karekter eğitimi22

T.C.MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLAHİYAT ANABİLİM DALI DİN EĞİTİMİ BİLİM DALI

HZ.MUHAMMED AHLÂKINI REFERANS ALAN BİR KARAKTER EĞİTİMİ MODELİ

Doktora Tezi

FARUK KANGER

Danışman: PROF.DR. MEHMET FARUK BAYRAKTAR

İstanbul 2007

II

İÇİNDEKİLER

İçindekiler......................................................................................... ITab lo lar............................................................................................ VIIIKısaltmalar......................................................................................... IX

GİRİŞA. Din ve Eğitim ........................................................................ 1B. Ahlâk Eğitiminde Yardımcı Eğitim Modelleri........................... 3C. Bir Karakter Eğitim Modeli; Metot, Kapsam ve Sınırlılıklar...... 4

1. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİ MODELİNİN İÇERİĞİNİN TEORİK ALTYAPISI

I. Terminoloji................................................................. 71. Temel Ahlâki Değerler ............................................................. 7

2. Hz. Muhammed (sav)'in Üstün Evrensel Ah lâk ı........................ 10

3. Hz. Muhammed (sav) Ahlâkını Referans A lm ak..................... 13

4. Karakter Eğ itim i..................................................................... 17

a) Karakter ve Karakter Eğitimi Kavram ları........................... 17

b) Çocuklar İçin Karakter Eğitimine Duyulan İh tiyaç............... 21

c) Karakter Eğitiminin Temel Unsurları.................................. 24

d) Karakter Eğitiminin Prensipleri.......................................... 26

5. Karakter Eğitimi Modeli Geliştirme.......................................... 29

II. İhtiyaç ve Durum Analizi.......................................... 301. Problem ve Karakter Eğitimine olan ih tiyaç................................ 30

2. Karakter Eğitimi Modelinin Hedef Kitlesi ve Hedefleri................ 32

3. Karakter Eğitimin Modelinin Uygulanmasında Dikkat Edilecek İlkeler.. 33

4. Karakter Eğitimi Modeli Öğretim Teknikleri ve Ölçme-Değerlendirme.. 36

5. Karakter Eğitimi Modelinde, DKAB Programı Ünite Konularıyla Eşgüdüm 37

6. Karakter Eğitimi Modelinin Özgünlüğü....................................... ..... 38

a) Yardımcı eğitim modellerine olan ih tiyaç............................. 38

b) Karakter eğitimi modelinin yapılandırmacı eğitim anlayışına

uygunluğu................................................................................ 39

IV

c) Geleneksel eğitim anlayışıyla, yapılandırmacı eğitim anlayışlarının

karşılaştırılması............................................................................ 43

III. Karakter Eğitim Modelinde İşlenen Temel Ahlâki

Değerler 44a. Temel Ahlâkî Değerler, Hedeflenen Temel Beceriler ve Hedef

kazanımlar Tab losu ................................................................... 46

b. Hedeflenen Kazanımların Belirlenmesi ................................. 48

2. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİ UYGULAMALARI

1. TEM İZ OLM AK

A. Planlam a........................................................................ 49

B. Hadise Yorum lam a........................................................ 50

C. Yaparak Öğrenme......................................................... 54

D. Fotoğraf Yorumlama....................................................... 56

E. Yaratıcı Yazma Çalışması................................................ 57

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i......................................... 58

2. DÜRÜST VE GÜVENİLİR OLM AK

A. Planlam a..................................................................... 59

B. Hadise Yorum lama........................................................ 60


D. Fotoğraf Yorum lama...................................................... 66

E. Yaratıcı Yazma Çalışması................................................ 67


V

3. ADALETLİ OLM AK VE HAKÇA DAVRANM AK

A. Planlam a........................................................................ 70

B. Hadise Yorum lama.......................................................... 71

C. Yaparak Öğrenme........................................................... 75

D. Fotoğraf Yorum lama........................................................ 78

E. Yaratıcı Yazma Çalışması................................................. 79


4. SORUM LULUK SAHİBİ OLM AK

A. Planlam a...................................................................... 81

B. Hadise Yorum lam a....................................................... 82

C. Yaparak Öğrenme........................................................ 86

D. Fotoğraf Yorum lama................................................... 90

E. Yaratıcı Yazma Çalışması............................................. 91

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i....................................... 92

5. YARDIM SEVER VE CÖMERT OLMAK

A. Planlama...................................................................... 93

B. Hadise Yorum lama....................................................... 94

C. Yaparak Öğrenme........................................................ 97

D. Fotoğraf Yorum lama..................................................... 100

E. Yaratıcı Yazma Çalışması.............................................. 101

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i....................................... 103

6. ŞEFKATLİ VE MERHAMETLİ OLMAK

A. Planlama.......................................................................... 104

B. Hadise Yorum lama............................................................ 105

C. Yaparak Öğrenme............................................................. 111

D. Fotoğraf Yorum lama......................................................... 113

E. Yaratıcı Yazma Çalışması................................................. 114

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i.......................................... 115

VI

7. SAYGILI VE İTAATKÂR OLM AK

A. Planlam a.......................................................................... 116

B. Hadise Yorum lam a.............................................................. 117

C. Yaparak Öğrenm e.............................................................. 120

D. Fotoğraf Yorum lam a........................................................... 123

E. Yaratıcı Yazma Çalışm ası................................................... 124

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i............................................ 126

8. ÇALIŞKAN, SABIRLI VE SEBATKÂR OLMAK

A. Planlama............................................................................ 127

B. Hadise Yorum lama.............................................................. 128

C. Yaparak Öğrenme.............................................................. 131

D. Fotoğraf Yorum lama........................................................... 134

E. Yaratıcı Yazma Çalışması................................................... 135


9. İYİMSER VE ÜMİTLİ OLMAK

A. Planlama............................................................................ 137

B. Hadise Yorum lama.............................................................. 138

C. Yaparak Öğrenme.............................................................. 142

D. Fotoğraf Yorum lama........................................................... 145

E. Yaratıcı Yazma Çalışması................................................... 146


10. KANAAT SAHİBİ VE ŞÜKREDİCİ OLMAK

A. Planlama.......................................................................... 148

B. Hadise Yorum lama........................................................... 149

C. Yaparak Öğrenme............................................................ 152


E. Yaratıcı Yazma Çalışması.................................................. 155


VII

11. DOSTLUK, KOM ŞULUK VE AKRABALIK İLİŞKİLERİNE

ÖNEM VERM EK

A. Planlam a....................................................................... 158

B. Hadise Yorum lama......................................................... 159


D. Fotoğraf Yorum lama...................................................... 166

E. Yaratıcı Yazma Çalışması............................................... 167

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i..................................... 168

12. NEZAKETLİ VE ALÇAK GÖNÜLLÜ OLM AK

A. Planlam a.......................................................................... 169

B. Hadise Yorum lam a........................................................... 170

C. Yaparak Öğrenm e............................................................ 174


E. Yaratıcı Yazma Çalışması.................................................. 178


13. BARIŞSEVER VE HOŞGÖRÜLÜ OLM AK

A. Planlam a....................................................................... ......180

B. Hadise Yorum lam a...............................................................181

C. Yaparak Öğrenm e......................................................... ......185

D. Fotoğraf Yorum lam a...................................................... ......188

E. Yaratıcı Yazma Çalışm ası.............................................. ...... 189

F. Hedef davranış gelişim ö lçeğ i...............................................190

14. CESUR VE YİĞİT OLM AK

A. Planlam a....................................................................... ......191

B. Hadise Yorum lama...............................................................192

C. Yaparak Öğrenm e........................................................... .... 196

D. Fotoğraf Yorum lam a....................................................... .....199

E. Yaratıcı Yazma Çalışm ası............................................... ......200

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i....................................... ......202

VIII

3. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİNDE KULLANILAN TEKNİKLERİNANALİZİ

A. Planlam a ............................................................................ 203

B. Hâdise Yorum lam a.............................................................. 203

1. Hâdise yorulama tekn iğ i.............................................. 203

2. Karakter eğitimine uygunluğu....................................... 204

3. Öğrencilerin gelişim özelliklerine uygunluğu................. 205

4. Avantajlı ve sınırlı yön leri............................................ 206

5. Amaçları ........................................................................207

6. Uygulanışı..................................................................... 208

C. Yaparak Öğrenm e................................................................ 209

1. Yaparak öğrenme tekn iğ i............................................... 209

2. Karakter eğitimine uygunluğu....................................... 210

3. Öğrencilerin gelişim özelliklerine uygunluğu................... 211

4. Avantajlı ve sınırlı yön le ri.............................................. 211

5. Amaçları ........................................................................ 212

6. Uygulanışı..................................................................... 212

D. Fotoğraf Yorum lam a............................................................ ..213

1. Fotoğraf yorumlama tekn iğ i.......................................... ..213

2. Karakter eğitimine uygunluğu....................................... ..214

3. Öğrencilerin gelişim özelliklerine uygunluğu.................... 215

4. Avantajlı ve sınırlı yön le ri.............................................. .216

5. Amaçları ........................................................................ .217

6. Uygulanışı.................................................................. .....218

E. Yaratıcı Yazma Tekniği........................................................219

1. Yaratıcı yazma tekn iğ i................................................. .219

2. Karakter eğitimine uygunluğu.......................................220

3. Öğrencilerin gelişim özelliklerine uygunluğu.............. ... 222

IX

4. Avantajlı ve sınırlı yön le ri............................................223

5. Amaçları ..................................................................... 223

6. Uygulanışı ................................................................... 224

F. Hedef Davranış Gelişim Ö lçeğ i........................................ 225

1. Hedef davranış gelişim ö lçeğ i.................................... 225

2. Am ac ı........................................................................ 226

3. Faydaları..................................................................... 227

4. Uygulanışı ................................................................... 228

5. Sonucu yorum lam a.................................................... 229

4. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİ MODELİ TEKNİKLERİNİN SINANMASI

A. Konu ve Problem ................................................................ 230

B. Amaç ve Ö nem .....................................................................231

C. Hipotez ve Varsayım lar...................................................... 231

D. Sınırlılıklar ve S ın ırlar....................................................... 232

E. İlgili Çalışm alar.................................................................. 233

F. Araştırma Yöntem i............................................................. 235

1. Araştırma M odeli........................................................ .236

2. Evren ve Örneklem .................................................... .236

3. Verilerin Toplanm ası.................................................. ..237

4. Verilerin Çözümü ve Yorum lanması..............................238

5. Bulgular ve Tartışm a....................................................239

SONUÇ............................................................. 242

EKLER .............................................................. 246EK 1: İLKÖĞRETİM DKAB ÖĞRETİM PROGRAMI ÖĞRENME ALANLARI,ÜNİTELER VE ÜNİTE AÇILIMLARI................................................. 246EK 2: ARAŞTIRMA BULGULARI VE VERİLERİ .................................. 252

KAYNAKÇA ....................................................... 258

X

TABLOLAR:

Tablo 2.1-14: Evrensel temel ahlâkî değerlerin kazanımlarını ve temel

becerileri ölçen hedef davranış gelişim ö lçeğ i..........................................

EK1 Tablo 1.1, 1.2 1.3, 1.4, 1.5, 1.6: İ. Ö 4.5.6.7.8. sınıflar DKAB dersi,

öğretim programı öğrenme alanlarına göre, üniteler ve ünite açılımları ....

EK2 Tablo 1.1, 1.2, 2.1, 2.2, 3.1, 3.2 Araştırma bulgu ve verile ri.........

XI

KISALTMALAR:

a.g.d. adı geçen dergi

a.g.e. adı geçen eser

a.g.m. adı geçen makale

bkz. bakınız

ayr. bkz. ayrıca bakınız

b. bölüm

c. cilt

çev. çeviren

DED Değerler Eğitimi Dergisi

DKAB Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi

haz. hazırlayan

Hz. hazreti

s. sayfa

sy. Sayı

sav. sallallâhü aleyhi vesellem

trc. tercüme eden

vb. ve bunun gibi

vd. ve devamı

XII

GİRİŞ

A. Din ve Eğitim

İnsanın, aynı dünyayı paylaştığı varlıklardan, ayırt edici antropolojik

niteliklerinden biri de öğrenen ve öğreten bir canlı olmasıdır. Tabiatın bir

parçası olarak insan, diğer canlıların statik dünyası karşısında maddi ve

manevi yönüyle dinamik bir yapıya sahiptir. Onun kendine özgü

fenomenlerle, kendisine bahşedilmiş ömür sürecinde bu özellik ve

yeteneklerini kullanarak sürekli kendini yenileme karakteristiği vardır. Bu

şekilde hayatına yeni formlar kazandırma irade ve enerjisine sahip olan

insanın, yapıp ettiklerinden sorumlu olmasının asıl sebeplerinden biri de

budur.

Hayatın her alanını kuşatan dinin ve hayatın her anının zorunlu bir

fenomeni olan eğitimin, insanın mevcut dinamizmini yukarıya çevirme; var

olan iradesini olumluya yöneltme gibi iki ortak misyonu vardır. Eğitimi

olmayan bir dini ve üzerinde yükseldiği manevi değerleri olmayan bir eğitimi

düşünemeyiz. Çünkü eğitim, aradığı eksilmeyen enerjiyi dinin inanç, ibadet

ve ahlâk prensiplerinde bulabildiği ölçüde başarılı olabilir. Başka bir deyişle

eğitim, dinin bu imkânlarını sağlıklı kullanabildiği, evrensel ilkelere bağlı

kalabildiği ve bilimin verileriyle yolunu tayin ettiği ölçüde hedeflerine ulaşır.

Dini ve eğitimi iki ayrı alan olarak düşündüğümüzde, birincinin ikinciyi

kuşattığı, ortak hedefleri bulunan, aynı obje üzerinde çalışan, hayatın

vazgeçilmez iki olgusu olduğunu görürüz.

Din ve eğitimin bu kısa analizinde her ikisinin de evrensel vazifesini

yerine getirmede 'insan' faktöründe temerküz ettiğini görmekteyiz. Yani insan

hem eğiten hem eğitilen durumdadır. Bir insanın eğitimi söz konusu

olduğunda ilk akla gelen 'iyi eğitilmiş başka bir insana' duyulan ihtiyaçtır. Bu

hakikat, topyekûn insanlığı eğitmek için gönderilen Hz. Muhammed'in

getirdiği ilâhî mesajda "Şüphesiz sen yüce bir ahlâk üzeresin."1 şeklinde

1 el-Kalem, 4

ifadesini bulmuştur. Onun, insanlığı iyiye, güzele ve doğruya götüren

evrensel eğitimci olduğu da şu ilâhî fermanla ilan edilmiştir:

"Yanlarındaki Tevrat ve İncil'de yazılı buldukları o elçiye, o ümmî

Peygamber'e uyanlar (var ya), işte o Peygamber onlara iyiliği emreder, onları

kötülükten meneder, onlara temiz şeyleri helâl, pis şeyleri haram kılar.

Ağırlıklarını ve üzerlerindeki zincirleri indirir. O Peygamber'e inanıp saygı

gösteren, ona yardım eden ve onunla birlikte gönderilen nûra (Kur'an'a)

uyanlar var ya, işte kurtuluşa erenler onlardır. " 2

Genelde din eğitiminde, özelde karakter eğitiminde diğer ilke ve

tekniklerin yanında "model olma ve model alma" çok önemli iki olgu olarak

karşımıza çıkar.3 Bu bağlamda model olan Hz. Peygamber ile model alan

sahabeler arasında yaşanan canlı eğitim uygulama örnekleri bugünün eğitimi

için de son derece önemli birer vesikadır. Asr-ı saadetten günümüze yansıyan

Allah Resûlü'nün örnek şahsiyeti, en güzel davranış örnekleri ve bugün de

ahlâk eğitiminde veya "karakter eğitimi"nde çok önemli ilham kaynaklarıdır.

Ondan bize akseden, mesuliyet duygusu, fedakârlık, cömertlik,

alçakgönüllülük, cesaret ve hoşgörü gibi bütün ahlâkî değerlerin birer erdem

ve fazilet zirveleri her çağda gönülleri aydınlatmıştır.

Güzel ahlâklı, üstün karakterli insanlar yetiştirmede medeniyetimizin

ve milletimizin kendine mahsus milli karakteristiğinden süzülerek gelen bu

ahlâkî değerlerin bir kültür ve medeniyet unsuru olarak muhafaza edilmesi,

bugünün din eğitimcilerinin üzerine düşen bir vazifedir. Zira biz, dini ve

kültürel değerlerimizi bizden sonraki nesle doğru, sağlıklı ve yeterli ölçüde

aktarabildiğimiz ölçüde fıtrî ve vicdanî vazifemizi yerine getirmiş ve başarılı

olmuş sayılabilir. Ancak bu durumda din eğitiminin nihai hedefi olan "kâmil

insan"lar yetiştirme idealine hizmet etmiş oluruz.

2 el- Âraf, 1573 bkz. M. Faruk Bayraktar, İslâm Eğitiminde Öğretmen Öğrenci Münasebetleri, İFAV Yayınları İstanbul 1989, s.158-163ayrıca bkz. Mevlüt Kaya, Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum, Etüt Yayınları, Samsun 1998, s.17 vd.

2

B. Ahlâk Öğretiminde Yardımcı Eğitim Modelleri

Tabiatı itibarıyla eğiten ve eğitilebilen bir varlık olarak insanın,4 kendi

varlığı kadar kadim olan, bilgi edinme ve eğitim alma ihtiyacı, tarih boyunca

farklı şekillerde ve çeşitli kanallardan sağlanmıştır.

Bugün insanlık, her alanda olduğu gibi bilgiye ulaşma ve onu

kullanmada büyük mesafe kat etmiş, buna bağlı olarak gelişen eğitim

bilimleri, insanın en ideal eğitimi için bize birçok program ve teknikler

sunmuş ve sunmaya da devam etmektedir.

Günümüze geldiğimizde ise, dünyaya şekil veren küresel kültür içinde,

bilgi akışının sağlandığı kanalların çokluğu ve çeşitliliği, talep edilen bilginin

niteliği ve niceliği ne olursa olsun, arayanı bile şaşırtacak hızda adresine

ulaşmaktadır. Bilgiyi arayanın artık ona ulaşamama gibi bir problemi yoktur.

Görülmektedir ki artık, dünyada örgün eğitim kurumları öğrencilerin bilgi

boyutunda tatmin edici eğitimi vermekte zorluk çekmemektedir. Modern

eğitim, geliştirilen yeni metot ve tekniklerle öğrencilerin akademik başarı

seviyelerini yükseltirken, var olan eğitimi destekleyici eğitim öğretim

materyalleriyle öğrencinin motivasyonunu ve performansını artırmaktadır.

Ne var ki modern dünya, duygu ve davranış boyutunda insanı ihmal

ettiğinin, en azından tatmin edemediğinin farkına varmaya başlamıştır.

Okullarda her gün, yüz kızartıcı suçlardan cinayetlere; uyuşturucu

kullanımından gasp ve çeteciliğe kadar işlenen suçlar eğitimcilerin gözünü

açmıştır. Bilgi ve becerilerle donatılmış insanların hayatın zorlukları karşısında

kendilerini yönlendirebilecek ahlâkî nitelikler ve faziletler hususunda yani

karakter gelişiminde, ne kadar zayıf olduğu anlaşılmıştır. Özellikle Batı'da,

Avrupa ülkelerinde, okullarda karakter eğitimi programları hazırlanmış,

öğrencilere ahlâkî gelişimlerine katkıda bulunacak çeşitli programlar

geliştirilerek uygulamaya konmuştur. Bu doğrultudaki çalışmalar yeni

arayışlarla birlikte artarak devam etmektedir.

Hayatın her alanında iyi karakterli insana duyulan ihtiyaç artmaktadır.

Toplumlarda yaşanan sosyal, ekonomik, politik problemler yaşanabilir bir

4 Takıyyettin Mengüşoğlu, Felsefî Antropoloji, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1971, s 212-221

3

dünyada iyi eğitilmiş insan faktörünün ne kadar önemli olduğunu bir kere

daha gözler önüne sermektedir. Bu da eğitim sistemlerini, öğretim

programlarını öğrencilerin karakter gelişimine yönelik yenilik arayışlarına,

daha etkili ve verimli uygulamalar geliştirmeye zorlamaktadır.

Ülkemizde ilköğretim okullarında öğretmenlerin ve özellikle Din Kültürü

ve Ahlâk Bilgisi dersi öğretmenlerinin, mevcut öğretim programının, ahlâk

öğrenme alanında karakter eğitimine yönelik özel pratik çalışmalara ihtiyaç

duydukları görülmektedir. Müfredat konularını ve süre giden uygulamaları

destekleyecek yardımcı programların öğretmenlerin önemli bir ihtiyacını

karşılayarak onlara destek olması; söz konusu eğitimin hedeflerine

ulaşmasında büyük fayda sağlayabilir.

Ahlâk öğrenme alanında, yardımcı bir karakter eğitimi modeli, öğrenci-

öğretmen ilişkilerinde "örnek alma" ve "örnek olma" bilincinin gelişmesine

destek olacağından her iki tarafı da kendi kişisel gelişimleri konusunda daha

aktif ve dinamik hâle getirebilir.

Sosyal hayat şartlarının, fertleri ekonomik ihtiyaç ve sosyal statü

kaygıları sebebi ile akademik başarının kişinin yegâne başarısı olarak

algılandığı günümüzde, tabii olarak fertlerin kişilik gelişimlerinin tamamen

öğrencinin kendisine ve ailelere bırakma eğilimi vardır. Bu konuda eğitim

kurumlarında öngörülen hedefleri ile ulaşılan sonuçlar arasında bir uçurum

söz konusudur. Bu da, bir an önce eğitim programlarında özel bir karakter

eğitimine daha çok önem verilmesini zorunlu kılmaktadır.

Karakter eğitiminde öğrencileri bütün ilgi alanları ile kavrayacak, ortak

hedefler doğrultusunda onları duygu, düşünce ve davranış boyutunda

harekete geçirecek eğitim modellerine ihtiyaç olduğu bir gerçektir. Bu eğitim

modellerinin hayatın içinden, gerçek ve doğru modellerle ve bizzat yaparak

ve yaşayarak öğretmeyi temel alması ve kalıcı davranışlar kazandırmayı

hedeflemesi gerekir.

C. Bir Karakter Eğitim Modeli; Metot, Kapsam ve Sınırlılıklar

Çalışmamızın temelini oluşturan 'bir karakter eğitimi modeli'nin teorik

altyapısı, eğitim felsefesi ve yaklaşımları hakkında birinci bölümde

"terminoloji, ihtiyaç ve durum analizi, karakter eğitimi modeli, model

4

geliştirmede esas alınan temel ahlâkî değerler" başlıkları altında bilgi

verilmiştir.

"Hz. Muhammed (sav) ahlâkını referans alan bir karakter eğitimi

modeli" başlıklı bu tezin açılımını, 10-14 yaş arası çocuklara temel ahlâkî

değerlerin kazandırılmasında Hz. Muhammed ahlâkından referans alan bir

karakter eğitimi modeli geliştirmek şeklinde ifade etmek mümkündür.

Bu bakımdan eğitimde program ve model geliştirme metotlarından ve

bunlara bağlı ilkelerden faydalanılmıştır. Eğitimde model geliştirmeyle ilgili

kavram ve terminolojiler kullanılmıştır. Her eğitim modeli gibi bu çalışmanın

da gelişmeye ve iyileştirmeye açık olduğu kabul edilmelidir.

Belirlenen ahlâkî değerlerin her biri için, "hadise yorumlama", "yaparak

öğrenme", "fotoğraf yorumlama", " yaratıcı yazma" teknikleriyle uygulama

örnekleri hazırlanırken, geleneksel eğitim uygulamalarından farklı ve özgün

olmasına özen gösterilmiştir. Bir ahlâkî değerin kazandırılmasında dört farklı

tekniğin uygulanmasıyla öğrencilerin zihinsel, duygusal ve davranış

gelişimleri hedeflenmiştir. Tekniklerin uygulanmasında öğrencilerin sosyal

gelişimini destekleyecek unsurlar bulunmasına dikkat edilmiştir. Öğrencinin,

öğrenme sürecinde aktif olduğu, öğreneni merkeze alan ve yapılandırıcı

eğitim yaklaşımları tercih edilmiştir. Ayrıca her ahlâkî değer için hedef

davranış gelişim ölçeği hazırlanarak öğretmene uygulama öncesi ve sonrası

ölçme değerlendirme imkânı sunulması amaçlanmıştır.

Çalışmanın kapsamı, İlköğretim 4.5.6.7.8. sınıf öğrencileri yani 10-14

yaş arası çocuklar olarak sınırlandırılmıştır. Bu yaş diliminin oldukça geniş

olduğu düşünülebilir. Belki İlköğretim 4.5. sınıflar ve 6.7.8. sınıflar için ayrı

birer çalışma yapılabilir karakter eğitim modeli kademelendirilebilirdi. Fakat

hedef kitle içinde yer alan bütün öğrencilere hitap edecek bir çalışmaya

ihtiyaç oluşu ve söz konusu kademelendirmenin çalışmayı eğitim

uygulamaları bakımından oldukça genişletecek olması böyle bir

sınırlandırmayı gerekli kılmıştır.

Tespit edilen temel ahlâkî değerler, ana hatlarıyla on dört maddeyle

sınırlandırılmış; fakat bunlarla bağlantılı alt değerler de birer alt konu olarak

içeriğe dâhil edilmiştir. Bunu yaparken takip ettiğimiz ilke ve yollar birinci

5

bölümün üçüncü alt bölümünde "Model Geliştirmede Esas Alınan Temel Ahlâkî

Değerler" başlığı altında ele alınmıştır.

Temel ahlâkî değerler on dört değer ile sınırlı tutulmuş fakat bunlar alt

değerleriyle zenginleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma ahlâkî değerlerin

sayısı ve içeriği daha da artırılarak geliştirilebilir.

Karakter Eğitimi Modelinin, öğretim tekniklerinin elverişliliğinin ve

verimliliğinin sınandığı bir araştırma yapılmıştır. Üç ayrı uygulayıcı

öğretmenin ikişer olmak üzere, altı ayrı denek grubu üzerinde yaptığı ve dört

hafta süren araştırmayla, karakter eğitimi tekniklerinin fonksiyonelliği ve

verimliliği sınanması amaçlanmıştır. Buna göre elde edilen veriler ve bulgular

yorumlanmıştır.

Çalışmada kullanılan teknikler, beraberinde bir takım uygulama

zorluklarını da getirebilir. DKAB dersinin haftalık ders saatinin, karakter

eğitimi modelinin uygulamaları için yeterli gelmeyeceği düşünülebilir.

Öğretmenin bir rehber olarak, süreçte önemli yeri olduğu hesaba katıldığında,

ekstra zaman ve mesai harcama gereği olacaktır. Bununla birlikte, öğretmen

açısından modeldeki yeni tekniklerin rahat ve kolay kullanılması zaman

alabilir.

Öğrencilerin bireysel farklılıkları göz önünde bulundurulduğunda ders

içinde yapılan uygulamalarda, kendini ifade etme gibi sosyal gelişim zayıflığı

bulunan çocukların geri planda kalması gibi bir problem yaşanabilir.

Öğretmenin iyi bir gözlemci ve rehber olarak her öğrenciyi sürecin içine

katma çabası bu problemi en aza indirebilir.

6

1. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİ MODELİNİN İÇERİĞİNİN TEORİK ALTYAPISI

I. Terminoloji

1. Temel Ahlâkî Değerler

Temel ahlâkî değerlerden maksat, insanlık tarihi boyunca genel kabul

gören evrensel ahlâkî değerler ve Müslüman Türk milletinin kendine mahsus

medeniyeti içinde zenginlik ve derinlik kazanmış ahlâkî ve kültürel

değerleridir. Bunların tespit edilmesinde T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve

Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın 410 sayılı Tebliğler Dergisi'nde yer alan

28.12.2006 tarihli, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi5 dersi (4.5.6.7 ve

8. Sınıflar) Öğretim Programından faydalanılması uygun görülmüştür. Bunun

yanı sıra geliştirdiğimiz karakter eğitim modelinde bu öğretim programının

üzerine bina edildiği temel dayanaklardan ve bağlı olduğu esas ilkelerden

faydalanılmıştır.

Söz konusu programın bu çalışmamız açısından bazı önemli ve ilgili

kısımları şöyledir:

İlköğretim DKAB Dersi (4.5.6.7. ve S. Sınıflar) Öğretim

Programında, öğrencilerin gelişim sürecinde şu becerileri

kazanmaları hedeflenmiştir:

i. Anlama, sıralama, sınıflandırma, sorgulama, ilişki kurma,

eleştirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma ve değerlendirme,

ii. Bilgiyi araştırma, yorumlama ve zihninde yapılandırma,

iii. Kendini ifade etme, iletişim kurma, arkadaşlarıyla iş birliği

yapma, tartışma gibi çeşitli ve üst düzey zihinsel beceriler.

Söz konusu hedeflerin gerçekleşmesinde öncelikle aşağıdaki

hususlara dikkat edilmesi de lüzumlu görülmüştür.

i. İnsana saygı

ii. Kültürel mirasa saygı

iii. Ahlâkî olana saygı

5 Bundan sonra 'DKAB' şeklinde kısaltılarak geçecektir.

ı

iv. Hürriyete saygı

v. Düşünceye saygı6

Programının Özellikleri ve Geliştirilmesinde Temel Alınan

İlkeler

Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel

Kanunu hükümlerine uygun olarak hazırlanan İlköğretim DKAB Dersi Öğretim

Programının geliştirilmesinde dikkate alınan hususlar şunlardır.

1. "Gerekli ve yeterli bilgi" yaklaşımıyla hareket edilmiştir.

2. Öğrenci, bilgilerin doldurulacağı bir depo gibi görülmeyip

öğretmenin rehberliğinde bilginin inşacısı konumuna getirilmiştir.

Bu bağlamda, bilgi ezberlenmeye değil, bilgi üretmeye dayalı

eğitim yaklaşım ve modelleri temel alınmıştır.

3. Her öğrencinin özgün bir birey olduğu kabul edilmiştir.

4. Öğrencilerin hayatlarına ışık tutularak gelecekte beklenen

nitelikleri geliştirebilmeleri hedeflenmiştir.

5. Bilginin artması, kavramların anlaşılması, değerlerin oluşması ve

becerilerin gelişmesi sağlanarak öğrenmeyi öğrenmenin

gerçekleşmesi ön planda tutulmuştur.

6. Öğrenciler düşünmeye, soru sormaya ve görüş alış verişi

yapmaya özendirilmesi hedeflenmiştir.

7. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal açıdan sağlıklı ve mutlu birer

birey olarak yetişmesi amaçlanmıştır.

8. Millî kimlikle birlikte evrensel değerlerin benimsenmesine önem

verilmiştir.

9. Öğrencilerin kendi dinî ve ahlâkî örf ve âdetleri çerçevesinde

ruhsal, ahlâkî, sosyal ve kültürel yönlerden gelişmeleri

hedeflenmiştir.

10.Öğrencilerin haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine

getiren bir birey olarak yetişmeleri önemsenmiştir.

6 T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın 410 sayılı, 28.12.2006 tarihli Tebliğler Dergisi, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi (4,5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı s.2-6

8

11.Öğrencilerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmalarının

sağlanması amaçlanmıştır.

12.Öğrencilerin öğrenme sürecinde deneyimler kazanması ve

çevreyle iletişim kurmaları hedefi gözetilmiştir.

13.Her öğrenciye ulaşabilmek için öğrenme-öğretme yöntem ve

tekniklerindeki çeşitliliği dikkate alınmıştır.

14.Periyodik olarak öğrenci ürün dosyalarına bakılarak öğrenme-

öğretme süreçlerinin akışı içerisinde onların değerlendirmesinin

yolu gösterilmiştir.

15.Din duygusu ve tecrübesinin statik değil, dinamik olduğu ortaya

konulup bu doğrultuda bireyi doğrudan ilgilendiren hedefler

üzerinde yoğunlaşılmıştır.

16.Öğrencinin problem üzerinde yoğunlaşması ve öğrenme

sürecinde etkinliklere katılmasının sağlanması amaçlanmıştır.

17.İnsana, düşünceye, hürriyete, ahlâkî olana ve kültüre saygı

esas alınmıştır.

18.Öğrencilerin din öğretiminde ana kaynaklar olan ayet (Kur'an)

ve hadislere (sünnet) erişebilmeleri ve bunları dinî bilgi

edinmede kendilerine merkez almaları gerektiği vurgulanmıştır.

19.Birey bilincinin geliştirilerek toplumsallığa ve toplumsal duyarlığa

ulaşılması, Atatürk'ün laiklik anlayışının kavranması vb. hususlar

dikkate alınmıştır.

20.Programda alternatif değerlendirme yöntem ve teknikleri dikkate

alınmıştır.7

DKAB Dersi Öğretim Programında altı öğrenme alanı belirlenmiştir.

Bunlar: İnanç, İbadet, Hz. Muhammed, Ahlâk, Kur'an ve Yorumu, Din ve

Kültürdür.8 Öğrenme alanlarının arasında getirdiği mesajlarla insanlığın

rehberi ve bir rahmet peygamberi olan Hz. Muhammed'in (sav) hayatının

karakter eğitiminde referans alınması çok önemlidir. İslam inancında ve

kültüründe asli bir önem arz eden, bunun yanında inanan inanmayan pek çok

insanın hayranlığını ve saygısını kazanmış bir üstün karakterin her alanda

7 a.g.d., s.10-118 a.g.d., s.15

9

olduğu gibi karakterlerin eğitiminde de en güzel örnek, "üsve-i hasene"

olması pek tabiidir. Din eğitiminde ve özelde karakter eğitiminde Hz.

Muhammed'in (sav) aile hayatından toplum hayatına, ibadetlerinden ahlâkî

davranışlarına öğrenciler tarafından tanınmasının sağlayacağı faydalar

aşikârdır. Diğer öğrenme alanlarıyla da ilişkili olarak öğrenilen bir

peygamberin mesajlarının doğru anlaşılması ve anlatılması da çok önemlidir.

Diğer bir öğrenme alanı olarak ahlâk, din öğretiminde esas teşkil eden

bir sahadır. Öğrenciler, din-ahlak ilişkisini, kişilik gelişimlerini ve toplumsal

barış için millî, ahlâkî ve dinî değerlerin önemini kavramayı, hak ve

özgürlüklerin kullanımını, barış içinde yaşamayı, dürüst ve güvenilir bir insan

olmayı vs. ahlâk sayesinde öğrenirler.9 Öğrenciler kaçınılması ve rağbet

edilmesi gereken davranışları ve dinin güzel ahlâktan ibaret olduğunu da yine

ahlâk eğitimiyle öğrenirler. Diğer eğitim alanları ve konularıyla eşgüdümlü

olarak verilecek bir karakter eğitiminin din eğitiminin temel hedeflerini

gerçekleştirmede ne derece faydalı olabileceğini tahmin etmek güç değildir.

2. Hz. Muhammed (sav)'in Üstün Evrensel Ahlâkı

Hangi inanç ve kültür temelleri üzerinde olursa olsun bütün eğitim

sistemlerinin esas öğretim alanlarından biri de değerler eğitimidir. Milletlerin

kendi varlık ve kimliklerinin yaşaması kadar hayatî niteliğe sahip olan manevi

ve ahlâkî değerlerin kazandırılması konusu eğitim felsefelerinin de hep

öncelikli konuları arasında yer almıştır. İçinde yaşadığımız çağda ve onun

gerektirdiği hızlı başkalaşım ve değişen hayat şartları, değerler eğitimini daha

öncelikli ve önemli bir konuma getirmiştir.

Ahlâkî değerlerin hızla yıprandığı bir zamanda, Allah'ın "Ey Resulüm!)

Şüphesiz sen yüce bir ahlâk üzeresin!"10 buyurarak teyit ve tescil ettiği ve

insanlığa da "Andolsun ki, sizin için; Allâh'a ve âhiret gününe kavuşacağını

uman ve Allâh'ı çok zikreden (mümin)'ler için Rasûlullâh'ta üsve-i hasene (en

mükemmel örnek) vardır." 11 fermanıyla ahlâkını tavsiye ettiği bir

peygamberin ahlâkî modellik ve örnekliğine hayâtî bir ihtiyaç vardır.

9 a.g.d., s.1610 el-Kalem 411 el-Ahzâb 21

10

Günümüzde hayatın hemen her alanında olduğu gibi eğitim sahasında da

"...Peygamber size ne getirdiyse onu alın; size neyi yasakladıysa ondan

kaçının ve Allah'tan sakının!"12 ilâhi güvencesiyle her türlü kötülük ve

günahtan korunmuş, kendisinden yalnız hayır ve iyilik sâdır olan bizatihi

kendisi de "Şüphesiz ben, güzel ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim."13

buyuran örnek bir değerler eğitimcisine14 olan ihtiyaç hakikaten üzerinde

düşünülmeye değer bir konudur.

Hz. Muhammed (sav) tebliğ hayatında, Mekke'den tek başına çıktığı ve

23 yıl süren yolculuğunda geride yüz elli bin sahabe bırakmış ve bunlar

kendisinden sonra insanlığa en üstün fazilet örnekleri sergileyerek güzel

ahlâkın zirvelerinde yer almışlardır. Onların kurdukları ahlâkî değerler

medeniyeti ve geriye bıraktıkları zengin kültürel miras, kendilerini yetiştiren o

yüce Peygamberin eğitimindeki muazzam muvaffakiyetin bir eseridir.

Biz de bugün eğitim anlayışımızda onun eğitim ilke ve metotlarından

ve insanlara yaklaşım inceliklerinden yararlanmanın yollarını aramak

durumundayız. Çünkü Allah Rasulü'nün nezih ve muhteşem hayatı her yaştan

ve toplumun her kesiminden insanların örnek alabilecekleri zirve faziletler,

güzel ahlâk örnekleri, edep incelikleriyle doludur. İşi üstün şahsiyetler inşa

etmek olan her öğretmen; evlâdına güzel karakter kazandırmak isteyen bir

anne baba; ahlâkını güzelleştirmek isteyen bir genç veya güzel hasletlere

sahip olmak isteyen bir öğrenci kendisine örnek alabileceği davranışların en

güzelini ve mükemmelini onda bulabilir.

O, yirmi üç yıl süren nübüvvet hayatı boyunca sâdık ve muhabbetli

öğrencileri olan ashâp tarafından anbean takip edilmiş imkan ölçüsünde

bütün söz, davranış ve duyguları aynen örnek alınmıştır. Onlardan bize

ulaşan bilgi, tecrübe ve davranış modelleri bizim ufkumuza ışık tutmaktadır.

Bütün fiil, söz ve hissiyatıyla "Yaşayan Kur'an" olan Hz. Muhammed

(sav)in, Müslüman Yahudi, mü'min müşrik, müttaki, münafık ayrımı

yapmaksızın insanları hukukta adalete, beşeri münasebetlerde nezakete,

ahlâkî yaşayışta fazilete, ekonomide inayete, hatalarda affa çağıran bir

12 el-Haşr 713 Muvatta', Hüsnü'l-huluk 814 "Ben gerçekten muallim olarak gönderildim." İbn Mâce, Mukaddime, 17

11

rahmet peygamberi olduğunu görürüz.15 Onun çağlar öncesinde uyguladığı

eğitim prensipleri hâlen bize yol göstermektedir. Eğitimcilerin önüne koyduğu

ve bizzat yaşayarak gösterdiği, bilgiye ve bilim adamına değer vermek,

insanları bilgiye teşvik etmek, ömür boyu öğrenen ve öğreten, seven ve

sevilen bir insan olmak, adaleti yaygınlaştırmak, her durumda mütevazı

olmak, karşılıksız fedakârlık, nefsi arındırmak ve güzel ahlâk sahibi olmak16

gibi temel prensipler bugünün eğitim anlayışında da vazgeçilmez

prensiplerdir. Yine onun kullandığı takriri anlatım, soru-cevap, temsil, tedriç,

kıssa ile anlatım, örneklendirerek anlatım, sakındırma ve teşvik etme,

yaparak-yaşayarak öğrenme gibi eğitim metotları17 bizim eğitim-öğretim

tekniklerimizin ilham kaynağı olmak durumundadır.

Hz. Muhammed (sav)'in, çocukların karakter eğitimiyle de yakından

ilgilendiğini görmekteyiz. Çocuklara güzel ahlâkî davranışlar kazandırmak

için onlara Allah sevgisini aşılaması,18 temizliğe,19 sır saklamaya,20 sabırlı

olmaya alıştırması,21 onları sohbet ve ilim meclislerine,22 hasta ziyaretine

götürmesi23; kin ve düşmanlıktan sakındırması,24 iş yapmaya ve çalışkanlığa

alıştırması25 gibi durumlar Onun karakter eğitiminden sadece birkaç örneği

teşkil eder.

Onun terbiyesi altında yetişen çocuklar ve sahabeler Allah Resûlü

gerek hayatta iken gerekse vefat ettikten sonra üstün karakterli şahsiyetler

olarak onun kutlu izlerini takip etmişler ve kendileri de birer örnek karakter

sergilemişlerdir.

Gerçekten de o günkü câhiliye insanları bile onun yumuşak tabiatı,

güzel ahlâkı, affedici, halîm ve müsâmahakâr şahsiyetine hayran kalmış,

vahşi tabiatlarından ve kötü huylarından sıyrılarak birer fazilet âbidesi haline

15 Ali Akyüz, Yaşayan Kur'an Hz. Peygamber, A kitaplar, İstanbul, 2003; s.3416 bkz. Abdullah Özbek, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yayınları, Konya 1991; s.67- 11717 bkz. A.g.e. s. 123- 23918 Tirmizi, Sıfat-ül Kıyâme, 9519 Buhâri, Vudu, 1520 Müslim, Fedâilü's- Sahâbe, 14521 Buhârî, Mevâkit, 22,2422 Buhârî, İlim, 1423 Buhârî, Cenâiz, 49,8024 Tirmizi, İlim, 9525 Müslim, Fedâil, 54

12

gelmişlerdir. Allah Resulü'nün bu ahlâkını Allah, Kurân-ı Kerîm'de şöyle

övmektedir:

"(Ey Resulüm!) O vakit Allah'tan bir rahmetle onlara yumuşak davran

dın! Şâyet sen kaba ve katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp

giderlerdi..."26

Hz. Muhammed (sav) hayatı boyunca üstün şahsiyetinde, mükemmel

karakterinde, örnek ahlâkında hiçbir zaaf göstermemiştir. Allah Teâlâ'ya

kullukta, insanlarla ilişkilerinde ve güzel ahlâkta insanlığa eşsiz güzellikte

örnekler sunmuştur. Bütün insanlığın psikolojik ve sosyolojik problemlerine

çözüm olacak reçeteler bırakmıştır.

3. Hz. Muhammed (sav)'in Ahlâkını Referans Almak

Doğuşu itibarıyla insanoğlu, kendisi farkında olsun veya olmasın

hayattaki iyi ve kötü, olumlu ve olumsuz formları, yaşadığı ortamda hazır

bulur. İnsanlar çocukluğundan itibaren bu formları, yakın ve uzak

çevresindeki insanların hayatlarından görerek ve taklit ederek öğrenmeye

başlar.27 Bu itibarla örnek olma ve örnek alma insan şahsiyetinin oluşmasında

oldukça önemlidir.

Eğitimin her alanında öğretmenin niteliklerinin öğrenciler üzerinde

etkisinin ne kadar mühim olduğu bilinen bir gerçektir. Öğrencilerin gözünde

model bir kişilik olan, diğer bir yönüyle model kişilik olması gereken

öğretmenin hem kişilik özellikleri, hem akademik nitelikleri, hem de kişisel

becerileri öğrenciler üzerinde büyük etki bırakır. Bu, eğitimde model kişiliğe

ne kadar çok ihtiyaç duyulduğunu gösteren bir gerçektir.

Yaşadığı devirden bugüne kadar insanlığın evrensel planda

öğretmenliğini yapmış olan Hz. Muhammed (sav), insanlığın en güzel ahlâkî

değerlerinin zirvesini şahsında toplamış "Üsve-i Hasene"28 yani bütün insanlar

için en güzel örnek şahsiyettir. O'nun üstün örnek şahsiyeti, ahlâkî faziletleri

her dinden, her dünya görüşünden insanları kendisine hayran bırakmış; hatta

26 Âl-i İmrân 15927 Mengüşoğlu, a.g.e.; s. 221-22528 el-Ahzâb, 21

13

düşmanları bile onun üstün şahsiyetini, güzel ahlâkını kabul etmek zorunda

kalmıştır.29

Onun şahsiyetleri eğitimi önce yakın akrabasından başlamış,

ulaşabildiği her ferde kadar devam etmiştir. Kendisine karşı çıkanlarla güzel

mücadeleden vazgeçmemesi hatta ihanet edenleri bile son ana kadar

hidayete davete devam etmesi ne olursa olsun adaletten hiç ayrılmaması

onun en belirgin vasıflarıdır. Çektiği çile ve sıkıntılar karşısında her zaman dik

ve kararlı durması kendi onur ve şahsiyetinden asla taviz vermemesi de yine

onun en mühim şiarlarından biri olmuştur.30

İnsanlığın en büyük eğitimcisi olan Hz. Muhammed (sav), içinde

yaşadığı devirde yetiştirdiği insanlar kendisinden sonra üstün karakterleri ve

yüksek faziletleriyle onun manevi mirasını sonraki nesillere aktarmışlardır.

Allah Rasûlü'nün örnek hayatından yaşanmış hadiseler bugünün eğitimcileri,

eğitim yöneticileri, anne babalar ve öğrenciler için en güzel örnek davranışlar

olarak günümüze kadar ulaşmıştır.

Tarih boyunca üstün şahsiyetler, hayatta iken de bu dünyadan

ayrıldıktan sonra da insanları etkilemeye devam etmişlerdir. Onların

yaşadıkları faziletli hayat diğer insanlar için hep bir gıpta vesilesi olmuş,

insanları daha faziletli yaşamaya davet etmiştir. Bu sebeple onların

hayatından, uygun tekniklerle ve eğitim modelleriyle en etkili bir şekilde

istifade etmek eğitim bilimcilerinin bir vazifesidir.31

Bugüne kadar Hz. Muhammed (sav)'in eğitim anlayışı, eğitim metotları

veya çocuklarla ilişkileri üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bunlara birkaç

örnek olarak Abdullah Özbek'in "Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed" İbrahim

Canan'ın "Aile Reisi ve Baba olarak Hz. Peygamber"; Ali Akyüz'ün "Yaşayan

Kur'an Hz. Peygamber"; Hayati Hökelekli'nin "Hz. Peygamber'in Çocuk ve

Gençlere Yaklaşımı" eserlerinden söz edilebilir. Yine Hamit Dikmen'in "Hz.

Peygamber'de Hoşgörü ve İnsan Sevgisi"; Mustafa Öcal'ın "Çocuk Terbiyesi

ve Peygamberimizin Eğitim Metodu" ve "Hz. Muhammed'in Çocuk

29 Buhârî, Salât 1, Müslim, Cihâd 14 (Bkz. Vâhidî, Esbâbü Nüzûli'l-Kur'ân, tahkik: Kemâl 3B0esyûnî Zağlûl, Beyrut 1990, s. 219.30 Akyüz, a.g.e, s 31-3231 bkz. Bayraktar, a.g.e., s.11-81

14

Eğitimindeki Metodu"; İsmail Sağlam'ın "Hz. Peygamber'in Çocuk Eğitiminde

Öne Çıkardığı Hususlar"adlı makalelerini zikredebiliriz.

Bu çalışmaların yanında genel anlamda doğrudan teorik ve pratik yönü

olan değerler eğitimi, ahlâk ve karakter eğitimini konu alan çalışmalar da

vardır. Refia Şemin'in "Karakter Formasyonu" ve "Çocukta Ahlâkî Davranış

ve Ahlâkî Hüküm"ünden32 ve Halil Fikret Kanad'ın G. Kerschensteiner'den

tercüme ettiği "Karakter Kavramı ve Terbiyesi" adlı eserden Cumhuriyet

sonrası bu alanda ülkemizde yapılan ilk çalışmalar kabilinden bahsedilebilir.

Yakın zamanda yapılmış çalışmalardan biri olarak, Bülent Dilmaç'ın

değerler eğitiminin okulda da verilmesinin önemine değindiği ve insani

değerleri sıralayarak bunların kazandırılmasına yönelik örnek uygulamalar

sunduğu adını da "İnsani Değerler Eğitimi Programı" olarak belirlediği

"İnsanca Değerler Eğitimi" adlı kitabından özellikle bahsetmek gerekir.

Dilmaç kitabında; sevgi, hakikat, iç huzur, doğru davranış ve şiddetten

kaçınma şeklinde sıraladığı beş evrensel ahlâkî değerin otuz altı alt

değerleriyle birlikte sınıf içinde nasıl kazandırılacağına dair örnek çalışmalar

sunmaktadır.33

Bunun yanı sıra Mustafa Köylü'nün genel geçer ve evrensel değerlerle

ilişkilendirilen ahlâk eğitiminin imkânını denediği "Küresel Ahlâk Eğitimi"ni;34

Hüsamettin Erdem'in ahlâk eğitimimizi Osmanlı ile irtibatlandırdığı "Son Devir

Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk"ını35 sayabiliriz. Mehmet Zeki Aydın'ın çocuğun

aile içinde ahlâk eğitiminin ilkelerini belirlediği "Ailede Çocuğun Ahlâk Eğitimi"

yine bu alanda kayda değer bir eserdir.36 Recep Kaymakcan ve Mevlüt

Uyanık'ın editörlüğünde hazırlanan, ülkemizde değerler ve ahlâk eğitiminde

çalışmaları olan akademisyenlerin makaleleriyle konunun kapsamlı ve

derinlikli bir şekilde ele alındığı "Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlâk"37 adlı

32 Refia Şemin, Karakter Formasyonu, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1968; Çocukta Ahlâkî Davranış ve Ahlâkî Hüküm, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul 195433 Bülent Dilmaç, İnsanca Değerler Eğitimi, Nobel Yayınları, Ankara 200234 Mustafa KÖYLÜ, Küresel Ahlâk Eğitimi, DEM Yayınları, İstanbul 200635 Hüsamettin Erdem, Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk, DEM Yayınları, İstanbul 200636 Mehmet Zeki Aydın, Ailede Çocuğun Ahlâk Eğitimi, DEM Yayınları, İstanbul 200537 Recep Kaymakcan ve Mevlüt Uyanık, Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlâk, DEM Yayınları, İstanbul 2007

15

eseri, ülkemizdeki ahlâk eğitimi alanında yapılan değerli çalışmalara örnek

gösterilebilir.

Bunlara ilaveten Karakter eğitimine dair pratik yönü olan, uygulamaya

dayalı materyal çalışmaları ise çeşitli yardımcı öğretmen ders kitapları içinde

bulunabilir. Elbette ahlâk eğitimi alanında teorik ve pratik içerikli çalışmaların

daha da artırılmasına her zaman ihtiyaç vardır.

Bu çalışmanın amacı ise karakter eğitiminin teorik temellerini ve

ilkelerini belirledikten sonra Hz. Peygamberin ahlâkını referans alarak, Allah

Rasulü'nün hayatından karakter eğitimi malzeme oluşturacak uygun örnekler

seçmek ve özgün eğitim teknikleri geliştirmektir. Böylece, akademik ilke ve

esasların da belirlenmesinden sonra eğitim sürecini olumlu etkileyen

faktörlerin de fonksiyonel hale getirilmesinden sonra etkili ve verimli bir

karakter eğitim modeli arayışı içinde olmaktır.

Buradaki asıl maksadımız insanlık ahlakının zirvesi Hz. Muhammed

(sav)'i imkân ölçüsünde çocukların his, idrak ve tefekkür sınırları içinde,

onların dünyasına taşımaktır. Diğer taraftan mümkün olduğu nispette

çocukları Allah Rasulü'nü duygu, düşünce ve davranış boyutlarında anlama ve

anlamlandırmalarını temin etmektir.

Karakter eğitimi için uygun olması maksadıyla seçilen örnek hadiseler

ve olgular çocukların gelişim dönemlerine uygun olarak ve algılama/idrak

seviyelerine indirgenerek yorumlanmıştır. Âyet-i kerimeler, hadis-i şerifler ve

alınan örnek hadiseler, orijinal metinlerinden birebir tercüme edilmiş olma

kaygısından uzak kalarak eğitim malzemeleri hazırlanmıştır. Hadise

yorumlama tekniği için hazırlanan metinlerde ele alınan olaylar gerçek

olmakla birlikte hakikatte hadiselerin meydana geliş sırası örnek metinlerdeki

gibi olmayabilir. Burada geçen hadislerin birbiriyle zaman ve mekân

bağlantıları varmış gibi görünmesi birbirini fazilet yönünden destekleyen

hadiselerin aynı zaman ve mekânda cereyan ettiği hissi vermesi sağlamak

içindir. Bir eğitim malzemesi olarak kullandığımız bilgilerin, orijinal metinlerin

gerçeğine uygun olduğu fakat orijinal metninle birebir aynı olmayabileceği

kabul edilebilir.

Uygulama metinlerinde hadîs-i şeriflerin kullanımında genel olarak şu

prensiplere riayet edilmiştir:

16

a) İmkân ölçüsünde, çocukların anlamalarını kolaylaştıracak sade

ve anlaşılabilir bir terminoloji ve üslup kullanılması,

b) Kur'an kültürünü kazandırmada önemli addedilen kavramların

muhafaza edilmesi (infak, ihlâs, sadâkât vb.),

c) Nakledilen hadise ve alınan hadîs-i şeriflerin ana fikrinin ve

temel mantığının muhafaza edilmesi,

d) Mânâ ve muhteva olarak çocukların dünyasına yakın olay ve

olguların geçtiği âyet ve hadîs-i şeriflerin tercih edilmesi,

e) Kaynaklardan alınan bilgilerin birbiriyle uyumlu hale getirilmesi

Kaynak bilgilerin olduğu gibi nakil yapılması yerine yukarıdaki

prensipleri, eğitim malzemelerinin hazırlanmasında daha serbest imkânlar

elde etmek ve çocukların zihni ve ahlâkî gelişimlerine uygunluğu

gözetebilmek için tercih edilmiştir.

Bunlar yapılırken çocukların Allah Rasûlü'nü daha kolay model

alabilmeleri amaçlanmıştır.

Alınan kaynak bilgilerin işlenmesinde çocukların idrak seviyelerine

hitap edecek şekilde sebep ve sonuçlarının gösterilmesi, teferruat kısımlarının

daha anlamlı hale getirilerek yorumlanmasına dikkat edilmiştir.

4. Karakter Eğitimi

a) Karakter ve Karakter Eğitimi Kavramları

Karakter eğitimi terimini incelemeden önce "karakter" kavramının kısa

bir analizini yapmak gerekir.

Karakter kavramının Osmanlıca karşılığı "seciye", İngilizce ise

"character"dir.

Karakter; Bir nesnenin, bir ferdin kendine özgü yapısı, onu

başkalarından ayıran temel özellikler ve bireyin davranış biçimlerini belirleyen

ana nitelik, özyapıdır. Üstün manevi nitelik manasına da gelen karakter

kelimesi, felsefi olarak kişinin kendi kendisine hâkim olmasını, kendi

kendisiyle uyum içinde bulunmasını, düşünüş ve hareketlerinde tutarlı

olmasını da ihtiva eden özellikler bütünü olarak tarif edilmiştir.38

38 Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, s. 792; Milliyet, İstanbul 1992

17

Karakteri, ferdin şahsiyetini oluşturan ve çevresine gösterdiği tepkileri

belirleyen devamlı duygusal niteliklerin tümü39 olarak anladığımızda,

şahsiyetin daha çok ahlâkî yönünü ifade etmiş oluruz. Ona yakın kavramlar

olan huy ve mizaç da daha çok şahsiyetin duygusal boyutunu gösterir.

Eğitim açısından ele aldığımızda ise; ferdin ruhunda iyice yerleşen prensipler

veya buna bağlı kabiliyetler vasıtasıyla, iradî olan tüm fiillerinin belirli, tutarlı

ve kararlılık içinde olması ve ruhun bu durum üzerine istikrar kazanmış

olması anlaşılır.40 Buna göre karakter, şahsiyetin alt unsurlarından biri olarak,

şahsiyet gelişiminin daha çok kişinin başkalarına yönelik ahlâkî değer taşıyan

tutum ve davranışlarını ve bunların sonuçlarından elde edilecek kazanç ve

değerleri ile inşa edilmiş tarafını ifade eder. Çünkü şahsiyet, önemli ölçüde

sosyal ve kültürel yapı içinde oluşup şekillenir.41 İçinde yaşanan kültür

kişilerin kültürel kimliğini oluşturur.42

Eğitim felsefecileri "karakter"in ne olduğunun anlaşılmasına, nelerden

meydana geldiğinin belirlenmesine önem vermişlerdir. Buradan hareketle

yapılacak bir karakter eğitimi faaliyetinin hedefine ulaşması da ancak bu

sayede mümkün olabilir. Marvin W. Berkowitz, "karakter"i anlayıp tanımadan

karakter eğitimi yapmayı, farenin ne olduğunu bilmeden bir fare kapanı

yapmaya çalışmaya benzetmiştir.43

Karakter eğitiminden bahsedildiği zaman genel anlamda kastedilen,

ferdin kabiliyet ve eğilimlerini tatmin edip geliştirirken bencil duygularını,

korku, endişe, hırs, haset, kibir, zorbalık gibi yönlerinin de gelişmesini

önlemek ve olumlu motivasyonlarla başkalarına zarar verici özellikleri değil,

faydalı olanları kazanmasını sağlamaktır.44 Bu bakımdan karakter eğitimini

fertlere belli bir ahlak anlayışı ve ölçüsüne göre bir takım istenilen özellikler

39 Büyük Larousse, Sözlük ve Ansiklopedisi, "Karakter" maddesi; Gelişim Yayınları, İstanbul40 Bkz. H. Mahmut Çamdibi, Şahsiyet Terbiyesi ve Gazâli, İstanbul 1999; s.35 vd.41 Çiğdem Kağıtçıbaşı, İnsan Aile ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul 1996; s. 2942 a.g.e. s. 3543 Marvin W. Berkowitz, The Science of Character Education, s.47http://www-hoover.stanford.edu/publications/books/fulltext/character/43.pdf (12 Haziran2004)44 Ayhan Halis, Eğitim Bilimine Giriş, İstanbul 1997; s.170-171

18

http://www-hoover.stanford.edu/publications/books/fulltext/character/43.pdf

kazandırma ve var olan iyi özellikleri geliştirme hedefi güden eğitim45 olarak

tanımlayabiliriz.

Karakter eğitimini, insanların ahlâkî değerlerin özünü kazanmalarında,

kişiliklerinin bilinçli ve çok yönlü olarak gelişmesi sürecinde maksatlı olarak

ve temkinli bir şekilde gayret göstermek46 olarak tarif eden bir yaklaşım da

bu eğitimin ne kadar ciddi, incelikli ve hassas olduğunu göstermektedir.

Karakterin gelişimi, kişinin sosyal çevresi; aile, okul ve dış çevre içinde

yani hayatın bütünlüğü içinde hem bilinçli hem de tabii olarak meydana gelir.

Kişi, karakterini eğitmede, ihtiyaç duyduğu dinamizm ve motivasyonun

kaynaklarını içinde yaşadığı toplumun dini, milli ve kültürel değerleri içinde ve

kendi vicdanında bulabilir. Bu dinamizmi kullanarak, bu değerleri kendi

şahsında faziletlere çevirmek de yine kişinin kendi tercihindedir. Bu

bağlamda, fertlerin ahlâkî davranışların birer karakter özelliği haline gelmesi

için, bunları kendi tercih ve kararlarıyla ortaya koyması, her zaman ve her

yerde istikrarlı bir şekilde sergileyebilmesi gerekir.

Buna göre karakterli insan, davranışlarını aile, okul ve toplumda var

olan ahlâkî değerlere göre yönlendirebilen ve sosyal değerleri benimsemiş

kimsedir. Bunda çocukluğun ilk yıllarından itibaren kazanılan değer

yargılarının belirleyici bir tesiri vardır.47

G. Kerschensteiner'e göre karakterin gelişiminde ve eğitiminde dört

temel belirleyici unsur vardır. Bunlar, insanda hayrı ve güzeli isteyecek olan

irade; doğruyu yanlıştan, güzeli çirkinden ayırt edebilecek m uhakem e;

insanlar arası ilişkilerde muhatabın hallerini sezen bir duygu lu luk ve en

güzel ahlâkî hakikatleri sebep ve sonuçlarıyla tam bir idrak ile kavrayan,

şuurlu derinlikli kavray ıştır.48

Yakarıda geçen dört kavram muvacehesinde olumlu karakter

özelliklerinin doğuştan mı kazanıldığı yoksa sonradan fiziki, sosyal, kültürel

vb. faktörlerin etkisiyle mi şekillendiği tartışma konusu yapılmıştır. Ancak, iyi

45 G. Kerschensteiner, Karakter Kavramı ve Terbiyesi, Trc. H. Fikret Kanad Ankara, 1977; s.28-2946 Character Education Informational Handbook & Guide, s.3http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf ( 20 Mayıs

2005)47 Halis Ayhan, Eğitim Bilimine Giriş, Şule Yayınları, İstanbul 1997, s.16348 bkz. Çamdibi, a.g.e, s. 52-79

19

http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf

bir eğitimin karakteri şekillendireceği görüşü her zaman hâkim görüş

olmuştur. Yani iyi bir karakter, doğuştan kazanılmış bir hak değil, sosyal

hayatın içinde kaliteli bir eğitimin kazandırdığı yüksek bir değerdir.

