kap14 tzt
TRANSCRIPT
Alkalimetalle
-247,8-280,9-305,6-390,2-499,5Hydratationsenergie/kJ·mol-1
-2,92-2,93-2,93-2,71-3,05Normalpotential /VM/M+
228228232276340Hydratationsradius
225826403069456372962. Ionisierungsenergie /kJ·mol
3764034194965201. Ionisierungsenergie /kJ·mol-1
18016715213810276Ionenradius /pm
265248227186152Atomradius (Metall) /pm
1,901,530,860,970,53Dichte /g·cm-3
6806706867608801336Kp /oC
2728,539,063,797,5179Fp /oC
[Rn]7s1[Xe]6s1[Kr]5s1[Ar]4s1[Ne]3s1[He]2s1Elektronenkonfiguration
FranciumCäsiumRubidiumKaliumNatriumLithium
Alkalimetalle - Vorkommen
Trivialnahmen
Kochsalz – Ätznatron – Glaubersalz – Chilesalpeter – Soda - Kryolith
Sylvin – Ätzkali – Kaliumsulfat – Salpeter – Pottasche, Feldspat
Vorkommen
NaCl, NaNO3, Na2CO3, Na2SO4·10H2O, Na3[AlF6]
KCl, K[AlSi3O8]
Darstellung
Li Schmelzflusselektrolyse LiCl/KCl
Na Schmelzflusselektrolyse NaCl oder NaOH
K Schmelzflusselektrolyse KOH
Rb/Cs Reduktion von MOH mit Mg im H2-Strom
Alkalimetalle – Darstellung
Castner-Zelle
Schmelzflusselektrolyse von NaOH
Fp (NaOH) = 318 oC
Downs-Zelle
Schmelzflusselektrolyse von NaCl
Fp(NaCl) = 808 oC
Alkalimetalle – Eigenschaften
• Warum?
• Starke Reduktionsmittel
• Caesium – photoelektrischer Effekt – Verwendung in Photozellen
• Geringe Tendenz zur Komplexbildung
• Hydroxide – starke Elektrolyte
Flammenfärbung
Li – rot
Na – gelb
K – rotviolett
Rb – rot
Cs – blau
Li
Cl
H2O
OH2
OH2
LiCl·3H2O
Alkalimetalle – Reaktionen
As, Sb, andere Stöchiometrien
4 M3P12 M + P4
2 Li3N6 Li + N2
M2S2 M + S
M = K, Rb, CsMO2M + O2
Na2O22 Na + O2
2 Li2O4 Li + O2
X = F, Cl, Br, IMX22 M + X2
Alkalimetalle – Reaktionen
Katalysator, z.B. Fe2 MNH2 + H22 M + 2 NH3
Blaue LösungM+ + e-(NH3)nM + NH3(l)
2 M+ + H22 M + 2 H+
2 MOH + H22 M + H2O
2 MH2 M + H2
M = Li, NaM2C22 M + 2 C
Schrägbeziehung
48Ga3+20Ca2+8K+
60Al3+31Mg2+10Na+
150B3+64Be2+17Li+
Ionenpotential
r Kationenradius
z Zahl der Ladungen rze
??
6 Li + N2 2 Li3N Na, ... – keine Reaktion
3 Mg + N2 Mg3N2
4 Li + O2 2 Li2O
2 Mg + O2 2 MgO
Li2CO3 Li2O + CO2 M2CO3 (Na, ...) thermisch stabil
MgCO3 MgO + CO2
Solvay-Verfahren
Soda
Trona Na2CO3·NaHCO3·2H2O
Pflanzenasche
Solvay-Verfahren
NH4+ + HCO3
- + Na+ + Cl- reziproke Salzpaare
2 NH3 + 2CO2 + 2H2O 2 NH4HCO3
2 NH4HCO3 + 2 NaCl 2 NaHCO3 + 2 NH4Cl
2 NaHCO3 Na2CO3(s) + H2O(g) + CO2(g)
CaCO3 CaO + CO2(g)
CaO(s) + H2O Ca(OH)2(s)
Ca(OH)2(s) + 2NH4+(aq) + 2Cl-(aq) Ca2+(aq) + 2Cl-(aq) + NH3(g) + 2H2O
Gesamtreaktion: 2NaCl + CaCO3 Na2CO3 + CaCl2
70 oC
180 oC
900 oC
Solvay-Verfahren
Solvay-Verfahren
„2NaCl + CaCO3 Na2CO3 + CaCl2“
Na2CO3(aq) + CaCl2(aq) CaCO3(s) + 2NaCl(aq)
Seife, Glas, Papierindustrie, Wasserenthärtung
Backpulver NaHCO3
Pottasche
25 oC
NaHCO3 10,4 g/100 g H2O KHCO3 36 g/100 g H2O
Schmierseife, Kaliglas
Carbonisierung von Kalilauge
KOH + CO2 K2CO3
Formiat-Pottasche-Verfahren
K2SO4 + Ca(OH)2 CaSO4 + 2KOH
