kamu fİnansmani analİzİ
DESCRIPTION
KAMU FİNANSMANI ANALİZİ. Şubat 2012. I. KAMU MÜDAHALESİ SORUNU. Devlet varsa. En azından kamu kesiminin örgütlenmesi, yaşaması için bir kaynağa ihtiyacı olacak. (Dükkanı açık tutmak için) Yanı sıra ekonomik faaliyetlere müdahale etmek istiyorsa, bazı araçlara ve kaynaklara gerek duyacak. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
R. HAkan ÖZYILDIZ1
KAMU FİNANSMANI ANALİZİ
Şubat 2012
I. KAMU MÜDAHALESİ SORUNU
R. HAkan ÖZYILDIZ2
Devlet varsa...
R. HAkan ÖZYILDIZ3
En azından kamu kesiminin örgütlenmesi, yaşaması için bir kaynağa ihtiyacı olacak. (Dükkanı açık tutmak için)
Yanı sıra ekonomik faaliyetlere müdahale etmek istiyorsa, bazı araçlara ve kaynaklara gerek duyacak.
Vergi toplayacak, sağlık harcaması yapacak vb.Ama devlet ekonomiye ne kadar müdahele etmeli?
Devletin Ekonomideki Rolü
R. HAkan ÖZYILDIZ4
EKONOMİYE MÜDAHALE= İktisat ve maliye politikası kararları alınması , ekonomik ajanların faaliyelerini etkilemesi
Devlet neden bazı faaliyetlere girişir ?Faaliyetleri zaman içinde niye değişir ?Devlet ekonomideki rolünü daha iyi yapabilir mi?
BOKS MAÇI ROUND 1 (18 yy)
1. Merkantilism
2. A.Smith
Görünmez el
Round Piyasanın !!!
BOKS MAÇI ROUND 21. 18.yy da bile gelir dağılımı bozukluğu-işçi sınıfının
durumu 2. R.Owen, Sismondi, K.Marx hatta Charles Dickens3. İki kutuplu dünya SSCB nin etkisi------- PİYASA BAŞARISIZLIĞI= Piyasanın kendinden
bekleneleri yerine getirememesi----------Round 2 –Devletin !!!
ROUND 2 Niye Devletin Oldu ?PARETO Etkinlik
Bireycilik (Bireyin mutlak refahı-Eşitsizlik sorunu değil) + Tüketicinin ( bireyin) egemenliği
Teorem 1 Ekonomi rekabetçi ise Pareto etkindir.Teorem 2 Pareto dağılım birden fazla olabilir. (Refah
yeniden dağıldığında yeni bir pareto optimuma ulaşılır- Her pareto etkin üretim dengesine serbest piyasada ulaşılır)
ROUND 2 Acaba öyle mi ? Piyasa hep başarılı mı ?Hayır; gerçek hayatta pek öyle değil-Kapitalizm kriz
ve eksik istihdam yaratıyor.1929 büyük bunalımıKeynes’in görüşleri
ROUND 2 PİYASALAR NEDEN BAŞARISIZ (Veya Devlet niye müdahale
etmeli) Mülkiyet ve Sözleşme Güvencesi Rekabet başarısızlığı ( tekelller, oligopoller) Kamu malları (bireysel fayda < bireysel maliyet) Dışsallıklar ( Negatif-Pozitif) Eksik (Incomplete markets) (Bankacılık-Sigortacılık) (Kollektif
açmazlar) o Yaratıcı ürünlero İşlem maliyetlerio Enformasyon asimetrisi
Bilgi noksanlığı Makroekonomik istikrarsızlık Özel sektör yetersizliği (Bizim gibi ülkelerde) Gelir dağılımı adaleti Baba devlet argümanı (Birey çıkarını her zaman bilemez-Devlet bilir)
ROUND 3 Devlet başarısızlığı
Sınırlı BilgiPiyasanın tepkisini ölçememeBürokrasinin yetersizliğiSiyaset kurumunun etkileriNeo liberal yaklaşım- Devlet çıkarların örgütüdür. 3. Round Piyasanın !!!!!
ROUND 4
“ Devlet kanun ve düzeni sağlayacak adar güçlü iktisadi hayatı düzenleyemeyecek kadar güçsüz olduğu zaman optimaldir”
O halde;Kamu yönetimin kapsamını daralmalı (kadro şişkinliği)Kamu sektörünün kapsamı daralmalıDevlet özel çıkar gruplarının baskısından arınmalıKural egemenliğiSiyasi baskıdan uzak kurullar kurulmalı
Round devam ediyor...