Din eğitimi de bu bağlamda, insan varlığının bütününü ele almak

kaydıyla ferde dinî davranışları benimsetmek ve dînî değerlerle bütünleşmiş

kişilik kazandırma olgusu olarak tanımlanabilir. Zaten İslâm'ın "din eğitimi"

anlayışı da budur.49

Her ne kadar yukarıdaki durum, İslâm din eğitimi için söylense de

aslında bütün dinlerin insana kazandırmayı hedeflediği ahlâkî değerler

birbirine yakındır. Bunun için, bütün insanlığın ahlâk ilkelerinin büyük ölçüde

ortak olduğunu söylemek de mümkündür. Meselâ alçak gönüllülüğü,

dürüstlüğü, mesuliyet sahibi olmayı fazilet kabul etmeyen bir toplum yoktur.

Din anlayışları, bu faziletlere ulaşmanın yollarını farklı tarif etseler de hedefler

hep aynıdır.

Bu durum aynı zamanda bize karakter eğitimi ihtiyacının fıtrî olduğunu

gösterir. Yani bu bir yaratılış kanunudur. Allah Teala insanın mayasına henüz

onu yaratmadan önce potansiyel olarak bu değerleri koymuş ve insana dünya

hayatında onları elde etme mesuliyetini yüklemiştir.50 Çünkü insan, Allah

Teala'nın sıfatlarının kendisinde tecelli ettiği ve bu yönüyle "halîfetullah"

(Allah'ın Halifesi)51 makamında bulunan yüksek bir değerler manzumesidir.

Bu sebeple o "İlâhi iradeyi" yeryüzünde hâkim kılacak varlıktır.

Her insan için fıtrî bir ihtiyaç olan karakter eğitimini diğer eğitim ve

öğretim faaliyetlerinden ayıran en önemli özelliği onun bir model yani örnek

bir şahsiyet veya şahsiyetler olmadan gerçekleşmeyeceğidir. Çünkü karakter

eğitimi hayatın kültürel normları içinde, hayatı bütün boyutlarıyla yaşayarak

devam eden bir süreç içinde gerçekleşir. Bu da kişiyi, hayatı psikolojik,

sosyal; fizikî, fizik ötesi, kısacası bütün boyutlarıyla yaşayan bir insanı;

görmek, işitmek, dokunmak, sezmek duyularıyla bir bütün olarak

49 M. Faruk Bayraktar, Türkiye'de Vaizlik Tarihçesi ve Problemleri, İstanbul 1997; s. 950 "Biz emâneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar, bunu yüklenmekten çekindiler, (mesûliyetinden) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o, çok zâlim (ve) câhildir." el-Ahzâb, 7251 "Kavmi de dediler ki: "Sen bize gelmeden önce de eziyet gördük, sen geldikten sonra da." Musa dedi ki: "Umulur ki, Rabbiniz düşmanlarınızı helak edip de sizi yeryüzünde 'halife' kılacaktır ve sizin nasıl işler yaptığınıza bakacaktır." el-A'raf,129; ayrıca bkz. el-Bakara,30

20

anlayabilmeye muhtaç kılar. Bu yüzden yaşanmış ahlâkî davranış örnekleri ve

hem de yaşayan bir model olmadan bir karakterin tam manasıyla eğitilmesi

mümkün değildir.

Buradan hareketle karakter eğitiminin amacını, öğrenim çağındaki her

insanın, uygun ahlâkî kararlar verebilmesi ve bunları hür ve istikrarlı

davranışlara döndürmesini sağlayacak değer ve becerilerle donatılması52

olarak belirlediğimizde karakter eğitimini:

Öğrencilerin, sorumluluğunu taşıyabilecekleri makul seçimler

yapabilmelerine imkân sağlayan bilgi, beceri ve yeteneklerinin geliştirmesi,53

olarak tanımlamak mümkündür.

Buna göre bizim karakter eğitimi modelimizin de nihaî hedefi:

"Şahsiyet gelişimi sürecinde, çocukların fıtrî kabiliyet ve eğilimleri

doğrultusunda, kendi gönüllü katılımlarıyla İslâm'ın öngördüğü ahlâkî

değerleri kazanmalarına, böylece kişilik gelişimlerine katkıda bulunmak"

şeklinde ifadelendirilebilir.

b) Çocuklar için Karakter Eğitimine Duyulan İhtiyaç

Karakter eğitimi, çocukların hem içten gelen fıtrî dinamiklerini hem

içinde yetiştiği aile ortamı hem de okul ve diğer sosyal çevresini kuşatan bir

eğitimdir. Bütün eğitim programları ve çalışmaları bu üç alanı dikkate almak

durumundadır.

Birincisi yani çocukların doğuştan getirdiği fıtri hususiyetler, tabiatı

itibarıyla iyidir.54 Bu bakımdan onların fıtri olan güzel hasletlerini muhafaza

etmek ve bunların her birini işleyip geliştirerek güzel ahlâkın bir parçası

haline getirmek karakter eğitiminin öncelikli ve en önemli görevidir.55

Çocuğun doğup büyüdüğü ve en çok örnek aldığı insanlar olan anne babanın

ve diğer büyüklerin bulunduğu ikinci alan olan aile, çocuğun karakter

52 Halil Ekşi, "Temel İnsani Değerlerin Kazandırılmasında Bir Yaklaşım: Karakter Eğitimi Programları", Değerler Eğitimi Dergisi, sy:1, s. 8153 a.g.m. s. 8154 "Hakka yönelen bir kimse olarak yüzünü dine çevir. Allah'ın insanları üzerinde yarattığı fıtrata sımsıkı tutun. Allah'ın yaratmasında hiçbir değiştirme yoktur. İşte bu dosdoğru dindir. Fakat insanların çoğu bilmezler." Rûm, 3055 Hz. Peygamber (sav) Rum Sûresi 30. âyet-i kerîmesini okuduktan sonra: "Her çocuk fıtrat üzere doğar. Çocuğu sonradan anne ve babası Yahudileştirir veya Hıristiyanlaştırır ya da Mecusileştirir..." buyurdu. Buhârî, Cenâiz 80, 93; Müslim, Kader 22

21

gelişiminde çok önemli bir ortamdır. Anne babanın ve diğer aile fertlerinin,

çocuğun kişilik gelişimi üzerindeki belirleyici rolünü her zaman itibara alması

gereken karakter eğitimi programlarının en önemli hedeflerinden biri de aileyi

bu bağlamda bilgilendirmek ve eğitim hedefleri konusunda onlarla ortak bir

bilinç ve motivasyonla hedef birliği içinde olmaktır. Böylece çocukların kişilik

gelişiminde aileden kaynaklanabilecek olumsuz tesirleri bertaraf etmek,

ailenin gayretlerini ise teşvik etmektir. Üçüncü alan olan okul ve sosyal çevre

daha çok çocukların belli bir yaştan itibaren okul çağının başlamasıyla önem

arz etmeye başlar. Bu alan, çocuğun kişilik gelişiminde etkileri itibarıyla

aileden sonra gelse de sosyal bir varlık olan insanın toplumun bir parçası

olduğu, onun dokusundan izler taşıdığı gerçeği okul ve sosyal çevrenin

karakter eğitiminde ne kadar önemli olduğunu gözler önüne serer.

Bu alanları incelediğimizde görürüz ki ne çocuğun fıtri özellikleri, ne

anne babasının ve aile büyüklerinin ne de öğretmen ve arkadaş çevresinin

etkileri onun kişilik gelişimini tam olarak yönlendirme imkânına sahiptir. Bu

bize insan eğitiminin ne denli çok yönlü, karışık ve zor olduğunu da gösterir.

Çünkü çocuğun hayatının bir alanında meydana gelen iyi veya kötü tesirler

tabii olarak diğer alanları da etkileyeceğinden onun hayatını her yönüyle

kuşatan bir eğitim programı ihtiyacını açığa çıkarır.

Çocuğun kendi duygularının, kabiliyet ve temayüllerinin farkına

varması, bunların olumlu olanlarının aile tarafından desteklenmesi,

olumsuzlarının köreltilmesi yine okul ve sosyal çevrenin aynı vazifeyi arzu

edildiği şekilde yerine getirmesi çoğu zaman mümkün olamamaktadır. Bu

alanlarda meydana gelen eksiklik ve yetersizlikler, çocuklara okul döneminde

ahlâkî değerleri kazandıracak bir karakter eğitimi verilmesi ihtiyaç ve

zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.

Son yıllarda özellikle okullarda meydana gelen üzücü, yüz kızartıcı,

gelecek ve gençlikle ilgili kaygı verici hadiseler bizlere millî ve ahlâkî değerleri

çocuklara kazandırmada insani ve tarihi bir görev yüklemektedir. Çünkü

bütün dünyada orta öğretim kurumlarında hatta ilköğretim okullarında bile

nerdeyse önü alınamaz hale gelen;

• Şiddet ve yaralama ve cinayet olayları

• Yalancılık, dolandırıcılık ve hırsızlık

22

• Kendine yaralayarak zarar verme

• Anne babalara, öğretmenlere ve diğer görevlilere hoyrat

davranışlar

• Birbirlerini tehdit ve şantajlar

• Çocukluk döneminde cinsel ilişkiler yaşama

• Nefret içeren fanatik ve yobazca tutumlar

• Terbiyesiz, argo ve küfürlü konuşmalar

• Ders ve imtihanlarda etik değerlerin iyice zayıflaması

• Egoizmin hâkim olması ve toplumsal sorumluluğun kaybolması

• Kendi canına kast ve intihar olayları

• Ahlâkî cehaletin artması; milli ve ahlâkî değerlere karşı aymazlık

ve insana saygının kalmaması56 gibi problemler bütün insanlığın

yarasıdır.

Bunların yanı sıra ülkemizde mahkemelere intikal eden çocuk suçlarının

ve davalarının hızla artması ayrıca düşündürücü ve ciddi bir problemdir.

Adalet Bakanlığı'nın verilerine göre Türkiye'de çocuk mahkemelerinde her yıl

on binlerce çocuk yargı önüne çıkmaktadır. Bu süreç 1997 yılından beri

artarak devam etmektedir. 2004 yılı itibarıyla Türkiye'de ceza

mahkemelerinde 12-15 yaş arası 26326 çocuk yargılanırken; 16-18 yaşlar

arası 110032, toplamda ise 136358 çocuk hâkim karşısına çıkmıştır. 2005

yılı bu sayının daha da arttığı bir yıl olmuştur. Buna göre 2005 yılında

toplamda 158917 çocuk sanık sandalyesine oturmuştur.57

Bu vahim tabloyu, Ankara Ticaret Odası'nın (ATO), çocuk suçluluğunun

farklı boyutlarına ışık tutan, üç ayrı resmi kuruma ait verileri derleyerek

hazırladığı "Çocuk Suçlular" raporu daha açık bir şekilde gözler önüne

sermektedir.

Buna göre, İçişleri Bakanlığı Devlet İstatistik Enstitüsü'nün yirmi yedi

ili kapsayan araştırma sonuçlarına göre ortaya çıkan durum şudur: Ülkemizde

kasten adam öldürme olaylarının %9'u, kasten yaralamaların %18'i,

hırsızlığın %25'i, gasp ve yağma olaylarının %16'sı çocuklar tarafından

56 bkz. B. David Brooks and Mark E. Kann, What Makes Character Education Programs Work? Educational Leadership, Character Education, Volume 51 Number 3 November 199357 http://www.adli-sicil.gov.tr/istatistikler/1996/cocuk3.htm

23

http://www.adli-sicil.gov.tr/istatistikler/1996/cocuk3.htm

işlenmektedir. Ayrıca her intihara teşebbüs olayının % 20'si ve

hapishanelerde bulunan her tutukludan %3'ü de çocuktur.58

Bu gibi sosyal gerçekler de okul müfredatı içinde öğrenciler üzerinde

dinî, milli ve ahlâkî değerleri inşa etmenin ehemmiyetini ortaya

koymaktadır.59 Okul programları içinde uygulanacak özel karakter eğitimi

uygulamalarına duyulan ihtiyacı gözler önüne seren bu tablo özellikle

ilköğretim çağından itibaren bir hoşgörü eğitiminin ne kadar lüzumlu

olduğunu bize göstermektedir. Bu acı tablo hoşgörü kültüründen uzaklaşan

bir toplumun bir panoramasıdır. Bunun için öğretmeninden öğrencisine bütün

okul personelini ve aileleri kapsayan ve bir okul kültürü haline gelmiş bir

hoşgörü iklimine dolayısıyla hoşgörü eğitimine ihtiyaç vardır.60 Çünkü ferdin,

kendisi dışındakilerle ilişkilerinde hakaret ve alay etme, haksız suçlama ve

önyargı, ayrımcılık ve küçümseme, inançların ve inananların kötülenmesi,

dışlama ve taciz etme ve zor kullanma gibi fiillerin ortaya çıktığı bir toplumda

hoşgörü eğitimi kaçınılmaz bir vazife haline gelir.61

c) Karakter Eğitiminin Temel Unsurları 62

Son yıllarda, muhtelif toplumlarda karakter eğitimi üzerinde teorik ve

pratik çalışmalar yapan uzman eğitimcilerin ulaştığı bilgi ve tecrübelerden

çıkan sonuçlar şu unsurların karakter eğitimi programlarının uygulanmasında

ve uzun vadede başarılı neticeler elde edilmesinde önem arz etmektedir.

1. Aile ve toplum katkısı

Karakter eğitiminde uzun vadeli başarı için, öğrencilerden ailelere ve

toplumun diğer üyelerine kadar herkesin bir uyum içinde kendilerini bu

hedefe yönlendirmek.63

58 http://www.atonet.ora.tr/veni/index.php?p=364&I = 159 Çocuklarda şiddet, kendine ve başkalarına zarar verme suçları ve çözüm yolları hakkında bakınız. Fahrünnisa Bilecik ve Diğerleri, Karakter Eğitimi, İstanbul 2005, s.50 vd.60 Bkz. Recep Kaymakcan "Ahlâkî Bir Değer Olarak Hoşgörü ve Eğitimi"; Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlâk, İstanbul 2007; s.395-39961 A.g.m, s.401-40252 bkz. Character Education Informational Handbook & Guide, s.4http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf ( 20 Mayıs2005)53 Ayrıca bkz. M. Zeki Aydın, "Ailede Ahlâk Eğitimi"http://public.cumhuriyet.edu.tr/~maydin/Mza/turkce/turk.htm (20 Nisan 2007)

24

http://www.atonet.ora.tr/veni/index.php?p=364&I


http://public.cumhuriyet.edu.tr/~maydin/Mza/turkce/turk.htm

2. Karakter eğitimi stratejisi

Karakter eğitiminde benimsenecek stratejiyi, uygulandığı eğitim

kurumunun takip ettiği genel eğitim felsefesinin uyumlu bir parçası olarak ve

resmi eğitim politikasının kabul edeceği şekilde belirlemek ve ifade etmek.

3. Özellikleri (ahlâkî değerleri) tanımlamak

Ailelerle, diğer öğretmenlerle ve sivil toplum temsilcileriyle bir araya

gelerek işlenecek ve geliştirilecek karakter özellikleri, ahlâkî değerler

üzerinde bir görüş birliği ve anlaşma sağlamak.

4. Entegre (bütünleşmiş) program

Karakter eğitimi için seçilmiş karakter özelliklerini (ahlâkî değerleri)

diğer derslerin uygun konuları içine yerleştirerek bütünleşmiş bir program

takip etmek.

5. Tecrübî (yaparak-yaşayarak) öğrenme

Öğrencilere, kendi kabiliyet ve özelliklerini fark etmeleri için iş başında

yaşayarak ve anlayarak öğrenmelerine imkân vermek. Tartışmaya ve

etkileşime de zaman ayırmak. Çünkü karakter eğitimi programının toplumsal

temeli, gerçek dünyanın karakter özelliklerini ve (ahlâkî değerlerinin)

örneklerini içermelidir.

6. Değerlendirme

Karakter eğitiminin iki açıdan değerlendirmesini yapmak gerekir.

Birincisi, eğitimin, öğrencilerin akademik başarısı ve karakter özelliklerini

bilişsel olarak kavramasını sağlaması ve buna bağlı olarak verilen eğitimin

öğrencilerin davranışlarında olumlu etki meydana getirmesidir. İkincisi ise

programın uygulama sürecinde öğretmenlerin bu ihtiyaçlarına bir araç ve

destek olup olamamasıdır.

7. Yetişkinlerin örnekliği

'Çocuklar yaşadıklarını öğrenirler.' gerçeğinden hareketle yetişkinlerin

evde, okulda ve toplumda çocukların karakter özelliklerine olumlu etki

yapacak örnek davranışlar sergilemeleri gerekir. Eğer yetişkinler çocuklara

25

davranış modellerini kendileri yaparak öğretemezlerse bütün program

başarısız olabilir.64

8. Personelin (ekibin) gelişimi

Gelişimin sağlanması, belirlenen minval üzere devam eden karakter

eğitimi uygulamalarına ve her birine uygun görevler verilen ekibin kendi

gelişimine bağlıdır. Bu gelişim sürecinde yaratıcı ders planları ve planlamalar

olduğu kadar uygulamalar üzerinde tartışma zamanları, eğitim sürecini ve

programları yorumlama da yer almalıdır.

9. Öğrencilerin katılımı

Öğrenciler, yaş özelliklerine göre ayrılmış faaliyetlere katılmalarına,

okullarındaki eğitim sürecinde öğrendikleriyle kişisel hedefleri arasında

karakter gelişimleri arasında bağlantı kurmalarına imkân vermek gerekir.65

10. Programın güçlendirilmesi

Karakter eğitimi programı, yukarıdaki dokuz maddenin yüksek bir

sorumluluk duygusuyla uygulanması neticesinde eksikliklerin de

giderilmesiyle iyileştirilir ve yenilenir. Bunun için yeterli bir fon, personelin

koordinasyonu, personel gelişimi ve işleyişte yüksek kalite ve öğretmenlere

programı uygulamada birbiriyle yardımlaşma imkanı ve irtibat imkanı

sağlamak gerekecektir.

d) Karakter Eğitiminin Prensipleri

Karakter eğitimi üzerine çalışmalar yapan eğitimciler, uygulanan

eğitimin başarıya ulaşması için bir takım ilkeler belirlemişlerdir. Amerikalı

eğitimci Thomas Lickona, başarılı karakter eğitimi için şu prensiplerin

mutlaka olması gerektiğini söyler:

a. Karakter eğitimi iyi karakterin temeli olan temel ahlâkî değerleri

teşvik etmelidir.

b. Karakter eğitiminde ahlâkî değerler, duygu düşünce ve davranışı

içerecek şekilde tanımlanmalıdır.

64 Ayrıca bkz. Atalay Yörükoğlu, Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, Ankara, 1983, s.21465 Ayrıca bkz. Ahlâk eğitiminde okul çevre ilişkisi için bkz. H.Mahmut Çamdibi, Din Eğitiminin Temel Meseleleri, İstanbul 1994; s. 167 vd.

26

c. Karakter eğitimi okul hayatının her evresinde maksatlı ve

öncelikli olarak ahlâkî değerleri kapsayan çok yönlü bir

yaklaşımla gerçekleştirilmelidir.

d. Öğrencilerin öğrenme ortamı şefkat, merhamet ve insani

değerler taşıyan kişilerden oluşmalıdır.

e. Öğrencilere karakter gelişimleri için yüksek ahlâkî değerleri

kendi hayatlarında yaşayacakları ortam ve fırsatlar

oluşturulmalıdır.

f. Etkili bir karakter eğitimi, öğrenciyi merkeze alan, uygun ve

teşvik edici bir akademik müfredatı içermelidir.

g. Karakter eğitimi, öğrencilerin kendi kendilerini motive etmesini

temin edecek bir çaba içinde olmalıdır.

h. Eğitim uygulama alanındaki tüm personel, karakter eğitimi

sorumluluklarını paylaşan ve temel ahlâkî değerleri benimseyen

bir topluluk olmalıdır.

i. Karakter eğitimi, hem öğrencilerin içinden hem de diğer

personelden ahlâkî liderler bulunmasını zaruri kılar.66

j. Karakter eğitiminde çocuğun sosyal (anne, baba ve yakınlar) ve

kültürel (sanat ve kültür faaliyetleri icra eden kurumlar) çevresi

yardımcı bir ortak olarak görülmelidir.

k. Uygulanan karakter eğitiminin değerlendirilmesi okulun,

karakter eğitimcilerinin faalliği ve başarısıyla öğrencilerin iyi

ahlâkî davranışlar sergilemeleri bağlamını birlikte içermelidir. 67

Beyza Bilgin ve Mualla Selçuk da "Din Öğretimi" adlı eserinde, Ahlâk

eğitiminde öğrencilerin olumlu eğilim ve duygularını destekleyip

kuvvetlendirmek; olumsuz eğilim ve duygularını engelleyip zayıflatmanın

önemini vurguladıktan sonra öğrencileri yönlendirme ilkeleri olarak şunları

sayar:

66 Karakter eğitiminde gündelik hayatta iyi örnekliğin önemi için bakınız. Russell W. Gough, Character is Destiniy, çev. Gökhan Sezgi, HYB Yayıncılık, Ankara 2002, s. 101-11067 Thomas Lickona, Eleven Principle of Character Education, Journal of Moral Education, s.93- 100 http://www.character.org/principles/ (20 Ekim 2004)

27

http://www.character.org/principles/

a. Öğrencilerin kötü eğilimlerini artıracak ortamları kaldırırken iyi

eğilimlerinin duygu ve heyecan boyutunda ortaya çıkaracak

fırsatlar oluşturmak.

b. Öğrencilerin özenecekleri ve taklit etmek isteyecekleri somut

örnekler göstermek.

c. Öğrencilerin olumlu eğilimlerinin, diğer olumlu eğilimleri

harekete geçirmesine imkân hazırlamak.

d. Öğrencilerde teşvik edilen ve meydana gelen olumlu eğilimlerin

davranışa ve aksiyona dönüşmesi için aklı ve iradeyi

kuvvetlendirmek.

e. Olumsuz eğilimlerin kötü davranışlar şeklinde tezahür ettiği

durumlarda, kırıcı ve hakaret edici ifadeler yerine güzel ve

yumuşak ifadelerle öğrencinin kendine saygısını muhafaza

etmesini sağlamak.68

Karakter eğitiminde arzu edilen başarıyı yakalamak için uygulayıcıların

dikkat etmesi gereken bazı ilkeleri de eğitimciler şöyle belirlemişlerdir:

Karakter eğitimi uygulamalarında öğrencilerin,

a. Model almaları için uygun ortam oluşturulması ve iyi bir

program yapılması,

b. Ev, toplum ve okulda yapılacak faaliyetlere katılımını

sağlanması,

c. İyi karakter özelliklerini geliştirme, tecrübelerini artırmaları için

her aşamada anlayış ve sezgilerini destekleyen eğitim

materyalleri oluşturulması ve aktif katılımcılar haline gelmeleri,

d. Nasıl iyi tercih yapacaklarına ve doğru kararlar vereceklerine

kılavuzluk edilmesi,

e. Karakter özellikleri ve gelişimleri doğrultusunda başkalarıyla

nasıl olumlu ilişkiler kurup geliştireceklerini öğrenmeleri,

f. Okul kültürü ve ilişkileri üzerine köklü bir eğitim almaları,

68 Beyza Bilgin, Mualla Selçuk, Din Öğretimi, Gün Yayıncılık, Ankara 2000, s.105-107

28

g. Bu eğitim uygulamalarını sadece bir program olarak değil

kesintisiz bir süreç olarak yaşamaları,

h. Her şeyin en iyisini yaparak, etraflıca okul reformlarıyla birlikte

kaynaklar ve teoriler hakkında bilgilendirilmesi ve öğretmen

öğrenci birlikteliğinin önemle teşvik edilmesi,

i. Öğretmen ve öğrencilerin hep birlikte gayret ederek en iyiyi ve

güzeli ortaya çıkarıp gerçekleştirmeleridir.69

Yukarıda geçen öğretmen, okul personeli, öğrenciler ve programın

kendisiyle ilgili prensip ve ilkeler, karakter eğitimi programlarının başarıya

ulaşmasında ve öğrenciler üzerindeki hedef kazanımların gerçekleşmesinde

hayati bir öneme sahiptir. Bu prensip ve ilkeler kendi anlam ve hedef

bütünlüğü içinde ne ölçüde uygulanarak benimsenirse başarı da o ölçüde

gerçekleşecektir.

5. Karakter Eğitimi Modeli Geliştirme

Sosyal, kültürel, bilimsel vb. yönlerden, farklı boyutlarıyla sürekli

değişen hayat, insanın hayatı öğrenmesini, dolayısıyla eğitimini amaç edinen

eğitim bilimlerini her an yeni arayışlara sevk eder. Eğitim felsefelerinin

tekâmülü, eğitim programlarının yenilenmesi ve değiştirilmesi, farklı eğitim

modellerinin geliştirilmesi ve bunlara bağlı olarak farklı yöntem ve tekniklerin

uygulanması ise hayatın değişmeyen ilkesi "değişim"in zaruri bir tezahürü

olmuştur.

Ülkemizde de 2006 yılı itibarıyla yenilenen ilköğretim DKAB

programında "yapılandırmacı" (Constructivist) eğitim felsefesi benimsenmiş

ve yaparak yaşayarak öğrenme uygulamaları öne çıkarılmıştır. Bu itibarla

derslerin işlenişindeki yaklaşımlar bu eğitim anlayışına uygun hazırlanmaya

başlanmıştır. Ne var ki henüz Türkçe, Matematik, Sosyal Bilgiler gibi temel

derslerin dışında bu eğitim felsefesine ve yaparak yaşayarak öğrenme

anlayışına tam olarak geçilememiştir. Bu, en azından İlköğretim Din Kültürü

ve Ahlâk Bilgisi dersleri için böyledir. Yenilenen müfredata uygun olarak, Din

69 Character Education Informational Handbook & Guide, s.2http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf ( 1 Kasım 2004)

29


Kültürü ve Ahlâk Bilgisi derslerinin öğretimine yönelik, öğretmenlerin ihtiyaç

duydukları farklı öğretim modelleri ve yöntemlerinin de yetersiz olduğu

söylenebilir. Bu sebeple ilköğretim okulu öğrencilerinin yaş seviyesine ve

gelişim özelliklerine uygun bir ahlâk eğitimini hedef alan destek bir karakter

eğitimi programına ihtiyaç vardır.

Bu bağlamda sözü edilen, problem ve ihtiyacın tanımlandığı;

amaçlarının ve hedef kitlesinin belirlenerek özel hedeflerinin ve

ilkelerinin tespit edildiği ve yenilenip geliştirilen eğitim-öğretim teknikleri

ile yapılacak eğitim uygulamalarının ve ölçme değerlendirmelerinin

hazırlandığı, DKAB programı ünite konularıyla eşgüdümlü özgün bir

karakter eğitimi modeline duyulan ihtiyaç bu tezin hareket noktası

olmuştur.

Sözü edilen niteliklere sahip bir karakter eğitim modelinin nasıl olması

gerektiği ihtiyaç ve durum analizi bölümünde ele alınmıştır.

II. İhtiyaç ve Durum Analizi

1. Problem ve Karakter Eğitimine Olan İhtiyaç

Hızla gelişen iletişim ve bilişim teknolojilerinin oldukça çeşitlendiği

dünyada insanların ihtiyaçları da buna bağlı değişmekte ve artmaktadır.

Konuya çocukların din eğitimi açısından baktığımızda bu gelişmelerden hem

ebeveynin ve çocukların, hem de toplumun üzerinde meydana getirdiği

etkiler beraberinde yeni durumları, ihtiyaçları ve buna bağlı olarak yeni

arayışları getirmektedir. Çünkü artık, hem bilgi kaynakları, eğitim programları

ve eğitim materyalleri geçmiş dönemlerdekilerin aynısı değildir. Bugün, anne

babaların ekonomik, kültürel ve sosyal hayat şartları değişmiş, çocukların

öğrenme kapasite ve imkânları artmış, toplumsal hayata uyum sağlayabilmek

için ihtiyaçları daha çok çeşitlenmiştir.

Fakat her türlü suçların korkutucu boyutlara ulaştığı, okullarda işlenen

suçların ve suç işleme yaşının gittikçe düşmesi eğitimcileri ve aileleri dehşet

içinde düşünmeye sevk ettiği bir dünya, bu tablonun ağır bir manzarasıdır.

30

Bunun için nihai hedefi bedenen ve ruhen sağlıklı insanlar yetiştirmek olan

eğitime özellikle de din eğitimine büyük görev düşmektedir.

Ülkemizde, özellikle şehirlerde olmak üzere, okul öncesi eğitimle

birlikte örgün eğitime başlama yaşı beşe inmiştir. İlköğretimin zorunlu sekiz

yıla çıkması ve ilköğretimden sonra liseye devam eden öğrencilerin sayısının

oldukça yüksek olması örgün eğitimde DKAB programlarının kalite ve

verimlilik bakımından önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır. Son yıllarda

gerek ilköğretim, gerekse ortaöğretim DKAB programlarında içerik ve

uygulama bakımından yapılan değişiklikler bunun bir sonucudur.

Ne var ki kişilik oluşumunda ve karakter gelişiminde önemli bir dönem

olan ilköğretim aşamasında, çocuklar için karakter eğitimine dair özgün ve

özel amaçlı karakter eğitimi uygulamaları pek yoktur. Aslında 2006 yılı

İlköğretim DKAB Öğretim Programında belirlenen altı öğrenim alanından70

birinin Ahlâk, diğerinin Hz. Muhammed'in hayatı bu dönemde çocuklar için

karakter eğitimine duyulan ihtiyacı göstermektedir.

Giriş kısmında ve daha sonraki kısımlarda da değindiğimiz üzere gerek

ev ortamında, gerekse toplumsal ortamda çocukların ahlâkî yönden gelişimini

olumsuz etkileyecek faktörlerin ve örneklerin artmış olması, onların kişilik

gelişimine katkıda bulunacak, ahlâkî değerleri kazanmalarına imkân

sağlayacak karakter eğitimi programlarına ve çalışmalarına duyulan ihtiyacı

daha gerekli hale getirmektedir.

Okulda veya okul dışında uygulanan karakter eğitimi programlarının,

ailelerin, öğretmenlerin ve toplumun çocuklar üzerindeki beklentilerini

gerçekleştirmek için da son derece gerekli olduğu görülmektedir. Bu, aynı

zamanda okul içi suçların önlenmesinde, huzurlu aile yuvalarının temininde

ve emniyet ve güven içinde yaşayan bir toplumun tesisinde hayati bir görevi

yerine getirecektir. Bu bakımdan, çocukların gelişim özelliklerine uygun,

kültürel ve sosyal ihtiyaçlarına cevap veren evrensel ahlâkî değerler içeren,

din öğretimi programıyla bütünleşmiş, verimli ve yeni eğitim öğretim

teknikleriyle uygulanan bir karakter eğitim modelinin ne kadar faydalı

olabileceği ortadadır.

70 bkz. İlköğretim DKAB Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, s.13-17

31

2. Karakter Eğitimi Modelinin Hedef Kitlesi ve Hedefleri

Hedef Kitle

Karakter eğitimi modelimizin uygulanacağı hedef kitle, Türkiye'de

zorunlu din öğretiminin verildiği İlköğretim okullarındaki öğrencilerdir.

Onların gelişim seviyeleri dikkate alınmış ve bu karakter eğitimi modelinin bu

yaş grubuyla sınırlandırılması zorunlu olmuştur. Bu sebeple hedef kitlenin

İlköğretim 4.5.6.7.8. sınıf yani 10-14 yaş seviyeleriyle sınırlandırılması uygun

görülmüştür.

Karakter Eğitimi Modelimizin uzak, genel ve özel hedefleri aşağıdaki

gibi belirlenmiştir.

Uzak Hedef—

Belirlenen hedef kitleye Türk Milletinin milli ve manevî değerleri

çerçevesinde evrensel ahlâkî faziletleri öğreterek iyi karakterli şahsiyetler

yetişmesine katkıda bulunmak. Buna göre;

Genel Hedefler

Toplumda evrensel ahlâkî değerleri benimsemiş ve bunları kendi

şahsında birer fazilet olarak kazanmış fertler yetişmesi,

Ahlâkî değerlerin evrenselliğini ve hayatı yaşanabilir kıldığını fark eden

iyi şahsiyetli insanlar yetişmesine yardımcı olmak,

Evrensel insani değerlerle İslâm'ın ahlâkî değerlerin uyuştuğunu fark

etmiş ve diğer din mensuplarıyla barış ve hoşgörü içinde yaşayabilen iyi

dünya vatandaşları yetişmesine katkıda bulunmak.

Bu genel hedeflere ulaşma doğrultusunda belirlenen,

Özel Hedefler

Hedef kitle içinde yer alan öğrencilerin, tespit edilen temel evrensel

ahlâkî değerler üzerinde uzak ve genel hedefler çerçevesinde benimsemeleri

ve kazanmaları öngörülen ahlâkî değerler, "güvenilir, merhametli, cömert,

adil, temiz, sorumlu, saygılı, çalışkan, ümitli, kanaatkâr, kadirşinas,

mütevazı, hoşgörülü, cesur" olarak belirlendi.

71 Hedeflerin sınıflandırılması ve terminolojide Özcan Demirel'in "Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme" adlı eseri temel alınmıştır. Ankara 2000; s. 111 vd.

32

Söz konusu evrensel değerleri şahsiyetlerinin oluşmasında birer iyi

karakter haline getirmiş, üstün ahlâkî nitelikler kazanmış, vatanını ve milletini

sevmenin yanında evrensel kültürü anlayıp taşıyabilecek, aynı dünyayı

paylaştığı diğer insanlarla bir dünya vatandaşı olma bilinci içinde yaşayabilen

ve hayatı sevgi, haklara saygı merkezli anlayıp yaşayan üstün insanî

değerlerle donanmış şahsiyetler yetiştirmek karakter eğitimi modelinin ayrıca

özel hedefleri arasında yer alır.

3. Karakter eğitimi modelinin uygulanmasında dikkat edilecek

ilkeler

Karakter eğitimi uygulamalarında karakter eğitimi programlarının iyi

hazırlanması, bunu uygulayan öğretmenlerin iyi yetişmiş olması ve uygun,

verimli bir ortamın hazırlanmasının önemli olması kadar önemli bir husus

da öğretmenlerin eğitim sürecinde hassasiyetle dikkat etmesi gereken

ilkeler vardır. Bunlara uymak programın hedeflerine ulaşmasında en az

diğerleri kadar etkili ve önemlidir. Karakter eğitimi programlarının özellikle

kurumsal planda yıllardır uygulandığı Amerika'da karakter eğitim

uzmanlarının ortak tecrübelerinden oluşan bazı ilkeleri Thomas Lickona

aşağıdaki gibi belirlemiştir.

Öğretmenin dikkat etmesi gereken genel ilkeler:72

a. Öğretmen sınıfta, öğrencileriyle ilişkilerinde bir ahlâkî model ve

fikir rehberi olmaya dikkat etmelidir.

b. Öğretmen sınıf içinde, öğrencilerin ahlâkî gelişimine katkıda

bulunacak şekilde, kendini kontrol ve muhataba saygı

çerçevesinde bir ahlâkî disiplin oluşturmalıdır.

c. Öğretmen sınıf üzerinde güçlü etki meydana getirecek olan

saygınlık, çekicilik ve vakarını korumalıdır.

d. Öğretmen öğrencilerin alacağı kararları öğrencilerle

paylaşarak, eşit sorumluluk almaları için aralarında iş

bölümüne giderek öğrencilerin kendini ifade edebileceği

demokratik bir ortam oluşturmalıdır.

72 Bkz. Thomas Lickona, The Teachers Role in Character Education, Journal of Education, volume 179, number2, s. 66-76

33

e. Ahlâkî değerlerin öğretilmesinde ve bu değerlerin

ilişkilendirilmesinde önceden hazırladığı programı takip

etmelidir.

f. Öğrencilerin sosyal ve ahlâkî yeteneklerini gelişmesi için

sürekli uygulamaya dayalı, eğitici bir yol olan işbirliğiyle

çalışmayı desteklemelidir.

g. Öğretmen değerler ve ahlak eğitiminde kendi akademik

gelişiminin yanı sıra, ahlâkî gelişimine de aynı ehemmiyeti

göstermelidir.

h. Öğretmenin ahlâken doğruları biliyor olması ve bunları

öğretmeye yoğunlaşmış olması, onda güzel ahlâkî

davranışların ortaya çıkmasına mani olmamalıdır.

i. Öğretmen öğrencilerin kişisel ilişkilerinde çıkan her türlü

karışıklık ve anlaşmazlığı zamanında çözerek ileride daha

büyüğüne sebep olabilecek sataşma, haksızlık ve şiddetin

önüne geçmelidir.

Karakter eğitimi programını uygulayan öğretmenlerin uyması

gereken genel prensiplerin yanında kendi şahıslarında sahip olması

gereken güzel karakter özellikleri vardır. Çünkü okulda yapılan bir

karakter eğitiminde öğretmen öğrencilerinin gözü önünde her zaman canlı

bir model ve örnek şahsiyettir. Onun öğrencilerine kazandırmak istediği

karakter özellikleri onlara anlattıklarından daha çok kendisinden tezahür

eden söz, davranış ve tutumlarla birlikte kendi karakter özellikleridir. Bu

bakımdan öğretmenin sahip olması gereken karakter özellikleri eğitim

uzmanlarınca önemli görülmüştür.73 Dolayısıyla karakter eğitimi yapan bir

öğretmende şu özelliklerin bulunması gerekir:

a. Güçlü bir sezgi ve kavrayışa sahip, kendini bilen, yürekli, cesur

ve cazibe merkezi olmalıdır.

b. Kendini kontrol eden, sorumluluk duygusu ve iyi niyetiyle

sebeplerden sonuçlara gitmeyi bilmelidir.

73 Karakter eğitiminde öğretmenin öğrenciye kendi değerlerini kabul ettirmesi için başka ilkeler için bkz. Thomas Gordon, Etkili Öğretmenlik Eğitimi, YAPA Yayınları, İstanbul 1993, s. 200205

34

c. Kendini ve dikkatini yaptığı işe vermeli, huzur ve sükûnetini

muhafaza etmeli ve başarmak istediği işe teksif olmalıdır.

d. Kendine güvenmeli, ümitli ve sabırlı olmalı gayesine ulaşmada

kesin inançlılığını hiçbir zaman kaybetmemelidir.

e. Şefkatli, merhametli, hoşgörülü ve yerine göre müsamahakâr

olmalı affedici bir karaktere sahip olmalıdır.

f. Cömert, gani gönüllü, fedakâr ve daima ikram eden taraf

olmalıdır.

g. Çevresine karşı anlayışlı olmalı ve istişare ve işbirliğini tercih

etmeli işinde daima istekli olmalıdır.

h. Kibir ve gösterişten uzak, sadelik içinde olmalı; nezaket ve

kibarlığı ile mütevazı tavırlara sahip olmalıdır.

i. Doğruluk, mertlik, samimiyet ve içtenlikten ödün vermemeli;

dürüstlük ve iffetini muhafaza ederek güvenilir bir şahsiyet

olmalıdır.

j. Kendisine saygı duyan, ince düşünceli, başkalarınca da sevilip

sayılan biri olmalı ve kılık kıyafet olarak bakımlı olmalıdır.

k. Her zaman dengeli, ölçülü, ılımlı olmalı ve iç huzuruyla mutedil

bir hayat tarzına sahip olmalıdır.

l. Çalışkan, gayretli, mücadeleci, başarısından emin,

mütehammil ve sebatkâr olmalıdır.

m. Her zaman en iyiyi, daha iyiyi tercih eden ama kolaylaştırmayı

prensip kabul etmeli; kalbî temizliğini ve saf niyetini

bozmamalıdır.

n. İnsanlara karşı anlayış ve duyarlılığa sahip, yardımsever olmalı

ve insan hayatının her alanına saygı duymalıdır.

o. Kendi nefsanî arzularını kontrol edebilen, emir ve yasaklara

itaat eden doğru bir istikamet ve istikrar üzere olan bir kişi

olmalıdır.

p. Hayatın asıl amacını ve nihâi mesuliyeti unutmamalı ve Allah'ın

kendisine verdiği kabiliyet ve imkanları doğru kullanmalı

hizmet şuurunu kaybetmemelidir.

35

q. Her insanın irade ve hürriyet sahibi olduğunun farkında olarak

ilahi iradeye teslim olan ve başa gelene rıza gösterebilen bir

kimse olmalıdır.

r. Girişken, yeniliklere açık, cesur; ama uyanık olmalı ve hayatı;

geçmiş, şu an ve gelecek boyutlarıyla algılayabilmeli, hayatını

buna göre planlayabilmelidir.74

4. Karakter Eğitimi Modeli öğretim teknikleri ve ölçme-

değerlendirme

Eğitim-öğretim faaliyetlerinde eğitim programlarının kusursuz

olması kadar, iyi bir uygulama planının yapılması, kullanılan tekniklerin,

yöntemlerin doğru seçilmesi ve bunların etkili kullanımı ve hedeflere ne

ölçüde ulaşıldığının ölçülmesi de şüphesiz büyük önem arz eder.

Eğitim programlarında yer alan konuların içeriği, programın

hedefleri ve uygulama alanlarının ne olduğu, onu uygulamada hangi

tekniklerinin kullanılacağını da başarıyı önemli ölçüde etkiler. Uygun

öğretim teknikleriyle ve doğru eğitim materyalleriyle yapılacak eğitim

faaliyetlerinin istenilen başarıya ulaşmada büyük katkısı olduğu kabul

edilen bir gerçektir.75

Bu bakımdan, karakter eğitimi modelinde eğitim uygulamalarının

hemen başında, din kültürü ve ahlâk bilgisi programı öğrenme alanları ve

ünite konularıyla eşgüdümünü de gösteren ayrıntılı bir planlama taslağı

hazırlanmalıdır. Yine eğitim uygulamalarına geçmeden önce modelin

uygulanacağı öğrencilerin ilgili ahlâkî değer hususunda tutum ve

davranışlarını değerlendirecek bir ölçek geliştirilmelidir. Bu ölçekle

karakter eğitimi modelinin uygulanmasından sonra da uygulanmasını

öngörerek hedef kazanımların gerçekleşme oranını görme imkânı; plan ve

uygulama üzerine gerekli düzeltmelerin yapma imkânı oluşturulmalıdır.

Böylece öğretmen, eğitim modelinde belirlenen kazanımlar ve temel

beceriler bakımından öğrencilerin ne durumda olduğunu görme imkânına

74 Bu bölüm, http://www.teachingvalues.com/principlesummary.html (18 Şubat 2005) adresinden "Principles for Character Education" bölümünden uyarlanmıştır.

75 Bkz. Özcan Demirel, Eğitimde Program Geliştirme, s.6-8

36

http://www.teachingvalues.com/principlesummary.html

sahip olur. Modelin uygulanmasından sonra yapılacak ölçme

değerlendirmeyle de kendisinin ve öğrencilerinin performansını ve

gelişimini görür ve değerlendirme yapar.

Bu bağlamda, karakter eğitimi modelinin uzak, genel ve özel

hedeflerini dolayısıyla hedef kazanımlarını istenilen seviyede

gerçekleştirecek öğretim teknikleri "Hadise Yorumlama", "Yaparak

Öğrenme", "Fotoğraf Yorumlama", "Yaratıcı Yazma" olarak

belirlenmiştir.

Üçüncü bölümde, bahsedilen planlama, hedef davranış gelişim

ölçeği ve adı geçen tekniklerin ne olduğu, bunların karakter eğitimine

uygunluğu, öğrencilerin gelişim özelliklerine uygunluğu, avantajlı ve sınırlı

yönleri, amaçları ve uygulanışı hakkında ayrıntısıyla bilgi verilerek analizi

yapılmıştır.

5. Karakter Eğitimi Modelinde, DKAB Programı ünite konularıyla

eşgüdüm

Karakter eğitimi modelinin uygulanacağı yaş grubu 10 ila 14 yaş

çocuklarıdır. Bu, ülkemizde zorunlu eğitim kapsamına giren, ilköğretim

okullarında DKAB dersi alan 4.5.6.7.8. sınıf öğrencilerine karşılık gelir. Bu

bakımdan, karakter eğitimi modelimizin muhatap yaş grubumuzun aldığı

formel ve zorunlu din eğitimi programıyla 'eşgüdümlü olarak'

yürütülmesinin daha doğru ve faydalı olacağı mülahaza edilmiş ve buna

göre planlama yapılmıştır.

Buradan hareketle karakter eğitimi modelinin içeriğini oluşturan on

dört temel evrensel ahlâkî değer, adı geçen program dikkate alınarak

belirlenmiştir. Karakter eğitimi modelimizin eğitim uygulamaları da DKAB

Programı üniteleriyle eşleştirilmiştir. Bu eşleştirme yapılırken bu

programın öğrenme alanları ve ünite konularının içeriği dikkate alınmıştır.

Uygulamaların başında yer alan planlamada bu eşgüdümün uyumlu

yürüyebilmesi için sınıflara göre tanzim edilmiştir.

Karakter eğitimi modelinin uygulama planında, 4.5.6.7.8.

sınıflardan her biri için bir eğitim yılında on dört ahlâkî değerin

uygulanması öngörülmüştür.

37

Karakter eğitimi uygulamalarının her birinin başında yer alan

planlama kısmında DKAB Programı üniteleriyle eşgüdümünü gösteren

içeriği ve DKAB Programını, öğrenme alanlarını, ünitelerini ve ünite

konularını sınıflara göre gösteren tablo Ek1'de verilmiştir.

6. Karakter Eğitimi Modelinin Özgünlüğü

a. Yardımcı Eğitim Modellerine Olan İhtiyaç

Resmi eğitim kurumları ve programları yanında bireyler, araştırma

merkezleri ve gönüllü kuruluşlar da ülkemizde karşılaşılan eğitim problemleri

ve ihtiyaçlarına çözüm aramak, projeler oluşturmak ve alternatif

yaklaşımlarla çözümlere yardımcı olmak durumundadırlar. Bu demokratik

manada toplumsal bilincin bir gereğidir.76

Toplumun değer yargılarına, tarihi ve kültürel dokusuna uygun

olmayan çözüm önerileri uygulanabilir özellik taşımazlar. Bilimsel temelleri ne

kadar sağlam olursa olsun teklif edilen alternatif çözümler toplumun kültürel

değerler sistemi ile uyuşmuyorsa problemlere çözüm olma niteliğinden de

uzak kalacaktır.77

Bu bağlamda, karakter eğitimi modelimizin çatısını oluşturan evrensel

ahlâkî değerlerin belirlenmesinde bütün insanlığa peygamber olarak

gönderilen ve bir hidayet peygamberi olan Hz. Muhammed'in referans olarak

alınması ve içeriğin oluşturulmasında onun hayatından örneklerin seçilmesi

toplumumuzun devraldığı manevi mirası ve kültürel değerleriyle uyumu ifade

eder.

İlköğretim DKAB programında "ahlâk" ve "Hz. Muhammed" öğrenme

alanlarıyla ahlâk eğitimi üzerinde bir içerik vardır. Ancak bu içeriğin

uygulanması için değişik ve özgün eğitim faaliyetleriyle desteklenmesi de bir

ihtiyaçtır.

Bu eksiklik ve ihtiyacı karşılayacak yardımcı eğitim tekniklerine,

materyallerine ve öğretim modellerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu öğretim

modellerinin başarılı olması için yine öğreteni değil; öğreneni merkeze alan,

76 Halis Ayhan ve Diğerleri, Din ve Ahlâk Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, İstanbul 2004; s.977 a.g.e. s.10

38

demokratik yaklaşım benimsenmeli ve farklı bilgi kanallarını da kullanılmasına

önem verilmelidir. 78

Söz konusu ihtiyaçları karşılayabilmeyi hedefleyen bu çalışma şu

özellikleri bakımından özgün olma gayesini gütmektedir:

i. İlköğretim okullarında uygulanabilecek bir karakter eğitimi

modeli olma. "Yapılandırmacı eğitim" anlayışına uygun olarak

DKAB Programının performansını olumlu yönde etkileyecek bir

model olma.

ii. DKAB Programı üniteleriyle eşgüdümlü bir karakter eğitimi

modeli olma.

iii. Temel evrensel ahlâk ilkelerini Hz. Muhammed ahlâkını

referans alarak kazandırmayı hedefleyen bir karakter eğitimi

modeli olma.

iv. Eğitim uygulamalarında "Hadise Yorumlama", "Fotoğraf

Yorumlama" gibi daha önce bu şekliyle kullanılmamış öğretim

tekniklerini karakter eğitiminde kullanarak ve "Yaparak

Öğrenme" ve " Yaratıcı Yazma" tekniklerine yeni bir boyut

katarak kullanma.

v. Kullandığı dört farklı öğrenme tekniği ve hedef davranış

gelişim ölçeğiyle öğreneni merkeze alan ve sosyalleşmeyi

destekleyen bir model olma

b. Karakter Eğitimi Modelinin Yapılandırmacı Eğitim

Anlayışına Uygunluğu

Karakter eğitimi modelinde eğitim uygulamalarının İlköğretim DKAB

Programı üniteleriyle eşgüdümlü olarak yürütüleceği öngörüsünden

hareketle, onların eğitim yaklaşımlarında bir uyum hatta aynılık olması,

modelin başarısı bakımından oldukça önemlidir.

78 Bkz. Ayla Oktay, "21. Yüzyılda Yeni Eğilimler ve Eğitim", Orhan Oğuz, Ayla Oktay, Halis Ayhan, 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi, s. 27-31

39

İlköğretim DKAB Programında, yapılandırmacı yaklaşım, çoklu zekâ,

öğrenci merkezli öğrenme dikkate alınmıştır. Buna göre öğrenme sürecinde

öğrencilerin ön bilgileri harekete geçirme, gelişim düzeylerini dikkate alma,

etkili iletişim kurma, anlam kurma, uygulama ve değerlendirme kavramları

hususi bir önem kazanmıştır. Programdaki öğrenen merkezli eğitimi temel

alan yapılandırmacı yaklaşım ise, öğrenme sürecinde öğrencinin faal

katılımına ve öğretmenin rehberlik görevine ağırlık vermiştir.79

Bu meyanda yapılandırmacı eğitim anlayışının ne olduğu, hedefleri,

uygulamaları, değerlendirmeleri, öğrenenin ve öğretenin görevleri80 gibi bazı

temel hususları özet olarak ortaya koymakta yarar vardır.

"Constructivism" olarak ifade edilen "Yapılandırmacılık", var olan

tecrübelerimizi yansıtarak, yaşadığımız dünyadaki anlamalarımızı kendimiz

yapılandırmamız üzerine kurulan bir öğrenme felsefesidir.81 Yapılandırmacılık,

her yeni bilginin, önceden yapılanmış bilgilerin üzerine bina edildiğini kabul

eder. Bu bağlamda yapılandırmacı öğrenme, var olan bilgilerle yeni olan

öğrenmeler arasında bağ kurma yani her yeni bilgiyi var olanlarla

ilişkilendirip bütünleştirme sürecidir. Öğrenen, yeni bir bilgi ile

karşılaştığında, dünyayı tanımlama ve açıklama için önceden oluşturduğu

kurallarını kullanır veya algıladığı bilgiyi açıklamak için yeni kurallar oluşturur.

Yapılandırmacı öğrenmede temele alınanlar; Bilgiyi araştırma, yorumlama ve

analiz etme; bilgiyi ve düşündürme sürecini geliştirme; geçmişteki yaşanan

tecrübelerle yeni yaşantıları bütünleştirme olarak özetlenebilir.82

Yapılandırmacı eğitimde öğrenenler, bilgiyi olduğu gibi kabul etmezler, bilgiyi

yaratır ya da tekrar keşfederler.83

Buradan hareketle, eğitim felsefecilerine göre, yapılandırmacı eğitim

yaklaşımının üç peşin hükümden yola çıktığını söylemek mümkündür.

Birincisi; bilgi, pasif olarak ya da öğrenenlerin kişisel bir katkısı

olmaksızın inşa edilemez. İkincisi, bilgi öğrenenin anlaması ve öğrenmeye

79 İlköğretim DKAB Öğretim Programı ve Kılavuzu, s.8-980 Bkz. Özcan Demirel, Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme, s. 233-23781 http://www.funderstanding.com/constructivism.cfm (05 Ekim 2006)82 Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks, The Case for Constructivist Classrooms, s. 9 (Hasan H. Şaşan, "Yapılandırmacı Öğrenme", http://www.egitim.aku.edu.tr/yapilandirma.doc. (19 Ocak 2007)83 David N. Perkins "The Many Faces of Constructivısm." Educational Leadership, s.7

40

http://www.funderstanding.com/constructivism.cfm

http://www.egitim.aku.edu.tr/yapilandirma.doc

uyum sağlaması sonucunda ortaya çıkar. Yani kişi kendi tecrübeleri, bilgi ve

birikimleriyle tartışılan konu arasında ilişki ve uyum kurarak konuyu anlar.

Üçüncü olarak, bilgi etkileşim sonucu oluşturulur. Kullanılan dil ve içinde

yaşanan sosyal yapı bu etkileşimde önemli rol oynar.84

Hedefleri bakımından yapılandırmacılık ise, öğrenenlere öğrenmeyi

öğretmek ve onlar için bilgiyi anlamlı kılmaktır. Bilgiyi nasıl ve nerede

kullanacağını bilen, kendi öğrenme yöntemlerini tanıyıp etkili bir biçimde

kullanan ve yeni bilgiler üretmede önceki bilgilerinden yararlanan fertler

yetiştirmektir.85 Böylece fertler kendi düşünce ve yorumlarını geliştirirler,

etkili düşünme, mantıksal çıkarım yapma, sorun çözme ve farklı ve yeni

öğrenme becerileri kazanırlar.86 Bu manada her fert özgür ve kendine

özgüdür. Yapılandırmacı eğitim, her öğrenen için belirli kalıplarda hedefler

belirlemek yerine daha geniş kapsamlı, esnek hedefler tayin eder ve

öğrenenlerin kendileri için farklı hedefler belirleyeceğini öngörür.87

Yapılandırmacı eğitim yaklaşımında öğrenme ortamı bilgilerin

aktarıldığı bir yer değil; öğrencilerin bağımsız düşünme ve problem çözme

yeteneklerini geliştirdikleri yerdir. Bu anlamda öğretmenin öğrencilerle uygun

bir kanalla iletişim kurması, onların yorum yapma, anlamlandırma,

karşılaştırma ve sonuç çıkarma yeteneklerini destekleyecek sorular sorması

gerekir. "Niçin, sizce nasıl, olmasaydı ne olurdu, nasıl bir sonuca ulaştın" gibi

sorular bunlardan bazılarıdır.

Yapılandırmacı eğitimde, bilginin ezberlenmesi yerine özümsenmesi asıl

amaçtır. Hedef davranışlar buna göre belirlenmeli, değerlendirme de yine

buna göre yapılmalıdır.88 Yapılandırmacı eğitim uygulamalarında

değerlendirme yapılırken, öğrencileri birbirleriyle karşılaştırmak yerine,

84 Recep Kaymakcan, "Türkiye'de Din Eğitiminde Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık: Yeni Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programı Bağlamında Bir Değerlendirme" Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, Ocak 2007, s.18185 John Abbott and T. Ryan "Consstructing Knowledge, Reconstructing Schooling" Educational Leadership, s. 68, November, 1999; s.66-6986 C. Alkan, D. Deryakulu ve N. Şimşek. Eğitim Teknolojisine Giriş, Ankara 1995; s. 5787 John H.Hooloway, "Caution Constructivism Ahead" Educational Leadership, November, 1999, s. 8588 Bkz. Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks, a.g.e, s. 96-97

41

onların daha iyi öğrenmelerini sağlayacak olan, öğrenimlerini birbiriyle

paylaşmalarına fırsat hazırlama yolu tercih edilir.89

Yapılandırmacı eğitim yaklaşımını benimseyen öğretmen, bir yol

gösterici ve rehberdir. Öğretmenler, problemi öğrenenler için kendileri

çözmek yerine öğrencinin çözümlemesi için ortam hazırlarlar. Öğretmen

düşündürücü sorular sorarak öğrenenleri araştırmaya ve problem çözmeye

teşvik eder. Bunu yaparken neyi ya da nasıl düşüneceğini söylemez, onu

bilgiyi keşifte serbest bırakır. 90

Öğrenmenin kontrolü elinde olan öğrenci, öğrenmeye öğretmeniyle

birlikte yön verir. Öğrenenlerin önceki yaşantıları, öğrenme tarzları, bakış

açıları öğrenmelerine yön verir.91 Öğrenen, öğrenme ortamlarındaki öğretici

sorularıyla diğer bireylerin gelişimine de katkıda bulunur. Süreci öğretenle

birlikte yönlendiren ve daha çok faal olan öğrenendir.92

Yapılandırmacı eğitim yaklaşımına din eğitimi ve öğretimi açısından

baktığımızda İngiliz din eğitimcisi M. Grimmet, yapılandırmacı eğitim

yaklaşımının dine uyarlanması hususunda şu üç prensibi öne çıkardığını

görüyoruz. Ona göre:

a. Öğrencilerin ferdi ve sosyal özellikleriyle konuların içeriği dinamik

olarak ilişkilendirilmeli ve bilgiler eleştirel ve yansıtıcı olarak

değerlendirilmelidir.

b. Dini içerik ile öğrencilerin yaşayarak, uygulayarak öğrendikleri

arasında açık bir ilişki ortaya konmalıdır.

c. Dini içeriğin öğrenilmesin öğrenci merkezli olmalı, öğrenci

deneyimleri yorumları öğrenmede belirleyici olmalı ve öğretmen

yapılandırılmış yorumlarla süreci desteklemeli ve öğrenmeyi pekiştirmelidir.93

Yapılandırmacı eğitim anlayışıyla geleneksel eğitim anlayışlarını94 bazı

yönleriyle karşılaştırdığımızda yapılandırmacı eğitim anlayışının olumlu farkı

daha belirgin olarak ortaya çıkar.

89 Yapılandırmacı eğitimde ölçme değerlendirme için bkz. Osman Titiz, "Yeni Öğretim Sistemi" vd. Zambak Yayınları, İstanbul 2005, s.4190 Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks "The Courage ta be Constructivist." Educational Leadership, s. 2391 Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks, The Case for Constructivist Classrooms, s. 1092 Titiz, a.g.e, s.53-5893 Recep Kaymakcan, a.g.m, s.184

42

c. Geleneksel eğitim anlayışıyla, yapılandırmacı eğitim

anlayışlarının karşılaştırılması

Geleneksel Eğitim Anlayışına Göre Yapılandırmacı Eğitim Anlayışına Göre

Bilgi, fertlerin dış dünyasındadır,

öğretmenlerden öğrencilere transfer edilir.

Bilginin kişisel bir manası vardır. Bilgi, bir fert

olan öğrenciler tarafından meydana getirilir.

Öğrenciler, dinlediklerini ve okuduklarını

öğrenirler. Öğretmen öz kavramları iyi

açıklayabildiği ölçüde öğrenciler konuları

öğrenirler.

Öğrenciler, kendi bilgilerini bir mana arayışı ve

düzen içinde yapılandırırlar. Onlar, işittiklerini,

okuduklarını ve gördüklerini önceki öğrendikleri

ve yaşantıları üzerine temellendirip

yorumlayarak alırlar.

Öğrenciler, hatırında kalanları tekrar

edebildiklerinde öğrenme başarılıdır.

Öğrenciler öğrendiği kavram ve içeriği

yaşantılarında örneklendirebilip

uygulayabildiklerinde öğrenme başarılıdır.95

Öğrenme tekrara dayanır. Öğrenme etkileşimle gerçekleşir ve öğrencinin

bildikleri üzerine bina edilir.

Öğrenciler, üzerine öğretmenin bilgiyi kayıt

yaptığı "boş bantlar" olarak görülür.

Öğretmen, öğrencilerle diyalog kurarak ve

ortam hazırlayarak onların kendi anlamlarını

yapılandırmalarına yardımcı olur.

Öğretmen, öğrencilerin öğrenmelerini

değerlendirmek için onların doğru cevaplarını

arar.