2KOH + 2 CO 2HCOOK
2HCOOK + KOH + O2 2K2CO3
Salpeter
NaNO3 + KCl KNO3 + NaCl
Reziproke Salzpaare bei höherer kristallisiert NaCl
bei tieferer Temperatur kristallisiert NaNO3
2HNO3 + K2CO3 2KNO3 + H2O + CO2
2KCl + 2HNO3 + ½O2 2KNO3 + Cl2 + H2O
Düngemittel, Schwarzpulver
2KNO3 2KNO2 + O2
NaNO3 hygroskopisch
4LiNO3 2Li2O + 4NO2
Ammoniumsalze
Vergleichbare Löslichkeiten von K-, NH4- und Rb-Salzen
Vergleichbare Hydratationsenthalpien: 306, 304, 281 kJ/mol
Vergleichbare Ionenradien: 133, 143, 148 pm
Salmiak, Ammoniumsulfat, Ammonsalpeter, Ammoniumcarbonat
Hirschhornsalz – NH4HCO3/Ammoniumcarbaminat – Backpulver
C OO O C
OH
NH2
O C
NH2
ONH4
O C
OH
ONH4
O C
ONH4
ONH4
Carbaminsäure Ammoniumcarbaminat .
.
Wiederholung
Säure-Base-Theorie
Säure-Base-Titration
Chlor-Alkali-Elektrolyse – Chlor, NaOH
Löslichkeitsprodukt
Erdalkalimetalle
-2,91-2,89-2,87-2,36-1,85Normalpotential /VM/M2+
[Xe]s2[Kr]s2[Ar]s2[Ne]s2[He]s2Elektronenkonfiguration
-1273,7-1414,8-1562,6-1892,5-2457,8Hydratationsenthalpie /kJ·mol-1
96010591145145017572. Ionisierungsenergie /kJ·mol-15035405907388991. Ionisierungsenergie /kJ·mol-11351181007245Ionenradius M2+ /pm
217215197160111Atomradius (Metall) /pm
3,592,61,551,751,86Dichte /g·cm-3
1640138414941107ca. 3000Kp /oC
7257698396491278Fp /oC
BariumStrontiumCalciumMagnesiumBeryllium
Basenstärke der Hydroxide zunehmend
Löslichkeit der Hydroxide zunehmend
Löslichkeit der Sulfate abnehmend
Löslichkeit der Carbonate abnehemnd
Erdalkalimetalle – Darstellung
• Beryll Be3Al2Si6O18 – Smaragd (Cr), Aquamarin (Fe)
Schmelzflusselektrolyse 2BeO·5BeF2 bei 1285 oC
• Dolomit CaMg(CO3)2, Bitterspat MgCO3
Schmelzflusselektrolyse von MgCl2/KCl, NaCl, CaCl2 oder CaF2 bei 700 oC
• Kalkstein CaCO3, Gips CaSO4·2H2O
Schmelzflusselektrolyse CaCl2/CaF2 bei 700 oC
• Strontianit SrCO3, Coelestin SrSO4
Schmelzflusselektrolyse SrCl2/KCl
• Schwerspat BaSO4, Witherit BaCO3
Reduktion von BaO mit Al oder Si
Eigenschaften
Flammenfärbung
Ca zieglerot 622,0 nm (rot) , 553,3 nm (grün)
Sr rot mehrere rote Linien
604,5 nm (orange), 460,7 nm (blau)
Ba grün 524,2 nm (grün), 513,7 nm (grün)
Sulfate vorher reduzieren!
Eigenschaften
48Ga3+20Ca2+8K+
60Al3+31Mg2+10Na+
150B3+64Be2+17Li+
Ionenpotential
r Kationenradius
z Zahl der Ladungen rze
??
• BeCl2 – AlCl3 hydrolyseempfindlich, leicht sublimierbar, Lewis-Säure
MgCl2 salzartig
• ? -BeO und ? -Al2O3 extrem hart, inert, in S und Basen unlöslich
MgO ionogen mit NaCl-Gitter, in Säuren löslich
• Be(OH)2 und Al(OH)3 amphoter; Mg(OH)2 bildet stabiles Carbonat
• Be und Al – Passivierung
Erdalkalimetalle – Reaktionen
M = Ca, Sr, Ba, hohe Temp.M = Mg unter H2-Druck
MH2M + H2
Außer Be2CMC2M + 2C
Hohe Temp.M3N23M + N2
Y = S, Se, TeMYM + Y
Auch BaO22MO2M + O2
X = F, Cl, Br, IMX2M + X2
Erdalkalimetalle – Reaktionen
NH3(g), hohe Temp.M3N2 + 3H23M + 2NH3
NH3(l)Ca, Sr, Ba + Kat.