ROUND 4 Bilgi eksikliği hala devam ediyor Bankacılık alanında fiyat rekabeti – Ahlaki çöküntü
(müdahale etsen bir türlü-etmesen bir türlü) SON KRİZE KADAR BU ROUND BERABERE
GÖZÜKÜYORDUAncak, merkez bankalarının sınırsız müdaheleleri, devletin
özel sektör bilançolarındaki bir çok olumsuz kalemi/zararı üstlenmesi SON RAUNDU TEKRAR DEVLETİN KAZANDIĞINI GÖSTERİYOR.
Acaba şu sonuç çıkar mı? Krizlere devlet müdahele etmeli, yoksa karışmamalı. Daha açıkçası: Karlar sermayedarın, zararlar devletin olmalı.
Devletin Ekonomide Rolü ve Kamu Devletin Ekonomide Rolü ve Kamu Müdahalesi SorunuMüdahalesi Sorunu
R. HAkan ÖZYILDIZ13
Neden devlete ihtiyaç var?
Ekonomide kaynak kullanımı açısından büyüyen devlet
Gelişmiş ülkelerde genel yönetim harcamalarının GSYH’ya oranı ikinci dünya savaşı öncesi % 20’lerde iken bugün bu oranın % 50’lere yaklaşmasıGelişmekte olan ülkelerde de büyüme var ama bu kadar çarpıcı değil
O HALDE KİM BU DEVLET ?Kaynak Kullanımı Üzerinde Rekabet
Kamu Politikalarının Uygulama Alanları
hkkkkkkkkk k
HEHEDEFLER Piyasaların Etkin Çalışması
Kaynak Tahsisinde
Adalet
Makro Ekonomik İstikrar
Piyasa Başarısızlığı (Telekom Mali Sektör- Mikro Baz)
Piyasanın Kaynakları
Adaletsiz Dağıtması
Piyasa Başarısızlığı –
(Makro İstikrar)
POLİTİKALAR
Vergileme , Vergi,sosyal koruma Para ve Regülasyon (Transfer mekanizması) Maliye Pol. Doğrudan Üretime kat ılma
NEDENLER
R. HAkan ÖZYILDIZ 14
Devletin Fonksiyonları (DB, 1997)Devletin Fonksiyonları (DB, 1997)
R. HAkan ÖZYILDIZ15
Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)
R. HAkan ÖZYILDIZ16
Kamusal karar alma süreci ve odağında bütçe bir dizi asil vekil ilişkisine dayanmakta
Bir çok faaliyete ilişkin karar doğrudan kararı alan kişilerce değil yetki devredilenlerce alınır.
Amaçlar çelişmesi ve çıkar çatışması –Bilgi ve yaptırım kapasitesi
Sorun; asil vekil ilişkisinin etkinliği
Temsili Demokrasi: Asil Vekil İlişkisiTemsili Demokrasi: Asil Vekil İlişkisi
R. HAkan ÖZYILDIZ17
Şekil 1. Temsili Demokrasilerde Asil-Vekil İlişkisi1
1 İzak Atiyas ve Şerif Sayın, s. 6
Asil
Siyasi Yetki Devri Hesap Verme Sorumluluk
Vekil/Asil
Po Yönetsel
Yetki Devri Hesap Verme Sorumluluk Vekil
Vatandaşlar (Seçmenler)
Politikacılar (Yasama)
Bürokrasi (Yürütme)
Kavramsal Çerçeve1
1 The World Bank, a.g.e., s. 20
Seçim Kanunu Siyasi Partiler Kan.