Öğretmen ileriki derslerde kullanmak üzere

öğrencilerin kavramalarını anlamak için onların

bireysel bakış açılarını arar.

Öğrenciler çoğunlukla yalnız çalışırlar. Öğrenciler çoğunlukla grup halinde çalışırlar.

Bilgi sabittir. Bilgi dinamiktir. İfadelerle birlikte sürekli yeni

şekil alır ve değişim gösterir.

Ölçme değerlendirme eğitimden ayrı bir

süreçtir. Sonuç önemlidir.

Ölçme değerlendirme eğitimle iç içedir.

Öğretmenin gözlemleri ve öğrenci çalışmaları,

onların bakış açıları daha önemlidir. Süreç de

sonuç kadar önemlidir.96

Bilgi kanalları az ve sınırlıdır. Bilgi kaynakları çeşitli ve sınırsızdır.

Öğretim programları öğretmenlerin ve

programlayanların öngörülerine göre

hazırlanır.

Öğretim programları öğrencilerin öngörülerine

uyarlanır.

Öğretme sürecinde öğretmenin durumları

değerlendirilir.

Öğrenme süreci bağlamında öğrenci

öğrenmeleri değerlendirilir.97

94 Bu bölümde geçen "Geleneksel eğitim anlayışı"ifadelerinden daha önceki ilköğretim öğretim programlarında öğretmen merkezli yaklaşımlar kastedilmektedir.95 Bkz."Constructivist Learning by Dimitrios Thanasoulas" http://www3.telus.net/linguisticsissues/constructivist.html (11 Mart 2007)96 bkz. Titiz, a.g.e, s.5497 bkz. Demirel, a.g.e., s. 234-235

43

http://www3.telus.net/linguisticsissues/constructivist.html

Yapılandırmacı eğitim anlayışı ve öğrenen merkezli eğitim yaklaşımları

hakkında kısaca bilgi verdiğimiz ve son olarak geleneksel eğitim anlayışlarının

ve yapılandırmacı eğitim yaklaşımlarının kısmen karşılaştırıldığı bu bölümde

ortaya konan ilke ve yaklaşımların karakter eğitimi modelimizdeki, "Hadise

Yorumlama", " Yaparak Öğrenme", "Fotoğraf yorumlama" ve " Yaratıcı

Yazma" tekniklerindeki ilke ve yaklaşımlarla olabildiğince örtüştüğünü

görmek mümkündür. Özellikle karakter eğitimi modelinde kullanılan

tekniklerin analizinin yapıldığı üçüncü bölümde ve ihtiyaç ve durum analizinin

yapıldığı birinci bölüm ikinci kısımda ayrıca karakter eğitimi modelinin

uygulanmasında dikkat edilecek ilkelerin ele alındığı alt bölümlerde ortaya

konan eğitim yaklaşımlarının, yapılandırmacı ve öğrenen merkezli eğitim

anlayışına uygun olduğu görülür.

Bu alt bölümde ortaya konan bilgilerden hareketle, DKAB programı

üniteleriyle eşgüdümlü olarak uygulanacak karakter eğitimi modelimizin

özgün bir model olduğu kadar bugünün öğreneni merkeze alıp faal hale

getiren yapılandırmacı eğitim yaklaşımlarını benimsediğini söyleyebiliriz.

III. Karakter Eğitim Modelinde İşlenen Temel Ahlâkî Değerler

Karakter Eğitimi Modelinde işlediğimiz on dört ahlâkî değeri tespit

etmeden önce İlköğretim DKAB Öğretim Programı'nda değerlerin öğretimi

bölümünde esas alınacak ahlâkî değerleri görmek yerinde olur. Bu programda

Din öğretiminde ve ahlâkî değerlerin kazandırılmasında dikkat edilmesi

gereken hususlar ve programda öğrenciler tarafından içselleştirilmesi

öngörülen alt değerler aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

•Adalet •Aile kurumuna ve birliğine önem verme •Demokrasi bilinci

• Dürüstlük •Alçak gönüllülük •Bağımsızlık •Bağışlama •Barış •Türk Bayrağına

ve İstiklal Marşı'na saygı •Bilimsellik •Cesaret •Cömertlik •Çalışkanlık

• Dayanışma •Doğa sevgisi •Doğal çevreye duyarlılık •Doğruluk •Dostluk

• Duyarlılık •Emaneti korumak •Estetik •Fedakârlık •Gazilik •Görgülü olmak

•Güvenirlik •Hakseverlik •Hakikat sevgisi •Hayâ •Hoşgörü •İbadet yerlerine

44

saygı •İffet •İyi niyet •Kadirşinaslık •Kanaat •Kardeşlik •Merhamet •Millet

sevgisi •Millî birlik şuuru •Misafirperverlik •Mürüvvet •Namuslu olmak

• Nezaket •Ölçülülük •Paylaşımcı olmak •Sabır •Sadelik •Sağlıklı olmaya

önem verme •Samimiyet •Saygı •Sevgi •Sorumluluk •Sözünde durmak

•Şehitlik •Şükür •Tarihsel mirasa duyarlılık •Temizlik •Tutumluluk •Türk

büyüklerine saygı •Vatanseverlik •Vefa •Yardımseverlik.98

Burada bulunan kültürel ve ahlâkî değerlerin birçoğu karakter eğitimi

modelinde işlemek üzere belirlediğimiz on dört ahlâkî değerleri

kapsamaktadır. Karakter eğitim modelimizde işlenen ahlâkî değerlerin

İlköğretim DKAB Dersi (4.5.6.7.8. sınıflar) Öğretim Programı'ndan

alınmasının sebebi, karakter eğitim modelimizin, kültürel ve coğrafi manada

daha geniş ve yaş ve gelişim özellikleri bakımından yelpaze daha geniş

dilimindeki öğrencilere hitap edebilecek niteliklere sahip olabilmesidir.

98 İlköğretim DKAB Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, s. 22-23

45

a. Temel Ahlâkî Değerler, Hedeflenen Temel Becerilerin ve Hedef kazanımlar Tablosu

Karakter Eğitimi Modelinde Temel Ahlâki Değerler1

Karakter Eğitimi Modelinde Hedeflenen Temel Beceriler

Karakter Eğitimi Modelinde Hedeflenen Kazanımlar

Temiz olmak Temiz düzenli, bakımlı olmak a. Bedenini ve kılık kıyafetlerini temiz tutar.b. Diş temizliğini yerine getirir.c. Çevresini kirletmez, kirletenleri uyarır.d. Güzel ahlâklı ve iyi niyetli olmanın bir iç temizliği olduğunun farkında olur.

Dürüst ve güvenilir olmak Doğru sözlü ve iyi niyetli olmak a. Kimsenin kötülüğünü istemez.b. Verdiği sözü yerine getirir.c. Dürüst olur, kimseyi aldatmaz.d. Zarar görecek olsa bile gerçekleri söyler.

Adaletli, ölçülü olmak ve hakça davranmak

Hakkını savunan, haddi aşmayan; hak hukuk gözeten biri olmak

a. Başkalarını rahatsız edecek iş ve davranışlardan uzak durur.b. Hak ve sorumluluklarını bilir ve buna göre hareket eder.c. Kendisi haksızlığa uğradığında hakkını savunur.d. Haksızlığa uğramış birini gördüğünde ona yardımcı olur.

Sorumluluk sahibi olmak Hak ve görevlerini bilmek, kimseye yük olmamak, iyi bir vatandaş olmak

a. Kendine ve çevresindekilere karşı görev sorumluluklarının farkında olur.b. Evde ve okulda üzerine aldığı görevi layıkıyla yerine getirir, sorumluluktan kaçmaz.c. Yaratıcısına karşı görevi olan ibadetlerini yerine getirir.d. Toplumsal görevlerini yerine getirmede ve grup çalışmalarında sorumlu davranır.

Yardımsever ve cömert olmak Cömert ve fedâkâr olmak a. Kendinden yardım isteyenlerin makul isteklerini geri çevirmez.b. Eşyalarını arkadaşlarıyla paylaşır ve hediyeleşmeyi sever.c. Evine gelen misafire değer verir, ikram eder.d. Çevresinde bulunan ihtiyaç sahiplerini tanır ve onlara yardım eder.

Şefkatli ve merhametli olmak Merhametli, bağışlayıcı, insaflı olmak a. Kendisine kötülük yapanları bağışlar.c. İnsanlara karşı kalbinde sevgi besler.d. Allah'ın yarattığı her canlıyı korur ve sever.e. Arkadaşlarına karşı yumuşak huylu olur ve kaba davranışlardan sakınır.

Saygılı ve itaatkâr olmak İnançlara ve kutsal değerlere saygılı olmak, sevilen ve sayılan bir kişi olmak

a. Manevi ve kutsal değerlere saygılı olur.b. İçinde yaşadığı toplumun bütün fertleriyle sevgi ve saygıya dayalı ilişkiler kurar.c. Anne, baba, öğretmen ve diğer büyüklerine karşı saygı duyar.d. Farklı din ve inançtan kişilerle sağlıklı ilişkiler kurar.

1 Ahlâki değerlerin sıralaması H.Mahmut Çamdibi'nin "Din Eğitiminin Temel Meseleleri" adlı eserinin "Din Eğitiminde Tefekkür ve Benlik Bütünlüğü" bölümlerinden faydalanılarak yapılmıştır.

46

Çalışkan, sabırlı ve sebatkâr olmak Çalışkan, azimli ve tevekkül sahibi olmak a. Başkalarının düşünce ve davranışlarına karşı hoşgörülü olur.b. Karşılaştığı zorluklar karşısında mücadele etmeyi bırakmaz.c. Başarıya ulaşmak için takım çalışmasının gereğine inanır.d. Başarmak için çok çalışmanın ve Allah'a güvenmenin gereğini bilir.

iyimser ve ümitli olmak Umutlu ve iyimser olmak; zorluklar karşısında dua ederek dirençli olmak

a. Sevinç ve üzüntüleri yakınlarıyla paylaşır.b. Zorluklar karşısında Yaratıcısına sığınır. Dua eder, dirençli ve güçlü olur.c. Hâdiselerin iyi taraflarını görür. Geleceğe umutla bakar.d. Zorluklarla mücâdele etmenin kendisini başarıya götüreceğini bilir.

Kanaat sahibi ve şükredici olmak Tok gözlü ve şükredici olmak; kanaatkâr olmak

a. Allah'ın kendisine verdiği nimetlerin çokluğunun farkında olur.b. Kendi elindekinin kıymetini bilir, başkalarının malına göz dikmez.c. Kendisine yapılan iyiliği unutmaz, iyiliğe iyilikle karşılık verir.d. Aza kanaat etmeyince çoğu elde edemeyeceğinin farkında olur.

Dostluk, komşuluk ve akrabalık ilişkilerine önem vermek

Dost ve akrabalık ilişkilerine önem vermek; başkalarıyla samimi ilişkiler kurmak

a. Dost ve akrabalarının değerini bilir ve onlarla ilişkilerini sıkılaştırır.b. Komşularıyla samimi ilişkiler kurmanın öneminin farkında olur.c. Yakınlarına karşı sadâkatli, vefalı olur.d. Yakınlarından hasta olanları ziyaret eder.

Edepli ve alçak gönüllü olmak ilkeli, ince duygulu, duyarlı olmak; insanlara değer vermek, onları küçük görmemek

a. Çevresindeki kişilerle ilişkilerinde hassas ve ince duygulu olur.b. Toplu kullanılan mekanlarda rahatsızlık verici söz ve davranışlardan uzak durur.c. Söz ve davranışlarında hata yaptığını fark ettikten sonra özür diler.d. Ekonomik ve sosyal açıdan düşük olan diğer insanları küçümsemez.

Barışsever ve hoşgörülü olmak Aynı ülkeyi ve dünyayı paylaştığı insanlarla hoşgörü ve huzur içinde yaşamak

a. Herkesin inançlarına ve düşüncelerine saygı duyması gerektiğini bilir.b. Aynı ülkeyi paylaştığı toplumun fertleriyle uyum ve huzur içinde yaşar.c. inançların tartışma kabul etmez, kişiye özel değerler olduğunu bilir.d. Farklı din ve inançlara mensup insanlarla barış ve güven içinde yaşar.

Cesur ve yiğit olmak Vatanını ve milletini sevmek; milli ve manevi değerlerine sahip çıkmak

a. Vatanını sevmenin, milletini ve dinini sevmek olduğunu bilir.b. Vatan, millet ve dinin, uğrunda fedâkârlık yapılacak değerler olduğunun bilincine varır.c. Vatanını, milletini ve dinini korumak hususunda cesur ve gözü pek olur.d. Milli ve manevi değerleri temsil eden bayrağa ve istiklâl marşına saygı gösterir.

47

b. Hedef Kazanımların Belirlenmesi

Eğitim programlarının ve modellerinin geliştirilirken hedef davranışların

belirlenmesinde en belirleyici kıstas "öğrenciye göre"liktir. Öğrencilerin bilgi,

ekonomik, kültür seviyeleri ve öğrencinin ihtiyaçları gibi nitelikler hedef

kazanımların tespitinde önemli rol oynar.99 Bunun yanında dikkat edilmesi

gereken hususlardan bir kısmı şunlardır:

a. Öğrenci grubunun özellikleri

b. Öğrencilerin bilgileri, yetenekleri, ilgileri ve güdülenmişlik seviyeleri

c. Öğretmenin, öğrencilerin ihtiyaçlarına uygun öğretim teknik ve

materyallerini bilmesi

d. Teknikleri uygulamada ve materyalleri kullanmada öğretmenin

yeterliği

e. Bu süreçte öğretmenin ihtiyaç duyduğu yeterli kaynaklara sahip

olması100

Karakter eğitimi modelimizde öğrencilerin kazanmalarını istenen hedef

kazanımlar, öğrencilerin ihtiyaçları bilgi ve kültür düzeyleri ve öğretmenlerin

yeterlikleri dikkate alınması kaydıyla aşağıdaki gibi tespit edilmiştir.

99 Bkz. Veysel Sönmez, Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı, Ankara 2005; s. 19-23100 Bkz. Tuğba Yanpınar ve Soner Yıldırım, Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara 1999; s.27-31

48

2. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİ UYGULAMALARI

1) TEMİZ OLMAKA. Planlama

Tem e l ah lâ k î d eğ e r Temiz olmak

Ön d eğ e r lend irm e Hedef davranış gelişim ölçeği ön uygulama

K azan ım la r Bedenini ve kılık kıyafetlerini tem iz tutar.

Çevresini kirletmez.

İlişkilerinde iyi niyetli olmayı ve iç güzelliği benimser.

Tem e l B ece rile r Temiz, düzenli ve bakımlı olmak

H ede f K itle 10-14 yaş arası çocuklar (İköğretim 4-8. sınıf

öğrencileri)

Ö ğre tim Tekn ik le r i

v e U ygu lam a sü re le ri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama20' Yaratıcı Yazma 10'+20'

Din Kül. Ve Ah. Bil. 4. sınıf 5. sınıf 6. sınıf 7.sınıf 8.sınıf

Ö ğ renm e a lan la rı İbadet İbadet İbadet AhlâkHz.

Muhammed

Ü n ite le rle eşgüdüm TemizOlalım

İbadetkonusundabilgilenelim

Namazİbadeti

İslâm'a göre kötü

alışkanlıklar

Hz.Muhammed

'inhayatından

örnekdavranışlar

M ate rya lle r * Hadise yorumlama için hazırlanmış metin

* Yaparak Öğrenme için hazırlık metni, faaliyet taslağı ve

sorular

* Fotoğraf yorumlama için seçilm iş uygun fotoğraf(lar)

ve sorular

* Yaratıcı yazma için büyük ebat beyaz karton, boya ve

kalın keçeli kalemler

Son d eğe r lend irm e Hedef davranış gelişim ölçeği son uygulama ve

düzeltmeler

49

B. Hâdise Yorumlama

(Örnek metin)

Peygamber Efendimiz beden, kıyafet, çevre temizliği bakımından

insanların en temiziydi. Aynı zamanda yalan söylemek, gıybet etmek, gururlu

olmak gibi kötü huylardan da uzak olup, en temiz kalpli insandı. Kendi

temizlik ve zerâfetine önem verdiği kadar başkalarının da temiz, zarif ve

güzel görünmelerini isterdi.

Peygamber Efendimiz bir gün mescitte arkadaşlarıyla oturmuş sohbet

ediyordu. O esnada yanlarına saçı sakalı birbirine karışmış, kılık kıyafeti

dağınık bir adam geldi. Adamın görünüşü herkesin dikkatini çekmiş, bir anda

gözler ona çevrilmişti. Allah Rasulü'nün bir Müslümanın bu halde

görünmesine gönlü razı olmazdı. Yüz ifadesi biraz sertleşti. Bu durumdan

hoşlanmamıştı.

* Peygamberimiz bu durumda ne yapmış olabilir?

Adam belli ki sohbete katılmak için izin istiyordu. Peygamber

Efendimiz, herkesin içinde onu küçük düşürmeyecek bir şekilde eliyle, belli

belirsiz işaret etti. Saçlarını ve kılık kıyafetini düzeltmesi gerektiğini îmâ etti.

Adamcağız durumu anlamıştı, hemen oradan ayrıldı. Çok geçmeden kılık

kıyafeti düzgün, saçları taranmış ve hoş görünümlü bir şekilde geri döndü.

Peygamber Efendimiz onun bu halini görünce gülümsedi. Onu aralarına davet

etti ve sohbet konusunu temizlik ve düzgün giyinmeye getirdi. Onun şimdiki

halinin çok daha güzel olduğunu ifade etmek için:

— Bir kimsenin, şeytan gibi saçı başı dağınık olmaktansa tertemiz,

tertipli ve hoş görünümlü olması daha iyi değil mi? dedi.101

* Peygamber Efendimiz, o kimsenin temizliğinin ve kılık

kıyafetinin kötü olduğunu herkesin yanında söyleseydi ne olurdu?

101 Muvatta, Şa'ar, 7

50

* Adam, Peygamber Efendimizin ve arkadaşlarının yanına ilk

geldiğinde neler hissetmiştir? Sonraki gelişinde neler düşünmüştür?

Peygamber Efendimiz, ağız ve diş temizliğine de çok dikkat ederdi. Her

namaz vaktinde, yani günde beş kere, abdest almadan önce mutlaka dişlerini

(misvakla) temizlerdi. Oysa Peygamber Efendimizin yaşadığı devir olan orta

çağda, özellikle İslâmiyet'in gelişinden önce, insanlar ağız ve diş sağlığının

ehemmiyetinin farkında bile değillerdi. Bu bakımdan onun temizlik hassasiyeti

bir devrim niteliğindeydi.

* Diş ve ağız temizliğine önem vermeyenler diğer insanlarla

ilişkilerinde hangi istenmeyen durumlarla karşılaşırlar?

Allah'ın elçisi, sahabelerini ağız ve diş temizliğine teşvik ediyor ve

onlara şöyle diyordu:

— Sizlere düzenli olarak dişlerinizi temizlemenin ne kadar zor geldiğini

biliyorum. Fakat ağız ve diş temizliği sizin sağlığınız için o kadar mühim ki

eğer size zahmet vermeyeceğini bilseydim, her namaz vaktinde mutlaka

dişlerinizi (misvakla) temizlemenizi isterdim.102 Ben her vakit namazını

kılmadan önce ve uykudan uyandığımda dişlerimi temizliyorum.103

* Peygamber Efendimizin ağız sağlığı ve diş temizliğine bu

kadar ehemmiyet vermesinin sebepleri neler olabilir?

Peygamber Efendimiz çevre temizliğine karşı da çok duyarlıydı. Bir gün

sahabeleriyle birlikte bir davete gidiyordu. Yolda yürürken, yol üzerinde

insanların ayağına takılıp onlara zarar verebilecek taş, ağaç, diken gibi

cisimleri yoldan kaldırıp kenara atıyordu. Bir taraftan da arkadaşlarıyla

sohbet etmeye devam ediyordu.104 Peygamber Efendimiz bu sırada

yanlarından geçmekte olan bir adamın sokağa tükürdüğünü gördü. Bu

görüntü ona çok çirkin gelmişti. Yüz ifadesi değişti. Bu durumdan hiç

hoşlanmamıştı.

102 Buhârî, Cum'a, 8; Tirmizi, Tahâret, 18103 Müslim, Müsâfirîn, 139104 Müslim, Îmân, 58

51

* Peygamber Efendimiz bu durumda ne yapmış olabilir?

Peygamber Efendimiz diğer insanların rahatsız olmamaları için bu

tükürüğü kendisi temizlemek istedi. Fakat Allah'ın Resûlü'nü çok seven ve

onu dikkatle izleyen arkadaşları onun bundan rahatsız olduğunu ve

üzüldüğünü anlamışlardı. İçlerinden biri hemen harekete geçerek bu

tükürüğü toprakla örttü.

* Sokağa atılmış şeylerin çirkin manzarasıyla karşılaştığımızda

bizim tavrımız ne olmalıdır?

Bu hoş olmayan durum giderilince Peygamber Efendimiz tekrar

gülümsemeye başladı ve şöyle dedi:

— Bir Müslümanın yaptığı davranışlarla çevresine zarar vermemesi

gerekir. Beden ve çevre temizliğe önem verdiği kadar, iç dünyasının, yani

kalbinin temizliğine de dikkat etmesi gerekir. Bir kul, çirkin işler yapıp günah

işlediği zaman kalbine kara bir nokta düşer. Eğer tövbe etmez de bu günahı

işlemeye devam ederse bu siyah noktalar kalbinin tamamını kaplar. O kişinin

kalbi adeta paslanır.

* Kendinizi hiç kalben (manevi olarak) kirli hissettiğiniz oldu

mu?

* Bu kirlerden temizlenmek için ne yapmamız gerekir?

Bir kimse kötü davranışları bırakıp Allah'tan af dileyip O'na yönelir,

işlediği günahlara da tövbe ederse işte o zaman onun kalbi bu kirlerden

temizlenir ve pırıl pırıl olur. Böyle kimseler herkesin hayran olduğu ve çok

sevdiği kişiler haline gelirler.105 Ben de kalbime bir leke gelmemesi için günde

en az yüz kere kalbimle Rabbime yöneliyorum. Ben, istiğfar etmeyi çok

seviyorum.106

Arkadaşları sordular:

105 Tirmizî, Tefsîr, 83; İbn Mâce, Zühd, 29106 Müslim, Zikir, 41

52

— Ey Allah'ın sevgili elçisi! Siz kalbinizi temizlemek için nasıl dua

ediyorsunuz?

—Allah'ım! Kalbimi kar ve yağmur suyu gibi tertemiz bir suyla yıka!

Bembeyaz bir elbise nasıl kirden arınmışsa benim kalbimi günahlardan öyle

arındır." diyerek dua ediyorum,107 dedi ve devam etti:

—Böyle yapan kişilerin içinde bir rahatlık, huzur ve mutluluk meydana

gelir. Onların ahlâkı güzelleşir ve kalpleri temiz olduğu için kendilerini Allah'a

daha yakın hissederler.108

* Yaptığınız kötü bir işten sonra Allah'a dua edip yalvardığınız

ve kendinizi Allah'a çok yakın hissettiğiniz oldu mu?

* Sonrasında kendinizi nasıl hissettiniz ve ne yaptınız?

Peygamber Efendimiz daha sonra arkadaşlarına namazın, insanın

kalbini temizleyen bir ibadet olduğunu, namaz kılanların kalplerinde kir ve

kötülüğün durmayacağını anlattı:

— Kapınızın önünden bir nehir aksa ve siz bu nehirde her gün beş kere

yıkansanız, acaba vücudunuzda hiç kir kalır mı, ne dersiniz? dedi. Sahabeler:

— Elbette üzerimizde hiç kir kalmaz, dediler. Peygamber Efendimiz:

— İşte günde beş vakit namaz kılmak, bir nehirde günde beş kere

yıkanmak gibidir. Nehir sularının kirleri alıp götürmesi gibi namaz kılmak da

kalpteki kirleri böyle alır götürür ve onu tertemiz yapar, buyurdu.109

* Manevi kirlerden arınmak için başka neler yapılabilir?

107 Buhârî, Deavât, 39; Müslim, Zikr, 49108 er-Ra'd, 28; el-A'lâ, 14-15109 Buhâri, Mevâkit 6; Müslim, Mesâcid, 282

53

C. Yaparak Öğrenme

İnsan annesinden tertemiz ve günahsız olarak doğar. Allah Teâlâ,

bizden kendisinin yarattığı şekilde tertemiz ve günahlardan arınmış olmamızı

istiyor. Zaten Allah'ını ve peygamberini iyi tanıyan insanlar temiz bir hayat

yaşarlar. Her türlü kötülük ve kirlerden uzak olurlar.

Peygamber Efendimiz de bizim kalbimizi, vücudumuzu ve çevremizi

temiz tutmamızı istiyor. Bize şu öğütlerde bulunuyor:

— İnsan kötü bir iş yaptığı zaman kalbine siyah bir nokta düşer. Eğer

yaptığından pişman olup da Allah'ın kendisini affetmesini dilerse, bu leke

kalbinden temizlenir. Ancak af dileyip tövbe etmez ve tekrar kötü işler

yapmaya devam ederse bu siyah noktalar çoğalarak kalbin tamamını

kaplar.110 Bazen benim de kalbimin perdelendiği olur. Bu yüzden Allah'a

günde yüz defa istiğfar ederim111 Namaz kılarım çünkü namaz insanı

kötülüklerden, günahtan ve çirkin işlerden alıkoyar112 diyor ve ardından bize

şu olayı anlatıyor:

— Bir adam yolda yürürken, önüne dikenli bir dal yani çalı rast geldi.

Yoldan geçecek başka bir kişinin çalıya dolanıp da zarar görmesini

istemediğinden onu alıp kenara attı. Allah Teâlâ da onun bu davranışından

çok memnun kalarak, onun geçmiş günahlarını affetti."113 Bu bakımdan

kişinin yolunun üzerinde bulunan insanların gözünü ve gönlünü rahatsız

edecek çöp ve kesici parçalar gibi insanlara zarar verebilecek şeyleri ortadan

kaldırması Allah'ın mükâfatlandıracağı bir sadakadır.114

Peygamber Efendimizin bu sözleri bizim için bir yol göstericidir. Biz

onun sözlerindeki hikmetleri, güzellikleri, maddi ve manevi temizliğin

huzurunu keşfetmek için şunları yapalım.

110 Buhârî, Deavât, 39; Müslim, Zikr, 49111 Müslim, Zikir, 41112 en-Nahl, 90113 Buhârî, Mezâlim, 28; Müslim, Birr, 128114 Buhârî, Cihâd, 72; Müslim, Müsâfirîn, 84

54

Daha önce yaptığımız fakat yaptığımıza pişman olduğumuz

davranışlar için Rabbimiz'e tövbe etmek için odamızda yalnız

kalalım.

■ Namaz abdesti alalım ve iki rekât namaz (kılmayı biliyorsak)

kılalım. Ardından ellerimiz açalım ve Rabbimiz'e içimizden geldiği

gibi, yapabildiğimiz kadar dua edelim. Bilerek ya da bilmeyerek

yapmış olduğumuz kötü ve yanlış işlerden pişman olduğumuzu,

bunları bir daha yapmak istemediğimize dair Rabbimize söz

verelim.115

■ Peygamberimizin dua ederken söylediği sözlerle dua edelim:

"Allah'ım! Kar suyu ile yıkanan beyaz bir elbisenin kirlerden

arınması gibi kalbimi günahlardan arındır."

■ Bunun yanında bir hafta boyunca sokağımızda, okul bahçemizde

veya diğer yakın çevremizde diğer insanları rahatsız edeceğini

düşündüğümüz çöp, taş gibi zararlı şeyleri ortadan kaldırmaya veya

zararsız hale getirmeye çalışalım.

Yaptığımız bu işlerden sonra gözlemlerimizi ve düşüncelerimizi

şu sorulara cevap vererek ifade etmeye çalışalım.

1. Kıldığınız bu namaz (eğer daha önce de kıldıysanız)

diğerlerinden farklı oldu mu?

2. Dua ve tövbe ederken neler düşündünüz?

3. Rabbiniz'e karşı pişmanlık ve tövbenizi ifade ettikten sonra

kendinizi nasıl hissettiniz?

4. Sizi yanlış davranış yapmaya sevk eden durumlarla şimdi

karşılaşsanız nasıl hareket edersiniz?

115 Uygulamanın bu kısmının, ilköğretim 7 ve 8. sınıf öğrencilerinden namaz kılmasını bilenlere yapılması uygundur.

55

5. Yoldan zarar verici şeyleri eğer kaldırmamış olsaydınız hangi

tehlikelerin meydana gelme ihtimali vardı?

6. İnsanları olası tehlikelerden kurtardığınızı düşünmek nasıl bir

duyguydu?

7. Kalbi ve çevresi temiz bir kişi olmak sizi başka hangi iyilikleri

yapmaya sevk etti?

D. Fotoğraf Yorumlama

Fotoğraf 1 Fotoğraf 2

1. Birinci ve İkinci fotoğrafta neler görüyorsunuz?

2. Birinci fotoğraftaki kadının bu hale gelmesine sebep olan şeyler sizce

neler olabilir?

3. İkinci fotoğraftaki kişinin bu özelliğe sahip olmasının sebepleri neler

olabilir?

4. Birinci fotoğraftaki kişi şu anki hâlinden memnun mudur? Niçin?

5. İkinci fotoğraftaki kişi güzel ve sağlıklı görünümünü devam ettirmek

için neler yapmalıdır?

56

6. Birinci fotoğraftaki kadın tekrar güzel ve sağlıklı dişlere sahip

olabilir mi?

7. Sağlıklı ve temiz dişlere sahip olmak diğer insanlarla ilişkilerimizi

nasıl etkiler?

8. Dişlerimizin ve bedenimizin kirlenmesi gibi kalplerimizi kirleten

şeyler de var mıdır?

9. Kalbimizde meydana gelen kirleri nasıl temizleyebiliriz?

10. Kalbimizde kirlerin birikmiş olması diğer insanlarla ilişkilerimizi

nasıl etkiler?

11. Sevgili Peygamberimiz bugün bizimle birlikte yaşasaydı dişleri nasıl

olurdu?

11. Sevgili Peygamberimiz bugün bizimle birlikte olsaydı nasıl bir kalbe

sahip olurdu?

E. Yaratıcı Yazma

(Reklâm afişi ve slogan oluşturma)

Öğretmen her öğrenciden:

Çöp kirliliğinden, gürültü kirliliğinden, hava kirliliğinden çevremizi bir ay içinde

arındırmanın çözüm yollarını düşünmelerini ister.

"Mahallenizde 'Bir ay içinde çevreyi tertemiz hale getirme' projesi yürütseydiniz

hangi reklâm afişlerini ve sloganları kullanırdınız?" Sorusuyla konuyu öğrencilerin

gündemine sokar.

Buna göre her öğrenciden çöp kirliliği, hava kirliliği ve gürültü kirliliği için birer

afiş resmi çizmelerini ve birer slogan oluşturmalarını ister. Bir hafta sonra öğretmen,

öğrencilerden çizdikleri üç resmi ve yazdıkları üç sloganı sınıf duvarlarına asmalarını

ister ve bütün öğrencilerin birbirlerinin çalışmalarını görüp değerlendirmelerini sağlar.

Sonra sınıfça seçilen en güzel üç resim ve en güzel üç slogan çerçevelenerek sınıfın

duvarına asılır.

57

Tablo 2.1F. Hedef Davranış Gelişim Ölçeği

Adı:________________ Soyad ı:______________________ Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUAN

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Her gün saçlarım ı tarar,

düzeltirim.

2 Dişlerimi düzenli fırçalarım.

3 Kıyafetlerim i temiz tutarım.

4 Toplu kullanılan yerleri tem iz bırakmaya özen gösteririm.

5 Suçu ortaya çıkmadan her insanın masum olduğuna inanırım.

6 Başkasına iftira atanı, uygun bir biçimde uyarırım.

7 Bilerek, bilmeyerek işlediğim günah kirlerinden beni tem izlemesi için Allah'a dua ederim.

8 Öfke, kıskançlık gibi kötü duygulardan namaz kılarak kurtulacağımı düşünürüm.

ÖĞRETMEN GÖZLEMİ ToplampuanHiçbir

zaman1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Sırası ve çantası

düzenli ve temizdir.

10 Kişisel tem izliğine özen gösterir.

11 Okulda toplu kullanılan mekânları dikkatli ve tem iz kullanır.

12 Arkadaşlarının arkasından kötü konuşmama ya özen gösterir.

Öğretmenin Değerlendirmesi: Toplam Puan

GENEL TOPLAM PUAN

58

2) DÜRÜST VE GÜVENİLİR OLMAK

A. Planlama

Tem e l ah lâ k î d eğ e r Dürüst ve güvenilir olmak


K azan ım la r Doğru niyetli ve düşünceli olur.

Sözü ve davranışları doğru ve tutarlı olur.

Tem e l B ece rile r Doğru sözlü ve doğru niyetli olmak

H ede f K itle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf öğrencileri)

Ö ğre tim Tekn ik le r i

ve Uygu lam a

süre le ri

Hadise

Yorumlama20' Yaparak Öğrenme V 10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama20' Yaratıcı Yazma ✓ 10'+20'


Ö ğ renm e a lan la rı AhlâkKur'an ve Yorumu

AhlâkHz.

MuhammedAhlâk

Ü n ite le rle eşgüdüm Sevgi, dostluk ve kardeşlik

Kur'an'daKıssalar

Sakınmamızgereken

davranışlar

İnsan olarak Peygamber

Hz.Muhammed

Din ve Güzel Ahlâk

M ate rya lle r * Hadise yorumlama için hazırlanmış metin


sorular

* Fotoğraf yorumlama için seçilm iş uygun fotoğraf(lar) ve

sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe uygun hazırlanmış "yarım

diyalog" ve kalem kâğıt

Son d eğe r lend irm e Hedef davranış gelişim ölçeği son uygulama ve düzeltmeler

59


(Örnek Metin)

Peygamber Efendimiz hayatının her döneminde doğruluk ve dürüstlük

bakımından toplumun en önde geleniydi. O, kötülüklerden uzak dururdu.

Doğru sözlüydü. Herkes hakkında güzel duygu ve düşünceler beslerdi. Bu

güzel ahlâkı sebebiyle ona "el-Emin" yani güvenilir insan unvanı layık

görülmüştü.

* Hazret-i Muhammed bu unvanı elde ederken, başka hangi iş ve

davranışları yapmış olabilir?

Peygamber Efendimizin hayatında doğruluk ve dürüstlük çok önemli bir

yere sahipti. O, kendisi gibi başkalarının da doğru olmasını isterdi. Hiç

kimsenin haksızlığa uğramasına gönlü razı olmazdı. Peygamber olmadan önce

de bir an bile doğruluk ve dürüstlükten ayrılmamıştı. Çevresindeki insanların

birbirini kandırmada, yalan söylemekte hiç tereddüt etmediği İslâm öncesi

devirde bile o doğruluktan taviz vermemişti.

* Hazret-i Muhammed'in peygamberlikten önce de son derece

dürüst ve güvenilir bir insan olması, Peygamber olmasından sonra

O'na sonra nasıl bir fayda sağlamış olabilir?

Günlerden bir gün Peygamber Efendimiz, arkadaşlarıyla birlikte pazara

çıktı. İhtiyaçlarını temin etmek için pazarda dolaşıyor, tezgâhlardaki malları

inceliyordu. Az ileride bir satıcının önündeki buğday çuvalı dikkatini çekti.

Buğdaylar gerçekten çok güzeldi; iri ve dolgun taneli görünüyordu. Peygamber

Efendimiz çuvala yaklaştı ve buğdaylara bakmak için elini çuvala daldırdı.

Fakat alttan yukarıya çıkan buğday taneleri ıslaktı. Eğer çuval bu durumda

tartılacak olsa kuru iken olduğundan çok daha ağır gelirdi. Bu durumda satın

alan kimse buğdaya olması gerekenden çok daha fazla para ödeyecekti. Bu ise

bir haksız kazanç ve büyük bir günahtı. Peygamberimiz satıcıya dönerek:

- Bu hâl nedir? diye sordu. Adam:

- Ey Allah'ın elçisi, çuvalı yağmur ıslatmış, cevabını verince

60

Peygamber Efendimiz:

- Bu ıslak buğdayları üstte bırakıp herkesin görmesini sağlayamaz

mıydın?116 diye sordu.

* Satıcı, buğdayın ıslaklığı ortaya çıktığında neler düşünmüş

ve hissetmiş olabilir?

Satıcı çok utanmış, yüzü kıpkırmızı olmuştu. Yaptığı hatanın farkına

varmıştı. Ama ne çare bir kere olan olmuştu.

Peygamber Efendimiz, satıcının bu işi kasten yapmadığını anlamıştı.

Buğdayı satan adama, doğruluğun ve dürüstlüğün sosyal hayatta ve özellikle

ticarette ne kadar önemli olduğunu belirtmek ve onu iyiliğe yöneltmek için

şöyle buyurdu; "Güvenilir olup da doğruluktan hiç ayrılmayan kimseler,

âhiret hayatında peygamberler, Allah dostları ve şehitlerle beraber

olacaklardır."117

Bu sözleri işiten satıcının yüzünde bir anda tebessüm belirdi. Gerçekten

çok sevinmişti. Kendi kendine bir daha asla böyle bir hataya düşmeyeceğine

ve Allah Rasulü'nün verdiği bu müjdeyi kazanacağına söz verdi.

Bu hadise meydana gelirken çevrelerinde birçok insan birikmiş ve

herkes konuşulanları işitmişti. Peygamber Efendimiz oradakilere yönelerek, hiç

akıldan çıkmayacak şu sözü söyledi: "İnsanları aldatan bizden

değildir." 118 Gerçekten insanları kandırarak haksız kazanç elde eden bir kişi

asla iyi bir insan olamaz; hele bir müslüman hiç olamazdı.

* Dürüst ve güvenilir olmayan bir kimsenin insanların gözünde

nasıl bir yeri olur?

* Dürüst ve güvenilir bir kimsenin Allah katında nasıl bir değeri

olur?

Yalancılığın ve sahtekarlığın nasıl kötü neticeler ortaya çıkardığını

116 Ebu Dâvud, Büyû, 52117 Tirmizî, Büyû, 4118 Müslim, İman, 164

61

gösteren bir diğer olay da şöyle gelişmişti. Medine'de insanlara zarar

vermeleriyle meşhur bir âile vardı. Hiç kimse onları sevmezdi. Onlardan uzak

dururlardı. Tu'me de bu ailenin bir ferdi idi. Bir gece komşusu Katâde'nin

evinden bir savaş zırhı çaldı. Zırh, Katade'nin evinde daha önce içinde un

bulunan bir çuvalda idi. Bu çuval yırtık olduğundan, Tu'me kendi evine kadar

un döke döke gitmiş kendisi ise bunu fark etmemişti.

* Sizce yapılan sahtekârlık ve söylenen yalanlar ne kadar gizli

kalabilir?

Sonra çaldığı zırhı kimsenin bulamaması için Yahûdilerden Semîn adında

bir adamın evine sakladı.

Katade'nin ailesi dökülen unlar ve diğer delillerden çalınan zırhın,

Tu'me'nin evinde olduğunu anlamışlardı. Ancak Tu'me'nin evi didik didik

aramalarına rağmen zırhı bulamadılar.

Bunun üzerine, Katade ve âilesi meseleyi Allah Resûlü'ne götürdü.

Allah Resûlü Tu'me'yi yanına çağırttı ve sordu:

— Katâde'nin zırhını sen mi aldın?

— Vallahi ben almadım ve o zırh hakkında bir şey bilmiyorum. Zırhın

sahipleri:

— Hayır, vallahi zırhı o çaldı. Gece karanlıkta bizim evimize geldiğini

gördük, zaten un izini de görmüştük, dediler.

* Sizce Tu'me, söylediği bu yalandan nasıl bir fayda elde etmeyi

düşünüyor? Söylediği yalan ona bir fayda sağlayabilir mi?

Peygamber Efendimiz, hırsızlık suçlamasını yemin ederek reddeden

Tu'me'yi serbest bıraktı.

* Peygamber Efendimiz niçin böyle bir karar verdi?

62

Ne var ki Katâde ve akrabaları zırhı onun çaldığından emindi. Bunu

açıkça ispat edemiyorlardı ama işin peşini bırakmamaya niyetliydiler.

Tu'me'nin evine kadar giden ve oradan başka tarafa doğru giden un izlerini

takip ettiler. Nihayet Yahûdi Semîn'in evinin önüne kadar geldiler. Katade ve

akrabaları bu sefer hem Semîn'i hem de Tu'me'yi alıp tekrar Allah Resûlü'ne

getirdiler. Yahudi Semîn zor durumda kalacağını anlayınca:

— O zırhı bana Tu'me getirdi, dedi ve Yahûdi'nin yakınları da buna

şahitlik etti. Tu'me'nin akrabaları ise Tu'me'nin hırsız olmadığı hususunda

ısrar ediyorlardı:

— Ey Allah'ın Resûlü, Katâde ve ailesi bizim gibi salih ve Müslüman bir

aileye, hiçbir delil ve şahitleri olmadan iftira atıyor, hırsız diyorlar” dediler.

Allah Resûlü bu sefer Katâde'ye dönerek:

"Müslüman ve iyi niyetli oldukları söylenen bir aileyi hedef alıp bir delil

ve şâhidin olmadan hırsızlıkla mı itham ediyorsun?"dedi. Katâde zor durumda

kalmıştı, çok üzüldü. Suçluyu biliyordu ama ispat edemiyordu.

Katâde bu durumda neler hissetmiş neler düşünmüş olabilir?

Kendi kendine:

— Keşke daha çok malım gitseydi de Allah Resûlü karşısında bu

duruma düşmeseydim, diye içinden geçirdi. Tu'me'nin akrabaları hemen:

— Ey Allah'ın Rasulü! Eğer hırsızlığı Yahûdi'nin yaptığını ilân ederek

onu cezâlandırmazsanız Tu'me herkese rezil olacak! Yahûdi de aklanıp

kurtulacak! diyerek atıldılar. Tu'me'yi temize çıkarmak istiyorlardı.

Bunun üzerine Allah Teâlâ Sevgili Peygamberine bir çıkış yolu gösterdi:

"Ey Rasulüm! Kendi işledikleri günahlarla kendilerine hıyanet

edenleri savunmak için mücadele etme; çünkü Allah hainliği meslek

edinmiş günahkârları sevm ez." 119 âyetini vahyetti. Hâin ile temizin kim

119 en-Nisâ, 107

63

olduğunu bildirdi. O'na doğruyu gösterdi. Artık gerçek ortaya çıkmış

Tu'me'nin hırsız olduğu kesinleşmişti.

* Bu durumda Tu'me nasıl bir karar vermiş olabilir? Niçin?

Tu'me ise yaptığına pişman olup, tövbe edeceği yerde hemen

Mekke'ye kaçtı. Daha sonra müslümanlıktan çıkıp, kötülüklerle dolu bir hayat

yaşamaya devam etti. 120

* Tu'me'nin söylediği bir yalan onun hayatını nasıl etkiledi?

* Yalan söylemek insanın âhiret hayatını da etkiler mi?

Bu hâdiselerden sonra Allah Resûlü çok üzüldü. Kendilerinin müslüman

olduğunu söyleyen insanlar ona yalan söylemişler; üstelik yalan yere Allah'ın

adıyla yemin etmişlerdi. Haksızlığa uğrayanlar bir süre hakkını almaktan

mahrum kalmışlardı. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz şöyle buyurdu:

— Başkalarını zarara uğratan kimseyi Allah da zarara uğratır.

Başkalarına sıkıntı veren kimseye Allah da sıkıntı verir. İster dünyevî işlerde,

ister dinî konularda olsun insanlara zarar veren veya hile yapan kimseye

Allah Teâlâ lânet eder, 121 buyurdu.

* Toplumumuzda herkes doğru sözlü, dürüst ve güvenilir bir

hayat yaşasaydı, neler değişirdi?


Sevgili Peygamberimiz, bizim de kendisi gibi dürüst güvenilir insan

olmamızı istiyor. Bunun için bizlere:

— Kardeşlerim! Doğruluk insanı iyilik yapmaya götürür. İyilikse

Cennet'e! Kişi doğruları söyledikçe ve yaptıkça Allah katında doğru

bir insan olarak yazılır. Yalancılık insanı kötüye götürür. Kötülükse

120 Tirmizî, Tefsir, 30121 Tirmizî, Birr, 27

64

Cehennem'e! Kişi yalan söyledikçe ve hile yaptıkça Allah katında kötü

bir insan olarak yazılır. 122 "Sizden biriniz kötü ve çirkin bir iş görürse

onu kendi davranışıyla düzeltsin. Buna gücü yetmiyorsa konuşarak

düzeltsin. Eğer buna da gücü yetmezse o kötü işe kalbinden geçirdiği

duygularla karşı çıksın.123, diye bize öğüt veriyor.

Peygamber Efendimizi çok seven biz Müslümanlar, onun bu nasihatini

yerine getirdiğimizde, onun bize ne kadar güzel ve faydalı bir tavsiyede

bulunduğunu anlayacağız. Böylece iyi, güvenilir ve doğru bir insan olmanın

ne kadar zevkli ve mutluluk verici bir durum olduğunu keşfedeceğiz.

Şimdi yapacağımız işlerin adımlarını belirleyelim. Bir hafta boyunca

bunları titizlikle yapmaya çalışalım.

• Eğer kendi davranış ve konuşmalarımızda kötülükler ve yanlışlıklar

varsa önce bunları tespit edelim sonra bu davranışlarımızı düzeltelim.

• Okula gidip gelirken ve diğer zamanlarda çevremizde insanlara,

hayvanlara veya araçlara zarar vereceğini tahmin ettiğimiz tehlikeli

şeyleri daha zararsız ve güvenli bir yere kaldıralım.

• Çevremizde bilerek ya da bilmeyerek insanların ve hayvanların

zararına bir iş yapan kişileri gördüğümüzde uygun bir dille, kırmadan

ve öfkelendirmeden onların yaptıkları işin yanlış olduğunu kendilerine

ifade edelim.

• Eğer bir yanlış veya kötü iş görüp de bunu davranışımızla ve

sözümüzle düzeltebilecek bir imkân bulamadıysak içimizden bu

kötülüklerin iyiliğe dönüşmesini isteyelim. Bunun için dua edelim.

Hafta boyunca yaptığımız bu çalışmalar sonunda gözlem ve

düşüncelerimizi yazalım. Sonra bunları sınıfta arkadaşlarımızla

paylaşalım:

122 Buhârî, Edeb 69; Müslim, Birr, 103-104123 Müslim, İman 78; Ebû Dâvûd, Salât, 248

65

1. Kendi konuşma ve davranışlarınızdaki hangi yanlışlıkları düzelttiniz?

2. Davranış ve konuşmalarınızı değiştirmek yakınlarımız tarafından

fark edildi mi?

3. Geçtiğiniz yerlerde, çevreye rahatsızlık verecek veya insan ve

hayvanlar için tehlikeli olacak şeyleri gidermek size bir iç huzuru ve

rahatlık sağladı mı? Neler hissettiniz?

4. Gördüğünüz yanlışlıkları güzel bir üslupla ve nazikçe düzeltmeye

çalışmanız insanların size bakışını değiştirdi mi?

5. Davranışlarınızla ve sözlerinizle değiştirmeye gücünüzün yetmediği

kötülüklerin kalkması için dua ettiğiniz zaman neler hissettiniz?

6. Bu çalışmayı yapmak günlük hayatınızda bir şeyleri değiştirdi mi?

A. Fotoğraf Yorumlama

66

1. Fotoğrafta gördüklerinizi anlatınız?

2. Büyük karede yerde oturan, küçük karede yürüyen adamın

amacı ne olabilir?

3. Siz yerde oturan adamı beş dakika sonra yürürken görseydiniz

onun hakkında ne düşünürdünüz?

4. Yukarıdaki fotoğrafa bir başlık koysaydınız ne derdiniz?

4. Sizce insanları kandırarak para kazanmak kişiyi mutlu eder mi?

5. İnsanları kandırarak para kazanmaya çalışan bu adamın akıbeti

ne olmuştur?

7. İnsanları kandıran bu adamın sahtekârlığı ortaya çıktıktan sonra

onu tanıyanların gözünde itibarı nasıl olmuştur?

8. Fotoğraftaki bu kişinin kaybedeceği maddi ve manevi şeyler

nelerdir?

10. Dürüst ve güvenilir olan kimseler insanların gözünde ve Allah

katında neler kazanırlar?

11. Peygamber Efendimiz bu olayı görseydi neler söyler ve yapardı?

B. Y ara tıc ı Yazm a

(Diyalog tamamlama)

ZOR ANLAR

Ali: (ayaklarının ucuna bakarak) Ben onu hiç görmedim, dedi.

Baba (Ahmet Bey): Oğlum, hani geçen hafta almıştım, siyah ve yeşil çizgileri vardı.

Ahm et Bey: Ne kadar da hoşuma gidiyordu, üstelik ona bayağı para ödemiştim.

Anne (Necla Hanım): Ahmet Bey! Ben geçen gün o kravatı diğerlerinin yanına asmıştım.

Kız kardeş (Afife) : Abi, sen o kravatı geçen gün. "Takmıyor muydun?", diyecek oldu.

Ali: (Afife'nin sözünü keserek) Sen her konuya karışma, o benim mavi kravatımdı!

Ahm et Bey: Bakın çocuklar, içinizden biri bu kravatımı almış ve istemeden

67

zarar vermiş olabilir. Bunu bana söylerse bir çaresine bakarız...

Ali: (sürekli önüne bakıyor, aklından bin bir fikir geçiyordu. Şimdi babasına; "Evet, ben kravatını taktım ve okula gittim ama okulda farklı kravat takmak yasak olduğundan müdür yardımcısı Selim öğretmen benden kravatı aldı!" nasıl derdi?

Afife:

Ali:

Necla Hanım (Çalan telefona cevap veriyor):

Ahmet Bey (telefonda):

Afife:

Necla Hanım:

Ali:

Ahmet Bey:

Ahmet Bey:

Ali:

Ali:

Necla Hanım:

Ali:

Ahmet Bey:

Ali:

Ahmet Bey:

68

Tablo 2.2

C. Hedef Davranış Gelişim Ölçeği

Adı: Soyad Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Yalanın söylememin

sorunlarımı çözmeyeceğini bilirim.

2 Yalan söyleyeni Allah ve Rasulü'nün sevmeyeceğini bilir, buna göre davranırım.

3 Dürüstlüğün bana her zaman fayda vereceğine inanırım.

4 İnsan ve hayvanlara zarar verecek nesneyi ortadan kaldırırım.

5 Bir yanlışlık yaptığımı fark ettiğimde düzeltirim.

6 Zarar göreceğimi bilsem de doğruyu söylerim.

7 Verilen bir sırrı zorda kalsam da saklarım.

8 Kendi çıkarlarım için hiç kimseyi aldatmam.

ÖĞRETMENİN GÖZLEMİ ToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Yalan söylemenin kendine

ve yakınlarına vereceği zararı bilir.

10 Yaptığı yanlışı, ceza alacağını dahi bilse kabul eder.

11 Diğer insanların ve canlıların zarar göreceği işi yapmaz.

12 Arkadaşları ona her bakımdan güvenirler.


GENEL TOPLAM PUAN

ı:

69

3) ADALETLİ, ÖLÇÜLÜ OLMAK VE HAKÇA DAVRANMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî

değer

Adaletli, ölçülü olmak ve hakça davranmak

Ön değerlendirme Hedef davranış gelişim ölçeği ön uygulama

Kazanımlar Haksızlığa uğradığında kendi hakkını arar.

İnsanlarla ilişkilerinde hakça davranır ve ölçülü olur.

Hak ve sorumluluklarını bilir, buna göre davranır.

Temel Beceriler Hakkını savunmak, haddi aşmamak, hak hukuk

gözetmek

Hedef Kitle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf

öğrencileri)

Öğretim Teknikleri

ve Uygulama

Süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf



Öğrenme alanları Din ve Kültür

Hz.Muhammed

Kur'an ve Yorumu

Kur'an ve Yorumu

İbadet

Ünitelerle eşgüdüm

Aile ve Din

Hz. Muhammed

ve Aile hayatı

Kur'an'ıntemeleğitici

nitelikleri

Kur'an'da Akıl ve Bilgi

Zekât, Hac ve Kurban

İbadeti

Materyaller * Hadise yorumlama için hazırlanmış metin

* Yaparak Öğrenme için hazırlık metni ve faaliyet taslağı

ve sorular

* Fotoğraf yorumlama için seçilmiş uygun fotoğraf(lar)

ve sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe uygun bir "kurgu başlangıcı"

ve kalem kâğıt

Son değerlendirme Hedef davranış gelişim ölçeği son uygulama ve

düzeltmeler

70


(örnek metin)

Hakkı gözetmek, lâyık olana hak ettiği şeyi vermek, haksızlıktan

kaçınmak, herkese hakça davranmak anlamlarına gelen adalet sıfatı

Peygamberimizde en mükemmel şekliyle vardı.

İslâmiyet' ten önce Arapların zengin, soylu ve güçlü olanları, toplum

içinde kendilerini ayrı ve üstün bir sınıf sayarlardı. Halka, özellikle kimsesiz ve

fakirlere uygulanan kanunların kendilerine de uygulanmasına razı olmazlardı.

İşledikleri suçtan dolayı ceza çekmeyi utanç verici kabul ederlerdi.

* Toplumumuzda da böyle kendisini, diğer insanlara zulmetme

hakkına sahip gören kişiler var mıdır?

Bir keresinde, Mahzumî sülâlesinden asil bir aileye mensup bir kadın

hırsızlık yapmıştı. Bu yüzden Kureyş kabilesi, haksız yere bir başkasının

malını çalsa bile bu kadının ceza görmesini istemiyorlardı. Peygamber

Efendimizin böyle bir adaletsizliği kabul etmeyeceğini ve bu kadına İslâm'ın

uygun gördüğü en uygun cezayı vereceğini de biliyorlardı. Bu yüzden onun

çok sevdiği ve hatırını hiç kıramayacağı Usame'yi bir aracı olarak Peygamber

-sallellâhü aleyhi ve sellem-'e gönderdiler. Usâme'den Peygamber Efendimize

yakınlığını kullanmasını ve hırsızlık yapan kadının ceza almamasını

sağlamasını rica ettiler.

* Hırsızlık yapan, zengin ve asil kadın değil de fakir biri olsaydı

Kureyşliler ne yaparlardı?

Usâme ise tereddütlü idi. Allah Resûlü'nden bu kadının affedilmesini

istemekle doğru bir şey yapmış oluyor muydu, bilemiyordu. Allah Rasûlü'nün

yanına gitti ve isteğini söyledi.

* Peygamber Efendimiz bu durumda ne cevap vermiş veya ne

yapmış olabilir?

71

Fakat Usame'nin kendisine getirdiği teklif Allah'ın asla razı olmayacağı

ve kendisinin de göz yumamayacağı bir işti. Peygamberimiz bu istek

karşısında üzülmüştü. Memnuniyetsizliği yüzünden anlaşılıyordu. Usâme'ye

dönerek şöyle buyurdu:

— Bugün artık kendi medeniyetlerinden hiç bir eser kalmamış eski

milletler ve İsrailoğulları halkı işte böyle taraf tutmuşlardı. Onlar bu yüzden

karakterlerini kaybettiler ve tarih sahnesinden yok olup gittiler. Çünkü onlar

suç işleyen fakir ve zayıf kişilere en ağır ve şiddetli cezaları verirlerdi. Fakat

nüfuzlu ve zengin kimselere en büyük suçu işleseler bile ceza vermezlerdi.

* Usâme bu sırada hangi duygular içinde olabilir?

— Ey Üsâme! Şayet kızım Fâtıma aynı suçu işleseydi, ona da gereken

cezayı hiç tereddüt etmeden verirdim."124

* Peygamber Efendimiz Üsâme'nin teklifini kabul etseydi nasıl

sonuçlar ortaya çıkardı?

Peygamberimiz hak, hukuk ve adalet konusunda kendisini kimseden

ayrı tutmazdı. Herhangi bir konuda kendisine farklı bir muamele yapılmasını

ya da ayrıcalıklı davranılmasını kabul etmezdi.

Bir seferinde savaşta ele geçen ganimet mallarını savaşa katılanlar

arasında paylaştırıyordu. Büyük bir itiş kakış yaşanıyordu. Herkesten ayrı bir

ses yükseliyordu. Bu karışıklık ortamında oradakilerden birisi ganimet

mallarını görebilmek için Peygamberimizin sırtına çıkar gibi üzerine

abanmıştı. Peygamberimiz, bu karışıklığa mâni olmak istiyordu. Üzerine

yaslanan adama elindeki ince hurma çubuğuyla, kenara çekilmesini işaret

etmek istedi. Bu esnada çubuğun uç kısmı yanlışlıkla adamın yüzünü çizdi.

Allah Rasulü bunun farkına varınca çok üzüldü. İstemeyerek de olsa bir

insan ı n can ı n ı acı tm ı ştı .

* Peygamber Efendimiz bu durumda ne yapmış olabilir?

124 İbn Mâce, Hudûd, 6 / 2547

72

Hemen elindeki çubuğu o kişiye uzattı ve:

—İşte çubuk, işte yüzüm! Gel, sen de benim yüzümü çiz, benden

hakkını al, dedi.

* Yüzü çizilen adamın yerinde siz olsaydınız ne yapardınız?

Allah Rasulü'nü canından çok seven sahabe, peygamberimize "Böyle

bir şeyi ben size nasıl yaparım" der gibi tebessüm ederek:

— Ey Allah'ın Rasulü, hiç önemli değil, ben size hakkımı helâl

ediyorum, dedi.125

* Size biri istemeden zarar verse ve özür dilese onu affeder

misiniz?

Bunun üzerine Sevgili Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem-:

— 'Gerçek müslüman, elinden ve dilinden diğer insanların zarar

görmediği kimsedir', buyurarak kul hakkına ne kadar çok dikkat etmemiz

gerektiğini hem davranışıyla, hem de sözüyle öğretmiş oldu.

* Bir kişinin elini, yoksa dilini mi muhafaza etmesi daha zordur?

Niçin?

Sevgili Peygamberimiz, kul hakkı konusunda hangi din ve mezhepten

olursa olsun insanlar arasında ayırım gözetmezdi.

Ebu Hadrad adlı sahabî, bir Yahudi'den bir miktar borç para almıştı.

Borcunu ödemek için söz verdiği süre dolmuştu. Alacaklı adam Ebu

Hadrad'dan ısrarla borcunu ödemesini istiyordu. Ebu Hadrad ise oldukça fakir

biriydi. Kendisinin borcunu ödeyebilecek parası da yoktu. Hatta giyeceği

elbiselerden başka sahip olduğu hiçbir eşyası veya malı da yoktu.

* Bu durumda Ebu Hadrad'ın yapması gereken en doğru

davranış nedir?

125 Ebu Dâvud, Diyât, 15; Nesâi, Kasâme, 20

73

Ebû Hadrad, borcunu ödemek için alacaklı adamdan süreyi biraz

uzatmasını istediyse de, o buna razı olmadı.

* Bu durumda alacaklının yapması gereken en doğru davranış

sizce nedir?

Alacaklı Yahudi Ebu Hadrad'ı kolundan tutup Hz. Peygamberin

huzuruna getirdi ve alacağını Hadrad'dan almasını istedi.

* Peygamber Efendimiz buna nasıl bir çözüm bulmuş olabilir?

Peygamber Efendimiz, eğer yanında verebilecek parası veya malı olsa

hemen ona verecekti. Fakat kendisinde de yoktu. Peygamber Efendimiz Ebu

Hadrad'a döndü ve:

— Bu adama borcunu ne ile ödeyeceksin? dedi. Ebu Hadrad

mahcuptu boynunu öne eğdi.

— Ey Allah'ın Rasulü! Bu adama borcumu ödeyebilecek ne param ne de

malım var. Yakında yapılacak Hayber savaşından sonra mal sahibi olursam

hemen öderim, dedi.

Yahudi bundan memnun kalmamıştı ve alacağını hemen almakta

diretiyordu. Sonunda Peygamberimiz bu fakir sahabîye:

* Peygamber Efendimiz, Ebu Hadrad'dan ne yapmasını istemiş

olabilir?

— Elbiselerinden bir kısmını sat ve borcunu öde, dedi.

Ebu Hadrad gitti ve üzerine giyecek elbisesi dışında bütün kıyafetlerini

sattı ve borcunu ödedi.

Peygamberimiz, adaleti eksiksiz uygularken, insanlar arasında din ve

inanç farkı gözetmezdi. Hak sahibi bir Yahudi, bir Hıristiyan veya bir

Müslüman da olsa hakkı alır, hak sahibine verirdi.

74

* İnsanlara hakça ve adil davranmak için onların hangi dinden

olduğunun bir önemi var mıdır?