M(NH2)2 + H2M + 2NH3
[Be(OH)4]2- + H2Be + 2OH- + 2H2O
M2+ + H2M + 2H+
WasserdampfBe keine Reaktion
MgO + H2Mg + H2O
RaumtemperaturCa, Sr, Ba
M(OH)2 + H2M + 2H2O
Beryllium
Komplexbildungsverhalten
[Be(OH2)4]2+ [Be(NH3)4]2+ [BeF4]2- [Be(OH)4]2-
BeCl2·2OR2 BeMe2
Cl
Be
Cl
Cl
ClBe
Cl
Cl
BeBe
25 oC Polymer
560 oC Dimer
750 oC Monomer
BeCl Cl
“ “2”
Magnesium
Grignard-Reaktion
Mg + CH3Br + 2O(C2H5)2 [CH3MgBr{O(C2H5)2}2]
Chlorphyll
Calcium
Gebrannter Kalk
CaCO3 CaO + CO2
Löschkalk
CaO + H2O Ca(OH)2 ? H = -62,8 kJ/mol
Desinfektion, Baustoff, Entschwefelung
Chlorkalk - Bleichkalk
4Ca(OH)2 + 3Cl2 + 2H2O 3CaCl(OCl)·Ca(OH)2·5H2O
Calciumcarbid
CaO + 3 C CaC2 + CO
Calcium
CaSO4
totgebranntCaSO4·0,5H2OStuckgips
CaSO4·2H2O
Mörtel
Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O
CaSO4·0,5H2O + 1,5H2O CaSO4·2H2O
Portlandzement
CaO (58-66 %), SiO2 (18-26 %), Al2O3 (4-12 %), Fe2O3 (2-5 %)
120-130 oC 600 oC
Gips
CaCl2 + H2SO4 CaSO4 + 2 HCl
Calcium
Permanente Härte des Wassers: CaSO4
CaSO4 + Na2CO3 CaCO3 + Na2SO4
Temporäre Härte des Wassers
CaHCO3 CaCO3 + H2O + CO2
Komplexometrische Bestimmung von Calcium
EDTA
Ca
O
O
C
CH2
NCH2CH2
CH2
C
O
O
N
CH2
C
H2C
C
O
O
O
O2-
CH2 CH2 NN
CH2
CH2
CH2
CH2
C
C
O
O
O
O
C
O
O
C
O
O H
HH
H
Barium
BaSO4
Kontrastmittel – Röntgendurchleuchtung
Farbe – Permanentweiß
Borgruppe – Erdmetalle
+0,72-0,3363
-0,343-0,529-1,662-0,8698Normalpotential E/E3+ /VE/E1+
286626922953274036573.
195918141978181424222. /kJ·mol-1
11,857,315,9072,6992,46Dichte /g·cm-3
-988,9-970,9-1108,6-1102,6Hydratationsenthalpie /kcal/mol für E3+
5895605795798011. Ioniserungsenergie
140132113Ionenradius /pm M1+
9581625123Ionenradius /pm M3+
17116212214388Atomradius /pm
14402000240024503900Kp /oC
304157306602050Fp /oC
[Xe]6s26p1[Kr]5s25p1[Ar]4s24p1[Ne]3s23p1[He]2s22p1Elektronenkonfiguration
ThalliumIndiumGalliumAluminiumBor
Borgruppe
Gruppentendenzen:
B Tl
Metallcharakter zunehemnd
Beständigkeit M1+ zunehmend
Beständigkeit M3+ abnehemnd
Basischer Charakter der Oxide zunehmend
Salzcharakter der Chloride zunehemnd
Vorkommen – Darstellung
Bor
Borsäure B(OH)3, Kernit Na2B4O7·4H2O, Borax Na2B4O7·10H2O
Reduktion von B2O3 mit Mg oder Na
Schmelzflusselektrolyse KBF4/KCl
Aluminium
Feldspäte MI[AlSi3O8], Bauxit Al2O3·H2O, Kryolith Na3AlF7
1876 Friedrich Wöhler: AlCl3 + 3K
Schmelzelektrolyse von Al2O3 in Na3AlF6
Gallium als Nebenprodukt
Indium/Thallium
Häufig aber geringe Konzentration in sulfidischen Erze (ZnS, PbS)
