karbonhİdrat sayimi -...
TRANSCRIPT
KARBONHİDRAT SAYIMI
Uzman Diyetisyen Beyza ELİUZ TİPİCİ
www.beyzaeliuz.com
SUNUM PLANI
Tip 1 Diyabette Bilinmesi Gerekenler
İnsülin Çeşitleri
İnsülin Pompası
Şeker ölçüm cihazları
Karbonhidrat Sayımı
Normal veya Normale Yakın Kan Şeker Düzeyinin
Göstergeleri Nelerdir ?
• Kan şeker düzeyleri (doğrudan gösterge)
•HbA1c (dolaylı gösterge)
Kan Şeker Düzeyleri
• Kapiller kan şekeri günde :
• Açlık (ana yemeklerden hemen önce) kan şekeri
• Tokluk (yemek başlangıcından 1.5-2 saat sonra) kan şekeri
• Yaşa ve çocuğa göre hedef değerler farklılık gösterebilir.
en az 4 kez bakılmalı
90-130 mg /dl
< 180 mg/dl
Zamanımızda kullanılan insülin pompaları
• Küçük
• Kolay programlanan
• Alarm sistemi olan
• Bazal hızda küçük değişiklikler yapılabilen
• Kişinin insülin/karbonhidrat oranına uygun
insülin dozu ayarlayabilen pompalar
Pompa Tedavisinin Yararları
• Her yaş için güvenli bir tedavi şekli
• İyi bir metabolik kontrol sağlar
• Ağır hipoglisemileri önler
• Kişiye esnek ve daha özgür bir hayat sağlar
Evde Kan Şekeri Takibi İçin Kullanılan Aletler
Şeker ölçüm aletleri
• Standart glukometreler
• Sürekli glükoz ölçen sistem (CGMS)
• Glucowatch
Glükoz ölçümü
İnvazif Non invazif Minimal invazif
İmplante Parmak ucu Deri altı Deriye temas
(sürekli ölç.) (aralıklı ölç.) (sürekli ölç.) (sürekli ölç.)
Dokulardan Sıvılardan
Deri, göz Ter
Ağız mukozası İdrar
Dil Salya
(sürekli ölç.) (aralıklı ölç.)
Gluco Track Şeker ölçüm aleti
Asemptomatik hipoglisemi
Asemptomatik nokturnal hipoglisemi
24 00 04 00 08 00 12 00 16 00 20 00 24 00
-50
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Saatler
Glükoz
(mg/
dl)
CGMS’de 24 saatlik glükoz profili
Yararı
•Günlük glükoz değişkenliklerini
gösterir.
• Kişiye özgü tedavi sağlar.
Sürekli glükoz ölçüm aletleri
Sorunu
• Kişinin çok iyi eğitimli olması gerekir.
• Doku interstitiyum– venöz glükoz arasındaki fizyolojik
aralık
• Glikometre ile kalibre edilmesi gerekir.
• Hasatanın fazla insulin vermesi -hipoglisemi
• Pahalı
Sürekli glükoz ölçüm aletleri
Karbonhidrat Sayımı
Diyabetlinin kendisinin ve/veya ailesinin
aktif katılım ve sorumluluk alması ile
uygulanabilen
« Bir menü planlama yöntemidir ».
Yeni bir yöntem değildir.
İnsülinin keşfedildiği yıllarda (1920) Amerika ve
Avrupa’da kullanılmıştır.
Hızlı etkili insülin analogları ve İnsülin pompalarının
tedavide kullanılmaya başlamasıyla birlikte,
Karbonhidrat sayımı tekrar gündeme gelmiştir.
Karbonhidrat Sayımı
1990 yılında yapılan Diyabet Kontrol ve
Komplikasyon Çalışması’nda (DCCT) 4 farklı
menü planlama yönteminden biri olarak
kullanılmıştır.
DCCT research group.Nutrition intervention.J Am Diet Assoc.1993:768-72
Karbonhidrat Sayımı
Çalışmanın sonunda karbonhidrat sayımı
ile daha iyi glisemik kontrol sağlandığı,
Diyabetlilerin besin tercihlerinde daha
serbest oldukları belirtilmiştir.