Sevgili Peygamberimiz hayatı boyunca kimseye haksızlık yapmadığı

gibi daima haksızlığa uğrayanın yanında olmuştu. Hayatı boyunca her işte

adaleti sağlamaya çalışmış ve ölçülü olmuştu. Rabbine kavuşmadan ve bu

dünyadan ayrılmadan önce son bir kez sahabeleri ile vedalaşmak,

helâlleşmek istedi. Öbür âleme, Rabbinin huzuruna üzerinde bir kul hakkı

olduğu halde gitmek istemiyordu. Sahabelerini topladı ve onlara şöyle

konuştu:

— Şayet içinizden birinize karşı bir hatam olduysa; sizden birinin

canına, malına, veya şerefine, herhangi bir şekilde zararım dokunmuşsa

benden hakkını alsın. Eğer birinizi maddi veya manevi olarak incittiysem,

gelsin benden hakkını istesin! Ona da hakkını vereyim!126

* Bir işte insanların hakkını vermek mi, yoksa kendi hakkını

aramak mı daha önemlidir?

Peygamber Efendimiz, hayatının son anlarında bile adaletin yerini

bulmasını istiyordu. Üzerinde, kimsenin bir hakkının kalmasını istemiyordu.

* Toplumumuzda hakkın ve adaletin yerleşip yaygınlaşması

için, üzerimize düşen görevler nelerdir?


Biz, daha dünyaya gelmeden önce bizim için çalışmaya başlayan,

doğduğumuz zamandan itibaren bizim için hiçbir fedakârlıktan geri kalmayan

anne babamızın üzerimizde çok hakları vardır. Ne yaparsak yapalım yine de

onların hakkını ödeyemeyiz.

126 İbn-i Hanbel, 3/ 400

75

Peygamberimiz, herkese anne babaya saygı göstermesini ve onlara

saygı göstermesini tavsiye etmiştir. O, aciz ve çaresiz durumda olanlara

acıyıp yardım edenlerin ve anne babasına isteyerek hizmet edenlerin Allah

Teâlâ'nın özel koruması altında olduğunu ve onları cennetine koyacağını

müjdeliyor. Anne babasına itaat ve hizmet etmeyen ve onların haklarına

riayet etmeyenlerin yüzüne Alla Teâlâ'nın kıyamet günü bakmayacağı, böyle

kimselerin cennete de giremeyeceği hususunda bizi uyarıyor.127

Bizlerin anne babamızın kıymetini daha iyi anlamamız için Sevgili

Peygamberimiz şöyle buyuruyor: Cennet, çocuklarına çok emeği geçen

kadınlar olan, annelerin ayağı altındadır.128 Çocuklarının üzerine hakkı olan

babalar ise Cennet'in orta kapısıdır. Öyleyse bu kapıya sahip çıkın.129 Allah'ın

bir kişiden memnun olması, babasının o kimseden razı olmasına bağlıdır.130

Böylece, adeta Cennet'in anahtarlarının anne babamızın elinde olduğunu ve

Cennet'e gitmeyi arzu ediyorsak onlardan asla vazgeçemeyeceğimizi bize

öğretmiştir.

Eğer biz Peygamber Efendimizin tavsiye ve uyarılarına uyarsak hem

anne babamızın kıymetini daha iyi anlar, hem de onlara daha güzel bir evlat

olur, onları sevindiririz. Böylece biz de onlara karşı sorumluluğumuzu yerine

getirmenin huzuru ve mutluluğunu yaşarız.

Buna göre anne babamızın bizim üzerimizde ne kadar çok hakkı olduğu

anlamak ve onlara karşı vazifemizi yerine getirmek için bir hafta boyunca

şunları yapalım.

■ Hem annemizin hem babamızın bizim yapmamızdan en çok

hoşlandığı bir işi yapalım, yapmamızdan hiç hoşlanmadığı bir işi de

terk edelim.

■ Annemizin en çok ihtiyaç duyduğu zaman, ona yardım edelim.

Meselâ, kahvaltı hazırlayabilir veya sofra kurmaya yardım edebilir,

evi süpürüp temizleyebilirsiniz...

127 Nesâî, Zekat 69128 Aclûnî, Keşfu'l-Hafâ, Kahire, 1351/1932, I, 335, No: 1078129 Tirmizî, Birr, 3130 Tirmizî, Birr, 3

76

■ Aynı şekilde babamızın bize ihtiyaç duyduğu bir zamanda ona

yardım edelim. Meselâ babanızın ayakkabılarını boyayabilir,

gömleğini ütüleyebilir veya ona bazı tamir işlerinde yardım

edebilirsiniz...

■ Anne babamızla ilişkilerimizde, "Acaba Peygamber Efendimiz benim

yaşımdayken anne babası hayatta olsaydı, onlara nasıl davranırdı?"

şeklinde düşünerek hareket edelim.

■ Bir seyyar satıcının yarım saat içinde neler yaptığını gözlemleyelim.

Bunları yaptıktan sonra aşağıdaki sorulara cevap veriniz.

1. Ütü yapmanız, kahvaltı hazırlamanız ne kadar zamanınızı aldı?

Tahmin ettiğinizden daha kolay mı, yoksa zor muydu?

2. Anneniz, sizin için katlandığı zorluklar karşılığında sizden ne

bekliyor?

3. Acaba anneniz her gün sizin için ömründen kaç saati harcıyor?

4. Annenizin üzerinizdeki hakkını ne yaparak ödeyebilirsiniz?

5. Seyyar satıcı malını satıp para kazanabilmek için neler yaptı?

6. Babanız ve anneniz, aileniz için para kazanırken ne kadar yoruluyor

ya da zorlanıyor?

7. Acaba babanız her gün ömründen kaç saatini sizin için harcıyor?

8. Babanızın hakkını ancak ne yaparsanız ödeyebilirsiniz?

9. Çevremizde başka kimlerin sizin üzerinizde hakkı var?

77



1. Yukarıdaki fotoğraflarda neler görüyorsunuz?

2. Birinci fotoğrafta bir haksızlığa konu olabilecek davranış görüyor

musunuz?

3. İkinci fotoğrafta bir haksızlığa konu olabilecek davranış görüyor

musunuz?

4. Su için saatlerce sıra bekleyen bu insanlar arasından biri sırasını

beklemeden öne geçse ne tür olaylar meydana gelirdi?

5. İkinci fotoğrafta adaletsizliğe konu olan durumun çözümü için ne

yapılmalıdır?

6. Birinci fotoğrafta kuyruktakiler arasında adaletsizliğin çözümü

için neler yapılabilir?

7. İnsanların elinden hakkını almak, onlara zulmetmek nasıl

sonuçlar ortaya çıkarır?

8. Birinci ve ikinci fotoğraflara birer başlık koysaydınız ne derdiniz?

9. Birinci fotoğrafta sıra bekleyenlerden biri olsaydınız; önünüze

geçmeye çalışan kişiye nasıl tepki verirdiniz? Bu adil bir çözüm olur

muydu?

10. Peygamber Efendimiz, ikinci fotoğraftaki haksızlığı ortadan

kaldırmak için ne derdi? Ne yapardı?

11. Son bir hafta içinde adaletli ve hak hukuk gözeten biri

olduğunuzu gösteren hangi davranışları yaptınız?

78

E. Yaratıcı Yazma

Yirmi yıl sonra nasıl bir anne-baba olmayı istersin?

Öğretmen, öğrencilerden yirmi yıl sonra bir anne veya baba olmayı

hayal etmelerini ister. Öğrenciler, olmayı hayal ettikleri bu anne-babanın ve

aile ve iş hayatında kul hakkını gözeten, görev ve sorumluluklarını bilen

insanlar olabilmeleri için neler yapmaları gerektiğini düşünürler. Sonra

öğrencilerden hayal ettikleri kişiliğin hangi adalet ve hakkaniyet özelliklerine

sahip olmaları gerektiğini sebepleriyle birlikte yazmalarını ister.

Ben bir anne / baba olduğum zaman;

Eşime şöyle davranırdım:

Çünkü:

Çocuklarıma şöyle davranırdım:

Çünkü:

İş arkadaşlarıma şöyle davranırdım:

Çünkü:

79

Tablo 2.3

D. Hedef Davranış Gelişim Ölçeği

Adı: Soyadı:____________ ı___________ Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Haksızlığa uğradığımı

anladığımda hakkımı savunurum.

2 insanların fakir veya zengin olduğuna bakmaksızın eşit değer veririm.

3 Benim için olumsuz neticesi olsa bile haklının yanında olur, onu savunurum.

4 Sıra beklenerek yapılan işlerde kimsenin hakkını almamaya özen gösteririm.

5 Haksızlık yapan birini gördüğümde rahatsız olurum.

6 Bana emeği ve hizmeti geçen kimselere teşekkür eder, haklarını helal etmelerini isterim.

7 Arkadaşlarımla birlikteyken diğer arkadaşlarımın arkasından konuşmam.

8 Anne-babamın benim üzerimdeki hakkını ödememin hiç de kolay olmadığını düşünürüm.

ÖĞRETMEN GÖZLEMİ ToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Hak ve haksızlığı ayırt eder.

10 Bir olayda haklı olanın hakkını savunur.

11 Arkadaşlarının hakkını almamaya özen gösterir.

12 Anne-baba ve öğretmenlerine saygı ve sevgide kusur etmez.


GENEL TOPLAM PUAN

80

4) SORUMLULUK SAHİBİ OLMAK

A. Planlama

Tem e l ah lâ k î d eğ e r Sorum luluk sahibi olmak


K azan ım la r Ailesine ve çevresine karşı görev ve sorumluluklarını

yerine getirir.

Yaratıcısına karşı vazifesini yerine getirme bilincine

sahiptir.

Her türlü hak sorumluluklarının farkında olur ve gereğini

yerine getirir.

T em e l B ece rile r Hak ve görevlerini bilmek

Kimseye yük olmamak

İyi bir vatandaş olmak

H ede f K itle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf

öğrencileri)

Ö ğre tim Tekn ik le r i ve

U ygu lam a süre le ri

Hadise YorumlamaV' 20'

Yaparak

Öğrenme✓ 10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama' 20'

Yaratıcı

YazmaV 10'+20'

Din Kül. Ve Ah. Bil. 4. sınıf 5. sınıf 6 . sınıf 7.sınıf 8.sınıf

Ö ğ renm e a lan la rı Hz.Muhammed

İbadet İbadetKur'an ve Yorumu

Kur'an Ve Yorumu

Ü n ite le rle eşgüdüm Hz.Muhammed'i

tanıyalım

İbadetkonusundabilgilenelim

Namazİbadeti


İslâmDüşüncesinde

Yorumlar

M ate rya lle r *Hadise yorumlama için hazırlanmış metin

*Yaparak Öğrenme için hazırlık metni, faaliyet taslağı ve

sorular

*Fotoğraf yorumlama için seçilm iş uygun fotoğraf(lar) ve

sorular

*Yaratıcı yazma için hedefe uygun "tamam lanmam ış bir

hikâye" ve kalem ile kâğıt

Son d eğe r lend irm e Hedef davranış gelişim ölçeği son uygulama ve

düzeltmeler

81


(Örnek Metin)

Peygamber Efendimiz, gerek evindeyken gerekse halkın yanındayken

kendisine fazla hürmet gösterilmesine ve kendi işlerinin başkaları tarafından

yapılmasına müsaade etmezdi. Özellikle dışarıdan eve geldiğinde kimsenin

rahatsız olmamasını ister; kendisine yardımcı olmak için evdekilerin

koşuşturmasını istemezdi.

Bir gün sahabiler Allah Rasulü'nün ev işleri hususunda nasıl hareket

ettiğini merak ettiler. Hanımı Hz. Âişe'ye:

— Allah Rasulü evde hangi işleri yapardı? diye sordular. Hz. Âişe şöyle

anlattı:

* Peygamberimiz evinde hangi işleri yapıyor olabilir?

— O, elbisesinin söküğünü kendisi diker, yamasını kendisi yapar;

ayakkabısını da kendisi tamir ederdi. Çoğu zaman koyunların sağılmasını bize

bırakmadan yapardı. O'na ihtiyaç duyduğumuz zaman da bize ev işlerinde

yardımcı olurdu. Çarşıya pazara alış veriş yapmaya gider ve pazar yükünü

kendisi taşırdı. Kendisine yardımcı olmaya çalışan arkadaşlarına "Müsaade

ediniz, eşyamı ben taşıyayım!" derdi.

Kendi işini kendisi görmesi ve sorumluluklarını yerine getirmesi

hususunda Allah Rasulü çok hassastı. Ebû Hureyre bir hatırasını şöyle

anlatıyor:

— Bir gün Efendimiz ile çarşıya gitmiştim. Peygamberimiz pazardan

erzak gibi malzemeler satın aldı ve geriye döndü. Ben hemen koştum,

elindekileri alıp taşımak istedim, çünkü onun yorulmasını istemiyordum.

Bunun üzerine bana şöyle dedi:

* Peygamber Efendimiz Ebû Hureyre'ye ne cevap vermiş

olabilir?

82

— Herkes kendi sorumluluğunu yerine getirmeli. Onun için, bir kişinin,

eşyasını kendinin taşıması daha uygundur. Ancak taşıyamayacak kadar

güçsüz, yorgun veya hasta olursa, müslüman kardeşleri ona yardım etmeli,

buyurdu.131

Ekip halinde, yardımlaşarak iş yapılması gerektiği zaman:

—Siz çalışıp da yorulmayın biz sizin yapacağınız işi yaparız diyen

sahabilerine;

* Size birileri bu teklifi yapsaydı ne cevap verirdiniz?

— Sizin benim işimi de yapabileceğinizi biliyorum. Fakat ben, size göre

imtiyazlı (ayrıcalıklı) bir durumda bulunmaktan hoşlanmıyorum. Çünkü Allah

Teâlâ kulunun, diğer insanlar arasında ayrıcalıklı durumda olmasını sevmez,

buyurdu.132

Sevgili Peygamberimiz kendi mesuliyetlerini yerine getirme konusunda

son derece duyarlı olduğu gibi, kendi aile fertlerinin de üzerine düşen

sorumluluklarını eksiksiz yerine getirmelerini isterdi.

Fatıma, peygamberimizin çok sevdiği en küçük kızıydı. Küçük yaşına

rağmen buğday ve arpa öğütmek için değirmene giderdi. Değirmen taşını

çevirmek ise oldukça zor ve yorucu bir işti. Bu yüzden Fâtıma'nın elinde

yaralar oluşmuştu. Fatıma'nın yaptığı işler bununla da kalmıyor sırtında kırba

ile eve su taşıyordu. Bu yüzden taşıdığı su kabının ipi boynunu incitmişti. Evi

silmek, süpürmek sorumluluğu da onun üzerinde olduğundan akşam olunca

üstü başı toz toprak içinde iyice bitkin düşüyordu.

* Bu şartlarda Fatıma neler düşünüyor olabilir?

* Sizin de yerine getirmekte zorlandığınız sorumluluklarınız var

mı?

131 Tirmizî, Şemail, 57; Heysemî, V, 122132 Kastallânî, el-Mevâhibü'l-Ledünniye Tercemesi, trc.Turgut Ulusoy, İstanbul 1984; c.I, s.385

83

Fâtıma babasının kendisini çok sevdiğini ve onu hiç kırmayacağını

biliyordu. Babasından kendisine bu işlerde yardım edecek, yükünü

hafifletecek bir hizmetçi tutmasını isterse kabul edeceğini düşünüyordu.

Fakat bir taraftan da ya kabul etmezse diye endişe ediyordu. Nihayet isteğini

söylemeye karar verdi. Babasının yanına geldiğinde, biraz da çekinerek

yüzüne baktı. Peygamberimiz:

—Kızım bir ihtiyacın mı var?" diye sordu. Fâtıma yine sustu cevap

veremedi.

* Fatıma o anda neler düşünmüş olabilir?

Bu arada oraya gelen Hz. Ali Fatıma'nın imdadına yetişti:

- Efendim! Fâtıma'nın değirmeni kullanmaktan elleri yara oldu, kırba

ile su taşımaktan da omuzları incindi. Ben de sizden bir hizmetçi istemesini

ve böylece biraz rahata kavuşmasını söyledim.

Bu sözler üzerine Allah Resülü'nün güler yüzü biraz ciddileşti. Yapılan

bu istekten memnun olmuş görünmüyordu. Fâtıma'ya dönerek:

* Siz olsaydınız böyle bir istek de bulunur muydunuz? Niçin?

* Peygamberimiz, kızına ne cevap vermiş olabilir?

—Kızım Fâtıma! Senden daha kötü durumda olanları ve daha çok

sıkıntı çeken insanların durumunu düşünmeni isterim. Allah'ın sana emrettiği

ibadetleri yerine getir. Ailenin işlerini özenle yap. Akşam olup da yatağına

yattığında, sana sağlık, afiyet ve bütün bu nimetleri veren Rabbine şükret.

O'nun yüceliğini tefekkür et. Bunları böylece bilip yapman senin için

hizmetçiden daha hayırlıdır, buyurdu.

Fâtıma yanlış bir istekte bulunduğunu anlamıştı. Ama bir kere olmuştu

işte... Elbette evinin bütün işlerinin sorumluluğu kendine aitti. Elbette üzerine

düşeni severek yerine getirecekti. Biraz yorulmaktan ne çıkardı...

Babasının yüzüne bakmaya cesaret edemeden:

84

— Ben, Allah'tan ve Allah'ın Rasulü'nden razıyım, dedi.133

* Fatıma bunları söylerken neler düşünmüş olabilir?

* Fatıma bundan sonrası için hangi kararı almış olabilir?

Fatıma bundan sonra ne kadar zor ve zahmetli işler yaptıysa da hiç

şikâyet etmedi.

Peygamber Efendimiz, Rabbine karşı kulluk mesuliyetini yerine

getirmede çok arzulu ve dikkatli idi. Tabiatta ağaçların yaprak açmasını,

yağmurların yağmasını, rüzgârların esmesini uzun uzun düşünür ve bunları

insanlara veren Rabbine çok şükrederdi. Rabbine ibadet etmek ve onunla

beraber olmak için özellikle geceleri yalnız kalmayı tercih ederdi. Tertemiz

kalbinden coşan duygularla ve gözyaşlarıyla kulluk vazifesini yerine getirirdi.

* Sizce sorumluluğun en önemlisi kime karşı olandır? Niçin?

Hz. Âişe annemize, sahabeler:

—Allah Rasulü'nde gördüğün en dikkat çekici hâli bize söyler misin?

Dediler. Âişe annemiz:

—Onun hangi hâli dikkat çekici değildi ki! dedi ve şöyle devam etti:

— Bir gece eve geldi, yatağa girdi ve çok geçmeden:

—Müsaade edersen kalkıp Rabbime ibadet edeyim." dedi. Ben de:

* Peygamberimizin, Rabbine ibadet etmek için hanımından izin

istemesi size ne düşündürüyor?

—Vallahi seninle beraber olmayı çok severim, ancak senin

hoşlanacağın şeyi daha çok severim, dedim. Bunun üzerine kalktı, abdest

aldı, sonra namaza durdu ve ağlamaya başladı. O kadar ağlıyordu ki

gözyaşları damla damla sakallarından göğsüne akıyordu. Sonra rükûa gitti,

133 Ebû Davud, Harac, 19-20

85

ağlamaya devam etti. Sonra secdeye vardı, secdede iken de ağladı.

Secdeden başını kaldırdı, hâlâ ağlıyordu. Bu duygulu ve kendinden

geçmişçesine namaz kılışı Bilal Habeşî mescide gelip sabah ezanını

okumasına kadar devam etti.

* Peygamber Efendimiz, o gece kimler için dua etmiş olabilir?

Bilâl, Allah Resûlü'nün ağladığını görünce yanına geldi ve:

— Ey Allah'ın Rasulü! Allah senin geçmiş ve gelecek bütün günahlarını

affettiği hâlde niçin bu kadar ağlıyorsun? diye sorunca Peygamberimiz:

— Ey Bilâl! Rabbimin bana vermiş olduğu bu nimetlere karşı O'na çok

şükreden bir kul olmayayım mı? Vallahi bu gece bana öyle bir âyet indirildi ki

onu okuyup da üzerinde düşünmeyen kimseye yazıklar olsun!" dedi.134

* Bizi Yaratan Allah'ımıza karşı hangi sorumluluklarımız vardır?

Ona şu âyet-i kerîmeleri okudu:

"Şüphesiz ki göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri

ardınca gelişinde, akıl sahipleri için Allah'ın birliğini gösteren deliller vardır.

Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken her ân Allâh'ı

zikrederler, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin tefekkür ederler

ve 'Rabbimiz! Sen bunları boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz, bizi

Cehennem azabından koru!'derler."135

* Şimdiden itibaren, sorumluluklarınızda daha çok dikkat

etmeyi düşündüğünüz hususlar var mı?


134 Buhârî, Tefsir, 48135 Âl-i İmrân 190-191

86

Allah Teâlâ insanları kendi işlerini görebilecek kabiliyet ve özelliklerde

yaratmıştır. Her ne kadar çocukluk yaşlarımızda anne babamızın çeşitli

işlerimizi görmesine ihtiyaç duysak da yaşımız ilerledikçe kendi işlerimizi

yapacak beceri ve tecrübeleri kazanırız. Böylece artık kimseye yük

olmamaya başlarız. Bir toplumda ve ailede her ferdin kendi sorumluluğunu

yerine getirmesi çok önemlidir. Çünkü bir kişinin sorumluluğunu yerine

getirmemesi durumunda, onun yapacağı işler diğerlerinin üzerine kalması

demek olur. Bu da diğer insanlara haksız yere sıkıntı vermek dolayısıyla kul

hakkına girmek demektir.

Özellikle kul hakkına çok saygı göstermemizi isteyen Sevgili

Peygamberimiz "Müslüman, dilinden ve elinden kimsenin zarar görmediği

kimsedir."136 demiştir.

Allâh Resûlü (sav) grup halinde yapılacak çalışmaların sadece birkaç

kişinin üzerine yıkılmasına da razı olmazdı. Sorumlulukların paylaşılmasını

isterdi. Ekip olarak bir iş yapılacağında hemen kendi vazifesini üzerine alır ve

en güzel şekilde yerine getirirdi.

Peygamber Efendimiz bir gün sahabilerle bir seyahat sırasında mola

verip yemek yiyeceklerdi. Bir koyun kesmeye karar verdiler. İçlerinden biri:

'Ey Allah'ın Resûlü, koyunu ben keserim.' dedi. Diğeri; 'Ey Allah'ın Resûlü,

yüzmesi de benim vazifem olsun.' dedi. Bir diğeri de: 'Pişirmesi de bana âit

olsun.' dedi. Efendimiz de:

— O hâlde odun toplama işi de bana âit olsun, dedi. Sahâbiler;

— Ey Allah'ın Resûlü! O işi de biz yaparız, sizin çalışmanıza gerek yok,

dedilerse de O:

— Sizin benim işimi de yapabileceğinizi biliyorum. Fakat ben, ayrıcalığı

olan ve bir sorumluluğu olmayan biri olmak istemem. Çünkü Allâh Teâlâ

kullarını, arkadaşları arasında böyle durumda olmasını sevmez,137 buyurdu.

136 Buhârî, Îmân, 4-5

87

Sevgili Peygamberimiz, ekip çalışmalarında herkesin sorumluluk

almasını ve aldığı sorumluluğu yerine getirmesini isterdi. Medine'de ilk Mescid

inşa edilirken bütün Müslümanlar hep birlikte sorumluluklarını yerine

getirmede örnek davranışlar sergilediler. Gündüz erkekler gece kadın ve

çocuklar malzeme taşıyıp inşaata yardımcı oldular.

Peygamber Efendimizin bu sorumluluk anlayışını öğrendikten sonra

kendimize göre Onu örnek almak için biz de bir hafta boyunca şöyle bir

çalışma yapalım:

■ Bugüne kadar evde bizim sorumluluğumuzda olan ve

yapabileceğimiz ama bugüne kadar annemizin yaptığı bazı işleri

(yatağımızı ve odamızı toplama, ütümüzü yapma, yemeğimizi

hazırlama ve temizlik gibi...) bir hafta boyunca biz yapalım.

■ Eğer kardeşimiz varsa onun bakım ve hizmetini yaparak, annemizin

yükünü paylaşarak hafifletelim.

■ Anne veya babamızın verdiği harçlıklardan bir kısmını biriktirelim.

Bu parayla mutfağımızın ihtiyacı olan bir şeyi (sebze, meyve, çay,

şeker vb.) evimizin bütçesi için babamızın yükünü paylaşarak ona

yardımcı olalım.

■ Hafta içi her gün 5 dakikamızı okul bahçemizin temizliği ve güzelliği

için ayıralım. Gördüğümüz ve alabildiğimiz çöpleri çöp kutusuna

atalım.

Bu hafta boyunca bunları yaptıktan sonra aşağıdaki sorulara cevap

veriniz.

1. Ev işlerinde annenize yardım ettiğinizde o size ne tür tavır ve

davranışlar gösterdi?

137 Kastallâni, a.g.e., c.I, s.385

88

2. Annenizin üzerindeki yükün, sorumluluğun azlığı veya çokluğuyla

ilgili daha önceki düşüncelerinizde bir değişme oldu mu?

3. Kardeşinizle özel olarak ilgilendiğinizde kendi çocukluğunuzda size

verilen emekle ilgili neler düşündünüz?

4. Eve gelirken mutfak için ne aldınız? Niçin onu tercih ettiniz?

5. Harçlığınızı biriktirerek evin mutfağına katkıda bulunmanız

babanızın davranış ve tutumlarını nasıl etkiledi?

6. Anne ve babanızın yerinde olsaydınız oğlunuz/kızınız (yani kendiniz)

hakkında neler hissederdiniz?

7. Okul bahçesindeki yere atılan çöpleri kaldırdığınız zaman

arkadaşlarınızın veya öğretmeninizin size karşı düşünce ve

davranışlarında değişme oldu mu?

89


1. Fotoğrafta neler görüyorsunuz?

2. Sizce bu çocuk, bu işi haftada kaç kez yapıyordur?

3. Onun evde yaptığı başka temizlikler var mıdır? Bunlar neler olabilir?

4. Çocuğa, böyle bir sorumluluk üstlenmek zor mu, yoksa kolay mı

gelmiştir?

5. Onun aile fertleri evdeki işleri aralarında ne şekilde paylaşmış

olabilirler?

6. Bu işin sorumluluğunu kim vermiş olabilir? Niçin?

90

7. Fotoğraftaki çocuk sorumluluğunu yerine getirmese ne olur?

8. Onun bu sorumluluğunu yerine getirmemesinden diğer aile fertleri

nasıl etkilenir?

9. Bir vatandaş olarak, çevrenizde kimlere karşı sorumluluklarınız vardır?

10.Peygamber Efendimiz'in aile fertlerine ve Rabbi'ne karşı

sorumluluğunda hiç kusur göstermemesi, onun nasıl bir anlayışa sahip

olduğunu gösterir?

11.Herkesin üzerine düşen sorumluluğu en güzel şekliyle yerine getirdiği

bir dünyada yaşasaydınız hayatınızda nasıl bir değişme olurdu?

E. Yaratıcı Yazma Çalışması

(Başlanmış hikâyeyi tamamlama)

Aşağıdaki hikâyeyi bütün aile fertlerinin mutlu olacağı şekilde tamamlayınız!

Ahmet ilköğretim 6. sınıfa devam etmektedir. Ahmet'in babası Halis Bey,

bundan altı ay önce bir trafik kazası geçirmiş ve yataktan kalkamaz duruma

gelmiştir. O artık bakıma muhtaçtır. Halis Bey, çalışamadığı için, aile maddi

bakımdan oldukça zor durumda kalmış, ellerinde avuçlarında artık para

kalmamıştır. Ahmet'in kız kardeşi Nesibe, henüz yedi yaşındadır ve okula bu

yıl başlamıştır. Annesi Hanife Hanım, hem ev işlerine bakmakta hem komşu

apartmanların merdivenlerini silmekte fakat ihtiyaçlarını karşılayacak parayı

kazanamamaktadır.

Ahmet, durumun farkındadır ve üzerine sorumluluklar düştüğünü

hissetmektedir. Hem para kazanmanın gereğini, hem de okuyup büyük adam

olmanın önemini fark etmektedir. Bir taraftan babasının da, kendisinin

bakımına ihtiyacı olduğunu ve kız kardeşi Nesibe'nin de kendi yardım ve

desteğine ihtiyaç duyduğunu bilmektedir...

91

Tablo 2.4

F. Hedef Davranış Gelişim Ölçeği

Adı:_____________ Soyadı: _̂_________________Sınıf / Numara:HEDEF DAVRANIŞLAR ö l ç ü t l e r PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Üstlendiğim bir sorumluluğu

yerine getiririm.

2 Yapmam gereken işi başkasına bırakmaktan hoşlanmam.

3 Grup çalışmalarında görevimi yapmadığımda bütün işin aksayacağını bilirim.

4 Toplu yapılan çalışmalarda kendi payıma düşeni yapmazsam kul hakkına gireceğimi düşünürüm.

5 Vazifem olan bir işi aksattığımda huzursuz olurum.

6 Toplumun zararına olacak yanlış bir olayı öğrendiğimde gerekli yerlere mutlaka haber veririm.

7 İbadetlerin Allah'ın bana verdiği nimetlere teşekkür olduğunu bilirim.

8 Anne-babamın ya da öğretmenimin verdiği görevi yaparken mutluluk duyarım.

Ö<ğRETMEN g ö z l e m i ToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

4

9Verilen görevi sorumluluk bilinciyle yerine getirir.

10Öğrenci olarak sorumluluklarının bilincindedir.

11Toplumsal görevlerinin farkındalığıyla hareket eder.

12İşbirliği gerektiren çalışmalarda üzerine düşeni yapar.


GENEL TOPLAM PUAN

92

5) YARDIMSEVER VE CÖMERT OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Yardımsever ve cömert olmak


Kazanımlar Sahip olduğu şeyleri başkalarıyla paylaşır.

Yardıma ihtiyacı olana yardım eder.

Hediyeleşmeyi sever.

Temel Beceriler Cömert ve fedakâr olmak, hediyeleşmeyi sevmek

Hedef kitle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf

öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

ÖğrenmeV 10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama20'

Yaratıcı

Yazma✓ 10'+20'


Öğrenme alanları İbadet Ahlâk Ahlâk İbadet İbadet

Ünitelerle eşgüdüm Temizolalım

Sevinç ve üzüntülerimizi

paylaşalım

Sakınmamızgereken

davranışlar

Ramazan ayı ve oruç

ibadeti

Zekât, hac ve Kurban

İbadeti

Materyaller *Hadise yorumlama için hazırlanmış metin


sorular

*Fotoğraf yorumlama için seçilmiş uygun fotoğraf(lar) ve

sorular

*Yaratıcı yazma için, hedefe uygun hayvanların

bulunduğu bir ortam ve " keşif ve tefekkür çizelgesi"

kalem ile kâğıt


düzeltmeler

93


(Örnek Metin)

Sevgili Peygamberimiz, insanların en cömerdi, fedakârı ve en

yardımseveriydi. O'nun cömertliği, elinde avucunda hiçbir şey kalmayıncaya

kadar vermek şeklindeydi. Fakirleşmekten aslâ korkmazdı. Sahabeleri onun

cömertliğini, "ondan bir şey istediğimiz zaman 'hâyır veya yok' dediğini hiç

işitmedik" diyerek anlatıyorlar.138

*Kendisinden istediğinizde sizi hiç geri çevirmeyen bir

dostunuz olsa onun hakkında ne düşünürdünüz?

Ne var ki bazen elinde verecek veya ikram edecek hiçbir şey kalmazdı.

Nitekim bir gün bir adam Peygamber Efendimize geldi ve:

— Ben, çok açım, dedi.

Bunun üzerine Allah'ın Rasulü evine, hanımına haber gönderdi ve

yiyecek bir şeyler göndermesini istedi.

Zaman kıtlık zamanıydı. O'nun evinde de yiyecek bir şey kalmamıştı.

Allah Rasulü'nün saygıdeğer hanımı:

— Allah'a yemin ederim ki, evde sudan başka bir şey yok, diye haber

gönderdi.

*Bu durumda Peygamber Efendimiz ne yapmış olabilir?

Peygamber Efendimiz, zor durumda olup da kendisinden yardım

isteyen bir kişiyi asla geri çevirmezdi. Misafirine sahip olduğu en güzel şeyleri

ikram etmek; çevresinde muhtaç durumda olan insanlar varken her şeyini

onlarla paylaşmak Onun en güzel hasletlerinden biriydi.

Peygamberimiz yanındaki arkadaşlarına dönerek:

138 bkz. Müslim, Fedâil, 56

94

— Bu gece bu şahsı kim evinde misafir etmek ister? dedi.

Medinelilerden biri:

— Ben misafir ederim, ey Allah'ın Rasulü! dedi ve o yoksulu alıp evine

götürdü. Eve geldiklerinde hanımına:

— Yanımdaki şahıs bu gece misafirimizdir. Evde yiyecek bir şey var mı?

Hanımı:

— Sadece çocukların yiyeceği kadar var, dedi.

* Bu durumda ne yapmış olabilirler?

* Siz olsaydınız ne karar verirdiniz?

Sahabi:

— Öyleyse sen çocukları biraz oyala. Sofraya gelip yemek isterlerse

uyut. Misafirimiz içeri girince de ben bir sebep bulayım, lambayı söndüreyim.

Sonra da sofrada onunla birlikte biz de yiyormuş gibi yapalım. Rabbimiz,

sevdiğimiz şeylerden Allah yolunda harcamamızı istiyor. Gerçekten iyi bir

insan olmak için fedakârlık yapmamız gerektiğini bildiriyor. Bizim yaptığımız

her iyiliği o görüyor, dedi.139

* Ev sahibi hanım bu arada neler düşünüyor olabilir?

Hanım, olan yiyecekleri çıkarıp, sofrayı hazırladı. Önceden anlaştıkları

gibi bir bahaneyle kandili söndürüp sofraya oturdular. Zaten az olan

yiyecekleri misafirlerine yetsin ve çok aç olan adamcağızın karnı doysun diye

onunla birlikte yermiş gibi yaptılar. Böylece misafir karnını doyurdu. Onlar da

çocukları ile birlikte aç olarak yattılar ve öylece sabahladılar.

*Bu sahabe ailesi, fedakârlık yaparken en çok hangi hususta

zorlanmış olabilir?

139 Âli-İmrân, 92

95

Ertesi gün misafirlerini güler yüzle uğurladılar. Ertesi sabah o sahâbî,

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in yanına gitti. Peygamber Efendimiz

onu görünce gülümsedi ve:

— Bu gece misafirinize yaptığınız cömertlik ve fedakârlıktan Allah Teâlâ

memnun oldu,140 buyurarak şu âyet-i kerîmeyi okudu:

"Kendileri ihtiyaç içinde oldukları halde yemeklerini yoksula, öksüze ve

esire verirler ve onlara: 'Bu yemeği size Allah rızâsı için yediriyoruz. Sizden

bir karşılık ve teşekkür beklemiyoruz. Biz Rabbimizin, sıkıntı ve dehşet dolu,

kıyamet gününden korkarız', derler. Allah da onları o günün korkusundan

korur. Yüzlerine parlaklık, gönüllerine sevinç verir."141

*Kendi ihtiyacı olduğu halde elindekini başkalarına veren

kimse, yardım ettiği kişi için neler hisseder?

Sahabî çok sevinçli ve neşeliydi. Adeta yüzünde güller açmıştı. Çünkü

yaptıkları fedakârlıktan Allah râzı olmuştu, üstelik Allah'ın elçisi kendilerini

övmüştü. Kendi kendine, 'aynı durumda kalsam, kendim aç bekler yine

elimdekini veririm' diye düşündü. Yüzü gülüyordu, kalbi huzur doluydu.

* Siz hiç kendinizin ihtiyacı olduğu halde, bir şeyi kendinizi

düşünmeden başkasına verdiğiniz oldu mu?

Sevgili Peygamberimiz, hayatı boyunca sahabelerine cömertlik ve

yardımseverlikte en güzel örnek olmuştu. O, yatağından kalkamayacak kadar

hasta olduğu, vefatına yakın günlerde bile düşündüğü insanlar vardı.

* Peygamber Efendimizin çok hasta iken kimleri düşünüyor

olabilir?

Gönüller Sultanı Efendimizin, hayatının son günleriydi. O yine de fakir

komşularını düşünüyordu. Sahip olduğu son altı yedi dinar parayı hanımı Hz.

Âişe'ye fakirlere dağıtmasını tembihledi.

140 Buhârî, Menâkıbü'l-Ensâr 10; Müslim, Eşribe 172-173141 el- İnsan, 8-11

96

* Peygamber Efendimiz ölmeden önce hangi düşünceyle bütün

parasını fakirlere dağıtmak istemiş olabilir?

Hz. Âişe ise Efendimizin hastalığıyla meşgul olup, telâş içinde

sorumluluklarını yerine getirmeye çalıştığından bu paraları ihtiyaç sahiplerine

ulaştırmaya fırsat bulamadı. Peygamber Efendimizin hastalığı zaman geçtikçe

ağırlaşıyordu. O gün Kâinatın Efendisinin dünyadan ayrılacağı ve çok sevdiği

Yüce Rabbine kavuşacağı gündü. Biraz gücünü toparlayıp Hz. Âişe'ye baktı

ve:

—Dinarları ne yaptın? Fakirlere dağıttın mı?" dedi. Hz. Âişe işlerinin

yoğunluğundan bunu unutuvermişti:

—Hayır! Vallahi senin hastalığın sebebiyle başka hiçbir şeyle

ilgilenemedim, dedi. Peygamber Efendimiz paraları kendisine getirmesini

istedi ve avucuna aldı:

* Bu durumda Peygamber Efendimiz ne yapmış olabilir?

— "Allah'ın Rasulü Muhammed, bu dinarlar yanındayken ölerek, Allah'a

kavuşmayı, arzu etmez!" buyurdu. Paranın hepsini fakir ailelerden beşine

bölüştürdü. Hz. Âişe de paraları hemen o ailelere gönderdi ve Efendimizin

isteğini yerine getirdiğini, kendisine haber verdi. Sevgili Peygamberimiz:

- İşte şimdi rahatladım, buyurdu ve tekrar uyudu.142

Peygamber Efendimizin cömertliğini bir nesneye benzetmek

isteseydiniz neye benzetirdiniz? Niçin?


Sevgili Peygamberimiz, Müslümanların birbiriyle yardımlaşmasından

çok hoşlanırdı. Sahabelerinden parasını veya bir malını diğerleriyle

paylaşanları gördüğünde çok sevinirdi. Daima cömertliği tavsiye eder,

142 İbn-i Hanbel, VI, 104

97

cimriliğin çok kötü bir huy olduğunu söylerdi. Arkadaşlarına sık sık hediyeler

verir ve onları da hediyeleşmeye teşvik ederdi. Bir defasında şöyle buyurdu:

"Ey insanlar! Allah sizin için din olarak İslâm'ı seçti. Öyleyse

siz de İslâm'la olan arkadaşlığınızı, cömertlik ve güzel ahlâkla

süsleyin. Cömertlik bir ağaç gibidir. Kökü Cennet'te, dalları ise

dünyaya sarkmıştır. Her kim, o ağacın altında yaşar yani cömert

olursa, er veya geç o ağacın dallarından birine tutunur. Böylece o kişi

ağacın kökünün bulunduğu Cennet'e yükselir." 143

O zengin olsun, fakir olsun bütün sahabelerinin fedakârlık ve cömertlik

duygusunu tatmalarını isterdi.

"Hepiniz, gümüşünden, elbisesinden, bir ölçek bile olsa

buğdayından, hurmasından sadaka versin. Bunlara sahip

olmayanlarınız yarım hurma bile olsa sadaka versin." 144 buyururdu.

O bu sözleri söylerken bir adam, güçlükle taşıdığı ağır bir erzak torbası

getirdi. İnsanlar birbiri peşine akın edip mallarını infak etmek için sıraya

girmişlerdi. O kadar çok yiyecek ve giyecek bağışlanmıştı ki birikenler büyük

bir yığın oluşturdu. Resûl-u Ekrem Efendimizin memnuniyeti yüzüne

yansıyor, gözlerinin içi parlıyordu."

Cömertliğin ve fedakârlığın ne kadar gıpta edilecek bir güzel ahlâk

olduğunu anlatmak için şöyle buyurdu:

"Her gün sabahın erken vaktinde semadan iki melek iner.

Bunlardan biri: 'Ey Allah'ım! Malını cömertçe verene sen de kendi

hazinenden ver.' Diğeri ise 'Ey Allah'ım! Malını saklayıp vermeyen

cimriye sen de verme.' diye dua eder.

Allah Teâlâ ise kullarına şöyle seslenir: "Ey Âdemoğlu! Sen

malından cömertçe infak et ki ben de sana daha çok vereyim "145

143 Kenzu'l-Ummâl, 6/571144 Müslim, Zekât, 69

98

Peygamber Efendimizin bize müjdelediği cennete giden yola girebilmek

ve meleklerin bize dua etmesi için şunları yapalım. Böylece cömert olmanın

bize vereceği huzuru ve malımızı paylaşmanın mutluluğunu tadalım.

■ Çevremizde yardıma muhtaç insanlardan birkaç kişi belirleyelim. Bu

kişiler, yakın çevremizden (akraba, arkadaş vb.) veya uzaktan

olabilir.

■ Bir hafta boyunca harçlığımızın bir kısmını harcamayalım ve muhtaç

bir kimseye vermek üzere biriktirelim.

■ Evimizdeki meyve, tatlı gibi yiyeceklerden bir kısmını tespit

ettiğimiz bir kişiye vermek üzere ayıralım. Bunları yaparken anne

babanızdan yardım istemelisiniz.

■ Severek giydiğimiz veya kullandığımız eşyalardan bir kaçını ihtiyaç

sahiplerine hediye etmek üzere güzelce paketleyip hazırlayalım.

■ Bu biriktirdiğimiz parayı ve ayırdığımız yiyecekleri mahallemizde

veya civarımızda, belirlediğimiz bu aileye bizzat kendimiz onları

ziyaret ederek verelim. Bunu yaparken anne ve babanızdan veya

öğretmeninizden yardım istemelisiniz.

■ Severek giydiklerimiz arasından seçtiğimiz bir veya birkaç eşyayı da

çevremizde yaşayan ve bunlara ihtiyacı olduğunu düşündüğümüz

akranlarımıza güzelce paketleyerek hediye edelim.

Yukarıdaki işleri yaptıktan sonra duygu, düşünce ve

gözlemlerimizi aşağıdaki sorulara cevap vererek anlatınız.

1. Yardım etmek ve hediye vermek için seçtiğiniz kişilerin önemli

ortak özellikleri nelerdi?

145 Buhari, Zekat, 28

99

2. Vermeyi düşündüğünüz parayı biriktirirken ve eşyaları seçerken

neler düşündünüz?

3. Yardım yaptığınız kişiler ve hediye verdiğiniz kişiler size nasıl

davrandı?

4. Yardım yaptığınız ve hediye verdiğiniz kişiye karşı neler

hissettiniz?

5. Parayı ve eşyaları olmayanlarla paylaşmanız (infak etmeniz) sizi

maddi olarak zor duruma soktu mu?

6. Yardımlaşma ve hediyeleşme konusunda bundan sonraki

düşünceleriniz nelerdir?

D.Fotoğraf Yorumlama



1. Birinci ve üçüncü fotoğraftaki çocuklar arasında ne fark vardır?

100

1. İkinci ve dördüncü fotoğrafta gördüğünüz hayvanlar hangi

özellikleriyle insanlara faydalı oluyorlar?

2. Arının balını ya da bir ineğin sütünü vermek istemediğini hiç

duydunuz mu? Bunun sebebi ne olabilir?

3. İnsanlara birçok yönden faydalı olan bu hayvanlar, yaptıkları

fedakârlık karşılığında insanlardan bir beklenti içinde midirler?

4. Bu hayvanların içine karşılıksız verme (infak etme) duygusu nasıl

yerleşmiş olabilir?

5. Biz, birinci fotoğraftaki çocuğun ihtiyaç duyduğu şeylerin ne kadarına

sahibiz?

6. Hayvanların bize cömert olması kadar biz de bu çocuğa cömert ve

yardımsever olsaydık neler değişirdi?

7. Fotoğrafta gördüğünüz arılar ve inek, acaba elde ettiğinin ne kadarını

insanlarla paylaşıyor?

8. Biz bir insan olarak sahip olduklarımızın ne kadarını paylaşıyoruz?

9. Sizce resimlerdeki hayvanlar mı yoksa insanlar mı daha cömerttir?

Niçin?

10. Hayvanlardan daha akıllı ve mükemmel bir varlık olan insana

yakışan cömertlik ve yardımseverlik davranışları nelerdir?

11. Bir hafta boyunca ne kadar cömert, yardımsever ve fedakâr

olduğunuzu çevrenizdekilere gösterseniz, hafta sonunda günlüğünüze hangi

davranışları yazardınız?

E. Yaratıcı Yazma

(Hayvanları karakter özelliklerine göre değerlendirme)

Öğrenciler hayvanların tabii yaşayışlarını görebilecekleri bir ortamda

veya bir hayvanat bahçesinde bir süre hayvanları serbest olarak gözlem

101

yaparlar. Sonra ellerindeki tabloya göre hayvanları değerlendirerek notlar

verirler. Tabloda her hayvan için belirlenen her bir karakter için '10 puan'

üzerinden çeşitli notlar verirler. Mesela arı, çalışkanlık ve cömertlikten 10 tam

puan alırken; merhametli olmaktan 5 puan alabilir. Bir köpek vefalı ve akıllı

olmaktan yüksek puan alırken, sabırlı ve kanaatkâr olmaktan düşük puan

alabilir. Öğrenciler buna göre tabloda gösterilen hayvanlara her bir karakter

için not verir.

ŞEFKATLİ ve

MERHAMETLİ

YARDIM

SEVER

SABIRLI VEFÂKAR KANAATKÂR CÖMERT

ARILAR

KOYUNLAR

ATLAR

KÖPEKLER

KELEBEKLER

KARINCALAR

KUŞLAR

Tablo doldurulduktan sonra öğrenciler, her hayvan için kısa bir

değerlendirme yazısı yazarlar. Bu yazıda her hayvanın en çok hangi özelliğini

beğendikleri ve o hayvanın karakterinden en çok hangisine sahip olmak

istediklerini sebepleriyle birlikte anlatırlar. İsteyen öğrenciler yaptıkları

değerlendirmeleri ve yazdıkları yazıları sınıfta arkadaşlarıyla paylaşır.

102

Tablo 2.5


Adı:_______________ Soyadı:_____________________ Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ÖZ DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 İhtiyacı olana yardım

ettiğimde elimdekinin azalmayacağını düşünürüm.

2 Rahatım bozulacak olsa bile ihtiyacı olana yardım ederim.

3 Çevremdekilere yardım etmekten mutluluk duyarım.

4 Herkes birbirine yardım ettiğinde hayatın daha kolay olacağını düşünürüm.

5 Cömert insanların daha fazla sevilip sayıldığını düşünürüm.

6 Başkalarına yardım ederken, onlara kırıcı olmamaya dikkat ederim.

7 Elimdekini ihtiyacı olanlarla paylaştığımda Allah ve Rasulünün beni seveceğine inanırım.

8 Arkadaşlarımla hediyeleşirim.


Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

4

9 Çevresindeki kişilere yardım etmeye çalışır.

10 Yaptığı iyilikle gösteriş yapmaz.

11 Harçlığının bir kısmını ihtiyaç sahipleri için ayırır.

12 Arkadaşlarına hediye alır.


GENEL TOPLAM PUAN

103

6) ŞEFKATLİ VE MERHAMETLİ OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Şefkatli ve merhametli olmak


Kazanımlar Hata yapanı affeder.

Tüm canlıları sever ve onlara merhamet eder.

Kaba ve kırıcı davranışlardan sakınır.

Temel Beceriler Merhametli, bağışlayıcı, insaflı olmak

Hedef kitle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf



Öğrenme alanları Kur'an ve Yorumu

İnanç Ahlâk Ahlâk Ahlâk

Ünitelerle eşgüdüm Kur'an-ı K. tanıyalım

Allah İnancıSakınmamız

gerekendavranışlar

İslâm'a göre kötü

alışkanlıklar

Din ve Güzel Ahlâk



sorular


sorular

*Yaratıcı yazma için, hedefe uygun kurgulanmış bir

probleme "empati yaparak çözüm bulma" çalışması ve

kalem kağıt

Son değerlendirme Hedef davranış gelişim ölçeği son uygulama ve düzeltmeler

104

B. Hadise Yorumlama

(Örnek Metin)

Hz. Muhammed'in (sav) Güneş gibi engin şefkati, yağmur gibi bol

merhameti bütün insanları kucaklıyordu. Öyle ki onun bu sonsuz şefkat ve

merhametinden toplumun fakirinden zenginine; çocuğundan yaşlısına her

ferdini içine alıyordu. Onun getirdiği dine inanmayan müşrikler ve münafıklar,

hatta kendisine düşmanlık edenler bile payını alıyordu.

Peygamberimizin yetim çocuklara ise apayrı bir ilgisi ve şefkati vardı.

* Peygamberimizin, toplumdaki kimsesiz, öksüz ve yetimlere

daha çok şefkât ve merhamet göstermesinin sebepleri neler olabilir?

Kendisi de yetim olarak büyüdüğünden, yetimliğin ne kadar acı verici

ve zor olduğunu bilir, onları devamlı korurdu. Bu yüzden herhangi bir yetim

haksızlığa uğradığı zaman mutlaka onların haklarını arardı.

Peygamber Efendimiz, bir bayram namazını kıldıktan sonra mescitten

çıkıyordu. Çocukların sokakta neşe ve sevinç içinde oynadıklarını gördü.

Çocukları mutlu görmek hoşuna gidiyordu. Çok memnun olmuştu, yüzü

gülüyordu. Sevincini yanındakilerle de paylaştı. Çocuklara selâm verdi ve

onların oynadıkları oyuna katıldı. Çocuklar buna çok sevindiler. Allah

Rasulü'nün oyunlarına katılması çocukların neşeleri bir kat daha artırmıştı.

Heyecan içinde koşuşturuyorlardı. Sevinç çığlıkları birbirine karışıyordu.

* Peygamber Efendimizin çocuklarla sohbet etmesi, onların

oyununa katılması, onlarla birlikte neşelenmesi O'nun nasıl biri

olduğunu göstermektedir?

Fakat karşı duvarın dibinde, eski kıyafetleriyle yalnız bekleyen bir

çocuk, Peygamber Efendimizin dikkatini çekmişti. Çocuk hüzünlüydü, boynu

büküktü. Sanki içten içe sürekli ağlıyordu. Allah'ın Resûlü hemen onun yanına

geldi ve:

105

—Yavrum! Sen niçin arkadaşlarınla birlikte oynamıyorsun?" Neyin var,

niçin böyle üzgünsün? diye sordu.

* Çocuğun derdi ne olabilir?

Çocuk bir yetimdi. Babası Uhud Savaşı'nda şehit olmuştu. Annesi de

çocuklarının bakımı için başka biriyle evlenmek zorunda kalmıştı. Çocukcağız

hem baba, hem de anne şefkatinden mahrum kalmıştı. Herkesin sevinç içinde

oynadığı böyle bir bayram sabahında babasızlık duygusu boğazında

düğümlenip kalmıştı. Baba özlemi minicik yüreğine bütün ağırlığıyla

oturmuştu. Hz. Peygamberin gözlerine bakarak:

* Çocuk bu sırada neler hissediyor olabilir?

— Benim babam savaşta şehit oldu, annemin ise bana bakacak gücü

yok. Benim diğer çocuklar gibi yeni kıyafetlerim de yok, dedi.

* Peygamber Efendimiz bu durumda ne söylemiş veya yapmış

olabilir?

Rasul-i Ekrem Efendimiz o gül kokulu elleriyle küçük yavrunun elinden

tuttu. Parmaklarıyla saçlarını okşadı, ona sarıldı ve öptü. Onun gönlünü hoş

etmek için:

— Yavrucuğum bundan sonra benim, baban; Âişe'nin annen;

Fatıma'nın da ablan olmasını ister misin?

Böyle müjdeli bir teklifi alan çocuk, sevincinden uçacak gibiydi. Bütün

çocukların biraz sohbet edebilmek için can attığı, kendisini seyretmekten bile

zevk aldıkları Peygamberimizle hep beraber olacaktı. Dünyanın en güzel, en

şefkatli annesi Peygamber hanımı Hz. Âişe annesi ve onların gül goncası

kızları Fâtıma da ablası olacaktı.

Çocuk, heyecan içinde, biraz da mahcup bir eda ile:

— Nasıl kabul etmem, Ey Allah'ın Elçisi? diyebildi.

106

— Senin adın nedir yavrucuğum ?

—Buceyr

— Artık senin adın 'Beşir' olsun, olur mu? buyurdu.

"Beşir, siz istersiniz de olmaz mı" der gibi tebessüm ederek önüne

baktı.

Allah'ın merhametli peygamberi onu aldı, kendi evine götürdü.

Gülümseyen yüzlerle, huzur içinde birlikte güzelce yemeklerini yediler.

Beşir yeni kıyafetler giydi. Evde işi biter bitmez hemen sokağa fırladı.

Çok güzel elbiseler içinde, oynayan diğer çocukların arasına karıştı.

* Peygamber Efendimiz ile beraber olduktan sonra Beşir'in

hayatında neler değişmiştir?

Beşir b. Akra, Peygamberimizin vefatına kadar onun yanında kaldı.

Beşir, bundan sonra kendini kimsesiz ve fakir hissetmedi.

Aradan yıllar geçti. Nihayet o acı gün geldi ve Sevgili Peygamberimiz

vefat etti. İşte o gün Beşir hem ağlıyor, hem de şöyle diyordu:

—İşte şimdi yetim kaldım! Şimdi gerçekten kimsesiz ve garip

kaldım!146

* Beşir, bu sözleriyle ne demek istemiştir?

Peygamberimiz komşularına, akrabalarına ve arkadaşlarına karşı son

derece anlayışlı ve merhametli olduğu gibi, kendisine kötülük edenlere hatta

düşmanlarını bile şefkatle yaklaşmış onları bağışlamıştı.

* Bu durumda düşmanları, Peygamber Efendimize karşı nasıl

bir tutumu sergilemiş olabilirler?

146 İbn Hacer el-Askalâni, el-İsâbe fi Temyizi's-Sahabe, 1/154

107

Bu, onların Peygamber Efendimizi daha çok hayranlık duymalarını ve

sonuçta onun getirdiği dine inanmalarını sağlamıştı.

Hebbar b. Esved, gözü dönmüşçesine Müslümanlara ve

peygamberimize düşmanlık yapıyordu. Her fırsatta Müslümanlara eziyet ve

zulmediyor, üstelik bundan zevk de alıyordu. Pek çok Müslümanı öldürmekle

kalmamış, Peygamberimizin sevgili kızı Zeynep'e, Medine'ye babasının yanına

giderken yolculuğu esnasında suikast yapmıştır.

* Hebbar, Hz. Muhammed'e ve onun yakınlarına niçin

düşmanlık yapıyor olabilir?

Zeynep, devesinin üzerinde sakince yolculuğuna yoluna devam

etmekteydi. Hebbâr elinde mızrağıyla sinsice Zeynep'e yaklaştı ve devesini

mızrağıyla dürttü. Deve huzursuzlaşıp birden koşmaya başlayınca Zeynep

aşağıya kayaların üzerine yuvarlandı. O sırada hamileydi. Zeynep kanlar

içinde kaldı ve çocuğunu düşürdü. İşte bu hain saldırıdan dolayı Zeynep uzun

bir müddet hasta kaldı ve çok acılar çekti. Ölümü de bu hastalık yüzünden

oldu.

Aradan yıllar geçmiş, Müslümanlar tekrar Mekke'yi ele geçirdiler.

Mekke'nin fethedildiği gün Peygamberimiz Hebbar'ın işlediği suçun cezasını

verebilir, görüldüğü yerde öldürülmesini emredebilirdi. Hebbar suçunun

cezasını biliyordu ve çok korkuyordu.

Canını kurtarmak için ta İran'a bile kaçmayı düşündü. Fakat daha

sonra bundan vazgeçti. İyice düşündü. Allah Rasulü'nden özür dileyip

kendisini affetmesini isteyebilirdi. Zira onun ne kadar merhametli ve affedici

olduğunu biliyordu.

* Hebbar ne yapmaya karar vermiş olabilir?

Bütün cesaretini toplayıp Peygamber Efendimizin huzuruna gitti. Onun

insafına ve şefkatine sığınarak dedi ki:

108

"Ey Allah'ın affetmeyi seven, suçluları bağışlayan, merhametli

peygamberi! Önce sizden kaçarak İran'a sığınmayı kararlaştırmıştım. Fakat

sonra sizin çok merhametli ve bağışlayıcı olduğunuzu düşünerek yanınıza

geldim. Yaptığım bütün suçlarımı itiraf ediyor, cezayı hak ettiğimi kabul

ediyorum, fakat sizden af diliyorum, dedi.

* Siz olsaydınız Hebbar hakkında ne hüküm verirdiniz? Niçin?

Peygamber Efendimiz Hebbar'ın yüzüne baktı. Gerçekten pişman olmuş

ve çaresiz görünüyordu. Canı gibi sevdiği narin kızı Zeynep'in yüzü gözlerinin

önüne geldi ve yüreği acıyla burkuldu. Gözlerinden akan birkaç damla yaş gül

yanaklarından sakallarına doğru süzüldü.

* Peygamber Efendimiz Hebbar hakkında ne yapmaya karar

vermiş olabilir?

Karşısında, suçlu da olsa yaptığı işten pişmanlık duyan ve ümitle af

dileyen bir insan vardı. Hem Hebbar ileride Müslüman da olabilirdi.

* Hebbar ileride gerçekten iyi bir insan olmayı başarabilir mi?

Allah'ın merhametli peygamberi başını kaldırdı ve gönlünün af ve

merhamet kapılarını sonuna kadar açarak:

— Seni affettim, haydi dilediğin yere git, dedi.147

Sevgili Peygamberimizin şefkat ve merhameti sadece insanlara mahsus

değildi. Bütün hayvanları ve bütün canlıları kuşatıyordu. Çünkü hayvanların

da insanlar gibi canı vardı. O arkadaşlarına İslâm dinini ve güzel ahlâkı

öğretirken sık sık şefkatli, merhametli ve affedici olmaktan bahsederdi.

Onlara güzel hikâyeler anlatarak, onların kalplerini yumuşatır, arkadaşlarını

güzel huylara yönlendirirdi.

147 İbn-i Hişâm, es-Sîretü'n-Nebeviyye, II, 297-299

109

* Siz hiç Peygamber Efendimizin anlattığı bir hikâye dinlediniz

mi?

Peygamber Efendimiz bir gün, birkaç arkadaşı ile beraber sohbet

ediyordu. Arkadaşlarına, onları son derece etkileyen şu hikâyeyi anlattı:

"Adamın biri uzun bir yolculuğa çıktı. Çölde yoluna devam ederken çok

susadı ve kendine su içebileceği bir kuyu aramaya başladı. Bir süre su

aramaya devam ettikten sonra bir kuyu buldu. Susuzluktan dili damağına

yapışmıştı ve bir an önce su içmek istiyordu.

* Sizin, uzun süre susuz kaldığınız ve çok susadığınız bir zaman

oldu mu?

Kuyu bir insanın zorla inebileceği kadar dar ve derindi. Adam kuyuya

güçlükle indi ve suyunu içti. Oldukça ferahlamış susuzluğu gitmişti. Kuyudan

çıktıktan sonra karşısında susuzluktan dilini sarkmış, hızlı hızlı soluyan bir

köpek gördü. Zavallı hayvan susuzluktan ciğerleri bile kavrulmuş olacak ki

kuyunun kıyısındaki rutubetli toprağın suyunu emmeye çalışıyordu.

* Çok yorgun olan ve uzun yola gidecek olan adam, köpeği

görünce neler düşünmüş olabilir?

* Köpeği gören adamın yerinde siz olsaydınız ne yapardınız?

Bunu gören adam, kendi kendine: Ben az önce susuzluktan nasıl

yandıysam, bu köpek de şimdi aynı durumdadır, dedi.

Adam tekrar kuyuya indi, ayakkabısını suyla doldurdu. Sonra getirip

köpeğe içirdi. İşte bu güzel davranışından dolayı Allah o adamın bu duygulu

ve içten ibadetini kabul etti ve geçmiş günahlarını affetti" dedi. 148

Böylece Peygamber Efendimiz, şefkat, merhamet ve duygularımızın

bütün canlıları kuşatması gerektiğini hepimize öğretti.

148 Buhâri, Şürb 9, Mezâlim 23, Edeb 27; Müslim, Selâm, 153

110

* Bugün olduğundan daha şefkatli ve merhametli bir insan

olsaydınız hayatınızda nasıl değişiklikler olurdu?