Vatandaţlar
Yasama Merci
Kabine
Bakanlık
Departman
Anayasal Kontrol Kuruluşları
Yürütme Kontrol
Kuruluşları
Hükümet Oluţturma Kan. Güven Oylaması Bütçe Kanunu Kuralları Muhasebe Raporlaması Denetim Kanunu
Kabine Kuralları
Bakanlık Kontrol
Kuruluşları
İç Düzenlemeler
Bütçe Sistemi
Raporlama Yükümlülüğü
Yetki Devri
Kurumsal Yapılar
Anayasa ve Kanunlar
Organizasyonlar
R. HAkan ÖZYILDIZ18
KAMU İDARESİ : MÜDAHALE ETME VE YÖNETİM
D iğer D ev letK urum la rı
D ev letİş letm ele ri
D epa rtm an lar
D irek t H izm e ti Sağlam a
A ltK am u İda re le ri
K a r A m ac ıO lm ayan K urum lar
Ö ze l K u rum lar
D iğe r H izm etS ağ lay ıc ılar
G e lir D esteği B e lgel i Ö dem e ler
T üke t ici ler
F on lam a D üzen lem e
Y etkiy i T u tm a
Ö ze l Am aç lıK u rum lar
P o l i t ika Seçeneği
A ltK am u İda re le ri
Y e tk iyi D evre tm e
Müdahale Eden Müdahale Etmeyen
Politika Seçeneği
R. HAkan ÖZYILDIZ 19* The World Bank, a.g.e., s. 42
Kolektif Açmaz Sorunu (1)Kolektif Açmaz Sorunu (1)
R. HAkan ÖZYILDIZ20
Kolektif açmazlar sorunu:
Birey için rasyonel olan tercihlerin toplumsal olarak optimal olmayan sonuçlar yaratması
Bütçe süreci ve bir dizi asil vekil ilişkisi
Bütçe hakkı…
Kolektif Açmaz Sorunu (2)Kolektif Açmaz Sorunu (2)
R. HAkan ÖZYILDIZ21
Fayda ile maliyetin farklılaşması ve faydanın toplumsallaşması
Maliyetten kaçınma ve bedavacılık problemi. Bireylerin katkıda bulunmayı başkalarına bırakması.
Ahlak kurallarından yazılı yasal düzenlemelere uzanan formel ve enformel kurallar ve devlete kolektif açmazları çözme yetkisi verme.
Bu sorunları aşma (!)Bu sorunları aşma (!)
R. HAkan ÖZYILDIZ22
Formel ve enformel kurallarUzlaşma niteliğindeki durumlarMevcut kurumların optimallığı ve sorunları çözme yeteneğiKurumlar ya da kurallar iş yapma biçimini nasıl
etkiler/değiştirirKamu politikalarının şekillenmesinde kurum ve kurallar ve
gücü elinde bulunduranlar
Bu sorunları aşma (!)Bu sorunları aşma (!)
R. HAkan ÖZYILDIZ23
Devlet bu sorunları çözen bir kurumsal yapıSiyasi ve yönetsel sorumlulukların ne düzeyde yerine
getirildiği kurumlara ve bu bu kurumların niteliklerine bağlıdır.
Seçilenin kendi seçmenine çıkar sağlamasıDevletin yönetim kapasitesinin yüksek olması hem siyasi
hem de yönetsel sorumluluklarını yetkinleştirir.
Bu sorunları aşma (!)Bu sorunları aşma (!)
R. HAkan ÖZYILDIZ24
Kollektif açmazla başlayan süreçte sorunları çözme: Öncelikler oluşturma ve uzlaşma becerisi ile makul bir
dengenin sağlanması (siyasi olgunluk düzeyi)Yürütmenin ihtiyari yetkileri ve bunları dizginleyen
kurumlar (keyfiyet, siyasi rekabette gücü kullanma gibi)Kamu mallarının üretimine önem verme (tekil çıkarlar ve
rantlara kurban etmeme)
Her İşin Başı: Politika Oluşturma, Her İşin Başı: Politika Oluşturma, Planlama ve BütçelemePlanlama ve Bütçeleme
R. HAkan ÖZYILDIZ25
Yönetimsel Başarı: Başarılı Bir Ulusal Plan ve Strateji Dokümanı
Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması,
Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması
Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi
Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımı
Temel sorunlar: Bu aşamalar arasındaki bağlantının etkin bir şekilde kurulamamasıUygulamanın program ve hedeflerden uzaklaşması (hesap verebilirlikten uzaklaşma-kaynakların etkinsiz kullanımı)
II. KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİ VE KAMU SEKTÖRÜ TANIMLARI
R. HAkan ÖZYILDIZ26
BÜTÇE VE KAMU POLİTİKALARI
R. HAkan ÖZYILDIZ27
Tarih boyunca bütçesel reformların bize gösterdiği, bütçenin kamu sektörü faaliyetlerinin sonuçları üzerinde üç farklı düzeyde bir etkiye sahip olduğu gerçeğidir, bunlar;
Düzey 1: Toplam mali disiplinDüzey 2: Stratejik önceliklere göre kaynakların
dağıtımı ve kullanımıDüzey 3: Programların gerçekleştirilmesinde ve
hizmetlerin sağlanmasında verimlilik ve etkinlik
Kamu sektörünü nasıl tanımlarız?Kamu sektörünü nasıl tanımlarız?
R. HAkan ÖZYILDIZ28
Bir çok kavram var; devlet, kamu sektörü, genel yönetim, merkezi yönetim, bütçe gibi..
Bunların karşılaştırılabilir standart tanımlarına ihtiyaç var..