Elektrolyse aus wässriger Lösung
Darstellung
Aluminium
Hall-Hérault-Verfahren
Bor
2 BCl3 + 3H2 2B + 6HCl
Hart, metallischer Glanz, geringe Leitfähigkeit, polymorph
B/I2 van Arkel und de Boer Aufwachsverfahren
Bor – Halogenide
Halogenide
B2O3 + 3HF 2 BF3 + 3 H2O
B – F gefunden 130 pm
Einfachbindung berechnet 152 pm
BF3 + NaF NaBF4
BX3 aus den Elementen – stärkste Lewis-Säure ist BI3
BF3 + IL F3B– L
L = NH3, NR3, OH2, OEt2, CO
B
F
F
FB F
F
F
Sauerstoffverbindungen
Borsäure
B(OH)3 + H2O (HO)3B-OH2
(HO)3B-OH2 + H2O H3O+ + [B(OH)4]-
B(OH)3 + 3CH3OH B(OCH3)3 + 3 H2OH2SO4
Sauerstoffverbindugen
O
B
O
B
O
O O– –
B
O
O –
B
O
B
O
B
O
OO
O
3–
B
OO
B
O
B
O
B
O
OO
OH
OH
HH
2–
Anionen der Metaborsäure HBO2 und der Tetraborsäure [B4O5(OH)4]2-
Na2B4O7 + 2 NaOH 4 NaBO2
NaBO2 + H2O2 + 3 H2O NaBO2(OH)2·3H2O
B
O O
B
OO
O
O
O
O H
HH
H
––
Stickstoffverbindungen
BBr3 + 6 NH3 B(NH2)3 + 3 NH4Cl
2 B(NH2)3 B2(NH)3 + 3 NH3
B2(NH)3 2 BN + NH3
isoelektronisch mit C2
C6H6 – B3N3H6
Hydride
8BF3 + 6LiH B2H6 + 6LiBF4
4BCl3 + 3Li[AlH4] 2B2H6 + 3Li[AlCl4]
B2H6 + 2(C2H5)2O 2H3B – O(C2H5)2
B2H6 + 2 LiH 2Li[BH4]
Hybridisierung
MO-Schema
Grenzstrukturen
Schrägbeziehung
53Ge4+48Ga3+20Ca2+8K+
10Si4+60Al3+31Mg2+10Na+
29C4+15B3+64Be2+17Li+
B2H6 SiH4
BCl3 SiCl4B2O3 SiO2
B(OH)3 Si(OH)4
Aluminium, Gallium, Indium, Thallium – Reaktionen
M = Al, Ga2[M(OH)4]- + 3H22M + 2OH- + 6H2O
aber Tl1+2M3+ + 3H22M + 6H+
GaN, IN nur indirekt2AlN2Al + N2
Y = S, Se, Te; auch Tl2YM2Y32M + 3Y
hohe Temperatur, auch Tl2O
2M2O34M + 3O2
X = F, Cl, Br, ITlF3, TlCl, TlBr, TlITlBr3, TlBr3 nur indirekt
2MX32M + 3 X2
Aluminium – Reaktionen
Quecksilber – Quecksilberverbindungen
Kathode:
2e- + HgO + H2O Hg + 2 OH-
Anode
Al + 3 OH- Al(OH)3 + 3e-
Aluminiumamalgam
Aluminothermisches Verfahren
2Al + Fe2O3 Al2O3 + Fe
? H = - 3350 kJ/mol, 2400 oC
Halogenide
AlCl3 AlCl3·O(C2H5)2
AlCl3 + 6H2O [Al(OH2)6]3+ + 3 Cl-(aq)
[Al(OH2)6]3+ + H2O [Al(OH)(OH2)5]2+ + H3O+
[Al(OH)(OH2)5]2+ + H2O [Al(OH)2(OH2)4]+ + H3O+
analog Nitrat, Sulfat
Vergleich NaX. MgX2
Schmelze nicht leitend
Sauerstoff- und Wasserstoffverbindungen
Al(OH)3
Amphopterie
?-Al(OH)3 ?-AlO(OH) ?-Al2O3 ? -Al2O3
Korund, Fp 2050 oC
200 oC 400 oC 1100 oC
Tl2O + H2O 2TlOH
AlH3 AlH3·O(C2H5)2 KAlH4
Alaun
2Al(OH)3 + 3H2SO4 + 12H2O Al2(SO4)3·18H2O
K[Al(SO4)2]
Kaliumalaun – Doppelsalz
Alaune MIMIII(SO4)2·12H2O
MI = Na, K, Rb, Cs, NH4, Tl
MIII = Al, Sc, Ti, Cr, Mn, Fe, Co ...