Bütün canlılara olduğu gibi, hayvanlara karşı da son derece şefkâtli ve

merhametli olan Sevgili Peygamberimiz sahabelerle birlikte bir yolculuğa

çıkmıştı. Bu sırada, yuvasında iki yavrusu bulunan bir ana kuş gördü.

Yolculardan birinin bu iki yavruyu yuvasından alması üzerine anne kuş, gelip

başlarının üstünde çırpınarak uçmaya başladı. Yavruları alınan kuşun çırpınıp

acı çekmesine dayanamayan Peygamberimiz şöyle buyurdu:

— Kim bu zavallının yavrusunu alarak ona eziyet etti, çabuk■ 149yavrusunu geri verin!149

Peygamber Efendimiz, bütün insanların birbirine karşı şefkat ve

merhametle davranmasını istiyordu. Bu hususta kendimizi başkalarının yerine

koyarak düşünmemizi tavsiye etmektedir:

■ ^ ■ ■ ■ ■ ■ ■ _ ■ ■ ■ ■ ■ ■■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

— Kendiniz için istediğinizi mümin kardeşiniz için de

istemedikçe gerçekten îman etmiş olamazsınız.150 Devamında ise:

—Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez, onu

düşmanın eline bırakmaz. Kim mümin kardeşinin ihtiyacını giderirse

Allah da onun ihtiyacını giderir. Kim bir kişiyi bir sıkıntıdan kurtarırsa

Allah da kıyamet günü onu sıkıntılarından kurtarır. Kim birinin

kusurunu örterse Allah da kıyamet günü onun kusurunu örter,151

buyuruyor.

Peygamber Efendimizin bu tavsiyelerini dikkate alalım ve şunları

yapalım:

149 Ebû Dâvud, Cihâd, 112, Edeb, 163-164150 Buhârî, îman 7; Müslim, îmân, 71151 Buhârî, Mezalim 3; Müslim, Birr, 58

111

• Çevremizde dışarıda yaşayan (kuş, kedi, köpek) gibi hayvanlardan

birine hafta boyunca yiyecek vermeye veya daha iyi barınmasını temin

etmeye çalışalım.

• Kardeşimize ve arkadaşlarımızdan birine, o bizden bir istekte

bulunmadan, kendimize yapıldığında çok hoşlanacağımız bir işi ve davranışı

yapalım.

• Arkadaşlarımızla ve kardeşimizle ilişkilerimizde, kendimize

yapılmasından hoşlanmayacağımız birkaç davranışımızı belirleyelim. Sonra

bunlardan kaçınalım.

• Çevremizde herhangi bir sıkıntı içinde olduğunu fark ettiğimiz bir

kişinin o sıkıntısını gidermeye çalışalım.

• Bunları bir hafta boyunca yapmaya çalıştıktan sonra Peygamber

Efendimizin sözlerindeki sırlı hikmetleri, güzel manaları keşfedeceğiz. Bu

öğütlerin bizim hayatımızı ne kadar güzel etkilediğini fark edeceğiz.

Bir hafta sonunda, yaptığımız gözlemlere göre aşağıdaki soruları

yazarak cevaplayalım.

1. Bir hayvanın yeme ya da barınma ihtiyacını karşılamanız, diğer

hayvanlara karşı duygu ve düşüncelerinizi nasıl etkiledi?

2. Size yapıldığı takdirde hoşunuza gidecek bir davranışı, kendisi

beklemiyorken birine yaptığınızda onun tavrı ne oldu?

3. Yanınızdakilere sizin de hoşlanacağınız davranışları yaptığınız da

diğer insanlara karşı tutumlarınız da değişme oldu mu?

4. Size yapılmasından hoşlanmayacağınız bir davranışı, başkalarına

yapmaktan kaçınmanız insanlarla ilişkilerinizi nasıl etkiledi?

5. Yakınlarınızdan birine yardımcı olduğunuzda ve onun sıkıntısını

hallettiğinizde hissettiniz?

6. Bu kişilerin size karşı davranışlarında ne gibi değişiklikler meydana

geldi?

112


1. Fotoğraf 2. Fotoğraf

1 Birinci ve ikinci fotoğraflarda neler görüyorsunuz?

2 Her iki fotoğrafa birer isim verseydiniz ne derdiniz?

3 Sizce şefkat ve merhamet kimler içindir?

4 Acımasız, câni ve kinci olmak kime ait duygulardır?

5 Birinci fotoğrafta koyunun yavrularına acımasız, gaddar olabileceğini

bekler misiniz?

6 İnsanı, diğer insanlara ve hayvanlara karşı acımasız, câni ve zalim yapan

sebepler neler olabilir?

7 İkinci resimdeki kişi bu cinayeti niçin işliyor olabilir?

8 İnsanları ve hayvanları yaratan Allah, onların hangi özelliklere sahip

olmasını ister?

113

9 İkinci fotoğraftaki olay gözlerinizin önünde cereyan etseydi ne

yapardınız?

10 Birinci fotoğraftaki hayvanların olduğu yerde bulunsaydınız ne

yapardınız?

11 Birinci ve ikinci fotoğraftaki hadiseler, Peygamber Efendimizin gözleri

önünde gerçekleşseydi o, ne yapardı?

E. Yaratıcı Yazma

(Empati kurma: Yerinde sen olsaydın!)

Öğretmen öğrencilerine aşağıdaki konuşmayı yapar:

"Empati, kişinin kendisini başkalarının yerine koyması,

muhatabıyla duygu ve düşünce birliği içine girmesi ve onu anlamasıdır.

Peygamber Efendimiz kendi arkadaşlarına empati yapardı. Yakınlarından

biri veya herhangi bir müslüman kardeşi açlık veya bir ihtiyaç içindeyken

Peygamber Efendimiz rahat olarak geceleyemezdi. Ancak muhtaçların

ihtiyacını giderdikten sonra rahatlardı."152 O, kendisini zor durumda olan

kimselerin yerine koyar ve onların meselesini çözüme kavuşturmadan

rahat etmezdi."

Daha sonra öğretmen öğrencilerden kendilerini, Ramazan ayında

oruç tutan fakat akşam iftarda kuru ekmekten başka yiyecek bir şeyi

olmayan bir çocuğun yerine koymalarını ister. Acaba bu çocuk iftar

saatinde neler hissedecektir? Sofralarında hiçbir eksiği olmayan kişiler

hakkında neler düşünecektir? Toplumdaki diğer insanlardan ne gibi bir

beklenti içinde olacaktır? gibi sorulara cevap arayarak bir yazı

yazmalarını ister.

Her öğrenci, yazdıklarını sınıfta diğer arkadaşlarına okur. Sonra

öğrenciler yakın çevrelerinde ve mahallelerinde bu durumda olan

kimseler için neler yapabileceklerine dair kararlar alınır. Her öğrenci

aldığı kararları yazılarının sonuna ekler.

152 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/55.

114

Tablo 2.6


Adı: Sınıf / Numara:ÖGRENCI ÖZ DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Muhtaç bir canlıya yardım

etmek bana huzur verir.2 Bana yapıldığında mutlu

olacağım şeyleri başkasına yapmaya çalışırım.

3 Hata yaptıktan sonra benden özür dileyenlere kin gütmem.

4 Kendime yapılmasını istemeyeceğim bir şeyi başkasına yapmam.

5 Hayvanlara ve bitkilere zarar vermenin insanlara zarar vermekten farksız olduğunu düşünürüm.

6 Zor durumda olan birini gördüğümde kendimi onun yerine koyarak hareket etmeye çalışırım.

7 Canlılara merhamet edenlere Allah'ın da merhametli olacağına inanırım.

8 Bana karşı istemeden hata yapanları bağışlarım.

ÖGR.e t m e n g ö z l e m i Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla3

Her Toplam zaman Puan

4

9 Zor durumda olan arkadaşlarına yardımcı olmaya çalışır.

10 Hayvanlara ve bitkilere zarar verecek şekilde davranmaz.

11 Ona hatalı davrandıktan sonra özür dileyeni affeder

12 Hiç kimseye kindar davranmaz.


GENEL TOPLAM PUAN

115

7. SAYGILI VE İTAATKÂR OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Saygılı ve itaatkâr olmak


Kazanımlar İnsanlara ve onların kutsal değerlerine saygılı olur.

Anne, baba, öğretmen ve büyüklerine saygılı olur.

Her inançtan insanlarla sevgi ve saygıya dayalı ilişkiler

kurar.

Temel Beceriler İnsanlara ve kutsal değerlere saygılı olmak

Sevilen ve sayılan bir kişi olmak.


öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama20' Yaratıcı Yazma V 10'+20'


Öğrenme alanları Kur'an ve Yorumu

Ahlâk İnançKur'an ve Yorumu

Din ve Kültür

Ünitelerle eşgüdüm Kur'an-ıtanıyalım

Sevinç ve üzüntülerimizi

paylaşalım

Peygamberlere ve ilahi

kitaplara inanç


Dinler ve Evrensel Öğütleri



sorular


sorular

*Yaratıcı yazma için, hedefe uygun motive ve konsantre

edici giriş metni ve kalem ile kâğıt


düzeltmeler

116


(Örnek Metin)

Peygamber Efendimiz insanların birbirinden farklı düşüncelerinin, farklı

duygularının olduğunu iyi bilirdi. Bunun için bütün insanlara her durumda sabır

ve anlayışla yaklaşır, onların davranışları yanlış bile olsa onlara öfkelenmez

nezaketle davranırdı. Bir gün Peygamber Efendimiz yolda yürüyordu. Üzerinde

kalın kumaştan yapılmış bir elbise vardı. Çölde hayvancılık yaparak geçinen,

görgüsüz bir adam arkasından koşarak geldi. Allah Rasulü'nün arkasından

yetişip elbisesinin eteğinden aniden ve sertçe çekti.

Arkadan çekilen elbisenin yakası Allah'ın sevgili peygamberinin canını

yakmıştı. Elbise boynunda kırmızı bir iz bırakmıştı.

* Hz. Muhammed o adama karşı nasıl bir tepki vermiş olabilir?

Peygamber Efendimiz sakince adama doğru döndü:

— Buyurunuz, dedi. Adam kaba ve yüksek bir sesle:

— Ey Muhammed! Senin yanında bulunan Allah'ın, mallarından bir

kısmını şu iki devemin üzerine yükle! dedi. Bir de:

— Sen bana ne kendi malından, ne de babanın malından verecek

değilsin ya! diyerek küstahça tavrına devam etti.

* Sizden biri böyle saygısız ve kaba bir şekilde bir şey istese ne

yapardınız?

* Saygısızca bir davranışa saygısızca cevap vermek insanlarla

ilişkilerimizi nasıl etkiler?

Bütün insanları çok seven ve değer veren Peygamberimiz, adamın çölde

yaşayan, eğitim almamış ve ihtiyaç sahibi bir kişi olduğunu anlamıştı. Adama

gülümsedi. Sonra yanındaki sahabeden birine:

— Şu iki deveden birine arpa, diğerine de hurma yükleyiverin!

buyurdu.153

153 Müslim, Zekat, 128; Ebû Dâvûd, Edeb, 1

117

* İstediğini alan adam daha sonra Peygamber Efendimiz

hakkında neler düşünmüş olabilir?

Hz. Muhammed (sav), karşısındakinin davranışları nasıl olursa olsun

anlayış ve saygıyla muamele ediyor, böylece herkesin gönlünü kazanıyordu.

Peygamber Efendimiz her zaman güler yüzlü, yumuşak huylu ve engin

gönüllüydü. Asla asık suratlı, katı kalpli değildi. Hoş olmayan bir davranış

gördüğü zaman yapanı utandırmamak için görmezlikten geldiği de olurdu.

*Sizce en çok hangi durumlarda sevdiklerimize ve diğer

insanlara saygılı olmakta zorlanırız?

O, ağız kavgası yapmaktan, kötü ve faydasız şeyler konuşmaktan

titizlikle uzak dururdu. Ayrıca kimseyi kötülemez, kınamaz ve kimsenin ayıbını

ve gizli işini öğrenmeye çalışmazdı.

* Sizce insanlar birbirine en çok sözle mi, yoksa davranışlarla

mı saygısızlık yaparlar?

Sevgili peygamberimiz karşısındaki herkesi, sözünü bitirinceye kadar

dinlerdi. Kimsenin sözünü kestiği görülmemişti. Kendisiyle tokalaşmak için

yönelen kimseye elini uzatır, karşısındaki elini çekmedikçe kendi elini

çekmezdi. Konuştukları sürece muhatabının yüzüne bakarak onu dinler; o

yüzünü çevirmedikçe kendisi de çevirmezdi.154

* Eğer Peygamber Efendimiz konuştuğu kişinin sözü bitmeden

kendi konuşmaya başlasa veya yüzünü çevirseydi o kişi ne

düşünürdü?

Peygamberimiz, yaşlılara saygı gösterip onlara hizmet eden gençleri

gördüğü zaman çok memnun olurdu.

"Allah Teâlâ, yaşından ötürü bir ihtiyara saygı gösteren gence,

yaşlılığında hizmet edecek kimseler gönderir." derdi.

* Bu sözü söylerken, Peygamberimizin niyeti ne olabilir?

154 Tirmizî, Kıyamet, 46

118

Böylece onları büyüklerine daha çok hürmet ve hizmet etmeye teşvik

ederdi.155

Abdullah ve Muhayyısa adlı sahabiler bir gün Hayber şehrine gitmişlerdi.

Orada bir arkadaşıyla buluşacaklardı. Arkadaşı buluşacakları yere gelmeyince

merak edip onu aramaya başladılar. Bir süre sonra onu bir çukurda kanlar

içinde ölmüş bir halde buldular. Büyük bir üzüntü içinde Medine'ye döndüler.

Abdullah'ın kardeşi Abdurrahman olayı öğrendiğinde hemen Muhayyısa'yı ve

onun kardeşi Huvayyısa'yı yanına alarak Peygamber Efendimizin yanına gitti.

Sözü hiç kimseye bırakmadan heyecanla ve yüksek sesle olayı anlatmaya

başladı. Oysa yanında hem olayı yaşayan hem de kendinden büyük olan

Muhayyısa vardı.

* Bu durumda Peygamber Efendimizin tavrı nasıl olmuştur?

Onun bu hareketinden rahatsızlık duyan Allah Rasûlü "Sözü büyüklerine

bırak, sözü büyüklerine bırak!" diyerek uyardı. Bunun üzerine Abdurrahman

sustu, olayı büyükleri anlattı."156

Peygamber Efendimiz, orta bir sesle ve tane tane konuşmayı severdi.

Karşısında sağır varmış ya da kavga ediyormuş gibi konuşmaları doğru

bulmazdı. Hem kendi torunlarına hem de diğer çocuklara nazik ve kibar

konuşma hususunda örnek olurdu. Onlara ister büyükleriyle ister küçükleriyle

konuşurken olsun orta ve yumuşak bir ses tonuyla konuşmalarını tavsiye

ederdi. Buna örnek olarak Kur'an-ı Kerîm'den, Lokman Aleyhisselâm'ın oğluna

şu öğüdünü verirdi. "(Yavrum!) Yürüyüşünde tabiî ol ve sesini alçalt. Unutma

ki seslerin en çirkini merkeplerin sesidir."157 Rabbimizin de biz kullarının güzel

konuşmasını ve güzel söz söylememizi istediğini "Kullarıma söyle, en güzel

sözü söylesinler!"158 âyet-i kerimesiyle haber verirdi.

* Peygamber Efendimiz, bizim insanlarla saygılı ve kibar

konuşmamızı isterken ne düşünmüş olabilir?

155 Tirmizî, Birr, 75156 Buhârî, Cizye, 12157 Lokman, 19158 el-İsrâ, 53

119

O bütün insanların birbirine saygılı olmasını arzu ederdi. Küçüklerin

büyüklere saygı göstermeleri gibi, büyüklerden de küçüklere değer verip

küçüklerini sevmelerini isterdi: "Küçüklerini sevip onlara değer vermeyen;

büyüklerine de saygı duyup hürmet etmeyen bizden değildir!"159 buyurarak

buna ne kadar önem verdiğini bildirmiştir.

* Küçüklerin büyüklerine saygı duymadığı, büyüklerin de

küçüklerini sevmediği yerde meydana gelebilecek olumsuz durumlar

neler olabilir?


Hayatta en çok sevdiğimiz kişiler anne babalarımızdır. Sonra da onların

anne babaları olan ve onları yetiştiren dede ve ninelerimizdir. Onlar bizi kendi

canlarından daha çok severler. Onları bize nasip ettiği için Allah'a

şükretmeliyiz. Çünkü anne baba, dede nine sevgisini hiç tatmayan çocuklar

vardır. Bildiğiniz gibi Peygamber Efendimiz daha doğmadan önce babası vefat

etmiş ve o babasını hiç görememişti. Henüz beş yaşındayken de annesini

kaybetmişti. Yüreği anne baba şefkatinden mahrumdu. Sonra ona dedesi

sahip çıktı. Dedesi onu hiç yanından ayırmazdı ve çok severdi. O da dedesini

çok sever yanından hiç ayrılmak istemezdi.

Peygamberimiz, çocukların anne babalarıyla ve diğer büyükleriyle

ilişkilerine son derece önem verirdi. Çocukların hem anne babalarını hem de

dede ninelerini memnun etmelerini isterdi. Peygamberimiz, herkese anne

babaya saygı göstermelerini ve onları sevmelerini tavsiye ederek. "Allah

Teâlâ'nın özel koruması altına aldığı ve Cennetine koyacağı kimseler

anne ve babasına severek hizmet edenlerdir.160 " derdi.

Ailemize yılarca hizmet etmiş ve bizler üzerinde çok emeği bulunan

dede ve ninelerimiz için de: "Küçüklerimize merhamet, büyüklerimize

saygı göstermeyen bizden değildir."161 Yaşlılara ikramda bulunmak,

159 Tirmizi, Birr, 15160 Tirmizi, Kıyâmet, 49161 Tirmizi, Birr, 15

120

Allah'ı memnun etmenin ve yüceltmenin birer yoludur.162 Buyurarak

onlar ne kadar değer vermemiz gerektiğini bize göstermiştir. Kendisi de

üzerinde çok emeği bulunan dadısına ve yengesine sık sık hediye almış onları

ziyaret ederek ikramlarda bulunmuş ve gönüllerini almıştır.163

Peygamberimiz, bize de bir uyarı olarak: Anna babasına ve

büyüklerine itaat etmeyen, onlara hizmet edip de haklarına riayet

etmeyenlerin yüzüne Alla Teâlâ'nın kıyamet günü hiç bakmayacağını

ve onların cennete de giremeyeceğini söylemiştir. 164

Fakat özellikle yaşlıların kıymetini bilip de bize muhtaç oldukları

durumda onların gönlünü alıp, onlara ikramlarda bulunanlar için de

Peygamberimiz müjde vermiştir. Büyüklerine hürmette kusur etmeyip onlara

yardım ve ikramda bulunanlara, kendileri yaşlandıklarında mutlaka hizmet

edecek kimseler bulunacağını ve huzurlu bir yaşlılık geçireceklerini haber

vermiştir.165

Şimdi, büyüklerimize saygı ve hürmet gösterdiğimizde onları hoş tutup

ikramlarda bulunduğumuzda neler kazanacağımızı ve nasıl mutlu olacağımızı

birlikte keşfedeceğiz.

İşte yapacağımız bazı işler:

■ Anne babamızın ve varsa dede ve ninemizin bizim

yapmamızdan hoşlanacakları saygılı davranışların listesini çıkaralım.

(Mesela; dışarıdan eve geldiğimizde onların ellerini öpmek; onlar

evden çıkarken ayakkabıların düzeltmek veya ceketlerini tutmak, siz

evden çıkarken bir ihtiyaçları olup olmadığını sormak gibi...) Sonra her

gün bu davranışları onlara sergileyelim.

■ Büyüklerimizin yapmamızdan hiç hoşlanmadıkları

davranışların da bir listesini yapalım. (Meselâ; onlar konuşurken

162 Ebu Davud, Edeb, 23

165 Tirmizi, Birr, 75

163 Ibn-i Esîr, Üsdü'l-Gâbe, VII, 303-304164 Nesâî, Zekat, 69

121

sözlerini kesmek, bizden bir şey istediklerinde hemen yerine

getirmemek, bir takım kaba ve kırıcı kelimeleri konuşmak gibi...)

Onların hoşuna gidecek davranışlarımızın ve terk edeceğimiz

davranışların listesi hakkında ve aldığımız bu karar hakkında onlara

bilgi verelim.

■ Eğer dede ve ninemiz uzaktaysa (eğer mümkünse) onlara

sevecekleri bir hediye alalım ve ziyaretlerine gidelim.

■ Büyüklerimizle ilişkilerimizde kendimize hep şu soruyu

sorarak hareket edelim. "Peygamber Efendimiz benim anne babamla

veya dedem ve ninemle ilişkilerimi görse bana ne derdi?

■ Uzun bir süre ailemizden ayrı kalacağımızı farz edelim.

Anne babamız başta olmak üzere dede ve ninemize uzun bir ayrılık

öncesi sevgimizi, özlemimizi ve hürmetimizi anlatan bir veda mektubu

yazalım.

Bütün bunları yaptıktan sonra aşağıdaki soruların cevaplarını

yazalım.

1. Büyüklerinizin hoşuna gidecek davranışların ve hoşlanmadıkları

davranışların listesini yaptığınızda en önemli tespitleriniz neler oldu?

Bunlar tahmin ettiklerinizden az mı, yoksa fazlamı çıktı?

2. Onların hoşuna gidecek davranışları ve terk etmeniz gereken

hoşlanmadıkları davranışların listesini ve kararınızı onlara açıkladığınızda

tepkileri ne oldu? Bu sizi nasıl etkiledi?

3. Dede ve ninenizi onlara bir hediye alarak ziyaret ettiğinizde size

olan tavırları nasıldı? Onlarda ne gibi duygusal değişiklikler gözlemlediniz?

4. "Peygamber Efendimiz benim anne babamla veya dedem ve

ninemle ilişkilerimi görseydi bana ne derdi? Sorusuna yazarak nasıl cevap

verirsiniz?

5. Uzun bir süre ailemizden ayrı kalacağımız anne babamız başta

olmak üzere dede ve ninemize uzun bir ayrılık öncesi sevgimizi,

özlemimizi ve hürmetimizi anlatan bu veda mektubunda neler yazıyor?

122

6. Anne babanızın kendi anne babalarına olan tavrı sizi nasıl

etkiliyor? Siz de kendinizden küçüklere örnek olduğunuzu düşünüyor

musunuz?



2. Anne ve kızları Kutsal kitabımız Kur'an-ı Kerîm'i okumaya

başlamadan önce nasıl bir hazırlık yapmış olabilirler?

3. Onlar Kutsal kitabımız Kur'an-ı Kerîm'i okurken hangi nezaket ve

görgü kurallara uymaktadırlar?

4. Kutsal kitabımız Kur'an-ı Kerîm'i okurken, siz nelere dikkat

edersiniz?

5. Sizce anne ve çocuklar, okumaları bittikten sonra nasıl bir

davranışta bulunacaklardır?

123

6. Anne ve kızları Kur'an-ı Kerîm okurken yanlarına gitseydiniz

nasıl hareket ederdiniz?

7. Eğer bu Hıristiyan bir aile olsaydı ve İncil okuyor olsalardı ve

onların yanına gitseydiniz nasıl davranırdınız?

8. Cami, bayrak, sancak, cenaze gibi kutsal sayılan değerlerimize

karşı hangi (âdâba) inceliklere dikkat etmeliyiz?

9. Aynı incelik ve nezaketi göstermemiz gereken başka kutsal

değerlerimiz var mıdır?

10. Peygamber Efendimizin dünyada en çok sevilen ve hürmet

gösterilen bir insan olmasının sebepleri nelerdir?

11. Çevrenizdekilerin bizi daha çok sevmeleri, saygı gösterip değer

vermeleri için değiştirmeniz gereken tutum ve davranışlar var mı?


(İç gözlem yoluyla kendini tanıma)

Peygamber Efendimiz'den Gelen Mektup

Yalnız kalabileceğiniz bir yere çekilin ve şöyle bir hayâl kurun: Bir gece

rüya görüyorsunuz. Peygamber Efendimiz bembeyaz kıyafetler içinde etrafı

aydınlatan bir ışık huzmesiyle size doğru geliyor. Onu görünce çok

heyecanlanıyorsunuz! Ne yapacağınızı bilemiyorsunuz! Elini öpmek için

eğiliyorsunuz ama o, elini çekiyor ve öpemiyorsunuz. Cebinden çıkardığı ve

içinde mektup olan yeşil zarfı size uzatıyor ve diyor ki:

—Bu mektupta senin diğer insanlarla ilişkilerinde hoşuma giden

davranışların ve bazı hoşlanmadığım davranışlarını yazdım. Bunları okur da

benim tavsiyelerime uyarsan Allah, senden razı olur, ben de memnun

olurum.

Ve görünürden kayboluyor.

Bundan sonra olanları şöyle anlatıyorsunuz:

Sonra ben heyecan içinde mektubu açtım ve okumaya başladım.

Gerçekten de mektupta benim doğru, güzel davranışlarım ve hoş olmayan

yanlış hareketlerim anlatılıyordu. Mektubun sonunda da bana bazı öğütlerde

bulunuyordu. Mektubu sonuna kadar okudum, çok rahatlamıştım. Bundan

sonra Peygamber Efendimizin benim dikkatimi çektiği bazı konulara daha

124

ölçülü olmaya ve beni takdir ettiği yönlerimi de daha çok geliştirmeye karar

verdim. Bu mektupta şunlar yazıyordu:

Sevgili Oğlum/Kızım..............

125

Tablo 2.7


Adı: Soyadı: Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z d e ğ e r l e n d i r m e

ÖLÇÜTLER PUANLARHiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Herkese anlayış ve saygıyla

muamele ederim.2 Hiç kimseyi hatasından dolayı

ayıplamam ve kimseyle alay etmem.

3 Tatlı dilli ve güler yüzlü olmanın önemini ve faydasını bilirim.

4 Allah'ın ve Peygamberimizin istemediğini de bildiğim için hiç kimseyi kırmamaya çalışırım.

5 Kendimden küçüklere karşı anlayışlı ve koruyucu davranmaya çalışırım.

6 Büyüklerime karşı her durumda saygımı korurum.

7 Allah'ın yarattığı bir kul olarak bütün insanlara değer veririm.

8 insanlara din, ırk, para gibi özelliklerine göre ayırım yapmanın yanlış olduğunu düşünürüm.

Ö<GRETMEN GÖZLEMİToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Öğretmenlerine karşı kibar

ve hürmetkâr davranır.

10 Arkadaşlarıyla alay etmez.

11 Konuşmalarında muhatabına değer verir.

12 Arkadaşları tarafından sevilir ve saygı görür.


GENEL TOPLAM PUAN

126

8. ÇALIŞKAN, SABIRLI VE SEBATKÂR OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Çalışkan olmak


Kazanımlar Başarmak için çalışır ve azimli olur.

İşlerinde sabırlı olmanın önemini bilir.

Elinden geleni yaptıktan sonra Allah'a tevekkül eder.

Temel Beceriler Çalışkan, sabırlı, sebatkâr ve tevekkül sahibi olmak


öğrencileri)


ve Uygulama süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf



Öğrenme alanları İnançKur'an ve Yorumu

Hz.Muhammed

İnanç İbadet

Ünitelerle eşgüdüm Din ve ahlâk

hakkında ne biliyoruz?

Kur'an'daKıssalar

SonPeygamber

HzMuhammed

Melek ve Ahiret inancı

Zekât, Hac ve Kurban İbadeti



sorular


sorular

*Yaratıcı yazma için, hedefe uygun hazırlanmış

"kahramanın kim?" çizelgesi ve kalem, kağıt


düzeltmeler

127


(örnek metin)

Mekke'de müşrikler müslümanlara hayat hakkı tanımıyordu. Baskı ve

zulümler iyice artmıştı. Sevgili Peygamberimiz —sallellâhü aleyhi vesellem-'i

çok seven ve onu müşriklerden koruyan amcası Ebû Talip'in ve en büyük

destekçisi hanımı Hazret-i Hatice'nin üç gün içinde peş peşe vefat etmesine

çok üzüldü. Allah'ın elçisi artık müslümanların rahat edebileceği yeni bir yer

bulması gerekiyordu. Müslümanlara destek olabilecek, kendilerine yardım

edecek güçlü kimseler arıyordu. Bu maksatla Tâif'e bir yolculuk yaptı.

* Peygamber Efendimiz Niçin Taif'e gitmek zorunda kaldı?

Tâif'e gitti ancak burada ileri gelenlerle yaptığı görüşmelerden olumlu

bir sonuç alamadı. Hatta kendisine çok öfkelendiler ve onu kovdular.

Peygamberimiz halkın hakaret, alaylarına maruz kaldı. Hatta Taifliler

kendisini hiç utanmadan zalimce taşladılar.

Taiflilerin adeta gözü dönmüştü. Allah Rasulü ve Zeyd onların hakaret

ve taşlamalarıyla Mekke'ye dönmek için yola çıktı. Fakat gözü dönmüş

kendini bilmez insanlar, onların peşini bırakmıyor eteklerine doldurdukları

taşları onlara savuruyorlardı.

* Tâif halkının Peygamber Efendimiz'e böyle davranmalarının

sebebi ne olabilir?

Peygamber Efendimizin yol arkadaşı Zeyd, taşlar ona çarpmasın diye

etrafında fır fır dönüyor atılan taşların Allah'ın Rasulüne isabet etmesine engel

olmaya çalışıyordu. Azgın ve gözü dönmüş müşrikler:

— 'Deli, büyücü! Demek Peygambersin ha! Haydi o zaman kendini

taşlardan koru da sana çarpmasınlar öyleyse!' diyerek gülüşüyorlardı.

* Bu sırada Peygamber Efendimiz ve Zeyd neler düşünüyor ve

yapıyor olabilir?

128

Üzerlerine taşlar adeta yağmur gibi yağıyordu. Hazret-i Zeyd, bir

taraftan Peygamberimizi hedef olmaktan kurtarmaya çabalarken aynı

zamanda saldırgan insan grubunu ikna etmeye çalışıyordu...

—Yapmayın, etmeyin! Biz size ne yaptık! Taşladığınız kimsenin bir

peygamber olduğunu düşünmüyor musunuz? Bu yaptıklarınıza sonra pişman

olursunuz. Bırakın yolumuza gidelim!

Peygamber Efendimiz ayaklarından, Zeyd ise başından yaralanmıştı. Taş

atıp yuh çekenler öylesine zalimdi ki Sevgili Peygamberimiz, yapılan

hücumlardan dermansız kalıp, yere oturmak zorunda kaldığında ayağa kaldırıp

zorla yürütüyor, taşlama ve yuhalamaya devam ediyorlardı.

* Peygamber Efendimizin yerinde siz olsaydınız bu durumda ne

yapardınız?

Sevgili Peygamberimiz ve arkadaşı Zeyd, Tâif'ten iyice uzaklaştıklarında

bir bağ gördüler, yorgun ve bitkin bir halde bir hurma ağacının gölgesine

kendilerini zorlukla atabildiler.

Sevgili Peygamberimiz biraz dinlendikten sonra kanlarını sildi, abdest

alarak iki rekât namaz kıldı. Kendisine yapılan bu kadar kötülükten sonra bile

Yüce Allah'a:

—Ya Rabbi, zayıflık ve acizliğimi sana arz ederim. Merhametlilerin en

merhametlisi, keremlilerin en keremlisi sensin Allah'ım, sana muhtacım.

Hataların mazeretini sen kabul eder, yolunu şaşırmışlara sen yol gösterirsin.

Sen, kalbi kırıkların sığınağısın. Ey Allah'ım sen halkıma hidayet ver, onlar

hakikati göremiyorlar. Ya Rabbi hatalarım için affına sığınıyor; senin benden

memnun olmanı istiyorum, diyerek dua etti.166

* Efendimiz'in bu duasından Taifliler hakkında neler düşünüp

istediğini anlıyoruz?

* Peygamber Efendimiz İslâm'ı yayma uğrunda karşılaştığı bu

çetin zorluklardan sonra hedeflerinden vazgeçmiş midir? Niçin?

166 İbn-i Hişâm, es-Sîretü'n-Nebeviyye II, 29-30

129

Aradan aylar ve yıllar geçti. Müslümanlar Mekke'den Medine'ye hicret

etmişler, müşriklerin zulmünden kurtulmuşlardı. Medine'de yepyeni bir hayatın

temelleri atılmış huzur ve güven içinde bir hayat sürülüyordu. Peygamber

Efendimiz burada bir mescit yaptırdı. Bu mescit basit bir yapıydı. Duvarları

kerpiç, zemini kum ve toprakla kaplı idi. Çatısı ise hurma dallarıyla örtülüydü.

Uzak ve yakından gelen müslümanlar günde beş vakit burada toplanırlardı.

Peygamber Efendimiz, onlara imamlık yaparak namaz kıldırıyordu.

Bir öğle namazı sonrasında Peygamberimiz Sahabîleri ile birlikte

mescitte oturmuş sohbet ediyordu. Çölde göçebe olarak yaşadığı halinden

anlaşılan bir adam(bedevi) içeri girdi ve iki rekât namaz kıldı. Sonra ellerini

açtı ve şöyle mırıldanarak dua etti:

"Allah'ım, bana ve Muhammed'e merhamet et. Başka da kimseye

merhamet etme."

* Bu adamın yaptığı duada bir yanlışlık var mıdır?

* Siz olsaydınız nasıl dua ederdiniz?

Bedevinin bu duasını duyan Peygamberimiz, ona dönerek:

- " Allah'ın çok geniş olan rahmetine sınır çektin" buyurarak onun

hatasını düzeltti. Duasını bitiren adam bu sefer kalktı ve mescidin diğer

köşesine giderek burada küçük abdestini bozdu.

* Mescittekiler bu olayı görünce nasıl bir tavır almış olabilirler?

Mescitte ibadetle meşgul olan diğer sahabeler onun bu yaptığını görür

görmez adama haddini bildirmek için ayağa kalktılar ve adamın başına

üşüştüler.

* Bu hadise karşısında peygamber Efendimiz ne yapmış

olabilir?

Peygamberimiz onları sakinleştirdi ve:

130

— Adamı bırakınız. Oraya bir kova su dökersiniz, temizlenir. Çünkü siz,

her konuda kolaylaştırıcı olmakla görevlendirildiniz, güçleştirici olmakla değil,

diyerek eşsiz bir sabır ve hoşgörü davranışı sergiledi.

Sonra bu İslâm kültürünün inceliklerini henüz öğrenememiş adamcağızı

yanına çağırdı ve ona şu öğüdü verdi:

— Bu mescitler ne abdest bozmak için, ne başka bir pislik yapmak için

değildir. Buralar, Allah'ı anmak, namaz kılmak ve Kur'ân okumak için

yapılmıştır.167

* Peygamber Efendimiz, bu bedeviye hoşgörülü ve sabırlı

olmasaydı nasıl bir durum ortaya çıkardı?

* Bedevi bu olaydan sonra ne düşünmüş ve neye karar vermiş

olabilir?

Böylece insanların en sabırlısı ve anlayışlısı olan sevgili Peygamberimiz

oradaki herkese sabırlı, anlayışlı ve hoşgörülü olmanın ne kadar güzel bir

sonuç ortaya çıkardığını göstermişti.

* İnsanların kendi davranışlarını düzeltmelerinde onlara anlayış

ve hoşgörüyle yaklaşmak mı yoksa hatalarını yüze vurup haddini

bildirmek mi daha etkilidir?

* Peygamber Efendimiz çevresindeki insanlara bu kadar sabır ve

anlayışla davranmasaydı bu gün İslâm dini dünyanın her yerindeki

insanlarca kabul edilir miydi?


Peygamber Efendimiz bize hayatı nasıl daha mutlu yaşayacağımızı

öğretmiştir. Onun bize verdiği öğütler hayatımızı kolaylaştırır. Onun

söylediklerini yaptığımızda diğer insanlarla ilişkilerimizi güzelleşir. Çünkü O,

bizim daima iyiliğini ister.

167 Ebû Dâvûd, Tahâret, 136

131

Peygamber Efendimiz, farz olan Ramazan orucu yanında, aşure günü,

pazartesi ve Perşembe günleri gibi zamanlarda oruç tutmamızı isterdi. Onun

bize bildirdiğine göre; oruç ibadetinin sevabı bizzat Allah Teâlâ tarafından

verilir. Eğer biz sadece Rabbimizin memnuniyetini kazanmak için oruç

tuttuğumuz zaman Allah Teâlâ'nın şöyle buyurur:

— Mademki kulum, benim için bazı isteklerinden, arzularından vazgeçti,

yiyecek ve içeceklerden uzak durarak sabretti ve benim emrime uydu öyleyse

ben de bunun karşılığını en değerli mükâfatlarla, özel olarak vereceğim.168

Peygamber Efendimiz ise:

— Oruç tutmak size sabretmeyi öğretir.169 Oruç tutmanız, sizi kötü

sözler söylemekten ve haksız yere öfkelenmekten korur. Oruçlu iken size

sataşan olursa 'ben oruçluyum' diyerek oradan uzaklaşın170 buyurmuştur.

Oruç tutmanın davranışlarımızı ve ahlâkımızı güzelleştireceğini bildiren

Sevgili Peygamberimiz bize şu müjdeyi veriyor:

—Cennette sadece oruç tutanların geçebileceği 'Reyyân' adında bir kapı

vardır. Oruç tutanlar bu kapıdan cennete girdikten sonra kapı kapanır ve

başka kimse buradan içeri giremez.171

Peygamber Efendimizin bu müjdesinde bize vaadedilen bu güzel

hediyelere ve mükâfatlara kavuşmak için ve orucun ne kadar güzel ve zevkli

bir ibadet olduğunu anlamamız için yapacaklarımız:

• Haftanın bir Pazartesi veya Perşembe günü sahura kalkarak oruç

tutalım.172

• Oruçlu tutarken herkese güzel sözler söyleyelim, kimsenin kalbini

kırmayalım.

• O gün yemediğimiz yiyecekleri ve harcamadığımız harçlığımızı

ihtiyacı olan birine verelim.

168 Buhârî, Savm, 2169 ibn Mâce, Sıyâm, 44170 Buhârî, Savm, 9171 Buhârî, Savm, 4172 Bu faaliyetin mümkünse ramazan ayı içinde yapılması daha uygundur.

132

• Öfkelenebieceğimiz bir durum ortaya çıktığında oruçlu

olduğumuzu Rabbimizin ve Peygamberimizin bize vaadettiği

mükâfatı düşünerek sabredelim.

• Sabrederek oruç tutan ve ahlâkını güzelleştiren insanların

gireceği cennetin 'reyyan' kapısına nasıl layık olacağımız

hususunda anne babamızla konuşalım.

Faaliyet sonunda şu sorulara ayrıntılı olarak cevap verelim:

1. Oruç tuttuğunuz gün kendinizi psikolojik olarak nasıl hissettiniz?

2. Acıktığınızda ya da susadığınızda neleri düşünerek sabrettiniz?

3. Bugüne kadar sahip olduğumuz nimetlerin azlığı ve çokluğu

hususunda düşünceleriniz değişti mi?

4. O gün yapmayı çok istediğiniz halde yapamadığınız şey neydi?

5. O gün en çok nelere sabrettiniz? Sizce oruç gerçekten sabrı öğretiyor

mu?

6. Sabretmeye en çok zorlandığınız şey ne idi? Neticede ne oldu?

7. Sabretmek size neler kazandırdı?

8. Sabırsız ve aceleci olmak insana neler kaybettirir?

9. Bu faaliyetten öğrendiğiniz en yeni ve farklı bilgi ne oldu?

133



2. Buradaki kişinin tahammül etmesi gereken zorluklar nelerdir?

3. Ellerini, ayaklarını kullanamayan ve oturamayan bu yaşlı adamın

kitap okumaktan vazgeçmemesi size ne düşündürüyor?

4. Bu kişinin karakter özellikleri hakkında hangi tahminlerde

bulunabiliriz?

5. Onun bir sayfa kitap okumak için hangi durumlarda sabırlı ve

azimli olması gerekiyor?

6. O kitap okurken ve okuduktan sonra neler hissediyor olabilir?

7. Onun sabrı ve azmi kendisine neler kazandırır?

8. Sizce fotoğraftaki kişinin en büyük hedefi nedir? Bu hedefine ne

zaman ulaşır?

9. Sizce bu kişi dualarında Allah'tan neler istiyordur?

10. Sizce zorluk ve sıkıntılar başarının önünde bir engel midir?

11. Sizin de çok gayret ve sabır göstermeniz gereken işler var mı?

Onları başarmak için neler yapıyorsunuz?

134


(Kahramanını gerçekten tanıyor musun?)

Her insanın çok etkilendiği, kendisi gibi olmak istediği üstün şahsiyetli

kahramanlar, örnek insanlar vardır. Bunlar geçmişte yaşamış veya halen

yaşıyor olabilir. Şüphesiz bu kahramanları farklı ve üstün yapan bazı

özellikleri vardır. Onları üstün insan yapan güzel huyları, gayretli çalışmaları

ve hiç yılmaksızın başarmak için mücadele ettikleri hedefleri vardır.

Şimdi siz kendi kahramanınızı seçin ve onun hakkında bir araştırma

yaparak bilgi toplayın. Onu sizin gözünüzde büyük insan yapan özelliklerini

ve başarılarını nasıl kazandığını öğrenin. Kahramanınızın insanın beş güzel

karakter özelliğini ve bu ahlâkî özelliklerini hangi durumlarda gösterdiğini,

sizin ona benzeyen ve benzemek istediğiniz tarafları yazınız.

Şahsiyetine hayranlık duyduğunuz bir kahramanınızı

belirleyiniz. Onunla ilgili aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Örnek Aldığınız

Kahramanınız:

Başarılarında etkili olan

beş karakter özelliği:

1 2 3 4 5

Güzel özelliklerinin

ortaya çıktığı olaylar ve

durumlar:

Kahramanınıza

benzeyen özellikleriniz:

Ona benzemek

istediğiniz taraflar:

135

Tablo 2.8

E. Hedef Davranış Gelişim Ölçeği

Adı:______________ Soyadı:____________________ Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ÖZ DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Başarıların azim ve çalışmayla

geleceğine inanırım.2 Başıma gelen zorluklar

karşısında Allah'a sığınır, dua ederim.

3 Arkadaşımın hatasını yüzüne vurmadan fark etmesini sağlarım.

4 Çok istediğim bir şeyi elde etmek için elimden geleni yaptıktan sonra Allah'a tevekkül(dua) ederim.

5 Oruç tuttuğumda sabrın ne demek olduğunu öğrendiğimi düşünüyorum.

6 Bir iş yaparken önüme çıkan engelleri birer birer aşarım.

7 Sabırlı davranmanın bana her zaman kazandıracağına inanıyorum.

8 Bana kötülük yapana sabrettiğimde Allah'ın beni daha çok seveceğine inanıyorum.

ToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Sırasını beklemesi gereken

yerde sabırla bekler.10 Başarı yolunda, önündeki

zorluklarda sebat gösterir.11 Başarılı olmayı istemekle hırs

ve haset arasındaki ayrımı fark eder.

12 Başına gelen musibet ve zorluklar karşısında Allah'a sığınır.


GENEL TOPLAM PUAN

136

9) İYİMSER VE ÜMİTLİ OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer iyimser ve ümitli olmak


Kazanımlar Hâdiselerin iyi taraflarını görür, geleceğe umutla bakar.

Sevinç ve üzüntüleri yakınlarıyla paylaşır.

Zor zamanda Yaratıcısına sığınır, dirençli ve güçlü olur.

Temel Beceriler Zorluklar karşısında dirençli olmak. Ümitvar ve iyimser

olmak.

Hedef Kitle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf



Öğrenme alanları İnanç İnanç İnanç İnanç İnanç

Ünitelerle eşgüdüm Din ve ahlâk

hakkında ne biliyoruz?

Allah İnancıPeygamberlere

ve ilahi kitaplara inanç

Melek ve Ahiret inancı

Kaza ve Kader



sorular


sorular

*Yaratıcı yazma için, hedefe uygun öğrencilerin hayal

gücünü kuvvetlendirecek ve konuda yoğunlaşmayı

artıracak bir konuşma metni ve "hayaller ve fanteziler"

yazısı için kalem kâğıt


düzeltmeler

137


(örnek metin)

Peygamber efendimiz, doğmadan iki ay önce babasını, altı yaşında da

annesini kaybetmişti. Hem yetim, hem de öksüzdü. Fakat akrabalarından

birçok kadın, bir anne şefkatiyle bu mübarek yavruyu bağrına bastı. Ona

annesinin yokluk acısını hissettirmemek için ellerinden gelen çabayı

gösterdiler.

* Hiç annesi veya babası vefat eden birini tanıdınız mı? Onların

diğer çocuklardan farklı halleri var mıdır?

İşte bu kadınlardan birisi de Peygamber Efendimizin yumuşak kalpli,

güler yüzlü dadısı Ümmü Eymen idi. Kâinatın Efendisi, altı yaşına geldiğinde

annesi Âmine, yanına Ümmü Eymen'i de alarak Medine'ye gitti. Niyeti hem

oradaki akrabalarını, hem de kocası Abdullah'ın kabrini ziyaret etmekti.

Bir ay boyunca Medine'de kaldıktan sonra bu üç kişilik kafile

Medine'den ayrılıp Mekke'ye doğru yola koyuldu. Âmine biraz rahatsızdı ama

mutlu bir şekilde yollarına devam ediyorlardı. Ancak Ebva denilen kasabaya

geldiklerinde Hazreti Âmine'nin rahatsızlığı arttı. Günler geçtikçe hastalığı

ilerledi. İyileşmeye dair ümitlerini kaybetmeye başladı. Hazreti Âmine bu

hastalıktan kurtulamayıp vefat edeceğini anlamıştı.

* Amine bu sırada neler hissediyor olabilir?

Başucunda duran Yavrusunun gözlerinin içine baktı. Onu sıkı sıkı

kucakladı; uzun uzun kokladı. Şimdiden bu nurdan yüzü özlüyor gibiydi. Ateş

içinde yanan yanaklarından aşağı süzülen gözyaşları yavrusununkilerle

birleşiyor adeta çağlayan bir ırmak olup kendisini seneler öncesine

götürüyordu.

* Bu sırada altı yaşında olan Hazret-i Muhammed neler

düşünüyor olabilir?

138

Daha bu sabah görmüş gibi, yıllar önce gördüğü rüyayı hatırladı:

— Şayet o rüyada gördüklerim doğruysa, sen Allah tarafından,

Âdemoğullarına hakkı ve batılı bildirmek için peygamberlikle

müjdeleneceksin. Sen, deden İbrahim'in dinini yeryüzüne yerleştireceksin.

Cenab-ı Hak seni, insanların taptıklarından ve putperestlikten koruyacaktır,

dedi.

Bundan sonra Hazreti Âmine, ciğerparesi nurdan Ahmed'ini Ümmü

Eymen'e emanet etti. Ona iyi bakmasını rica etti. Çok geçmeden de ruhunu

teslim etti. Annelerin en güzeli o sırada otuz yaşında bulunuyordu. Geride

bıraktığı gözü yaşlı, boynu bükük yetimi de henüz altı yaşını dolduruyordu.

* Eğer siz babasız olsaydınız ve annenizi de kaybetseydiniz

neler düşünür ve hissederdiniz?

* Ümmü Eymen, kendisine emanet kalan yavruyla ne

konuşmuş olabilir?

Ümmü Eymen, ağlamak, hıçkırmak istiyor, fakat Muhammed'in

üzüleceğini düşünerek vazgeçiyordu. Sırtına, artık ağır bir sorumluluk

yüklenmişti. Kendini toparladı. Bundan sonra ona, annesinin yokluğunu

hissettirmemeliydi. Bunun için de elinden gelen fedakârlığı göstermeye

çalışacaktı. Öz evladıymış gibi mübarek yavruyu bağrına bastı. Gül kokulu

saçların kokladı. Derin bir nefes aldı. Sonra da onu şöyle teselli etti:

— Üzülme, ağlama! İlâhî kadere karşı sabretmekten başka çaremiz

yok. Can da Allah'ın, mal da! Hepsi bize emanet! Rabbimiz, emaneti nasıl

vermişse, öyle geri alıyor. Ama Allah'ın rahmetinden ümit kesmek yok. O bizi

görüyor, işitiyor.

Öksüzlerin en güzelinin de gözleri yaşlıydı. Zaten babasını hiç

görememişti; artık öksüz de kalmıştı. Bundan sonra, o son anlarındaki,

gözlerinin önünden hiç gitmeyen bakışı hariç annesinin de yüzünü

göremeyecekti. Boynu öne eğilmiş bakışları yere düşmüş, gözyaşları içinde

dedi ki:

— Biliyorum. Allah'ın hükmüne her zaman boyun eğerim. Fakat anne

yüzünü unutamayacağım. O yüzü tekrar göremeyeceğim için üzülüyorum.

139

* Siz bu durumda olsaydınız neler yapardınız?

Ama kendisini toparlamakta gecikmedi. Annesine karşı son vazifesini

yerine getirmek istiyordu. Yaşından beklenmeyen bir olgunluk içinde dadısına

şöyle seslendi:

— Haydi! O, ruhunu sahibine teslim etti. Biz de onun bedenin toprağa

teslim edelim de rahat etsin.

Biraz sonra annelerin en şereflisini, en mutlusunu birlikte defnettiler.

Artık Muhammed'i Mekke'ye götürme vazifesi tek başına Ümmü Eymen'e

kalmıştı. Muhammed'i deveye bindirdi. Birlikte yola çıktılar. Beş günlük

meşakkatli bir yolculuktan sonra Mekke'ye ulaştılar. Ümmü Eymen olup biten

her şeyi gözyaşları içinde anlattı. Biricik emanetini dedesi Abdülmuttalib'e

teslim etti...

* Hem annesinden hem babasından mahrum kalan Hazret-i

Muhammed'i ne aibi zorluklar beklemektedir?

* Siz olsaydınız bu zorluk ve sıkıntılar karşısında nasıl hareket

ederdiniz?

Peygamber Efendimiz -sallellâhu aleyhi ve sellem- hayatı boyunca

uğradığı felaketler ve karşılaştığı zorluklar karşısında hiçbir zaman ümitsizlik

ve korkuya kapılmadı. Çocukluk yılları zahmet ve zorluklar içinde geçtiği gibi

gençlik yılları da yoksulluk ve sıkıntı içinde geçti. Fakat o hiçbir zaman bu

zorlukların arkasına sığınmadı ve kimseye muhtaç olmadı. Çok çalıştı,

zorluklara göğüs gerdi, yılmadı ve hayata sımsıkı tutundu, ümidini hiçbir

zaman kaybetmedi. Daima kendisini yaratan Allah'a sığındı. O'ndan yardım

diledi.

*Hiç hayatınızda aşmakta zorlandığınız, zor ve sıkıntılı anlarınız

oldu mu?

*Bunları aşmak için neler yaptınız?

*Bugün aynı zorluklarla karşılaşsanız nasıl hareket edersiniz?

140

Nihayet evlenip çocuk sahibi olmuş, kendisi baba şefkati ve sıcaklığını

tadamamış biri olarak evlatlarını çok seviyor adeta onların üzerine titriyordu.

Bir erkek çocuğu dünyaya geldiğinde çok sevinmişti. Ona, kendi soyundan

geldiği büyük dedesi İbrahim peygamberin adını verdi. Daha önce de Kâsım

adlı bir erkek çocuğu dünyaya gelmiş ancak çok yaşamadan vefat etmişti.

Şimdi ise canından bir parçası İbrahim'i vardı. Onu sık sık kucağına alıyor,

öpüyor, gül tenini kokluyordu. Ne var ki İbrahim bir buçuk yaşına geldiğinde

amansız bir hastalığa yakalandı. Gün geçtikçe eriyip bitti. Ölüme her gün

biraz daha yaklaştı.

* Bu durumda Peygamber Efendimiz neler yapmış olabilir?

Peygamber Efendimiz yavrusunu kucağından bırakmıyor, şifa bulması

için Allah'a dua ediyordu. Fakat Allah'ın onun için takdir ettiği ömür son buldu

ve İbrahim vefat etti. Peygamber Efendimiz gözyaşlarına tutamıyor, acısını

yüreğine gömüyor ve Allah'ın kaderine boyun eğerek şöyle diyordu:

— Ey İbrahim! Sen öldüğün için hepimiz derin bir üzüntü içindeyiz.

Eğer ölüm Allah'ın bir kaderi olmasaydı; O'nun sana verdiği ömür dolmuş

olmasaydı. Önceden ölenlerle sonradan ölenler cennette kavuşmayacak

173olsaydı senin ölümüne daha çok üzülürdük oğlum!..

* Burada Peygamber Efendimiz ne ile teselli bulmaktadır?

* Başımıza gelen hadiselerin olumlu ve güzel taraflarını

görebilmek bize neler kazandırır?

Peygamber Efendimiz, İslâm'ı yaymaya çalıştığı ilk yıllarda da bin bir

zorlukla karşılaştı. Bir taraftan yeni müslüman olanların can ve mal

güvenliğini sağlamaya çalıştı. Diğer taraftan bir kişinin daha Müslüman

olabilmesi için elinden gelen gayreti gösterdi. O, çok zor günlerde bile bir gün

İslâm'ın bütün Arabistan'a, buradan da bütün dünyaya yayılacağına

inanıyordu. Buna inanç ve ümidini hiçbir zaman kaybetmedi.

173 Müslim, Fedâil, 62-63

141

* Onu bu şekilde kararlı ve ümitli düşünmesinin ardında yatan

aerçek ne olabilir?

O, ölüm tehlikesi taşıyan en çaresiz durumlarda bile arkadaşlarına

cesaret vermiş, ümit aşılamış ve onları teselli etmiştir. Düşmanları kendisini

öldürmek için geldikleri sırada bile, onun Allah'a olan inancı, güveni ve

teslimiyeti hiç eksilmemişti. Çünkü o, kendisini yaratan Rabbinin hiçbir

zaman onu yalnız bırakmayacağını ve kendisine yardım edeceğini çok iyi

biliyordu.

* Allah hanai kullarına yardım eder?

O hayatı boyunca insanlara Allah'ı ve dini sevdirdi. İnsanların ümitlerini

kıracak, onları üzüntüye düşürecek hiçbir söz söylemedi ve iş yapmadı. Her

hususta daima sevdi ve sevdirdi. Umutlu oldu ve umut verdi.

* Zorluk ve sıkıntılar karşısında, umutlu olup Allah'a aüvenen

ve umudunu yitirmiş, Allah'a dayanıp güvenmeyen iki insanın 5 yıl

sonraki halini karşılaştırınız?


Allah Teâlâ biz kullarını çok seviyor. Rahat ve sevinçli zamanlarımızda

da zor ve çaresiz kaldığımız zamanlarda da O'na sığınmamızı, dua etmemizi

istiyor. Sevgili Peygamberimiz Hazret-i Muhammed -aleyhisselâm- Rabbine

çok dua ederdi. Dert ve sıkıntılarını, dualarında Allah'a sunar ve ondan

yardım beklerdi. O, dayanılması en güç durumlarda bile ümitsizliğe kapılmaz,

hep Allah'a dayanıp güvenirdi. O şöyle derdi:

Dua eden bir kimseye Allah'ın rahmet ve nimet kapıları açılmış

demektir. Allah en çok kendisinden sağlık ve afiyet istemenizi sever. Başınıza

bir kötülük geldiğinde bunun giderilmesi için Allah'a dua ediniz. Başınıza

142

henüz gelmemiş bir kötülüğün savuşturulması için dua ediniz. Her halinizde

Rabbinize çok dua ediniz.174

Arkadaşları, Peygamber Efendimize "Rabbimiz bize yakın mıdır? Biz

ona hafif sesle mi dua edelim, uzaksa yüksek sesle isteklerimizi söyleyelim?”

diye sormuşlardı. Peygamberimiz onlara şu âyeti okudu:175 "Kullarım sana,

beni sorarlarsa, Benim onlara yakın olduğumu ve bana dua edenin duasını

kabul edeceğimi söyle"176

Peygamber Efendimiz, bizleri çok seven Rabbimizin, her gece dünya

semasından şöyle seslendiğini bildiriyor: "Kim beni çağırırsa ona geleyim.

Kim benden bir şey istiyorsa onu vereyim. Kim bana tevbe ediyorsa onu

affedeyim."177

Allah Teâla bizim yaptığımız bütün duaları işitir. Bizim ondan içtenlikle

istediğimiz güzel şeyleri bize verir. Peygamber Efendimizin bize bildirdiğine

göre Allah Teâlâ:

Kulum, benim nasıl olduğumu düşünüyor ve kendisi için ne yapacağımı

umuyorsa ben öyleyimdir. O, bana dua ettiği zaman ben onunla

beraberim,178 buyuruyor.

Buna göre, hiçbir zaman Allah'ın bizi gördüğünden, halimizi bildiğinden

ve bizim isteklerimize cevap vereceğinden ümidimizi kesmemeliyiz. En zor

zamanlarada bile Rabbimize dayanıp güvenip O'ndan yardım isteyerek dua

etmenin bize nasıl güç verdiğini, bizi rahatlattığını fark edebilmek için şunları

yapmalıyız:

1. Bir gece, dua etmek düşüncesiyle ve niyetiyle abdest alalım.

2. Yalnız olarak ellerimizi açıp Rabbimize dua etmek için sessiz

ve sakin bir mekân bulalım.

174 Tirmizî, Daavât, 112175 Buhari, Tefsir, 27176 Bakara, 186177 Buhârî, Tevhid 35, Teheccüd,14178 Buhâri, Tevhid 35; Tirmizi, Zühd, 51

143

3. Önemli bir problemimizi, olmasını çok istediğimiz bir işi, bir

yakınımız hakkında güzel dileklerimizi ifade ederek dua edelim.

4.Bütün duygularımızı, istek ve arzularımızı Allah'a açalım ve

Ondan yardım isteyelim.

5. Rabbimizin bize vermiş olduğu diğer bütün nimetler için O'na

teşekkür edelim.

6. Dünyanın herhangi bir yerinde dertleri olan, zorda kalan diğer

insanların kurtuluşu için dua edelim.

Bunları bir hafta içinde birer gün aralıklarla üç kere tekrar edelim.

Sonra kendi iç dünyamızda yaptığımız gözlemleri şu sorulara cevap vererek

anlatalım.

• Dua etmek için hazırlık yaparken ve abdest alırken neler

düşündünüz?

• İstediğiniz şeylerin gerçekleşmesi için dua etmeden önce ne

kadar ümidiniz vardı? Dua ettikten sonra ümidiniz arttı veya

eksildi mi?

• Dua edip Allah'a yalvarırken neler hissettiniz?

• Dua etmeden önceki halinizle, ettikten sonraki haliniz arasında

fark var mıydı?

• İnsanın içinde bulunduğunuz zor durumda bile Allah'a

şükretmesi ona neler kazandırır?

• Dünyanın çeşitli yerlerinde derdi, sıkıntısı olan insanlar için dua

etmek, düşüncelerinizi değiştirdi mi?

• Allaha dayanıp güvenmeyen O'na dua etmeyen bir insan neler

kaybeder?

144


a. Fotoğrafta neler görüyorsunuz?

b. Bu ailenin içinde bulundukları maddi durum ve imkânlar

nasıldır?

c. Fotoğrafta ödevini yaparken görülen kızın gelecekte neleri

ümit ediyor olabilir?

d. Fotoğraftaki çocukların anneleri hayatta mıdır?

e. Çocuklar hangi sıkıntı ve zorlukları yaşıyor olabilirler?

Bunları aşmak için ne yapıyor olabilirler?

f. Çocuklar ve babaları gece yatmadan önce ne için dua

ediyorlardır?

g. Babalarının çocukların eğitimi ve geleceği için karşılaştığı

zorluklar nelerdir? Bunu aşmak için neler yapıyordur?

145

h. Ailenin içinde bulunduğu zorluklar, aile fertlerinin birbirine

karşı sevgi ve bağlılığını nasıl etkiler?

i. Herkesin birbirini sevdiği ve birbirine bağlandığı bir ailede

gelecekle ilgili kaygı ve ümitsizlik olur mu?

j. Zorluklarla baş etmenin ve geleceğe ümitle bakmanın

yolları neler olabilir?

k. Çocukluğu fakirlik zorluk içinde geçen Peygamber

Efendimiz bu çocuklara nasihat etseydi neler derdi?

E. Yaratıcı Yazma

(Zamanda yolculuk)

Milattan sonra 610 yılına zamanda yolculuk yaptığınızı hayal edin.

Peygamber Efendimiz, haksızlık, hırsızlık, cinayet, sahtekarlık ve her türlü

cahilliğin alabildiğine yaygınlaştığı bir toplumda yaşıyor. Allah Teâlâ Hazreti

Muhammed, böyle bir toplumu doğru yola çağırmakla yani zalimleri adalete;

hakzsızlık yapanları hakkaniyete; cânileri merhamete; cahilleri hakikate

çağırmak için peygamber olarak görevlendiriyor.