Farklı ülkelerde farklı dönemlerde bu tanımlar değişebilir, kapsam değişebilir …
Ulusal Ekonomi ve Kamu Sektörü
R. HAkan ÖZYILDIZ 29
Mali Olmayan Şirketler
Mali Şirketler
Genel Yönetim
Kar AmacıOlmayanKuruluşlar
Hanehalkı
Kamu Sektörü
SNA93 ve ESA95’e göre ulusal ekonomi beş alt sektöre ayrılarak analiz edilmektedir.
Buradaki temel amaç ekonominin yapısını ve kamu sektörünün bu yapı içinde diğer aktörlerle ve kendi arasındaki ilişkisini görmektir.
Figure 1. The Public Sector “Onion”
Central Government
Local Government
State Government
Nonfinancial public corporations
Financial public corporations
Central Bank
Nonfinancial Public Sector
Public Sector
General Government R. HAkan ÖZYILDIZ30
Ekonomi Politikasının Amaç ve Araçları Arasındaki Çelişkiler
AMAÇ OLASI SONUÇLAR
Yüksek GSYH büyümesi
Enflasyonun düşürülmesi
İşsizliğin azaltılması
Dışticaret açığının düşürülmesi
Enflasyonda yükselme, istihdam artışı
GSYH gerilemesi yüksek oranlı işsizlik
GSYH büyümesi, enflasyonda yükselme
İç tüketimde, yatırımda (GSYH’de) düşme
Makroekonomik Amaçlar ve Araçlar
MAKROEKONOMİK AMAÇLAR MAKROEKONOMİK ARAÇLAR
Üretimin Artırılması
Yüksek ve sürekli bir GSYH büyümesi
İşsizliğin Azaltılması
Yüksek ve sürekli bir istihdam
Enflasyonun Giderilmesi
Fiyatlar genel düzeyinin istikrarının sağlanması
Ödemeler Dengesinin İstikrarı
Dışticaret ve cari işlemler dengelerinin ve döviz kuru
İstikrarının sağlanması
Maliye Politikası Araçları
Kamu giderleri ve vergi araçları
Para Politikası Araçları
Para arzı ve faiz oranının denetimi
Gelirler Politikası Araçları
Heterodoks şok önlemler
Dışticaret Politikası Açıkları
Tarifeler, kotalar, vb. İle dışticaretin caydırılması veya
özendirilmesi, kur yönetimi
R. HAkan ÖZYILDIZ33
Maliye Politikası Para Politikası
Finansal Sektör Politikası
Faiz Dışı Fazla
Bütçe Açığı
Kamu Borcu
Politika Faizi
Faiz Koridoru
Zorunlu Karşılıklar
Rezerv Politikası
Döviz Depo Piyasası
Sermaye Yeterliliği
Likidite Yeterliliği
Kredi/ Değer Düzenlemesi
Firmalar
Mal+HizmetBedeli
Vergi Vergi Bankalar
Faiz
BorçBütçeÜcret+Fai
zSbv
Vergi
Borç
FaizBorç
Hane Halkları Faiz Borç
Dış Dünya
Merkez Bankası
Faiz
Bütçe Gelir Giderleri ve Finansmanı
Muhasebat Genel Md. (erişim Haziran 2009)
R. HAkan ÖZYILDIZ35
R. HAkan ÖZYILDIZ36
R. HAkan ÖZYILDIZ37
R. HAkan ÖZYILDIZ38
R. HAkan ÖZYILDIZ39
ÜLKEMİZDE DEVLET MÜDAHALESİ VE KAMU FİNANSMANI
R. HAkan ÖZYILDIZ40
1950 Temsili Demokrasi ve borç sorununun başlangıç noktası olarak ele alınabilir.
Planlı Kalkınma Dönemi Kamu Finansmanı Konusu ile İlgilenmemiştir. (Plana göre Bütçe yapılmıştır)
1980 sonrası dönemm siyasi yasakların kalkması ve finansal serbestleşme ile birlikte kamu finansmanı sorunlarını ağırlaştırmıştır.