Karbonhidrat Sayımı
Diyabette gelinen son nokta,
•Tüketilen Karbonhidrat miktarının,
•Yapılan insülin dozu ile
eşleştirilmesidir.
Yapay pankreas uygulamaları
Karbonhidrat sayımı için gerekli malzemeler
Hesap makinası
Tartı aleti
Ölçü kapları (bardak, kaşık, kase vb..)
Besin modelleri (replikalar)
Besin ve menü fotoğrafları
1. Aşama (Başlangıç düzeyi)
• Karbonhidratların kan şekeri düzeyini primer etkileyen besin ögesi olduğu
açıklanır.
• Tüketilen karbonhidrat miktarını hesaplama veya karbonhidrat
seçeneklerini belirleme konusunda beceri kazandırma
• Hangi besinler karbonhidrat içerir?
• Ana ve ara öğünlerde tüketilecek karbonhidrat miktarlarının
belirlenmesi
• Besin tüketimi ve kan şekeri ölçüm kaydı tutma
Besin ögeleri; besinlerin bileşiminde bulunan ve
farklı görevleri olan sayıları 50’yi bulan yapı
taşlarıdır.
Karbonhidrat
Protein
Yağ
Vitamin
Mineral Su
Neden Karbonhidratlar ?
Tüketildikten sonra ilk 15
dakikada sistemik dolaşıma
geçer ve 2 saat sonra sindirimi
tamamlanarak, basit şekere
dönüşür.
Tokluk kan şekerini etkileyen
birincil besin ögesidir.
1. düzey
Besin gruplarının karbonhidrat içeriği (g)• Et grubu.................................................0
• Süt grubu (200ml).................10-12
• Ekmek grubu........................................15
• (1 dilim ekmek/2 tepeleme yk pilav-makarna)
• Sebze grubu..........................................0-6
• (Havuç, bezelye, bal kabağı, taze fasülye)
• Meyve grubu (küçük boy)....................12
• Yağ grubu................................................0
• Şeker grubu..........................................15
• 3 tatlı kaşığı şeker/6 adet kesme şeker
1. düzey
Şekerler(basit)
oÇay şekeri
oBal, reçel, pekmez
oTatlılar
oMeyve suları vb.
Nişasta (kompleks)o Ekmek (beyaz,
kepekli)
o Pirinç
o Makarna
o Bulgur
o Börek
o Poğaça vb.
SütMeyve
1. düzey
Karbonhidratların tatlılık derecelerisakaroz=100
Karbonhidrat Sakaroza göre tatlılık derecesi
Fruktoz 173
Sakaroz 100
Glukoz 74
Sorbitol 54
Laktoz 16
Nişasta 0
1. düzey
Karbonhidrat içermeyen besinler
• Nişasta içermeyen sebzeler
• Et, tavuk, balık, yumurta ve ürünleri
• Peynir çeşitleri
• Yağlar (katı-sıvı)
1. düzey
Kahvaltı örneğiBesinler Karbonhidrat (g)
• 1 su bardağı süt.........................
• 1 adet yumurta..........................
• 1 tatlı kaşığı peynir…………………
• 5-6 adet zeytin...........................
• Domates-salatalık......................
• 2 ince dilim ekmek......................
• Toplam
1. düzey
12
0
30
0
0
0
42
TATLANDIRICILAR
• Enerji değeri olanlar:
şeker alkolleri
• 1 gramı 0,2-3 kcal
enerji verir.