Hazret-i Muhammed'e (sav) önceleri yalnız sadık eşi Hazret-i Hatice,

dostu Hazret-i Ebu Bekir ve amcaoğlu Hazret-i Ali ve birkaç kişi dışında kimse

inanmıyor. Yakın akrabaları ona karşı çıkıyor ve engel olmak istiyorlar.

Mekkeli müşrikler yeni Müslüman olmak isteyenlere ise baskı ve işkence

yapıyorlar. Fakat Peygamber Efendimiz hiçbir zaman yılmıyor. Allah'tan

ümidini kesmiyor ve insanlara en güzel din İslâm'ı anlatmaya devam ediyor.

Ancak zorluk ve sıkıntılar hiç bitecek gibi görünmüyor.

Şimdi, o günlerde Mekke'ye geldiğinizi hayal edin. Siz de yeni din

İslâm'ı mantıklı buluyorsunuz ve Hazret-i Muhammed'ten etkileniyorsunuz.

Ne var ki önünüzde büyük engeller var. İslâm'ı kabul ederseniz birçok

dostunuzu kaybedeceksiniz. Fakirliğe razı olmak zorunda kalacaksınız.

İnsanlar sizinle alay edecekler. Bu durumda ne yapardınız. Bu engelleri

aşararak Peygamber Efendimizin yanında nasıl yerinizi alırdınız?

(■■■)

146

Tablo 2.9


Adı: Soyadı: Sınıf / Numara:

ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

4

1 Dua ettiğim zamanlarda hayata daha ümitli bakarım.

2 Sevinç ve üzüntülerimi yakınlarımla paylaşmak beni mutlu eder.

3 Başıma gelen olaylardan güzel ders çıkarmaya çalışırım.

4 Kötü bir olay yaşadığımda Allah'a daha çok sığınır Ondan yardım isterim.

5 Üzgün ve sevinçli anlarımda arkadaşlarımla beraber olmayı isterim.

6 Bütün sıkıntıların geçici olduğuna ve onları atlatacağıma inanırım.

7 Dua ederken sadece kendim için değil çevremdeki insanlar için de dua ederim.

8 Anne babamla beraber olmak bana huzur ve güven verir.

ÖGR.e t m e n g ö z l e m i ToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Hayata ve olaylara ümitle

ve iyimser bakar.10 Bir problemini veya derdini

benimle paylaşır.11 Olayların iyi taraflarını da

görmeyi başarabilir.12 Genelde huzurlu ve

neşelidir.Öğretmenin Değerlendirmesi: Toplam Puan

GENEL TOPLAM PUAN

147

10) KANAAT SAHİBİ VE ŞÜKREDİCİ OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Kanaat sahibi ve şükredici olmak


Kazanımlar Allah'ın kendisine verdiği nimetlerin çokluğunun farkında

olur.

Sahip olduklarının kıymetini bilir, başkalarının malına göz

dikmez.

Kendisine yapılan iyiliği unutmaz ve iyiliğe iyilikle karşılık

verir.

Temel Beceriler Elindekiyle yetinmek

Şükredici olmak


öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama✓ 20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf



Öğrenme alanları Hz.Muhammed

İnançKur'an ve Yorumu

İbadet İnanç

Ünitelerle eşgüdüm Hz.Muhammed'itanıyalım

Allahinancı

Kur'an'ıntemeleğitici

nitelikleri


ibadeti

Kaza ve Kader



sorular

* Fotoğraf yorumlama için seçilmiş uygun fotoğraf(lar) ve

sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe uygun "keşif çizelgesi" ve

kalem kâğıt


düzeltmeler

148


(örnek metin)

Allah Rasûlü (sallellâhü aleyhi vesellem), hayatı boyunca en fakir insan

gibi yokluk içinde yaşamıştı. Ancak elindekine hep şükreder ve elindekiyle

kanaat ederdi. Buna rağmen insanların en cömerdi ve karşılıksız infak edeni o

idi.

Bir zamanlar Medine'de ortaya çıkana kıtlık sebebiyle insanlar çok zor

günler yaşamaktaydılar.

* Deprem, sel gibi bir felâket sebebiyle geçim zorluğu içinde

kalsaydınız, en çok kimin için endişe ederdiniz?

Allah'ın Rasulü, diğer mümin kardeşlerini düşünüyordu. İçinde

bulundukları duruma çareler arıyordu. Aradan günler geçmesine rağmen

ağzına bir tek lokma koymamıştı.179 Allah Rasûlü, zaten hayatı boyunca, arpa

ekmeğiyle dahi, karnını bir kere tam doyurmamıştı.180 Ama bu seferki

başkaydı. Aradan aylar geçmesine rağmen mutfaklarında bir çorba bile

kaynamamıştı. Sadece ellerinde kalan az miktarda kuru yiyeceklerle idare

etmişlerdi.181

* Peygamberimizin evinde aylarca sıcak yemek pişmemesini

sebepleri neler olabilir?

* O istese kendi kazancıyla ve kendisine getirilen hediyelerle

çok zengin ve rahat bir hayat yaşayabilirdi. Buna rağmen niçin

herkes gibi yaşamayı tercih etmiş olabilir?

Güneşin ortalığı kavurduğu, çok sıcak bir gündü. Ebû Hüreyre, Allah

Rasulü'nü merak etti ve onu ziyarete gitti. Allah'ın sevgili peygamberi bu

sırada oturarak namaz kılıyordu. Kıldığı namazı bitirip selam verince Ebû

Hüreyre hemen sordu:

179 Ahmed b. Hanbel, 3/213180 Buhârî, Et'ıme 23; Müslim, Zühd 22181 Buhârî, Rikak 17; Müslim, Zühd 28

149

—Ya Rasûlallah! Bir hastalığınız mı var? Namazı niçin oturarak

kılıyorsunuz?" Allah Rasulü'nün verdiği cevap Ebu Hüreyre'nin içini sızlattı:

* Allah Resûlü ne cevap vermiş olabilir?

—Ya Ebâ Hüreyre, günlerdir ağzıma bir lokma koymadım. Açlıktan

takatim kesildi. Ayakta duracak dermanım kalmadı. Onun için namazımı

oturarak kılıyorum.

Ebû Hüreyre ağlamaya başladı. Gözünden yaşlar sicim gibi akıyordu.

Oysa kendisi de iki günden beri ağzına bir lokma götürmemiş, açlıktan

nerdeyse karnı sırtına yapışmıştı. Fakat Allah'ın en çok sevdiği peygamberinin

bu duruma düşmesi ona daha ağır gelmişti. Onun ağladığını gören Allah

Rasûlü, şöyle buyurdu:

—Ağlama Ya Ebâ Hüreyre! Dünyada çekilen açlık ve sıkıntılar insanı

âhirette, günahları sebebiyle düştüğü cehennem azâbından kurtarır."182

Aradan aylar geçti Medine tekrar bolluk, bereketli günlerine kavuştu.

Hz. Ömer (r.a.), bir gün Allah Rasûlü'nü ziyarete geldi. Peygamber Efendimiz

az önce üzerine uzanıp istirahat ettiği hasırın üzerine oturdu. Hasır yüzünün

bir tarafında kırmızı kırmızı izler bırakmıştı. Odasının bir tarafında bir koyun

postu, bir köşesinde ise, içinde biraz arpa bulunan küçük bir torba vardı. İşte

Allah Rasûlü'nün odasında bulunan eşyalar bundan ibaretti. Hz. Ömer, bu

manzara karşısında çok duygulandı ve kendini tutamayarak ağladı.

* Hz. Ömer niçin ağlamış olabilir?

Allah Rasulü, niçin ağladığını sorunca, Ömer:

—Ey Allah'ın Sevgili Peygamberi! Şu anda bir dünyadaki krallar,

padişahlar, saraylarında kuş tüyünden, ipek yataklarda yatarken, sen, sadece

kuru bir hasır üstünde yatıyorsun ve o hasır, Senin yüzünde iz bırakıyor.

Bunun için gördüklerim beni çok duygulandırdı, dedi. Bunun üzerine Allah

Rasûlü, Ömer'e şu karşılığı verdi:

* Peygamber Efendimiz ne söylemiş olabilir?

182 Ebû Nuaym, Hilyetü'l Evliya 7/109; Kenzu'l-Ummâl, 7/199

150

—Ya Ömer! Biz, bir ağaç altında gölgelenen ve biraz sonra da oradan

kalkıp gidecek bir yolcu gibiyiz. İstemez misin dünya onların, âhiret de bizim

olsun?"183 dedi.

* Peygamber Efendimiz niçin böyle bir tercih yapmaktadır?

ve şöyle devam etti:

—Bize yakışan dindarlıkta, kendimizden üstün olana bakmak; dünya

malı hususunda ise kendimizden aşağı olana bakıp, Allâh'ın bize verdiği

nimetlere şükretmektir. Allah Teâlâ böyle yapanları, şükredici ve sabredici kul

olarak kabul eder.184

* Dindarlık ve güzel ahlâkta bizden daha üstün olanı,

zenginlikte ise bizden daha düşük olanı ölçü almak bize neler

kazandırır?

Fâtıma Hatun, Peygamber Efendimizin çok sevdiği amcası Ebu Talib'in

hanımı idi. Sevgili Peygamberimize annesini kaybettiği zamandan itibaren çok

iyi bakmıştı. Fatıma Hatun'un ailesi oldukça fakirdi. Öyle ki çoğu zaman kendi

çocuklarının bile ihtiyaçlarını karşılayamıyorlardı. Buna rağmen Fâtıma Hatun,

anne ve babasını kaybetmiş olan yeğeni Muhammed'e sahip çıktı.

* Kendisinin de ihtiyacı olan bir şeyi vererek size yardımcı olan

kişi hakkında neler düşünürsünüz?

Zaten annesinin vefatından daha iki sene geçmeden dedesi

Abdülmüttalip de vefat edince yapayalnız kalıvermişti. Bu yüzden Fâtıma

Hatun, onunla öz evlâdı gibi ilgilendi. O'nu kendi çocuklarından hiç ayrı

tutmadı, çok sevdi. Muhammed'i kucağına alır sever, gülyağı sürerek saçlarını

tarardı. Fâtıma Hatun, Allah Resûlü gençlik çağına gelinceye kadar O'na

kimsesiz olduğunu hissettirmemeye gayret etti. Yeme içmesinden, giyim

kuşamına kadar yeğeni Muhammed'in bütün ihtiyaçlarını, kendi

çocuklarınınkinden kısarak, karşıladı.

183 Buhârî, Tefsir, 66184 Tirmizî, Kıyâmet, 58

151

* Peygamber Efendimiz'in yerinde siz olsaydınız, size böyle

iyilik eden kişiye nasıl davranırdınız?

Aradan yıllar geçmiş Hazreti Muhammed kırk yaşına gelmiş ve Allah

O'na peygamberlik vermişti. Peygamber Efendimiz Fatıma hatunu kendi

annesi gibi sevdi ve hürmet etti. Onun bütün ihtiyaçlarını karşıladı.

Fatıma hatun vefât ettiğinde Peygamber Efendimiz çok üzüldü. Onun

için "annem öldü" dedi. Sırtındaki gömleği çıkararak onu buna sardı. Sonra

kendi elleriyle onu kabre koydu.

* Bu durum Allah Rasulü'nün, nasıl bir duygu ve anlayış

içerisinde olduğunu gösterir?

Bu büyük ilginin sebebini merak edenlere Peygamberimiz:

—Ebu Talip'ten sonra bu kadıncağız kadar bana iyiliği dokunan

hiç kimse yoktur. O benim annemdi. Kendi çocukları aç dururken o önce

benim karnımı doyurur, saçımı tarardı. O benim annemden sonraki annemdi,

diye cevap verdi.185

* Peygamber Efendimizin kanaatkârlık ve iyilik kıymeti bilir

olmak özelliklerini öğrendikten sonra değiştirmeyi düşündüğünüz

davranışlarınız var mı?


Sevgili Peygamberimiz, her işte olduğu gibi kanaatkâr ve tok gözlü

olmakta da bize en güzel örnektir. O Allah'ın kendisine verdiği nimetlere

devamlı şükrederdi. Hiçbir malını israf etmez, muhtaç kimselerle paylaşırdı.

Çünkü o hep kendisinden daha çok maddi yönden zayıf durumda olanların

halini düşünürdü.

O, bize dindarlık ve güzel ahlâkta kendimizden üstün olana bakıp onu

örnek almayı; dünya zenginliğinde ise kendinden aşağı olana bakıp, halimize

şükretmeyi tavsiye ediyor.186 Diyor ki; ihtiyacınızdan fazla olan malı sadaka

185 Ya'kubî, Târîhü'l-Ya'kûbî, a.g.e., 2/14186 Tirmizî, Kıyâmet, 58

152

olarak vermeniz hayırlı bir iştir. Eğer vermeyip saklarsanız bu sizin için

zararlıdır. Hem ihtiyacınız kadar olan mala sahip olmaktan dolayı Allah

katında sorumlu tutulmazsınız.187

Peygamber Efendimizin, az bile olsa nimete değer vermesini hanımı

Hz. Âişe şöyle anlatıyor: Allah Resûlü bir gün odama geldi. Yerde bir ekmek

parçası gördü. Hemen onu alıp sildi ve yedi. Sonra bana dedi ki: "Âişe!

Allah'ın değerli bir nimeti olan ekmeğe saygı göstermelisin. Eğer o ekmek, bir

insana küser de ondan uzaklaşırsa bir daha geri dönmez.188 Allah Teâlâ da

Kur'an-ı Kerîm'de: "Yiyiniz, içiniz ama israf etmeyiniz. Çünkü Allah, saçıp

savuranları sevmez" buyuruyor.

Âişe! Birkaç hurma vererek bile olsa senden isteyen fakiri boş çevirme.

Fakirleri sev, onlara yakın ol ki, kıyamet gününde Allah da sana yakın

olsun!189

Biz de Peygamber Efendimiz gibi kanaatkâr olmanın ve başkaları için

iyilik yapmanın ne kadar güzel olduğunu anlamak için şunları yapalım:

■ İki hafta boyunca harçlığımızın bir kısmını muhtaç olanlara

vermek üzere biriktirelim.

■ İhtiyaç sahiplerine verdiğimiz takdirde eksikliğini

hissetmeyeceğimiz kıyafetlerimizi ihtiyaç sahiplerine vermek üzere

hazırlayalım.

■ Evimizdeki gıda maddelerinden, yiyeceklerden bir kısmını fakirlere

vermek üzere paketleyip hazırlayalım.

■ Yakın çevremizde yaşayan muhtaç insanları anne babamızla

birlikte tespit edelim. Sonra onları evlerinde ziyaret edelim. Onlara vermek

üzere hazırladığımız para, yiyecek ve giyecekleri nezaket ve incelikle verelim.

Bütün bunları yaptıktan sonra şu soruları cevaplayınız.

1. Fakirlere vermek için harçlığınızın bir kısmını biriktirirken ve

yiyecekleri hazırlarken onlar hakkında neler düşündünüz?

2. İhtiyaç sahiplerine vermek üzere kıyafetlerinizi ayırırken,

elbiselerinizin azlığı ve çokluğu hakkında neler düşündünüz?

ı87 Müslim, Zekât, 97ıss İbn Mace, Et'ime, 52ı89 Tirmizî, Zühd, 37

153

3. İhtiyaç sahiplerini ziyaretiniz sırasında nelerle karşılaştınız, neler

hissettiniz?

4. Önceki düşüncelerinizle şimdiki düşüncelerinizle arasında fark var

mı?

5. "Kanaatkârlık en büyük zenginliktir" sözü size ne ifade ediyor?

6. Bundan sonrası için aldığınız yeni kararlar var mı?


Resmi İnceleyiniz!


2. Bu fotoğrafa bir isim verseydiniz ne derdiniz?

3. Bu aile bir köyde mi yoksa şehirde mi yaşıyor olabilir?

4. Resimdeki çocuk, dedesi ve ninesi kahvaltıda ne yemiş olabilir?

5. Sol tarafta görülen iki çuvalın içindeki ne olabilir? Bununla ne kadar

süre idare etmek zorunda kalabilirler?

6. Onlar geçimini ne ile temin ediyor olabilirler? En çok karşılaştıkları

zorluk ne olabilir?

154

7. Onların hayatlarından şikayetçi oldukları hususlar var mıdır?

8. Buradaki dedenin ve ninenin yüz ifadesinden onların duyguları için

neler söylemek mümkündür?

9. Buradaki insanların yerinde siz olsaydınız çok zengin insanlar

hakkında neler düşünürdünüz?

10. Bu ailelerin şu haliyle, Allah'a en çok şükretmesi gereken nimetler

hangileridir?

11. Onlar Peygamber Efendimizle aynı mahallede otursaydı, Sevgili

Peygamberimiz onlar için neler yapar ve onlara hangi tavsiyelerde

bulunurdu?

E. Yaratıcı Yazm a Çalışm ası

(Nimetlerin bolluğunun farkına varma ve değerini anlama)

Rabbimizin biz kullarına cömertliğini alabildiğine sergilediği bu dünyada

ne kadar bol nimetler içinde yaşıyoruz. Nasıl da hiç şaşmadan ve gecikmeden

her yıl yaz mevsimi, bütün cömertliğiyle bize yemyeşil yapraklarla kaplı

ağaçlar, iri iri meyveler, çeşit çeşit sebzeler veriyor. Koyunlar, ikiz kuzular;

arılar petek dolusu ballar; inekler kova dolusu sütler; kümeslerde tavuklar,

yumurtalar, civcivler veriyor. Biz kullarını çok seven Rabbimiz, adeta bize

nasıl cömert, fedakâr olmamız gerektiğini örneklerle açıklıyor. Tabiatın diliyle

bize çevrenizdeki bitkilere, hayvanlara bakın ibret alın ve onlar gibi cömert

olun diyor.

Gerçekten de her şeyin bol bol bulunduğu bir ülkede yaşamıyor

muyuz? İhtiyaç duyduğumuz her şey fazlasıyla hizmetimize sunulmuş. Fakat

bizim sahip olduklarımızı hiç göremeyen insanlar da var. Bugün Afrika'da

açlıktan susuzluktan ölen çocukların yerinde biz olabilirdik. Afganistan'da

Irak'ta, Filistin'de ölenler bizim ailemiz olabilirdi. O halde bizim bu insanları

halini anlayıp şükretmemiz ve onlar için dua ve yardımda bulunmamız

gerekiyor. Zaten Allah'ımız bunun için kimimizi zengin, kimimizi fakir

yaratmış. Çünkü O, bizim de kendisi gibi cömert olmamızı istiyor ve bize

verdiği nimetleri başkalarıyla paylaştığımızı görmek istiyor.

Şimdi gelin sahip olduğumuz maddi ve manevi nimetlerin bir listesini

oluşturalım. İkinci olarak bu nimetlerden hangilerini ihtiyaç sahipleriyle

155

paylaştığımız zaman eksikliğini çekmeyeceklerimizin listesini yapalım. Her iki

listeleri oluşturduktan sonra listenin altına düşüncelerimizi yazalım.

SAHİP OLDUĞUM MADDİ VE MANEVİ NİMETLER

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

PAYLAŞTIĞIMDA EKSİKLİĞİNİ ÇEKMEYECEĞİM NİMETLER

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

DÜŞÜNCELERİM:

156

Tablo 2.10

F. Hedef D avran ış G elişim Ö lçeği

Adı: Soyad Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

4

1 Sahip olduğum nimetlerin her zaman farkındayım ve bunlara şükrediyorum.

2 Bana iyilik yapan birini her zaman şükranla anarım.

3 Elimde olan bir şeyi azalacağından endişe etmeden paylaşırım.

4 Benden daha kötü durumda olan insanların neler çektiğini düşünür ve halime şükrederim.

5 Elimdeki nimeti paylaştığımda Allah'ın onu daha da artıracağına inanırım.

6 Bana yapılan bir iyiliğe mutlaka bir iyilikle cevap vermek isterim.

7 Ben de olmayan fakat başkalarının sahip olduğu imkânları kıskanmam.

8 Elimdekilerle yetinmeyi bilir, kimsenin malına göz dikmem.

ÖĞRETMEN GÖZLEMİToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Elindekiyle yetinmeyi bilir.

10 Sahip olduklarından fazlasını arkadaşlarıyla paylaşır.

11 Kendine yapılan iyiliği asla unutmaz, iyilik yapanın kıymetini bilir

12 Yapılan bir iyiliğe iyilikle karşılık vermek ister.

Öğretmenin Değerlendirmesi: Toplam PuanGENEL TOPLAM PUAN

ı:

157

11) KOMŞULUK VE AKRABALIK İLİŞKİLERİNE DEĞER

VERMEK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Dostluk Komşuluk ve akrabalık ilişkilerine değer vermek


Kazanımlar Dost ve akrabalarının değerini bilir ve onlarla iyi ilişkiler

kurar.

Yakınlarına karşı sadakatli ve vefalı olur.

Yakınlarından hasta olanları ziyaret eder.

Temel Beceriler Dost ve akrabalık ilişkilerine önem vermek, çevreyle iyi

ilişkiler kurmak.


öğrencileri)


ve Uygulama süreleri

Hadise

Yorumlama✓ 20'

Yaparak

Öğrenme✓ 10'+20'

Fotoğraf

YorumlamaV 20' Yaratıcı Yazma V 10'+20'


Öğrenme alanları Din ve Kültür

Hz.Muhammed

Hz.Muhammed İbadet Hz.

MuhammedÜnitelerle eşgüdüm

Aile ve din

Hz. Muhammed

ve Aile hayatı

SonPeygamber

HzMuhammed


ibadeti

Hz.Muhammed

'in hayatından örnek

davranışlarMateryaller * Hadise yorumlama için hazırlanmış metin


sorular

* Fotoğraf yorumlama için seçilmiş uygun fotoğraf(lar) ve

sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe uygun hazırlanmış "sanal

problem" ve kalem kâğıt


düzeltmeler

158

A. Hâdise Yorumlama

(örnek metin)

Güzel şehir Medine'nin kenar mahallelerinden birinde oturan Ümmü

Mihcen adında yaşlı bir hanım vardı. Kendisi temiz olduğu kadar düşünceleri

ve kalbi de tertemiz olan bu kadın bir gün:

— Madem ki yüce Allah benim kalbimi inançsızlık ve günahtan

temizledi, bana îman temizliğini bahşetti; ben de onun evini temizlemeliyim,

diyerek her gün Peygamber Mescidi'ni temizlemeye başladı.

* Ümmü Mihcen yaptığı temizliğin karşılığında bir ücret

beklemekte midir? Niçin?

Ümmü Mihcen'in, mescidi temizlemesi Allah Rasulü'nü çok memnun

ediyordu. Peygamberimiz Ümmü Mihcen'i çok seviyor; onu mescitte her

gördüğünde tebessüm ederek hâl ve hatırını soruyordu.

* Allah Resûlü kendisiyle konuşurken, Ümmü Mihcen neler

hissediyor olabilir?

Gün geldi, zaten yaşlı olan Ümmü Mihcen hastalandı. Günlerce ne

Peygamber Efendimizin mescidini temizleyebildi ne de O'nun mübarek

yüzünü görebildi. Ümmi Mihcen bu duruma o kadar çok üzülüyordu ki hemen

iyileşmek ve tekrar mescitteki görevine devam etmek istiyordu. Ama

hastalığı onun mescide gitmesine mani oluyordu. Onun için üzüntüsünden

hep ağlıyordu.

* Ümmü Mihcen'in asıl üzüldüğü konu nedir?

Peygamber Efendimiz onu bir kaç gün göremeyince komşularına sordu.

Onlar:

— Hastadır ey Allah'ın Rasulü, dediler.

159


Bu cevap üzerine Peygamber Efendimiz Medine'nin kenar mahallesinde

oturan Ümmü Mihcen'in evine doğru yürümeye başladı. Bazıları ondan önce

Ümmü Mihcen'e giderek:

— Müjdeler olsun sana ey Ümmü Mihcen, Peygamber Efendimiz seni

ziyarete geliyor, dediler.

Ümmü Mihcen bu müjdeyi aldığı zaman heyecandan ne yapacağını

bilemedi. Hastalıktan iyice halsiz düşen yüreği hızla çarpmaya başladı. Çok

geçmeden tatlı bir ses duyuldu:

— Esselâmü Aleyküm, diyordu Peygamber Efendimiz...

Ümmü Mihcen yattığı yerden doğrulmaya çalışarak, kısık bir sesle:

— Ve Aleykümüsselâm, ey Allah'ın Rasulü, diye cevap verdi.

Ziyaret kısa sürdü. Fakat Ümmü Mihcen için bu zamanın değeri

gerçekte çok büyüktü. Çünkü Allah'ın Peygamberi, ziyaretine gelmişti. Artık

hiç yerinden kalkamasa bile üzülmezdi.

* Ümmü Mihcen bu ziyaret sırasında neler düşünmüş, neler

hissetm iş olabilir?

Bundan sonra Sevgili Peygamberimiz, sürekli Ümmü Mihcen'in nasıl

olduğunu komşularına sordu. Onun sağlık durumu hakkında sık sık bilgi aldı.

Komşularına şu tembihte bulundu:

— Ümmü Mihcen vefat ederse, haberim olmadan onu gömmeyin.

Nihayet bir akşamüzeri Ümmü Mihcen, tertemiz ruhunu Allah'a teslim

etti. Komşuları vakit geçirmeden onu yıkayıp, kefenlediler. Hazırlık

tamamlanınca cenaze namaz kıldırması için Peygamber Efendimiz'in evine

160

gitmeye niyet ettiler. Ancak yatsı namazı kılınmış, vakit epeyce ilerlemiş

Peygamber Efendimiz evinde istirahata çekilmişti.

Cenazede bulunanlar kendi aralarında konuşmaya başladılar:

— Demek nasibi bu kadarmış.

— Ne iyi bir kadındı.

— Ne zaman görsek mescidi temizlerdi.

— Acaba Peygamberimizi uyandırsak mı?

* Siz orada olsaydınız ne yapmaya karar verirdiniz?

— Peygamber Efendimizi rahatsız etmemiz doğru olmaz.

— Ama Peygamberimiz kendisine haber verilmesini istemişti. Bilmeden

bir hata etmiş olmayalım!

— Bence Peygamberimizi rahatsız etmeyelim!

Bu tür tereddütlü konuşmalar devam etti. Sonunda Ümmü Mihcen,

Peygamberimize haber verilmeden kabristana götürüldü. Cenaze namazı

kılındı ve toprağa verildi.

Sabahleyin Peygamber Efendimiz onu sorduğunda:

— Ey Allah'ın Rasulü! O vefat etti, bizde onu defnettik. Aslında biz onu

yıkayıp kefenledikten sonra size geldik. Fakat siz istirahata çekilmiştiniz. Sizi

rahatsız etmek istemedik, dediler.


Peygamberimiz çok üzüldü. Çünkü onun cenaze namazını kendisi

kıldırmak istiyordu.

161

— O zaman benimle gelin, dedi ve arkadaşlarıyla birlikte kabristana

doğru gittiler. Komşuları Ümmü Mihcen'in mezarını gösterdiler. Peygamber

Efendimiz ve sahabeler Ümmü Mihcen için tekrar cenaze namazı kıldılar.

Çokça dua edip oradan ayrıldılar.

* Peygamber Efendimiz niçin bu şekilde hareket etmiş olabilir?

* Bir insana ölümünden sonra da vefa ve sadâkât gösterilir mi?

Bu nasıl olabilir?

Peygamber Efendimiz bu güzel ahlâklı hanıma ölümünden önce olduğu

gibi ölümünden sonra da değer vermiş ve ona karşı güzel bir vefa örneği

göstermiş oldu. Böylece Ümmü Mihcen hayatta iken de öldükten sonra da

Allah Rasulü'nü çok sevmenin ve Allah'ın evi yerinde olan mescidi

temizlemenin karşılığını almıştı.190

***

Bilâl-i Habeşî de Peygamberimizi çok seven ve onun komşusu olan bir

sahabe idi. Canından çok sevdiği Peygamberin vefatından sonra üzüntüye

dayanamadı. O'nun adının geçtiği ezanı mescitte bir daha okuyamadı.

Medine'de her şey ona Peygamberini hatırlatıyordu. Rasulullah'a duyduğu

muhabbetle her gün yanıp tutuşuyor, için için gözyaşları döküyordu.

* Hiç çok sevdiğiniz bir yakınınızdan ayrı düştüğünüz oldu mu?

Neler hissettiniz?

Nihayet Medine'de kalmaya tahammül edemedi ve zamanın halifesi

olan Hz. Ebubekir'den izin alarak Şam'a gitti. Hz. Ömer'in halifelik dönemine

kadar orada kaldı. Hz. Ömer ordusuyla Şam'a gelince, onlara katılıp orduyla

beraber Kudüs'e gitti.

Bir gece rüyasında Peygamber Efendimizi gördü. Sevgili

Peygamberimiz kendisine sitem ediyordu:

190 Buhari, Cenâiz, 67

162

—Bunca ayrılık yetmedi mi, Ya Bilal? Hâlâ kabrimi ziyarete gelmeyecek

misin?

Bilâl'in yüreği, duracak hale gelmişti. Heyecan ve ter içinde uyandı.

Hemen Medine'ye gitmek üzere hazırlığa başladı. Şafak sökerken, ince, uzun

ve garip devesiyle Medine yollarına düştü. Biricik Efendisi'ne yaklaştıkça

havayı kokluyor, içine çekiyor, taşları toprakları okşuyor bir taraftan da

gözyaşı döküyordu. Issız çölleri yara yara Medine'ye vardı.

* Sizin de uğruna uzun yollar aşacağınız sevdikleriniz var mı?

O'na rastlayanlar, selam veriyorlardı. Sonra da yanındakilere;

—İşte Bilal, o Hazreti Peygamberin Müezzini. O'nun gibi ezan okuyan

bu dünyaya daha gelmemiştir, diyorlardı. Fakat O, bunların hiçbirini

duymuyor, görmüyordu. Sanki Allah Rasulü'nün kabri kuvvetli bir mıknatıs

olmuş onu kendine doğru çekiyordu.

Peygamber Efendimizin mübarek kabirine doğru ilerledi. Yüce makama

girerken Kuran-ı Kerim okudu. En sonunda en sevdiğinin yanında bayılıp

kaldı.

* Bilâl'i bayılacak kadar derinden etkileyen durum ne olabilir?

Ayıldığı zaman, başucunda, sevgilisinin sevgili torunları Hasan ve

Hüseyin saçlarını okşuyorlardı. Sanki dünyalar onun oldu. Sarıldılar,

kucaklaştılar, ağlaştılar. Bilâl, "Yavrularım! Ne kadar da dedeniz gibi

kokuyorsunuz!" dedi.

Hasan sordu;

— Dedemiz seni de çok severdi. Acaba O'nun hatırı için, bir şey istesek

yapar mısın? Bilal çok şaşırdı:

—Bu ne biçim söz? Bu kölenizden ne isterseniz, yerine getiririm!

163

* Onlar Bilâl'den ne istemiş olabilirler?

— Senden, bir defa daha ezan dinlemek istiyoruz, dediler.

* Bilâl onların bu isteğini geri çevirmiş midir? Niçin?

Ertesi sabah Bilal-ı Habeşi, son ezanını Mescid-i Nebevi'de okudu.

Yanık ve hasret dolu sesiyle; "Allahü Ekber! Allahü Ekber!" dediği zaman;

bütün Medine halkı ayağa kalktı.

* Medineliler yıllar sonra Bilâl-i Habeşî'nin ezan sesiyle

uyanınca neler hissetm iş olabilirler?

"Eşhedü en la ilahe illallah! Eşhedü enne Muhammeden Rasulullah"

deyince kadın-erkek, genç-ihtiyar, çoluk-çocuk, hatta yataklarındaki hastalar

bile, sokaklara döküldüler. Mescid-i Nebevi'ye koştular. O kadar

etkilenmişlerdi ki Peygamber Efendimiz tekrar geri geldi sanmışlardı.

O günden beri dünyada, bir daha böyle ezan okunmadı.191


Peygamber Efendimizin çocukluğu anne ve babasından mahrum olarak

geçmişti. Amcası Ebu Talip ona sahip çıkmış, bakımını üstlenmişti. Yengesi

Fatıma'nın Onun üzerine çok emeği geçmişti. Yine dadısı Ümmü Eymen de

onun her türlü hizmetinde bulunmuştu. Peygamberimiz, hayatı boyunca

kendisine yapılan bu iyilikleri unutmadı. Onları sık sık ziyaret etti, hatırlarını

sordu ve bir ihtiyaçları olduğunda hemen karşıladı.

Peygamber efendimiz zaten, kendisine gelsin veya gelmesin bütün dost

ve akrabalarını ziyaret eder onların gönlünü hoş ederdi. Bizim de aynı şekilde

olmamızı tavsiye eden Sevgili Peygamberimiz dost ve akrabalarımızla

ilişkilerimizi özellikle güzel tutmamızı istiyor ve bunu yaptığımız takdirde bize

şu müjdeyi veriyor:

191 İbnü'l-Esîr, Üsdü'l-Gabe, 1/209

164

—Kim Allah için bir hastayı veya bir Müslüman kardeşini ziyaret

ederse, bir ses ona şöyle der: "Ne güzel ve ne hoş bir iş yaptın! Bu işi

yaparken yürüyüşün bile sana sevap kazandırdı. Cennette kendine güzel bir

yer hazırladın!192

Dost ve akrabaları ziyaret ve onlarla ilişkilerini iyi tutan kimse hem

kendisi mutlu olur, hem de onları mutlu eder. İnsanları sever ve onlar

tarafından sevilir. Peygamber Efendimiz, bunu yapan kimseleri Allah Teâlâ'nın

da çok seveceğini bildiriyor. Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: "Beni memnun

etmek için birbirlerini sevenler, muhtaçlara karşı cömert olanlar, birbirlerini

sevmede samimî davranan sadık dostlar, akraba ilişkilerini kesmeyenler ve

birbirlerini ziyâret edenler benim de sevgimi hak etmişlerdir."193

Biz de Peygamber Efendimizin bu sözlerini öğrendikten ve Allah

Teâlâ'nın müjdesini duyduktan sonra Rabbimizin ve Peygamber Efendimizin

sevgisini kazanmak için şunları yapalım:

■ Anne babamızla (ailemizle) görüşerek, ziyaret etme imkânımız

olan akraba, komşu ve yakınlarımızdan üç aile belirleyelim.

■ Özellikle uzun bir süredir ziyaret etmediğimiz veya (eğer varsa)

bir hastalığı olan yakınımızı tercih edelim.

■ Gideceğimiz yakınlarımızla görüşerek kendilerini ziyaret etmek

isteğimizi ve zamanını bildirelim.

■ İmkânımız el verdiği ölçüde, onların hoşuna gideceğini

düşündüğümüz bir hediye götürelim ve ziyaretimizi

gerçekleştirelim.

■ Ziyaretimiz boyunca onlara karşı samimi sevgi ve saygımızı

çeşitli yollarla gösterelim.

Ziyaretiniz bitirdikten sonra, gözlemleriniz doğrultusunda aşağıdaki

soruları cevaplayınız.

192 Tirmizî, Birr, 64193 İbn-i Hanbel, V, 229

165

1. Ziyarete giderken hissettiğiniz duygular nelerdi?

2. Bu ziyaret daha önce yaptıklarınızdan farklı mıydı?

3. Ziyaretiniz, yakınlarınız üzerinde duygusal olarak nasıl değişiklikler

meydana getirdi?

4. Hasta olan yakınınız (eğer gittiyseniz) size karşı neler hissetti. Onun

en çok hangi sözü veya davranışı dikkatinizi çekti?

5. Ziyaret ettiğiniz yakınlarınız size karşı nasıl davranışlar sergilediler?

6. Ziyaretinizin bitiminde nasıl bir muamele gördünüz? Bu sizi nasıl

etkiledi?

7. Ziyaret ettiğiniz kişilere duyduğunuz sevgi ve bağlılık ziyaret öncesi

mi daha fazlaydı yoksa şimdi mi?

8. Bu ziyaretin size kazandırdığı en önemli ders ne oldu?

9. Bundan sonra yakınlarınızı ziyaret hususunda neler

düşünüyorsunuz?

D. Fotoğraf Yorum lam a

166


2. Sizce buradaki kızın dost ve akrabaları var mıdır?

3. Kızın bir dostu veya akrabası niçin onun yanında değil?

4. Bu kız ile köpek arasında nasıl bir yakınlık vardır? Hayvandan

insana dost olabilir mi?

5. Eğer bu kız vefalı bir dosta ya da akrabaya sahip olsaydı hayatı

nasıl değişirdi?

6. İnsan bir dostuna, akrabasına veya komşusuna en çok ne zaman

ihtiyaç duyar?

7. Vefalı, sadık ve seven bir dost bulmanın yolları nelerdir?

8. Böyle bir dost bulduğunuzda onu kaybetmemenin yolları nelerdir?

9. Kimsesiz kız hastalansa onu kimler ziyarete gelir?

10.Komşularının, akrabalarının ve dostlarının Peygamber Efendimiz çok

sevmelerinin sebepleri neler olabilir?

11."Dost zor zamanda belli olur" gerçeğinden hareketle acaba siz de

zor zamanda belli olan bir dost musunuz?

E. Y a ra tıc ı Y azm a

(Duyguya Bürünme)

Şöyle bir durum hayâl ediniz: Bir gün çok hastalandınız ve uzun süre

tedavi görmeniz gerekti. Haftalar boyunca yataktan kalkamadan istirahat

etmek zorunda kaldınız. Aradan günler, haftalar geçmesine rağmen hiçbir

arkadaşınız veya akrabanız ziyaretinize gelmedi. Oysa siz sevdiğiniz

arkadaşlarınızdan, sizi aramalarını, geçmiş olsun dileklerini bir telefonla bile

olsa iletmelerini bekliyordunuz. Ne var ki sizin çok sevdiğiniz ve sizi de

sevdiklerini düşündüğünüz arkadaş, akraba ve tanıdıklardan hiç biri ortalıkta

yok.

Çok ümitsiz ve üzüntülüsünüz. Kalemi kâğıdı elinize aldınız ve o anda

düşündüklerinizi, hissettiklerinizi yazmaya, içinizdekileri yazıya dökmeye

karar verdiniz. Neler yazarsınız?

167

Tablo 2.11


Adı:______________ Soyadı:____________________ Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLARHiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Sevdiklerimin özel

günlerini hatırlar ve onların sevincini paylaşırım.

2 Vefat etmiş büyüklerimin ve tanıdıklarımın kabirlerini ziyaret ederim.

3 Çevremdeki insanlara karşı vefalı olursam Allah'ın ve Rasulü'nün sevgisini kazanacağımı düşünürüm.

4 Hasta olduğunu öğrendiğim yakınlarımı ziyaret ederim.

5 Bayramlarda ve önemli günlerde komşularımı ve akrabalarımı ziyaret ederim.

6 Bana ihtiyacı olan arkadaşımın yanında ve destekçisi olurum.

7 Komşularımdan yardıma ihtiyacı olan varsa bilir ve elimden geleni yaparım.

8 Arkadaşlarımın arkasından konuşmayı ve konuşulmasını çirkin sayarım


Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 İhtiyacı olan arkadaşının

yardımına koşmak ister.10 Öğretmenlerine bağlı ve

vefalıdır.11 Arkadaşlarla ilişkilerini

istikrarlı olarak devam ettirir.

12 Arkadaş veöğretmenlerinin mutluluk ve sevinçlerini paylaştıkları özel günlerine duyarlıdır.


GENEL TOPLAM PUAN

168

12) NEZAKETLİ VE ALÇAK GÖNÜLLÜ OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Nezaketli ve alçak gönüllü


Kazanımlar İlkeli, nazik, kibar ve duyarlı olur.

Bütün insanlara değer verir.

Kimseyi küçük görmez, mütevazı olur.

Temel Beceriler Nazik, ince duygulu ve mütevazı olmak


öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

ÖğrenmeV 10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama20' Yaratıcı Yazma ✓ 10'+20'


Öğrenme alanları Ahlak Ahlâk Hz.Muhammed

Hz.Muhammed

Kur'an Ve Yorumu

Ünitelerle eşgüdüm Sevgi,dostluk

vekardeşlik

Sevinç ve üzüntülerimiz paylaşalım

SonPeygamber

Hz.Muhammed

İnsanolarak

PeygamberHz.

Muhammed

İslâmDüşüncesinde

Yorumlar



sorular


ve sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe uygun hazırlanmış "beyin

fırtınası" yapmaya müsait soru ve problemler


düzeltmeler

169


(örnek metin)

Araplar müslüman olmazdan önce köleleri insan yerine koymazlardı.

Zengin ve soylular fakir ve zayıf kimselerle yan yana yürümez, onlarla oturup

kalkmaz ve onlarla bir şey yiyip içmezlerdi. Köle ve fakirlere karşı hor ve

aşağılayıcı davranırlar, onlara yakın olduklarında şan ve şereflerinin

azalacağını düşünürlerdi.

* Sizin hiç beraber görülmekten utandığınız kimseler var mı?

Niçin?

Sevgili Peygamberimiz İslâm'ı insanlara öğretirken efendi, hizmetçi;

zengin, fakir; soylu ya da halktan kim olursa olsun herkese değer verir ve

eşit davranırdı. Hiç kimseyi kimseden aşağı görmedi ve birini diğerinden ayrı

tutmadı.

Peygamber Efendimiz uzaktan yakından kendini ziyarete gelen bütün

misafirleri ağırlar, onların meselelerini dinler ve bunlara çözüm bularak

kendilerine yardımcı olurdu. Yine böyle bir gündü. Allah Resûlü kendisiyle

görüşmek isteyen herkesle görüşüyor, insanların derdini dinliyordu. Bu sırada

uzak diyarlardan gelen bir adamcağız Allah Rasulü'nü merak etmiş ve görmek

istemişti.

Görünüşe bakılırsa adam fakir ve gariban bir kişiydi. Adamı Allah

Rasulü'nün yanına getirdiler. Adamcağız, büyük bir kralın huzuruna çıktığı

düşüncesiyle heyecandan ve korkudan tir tir titriyordu.

* Adamın heyecan ve korkusunun sebebi ne olabilir?

Bunun üzerine Peygamberimiz adama:

—Sakin ol! Ben bir kral değilim; ben de senin gibi, herkesin yediği gibi

kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum. Bana dilediğin ve merak ettiğin her

şeyi sorabilirsin, dedi.

170

* Adam beklemediği bu tavır karşısında ne düşünmüş olabilir?

Adamcağız gördüğü bu mütevazı davranış karşısında hem şaşırdı hem

de rahatladı. Kendi kendine "Muhammed hakkında duyduğum sözlerin ne

kadar doğru olduğunu şimdi daha iyi anlıyorum" diye düşündü. Ne kadar

alçak gönüllü ne yüce bir insanmış, dedi.194

Bir kişinin Peygamber Efendimizle görüşmek isteyip de görüşememesi

mümkün değildi. Herkesin derdine derman olmaya çalışırdı. Çünkü o,

kendisini çok sevdiği müslüman kardeşlerine adamıştı. Bazen kendisiyle

görüşmek isteyenler o kadar çok olurdu ki, etrafı çepeçevre kuşatırlar,

çevresinde adeta pervane gibi dönerlerdi.

* İnsanlar ona niçin böyle rağbet edip ilgi göstermektedirler?

Bu şekilde insanlar istemeyerek de olsa bazen Allah Rasulü'ne

rahatsızlık veriyorlardı fakat o bunlara aldırmıyordu.

O'nun rahatını düşünen sahabeleri ise:

— Ey Allah'ın Rasulü! Size şöyle yüksekçe ve ayrı bir yer yapalım orada

oturun ve size gelenlerle rahatça görüşün" diye teklif ettiklerinde Allâh

Resûlü:

* Peygamber Efendimiz bu teklife ne cevap vermiş olabilir?

— Hayır! Yemin olsun ki ömrüm bitip de Allâh beni halkımın içinden

alıp kendine kavuşturuncaya kadar onların aralarında duracağım. Kardeşlerim

varsın ökçelerime bassınlar, elbisemi çekiştirsinler, onların kaldırdıkları tozlar

benim üzerime gelsin! Onların bu hâli beni rahatsız etmiyor,195 dedi.

Peygamber Efendimiz, kendine karşı yapılan kaba ve rahatsız edici

davranışlar karşısında çok nazik ve kibar bir üslupla, yalnız bunu yapan

194 İbn Mace, 3195 Heysemî, 9/21

171

kişinin duyacağı şekilde ve onu utandırmadan ikaz ederdi. Asla ayıpları ve

kusurları yüze vurmaz, kimseyi toplum içinde aşağılamazdı.

* Peygamber Efendimiz gibi davranan bir kişi insanların

gözünde nasıl bir yer kazanır?

Peygamber Efendimiz bir gün arkadaşlarıyla sohbet ederken oradaki

bir adamın elbisesinde sarı bir leke görmüştü. Adam bundan habersizdi.

Fakat bir şekilde kendisine bunun söylenmesi gerekirdi. Allah Resûlü o

ortamda adama hiçbir şey söylemedi.

Adamcağız bir süre sonra kalkıp gitti. Bunun üzerine Peygamber

Efendimiz yanındaki arkadaşlarından birine:

* Ne söylemiş olabilir?

— Ona söyleyiverin de o lekeyi temizleyiversin! Siz de bir kardeşinizin

ayıbını gördüğünüz zaman onu açığa çıkarmayın, dedi.196

* Peygamber Efendimiz o kişiyi herkesin yanında uyarmış

olsaydı, adam neler hissederdi?

Peygamberimiz evine davet ettiği kimselere ve misafirlerine karşı da

çok nazik davranırdı. Onların yanlış anlayıp da gönüllerinin kırılabileceği

davranışlardan uzak dururdu.

Sevgili Peygamberimizin sevgili kızı Zeynep'in düğünü yapılıyordu.

Bütün akrabalarını ve ashabını düğüne davet etti. Ayrıca toplumun bütün

fakir ve kimsesiz olanları da düğünden haberdardı, onlar da düğünde yer

aldılar.

* Allah Rasulü'nün düğününe davet edilen fakir ve gariban

kimseler neler düşünmüş olabilirler?

196 Ebu Dâvud, Edeb, 45

172

Düğün oldukça kalabalıktı. O bundan son derece memnundu herkesle

ilgileniyor, güler yüzüyle sevincini ve memnuniyetini herkesle paylaşıyordu.

Allah Rasulü, daha önceden itina ile hazırlattığı ekmek ve etten

misafirlerine evinde ikram etti. Herkes dilediği kadar yedi ve doydu.

Aradan bir hayli zaman geçmiş, düğün sona ermiş davetliler yavaş

yavaş dağılmaya başlamışlardı. Allah Resûlü kendilerine teşekkür etti ve

onları tek tek uğurladı.

Vakit bir hayli geç olmasına rağmen, davetlilerden iki kişi aralarında

sohbete dalmış, düğün evinden çıkmamışlardı. Peygamber Efendimiz ise

sabahtan beri ayaktaydı, iyice yorulmuştu. Bir an önce odasına çekilip

Rabbi'ne ibadet etmek istiyordu. Ancak herkes çoktan gitmiş olmasına

rağmen geriye kalan bu iki misafirini incitecek bir davranışta bulunmak da

istemiyordu.

* Bu durumda siz olsaydınız ne yapardınız?

* Peygamber Efendimiz ne yapmış olabilir?

Bir süre oradan ayrıldı ve hanımının yanına uğradı ve onunla biraz

sohbet etti. Sonra tekrar misafirlerini bıraktığı yere döndü. Baktı ki hâlâ o iki

kişi orada oturmuş konuşmaya devam ediyorlardı.

* Sevgili Peygamberimizin bu kişilere niçin hiçbir söz

söylememiş olabilir?

İki misafir, O'nun döndüğünü görünce, artık geç kaldıklarını fark ettiler

ve kalkıp gittiler. Allah Resûlü tam odasına gelmişti ki Cebrâil kıyamete kadar

gelecek tüm müslümanlara misafirlikte âdap ölçüsü olacak şu âyeti kerîmeyi

getirdi:

''Ey îmân edenler! Yemek için size bir davet yapılmadıkça Peygamberin

evine girmeyin. Davet edildiğinizde de gidin, fakat yemeğinizi yedikten sonra

173

sohbete dalmadan dağılın. Bu hareketleriniz Peygambere eziyet verir, o da

size bunu açıklamaktan sıkılır. Allah ise hakîkati açıklamaktan çekinmez..."197

* Bu âyeti kerîmeden bir davete katılmak ve misafirliğe

gitmekle ilgili hangi prensipleri çıkarabiliriz?

Âyeti kerîme ertesi gün müminler tarafından öğrenildiğinde, herkes

hem Peygamberimizle, hem de diğer yakınlarına misafirlikleri hususunda çok

daha dikkatli hareket etti. 198

* Sevgili Peygamberimizin bu örnek davranışlarını ve âyeti

kerimeyi öğrendikten sonra neler yapmaya karar verdiniz?


Peygamber Efendimiz insanların en güzel ahlâklısı idi. İnsanların ayıbını

hiçbir zaman yüzüne vurmaz, onları utandırmazdı. Bir hata ya da ayıp

gördüğünde bunu yapanı mahcup etmeden düzeltirdi. Yapılan bir hatayı asık

yüzle karşılamadığı gibi, bazen de tebessüm ederek bunun fark edilmesini

sağlardı. O aynı zamanda da çok alçak gönüllü idi. Zengin-fakir, işci- işveren,

çocuk- yetişkin arasında ayrım yapmadan herkese değer verirdi. Bizim de

mütevazı bir insan olmamızı isteyerek:

—Müslüman kardeşine karşı alçakgönüllü olan kişiyi Allah yüceltir;

üstünlük taslayarak gururlanan kişiyi de alçaltır.

—Sizin içinizden en çok sevdiklerim güzel ahlâklı olanlardır. Onlar,

kıyamet günü bana en yakın kimseler olacaklardır. Kıyamet günü bana en

uzakta olanlar ise geveze, boşboğaz ve kibirli olup büyüklük taslayanlar

olacaktır,199 buyururdu.

197 el-Ahzâb, 53198 Müslim, Nikâh, 8199 Tirmizî, Birr, 77

174

Allah Teâlâ ise Kurân-ı Kerîm'de: Peygamber Efendimize edepli ve

mütevazı kimseler için şu müjdeyi veriyor: "...(Ey Nebî!) O mütevazı, saygılı

ve samimi insanları müjdele! Onlar ki Allah'ın adı anıldığında Allaha olan

sevgilerinden ve huşularından dolayı kalpleri ürperir."200

Sevgili Peygamberimiz bize şu tavsiyede bulunuyor:

Size yakışan, dindarlıkta ve güzel ahlâkta kendimizden üstün olanlara

bakıp onları örnek almanız; zenginlik ve dünyevi imkânlarda ise kendinizden

daha zayıf durumda olanlara bakmanızdır. Böylece Allah'ın sizlere verdiği

nimetlere şükredersiniz. Allah da sizden memnun olur şükreden ve sabreden

bir kulu olarak sizi çok sever.201

Şimdi bütün bu bilgiler ışığında, Rabbimizin bizden memnun olduğu bir

kul ve Peygamber Efendimizin seveceği bir Müslüman olabilmemiz için şunları

yapalım:

1. Okulda, sık konuşmadığımız, pek fazla işimizin olmadığı sınıf

arkadaşlarımızdan birine yakınlık gösterelim ve onunla sohbet

edelim. Bu arkadaşımızı memnun edecek, sevindirecek davranışlar

yapalım. Mesela eşyalarımızı onunla paylaşalım, küçük de olsa bir

hediye verelim.

2. Sınıfımızda çok güzel bir ahlâka sahip olduğunu düşündüğümüz bir

arkadaşımızı belirleyelim. Bu arkadaşımızın davranışlarını

gözleyelim hangi güzel huylara sahip olduğunu tespit edelim.

3. Bu arkadaşlarımızın bizden ahlâken üstün oldukları hususlarda

onları örnek almaya çalışalım.

4. Sınıf içinde veya yakın çevremizde eğer varsa sizden çok daha az

zengin olduğunu düşündüğümüz arkadaşlarınızın size göre hangi

imkânlardan mahrum olduklarını anlamaya çalışalım.

200 el- Hacc, 34, 35201 Tirmizî, Kıyâmet, 58

175

5. Bu arkadaşlarımızla bizim sahip olduğumuz fakat onların sahip

olmadığı eşyalarımızı ve imkânlarımızı (yiyecek, kalem, defter vs.)

paylaşalım.

Hafta boyunca yaptığınız bu işlemlerden sonra gözlemlerinizi aşağıdaki

sorulara cevap vererek yazınız.

1. Daha önce sık konuşmadığınız bu arkadaşınızın sizin hakkınızdaki

önceki kanaatleri ile şimdiki kanaati arasında fark oldu mu?

2. Sizin ona karşı duygu ve düşüncelerinizde nasıl bir değişiklik oldu?

3. Güzel ahlâklı arkadaşınız hangi yönlerini örnek aldınız?

4. Onu örnek almak hangi davranışlarınızı değiştirmenize sebep oldu?

5. Maddi yönden sizden daha zayıf olduğunu tespit ettiğiniz

arkadaşlarınız, sizin sahip olduğunuz hangi imkânlara sahip değildi?

6. Bu arkadaşınıza yaklaşımınızdan sonra onun, size karşı tutum ve

davranışları değişti mi?

7. Bu arkadaşınızla eşyalarınızı paylaştıktan sonra ona karşı diğer

tutum ve davranışlarınızda bir değişiklik oldu mu?

8. Bu faaliyet size ne fayda sağladı?

176

D. Fotoğraf Yorum lam a


2. Sizce fotoğraftaki kişilerden en üstünü ve değerlisi hangisidir?

3. Buradaki üç kişi birbiri hakkında ne düşünüyor ya da ne

hissediyor olabilirler?

4. Arabaya binen ile arabayı çeken kişinin çocukları bu görüntüyü

birlikte görselerdi ne düşünürlerdi?

5. Size göre bir insanın değeri ve diğerlerine göre üstünlüğü neye

göre belirlenir?

6. Buradaki üç kişinin hanımları bir davette bir araya gelseler

birbirlerine nasıl davranırlardı?

7. Fotoğraftaki üç kişiden biri utansaydı sizce bu hangisi olurdu?

Niçin?

8. Sizce burada en çok utanması gereken kişi hangisidir? Niçin?

9. Siz bu fotoğrafta hangi kişinin yerinde olmak isterdiniz? Niçin?

10.Burada Peygamber Efendimiz olsaydı arabaya binen mi, yoksa

arabayı çeken mi olurdu?

177

11. Sizin de diğer insanlar tarafından gururlu, kibirli olduğunuz

görüntüsünü verecek davranışlarınız var mı?


(Beyin fırtınası ve ters beyin fırtınası)

Aynı toplumu paylaştığımız, uzaktan veya yakından tanıdığımız

insanlar hakkında bazı fikirlerimiz oluşur. Edindiğimiz bu kanaatlerin

tanıdığımız kimseleri ne kadar sevdiğimizi veya sevmediğimizi belirlemede

belirleyici bir etkisi vardır. Mesela nazik, kibar, ince duygulu, mütevazı,

fedakâr ve sevgi dolu insanlar herkes tarafından hayranlık duyulan ve sevilen

kimselerdir. Buna karşılık kaba, bencil ve kibirli insanlar da hiç kimsenin

yaklaşmak istemediği kişilerdir.

Aşağıda, tartışmak ve birlikte bir takım sonuçlara varmak için iki konu

verilmiştir. Bu iki konu üzerinde tartışıp en doğru fikirlere ulaşmaya ve

insanların davranışlarıyla diğerlerinin gözünde hak ettiği değer arasındaki

ilişkiyi görmeye çalışalım.

A) Edepli, alçak gönüllü ama fakir bir insan mı; yoksa kibirli, şımarık fakat

zengin bir insan mı daha çok sevilir?

B) Herkes tarafından kibirli, burnu havada ve şımarık bir kişi olarak bilinmek

için neler yapmak gerekir?

178

Tablo 2.12


Adı:______________ Soyadı:_____________________Sınıf / Numara:ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

4

1 Arkadaşlarımın kusurlarını araştırmam.

2 Hatasından dolayı kimseyi ayıplamam.

3 Başkaları tarafından övüldüğümde utanırım.

4 Kimseyi kendimden aşağıda görmem.

5 Allah'ın alçakgönüllü insanları yücelteceğini bilirim.

6 Güzel huylu arkadaşlarımı kendime örnek alırım.

7 insanlarlakonuşmalarımda nezaketli ve kibar olurum.

8 Kaba ve kırıcı davranmak beni rahatsız eder.


Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Kendini arkadaşlarından

üstün görmez.10 Arkadaşlarını ve

öğretmenlerini incitecek söz ve davranışlardan uzak olur.

11 Bir kusurundan dolayı kimseyi kınamaz ve hor görmez.

12 Çevresindeki her insana, insan olduğu için değer verir.


GENEL TOPLAM PUAN

179

13. BARIŞSEVER VE HOŞGÖRÜLÜ OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî değer Barışsever ve hoşgörülü olmak


Kazanımlar Herkesin inançlarına ve düşüncelerine saygı duyar.

Her din, inanç ve ıratan insanlarla barış ve hoşgörüye

dayalı ilişkiler kurar.

Temel Beceriler Aynı ülkeyi ve dünyayı paylaştığı insanlarla huzur ve

hoşgörü içinde yaşamak


öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

Yorumlama20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf



Öğrenme alanları Ahlak Din ve Kültür

Din ve Kültür

Din ve Kültür Din ve Kültür

Ünitelerle eşgüdüm Sevgi, dostluk ve kardeşlik

Vatanımızıve

milletimiziseviyoruz.

İslamiyet ve Türkler

Kültürümüz ve Din

Dinler ve Evrensel Öğütleri



sorular


ve sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe uygun seçilmiş bir fotoğraf

ve kalem kâğıt


düzeltmeler

180


(örnek metin)

Sevgili Peygamberimiz (sallellâhü aleyhi vesellem), hayatı boyunca

bütün insanlarla barış içinde yaşamaya gayret etti. Müminler arasında

kardeşlik duygularıyla sevgiyi hâkim kılmaya çalıştı. Her inançtan ve ırktan

insanların bulunduğu toplumda güven ve huzur ortamı oluşturmaya çalıştı.

* Peygamberimiz niçin hep barış ve güven ortamını tercih

etm iştir?

Müslüman kardeşlerine o kadar düşkündü ki onları bir annenin

yavrusunu tehlikelerden koruması gibi şefkatle korurdu. Onların başına kötü

bir hâl gelmesinden çok endişe ederdi. Aslında Peygamber Efendimiz, Allah'ın

yarattığı bir kul olarak bütün insanları çok sever onlara değer verirdi. Bu

yüzden insanlar arasında çıkan anlaşmazlıkları üstün zekâsı ve adaletiyle

hemen çözer, barış ve hoşgörü ortamı oluştururdu.

Bir gün bir yolculuk sırasında Müreysi kuyusu başında, biri Medineli

diğeri Mekkeli iki Müslüman arasında bir tartışma çıktı. Münakaşa iyice kızışıp

her ikisi de kendi tarafından yardımcılar çağırınca tartışma iyice kızıştı.

Neredeyse bir kavga çıkacaktı. Orada bulunan münafıklar da bu münakaşayı

körüklüyorlardı. Aslında bu kavgayı başlatmak, kendilerini

müslümanlardanmış gibi gösteren münafıkların öteden beri arzu ettikleri bir

durumdu.

* Bir toplumda barışı ve huzuru kimler istem ez? Niçin?

Olay Peygamberimize haber verilince, O, hemen olay yerine gitti. Her

iki tarafı da yanına çağırdı. Tarafları dinledi. Gerçekte, ortada ne tartışacak

bir sebep, ne de kavgaya sebep olacak bir anlaşmazlık vardı. Hadise sadece

tarafların birbirini anlayamamalarından kaynaklanmıştı. Sevgili

Peygamberimiz tatlı sözler ve güzel nasihatlerle onları barıştırdı.

181

* Bu anlaşm azlık Hazret-i Muhammed tarafından çözülmemiş

olsaydı nasıl bir durum ortaya çıkardı?

Yine bir gün Peygamber Efendimiz, kendi evinin önünde bir alacaklı ile

borçlunun yüksek sesle tartıştıklarını duydu. Çok zor durumda olan ve

borcunun tamamını ödeme imkânı olmayan adam alacaklı kişiye:

— Sana borcumu ödemek istiyorum ama imkânım yok. Şimdi

borcumun yarısını ödeyeyim diğer yarısını ise ileride para kazandığımda

ödeyeyim, diyordu. Alacaklı ise:

—Vallahi kabul etmiyorum! Alacağımın hepsini şimdi istiyorum, diye

bağırıp duruyordu.

