Yeni Borçlar Kanunu Çerçevesinde Türkiye’de Ev Eksenli Çalışan Kadınların İş ve Sosyal

Güvenlik Kanunları Karşısındaki Durumu ve Sosyal Hakları

Oğuz KARADENİZPamukkale Üniversitesi

Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü

Ev Eksenli Çalışma Kavramıİş sözleşmesi ile çalışanlarAracı ile iş alan ve çalışanlarKendi adı ve hesabına çalışanlar

Yeni Borçlar Kanunu Ne Getiriyor ? Tasarının 460 ıncı maddesiyle başlayan

Üçüncü Ayırımında, “Evde Hizmet Sözleşmesi” düzenlenmiştir. 818 sayılı Borçlar Kanununda bu sözleşmeye yer verilmemekle birlikte, uygulamada sıkça karşılaşılan ve kaynak İsviçre Borçlar Kanununun 351 ilâ 355 inci maddelerinde düzenlenen bu sözleşmenin, hizmet sözleşmesinin özel bir türü olarak Tasarıda düzenlenmesi yararlı görülmüştür.

Yeni Borçlar Kanunu Ne Getiriyor ? “Evde hizmet sözleşmesi, işverenin verdiği

işi, işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret karşılığında görmeyi üstlendiği sözleşmedir.” Maddeye göre, evde hizmet sözleşmesinde işçi, meselâ bir mağazaya, kendi evinde bizzat veya aile bireyleriyle birlikte çeyiz, yatak örtüleri, giysiler dikip vermeyi, kendisine teslim edilen ürünleri paketlemeyi üstlenebilir. Maddenin düzenlenmesinde, kaynak İsviçre Borçlar Kanununun 351 inci maddesi göz önünde tutulmuştur.

Çalışma Koşullarının İşçiye Bildirilmesi1. İşçi tarafından sağlanacak malzeme,2. Bu malzemenin sağlanması için kendisine

yapılacak ödeme miktarı,3. İş için ödeyeceği ücret.işverenin malzeme bedeli ve iş ücretini yazıyla

bildirmediği durumlarda, ödenecek bedel ve ücretin bu işlerde uygulanan alışılmış bedel ve ücret olacağı kabul edilmiştir.

Maddenin düzenlenmesinde, kaynak İsviçre Borçlar Kanununun 351a maddesi göz önünde tutulmuştur.

İşçinin Özel Borçları

İş Görme Borcu: İşçi, işe zamanında başlamak, işi kararlaştırılan

zamanda bitirmek ve çalışmanın sonucunu işverene teslim etmekle yükümlüdür.

İş, işçinin kusuruyla ayıplı olarak görülmüşse işçi, giderilmesi mümkün olan ayıpları, masrafı kendisine ait olmak üzere gidermek zorundadır.

İşçinin Özel BorçlarıMalzeme İş ve AraçlarıMalzeme ve iş araçları işveren tarafından sağlanmışsa, işçi

bunları gereken özeni göstererek kullanmak, bundan dolayı hesap vermek, ayrıca kalan malzeme ile iş araçlarını da işverene teslim etmekle yükümlüdür.

İşçi işi görürken, kendisine teslim edilen malzemenin veya iş araçlarının bozuk olduğunu belirlerse, durumu hemen işverene bildirir ve işe devam etmeden önce, onun talimatını bekler.

İşçi, kendisine teslim edilen malzeme veya iş araçlarını kendi kusuruyla kullanılmaz hâle getirirse, işverene karşı onun kullanılmaz hâle geldiği gündeki rayiç bedeli kadar sorumludur.

İşverenin Özel BorçlarıÜrünün Kabulüİşveren, işçinin üreterek teslim ettiği ürünü

inceler; varsa bulduğu ayıpları teslimden başlayarak bir hafta içinde işçiye bildirir. Süresinde bildirim yapılmamışsa, ürün mevcut durumuyla kabul edilmiş sayılır.

İşverenin Özel BorçlarıÜcret Yapılan işin ücreti, işçi, işveren tarafından

aralıksız olarak çalıştırıldığı takdirde, onbeş günde bir veya işçinin rızasıyla ayda bir; aralıklı olarak çalıştırıldığı takdirde, ürünün her tesliminde ödenir. Her ücret ödenmesinde işçiye, bir hesap özeti verilir. Hesap özetinde, varsa kesintilerin miktarı ve sebebi de gösterilir.