Enerji değeri olmayanlar
• Assesulfam-K,
• Aspartam,
• Neotam,
• Sakarin,
• Stevia,
• Sukraloz
1. düzey
FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi)
tarafından onaylanan tatlandırıcıların
kabul edilebilir günlük alım düzeyleri
(mg/kg/gün)
Asesulfam-K Aspartam Neotam Stevia Sukraloz
15 50 18 4 5
• Kan şekeri ve tüketilen karbonhidrat miktarı arasındaki
bireysel yanıtı değerlendirme, besin etiket bilgilerini kullanma
• Karbonhidrat tüketimindeki artma/azalmaya bağlı olarak
insülin doz ayarlamasıyla ilgili basit bilgiler
• Yağ, protein, posa, sukroz ve alkolün kan glikozuna etkisi
• Hipoglisemi ve ağırlık artışı ile ilgili bilgi
2. Aşama (Orta düzey)
2. düzey
Besin ögelerinin kan şekeri üzerine etkisi
öğün 1 saat 2 saat 3 saat 4 saat 5 saat 6 saat 7 saat 8 saat
Proteinler; yavaş sindirilir, ~%40-50’si glikoza dönüşür (diyette karbonhidrat yokluğunda).
Karbonhidratlar, hızlı sindirilir, %100 glikoza dönüşür.
Şeker alkolleri; kısmen sindirilir, %50 si glikoz olarak emilir.
Yağlar; yavaş sindirilir, %20’den azı glikoza dönüşür .
2. düzey
2. düzey
Yağlar kan şekeri üzerine direk
etki yapmaz, ancak midede
sindirimi geciktirerek şekerin geç
yükselmesine neden olur.
Ancak öğün porsiyonu fazla ise
bağırsak emilimi esnasında glukagon
uyarısıyla glikoz üretimi tetiklenebilir,
sonuçta bir miktar şeker yükselmesi
gözlenebilir.
Et ve balıklarda yüksek protein ve
yağ varken, karbonhidrat yoktur,
dolayısıyla kan şekeri üzerine direk
etkileri de yoktur.
2. düzey
Proteinleri Nasıl Sayalım?
150 gram et/tavuk/balık 30 gram protein
Diyet proteinlerinin yaklaşık yarısı glikoza dönüşür.
30 gram protein x %50 = 15 gram glukoz
15 gram glukoz = 1 KH değişimi
LİF-POSAÇözünür
• Pektin,
• gamlar,
• musilajlar ve
• suda çözünen pentozanlar
• KAYNAKLARI: Kuru
baklagiller, bezelye, yulaf,
elma, portakal ve havuç gibi
birçok meyve ve sebzede
bulunur.
Çözünmez
• selüloz,
• hemiselüloz,
• lignin ve
• suda çözünmeyen
pentozanlar
• KAYNAKLARI: Tahıl ürünleri,
buğday kepeği,
çavdar, fındık, meyve
kabukları, karnabahar, yeşil
fasulye, patates
KAN ŞEKERİ
SAĞLIKLI BAĞIRSAK
HAREKETLERİ
Lifli besinler bağırsak çalışmasını olumlu
etkiler, kolesterol seviyesini düşürür, sindirimi
yavaşlatarak şekerin yavaş emilimini sağlar.
2. düzey
LİF
Bir porsiyonda bulunan
< 5 gram ve altındaki LİF miktarı,
Toplam karbonhidrat miktarından
çıkarılır.
2. düzey
Bir porsiyonunda
5 gram ve daha fazla miktarda LİF içeren
besinlerin karbonhidrat içeriği 2 farklı yoldan hesaplanıyor.
1. Lifin tümü toplam karbonhidrat miktarından çıkarılır.
2. Lifin yarısı toplam karbonhidrat miktarından çıkarılır.
Clinical Diabetes 2005
5 gramdan fazla ?
2. düzey
ŞEKER ALKOLLERİ –mannitol, ksilitol, laktitol, -ol
Doğada sadece bitkilerin bileşiminde serbest veya
bileşik halinde bulunurlar.
Şekerler kadar kolay ve hızlı metabolize edilemezler bu
nedenle hiperglisemik etkiye sahip değildirler.
Düşük kalorili ve diabetik ürünlerde kullanılırlar.
Çeşitli besinlerde nem tutucu olarak kullanılır.
Ksilitol
Tatlı olduğu için çiklet, özel
şekerlemeler, pastil, öksürük şurubu
gibi ürünlerde kullanılır.