* Sizce insanlar arasında çıkan anlaşm azlıkların en önemli

sebepleri neler olabilir?

Kendini halkının mutluluğu ve huzuru için adamış olan Sevgili

Peygamberimiz evinden çıktı ve her ikisiyle de konuştu. Allah Resûlü'nün

akıllıca ve güzel sözleri alacaklı adamın kalbini yumuşattı.

* Alacaklı ikna olmuş mudur? Niçin?

Adam, borçlunun gerçekten borcunu ödeyemeyecek kadar zorda

olduğunu anlamıştı. Alacağının yarısını aldı ve kalan yarısını borçluya

bağışladı. Böylece her iki tarafa da zarar verecek bir tartışma Sevgili

Peygamberimizin araya girmesiyle önlenmiş oldu.202

Allah Rasulü hayatı boyunca hep barıştan yana oldu. Mekkeli Müşrikler

kendisini ve O'na inanan Müslümanları zulüm, işkence ve baskıyla Mekke'den

göç etmek zorunda bıraktılar. O asla savaşa başvurmadı. Medine'de

yaşarken, Müslümanlarla birlikte Mekke'ye Kâbe'yi ziyaret için geldiklerinde,

Müşrikler onları Kabe'ye yaklaştırmadılar. O yine savaşa başvurmadı. Oysa

onlarla savaşıp onları yenecek güçleri vardı. Müşriklerle onların istediği

202 Kamil Miras, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi, 1-8, Ankara 1972, 8/129

182

şartlarda Hudeybiye barışını imzaladı. Üstelik arkadaşları bu anlaşmanın

şartlarını Müslümanlar için çok ağır ve kabul edilemez bulmuşlardı. Ancak

Allah Rasulü bu barış sayesinde çok kısa zamanda yüzlerce Mekkeli müşrikin

İslâm'ı yakından tanıyıp Müslüman olacağını biliyordu.

* Peygamberimiz İslâm 'a karşı çıkanlarla barış anlaşm ası

yerine savaşm ayı tercih etseydi onlar İslâm 'ı tercih ederler miydi?

Gerçekten de kime İslâm'dan söz açılsa, biraz düşündükten sonra

hakikati kavrıyor ve hemen Müslüman oluyordu. Hudeybiye barışından sonra

iki yıl içinde İslâm'a girenler, bundan önceki on dokuz sene içinde müslüman

olanların sayısına ulaşmış, hatta geçmişti.

Aradan iki yıl geçmişti ki Mekkeliler anlaşma şartlarını yerine

getirmeyerek barışı bozdular.

* Bu durumda Peygamber Efendimiz nasıl bir tavır göstermiş

olabilir?

Allâh Resûlü sulh ortamının devâmını sağlamak için büyük gayretler

gösterdi. Bunlar da çare olmadı.

* Sizce savaş yapmak hangi durumlarda doğru ve haklı bir iş

olabilir?

Peygamber Efendimiz Müslümanlar için hayâti bir ehemmiyet taşıyan,

vazgeçilmez bir ibadet mekânı olan kutsal şehir Mekke'yi müşriklerin elinden

kurtarma zamanı geldiğine karar verdi. Fakat bunun hiç kimsenin kılına bile

zarar vermeden, hiç kan dökülmeden yapılması gerekiyordu.

* Peygamberimiz niçin Mekke'yi kan dökülmeden fethetmek

istememektedir?

O arzu ediyordu ki Mekke'nin fethi sırasında hiçbir müşrik küçük

düşmesin, hiç kimsenin şerefine, malına ve canına zarar gelmesin. Böylece

183

insanlar İslâm'ın ne kadar yüce, ne kadar insan kıymeti bilir ve merhametli

bir barış dini olduğunu anlasınlar.

Peygamber Efendimiz bu hedeflerine ulaşmak için bazı tedbirler aldı.

Mekke'ye bir sefer düzenleyeceğini hiç kimseye söylemedi. Hatta en yakın

dostu Hazret-i Ebu Bekir'e ve hanımı Âişe validemize de Mekke'yi fethetmek

istediğini söylemedi. Böylelikle Peygamber Efendimiz Mekkelilerin önceden

durumdan haberdar olup savaş hazırlığı yapmalarını engellemiş oldu. Çünkü

O, gerçekten kan dökülmesini istemiyordu.

* Mekkeliler, müslümanların Mekke'yi ele geçireceklerini

öğrenmiş olsalardı ne yaparlardı?

Eğer Mekkeliler Müslümanların oraya geleceklerini önceden öğrenmiş

olsalardı, güçlü bir ordu hazırlayabilirler ve aralarında şiddetli bir savaş

olabilirdi. Ama Allah Rasulü bunu istemiyordu. O İslâm'ın ve Müslümanların

Mekke'ye güzellikle girmesini istiyor; böylece Mekkeli müşriklerin de kısa

zamanda kendi istekleriyle müslüman olacaklarını düşünüyordu.

* Bir toplumda barış ve huzurun sağlanması için halka ve

yöneticilere düşen görevler nelerdir?

O'nun Mekke'yi ele geçirmek istemesinin bir tek sebebi vardı. On dokuz

yıl boyunca insanları Allah'ın yoluna çağırmıştı. O insanların kalplerini Allah'a

açmak istiyordu. İşte bu mübarek şehir Mekke'nin hem Müslümanların huzur

içinde ibadet edeceği bir yer haline gelmesini, hem de Mekkeli müşriklerin

gönüllerinin İslâm'ın nuruyla aydınlanmasını istiyordu.

* Sizce Peygamber Efendimiz bu hedefine ulaşabilmiş midir?

Allah Rasulü'nün Mekke'yi fethetmesi, gerçekten her dinden bütün

insanlara huzur ve güven ortamı getirdi. İnsanlığa barış, sevgi ve saygı

getirdi. Müslümanlar güç ve yönetim kendi ellerinde olmasına rağmen hiçbir

zaman gururlanmadılar. Hangi inanç ve düşünceye sahip olursa olsun

184

kimseye haksızlık yapmadılar. Bütün dünya için örnek bir barış ve kardeşlik

ilişkileri sergilediler.

* Peygamber Efendimiz savaşı göze alarak Mekke'yi müşriklerin

elinden almasaydı bugün Mekke nasıl bir durumda olurdu?

O günden beri Mekke şehri, insanların mutluluk ve huzur içinde

yaşadığı bir adalet, güven ve barış şehri oldu.


Peygamberimiz, Hazreti Muhammed (sav) hayatı boyunca hiçbir

insanla kavga etmemiş ve kimseyi incitmemiştir. Daima barıştan yana olmuş

ve herkesle iyi ilişkiler kurmuştur. Yaşadığı devirde sahabelerine ve

kendisinden yüzyıllar sonra gelecek insanlara da aynı şekilde hoşgörüyü,

anlayışı ve barışı tavsiye etmiştir. Aile fertlerinden başlayarak, komşuluk

ilişkilerine; kendi milletinden, bütün dünya milletlerine daima barış ve huzur

içinde yaşamayı öğütlemiştir. Peygamber Efendimiz hayırlı bir insanı iyi bir

müslümanı şöyle anlatmıştır: Müslüman, dilinden, elinden başkalarını zarar

görmediği203 ve kendisinden iyilik beklenen ve kötülük yapmayacağına dair

kendisine güvenilen204 insandır. Müminler birbirlerini, sevmekte, korumakta

ve birbirlerine merhamet etmekte tek vücut gibidirler. Vücudun bir kısmı

(organı) rahatsız olduğunda diğer kısımların uykusuzluk ve rahatsızlık

hissettiği gibi müminler de diğer müminlerin çektikleri sıkıntıdan dolayı acı

çeker ve rahatsızlık duyarlar.205

Bundan anlıyoruz ki Peygamber Efendimiz, aramızdaki kardeşlik

duygularının ve sevginin kuvvetlenmesini istiyor. Bunun için de "selâmün

aleyküm", "Aleyküm selâm" diyerek birbirimizle selamlaşmamızı206 tavsiye

ediyor. Ve birbirimizle musâfaha yaparak (tokalaşarak) aramızdaki sevgiyi

203 Buhâri, İman, 4,5204 Tirmizi, Fiten, 76205 Buhâri, Edeb, 27206 Tirmizi, İsti'zan, 10

185

artırmamızı istiyor. Böyle yaptığımız zaman kalplerimizdeki kin ve

düşmanlığın bitip yüreğimizin sevgiyle dolacağını, haber veriyor.207

Çünkü bir insana gülümseyerek208 "Selâmün Aleyküm" demek aslında

ona şunları söylemektir: "Kardeşim ben seni gördüm. Sana değer veriyorum,

seni seviyorum. Bana güvenebilir ihtiyaç duyduğunda benden yardım

isteyebilirsin. Senin için Allah'tan, hakkında hayırlı olanı isterim. Allahın sana

rahmet etmesini ve seni bağışlamasını isterim.209 Bu dünyada da ahirette de

huzur ve saadet içinde olmanı arzu ederim". Aynı şekilde "aleyküm selâm"

diyerek selam aldığımız zaman karşımızdakine şunları söylemiş oluyoruz.

"Mümin kardeşim, ben de sana güveniyorum. Zor durumda kaldığım zaman

benim iyiliğim için çalışacağına inanıyorum. Senin de benim ve bütün

müslümanlar için hayır dualar ettiğini biliyorum."

Kelime manasıyla barış, huzur, güven gibi anlamlara gelen "selâm"

aynı zamanda dinimiz İslâm'ın da içerdiği manalardan biridir. Selam vermek

nerdeyse dinimizin gayesiyle aynı manaya gelecek kadar önemlidir. Çünkü

Peygamber Efendimiz (sav): Siz, iman etmedikçe cennete giremezsiniz.

Birbirinizi sevmedikçe de gerçekten iman etmiş olamazsınız. Size, yaptığınız

takdirde birbirinizi seveceğiniz bir şey söyleyeyim mi?! Aranızda

selâm laşmayı yaygın laştırın ız! 210 Buyurmuştur.

Selâm hakkında bu öğrendiklerimizden hareketle şu çalışmaları

yapalım:

1) Bir hafta boyunca yakınlarımızla, arkadaşlarımızla ve

çevremizdekilerle "selamün aleyküm", " aleyküm selâm" şeklinde

selamlaşalım. Bunu yaparken selâmın manasını düşünelim.

2) Çevremizdekilerle güler yüzle selamlaşalım selamlaştıklarımızla

mümkün olduğunda tokalaşalım.

207 Muvatta, Hüsnü'l-Hulk, 16208 Tirmizi, Birr, 36209 Ebu Davud, Edeb, 153210 Müslim, İman, 93

086

3) Bilgisi, tecrübesi ve saygınlığıyla tanınan yakınlarımızdan birine şu

ve benzeri soruları soralım ve verdiği cevapları yazalım.

a) Selamlaşmakla ilgili bir hatıranızı anlatır mısınız?

b) Çevren izdekilerle güler yüzle selamlaşmak size bir fayda sağlıyor

mu?

c) Çevrenizdeki insanlarla güler yüzle selamlaşmak sizi olumsuz

durumlardan hiç koruduğu oldu mu?

d) Tanıdığınız birinin bir sıkıntısını paylaşarak onun üzüntüsüne ortak

olduğunuz oldu mu? Neler hissetmiştiniz?

e) Müslümanların birlik, bütünlük ve kardeşliğini bir nesneye

benzetseydiniz neye benzetirdiniz?

4) Türk Milleti ve bütün vatandaşlar olarak hepimizin bir kardeş

olduğunu anlatan bir şiir yazalım. Yazdığınız şiiri anne babamıza okuyarak

duygularımızı paylaşın.

Bu çalışm aları yaptıktan sonra şu sorulara cevap veriniz.

1. Manasını düşünerek ve tebessüm ederek yaptığınız selamlaşmalarda

karşınızdakiler hakkında neler hissettiniz?

2. Onların size yaklaşımları nasıl oldu?

3. Selamlaştığınız kişiyle tokalaşmak o kişi hakkında duygu ve

düşüncelerinizi nasıl etkiledi?

4. Yakınınıza sorduğunuz sorulardan anladığınıza göre; selamlaşmanın

en büyük faydası nedir?

5. Barış, güven ve huzur ortamı içinde yaşamakta güler yüzle

selamlaşmanın ve birbirimizle sevinç ve üzüntüleri paylaşmanın önemi nedir?

187

6. İnsanlara sevgimizi göstermenin en kısa ve kolay yolu sizce ne

olabilir?


Yukarıdaki fotoğrafı inceleyiniz.


2. Buradaki gençleri çok öfkelenmesinin ve birbirlerine

vurmalarının sebepleri neler olabilir?

3. İnsanlar ve toplumlar arasında çıkan kavga ve savaşların

sizce en önemli sebebi nedir?

4. Onların ellerinde bıçak, tabanca gibi aletler olsaydı neler

olurdu?

5. Stadyumda birbirleriyle öldüresiye kavga edenler önceki

gün, iş hayatında veya okulda karşılaşsalardı nasıl davranırlardı?

6. Aynı kimseler bir süre sonra camide karşılaşsalardı ne

düşünürlerdi?

188

7. Fotoğrafta birbirini yaralayan insanlar bu hadiseden sonra

mutlu ve huzurlu olabilmişler midir?

8. Bu durum onların aile, okul veya çalışma hayatını nasıl

etkilemiştir?

9. Aynı ligde farklı takımları destekleyen bu gençler birlikte

milli takımlarının maçını izleselerdi neler yaparlardı?

10. Peygamber Efendimizin çok hoşlanacağı bir güven ve

huzur ortamının fotoğrafını çekseydiniz, fotoğrafta neler olurdu?

11. Çevrenizi, kimsenin kimseye zarar vermediği bir barış ve

huzur ortamı haline getirmek için neleri değiştirirdiniz?

E. Yaratıcı Yazma

(Fotoğrafın hikâyesini yazma)

Ülkesini işgal etmiş bir Amerikalı askere su veren Iraklı bir

çocuk!

Bu fotoğraftaki olaylar ve kahramanları düşünce duygu ve hayallerinize

göre kurgulayıp bir hikâye oluşturunuz.

189

Tablo 2.13


Adı: Soyadı: Sınıf / Numara:

ÖĞRENCİ ö z DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 Tartışan arkadaşlarım

olduğunda aralarını düzeltirim.

2 Aynı ortamda başka bir dine mensup birinin olması beni rahatsız etmez.

3 Fikirlerinden dolayı insanları eleştirmem, önce anlamaya çalışırım.

4 Fikir tartışmalarında karşı tarafı kırmamak benim için önemlidir.

5 İnsanların dini, mezhebi ve görüşü ne olursa olsun kişiliklerine saygı duyarım.

6 Bütün problemlerin konuşularak hallolacağına inanırım.

7 Bana kötülük edenlere bile önce iyilikle karşılık veririm.

8 Sorunlarımı kaba kuvvet kullanmadan halletmeye çalışırım.


Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 Sorunlarını konuşarak ve

hoşgörüyle halletmeye çalışır.

10 Başkalarını şikâyet etme alışkanlığı yoktur.

11 Kavga eden arkadaşlarının arasını düzeltmeye çalışır.

12 Farklı din ve mezhep taraftarlarına önyargılı davranmaz.

Öğretmenin Değerlendirmesi: Toplam PuanGENEL TOPLAM

PUAN

190

14) CESUR VE YİĞİT OLMAK

A. Planlama

Temel ahlâkî

değer

Cesur ve yiğit olmak


Kazanımlar Milli ve manevi değerlerine sahip çıkma hususunda cesur,

gözü pek olur.

Vatan, millet, din uğrunda her şeyin feda edilebileceği

bilincine varır.

Bayrağa ve istiklâl marşına saygı gösterir.

Temel Beceriler Vatanını ve milletini sevmek

Milli ve manevi değerlere sahip çıkmak

Hedef Kitle 10-14 yaş arası çocuklar (İlköğretim 4-8. sınıf öğrencileri)


ve Uygulama

süreleri

Hadise

YorumlamaV 20'

Yaparak

Öğrenme10'+20'

Fotoğraf

Yorumlama✓ 20' Yaratıcı Yazma 10'+20'


Öğrenme alanları İnanç Din ve Kültür

Din ve Kültür

Din ve Kültür Hz. Muhammed

Ünitelerle

eşgüdüm

Din ve ahlâk

hakkında ne

biliyoruz?

Vatanımızıve

milletimiziseviyoruz.

İslamiyet ve Türkler

Kültürümüz ve Din

Hz. Muhammed 'in hayatından örnek

davranışlar

Materyaller * Hadise yorumlama için hazır

* Yaparak Öğrenme için hazırl

sorular

* Fotoğraf yorumlama için seç

sorular

* Yaratıcı yazma için hedefe u

ve kalem kâğıt

anmış metin

k metni, faaliyet taslağı ve

lmiş uygun fotoğraf(lar) ve

/■gun "fikir ve buluş tablosu"

Son

Değerlendirme

Hedef davranış gelişim ölçeği son uygulama ve düzeltmeler

191


(örnek metin)

Sevgili Peygamberimiz insanların en cesuru ve en kahramanı idi. En

zor ve korkulu anlarda bile cesaretinden hiçbir şey kaybetmezdi. Dini, halkı

ve vatanı uğrunda canını feda etmeyi göze alırdı. Dini, vatanı ve halkı için bir

tehlikede olmadığı zaman herkesle barışa dayalı, dostça ilişkiler içinde olurdu.

Issız ve karanlık bir geceydi. Medine halkı sessizlik ve huzur içinde

uyuyordu. Vakit gece yarısıydı. Bir anda ıssız çölün derinliklerinden, daha

önce hiç duyulmamış korkunç bir çığlık, garip bir feryat sesi yükseldi. Herkes

bir anda yataklarından fırladı ve korku içinde sokağa döküldü. Ortalık

karanlıktı. Hiç kimse sesin geldiği tarafa gitmeyi göze alamıyordu. Ne

olduğunu bilemedikleri bu ses Medinelileri korku ve merak içinde bırakmıştı.

İnsanların ne olup bittiği üzerine kendi aralarında konuşmaları devam

ederken,

* İnsanlar nasıl bir beklenti içinde olabilirler?

Allah Resûlü'nü atının üzerinde ve kılıcı boynunda, sesin geldiği

taraftan dönmekte olduğunu gördüler.

* Peygamber Efendimiz niçin herkesten önce sesin geldiği

tarafa gitmiş olabilir?

Allah Resûlü -sallallâhu aleyhi ve sellem- herkesten önce, sesin geldiği

tarafa gitmiş ortalığı bir gözden geçirmişti. Zira o herhangi bir tehlikeli durum

karşısında halkını korumalıydı. Etrafı araştırıp, bir tehlike olmadığını

anladıktan sonra da evine dönerken halkla karşılaşmıştı. Oradakiler hemen

sordular:

— Ne oldu! O ses neydi ey Allah'ın Resûlü? Peygamberimiz endişeli

gözlerle bekleyenleri:

192

— Korkmayınız! Korkmayınız! Hiçbir tehlike yoktur, diyerek

sakinleştirdi.211

O günlerde Müslümanların Ordusu, Mekkeli müşriklerin isteğiyle çok

çetin bir savaşa girecekti. Peygamber Efendimiz, savaşın yapılacağı Uhud

bölgesine gitmek üzere hazır bekleyen orduyu teftiş etmekteydi. Savaşa

katılabilecek kadar yetişkin gençlere izin veriyor, henüz yaşı müsait

olmayanları ise geri çeviriyordu.

* Peygamberimiz niçin böyle bir teftiş yapmaktadır?

Peygamber Efendimiz, henüz on dört, on beş yaş civarında olan

Semüre ile Rafi'yi yaşları küçük olduğu için geri çevirdi. Oysa ikisi de bu

harbe katılmayı çok istiyordu.

* Rafi ve Semüre'nin yerinde siz olsaydınız tercihiniz ne olurdu?

Râfi'yi çok seven ve onun kabiliyetlerini iyi bilen Züheyr:

—Ya Resûlallâh! Râfi' iyi ok atıcıdır, harpte bize çok faydası olur,

diyerek onun orduya katılmasını istedi.

Bunun üzerine Allah Resûlü, Râfi'ye bir kez daha baktı ve onu baştan

aşağı süzdü.

* Râfi, bu sırada neler hissediyor olabilir?

* Râfi ve Semüre niçin bu harbe çok katılmak istemektedirler?

Rafi ise heyecandan titriyordu. Parmak uçlarına basarak yükselmeye,

uzun görünmeye çalıştı. Ne olursa olsun bu savaşa katılmalı ve ne kadar

cesur ve yiğit olduğunu ispat etmeliydi.

Peygamber efendimiz:

—Haydi, sen de gel bakalım, dedi.

211 Buhâri, Edeb, 39

193

Semüre ise Rafi'ye müsaade edildiğini duyunca hemen üvey babası Mürey'e

koştu:

—Babacığım! Resûlullâh Râfî'ye müsâade etti. Beni ise geri çevirdi.

Hâlbuki ben ondan daha güçlüyüm ve güreşte de onu yeniyorum, dedi.

Mürey oğlunun bu iştiyakını görünce Allah Resûlü'ne gidip:

—Ya Resûlallâh! Râfî'ye izin verdiniz ama benim oğlumu geri çevirdiniz.

Oysa oğlum güreşte Râfi'i yenecek kadar güçlüdür, dedi.

* Peygamber Efendimiz burada ne karar vermiş olabilir?

Bunun üzerine Allâh Resûlü Râfî ile Semüre'yi yanına çağırdı:

— Haydi, güreşin bakalım! Dedi.

Kıyasıya bir güreş başladı kısa bir süre içinde Semüre, Râfî'yi yendi.

Semüre ayağa kalktı ve Peygamber Efendimize doğru dönerek kahraman bir

eda ile baktı. Allah Resûlü:

— Haydi, sen de gel bakalım, diyerek ona da izin verdi.

* Eğer Allah Resûlü, izin vermeseydi Semüre nasıl bir halde

olurdu?

— Semüre mutluluktan uçuyor; kendisini dünyanın en güçlü, en yiğit

adamı gibi hissediyordu.212

Sevgili Peygamberimizin eşsiz kahramanlık örneklerinden bir de

Uhud'da yaşanmıştır.

Resûl-i Ekrem Efendimiz, savaşın en şiddetli olduğu ve insanların

kaçıştığı zamanlarda askerlerine cesâret verirdi. Muhammed b. Mesleme

şöyle der; Kulaklarımla duydum, gözlerimle gördüm ki Müslümanlar Uhud'da

212 Taberî, Târih, 2/505- 506; Vâkıdî, Megâzî 1/216

194

bozguna uğradıkları zaman dağa doğru kaçıyorlardı. Resûlullâh da

arkalarından:

— Bana doğru gelin! Bana doğru gelin! Ben Allah'ın Rasûlüyüm!

Diyerek onlara cesaret veriyordu.213

Bu hakikati, Allah Teâlâ bize şöyle bildiriyor:

"O zaman sizin bir kısmınız harp sahasından hızla kaçıyor ve kimseye

dönüp bakmıyordunuz. Rasulüm Muhammed ise (büyük bir cesaret ve

yiğitlikle olduğu yerde durarak) arkanızdan sizi çağırıyordu..."21*

* Sizce Peygamber Efendimizin böyle korkusuz ve yiğit

oluşunun sebebi ne olabilir?

Uhud savaşının yapıldığı gün Müslümanlar ile Müşrikler arasındaki

savaş, çok şiddetli bir şekilde devam ediyordu. Birçok mümin şehitlik

mertebesine eriyordu. Düşmanlar güçlü bir taarruzla Resûlullah'a iyice

yaklaşmışlardı. Çarpışma sırasında yüzüne gelen bir darbeyle Peygamber

Efendimizin başındaki zırhından iki parça yanağına saplandı ve mübarek dişi

kırıldı. Dudağından ve yüzünün yaralanan kısmından kanlar süzülüyordu.

Tam bu sırada düşmanın tuzak olarak kazdığı çukurlardan birine düştü.

Hazreti Ali hemen Allâh Resûlü'nün yanına gelerek elinden tuttu. Talha bin

Ubeydullah da hemen çukura inerek Peygamberimizi buradan çıkardı.

* Peygamber Efendimizin yanağına demir halkalar saplandıktan

sonra, sahabeler ne yapmış olabilir?

Ebû Ubeyde b. Cerrah, Efendimizin yüzüne batan miğfer halkalarından

birisini dişiyle çekip çıkarırken kendisinin ön dişi kırıldı. Bunun acısına hiç

aldırmadan öteki halkayı çıkarmaya çalıştı. Bu sırada bir dişi daha kırıldı.

* Ubeyde, iki dişi de kırıldıktan sonra neler düşünmüş olabilir?

213 Vâkıdî, a.g.e, 1/237214 Âl-i İmrân, 153

195

Bu durum sahabelerin son derecede ağırına gitti ve Peygamber

Efendimiz'e:

* Peygamber Efendimizin candan arkadaşları ne söylemiş

olabilirler?

—Kureyş müşriklerine beddua etsen de mahvolup gitseler, dediler.

* Peygamber Efendimiz onlara ne cevap vermiş olabilir? Niçin?

Peygamber Efendimiz:

—Ben lanetleyici ve beddua edici olarak gönderilmedim. Bilakis doğru

yola davet edici ve rahmet peygamberi olarak gönderildim, dedi ve Allâhım!

Bize düşmanlık eden Mekke'li müşriklere doğru yolu göster. Çünkü onlar

gerçekleri göremiyorlar" diyerek dua etti.215

Bir savaş sırasında, kendisi yaralıyken bile düşmanlarının iyiliği

için dua eden bir insan, düşmanlarıyla niçin savaşıyor olabilir?


Peygamber Efendimiz hayatı boyunca, Müslümanların inançlarını ve

ibadetlerini hürce yaşayacakları bir vatanları olması için çalıştı. Müslümanlar

da birçok eziyet ve işkence çekmelerine rağmen dinlerinden ve

özgürlüklerinden taviz vermediler. Günlerce aç kaldılar, kızgın kumlarda

susuz bırakıldılar ama üzerinde bayraklarının dalgalanacağı, ezan seslerinin

çınladığı bir vatan sahibi olmaktan vazgeçmediler.

Peygamber Efendimiz vatanını sevdiği gibi Kur'anı Kerîm'i de çok

severdi. Ona çok hürmet ederdi. Ne zaman Kur'an okuyan ve ayetleri

215 Buhârî, Megâzî, 20; İbn-i Hanbel, 3/201

196

üzerinde düşünerek aralarında fikir alışverişi yapan kimseleri görse onların

yanına gider ve derslerine katılırdı.216

Peygamber Efendimiz, Müslümanları temsil eden sancağa da büyük

ehemmiyet verirdi. Savaşlarda sancağı en güzel taşıyacağına ve onu yere

düşürmemek için ömrünün son anına kadar mücadele edeceğine inandığı

kişilere sancağı teslim ederdi.217

Allah'ın bize gönderdiği, hayat rehberimiz Kur'an-ı Kerim'in kıymetini

ancak bir vatana ve dine sahip olduğumuz sürece bilebiliriz. Kur'an-ı Kerim,

Allah'ın bize emanetidir. Kur'an'a sahip çıkar, saygı gösterir ve ondan

faydalanırsak bu emaneti muhafaza etmiş oluruz. Ay yıldızlı bayrağımız da

atalarımızın bize yadigârı ve emanetidir. Bayrağımız Türk milletinin

namusunu, şerefini, inancını, milli bütünlüğünü ve kardeşliğini temsil eder.

Bu bakımdan biz, hem Kur'an-ı Kerim'imizi hem bayrağımızı çok severiz. Bu

manevi değerlerimizi muhafaza etmek ve yüceltmek adına canımızı, malımızı

yani bütün varlığımızı feda ederiz. Çünkü Kur'an'ımızı ve bayrağımızı

kaybetmek, onların temsil ettiği din, peygamber, vatan, namus gibi

değerlerimizi de kaybetmek demektir.

Bunun için biz, Kur'an-ı Kerim'e ve bayrağımıza olan sevgi ve saygımızı

her yerde, değişik şekillerde gösteririz. Eminim ki diğer arkadaşlarımız da bu

konuda çok duygulu ve duyarlıdırlar. Şimdi bir kere daha kutsal kitabımız

Kur'an'a ve milletimizi temsil eden bayrağımıza karşı sevgimizi ve saygımızı

ifade etmek için şöyle bir çalışma yapalım.

1. Biriktirdiğimiz harçlıkları kullanarak ve biraz da anne babamızdan

para desteği alarak orta boy bir bayrak satın alalım.

2. Eğer evimizde yoksa orta büyüklükte ve mümkünse Türkçe manalı

bir Kur'an-ı Kerim satın alalım.

216 İbn-i Mâce, Mukaddime, 17217 Buhârî, Meğâzî, 44; İbn-i Hişâm, 3/ 433-436

197

3. Sonra annemizden Kur'an-ı ve bayrağı içine saracağımız güzel,

işlemeli bir örtü isteyelim.

4. Aldığımız bayrağı güzelce katlayarak bu örtünün içine yerleştirelim.

Kur'an-ı Kerim'i de aynı özen ve saygıyla bayrağın yanına bu örtünün içine

saralım.

5. Hazırladığımız bu bohçayı sınıfa getirelim.

6. Sonra sınıf arkadaşlarımızdan şu sorulara cevap niteliğinde duygu ve

düşüncelerini yazmalarını isteyelim.

a. Kur'an ve bayrağımızın niçin değerlidir?

b. Kur'an okunurken ve bayrağımız gökte dalgalanırken neler

hissediyorsunuz?

c. Sizden Kur'an'a ve bayrağımıza bir değer biçilmesini istenseydi

ne derdiniz?

d. Kur'an'ımızı ve bayrağımızı kaybetmemek uğruna nelerinizden

fedâkarlık yaparsınız?

7. Arkadaşlarınızın cevaplarını yazdığı bu kâğıtları bohçanın içine

koymalarını isteyin.

8. Arkadaşlarınızın duygularını düşüncelerini yazdığı bu kâğıtları sınıfa

okuyun.

Bu işlemleri yaptıktan sonra aşağıdaki sorulara yazarak cevap

veriniz.

1. Kur'an ve bayrağımızın sarılı olduğu bohçayı nerede muhafaza

ettiniz? Niçin orayı tercih ettiniz?

2. Arkadaşlarınızın yazdığı kâğıtlardan en çok hangisini beğendiniz?

Niçin?

198

3. Yukarıda altıncı maddedeki sorulara siz de cevap veriniz.

4. Bu faaliyetten sonra Kur'an ve bayrağımıza olan sevgi ve saygınızda

bir değişme oldu mu? Olduysa bunu gösteren birkaç örnek veriniz?

D. Fotoğraf Y orum lam a

Yukarıdaki resmi inceleyiniz.

1. Çanakkale savaşından gerçek bir görüntü olan bu resimdeki askerler sizce kaç

yaşlarındadırlar?

2. Onların geride bıraktıkları ailelerinin geçimini kim sağlıyor olabilir?

3. Bu askerlerden daha önce hücum eden askerlerden kaçı sağ kalmış olabilir?

4. Onların elbiseleri acaba kaç gün önce yıkanmıştır?

5. Bu askerler Sabah kahvaltıda ne yemiş olabilirler?

6. Anne-babalarını ya da hanım ve çocuklarını en son ne kadar zaman önce görmüş

olabilirler?

7. Yukarıdan başlarına yağmur gibi mermi ya da top şarapnelleri yağarken neler

düşünüyor olabilirler?

199

8. Onların uğrunda eşinden, çocuğundan, malından ve canından vazgeçtikleri şeyler

nelerdir?

9. Onların vazgeçip feda ettikleri şeyler karşılığında bekledikleri tek şey nedir?

10. Onlar vatanımızı, dinimizi kurtarmak için mallarını ve canlarını feda ettiler; Biz

bugün onlara borcumuzu ödemek için neler yapmalıyız?

11. Bir gün sizin de vatanınız düşmanlar tarafından işgal edilse, milletimizi ve

dinimizin kurtuluşu için nelerden fedâkârlık yaparsınız?


(Vatana ve millete faydalı insan nasıl olur?)

Türk milleti olarak kendi milli değerlerimize ve manevi değerlerimize

sahip çıkmak en önemli mesuliyetimizdir. Vatanımızı, milletimizi sevmek

bayrağımızı yüceltmek, şeref ve namusumuzu korumak hepimizin temel

görevidir. Aynı şekilde hangi mesleğe sahip olursak olalım vatana millete

hizmet etmek, milli menfaatlerimizi korumak değişmez özelliğimiz olmalıdır.

Aşağıda hazırlanan tabloya, vatanını ve milletini seven ve bunlar için

fedakârca hizmet etmek isteyen insanların bulundukları meslek gruplarına

göre sahip olması gereken özellikleri yazınız.

1. özellik 2. özellik 3. özellik

işçi

Memur

Bilim

adamı

Sanatçı

200

Esnaf

Tüccar

Din bilgini

Öğretmen

Öğrenci

201

Tablo 2.14


Adı:_______________ Soyadı:_____________________ Sınıf / Numara:OGRENCI ÖZ DEĞERLENDİRME

ÖLÇÜTLER PUANLAR

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

41 istiklal Marşı'nı okumak ve

dinlemek beni onurlandırır.2 Ülkem ve dinimi savunmam

gerektiği bir konuda korkum olmaz.

3 Vatanımız ve milletimiz için savaşmış atalarımızın devrinde yaşamış olmayı isterdim.

4 Şehitlik ve gaziliğin en şerefli ve yüksek mertebe olduğuna inanırım.

5 Vatanımı tehdit eden kişilerin beni de tehdit ettiğini düşünürüm.

6 Vatanımız ve milletimiz için savaşmış atalarımız beni gururlandırır.

7 Bayrağımı ve vatanımı canımı vermek pahasına da olsa korurum.

8 Bu ülkede yaşamak benim için mutluluk kaynağıdır.

ÖĞRETMENİN GOZLEMI ToplamPuan

Hiçbirzaman

1

Bazen

2

Çoğunlukla

3

Herzaman

49 istiklal Marşı'nı saygıyla

okur ve dinler.10 Vatanı, milleti sevdiğini

belli eder.11 Şehitlik ve gaziliğin

değerini idrak etmiştir.12 Vatanı korumanın dini ve

namusu korumak olduğunu bilir.


GENEL TOPLAM PUAN

202

3. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİNDE KULLANILAN TEKNİKLERİN ANALİZİ

A. PLANLAMA

Bütün eğitim öğretim programlarının başarıyla uygulanmasında iyi

planlamaya ihtiyaç olduğu gibi söz konusu Karakter eğitim modelinin

uygulanmasında da içeriği, hedefleri, hedef kazanımları, ilgili öğretim

tekniklerini ve materyallerini gösteren ve uygulayıcıya kılavuzluk edecek

bir planın olması şarttır. Bu bakımdan karakter eğitimi modelimizin sağlıklı

uygulanıp başarıya ulaşması için her bir temel ahlâkî değerin işlenişini

düzenini içeriğini ve eşgüdüm bağlantılarını kapsayacak bir planlama

yapıldı. İçerik uygulamalarının hemen başında yer alan planlamada: İlgili

temel evrensel ahlâkî değer, hedef davranış gelişim ölçeği, ilgili ahlâkî

değerle bağlantılı hedefler ve çocuklar üzerindeki hedef kazanımlar,

uygulamanın hedef kitlesi, uygulamada kullanılacak teknikler ve bunlara

ayrılacak süre, kendisiyle eşgüdümlü olarak işlenecek DKAB programının

ilgili öğrenme alanları ve ünite konuları, uygulamada kullanılacak

materyaller, hedef davranış gelişim ölçeğinin ikinci kez uygulanıp

sonuçlarının değerlendirip raporlanması ayrı ayrı gösterilmiştir.

Her eğitim faaliyetinin planlamasında olduğu gibi bu taslak

planlamada da eğitimcilerin içerik üzerinde kişisel tercihini kullanarak

kısmî değişikliklere gitmesi de tabiidir.

B. HADİSE YORUMLAMA

1. Hâdise Yorumlama tekniği

Hadise yorumlama tekniği, genelde çocukların karakter gelişimini

hedef alan özelde ise belli bir ahlâkî fazileti kazandırmak amacıyla

gerçekten yaşanmış hadise veya hadiseler zincirini öğrencilerin duygu,

203

düşünce ve davranış boyutunda idrak etmelerini sağlayan; hadise içinden

modellenecek şahsiyetin örnek karakter özelliklerinin öne çıkarılarak

özendirici bir üslupla sunulduğu, yine öğrenciyi duygu, düşünce ve

davranış planında faal hale getiren, öğrenci merkezli bir karakter eğitim

tekniğidir. Hâdise yorumlama tekniği, yaşanmış gerçekler üzerinden

hareket ederek gerçek hayatta modellenmesi mümkün olan davranışları

teşvik eden bir tekniktir.

2. Karakter eğitimine uygunluğu

Teknikte kullanılan örnek metnin, hayatın içinden ve gerçeklere

uygun duygu düşünce ve davranış kalıplarıyla örülmüş olması, hâdise

yorumlama tekniğinin öğrenciler için ilgi çekici, sürükleyici olmasını ve

onlar üzerinde kalıcı etkiler oluşturmasını sağlar. Öğrenciler sürekli soru

ve cevaplarla, yorum ve değerlendirmelerle bilfiil eğitim sürecine

katıldıklarından ders ortamı ilgi çekici, zevkli ve eğlenceli bir hale gelir. Bu

da hadise yorumlama tekniğinden elde edilmesi beklenen hedeflerin

kolayca gerçekleşmesine zemin hazırlar. Özellikle ahlâkî gelişimi hedef

alan eğitim faaliyetlerinde kullanılan metotların, öğrencileri eğitim

sürecine isteyerek katılımını sağlaması mutlaka aranan bir özelliktir.

Teknik uygulanırken öğrenciler hadiselerin heyecanı içine çekilir böylece

hadiseleri bizzat kendileri yaşıyormuş gibi hissederler. Olayların

kahramanı ile duygusal bir yakınlık kuran öğrenciler, onun rollerini

benimser ve kahramanın davranışlarını modellerler.

Hadise yorumlama tekniğinde nedenler, niçinler nasıllar

sorgulandığı için öğrenciler hadise içinde olup biten her şeyi sebepleri ve

ayrıntılarıyla kavrarlar. Hadise içinde geçen problemlere çözüm üretmek

durumunda olan öğrenciler, sonunda problemi kendileri yaşıyormuş gibi o

durumda ne yapmaları gerektiğine kendileri karar verirler. Doğru olan

davranışı kendileri bulur ve uygularlar. Bu durumun, öğrencilerin istenilen

davranışları yapmalarında ve arzu edilen ahlâkî tutumu geliştirmelerinde

olumlu bir etkisi vardır.

Tekniğin uygulanma sürecinde öğrenciler kendi duygu ve

düşüncelerini çokça ifade etme imkânına sahip olacaklarından, iç gözlem

204

218

219

yapmaları kolaylaşır ve kendilerini daha iyi tanıma fırsatı elde derler. Bu,

aynı zamanda, öğrencilerin sınıf içinde arkadaşlarını bütün duygu ve

düşünceleriyle daha yakından tanıması anlamına gelir. Birbirini daha

yakından ve içten tanıyan öğrencilerin okul içinde kuracağı arkadaşlık ve

dostluk bağları da daha kuvvetli olur.

3. Öğrencilerin gelişim özelliklerine uygunluğu

Kullanılan öğretim tekniklerinin ve materyallerinin öğrencilerin

gelişim ve öğrenme özelliklerine göre seçilmesi gerekir. Yazılı ve görsel

metinlerin hayatın içinden, tecrübe edilebilir, gerçek hayatla uyumlu,

araştırabilir ve uygulanabilir olması zaruridir.218

Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi müfredatının uygulandığı öğrencilerin

ortalama yaşları 10 ile 14 arasıdır. Duygusal, zihinsel ve ahlâkî gelişim

özellikleri dikkate alındığında yaşları iki itibarıyla 10-12 ve 12-14 olarak

tasnif etmek mümkündür.219

10-12 yaş grubu çocukları kendini diğer insanların yerine koyarak

kolay empati yapabilirler. Çünkü duygu ve düşüncelerini rahat dışa vurma

özelliğine sahiptirler. Kişilerin düşünce ve davranışta ferdî farklılıkları

olabileceğini anlayabildiklerinden bilinçli bir şekilde örnek şahsiyetleri

kendilerine modelleyebilirler. Hadise yorumlama tekniğinin

uygulamalarında öğrencilerin, kendileri üzerinde dini bir otorite olan Hz.

Peygamberin yaptıklarını sebepleriyle anlayabilmeleri amaçlanır. Böylece

onun tavsiyelerine uyma isteklerinin artması beklenir.

12-14 yaş grubu çocuklarında ise derin düşünme (tefekkür) , hayâl

gücü (tahayyül) analitik ve sistematik düşünme (tasavvur) kabiliyetleri

gelişmiştir. Bu durum onların farazî ve soyut düşünme imkânlarını

artırdığından felsefi yorum ve akıl yürütmeden hoşlanırlar. Hz.

Peygamberin hayatından yaşanmış hâdiseler üzerinde, onun davranış, söz

ve maksatları yorumlayarak neyin iyi neyin kötü olduğunu kendileri

keşfettiklerinden ahlâkî ilkeleri kendileri belirlemiş olmanın zevkini elde

Tuğba Yanpınar ve Yıldırım Soner, a.g.e. s.27-31Barth, James L. ve Abdullah Demirtaş, İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi, böl: 2.1 - 2.5

205

ederler.220 Bu, çocukların arzu edilen davranışları kalıcı olarak

kazanmalarında önemli bir faktör olur.

4. Avantajlı ve sınırlı yönleri

Hadise yorumlama tekniği, yaşanmış hadiseler üzerine

kurgulandığından hayatın içinden ve hayatın kendisidir. Hikâye tarzında

hazırlanmış örnek metin öğrencilerin dikkatini ve ilgisini çeker. Öğrenciler,

hikâyenin senaryosunda bir sonraki adımda ne geleceğini

kestiremediklerinden hep bir merak içinde olurlar. Zihinsel ve duygusal

manada sürekli aktif olduklarından derse karşı istek ve ilgileri sürekli

yüksek olur.

Hadise yorumlama tekniğinin işleniş tarzı interaktiftir. Öğrenci,

öğretmenle sürekli diyalog halinde olduğundan öğrenme ve keşfetme

sürecine aktif olarak katılır. Duygu ve düşünceleriyle aktif olan öğrencinin

öğrenme süreci daha verimli hale gelir.

İşleyiş sürecinde hadiselerde sürekli "nedenler", "niçinler"

araştırıldığından ezberci anlayış terk edilir. Hikmetler ve ibretler üzerinde

düşünmeye yönelen öğrenciler, böylece öğrendikleri bilgileri yorumlamayı

ve kullanmayı daha kolay öğrenebilirler.

Sınıf geneline göre zayıf durumda olan veya kişisel yetersizliği

sebebiyle derse aktif katılmakta zorlanan öğrenciler de basit yorumlarıyla

bu öğretim tekniği uygulamalarına kolayca katılabilirler. Öğrenciler

kendilerini, derse artı değer katan bir fert olarak gördüklerinden

özgüvenleri artar. Derse ve öğretmene ilgi ve sevgileri artarak devam

eder. Bu tekniğin uygulandığı derslerde gayretsiz ve yetersiz gibi görünen

öğrencinin bile derse katacağı, dolayısıyla dersten kazanacağı bir şeyler

olacaktır.

Bunların yanı sıra, hadise yorumlama tekniğinin bazı zayıf ve

yetersiz tarafları da vardır. Eğer hadiseler öğrencilerin ilgi alanlarına ve

gelişim seviyelerine uygun seçilemezse, hadiseleri yorumlamakta

zorlanabilirler. Sorulan soruların çok olması ya da verilen cevapların

220 bkz. a.g.e., Piaget'de ahlak gelişim kuramı "özerk dönem"in özellikleri

206

uzayıp gitmesi konunun akışını ve bütünlüğünü bozabilir dolayısıyla

öğrencilerin konuya yoğunlaşmaları zorlaşabilir.

5. Amaçları

Hâdise Yorumlama Tekniğinin öncelikli hedefi evrensel üstün ahlâkî

faziletlere sahip bir model şahsiyeti (Hz. Muhammed) öğrencilere

yakından tanıtmayı hedefler. Bu tanıtma, model kişiliğin hayatında

gerçekten yaşanmış hadiselerle ve bugünün gerçeklerine uygun bir

tarzdadır. Öğrenciler, model kişiliğin hayatında meydana gelen ve

faziletlerin sergilendiği örnek hadiseleri, günümüzle irtibatını kullanmakta

zorlanmazlar. Böylece model şahsiyetin üstün ahlâkî nitelikleri yüzyıllar

öncesinden bile olsa bugüne uygulanabilir olarak taşınır. Öğrencilerin

kendi hayatlarında yapabileceği birer ahlâkî davranış olarak somutlaştırılır.

Bu şekilde, model şahsiyet, öğrencilere sevdirilir; onun ahlâkî özelliklerini

kazanmak özendirilir. Öğrencilerde model şahsiyetin yaptıklarını taklit

etme ve ona benzeme isteği uyandırılır.

Diğer taraftan örnek hadise içinde gerçekleşen tutum ve

davranışların sebep ve sonuçları açıkça gösterildiğinden iyi davranışın

hangi olumlu neticeleri; kötü davranışın hangi çirkin neticeleri beraberinde

getirdiği de açıkça ortaya çıkar. İyi davranış ve ödülü; kötü davranış ve

cezası açıkça gösterilir. Bu şekilde öğrenciler iyi ve kötü olan arasındaki

farkı görerek bilinçli bir tercih yaparlar.

"Sen olsaydın ne yapardın? Hangi kararı verirdin? Aksi bir durumda

ne olurdu? gibi sorularla öğrenciler, duygu ve düşünceleriyle hadiselerin

içine çekilerek hangi durumda hangi davranışı yapması gerektiği

kendilerine buldurulur. Böylelikle öğrenciler kendi hayatlarında

karşılaştıkları olaylar karşısında ne yapmaları, nasıl davranmaları

gerektiğini öğrenmiş olurlar.

Örnek metin içindeki hadiseleri çok yönlü kritik etmeye teşvik edilen

öğrencilerin, kendi hayatlarında da olaylara farklı boyutlardan bakabilme

yetenekleri gelişir.

207

Sınıf ortamında öğrencilerin, hadiseleri incelerken birbirinden farklı

görüş ve kanaate sahip olduklarını görmeleri demokratik olma ve diğer

görüş ve düşüncelere saygılı olma özelliklerinin gelişmesini destekler.

Hadise yorumlama tekniğinin uygulama sürecinde örtülü

hedeflerden biri de öğrencileri duygu, düşünce ve davranış boyutunda

harekete geçirmek ve sürekli iyi davranışı özendirmektir.

6. Uygulanışı

Hadise Yorumlama tekniğini uygularken öğretmen:

a. Ders için planını yapar; gerekli materyalleri hazırlayıp üzerinde

çalışır.

b. "Hadise Yorumlama" metnini öğrencilere anlatır veya okur.

c. Metni önceden belirlediği yerlerde keserek öğrencilere ilgili

soruları yöneltir.

d. Mümkün olduğunca daha çok öğrencinin soruyla ilgili duygu ve

düşüncelerini ifade etmesine imkân verir. Bunu yaparken bütün

öğrencilerin adaletli katılımına dikkat eder.

e. İhtiyaç duyduğunda kendi de öğrencilerden biri gibi soruya

cevap vererek, fikrini söyleyerek öğrencilerin dersin hedefleri

çerçevesinde yoğunlaşmasına fırsat sağlar.

f. Öğrencilerin duygu ve düşüncelerini ifade etmelerinden duyduğu

memnuniyeti dile getirir.

g. Öğrencilerin özgüveni zedelenmemesi için birbirlerine müdahale

ve alay etmelerine müsaade etmez.

h. Herkesin aynı hâdise üzerinde farklı düşünüp farklı fikre

varabilecekleri gerçeğinin, öğrenciler tarafından fark edilmesini

sağlar.

i. Diyalog sürecinde soru ve cevap bölümlerinin uzayıp gitmesine

ve metnin akışının bozulmamasına dikkat eder.

j. Uygulamanın sonunda söz konusu ahlâkî değerle ilgili genel

prensipleri o konuyla özel mesajları toparlayarak öğrencilere

verir.

208

k. Öğrencilere yararlı ve önemli katılımlarından dolayı teşekkür

eder.

C. YAPARAK ÖĞRENME

1. Yaparak öğrenme tekniği

"Yaparak öğrenme" günümüz eğitim felsefecilerinin hemen hepsinin

üzerinde birleştiği bir öğretim yöntemidir. Eğitimcilerin sözlü anlatım

yerine göstererek örnek olarak sundukları bilgiler öğrenenler tarafından

taklit edilerek ve yaparak / uygulayarak öğrenildiğinde daha uzun süreli

ve nitelikli bir öğrenme gerçekleşmektedir.221

Bir karakter eğitimi tekniği olarak "yaparak öğrenme", Allah

Resûlü'nün hayatında, bizzat yaşayarak tecrübe ettiği bir takım ahlâkî

davranışları, çocukların duygu, düşünce ve ahlâkî gelişim seviyelerine

uygun olarak yaparak ve yaşayarak öğrenmelerini hedefleyen aktif ve

interaktif bir metottur. Yaparak öğrenme, Hz. Peygamberin güzel

ahlâkının mühim hususların, çocuklara kazandırılması hedeflenen ahlâkî

niteliklere uygun olarak seçilen hadîs-i şeriflerin çocuklar tarafından nasıl

uygulanacağının tespit edildiği; bu doğrultuda öğrencilere yapması

gereken davranışların ve işlerin adım adım gösterilerek öğrencilerin

bunlara yönlendirildiği bir tekniktir. Yaparak öğrenme, eğitim

materyallerinde aranılan kolay uygulanabilirlik, öğrenciye uygunluk ve

ders konularıyla uyumluluk özeliklerine sahip materyalle uygulanan222 bir

tekniktir.

Bu tekniğin uygulama sürecinde, öğrenciler kendilerini ve

muhataplarını gözlemlerler. Yaptıkları ahlâkî davranışların, kendileri ve

diğerleri üzerindeki etkilerini fark eden öğrenciler, bunu arkadaşlarıyla

sınıf ortamında paylaşarak tecrübî bilgi ve keşiflerini pekiştirirler. Böylece

arzu edilen ahlâkî davranışlar öğrenciler tarafından duygu, düşünce ve

davranış boyutunda kavranılmış olur.

221 Çiğdem Kağıtçıbaşı, a.g.e. s 49222 Özcan Demirel, Planlamadan Değerlendirmeye Öğretme Sanatı, Tuğba, Ankara 2003; s.54

209

Yaparak öğrenme tekniğinde öğrenciler, gözlemlerini, keşfettikleri

duygu ve düşüncelerini sınıf ortamında paylaşırlar. Böylece hadiseleri

birçok boyuttan değerlendirme imkânı elde ederler.

223

224

225

226

2. Karakter eğitimine uygunluğu

Yaparak Öğrenme tekniği, buluş yoluyla öğrenme223 biçimlerinden

biridir. Psikolojide, öğrenmede davranışçı yaklaşıma göre buluş yoluyla

öğrenme süreci ve bunların karşılığı olan öğrenme durumları bu tekniğin

uygulanışında da aynı şekilde gerçekleşir. Bu süreç şöyle işler:

a. Dikkat -->Öğrencinin dikkatini çekme

b. Beklenti -->Öğrenciyi hedefler hakkında bilgilendirme

c. Hafızaya hatırlatma --> Ön bilgilerin verilmesi

d. Seçici algı --> Uyarıcı bilgi ve materyallerin sunulması

e. Hafızaya kodlama --> Öğrenciye rehberlik etme

f. Tepkide bulunma --> Davranışı ortaya çıkarma

g. Pekiştirme --> Geri bildirim verme

h. Hatırlama --> Bilginin kalıcılığını ve aktarılabilirliğini

sağlama 224

İnsanda istenilen davranışlarının kalıcı ve istikrarlı hale gelmesi bu

davranışların bir tutum haline gelebilmesiyle alâkalıdır.225 Davranışların

zamanla tutum haline ve kişisel karakterin bir parçası haline gelmesi,

davranışı yapan kişinin isteyerek ve severek yapmasıyla doğrudan

ilgilidir.226 Yaparak öğrenme tekniğini uygulayan öğrencide, arzu edilen

ahlâkî davranışları başta görev olarak yaparken keşfettiği doğrular ve

manevi hazlar ve kurduğu iyi ilişkiler sayesinde arzu edilen davranışlara

gönüllü bir istek uyanır. Ahlâkî davranışlar tekrar edilen davranışlar

haline gelir ve hedef davranışları gerçekleştirmeye yönelik olumlu

tutumlar geliştirmeye başlar. Böylece duygu ve düşünce planında ortaya

çıkan ahlâkî faziletler önce davranışa zaman içinde de olumlu tutumlara

dönüşerek birer karakter haline gelir.

Bkz. Öğrenci Merkezli Eğitim Uygulama Modeli s. 84-85Bkz. Münire Erden ve Yasemin Akman, "Gelişim Öğrenme - Öğretme" s.180-186Erden ve Akman, s.116a.g.e, s.114-116

210

227228

Buluş yoluyla öğrenme biçimi olan bu teknik, öğrencinin model

alabileceği anne, baba, akrabalar, komşular, öğretmenler gibi yakın

çevresini de kuşattığı için modelleme yoluyla arzu edilen birçok ahlâkî

davranışın kazanılmasını da sağlar.

3. Öğrencilerin gelişim özellik lerine uygunluğu

Yaparak öğrenme tekniği, ahlâkî doğru ve yanlışları öğrencilerin

keşfetmelerini sağlar. Doğruları ve yanlışları kendisi keşfeden öğrenciler

bu bilgileri kalıcı davranışlara dönüştürmeye daha meyilli olurlar. Yapılan

araştırmalar ve gözlemler de göstermiştir ki ahlâkî gelişim aşamaları

bakımından - Piaget'e göre özerk dönem- öğrenciler, tavsiye ve nasihat

şeklinde anlatılan doğrulardan daha çok kendilerinin tespit ettikleri

doğruları davranışa dökme eğilimindedirler.227

Öğrenciler bilgiyi, doğrudan doğruya gerçek hadiselerin içinden, kişi

veya nesnelerle ilişkiler kurarak elde ederler. Duyu ve algılama

organlarının tamamı aktif olduğundan bizzat yaşayarak bilgiyi öğrenirler.

Öğrencilerin bu şekilde daha çok bilgiyi, birçok boyutuyla ve daha kalıcı

olarak öğrenmeleri mümkündür.228


Yaparak öğrenme tekniğinde, öğrenciler güzel ahlâkî davranışları

bizzat yaşayarak öğrendikleri için uygulama sürecinde hem iç gözlem,

hem dış gözlem yaparlar. Bir taraftan kendi duygu ve düşüncelerinde

meydana gelen olumlu değişiklikleri gözlemlerken diğer taraftan,

yaptıkları davranışların diğer insanlar üzerinde meydana getirdiği

değişiklikleri gözlemlerler. Böylece, yaptığı ahlâkî davranışın kendisine ve

diğerlerine faydasını keşfederler. Bu, onları daha çok iyi ahlâkî

davranışlar yapmaya yönlendirdiği gibi aynı ahlâkî davranışların tekrarına

da sevk eder.

A.g.e, s.116Piaget'in ahlâk gelişim kuramından "özerk dönem" ile ilgili bkz. a.g.e, s.175-176

211

229230

Sınırlılık olarak yaparak öğrenme uygulamalarının genellikle pratik

olma özelliği taşımamasıdır. İki aşamadan oluşan uygulamalar öğretmenin

planladığı zamanın dışına çıkmasına sebep olabilir.

5. Amaçları

Yaparak Öğrenme tekniğinin amacı, çocukların istenilen ahlâkî

nitelikleri kazanmaları için kalıcı bir öğrenme sağlamaktır. Karakter

eğitiminde arzu edilen davranışı kazandırmak için çocuklara bizzat bu

faziletli davranışları yapmalarını teşvik etmektir. Diğer bir ifadeyle

çocukların Hz. Muhammed'in (sav) hadislerinde yer alan faziletli

davranışlardaki manevi güzellikleri, zevkleri ve hazları keşfetmelerine

imkân hazırlayarak rehberlik etmektir. Böylece çocukların kalıcı bir

öğrenme; ilgili konuda olumlu tutum kazanmaları mümkün olur. Çünkü

manevi hazzını keşfettikleri bir ahlâkî davranışı veya ibadeti devamlı

yapar hâle gelmeleri kolaylaşır. Sevilerek isteyerek yapılan davranışların

kalıcı tutumlara dönüşmesi daha kolaydır.229 Böylece, eğitimde mühim bir

hedef olan çocukta iç disiplinin gelişmesi mümkün olur.230

6. Uygulanışı

Öğretmen Yaparak Öğrenme tekniğini uygularken;

a. Ders için planını yapmış; tekniği uygulamak için gerekli

ön hazırlıklarını yapmış olmalıdır.

b. Hazırlanmış olan metni okuyarak ya da anlatarak

öğrencileri bilgilendirerek motive eder.

c. Karakter bakımından Hz. Peygamber'e benzemenin ancak

onun yaptıklarını yapmak ve onu örnek almakla mümkün

olduğunu vurgular.

d. Öğrencilerin bir hafta boyunca yaparak, yaşayarak

öğrenecekleri faaliyetleri açıklar.

e. Bir bilgiyi en iyi öğrenme yolunun onu hayatımıza

geçirmek olduğunu vurgular.

Bkz. Çiğdem Kağıtçıbaşı, İnsan ve İnsanlar, İstanbul 1996; s.128-130Bkz. a.g.e, s. 51-52

212

f. Kendilerinden yapmalarını istediği işleri yaptıkları takdirde

bir yeni ve özgün bilgi ve tecrübeler elde edeceklerini

vurgular.

g. Öğrencilerden, bir hafta boyunca yapacakları çalışmanın

ardından sorulan soruları ayrıntısıyla yazarak cevap

vermelerini ister.

h. Öğrencilerin yazdıkları cevapları okur ve değerlendirir.

i. Öğrencilerin yazdıkları cevapları anne babalarıyla

paylaşmasını ister.

j. Öğrencilerin yazdıkları cevapları dilerlerse arkadaşlarıyla

paylaşmalarına imkân hazırlar.

k. Öğrencilere bu çalışmadan kazandıkları, kendileri için en

yeni ve faydalı bilginin ne olduğunu sorar.

l. Bu çalışmadan sonra kendi hayatlarıyla ilgili yeni bir karar

alıp almadıklarını aldılarsa bunun ne olduğunu sorar.

D. FOTOĞRAF YORUMLAMA

1. Fotoğraf yorumlama tekniği

Fotoğraf yorumlama tekniği, karakter eğitimi hedeflerine ve

kazandırılacak hedeflenen davranışlara uygun, hayatın içinden ve gerçeğe

uygun olarak seçilmiş bir veya birkaç fotoğrafın öğretmenin rehberliğinde

hazırlanmış sorular doğrultusunda öğrenciler tarafından yorumlanmasıdır.

Fotoğraf yorumlama, öğrenci merkezli bir tekniktir. Öğrencilere görme,

düşünme, yorumlama, analiz ve sentez yapma, duygularını harekete

geçirme imkânı sağladığı gibi sözlü olarak faaliyete katılmaya teşvik eder.

Fotoğraf yorumlama çalışmasında yapılan işlemler beş aşamada

gerçekleşir. Tanıma aşamasında öğrenci fotoğraf içindeki canlı veya

nesnelerin ne olduğunu bilir (tanır). Tanım lama aşamasında öğrenci,

fotoğraftaki objelerin ne işe yaradığını, işlevinin olduğunu ifade

eder(tanımlar). Anlam landırma aşamasında ise objelerin niçin orada

olduklarını ve bu durumda bulunduklarını, bu nesnelerin birbiriyle ilişki ve

213

231

232

233

etkileşimlerini idrak eder. (anlamlandırır). Sonuçlandırma aşamasında

ise oradaki nesnelerin birbiriyle ilişki ve etkileşimlerinden ortaya çıkan

olumlu veya olumsuz neticelerin iyi veya kötü değer ifade eden ahlâkî

durumların farkına vararak ahlâkî yargılara ulaşır(sonuçlandırır). Ders

çıkarma aşamasında da ulaştığı sonuçları kendi tecrübe ve bilgileriyle

birleştirerek kendi yaşayışı için yeni bilgi ve tecrübelere ulaşarak doğru

davranışlara yönelir(ders çıkarır).