Kamu Finansmanının Kısa tarihi1950-2000
R. HAkan ÖZYILDIZ41
1950-1960 1960-62 1963-70 1971-1979 1980-2000 GSMH % Ort
% 6,5-7.0 4 6-7 4 Dalgalı 4,5-5
Enflasyon %20-25 5 6 30 65 Kamu Açığı % GSMH
Bütçe KİT Sos
Güv. Diğer
4-4,5 0,07-1,0 3,5
4,5-5 4,5-5 2-2,5 2,5-3,0
1971-73 arası açık azaltılıyor (3-3,25) Daha sonra 1975 ..4,7 76……6,7 77……8,2
% 12 ort sos Güvenlik sonra / 20 ler civarı
Kamu Borç Stoku İç+Dış % GSMH
%12-18 (hazine kefaletini haiz bonolar) Faizler kontrollü
% 30 Tahkimin etkisi
% 20 ler Negatif reel faiz
% 20 ler Negatif reel faiz
% 46 ort 1080 % 23.6 2000 % 57,2 2001 % 90 Pozitif Reel faiz
Açıkların Finansman Biçimi
Dış yardım Krediler,Hazine kağıtlarına zorunlu yatırım TCMB Finansmanı Bütçe dışı İşlemler
Hürriyet istikrazı Tasarruf Bonoları ABD Hükümet kredileri TCMB Finansmanına kısıt
Her yıl bir kalkınma istikrazı OECD yardım konsorsiyumu TCMB finansmanına dönüş
İç İstikraz TCMB Finansmanı Dış Borçlanma Tıkanıyor
Iç Borçlanma (İhaleler) Finansal liberalizasyon Dış piyasalara tahvil ihracı TCMB finansmanı sınırlanmaya çalışılıyor
Önemli Noktalar
Tarım Oy deposu,vergi toplanamıyor,Moratoryum-Devalüasyon
Vergi Reformu
Kaynak-Yatırım dengesinin kurulamayışı
Petrol krizi Devalüasyon KİT açıkları problemi,kriz
Bütçe dışı işlemler yaygınlaşıyor Görev zararları , koşullu yükümlülükler,kriz
Rekabet Ne Sonuçlara Yol Açıyor?Temsili Demokrasilerin Sorunu
R. HAkan ÖZYILDIZ42
Aşırı Harcama EğilimiBorçlanma Borç problemi
TÜRKİYEDE BUNLAR GEÇMİŞTE ÖNEMLİ KAMU FİNANSMANI SORUNLARINA YOL AÇMIŞTIR
1990-2002 Borç Nasıl Arttı ?
R. HAkan ÖZYILDIZ43
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Borç/GSMH 33,1 35,1 36,6 49,3 39,4 41,4 39,2 38,0 49,7 48,5 98,0 85,3 ∆B/GSMH 15,6 17,2 17,6 30,9 16,5 22,5 18,2 16,5 23,7 17,5 63,5 22,3
PSBR/GSMH 5,3 4,3 6,7 3,9 4,0 8,3 7,6 7,3 11,9 10,9 17,4 14,9 Fark 10,3 12,9 10,9 27,0 12,5 14,2 10,5 9,2 11,8 6,6 46,1 7,4
BU FARK NEREDEN GELDİ ?
R. HAkan ÖZYILDIZ44
Tablo 10. Borç Stokunun Değişimine Katkıda Bulunan Unsurlar (% GSMH) (1991 - 2002 Arasında Yıllık Ortalamalara Göre )
Hazine Borcundaki Net Değişim
Toplam Net Kamu Borcundaki Değişim
Değişim Hızı 23,5 23,9 KSBG (*) 8,5 14,0 Gizli Açıklar (*) 13,9 12,2 Kamu ve Özel Bankalara
Verilen Kağıtlar 1,2 1.2
Ayni Krediler 0,2 0,2 Kur Farkları 9,1 10,7 Nakit dışı Faiz Öd. 0,4 - Emanet-Avans farkları 0,2 - Tahkim ve Görev Z. Bonoları 2,0 - Garantili Borç Ödemeleri 0,7 - Senyoraj (Babalık Hakkı) - -1,7 Özelleştirme Gelirleri - -0,2 Hata Terimi 1,1 -0,5
(*) KSBG Hazine Borcu için DPT tanımlı KSBG, Kamu Sektörü Borcu için IMF tanımlıdır
FARK BURADAN GELDİ
R. HAkan ÖZYILDIZ45
Kur farkları kamu borç stokunun üzerinde ciddi etkide bulunmaktadır.(10.7) Reel değer kazanma stoku üzerindeki etkiyi yavaşlatmaktadır.
Bankacılık sektörünün (kamu+özel) katkısı (1.2 puan – 2001 itibariyle 11 puan)
Dış Proje Kredileri 1 puan Senyoraj borç stokunun artış hızını yavaşlatmıştır.(?) Özelleştirme borç stokunun artış hızını yavaşlatmada başarısız
olmuştur. Sonuçta borç stoku sadece ölçülebilen kamu açığından dolayı
artmamakta ona yakın tutarlarda kamu hesaplarına yansıtılamayan işlemlerden dolayı da artmaktadır.