Çalışmanın Engellenmesi Halinde İşçiyi aralıksız biçimde çalıştıran işveren,

ürünü kabulde temerrüde düştüğü veya işçinin kişiliğinden kaynaklanan sebeplerle ve kusuru olmaksızın çalışma engellendiği takdirde, hizmet ediminin engellenmesi durumundaki ücret ödenmesine ilişkin hükümler gereğince, ona ücretini ödemekle yükümlüdür. Diğer durumlarda işveren, bu hükümlere göre ücret ödemekle yükümlü değildir.

Sözleşmenin Sona Ermesiİşçiye deneme amacıyla bir iş verilmişse, aksi

kararlaştırılmadıkça, sözleşme deneme süresi için kurulmuş sayılır.

İşçi, işveren tarafından aralıksız olarak çalıştırıldığı takdirde, aksi kararlaştırılmadıkça, sözleşme belirsiz süreyle yapılmış sayılır; diğer durumlarda sözleşmenin belirli süreyle yapıldığı kabul edilir.

Genel hükümlerin uygulanmasıPazarlamacılık sözleşmesine ve evde hizmet

sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hâllerde, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri uygulanır.

İş Kanunu- İşyeri TanımıBir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi

çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.

İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.

İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür

İş Kanunu’nun İstisnalarıBir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar

(3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde, çalışanlar İş Kanunu’nun kapsamı dışında tutulmuştur.

İş Kanunu ile Borçlar Kanunu Arasında Sosyal Koruma Açısından FarklarHaklar Borçlar

Kanunuİş Kanunu

İş Güvencesi Yok Var

Yıllık Ücretli İzin

Yılda 2 hafta Çalışma süresine göre 14 ile 26 gün arası

Kıdem Tazminatı

Yok Var

İş Kanunu ile Borçlar Kanunu Arasında Sosyal Koruma Açısından FarklarHaklar Borçlar Kanunu İş Kanunu

İhbar tazminatı hizmet süresi bir yıla kadar sürmüş olan işçi için iki hafta sonra; bir yıldan beş yıla kadar sürmüş işçi için dört hafta ve beş yıldan fazla sürmüş işçi için altı hafta sonra sona erer.

6 aya kadar 2 hafta, 6 aydan, 1,5 yıla kadar 4 hafta, 1,5 yıldan üç yıla kadar 6 hafta, üç yıldan fazla 8 hafta

İş Kanunu ile Borçlar Kanunu Arasında Sosyal Koruma Açısından FarklarHaklar Borçlar Kanunu İş Kanunu

İşçinin haksız olarak işe başlamaması veya işi bırakması

İşçi, haklı sebep olmaksızın işe başlamadığı veya aniden işi bıraktığı takdirde işveren, aylık ücretin dörtte birine eşit bir tazminat isteme hakkına sahiptir. İşverenin, ayrıca ek zararlarının giderilmesini isteme hakkı da vardır. İşveren zarara uğramamışsa veya uğradığı zarar işçinin aylık ücretinin dörtte birinden az ise, hâkim tazminatı indirebilir.

İhbar tazminatı dışında hüküm yok

5510 Sayılı Kanun Öncesi Kurum Uygulaması (Genelge 16)Sosyal Sigortalar Kurumu 506 sayılı Kanun’ un

uygulamasına yön veren genelgesi ile imal konusu olan bazı işlerin bir kısmını ve ya safhalarını işyerinin dışındaki kişilere parça başı veya götürü ücretle yaptıran ve karşılığı olan ücretleri genellikle makbuz veya fatura karşılığı ödeyen işveren tarafından evde çalışan kimselerle işveren arasındaki ilişkinin hizmet akdi kapsamında düşünülemeyeceğini, belirtilen ilişkinin istisna akdi çerçevesinde değerlendirilebileceğini ve evde yapılan işlerde çalışanların sigortalı sayılmayacağını belirtmiştir.

5510 sayılı Kanun Sonrası Evde Çalışanların Sosyal Güvenliğiİş sözleşmesi ile çalışanlar 4/a sigortalısı

(SSK)Bağımsız çalışanlar 4/b sigortalısı (Bağ-Kur)

Evde Çalışanların Sosyal Güvenliğiİstisnalar:Aynı konut içinde üçüncü dereceye kadar

hısımlarla yapılan çalışmalarMasraflar düştükten sonra aylık geliri asgari

ücretin altında olduğunu belgeleyenler

Evde Çalışanlar İle İlgili Yargıtay Kararları“....Konfeksiyon düzeltim işinin, işyeri ve

davacının evinde yapılması giderek parça başına ücret ödenmesi işin hizmet akdi niteliğini etkilemez. Davacının belli bir işi işverenin emir ve talimatı doğrultusunda yerine getirmesi ve bunun bir çalışma günü içerisinde yerine getirmek üzere hazır olması karşısında ; davacının çalışma olgusu ve buna bağlı hizmet akdinin ortaya çıkmasını kabul etmek gerekirken aksine görüşle davanın reddi usul ve yasaya aykırıdır.” Y.21. HD. 08.06.2000 T. 2000/4584/4611