Sorbitol
• Tazeliği muhafaza edici madde ve şekerlemelerin
yapımında yumuşatıcı olarak kullanılır
(Örn;badem ezmesi).
• Bu özellik diabetik gıda maddesi hazırlanmasında
önem taşır.
• Çok sayıda meyvede %5-10 oranında sorbitol
bulunur.
Şeker alkollerinin fazla tüketimi
Şeker alkollerinin fazla tüketimi hem diüretik
(idrar söktürücü) hem de laksatif (bağırsak
çalışmasını hızlandırıcı) etkiye sahiptir.
Bu nedenle diyabetik ya da
kalorisi azaltılmış ürünlerin
tüketimine dikkat edilmelidir
ŞEKER ALKOLÜ
Bir porsiyonda bulunan
Şeker alkolünün miktarına bakmaksızın ½’si
toplam karbonhidrat miktarından çıkarılır.
2. düzey
Alkol
Alkol kullanımı bir çok çevre tarafından yasaklanmış ya da
yaş sınırı getirilmiş, suistimallere açık bir alışkanlıktır.
Çocuklarda alkol kullanımı, davranış değişikliği bakımından
risk oluşturmaktadır.
Çocuğun ya da adolesanın yaşam tarzına göre alkol alımının
başlayabileceği öngörülen yaşlarda, beslenme eğitimlerinde
alkolle ilgili bilgilere yer verilmelidir.
Alkol
Alkollü içecekler (100ml)
Alkol oranı % Kcal Karbonhidrat (g)
Bira 4-5 42-45 3,8-5
Şarap 11 85 4,2
Votka 40 263 Eser
Viski 45 275 Eser
Rakı 45 335 0,5
Likör (nane) 30 356 36,5
• Diyabetlilerde fazla alkol alımı glukoneogenezi baskılar bu nedenle
tehlikelidir ve uzamış hipoglisemiye neden olabilir.
• Alkol alımından önce veya alkol ile birlikte mutlaka karbonhidrat
tüketilmeli, özellikle alkol alımı esnasında ya da sonrasında fiziksel aktivite
yapılacaksa insülin dozlarında mutlaka ayarlama yapmak gereklidir.
• Alkol alımı sonrası, gece yatmadan önce alınacak karbonhidrat içeren ara
öğünler, gece boyu ve takip eden gün öğle yemeğine kadar yapılacak
normalden daha sık kan şeker izlemi, gece (noktürnal) hipoglisemilerini
önlemek açısından önemlidir.
Alkol
Sık girilen
hipoglisemiler
basit şeker alımını
arttıracağından
obezite açısından
risk yaratır.
2. düzey
Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme
Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği
• Karbonhidrat: Şeker alkoller dahil olmak üzere insan
vücudunda metabolize olan tüm karbonhidratlar
• Lif: Yenilebilen bitkisel ve hayvansal maddelerin, insanların
sindirim sisteminde sindirilemeyen kısımları
• Şeker: Şeker alkoller dışındaki mono ve disakkaritler
• Tatlandırıcılar: Gıdalara tatlı bir lezzet sağlayan, şeker
dışındaki maddeleri
Etiket Üzerinde
a) Gıda maddesinin adı,
b) İçindekiler,
c) Net miktarı,
d) Üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası, adresi ve üretildiği yer,
e) Son tüketim tarihi,
f) Parti numarası ve/veya seri numarası,
g) Üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı,
h) Orijin ülke,
ı) Gerektiğinde kullanım bilgisi ve/veya muhafaza şartları,
i) Hacmen %1.2 den fazla alkol içeren içeceklerde alkol miktarı,
Etiket Okuma
p) Şekerler ve/veya şeker alkoller ve/veya nişastalar beyan
edildiğinde bu beyan, karbonhidrat beyanının hemen
ardından belirtilmelidir.
t) Beslenme etiketlemesi kapsamında yer alan bilgiler tek bir
yüzde ve tablo formunda verilmelidir. Eğer etiket yüzeyi
müsait değilse, bilgiler lineer formda da verilebilir. Bu bilgiler
kolayca görülebilen bir yerde görünür ve silinmez şekilde
basılmalıdır
Etiket Okuma
Besin etiketinde 100 gramındaki karbonhidrat varsa,
Tüketilen miktara göre oran-orantı yapılarak
karbonhidrat miktarı hesaplanır.
