Tablo 13.................................................................................................................... 22 Tablo 14. .................................................................................................................. 23 Tablo 15.Dünyada ve Türkiye’de 1000 kcal’de uygulanan ÖTV mukayesesi ........... 24 Tablo 16.LPG Aletleri ve Fiyatları ............................................................................. 24

29

9 ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1. Türkiye LPG Talebi 2005 ............................................................................ 10 Şekil 2. Şehir Merkezi ve Kırsal Bölgelerdeki LPG Talebi ........................................ 11 Şekil 3. Türkiye'deki Şehir Merkezleri ve Kırsal Bölgelerin Nufus Oranı ................... 12 Şekil 4. LPG Üretim ve İthalatı 2005......................................................................... 13 Şekil 5. LPG İthal Edilen Bölgeler ............................................................................ 13 Şekil 6. LPG Pazar Payları 2005 ............................................................................. 14 Şekil 7. Ağustos 2006 LPG Pazar Payları ............................................................... 15

30