Evde Çalışanlar İle İlgili Yargıtay Kararları“.... Tanık anlatımlarına göre fabrikada imal edilen mandalların

ağaç kısımları paketler halinde periyodik olarak at arabaları ile davacının evine götürülmekte ve gene işveren tarafından verilen montaj masasında davacı tarafından monte edilerek, gene işyerinden gelen kimselere devredilmektedir. .... Davacının bu işi evinde yapmış olması işyerinin denetim ve gözetimi altında ve ona bağımlı olarak yapılmadığı göstermez. Davacının günde veya ayda kaç mandal monte edeceği ve her mandal için ne kadar ücret alacağı, montaj hatası olmadan ne zaman tslim sayısından az montaj yapması veya hatalı montaj yapması halinde ücretin kesilmesi, gerektiği gibi, belli sayıda mandalı teslim etmek mükellefiyetinde bulunması, işveren tarafından masa verilmesi davacının işverenin denetiminde ve ona bağımlı olarak çalıştığı, bir başka anlatımla işçi ile işveren arasında hizmet ilişkisinin bulunduğunu gösterir. ...” Y. 21. HD. 21.01.1998 T. E. 1998/5798/149

Kendi Adı ve Hesabına Çalışan Kadınların İsteğe Bağlı Sosyal Sigorta Primi ÖdemesiGelir Vergisi Yasası m. 9/6). Yasa hükmüne

göre, “oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, kırpıntı deriden üretilen mamuller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibiürünleri işyeri açmaksızın satanlar”

Kendi Adı ve Hesabına Çalışan Kadınların İsteğe Bağlı Sosyal Sigorta Primi ÖdemesiEsnaf muaflığından yararlanan kadın

sigortalılar 2008 yılı için prime esas kazanç alt sınırının (asgari ücretin) 15 katı üzerinden isteğe bağlı olarak malullük, yaşlılık, ölüm ve genel sağlık sigortası primi öder (2012 için 19 günlük asgari ücret üzerinden) İş kazası ve meslek hastalığı sigortası yok.

Müteşebbis Geliri Elde Edenlerin Cinsiyete ve Gelire Göre Dağılımı, % TÜİK HHBA 2009 (Karadeniz, 2011)

Borçlar Kanunu’nda Sosyal Güvenliğe ilişkin Yer Alan Hüküm

Gıda ve Barınma: İşçi işverenle birlikte ev düzeni içinde yaşıyorsa işveren, yeterli gıda ve uygun bir barınak sağlamakla yükümlüdür.

Hastalık Kaza: İşçi, kusuru olmaksızın hastalık veya kaza gibi sebeplerle iş görme edimini yerine getiremezse işveren, sosyal sigortalar yardımlarından yararlanamayan, bir yıla kadar çalışmış işçinin bakımını ve tedavisini, iki hafta süreyle sağlamak zorundadır. İşçinin bir yılı aşan her hizmet yılı için söz konusu süre, dört haftayı aşmamak üzere ikişer gün artırılır.

İşveren, işçinin gebeliğinde ve doğum yapması durumunda da aynı edimleri yerine getirmekle yükümlüdür.

Borçlar Kanunu’nda Sosyal Güvenliğe ilişkin Yer Alan Hüküm İşçinin Ölümü: Sözleşme, işçinin ölümüyle

kendiliğinden sona erer. İşveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere, ölüm gününden başlayarak bir aylık; hizmet ilişkisi beş yıldan uzun bir süre devam etmişse, iki aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla yükümlüdür

İş ve Sosyal Güvenlik Denetimi Açısından Ne Yapmalı ?İş ve sosyal güvenlik müfettişlerinin duyarlılıklarının

arttırılmasıKayıtlarda evde çalışanları aramak (gider pusulası ile

ödemeler)Asgari işçilik uygulaması (yapılan işlerde en az işçi

sayısının belirlenmesi ve çapraz kontroller)Ev eksenli çalışan kadınların hakları konusundaki

farkındalık seviyelerinin yükseltilmesi, işverenlerin bilgilendirilmesi

Kayıt ve prim ödeme prosedürlerinin basitleştirilmesiKendi adı ve hesabına çalışanlar için prim miktarının

düşürülmesi