• 100 gramda 70 gram KH varsa,
• 80 gramda 56 gram KH vardır.
• 50 gramda 35 gram KH vardır.
• Diyabetli bireyin öğünde tüketeceği karbonhidrat miktarına göre insülin dozu
hesaplamayı öğretir.
• Yoğun insülin tedavisi ve CSII uygulayan diyabetli bireylerin bilmesi gereken
düzeydir.
• Diyabetli bireyin karbonhidrat bilgisi, hesap yapma becerisi, kan glukozu ile
karbonhidrat tüketimi ilişkisi değerlendirildikten sonra bu düzeye geçilir.
• İDF ve K/İ oranları belirlenir.
3. Aşama (İleri düzey)
Karbonhidrat saymada 2 formül kullanılır:
1. İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF)
ya da
İnsülin Düzeltme Faktörü (İDF)
2. Karbonhidrat/İnsülin Oranı (K/İ)
İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF)
1 Ünite insülinin etkilediği ya
da düşürdüğü kan şekeri
miktarıdır.
İnsülin Duyarlılık Faktörü Nasıl Hesaplanır?
• Günlük toplam insülin dozu belirlenir
(TİD)
• Kısa etkili insülin için 1500
• Hızlı etkili insülin için 1800
sabit rakamları kullanılır.
Hızlı etkili insülin için
İDF = 1800:TİD (toplam insülin dozu)=….
Çıkan değer 1 ünite insülinin
etkilediği ya da düşürdüğü kan şekeri
miktarıdır.
Karbonhidrat/İnsülin Oranı 1
K/İ = İDF x 0.33 = ....
Çıkan değer 1 ünite insülinin
etkilediği/kapsadığı karbonhidrat
miktarıdır.
Karbonhidrat/İnsülin oranı 2
• Hızlı etkili insülin kullananlarda 500
• Kısa etkili insülin kullananlarda 450
sabit rakamları kullanılarak ta
hesaplanabilir.
Hızlı etkili insülin için
K/İ = 500 : TİD = ....
Çıkan değer 1 ünite insülinin
etkilediği/kapsadığı karbonhidrat
miktarıdır.
Karbonhidrat/İnsülin oranı 3
1650 : TİD x 0.33 = ....................
Çıkan değer 1 ünite insülinin
etkilediği/kapsadığı karbonhidrat miktarıdır.
Karbonhidrat SayımınınAvantajları
• Değişim sistemlerine göre öğrenmesi daha kolaydır. (göreceli)
• Besin seçiminde çeşitlilik ve esneklik sağlayarak, çocuk ve adolesanların
psikolojik yönden olumlu etkilemektedir.
• Öğün planlaması, besinlerin karbonhidrat değerlerinin hesaplanmasıyla daha
kolaydır.
• Yüksek şeker içeren besinlerin (besin değeri az olan ve her zaman tüketilmesi
önerilmeyen) diğer karbonhidrat içeren besinler ile değiştirilmesi olanaklıdır.
• Teorik olarak daha iyi glisemik kontrol sağlanmaktadır .
Karbonhidrat SayımınınDezavantajları
• Daha fazla miktarda ve daha fazla sayıda öğün tüketilmesine neden olmaktadır.
• Yüksek enerji içeren besinlerin tüketimini arttırmaktadır.
• Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının unutulmasına neden olabilir.
• Sıklıkla kan şekeri ölçülmesine gerek vardır.
• Sürekli olarak besin etiketi okumak ve besinleri tartmak gerekmektedir.
• Sık kayıt tutma zorunluluğu vardır.
• Yanlış uygulandığında hızlı ağırlık kazanımına neden olabilir.