2. Karakter eğitim ine uygunluğu

Öğrencinin aktif halde bulunduğu fotoğraf yorumlama tekniği

öğrencilerin duygu, düşünce ve davranış boyutunda harekete geçiren

etkili bir "buluş yoluyla öğrenme" şeklidir. Tekniğin uygulanmasında buluş

yoluyla öğrenme süreci şu şekilde işler: Öğretmen örnekleri sunar,

öğrenciler örnekleri tanımlar ve tasvir ederler. Öğrenciler farklı veya zıt

örnekleri karşılaştırarak buradan bazı özellikleri ve durumları teşhis

ederler. Öğretmen de rehberlik yaparak bu bilgi ve ilkeleri teyit eder.231

Böylece öğrenciler fotoğraftaki kişi nesne ya da olayları yorumlayarak

doğruları kendi keşfederler.

Fotoğraf yorumlama tekniği öğrencilerin işitme, görme gerektiğinde

dokunma duyularına hitap ettiğinden ulaşılan sonuçlar elde edilen bilgiler

daha kolay hafızaya alınır ve daha kalıcı belleme gerçekleşir. Bir öğrenme

etkinliğinde öğrencilerin ne kadar çok duyu organına hitap edilirse o kadar

kalıcı öğrenme gerçekleşeceği bilinmektedir.232 Çünkü öğrenme

faaliyetinde kullanılan duyu organlarına göre öğrenme oranları farklıdır.

insanlar genel olarak: Okuduklarının % 10'unu; duyduklarının % 20'sini;

gördüklerinin % 30'unu; hem görüp hem işittiklerinin % 50'sinin; görüp,

işitip ve söylediklerinin % 80'ini; görüp, işitip, dokunup ve söylediklerinin

% 90'ını, hatırlarlar.233

Nuray Senemoğlu , "Gelişim, Öğrenme ve Öğretim", İstanbul 1997; s.477Demirel, a.g.e, s.50a.g.e, s.51

214

234

235

Seçilen fotoğraf veya fotoğraflar üzerinde görme, düşünme, tasvir

etme, yorumlama, düşüncelerini ifade etme imkânı bulan öğrencilerin

daha etkili bir öğrenme gerçekleştirecekleri açıktır.

Fotoğraf yorumlama tekniğinde soruların aşamalara göre

hazırlanarak uygulama sürecinin buna göre gerçekleştirilmesi anlamayı ve

doğruyu bulmayı kolaylaştırır. Özellikle sonuçlandırma ve ders çıkarma

aşamalarında öğrencilerin kendilerinin ulaştığı doğru bilgi ve ahlâkî olan

davranışları kendileri uygulamaya daha meyyal hale gelirler. Çünkü

öğrenme kalıcı ve etkili öğrenme üzerine yapılan psikolojik araştırmalar

öğrencilerin kendi keşfettikleri doğruları davranışlara dönüştürmeye daha

istekli olduklarını göstermiştir.234 Aynı zamanda öğrencilerin sorulara yazılı

olarak cevap vermeleri de yine daha etkili ve kalıcı bir öğrenmede avantaj

sağlar.


11 yaşından itibaren zihinsel gelişim olarak soyut işlemler dönemine

girmeye başlayan çocukların kişiler ve nesneler arası ilişkiler üzerinde

analitik ve sentetik düşünme, yorumlama çok yönlü muhakeme etme

yetenekleri gelişmeye başlamıştır. Buna göre soyut işlemler dönemine

giren bir çocuk:

Nesne ve olaylar hakkında soyut düşünebilir.

Olayları ve durumları farklı bakış açılardan ve çok yönlü muhakeme

edebilir.

Kişi, nesne ve olaylar üzerinde analiz ve sentez yapabilir.

Soyut (sosyal, psikolojik) problemleri sistematik olarak

çözümleyebilir.

Durumlar ve hadiseler neticesinde genellemeler yapabilir. 235

Fotoğraf yorumlama tekniğinde hayatın içinden gerçekleri yansıtan

fotoğraflar üzerinde yorum yapmak, muhakeme etmek ve ahlâkî

Rousseau, Emil, Meşher Emile Yahut Terbiye, Trc. Ali Rıza İzmir, 1931; 3/32bkz. Ziya Selçuk, Eğitim Psikolojisi, Ankara 1997; s.78-81

215

değerlerle ilgili neticelere ulaşmaları çocukların zihinsel gelişimine de

olumlu katkıda bulunur.236

Genel olarak, çocukların bilişsel ve duygusal gelişimiyle ahlâk

gelişimi arasında sıkı bir bağ olduğu kabul edilir. Düşünce ve duygu

geliminde var olan somuttan soyuta doğru tekâmül ahlak gelişimi için de

söz konusudur. Gerek Piaget'in ve Kohlberg'in ahlak gelişim aşamalarında

tekâmül sürecini belirleyen unsurlardan biri de yaştır.237 Bu bağlamda

soyut algılama dönemine giren bir çocuğun olay ve olgu örgülerinden

hareketle bir fotoğraf üzerinden, empati kurma, analitik ve sentetik

düşünme ve alternatifli düşünme gibi yollarla iç dünyasının gelişmesine ve

yaratıcılık niteliklerinin artmasına zemin hazırlanır.238 Çocuğun,

öğretmeninin de rehberliği doğrultusunda ahlâkî iyi ve kötüleri idrak

etmesi ve bir kısım ahlâk prensiplerini buradan çıkarması mümkün

olacaktır.

4. Avantajlı ve sın ırlı yönleri

Fotoğraf yorumlama tekniğinde çocukların, hayatın içinden gerçek

figürleri yansıtan somut bir nesne olan fotoğraf üzerinde düşünmesi ve

yorum yapması eğlenceli, zevkli ve kolay bir iştir. Öğretmen çocukların

ilgisini çekecek nitelikte seçtiği bir fotoğrafla öğrencilerin ilgisini kolayca

çekebilir ve konuya karşı motivasyon ve dikkat yoğunluğu sağlayabilir.

Aynı zamanda analitik ve sentetik; tüme varım ve tümden gelim; empati,

tersten ve alternatifli düşünme gibi çeşitli öğretim yöntemlerini

uygulayarak düşünmeyi de öğretir.

Fotoğraf yorumlama tekniğinde klasik öğrenme yöntemlerinden

farklı olarak öğrenciler duyguları, hayalleri ve yaşadıkları hatıralarıyla

eğitim sürecinin merkezinde yer alırlar. Bu, onların konuya daha çok ilgi

duymalarını temin ederken diğer arkadaşlarının konu hakkındaki

görüşlerine karşı merak hissi de uyandırır.

236 bkz. Rousseau, a.g.e, s. 32237 bkz. Doğan Cüceloğlu, İnsan ve Davranışı, İstanbul 1993; s. 353 - 355238 bkz. Üstün Dökmen, İletişim Çalışmaları ve Empati, İstanbul 1993; s. 158 vd.

216

Bir ders materyali olarak fotoğraf dergi, gazete, kitap gibi

yayınlardan elde edilebilir. Özellikle de internet kaynaklarından kolay

bulunabilecek bir malzemedir. Temin edilmesi kolay olan fotoğrafın ders

materyali olarak hazırlanması da fazla zaman almayan bir iştir.

Bir ders materyali olarak fotoğraf her ne kadar kolay ulaşılabilen ve

çabuk hazırlanabilen malzeme olsa da eğitim hedeflerine uygun olmayan

iyi seçilmemiş ve bir fotoğrafla ve teknik inceliklere ve özel hedeflere

yönelik iyi hazırlanmamış malzemelerle öğrencilerin karşısına çıkmak

beklenilenin tam aksi neticeler verebilir. Bu durumda dersin akışı

öğretmenin istemediği mecralara kayabilir, öğretmeni hedeflerinden

uzaklaştırabilir.

Yalnız bir fotoğrafa üzerinden karakter eğitimi hedeflerinin

gerçekleştirmeyi beklemek de çok iyimser bir düşüncedir. Bu bakımdan

temel ahlâkî değerlerin kazanılmasında belirlenen hedefler diğer

tekniklerle de desteklenerek gerçekleştirilmeye çalışılmalıdır.

5. Amaçları

Fotoğraf yorumlama tekniği, eğitim sürecinde öğrencileri aktif halde

tutmayı amaçlar. Hayatın içinden olayları olguları ve yorumlamayı

kolaylaştırarak öğrencilerin çok yönlü görme ve düşünmelerine yardımcı

olur. Bu teknik bir öğretmenin rehberliğinde öğrencilerin kendi kendilerine

öğrenmelerini hedefleyerek, onların doğru ve ahlâkî davranışları

keşfetmelerine, erdemli olanı tespit etmelerine imkân hazırlar. Böylelikle

bizzat öğrenciler tarafından keşfedilmiş doğruların, kendileri üzerinde

davranışa daha kolay dönüşeceğini öngörür.

Fotoğraf yorumlama tekniği zevkli ve eğlenceli uygulamasıyla bütün

öğrencilerin eğitim sürecine aktif ve istekli katılmasını sağlar. Sınıf

ortamında sosyal ve zihinsel gelişimi geri ya da özgüven eksikliği olan

öğrencilerin eğitime daha kolay katılabilmelerine fırsat verir.

Tekniğin uygulamasında seçilen fotoğraflar gerçekçi ya da gerçeğe

uygun olduğundan öğrencileri hayalî bir dünyaya değil bilginin

uygulamaya dönüştüğü gerçek hayatın bilgisine ve tecrübesine

217

yönlendirir. Önceki bilgi ve tecrübelerine dayanarak yeni bilgilere

ulaşmasını sağlar.239

6. Uygulanışı

Fotoğraf yorumlama tekniğini uygulayan öğretmen;

a) Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Yıllık ünite planıyla uyumlu

olarak hazırlanmış karakter eğitimi planına göre konusunu

işler.

b) Bu planda yer alan temel ahlâkî değerlerleri işlemeye

uygun bir fotoğraf bulur.

c) Fotoğrafı tekniğe uygun olarak işlemede aşamalarını

belirler ve soruları hazırlar.

d) Tekniği işleyiş aşamalarını dikkate alarak hazırladığı

soruları, öğrencilere demokratik ve adil bir şekilde söz hakkı

vererek sorar.

e) Öğrencilerin çok yönlü ve farklı düşünmelerine yardımcı

olur.

f) Önce, öğrencilerin verdiği cevapları kendisi tekrar ederek

olduğu gibi kabul eder.

g) Sonra öğrencilere her soru için verdiği söz hakkının

bitmesi neticesinde soruya hedef kazanımlara yönelik en

uygun ve yönlendirici cevaplar verir.

h) Bütün öğrencilerin faaliyete katılmasına özen gösterir.

ı) Soruların bitiminde öğrencilerin o dersten çıkardıkları en

önemli dersi ve yeni bilgi olarak neler öğrendiklerini sorar.

J) Öğrencilerin verdiği cevapları düzenleyerek tahtaya yazıp

herkesin görmesini sağlar.

k) Öğrencilere, güzel fikirlerinden ve tespitlerinden dolayı

teşekkür eder.

239 "Constructivism" maddesi, http://www.funderstandina.com/constructivism.cfm

218

http://www.funderstandina.com/constructivism.cfm

E. YARATICI YAZMA TEKNİĞİ

1. Yaratıcı yazm a tekniği

Yaratıcı yazma tekniğini incelemeden önce "yaratıcı düşünme"

kavramı üzerinde durmak gerekir. 'Yaratıcı' ve 'düşünme' kelimelerinden

oluşan bu kavram doğuştan gelen yeteneklerle desteklenen fakat

sonradan öğrenilebilen bir yaşama biçimidir.

Yaratıcılık, aynı zamanda kişinin karakterinin ve kimliğinin

belirlenmesinde, sosyolojik ve psikolojik açıdan kendini

gerçekleştirmesinde önemli rol oynar. Hayatın zorlukları karşısında ferdin

meselelerle başa çıkabilmesinde önemli bir etkisi bulunan yaratıcı

düşünme aynı zamanda hayatı daha renkli, eğlenceli ve zengin hale

getirir.

Yaratıcı düşünme bilimden sanata, dinden felsefeye ve insan

ilişkilerine kadar hayatın her alanında önemli bir özelliktir.240

Yaratıcı yazma çalışmalarının Avrupa'da mevcut eğitim

sistemlerinde özellikle ilköğretim düzeyinde anadil öğretiminde ve diğer

derslerde yaygın olarak kullanıldığını biliyoruz.241

Eğitimin hemen her alanında da sıkça kullanılabilen yaratıcı yazma

çalışmaları, öğrenciyi ve öğrenmeyi merkeze alan günümüz eğitim

felsefesine uygun öğrenmeyi öğretmeyi amaçlar. Öğrencilerin yetenek ve

kapasitelerini keşfetmelerine, var olan yeteneklerini geliştirmelerine

önemli bir katkısı olan yaratıcı yazma çalışmaları, öğrenme sürecinde

öğrenciyi aktif hale getirir.

Özellikle karakter eğitim için etkili olabilecek bazı yaratıcı yazma

çalışmaları şunlardır.

• Doğa ve çevre gezileri

• Grupla beraber öykü yazma

• Sözcük türeterek öykü yazma

• Senaryo yazma

240 Şafak Öztürk, "Eğitimde Yaratıcı Düşünme" On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, yıl :2004 sayı:18, s.78241 Z. Canan Karababa, "İngilizce Anadili Ders Kitaplarının İncelenmesi ve Karşılaştırılması" Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, Yaz 2005, Yıl 33, sayı:167

219

242

243

• Diyalog yazma

• Müzik ve fotoğraflar eşliğinde yazma

• Öykü karakterleri oluşturma

• Özgün deyişler oluşturma

• Rüyalardan öyküler oluşturma

• Tanıtım ve reklâm metinleri oluşturma

• Eşyalarla diyaloglar242

Ayrıca yaratıcı düşünmeyi kuvvetlendirecek tekniklerden bazılarını

sayacak olursak; Altı Şapkalı Düşünme, Kavram Haritaları, Görüş

Geliştirme, Örnek Olay İnceleme, Yaratıcı Problem Çözme, Ters Beyin

Fırtınası, Beyin Fırtınası vb. tekniklerden bahsetmek mümkündür.243

Bizim de "Yaratıcı yazma teknikleri" adıyla, her bir ahlâkî değer için

farklı olarak hazırlamış olduğumuz çalışmalarda öğrencilerin karakter

gelişimlerinde yaratıcı düşünme, problem çözme, doğru ve güzel olanı

yanlış ve çirkinden ayırt etme, ahlâkî olanla olmayanı fark etmelerini

amaçladık. Bu çalışmalarla, onların hayatlarını daha renkli ve kolay hale

getirmeleri için gibi yeteneklerini geliştireceğini ve kapasitelerini

artıracağını hedefledik.

Birbirinden farklı kabiliyetlere ve mizaca sahip farklı kapasiteleri

haiz bulunan öğrencilerin özgün, yaratıcı ve kendileri olmalarına imkân

sağlayan "yaratıcı yazma çalışmaları" karakter eğitiminde çocukların

kendilerini keşfetmelerinde ve güzel ahlâkî davranışlar kazanmalarında

etkili olacağını öngörmek mümkündür.

2. Karakter eğitim ine uygunluğu

Genel olarak eğitimde olduğu gibi karakter eğitiminde de bireysel

farklılıkların görülmesi ve dikkate alınması bir prensiptir. Bu bakımdan

öğrencilerin görsel, işitsel ve dokunsal yeteneklerinin hem öğretmen hem

de öğrencilerin kendileri tarafından keşfedilmesi ve bunların öğrencinin

mizacına uygun yönlendirilerek geliştirilmesi önem arz eder. Bu bağlamda

Günseli Oral, Yine Yazı Yazıyoruz, Ankara 2003; s.99Bkz. Demirel, a.g.e, s. 74-105

220

karakter eğitiminde "yaratıcı yazma tekniği"ne göre hazırlanan

çalışmaların gerçekleştirilmesi uzun ve kısa vadeli hedeflere doğru atılmış

bir adımdır.

Karakter eğitiminde yaratıcı yazma tekniği çalışmaları neticesinde

öğrencilere kazandırılması gereken ya da başka bir deyişle kazanmaları

beklenen niteliklerden bazıları şunlardır.

a. Meraklı olabilme

b. Derin düşünebilme

c. Detayları görebilme

d. Verilen süre içinde çeşitli fikirler ileri sürebilme

e. Olayları görsel veya sözel detaylandırabilme

f. Canlı, sezgili, dış dünyaya duyarlı olabilme

g. Bilinenlere bağlı kalmama

h. Yargı ve fikirlerinde özgür olabilme

i. Yeni fikirlere açık olabilme

j. Özgün ve yaratıcı olabilme

k. Güvenilir ve doğal olma

l. Eleştirel olabilme

m. Değişen gerçeklere çözüm bulabilme

n. Azimli olabilme

o. Yeni deneyimlere açık olma244

Yaratıcı yazma çalışmaları çocukların var olan kabiliyetlerini

geliştirmelerinde ve yeni beceriler kazanmalarına yardımcı olur.

Özgüvenlerini artırır. Başarılı olma duygusunu tatmin ederek yeni iş ve

davranışlara isteklendirir ve yüreklendirir. Yaratıcı yazma tekniğinde

öğrencilerin farklı yeteneklerini kullanacakları ya da farklı yeteneklere

sahip öğrencilerin yapabilecekleri uygun faaliyetler olduğu için sınıf içinde

yetersiz ve çekingen öğrencilerin de eğitime aktif katılımları sağlanır.

Yaratıcı yazma çalışmaları da öğrencilerin yaratıcılığını, kendine

özgürlüğünü geliştirici ve kendi kişiliklerini tanımayı sağlayan nitelik taşır.

244 Bkz. Öztürk, a.g.m, s.78

221

Çünkü yaratıcı yazı demek, kişinin bir konudaki duygu ve düşüncelerini

hayal gücünü kullanarak kendini özgürce ifade etmesidir. Öğrenciler

yaratıcı yazma çalışmalarında farkında olarak veya olamayarak

cesaretlerini ve özgüvenlerini kullanır ve geliştirirler. Kendi görüş ve

düşüncelerini çoğunluğun baskısından ve dış beklentilerin geriliminden

kurtararak aktarabilirler. Böylece kendilerine olan güveni artar. Bu,

düşünsel ve duygusal gelişimin yanında duygusal zekânın gelişimine de

katkı sağlar. Kişisel kabiliyet ve eğilimlerini keşfeden öğrenciler hem daha

mutlu hem de daha başarılı bir fert haline gelirler.

Yaratıcı yazma çalışmalarının diğer bir faydası da, öğrencilerin farklı

ve özgün fikirler, neticeler elde etmesi neticesinde birbirlerinin fikir ve

anlayışına ilgi duyarak birbirlerini tanımalarını ve birbirlerine saygılarını

artırmaktır. Böylelikle öğrencilerin kendilerini tanıma ve kişiliğini

gerçekleştirme sürecine olumlu bir katkı sağlanmış olunur.


Çocuklarda 11 yaş itibarıyla soyut ve mantıkî düşünebilme yeteneği

gelişmeye başlar. Öncesinde ağırlıkla şimdiki zamanı düşünmelerine

rağmen bu yaşlardan itibaren geleceğe yönelik soyut düşünebilir,

varsayımlarda bulunabilir ve çeşitli ihtimaller üzerinde düşünerek akıl

yürütebilir. Bir konunun farklı yönlerini düşünerek bunların doğruluğunu

ayrı ayrı yorumlayabilir. Ayrıca gözlemler yaparak bunlardan ilkeler

çıkarabilir.245 Bir problemin farklı çözümlerinin olabileceğini bilir, yalnız bir

görüşe bağlı almazlar.

Bu dönemde çocuklarda olaylara kendi bakış açısını oluşturma ve

yetişkinlerden farklı düşünme eğilimi de ortaya çıkar. Çocuk artık duygu,

düşünce ve davranışlarıyla kendi kişiliğini aramaya ve oluşturmaya

başlayan bir bireydir.

245 Adnan Kulaksızoğlu, Ergenlik Psikolojisi, İstanbul 1999; s.136-137

222


İnsanlar yaratılıştan gelen farklı yaratıcılık özelliklerine sahiptirler.

Çocuklarda bulunan bu potansiyel özellikler çeşitli motivasyonlar ve hedef

göstermelerle harekete geçirildiklerinde onların ne kadar hârikulâde işler

yapabilecekleri de ortaya çıkar. Her çocuğun genetik özelliklerine göre

sahip olduğu yaratıcılık niteliklerinin teşvik edilerek bunları keşfetme

fırsatlarının verilmesi, onların kabiliyet ve becerilerinin gelişmesi yanı sıra

birçok bakımdan karakter gelişimlerinde de oldukça önemli bir katkısı olur.

Bu bağlamda, yaratıcı yazma tekniğiyle işlenen ahlâkî değerler

çocukların kendilerine özel yaratıcı yönlerini keşfetmelerini sağlar. Kendi

özel niteliklerini keşfeden, becerilerini somut olarak gören çocuklarda

kendilerini iyi tanımakla birlikte bir özgüven duygusu da gelişir.

Yaratıcı yazma tekniği bir yazılı çalışma olması sebebiyle üzerinde,

çocukların sözlü çalışmalardan daha çok zaman ve emek harcamalarını

gerektirir. Bu onların dersin konusu olan ahlâkî değer üzerinde daha çok

düşünmesi buna bağlı duygu, düşünce ve davranışlarla daha çok haşir

neşir olması demektir. Öğrenme veya öğretme faaliyetlerinde yazılı

çalışmaların, sözlü çalışmalardan daha kalıcı bir faydaya sahip olduğu ise

bilinen bir gerçektir.

Yaratıcı yazma tekniği çocukların ailesi, yakın çevresi ve tabiatla,

hayvanlarla veya gereğine göre dış çevreden insanlarla iletişime

geçmesini gerektireceğinden onların çok yönlü ve sosyal gelişimi üzerinde

olumlu bir etkisi olur.246

Öğrencilerin yaptıkları yaratıcı yazma çalışmalarını arkadaş,

öğretmen ve aileleriyle paylaşması konuları farklı boyutlarıyla

kavramalarına yardımcı olur. Olayların veya olguların farklı boyutlarını fark

etmek onlara bir düşünme disiplini ve tecrübesi kazandırır.

6. Am açları

246 Bkz. Kağıtçıbaşı Çiğdem, İnsan Aile ve Kültür, s. 53

223

Yaratıcı yazma tekniğinin amaçlarına geçmeden önce genel

anlamıyla yaratıcı yazma çalışmalarının çocuklar üzerinde ulaşmak istediği

hedeflerden söz etmek yerinde olur.

Bu bağlamda yaratıcı yazma çalışmalarının genel olarak amacı,

öğrencilerdeki yaratıcılık bilinci ve tutumlarını geliştirmektir. Bunu

yaparken onları yaratıcılık konusunda bilgilendirmek, onlara yaratıcı

öğretim teknikleri sunmak, yaratıcı sorun çözme yeteneklerini, yaratıcı

kişilik özelliklerini, yaratıcı düşünme tekniklerini öğretmek ve yaratıcı

yetenekleri geliştirecek araştırmalar yapmak gibi yedi mühim amaçtan

bahsedilebilir.247

Bu bakımdan çocuklara küçük yaşlardan uygulanan eğitim

programlarında, yaratıcı düşüncelere değer vermeyi, özgün düşünce

üretmekten zevk almayı, açık görüşlü ve eleştiriye açık olmayı, özgün

olmayı, risk almayı ve hata yapmaktan korkmamayı kazandıracak

çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

7. Uygulanışı

Öğretmen yaratıcı yazma tekniğini uygularken;

a. Yaratıcı yazma tekniğinin plan, materyal ve malzemesini hazırlar

ve önceden deneme uygulaması yaparak hazırlıklarını sınarak

uygulamaya hazır hale getirir.

b. Faaliyet için gerekli materyalleri ve ortamı önceden hazırlar.

c. Öğrencilerini bilgi, duygu, düşünce, sezgi ve hayalleriyle birlikte

harekete geçirecek şekilde çalışmayla görevlendirir. Onlara

somut örnekler sunarak kolaylık sağlar.

d. Öğretmen faaliyet ve yazım aşamasında öğrenciye müdahale

etmez, ancak ona destek olur ve rehberlik eder.

e. Çalışma sürecinde öğretmen öğrencileri sevdiğini onların

düşünce ve duygularına değer verdiğini hissettirir. Çalışma

247 Bkz. Davis, G. & Rimm, S. Education of the gifted and talented, MA: Allyn and Bacon. USA 1998; http://www.ustunler.ora/vazilar/bevin arastirmalari.asp "Beyin Araştırmaları" Prof. Dr. Füsun Akarsu

224

http://www.ustunler.ora/vazilar/bevin

sırasında hata ve yanlış yapma endişesine düşmemelerini

söyleyerek kendilerini yüreklendirir.

f. Çalışmaları topladığında, öğrencilerin şahsını değil yazı ya da

çalışmalarını değerlendirir. Her öğrenciyi yüreklendirecek ve

cesaretlendirecek sözler söyler.

g. Bu çalışmada güzel olanın herkesin işin farklı boyutlarını görmesi

ve kendi kabiliyetleriyle şahsına özgü çalışma yapmak olduğunu

vurgular.

h. Öğrencilerin çalışmalarını sınıfta arkadaşları ve evde aile

fertleriyle paylaşmalarına imkân hazırlar.

i. Öğretmen, bu çalışmada öğrencilerin kendileri ve diğer

çalıştıkları konular hakkında yeni bir şey keşfedip etmediklerini

sorar varsa anlatmalarını ister.

j. Öğretmen yaratıcı yazma çalışmalarını çocukların gelişim

özelliklerine göre değerlendirerek elde ettiği verileri diğer

çalışmalarında kullanır.

F. HEDEF DAVRANIŞ GELİŞİM ÖLÇEĞİ

1. Hedef davranış gelişim ölçeği

Hedef davranış gelişim ölçeği, karakter eğitim modelimizde

hedeflediğimiz kısa ve orta ölçekli başarı ve performansı ölçmek için

hazırlanmıştır. Bu, çocuklara kazandırılması amaçlanan ahlâkî değerlerin

ne ölçüde gerçekleştiğini görmek bakımından oldukça önemlidir. Seçmiş

olduğumuz on dört ahlâkî değer ve bunların hedef davranışları ayrıca

bunlara bağlı arzu edilen davranışların öğrenciler tarafından ne kadar

kazanılmış olduğunu görmek eğitim sürecinin yönetimi için zaruridir.248

248 Ölçeğin hazırlanmasında, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve geliştirme Dairesi Başkanlığı, Öğrenci Merkezli Eğitim Uygulama Modeli, eserin veri ve örneklerinden faydalanılmıştır.

225

249

250251

Hedef davranış gelişim ölçeğinde, öğrencilerin hedef davranışlar

konusunda kendi kendilerini değerlendirmeleri ve aynı şekilde

öğretmenlerin onlar üzerinde yaptığı gözlemlerin neticesi olarak onları

değerlendirmesi olarak iki olgu söz konusudur.

Bu değerlendirme, modelin uygulanmasından önce ve

uygulanmasından sonra olmak üzere iki aşamada gerçekleşen bir süreçtir.

Öğrencinin kendisini ve öğretmenin öğrenciyi ayrı ayrı değerlendirmesi ve

bunun karakter eğitimi uygulamalarının öncesinde ve sonrasında

yapılması ve verilerin ayrı ayrı hesaplanması, hedef davranış gelişim

ölçümünün hem objektif, hem de kolay yorumlanabilir nitelikte olmasını

sağlamaktadır.

Öğrencilerin bilgi, duygu ve davranış gelişimleri arasındaki denge ve

söz konusu ahlâkî değerin karakteristik nitelikleri göz önüne alınarak

hazırlanan249 hedef davranış gelişim ölçeği onların tutum ve değerlerini

ölçmenin yanı sıra performansını da ölçer.

Davranış gelişim ölçeğinden elde edilen veriler ışığında, karakter

eğitimi modelinin uygulanmasında gereken iyileştirme ve tashihler yapılır.

Böylece ölçek uygulamada belirleyici ve yol gösterici bir rol oynar.

2. Amacı

10 - 14 yaş çocuklarının, ortalama zihinsel, duygusal, sezgisel,

davranış ve ahlâkî gelişim seviyelerinin dikkate alınarak hazırlanan250

davranış gelişim ölçeğinin öncelikli amacı, karakter eğitimi modelinin

hedef davranışlarının öğrenciler üzerinde bilgi, kavrama, uygulama,

analiz, sentez düzeyinde ne ölçüde gerçekleştiğini ortaya koymaktır.251

Öğrencilerin dini, kültürel durumları ve ahlâkî durumlarının dikkate

alınarak hazırlanan ölçeğin amacı öğrencilerin eğitim uygulamalarından

sonra hedef davranışları ne ölçüde kazandıklarını göstermektir. Karakter

bkz. Barth, James L. ve Abdullah Demirtaş, a.g.e, böl: 12.1 -12.30bkz. Sönmez, Veysel, Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı, s. 17-100bkz., Özcan, a.g.e. s. 205

226

eğitimi uygulamalarından önce ve sonra olmak üzere iki kez uygulanan

ölçeğin daha objektif ve tutarlı olması için hem öğrencinin kendi gözlemi

hem de öğretmen izlenimleri birlikte değerlendirilir.

Böylece ölçek, öğretmenin eğitim sürecini yorumlamasına işleyişte

strateji ve yaklaşımlarını belirlemesine yardımcı olur. Her ahlâkî değerin

hedef davranışlarını ölçmek üzere hazırlanmış ölçekler, eğitim programı

sonunda her öğrenci için tamamı bir arada değerlendirilerek her bir

öğrencinin yıllık performansını ortaya koyar.

3. Faydaları

Davranış gelişim ölçeğinin faydalarını öğrenciye ve öğretmene

sağlayacağı fayda bakımından ayrı ayrı ele alabiliriz.

Davranış gelişim ölçeği, eğitim programından önce kendisine

uygulanan öğrenci, bu programda kendisinde nasıl bir gelişim görülmek

istendiğinin bilincine vararak, hedef davranışlara karşı bir ilgi ve istek

oluşur. Eğitim programında yer alan yani öğreneceği güncel ahlâkî

değerleri duygu, düşünce ve davranış boyutunda nasıl ortaya çıkacağını

fark eder.

Öğrenciler bu ölçekte kendi kendilerini değerlendirdiklerinden, bunu

kendilerine verilen bir değer ve duyulan bir güven olarak algılamaya

müsait olurlar. Program sonunda kendi şahsiyetlerinde meydana gelmesi

beklenen olumlu değişikliklerin ne kadar gerçekleşip gerçekleşmediğine bir

ölçüde kendileri karar verdiğinden sonuçlar kendileri için çok önemli hale

gelir. Ölçeği ikinci kez doldurduktan sonra meydana gelen değişimi

yorumlayan öğrenci hangi bakımlardan zayıf ve kuvvetli olduğunu fark

eder ve onu durumunu iyileştirmeye yönlendirir. Böylece öğrencilerde

kendi öğrenmelerinden sorumlu oldukları anlayışı da gelişir.252

Konuya öğretmen açısından baktığımızda, davranış gelişim

ölçeğinin ön uygulamasının öğretmene öğrencilerini ahlâkî değerler

bakımından daha nitelikli ve çok yönlü tanıma imkânı sağlaması karşımıza

çıkar. Programı uygulamadan önce ve sonra öğrencilere uygulanan ölçek,

252 bkz. Öğrenci Merkezli Eğitim Uygulama Modeli s. 230

227

karakter eğitimi programının hedeflerinin ne ölçüde gerçekleştiğini ve

başarısını görmek bakımından önemli veriler sunar. Ölçeğin öğrenci ve

öğretmen tarafından hem başta hem de sonda uygulanması neticesinde

öğretmenin öğrencilerini tanıması için de bir avantaj sağlar. Buna göre

öğretmen eğitim uygulamasının sonraki aşamalarında ölçekten elde ettiği

verilere göre faaliyetlerine yön verir.

4. Uygulanışı

Öğretmen, hedef davranış gelişim ölçeğini aşağıdaki durumlara ve

sırasına dikkat ederek uygular:

a. Yukarıda geçen uygun kıstaslara göre, her bir ahlâkî değer için

önceden hazırlanmış hedef davranış gelişim ölçeği, önce programa

katılan bütün öğrencilere "öğrenci öz değerlendirme" bölümü

doldurtularak uygulanır.

b. Öğretmen bunları tek tek değerlendirmeden önce her öğrenci için

"öğretmenin değerlendirmesi" bölümünü kendi doldurur.

c. Öğretmen, öğrenciyi kendi değerlendirmesini, öğrencinin kendi

kendini değerlendirmesinin puanlarını ayrı ayrı toplar. Sonra her

iki değerlendirmenin genel toplamını çıkarır.

d. Öğretmen, eğitim modelinin uygulamada bu ölçekten öğrenci ve

sınıf bazında çıkacak sonuçlara göre dilerse, bir takım takdim

tehirler, uzatma ve kısaltmalar yapabilir.

e. Her ahlâkî değerin dört farklı teknikle işlenmesinden sonra

öğretmen aynı ölçeği ikinci defa öğrencilere uygular; aynı şekilde

kendisi de ölçeği doldurur.

f. Öğretmen öğrenci ve sınıf bazında ulaştığı neticeleri önceki

ölçekte elde ettiği sonuçlarla karşılaştırmalı olarak yorumlar.

g. Tespit ettiği durumlara ve varsa eksik ve hatalarına göre

programın ilerleyen safhalarında çalışmalarını ve hareket tarzını

yeniden değerlendirir.

h. Öğretmen sınıf ve öğrenci bazında yaptığı değerlendirmeleri bir

rapor halinde hazırlar ve daha sonra faydalanmak üzere arşivler.

228

5. Sonucu yorum lam a

Davranış gelişim ölçeğinin yorumlanması beş aşamada gerçekleşir.

a. Öğretmen her ahlâkî değerle ilgili her öğrencinin öz

değerlendirmesinden elde ettiği verilerin puan olarak karşılığını

tespit ederek yorumlar.

b. Aynı ahlâkî değerle bağıntılı öğrenci hakkında yaptığı

değerlendirmeyi de puan türünden hesaplayarak ortaya çıkan

durumu yorumlar.

c. Öğretmen kendi değerlendirmesiyle öğrencinin öz

değerlendirmesini toplam puan türünden hesaplayarak öğrencinin

o ahlâkî değerle ilgili durumunu tespit etmiş olur.

d. Öğretmen yukarıdaki üç aşamayı eğitim modelinin uygulanması

sonrasında uyguladığı ölçekle tekrar değerlendirir ve sonuçları

yorumlar.

e. Son olarak her öğrenci için birinci ölçekle, ikinci ölçek arasındaki

farkları karşılaştırarak olumlu ve olumsuz yönleriyle yorumlayarak

bir sonuca ulaşır.

229

4. BÖLÜM

KARAKTER EĞİTİMİNDE MODELİ TEKNİKLERİN SINANMASI

A . K o n u v e P r o b le m 253

Karakter eğitimi modelindeki tekniklerin verimliliğinin sınanması,

modelin fonksiyonelliğini ve işe yararlığını ortaya koymak bakımından

gereklidir. Modelde yer alan "Hadise Yorumlama, Yaparak Öğrenme, Fotoğraf

Yorumlama ve Yaratıcı Yazma" olarak yer alan dört farklı teknik, tezin birinci

ve ikinci bölümlerinde belirtilen bir takım ilke ve prensipleri dikkate alarak

denekler üzerinde test edilmiştir.

Araştırma 2007-2008 öğretim yılı birinci döneminde, Ankara Özel

Hayat İlköğretim Okulu, Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi öğretmeni Rabia

Arslaner; Adana Yüreğir Sofulu, Ömer Kanaatbilen İlköğretim Okulu, Din

Kültürü ve Ahlâk Bilgisi öğretmeni Yaşar Çıraklı; İstanbul Özel İrfan

İlköğretim Okulu, Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi öğretmeni Mustafa Top

tarafından farklı yaş ve cinsiyetlerden oluşan ikişer denek grubu (sınıf)

üzerinde yaklaşık 4 hafta boyunca ve gönüllü olarak gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın genel problemini, "Karakter Eğitimi Modeli'nde kullanılan

teknikleri ve uygulama örnekleri, öğrencilerin karakter gelişimine katkı

sağlamakta mıdır?" şeklinde ifade edebiliriz.

Araştırma da "Belirlenen eğitim prensipleri ve kullanılan teknikler,

öğrencilerin için hedef kazanımları ve temel becerilerini olumlu yönde

desteklemekte midir? Modelde kullanılan teknikleri ve uygulamada uyulan

prensipler uygulayıcı öğretmeni eğitim amaçlarına ulaşmada fonksiyonel hale

getirmekte midir? Model öğretmenin dersine, ahlâk öğretim alanına katkıda

bulunmakta mıdır?" sorularına cevap aranmıştır.

253 Araştırma modeli "Zeki Arslantürk'ün , Araştırm a Metod ve Teknikleri, adlı eserinden hareketle seçilmiştir.

230

B. Amaç ve Önem

İlköğretim DKAB dersi öğrencilerinin ahlâk eğitimine destek ve ahlâkî

gelişimlerine yardımcı olmak niteliğine sahip olmayı hedefleyen bu karakter

eğitim modeli, on dört ahlâkî değeri, dört teknikle ve belirlenen eğitim ilkeleri

ve prensipleri doğrultusunda hedeflerine ulaşmayı amaçlamaktadır.

Modelde kullanılan tekniklerin, uygulama örnekleriyle birlikte

sınanmasıyla, öğrenciler üzerinde hedeflenen kazanımların ve temel

becerilerin ölçülmesi hedeflenmektedir. Bu yolla, modelin genel anlamda

hedeflerine ulaşmada, hedef kitle üzerinde uygulamaya elverişli ve belirlenen

hedef davranışları kazandırmada verimli olup olamayacağını ortaya konmak

amacı vardır.

Bu araştırma, modelin her ahlâkî değer için öğrencilere kazandırmayı

hedeflediği kazanımlar ve temel becerilerin ne kadar mümkün olabildiğini

görmek ve modelin fonksiyonelliğini ve verimliliğini ortaya koymak

bakımından önemlidir.

C. Hipotez ve Varsayım lar

Araştırma sonuçları için iki temel hipotezimiz vardır.

i. Sıfır hipotezi: Gözlenen iki grup (kontrol ve deney grubu) arasında

fark yoktur.

H0 ^ (X 1-X0 )= 0: Kontrol grubuna faktör uygulanmasından

önce ve sonra yapılan deneklerin kendi kendilerini değerlendirmesinin

sonunda yapılan ölçümlerin sonucu nötrdür. H0 ^ (Y 1-Y0 ) = 0:

Kontrol grubuna faktör uygulanmasından önce ve sonra yapılan

uygulayıcı öğretmenlerin denekleri değerlendirmesinin sonunda yapılan

ölçümlerin sonucu nötrdür.

231

ii. Alternatif hipotezler: Gözlenen iki grup arasında (kontrol ve deney

grubu) olumlu veya olumsuz bir fark vardır.

H ı ^ (Xı-Xo)= 1: Kontrol grubuna faktör uygulanmasından önce ve

sonra yapılan deneklerin kendi kendilerini değerlendirmesinin sonunda

yapılan ölçümlerin sonucu eksidir. H ı ^ (Xı-Xo)= -1: Kontrol grubuna faktör

uygulanmasından önce ve sonra yapılan deneklerin kendi kendilerini

değerlendirmesinin sonunda yapılan ölçümlerin sonucu artıdır. H ı^ (Y ı-

Yo) = ı : Kontrol grubuna faktör uygulanmasından önce ve sonra yapılan

uygulayıcı öğretmenlerin denekleri değerlendirmesinin sonunda yapılan

ölçümlerin sonucu eksidir. H ı^ (Yı-Yo)= - ı: Kontrol grubuna faktör

uygulanmasından önce ve sonra yapılan uygulayıcı öğretmenlerin denekleri

değerlendirmesinin sonunda yapılan ölçümlerin sonucu eksidir.

Araştırmanın genel ve alt problemleri doğrultusunda varsayımlar şu

şekilde düzenlenmiştir.

i. Modelde kullanılan teknikler, hedef kazanımlara ulaşmada etkilidir.

ii. Teknikler öğretmen ve öğrenciler açısından fonksiyonel ve

verimlidir.

iii. Model, öğrencilerin karakter gelişimine katkı sağlayacak niteliktedir.

D. S ın ırlık lar ve S ınırlar

Araştırma, Adana, Ankara ve İstanbul şehirlerinde birer okul üzerinde

yapılmıştır. Her okulda bir uygulayıcı öğretmen, iki denek grubuyla

araştırmaya katılmıştır. Daha geniş çaplı ve çok yönlü bir araştırma

yapılabileceği düşünülmesine rağmen hedef, "modelde kullanılan tekniklerin

fonksiyonelliğinin ve verimliliğin sınanması" olarak daraltılmış, buna göre

araştırma kapsamı sınırlandırılmaya çalışılmıştır.

232

Birinci Uygulayıcı Öğretmen iki denek grubu (7. ve 8. sınıf) üzerinde

"Dürüst ve Güvenilir Olmak" ve "Adaletli, Ölçülü Olmak ve Hakça

Davranmak" ahlaki değerleri üzerine araştırma yapmıştır. İkinci Uygulayıcı

Öğretmen "Dostluk, komşuluk ve akrabalık ilişkilerine değer vermek" ve

"Yardımsever ve Cömert olmak" üzerine; Üçüncü Uygulayıcı Öğretmen ise (6.

ve 8. sınıf üzerinde) "Dürüst ve Güvenilir Olmak" ve "Yardımsever ve Cömert

Olmak" üzerine araştırma yapmıştır.

Araştırma, okul yetkililerinin ve öğretmenlerin gönüllü katılımını

gerektirdiğinden bunu kabul eden okullarda yapılmıştır. Modelin hedef kitlesi

olan ilöğretim 4.5.6.7.8. sınıfları öğrencileri üzerinde araştırma yapılabileceği

varsayılmasına rağmen 4. sınıf üzerinde araştırma yapılamamıştır. Uygulayıcı

öğretmene bağlı bu problem, uygulayıcı öğretmenlerinin müfredat gereği

DKAB dersine 4. sınıftan itibaren derse girmelerinden kaynaklanmıştır.

Öğretmenlerin öğrencilerin duygu, düşünce ve davranışlarını

değerlendirebilecek kadar tanıyamamaları araştırmanın 4. sınıf öğrencileri

üzerinde uygulanabilmesine engel teşkil etmiştir.

Araştırma da ölçek olarak her ahlâki değerin öğretilmesinde hedeflenen

kazanımların duygu, düşünce ve davranış boyutunda ölçüldüğü "hedef

davranış gelişim ölçeği" kullanılmıştır.254 Öğrencinin kendi kendisini sekiz

soruyla değerlendirdiği ve öğretmenin öğrencisini dört soruyla değerlendirdiği

bu ölçekler daha da genişletilebilirve geliştirilebilir olmasına rağmen

araştırmanın pratikliği ve sınırları bakımından şu anki haliyle yeterli

görülmüştür.

E. İlg ili Çalışm alar

Ülkemizde DKAB öğretim programı, derslerin işlenişi ve bir takım

teklifler, değerlendirmeler içeren birçok çalışmalar ve araştırmalar yapılmıştır.

Bunlardan, bu araştırmayla ilgisi olduğunu düşündüğümüz bir kaçını örnek

olarak verebiliriz.

254 Araştırmada kullanılan ölçekler, ikinci bölümün alt kısım larının sonunda verilen ve her ahlâkî değer için ayrı hazırlanmış 'hedef davranış gelişim ölçekleri'dir.

233

1. Mustafa Öcal tarafından "Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersinde

Ulaşılması Gereken Hedefler ve Gerçekleşme Oranları" başlığıyla

yapılan bu çalışmada DKAB derslerinin süresi, müfredatı, kitapları ve

öğretmenleri hakkında tespitler ve değerlendirmeler bulunmaktadır.

Bu çerçevede dersin hedefleri ve sonuçları bakımından

değerlendirmeler yapılmış değişik kategorilerde başarı yüzdeleri

tespit edilmiştir. (Kayseri İBAV, 1998, s.101-157)

2. MEB Din Öğretimi Genel Müdürlüğü tarafından "İlköğretim Din

Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretim Programları ve Bir Uygulama Örneği

(Ankara Modeli)" adıyla Mehmet Çıtakçı, Muhittin Eşsiz, Yüksel

Kaymakoğlu ve diğerleri tarafından hazırlanan bu çalışma dersin

programını tanıtıp ders işleyiş örnekleri sunmakta ve programın

işleyişine yeni bir yaklaşım getirmektedir. Ayrıca öğretmene ders

işleyiş yöntemi ve öğrencileri değerlendirme konularında kılavuzluk

etmektedir. (İstanbul 2001)

3. "Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyum

Bildiri ve Tartışmalar 28-30 Mart 2001 İstanbul" adlı organizasyon,

MEB Din Öğretimi Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenmiştir.

Sempozyum, "Çoğulcu Toplumda Din Eğitimi, Din Öğretiminde Dinler

Arası Yöntem" gibi din öğretiminde daha başka yöntemlerin ele

alındığı başlıca konularla dünyada din öğretimi alanında gelişmeleri

yansıtmaktadır.

4. Halis Ayhan, Hayati Hökelekli, Yurdagül Mehmedoğlu ve Diğerleri

tarafından 1999-2000 yılları arasında İlköğretim 4. ilâ 8. sınıf ve

Ortaöğretim 1. ilâ 3. sınıf öğrencilerinin DKAB dersi üzerinde,

öğrencilerin müfredat bilgilerini yeterince öğrenmelerini, dinle ilgili

problemlerine tatmin edici cevap bulmalarını, derse ilgilerini, dersin

içeriğinin öğrencilerin gelişimine uygunluğunu, dersin yeterliğini ve

beklentilere cevap vermesini ölçen bir araştırma yapmışlardır. Bu

çalışma neticesinde birçok yönden dersin problemlerini ve

verimliliğini ortaya koyan verilere ulaşılmıştır. (DEM 2004)

234

5. Recep Kaymakcan "Türkiye'de Din Eğitiminde Çoğulculuk ve

Yapılandırmacılık: Yeni Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi

Programı Bağlamında Bir Değerlendirme" adlı makalesiyle 2005

Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi programı üzerine çok yönlü

ve ayrıntılı olarak bir analiz yapmıştır. Programın ilkeleri ve hedefleri

arasında olan Yapılandırmacı Yaklaşım, Çoğulcu Din Öğretimi ve

İslâm Dışı Dinlerin Öğretimi gibi üç önemli konuya eleştirel ve yapıcı

tenkitler getirmiş ve problemlere ışık tutmuştur. (Kuram ve

Uygulamada Eğitim Bilimleri, Ocak 2007, s. 177-210)

F. A raştırm a Yöntemi

1. Araştırm a Modeli

Çalışmada deney modelli araştırma tercih edilmiştir.

İki tür hipotez kurgulanmıştır. Sıfır hipotezi (H0): Gözlenen iki grup

(kontrol ve deney grubu) arasında farkın yoktur. Alternatif hipotezler(H1):

Gözlenen iki grup arasında (kontrol ve deney grubu) olumlu veya olumsuz

bir fark vardır. Her iki hipotez testi için değişme D eğ işm e= f(X ı-X o) förmülüne

göre ölçülmüştür.

Bu tür hipotez testini tercih etmemizin sebebi bu testin, iki veya daha

çok eşit veya benzer sosyal grupların aynı veya farklı faktör/faktörlere maruz

bırakılması sonucunda ortaya çıkan ölçüm farklılıklarını ifade etmesi

sebebiyledir.

▲ A

X0 X1

D eğ işm e= f(X 1 -X 0 )

D eğ işm e= f(Y 1 -Y 0 )

235

Top lam D eğ işm e= f(X ı-X o )+ (Y ı-Y o )

Buna göre kontrol grubu deneklerine, kendi kendilerini ölçen Xo testi

yapılmış sonrasında dört hafta boyunca eğitim faktörü uygulanmış ardından

deney grubu öğrencilerine X ı testi yapılmıştır. Bu testler, "hedef davranış

gelişim ölçeği" olarak hazırlanan ve öğrencilerin kendi kendilerini

değerlendirdikleri sekiz sorudan ibarettir. Testin soruları öğrencilerin algılama

seviyeleri ve değerlendirme yapabilme yetenekleri dikkate alınarak (hiçbir

zaman = 1, bazen=2, çoğunlukla = 3, her zaman=4) şeklinde dörtlü

derecelendirme ölçeğine göre hazırlanmıştır.

Aynı süreçte uygulayıcı öğretmen kontrol grubu öğrencilerini "hedef

davranış gelişim ölçeği"nde hazırlanan dört soruyla, Yo testiyle ölçmüş,

eğitim faktörü sonunda deney grubuna da yine aynı dört soruyla Y ı testini

yapmıştır.

Deneklere eğitim faktörü uygulanamadan önce uygulayıcı

öğretmenlerle materyal paylaşımı yapılmış ve birebir görüşülerek araştırma

ve uygulamalar hakkında görüşülmüştür. Araştırma sürecinde irtibat devam

ettirilerek ortaya çıkan problemler aşılmış, muhtemel sakıncalar istişare

edilerek sürecin sağlıklı işlemesine destek verilmiştir.

Üç uygulayıcı öğretmen birbirinden bağımsız ve eş zamanlı hareket

etmişlerdir. Öğretmenler "Hadise Yorumlama, Yaparak Öğrenme, Fotoğraf

Yorumlama ve Yaratıcı Yazma" tekniklerini sırasıyla yaklaşık dört hafta

boyunca kesintisiz uygulamışlardır. Her öğretmen iki ayrı denek grubuna

(sınıfa) uygulama yapmıştır.

Araştırma sonunda kontrol grubu öğrencileriyle deney grubu

öğrencileri arasındaki fark D e ğ iş m e = f( X ı-X o ) bulunmuş uygulayıcı

öğretmenlerin ölçümündeki fark da D e ğ iş m e = f( Y ı-Y o ) bulunduktan sonra

Top lam D e ğ işm e= f(X ı-X o )+ (Y ı-Y o ) şeklinde hesaplanmıştır.

2. E v re n v e Ö r n e k le m

236

Deneklerin hedef davranış gelişimlerini tam ve doğru olarak ölçmek

için hazırlanan hedef davranış gelişim ölçeklerinin evreni, Türkiye'de

İlköğretim Okullarının zorunlu DKAB dersi gören 4.5.6.7.8. sınıf

öğrencileridir.

Araştırma için ilköğretim okullarının 4.5.6.7.8. sınıfları arasından altı

farklı örneklem seçilmiştir. Bunlar adı geçen okullardaki sınıflardan, 18 ila 25

kişiden oluşan denek gruplarıdır. Örneklem, Türkiye evreninden, İstanbul,

Ankara ve Adana'dan herhangi bir ölçüt aranmadan seçilmiştir. Denekler

farklı bilgi, ekonomik ve kültür seviyelerine sahiptirler. Söz konusu illerden

seçilen örneklemlerde İlköğretim 5. ila 8. sınıflara ait değişik yaş

seviyelerinde öğrenciler bulunmaktadır. Bu denek grupları 69'u erkek, 65'i kız

olmak üzere 134 kişiden oluşmaktadır.

3. V e r i le r in T o p la n m a s ı

Üç uygulayıcı öğretmen, ikişer denek grubu (sınıf), kontrol grubu ve

deney grubu üzerinde faktör uygulanmadan önce ve uygulandıktan sonra

öğrencilerin kendilerini değerlendirdiği ve uygulayıcının öğrencileri

değerlendirdiği iki yönlü bir ölçüm yapmışlardır. Bu ölçümlerden elde edilen

veriler, EK2'de tablolar halinde verilmiştir. Bu tablolarda araştırmada, hangi

faktörün hangi ahlâkî değer olduğu, deneklerin ait olduğu sınıflar, cinsiyetlere

göre dağılım gösterilmiştir. Kontrol grubu üzerinde yapılan ölçümler yukarıda

belirtilen iki yönüyle, D e ğ iş m e = f( X ı-X o ) formülüne göre derecelendirme

ölçeğine göre rakamsal ve formül olarak ifade edilmiştir. Aynı şekilde

uygulayıcı öğretmenin gözlemleri sonucu ölçüm de D e ğ iş m e = f( Y ı-Y o )

olarak yine derecelendirme ölçeğine göre gösterilmiştir. Her ölçümlerin

toplamı ve kontrol grubu ve deney grubu arasındaki farklar hesaplanarak

Top lam D e ğ işm e= f(X ı-X o )+ (Y ı-Y o ) şeklinde ifade edilmiştir. Nihai sonuçlar

ise yine öğrenci bazında eksi (-), artı (+) ve nötr ( ) cinsinden belirtilerek %

oran cinsinden çıkarılmıştır.

237

4. Verilerin Çözümü ve Yorum lanması

Adana'daki uygulayıcı öğretmenin iki denek grubu (50 kişi) üzerinde

yaptığı ölçüm sonunda, hedef davranışların gelişiminde birinci denek

grubunda 25 öğrenciden 24'ünde olumlu değişim gözlenirken, 1 öğrencide

nötr durum ortaya çıkmıştır. Birinci grubun genelinde ortalama gelişim oranı

( + ) % 8 dir. Aynı uygulayıcı öğretmenin 25 kişilik ikinci denek grubundan

22'sinde olumlu değişim, 2'sinde olumsuz değişim, 1'inde nötr durum

ölçülmüştür. İkinci grubun genelinde ortalama gelişim oranı ( + ) % 7,5 tir.

Uygulayıcı öğretmen, eğitim faktörünün derse değişik yönlerden olumlu

katkısının olduğunu, dersin işlenişine canlılık ve heyecan getirdiğini ifade

etmiştir.

Ankara'daki uygulayıcı öğretmen 46 kişiden oluşan iki ayrı denek

grubuyla araştırmaya katılmış ve şu sonuçları elde etmiştir: Birinci gruptaki

25 öğrenciden 22'sinde olumlu değişim; 2'sinde olumsuz değişim 1'nde ise

nötr durum. Birinci grubun genelinde ortalama gelişim oranı ( + ) % 9,3 tür.

İkinci gruptaki 21 öğrenciden 19'unun hedef davranış gelişiminde olumlu

değişim meydana gelirken 2'sinde olumsuz değişim ortaya çıkmıştır. Nötr

durum ise yoktur. Birinci grubun genelinde ortalama gelişim oranı (+) % 8,1

dir. Bu uygulayıcı öğretmen, yeni tekniklerin dersine renk kattığını,

uygulamanın dersinin verimini artırdığını ve öğrencilerin davranış gelişiminde

gözle görülür değişiklikler gözlemlediğini ifade etmiştir.

İstanbul'daki uygulayıcı öğretmen de iki ayrı denek grubu (38 kişi)

üzerinde şu sonuçlara ulaşmıştır: Birinci gruptaki 18 öğrenciden 11'inde

olumlu değişim; 5'inde olumsuz değişim 2'sinde ise nötr durum. Birinci

grubun genelinde ortalama gelişim oranı (+) % 4 dür. İkinci grupta yer alan

20 öğrenciden, 19'unda olumlu değişim meydana gelirken, olumsuz değişim

gözlenmemiş ancak 1'inde nötr durum görülmüştür. İkinci grubun genelinde

ortalama gelişim oranı ( + ) % 8,7 dir. Üçüncü uygulayıcı öğretmen sınadığı

tekniklerin öğrencilerin derse ilgisini ve katılımını artırdığını, ancak ders dışı

sürece yayılan etkinliklere öğrencilerin tamamının katılımını sağlamakta

zorlandığını ifade etmiştir. Bunu da öğrencilerin genel olarak ödev yapmama

238

isteklerine bağlamıştır. Birinci denek grubu ile ikincisi arasındaki sınıf

bazındaki farkı, kendisinin ve öğrencilerin uygulamaya alışık olmamasından

kaynaklandığını belirtmiştir.

5. Bulgular ve Tartışm a

"Karakter Eğitimi Teknikleri"nin belirlenen ilkelere göre elverişliğinin,

verimliliğinin sınanmasını amaçlayan ve 69'u erkek, 65'i kız olmak üzere 134

kişi üzerinde üç ayrı öğretmenin yaklaşık dört hafta boyunca devam ettiği

araştırma sonuçlarına göre söz konusu tekniklerin modelin içeriğiyle birlikte

uygulanması sonunda şu sonuçlara ulaşılmıştır.

Tablo 1. Hipotezlerin doğrulanma oranları

Hipotezlerin Doğrulanması Topl. 268 % ıo o

H0 ^ (X1-X0)= 0 22 8,2 13,4

H0 ^ (Y1-Y0) = 0 14 5,2

H1 ^ (X1-X0)= -1 31 11,6 15

H1^ (Y1-Y0)= -1 9 3,4

H1 ^ (X1-X0)= 1 81 30,2 71,6

H1^ (Y1-Y0)= 1 111 41,4

Araştırma sonuçlarında Ho ^ (Xı-Xo)= o ve Ho ^ (Yı-Yo) = o

hipotezlerinin doğrulandığı nötr değişim oranları (8 ,2 ile 5 ,2 ) arasındaki fark

olağan olarak değerlendirilebilir. Ancak H ı ^ (Xı-Xo)= - ı ve H ı^ (Yı-Yo)= - ı

hipotezlerinin doğrulandığı öğrenci ve öğretmen ölçümlerinin sonuçlarındaki

değişim oranları arasındaki fark ( ı ı , 6 ile 3 ,4 ) yüksek görünmektedir.

Öğrenci değerlendirmelerinin öğretmen değerlendirmelerine göre, olumsuz

değişim oranından yüksek olması, eğitim faktörünün öğrencilerin önlerine

koyduğu hedef kazanımların kendilerine yüksek görünmesinden

kaynaklanmış olabilir. Kontrol grubu deneklerinin eğitim faktörünü bilmeden

önce daha rahat bir değerlendirme yaparken, faktör sonrası daha ciddi ve

eleştirel bir değerlendirme yapmak durumunda kalmaları da sebepler

239

arasında sayılabilir. Aradaki bu olumsuz değişim farkının öğretmenler

nezdinde üçte bir oranda kalması, bu fikri desteklemekle birlikte genel

anlamda olumlu ve manidar bir veridir.

H 1 ^ (X 1 -X 0 )= 1 ve H 1 ^ (Y 1 -Y 0 )= 1 hipotezinin doğrulandığı olumlu

değişim bağlamında söz konusu farkın (30,2 ile 41,4) rakamlarında kalması,

eğitim faktörünün olumlu sonuçlarını fark etmede deney gruplarının anlayış

birliği içinde olduğunu gösteren olumlu bir neticedir.

H0 hipotezlerinin doğrulandığı kanalda genel oranın çok yüksek çıktığı

düşünülebilir. Lakin H0, %13,4 ve H -1, % 15 hipotezlerinin toplamda % 28,4

te kalması, H +1 hipotezinin 71,6 doğrulanma oranının yüksekliği yanında,

yukarıda sözü geçen görünmeyen etkileri de dikkate aldığımızda oldukça

düşük bir seviyeyi ifade etmektedir.

Tablo 2. Öğrenci bazında toplam değişme oranları

Top lam D eğ işm e ve G ene lde H ipotezin D oğru lanm ası => f(X 1 -X 0 )+ (Y 1 -Y 0 )

Top l.134 % 100

Toplam Değişme => f(X1-X0)+(Y1-Y0) = 0 117 % 87,3

Toplam Değişme => f(X1-X0)+(Y1-Y0) = -1< 10 % 7,5

Toplam Değişme => f(X1-X0)+(Y1-Y0) = 1< 7 % 5,2

Bu araştırma neticesinde Karakter Eğitimi Modelinde kullanılan

tekniklerin ilköğretim 4. ila 8. sınıf öğrencilerine belirli ahlâkî değerleri

kazandırmada olumlu ve anlamlı bir etkisi olduğu sonucuna varmak

mümkündür. İkili ölçüm sonunda faktörel ahlâkî değerle ilgili olarak hedef

kazanımların elde edilmesinde ikili ölçüm ayrı ayrı göz önüne alındığında

birincide 30,2 ikincide 41,4 toplamda 71,6 ve her ikisinden çıkan ortak

sonucun % 87,3 olması olumlu ve arzu edilen bir sonuç olarak kabul

edilebilir.

240

Tablo 3. Uygulayıcı öğretmenler bazında toplam değişme oranları

Uygulayıcı Öğretm enler Bazında Toplam Değişim ler

Toplam D enek:!34 Değişim % ıo o

( ) (-) (+) ( ) (-) (+)1. Uygulayıcı Öğretmen (Adana) 3 2 45 50 6 4 90

2. Uygulayıcı Öğretmen (Ankara) 2 4 40 46 4,3 8,7 87

3. Uygulayıcı Öğretmen (İstanbul) 3 4 31 38 7,9 10,5 81,6

Araştırmaya göre, uygulayıcı öğretmenlerin ikişer denek grubu

üzerindeki yaptığı ölçümlerde, birinci uygulayıcı öğretmenin denek grupları

üzerinde % 9o düzeyinde; ikinci uygulayıcı öğretmenin % 87 seviyesinde;

üçüncü uygulayıcı öğretmenin ise 8 ı ,6 derecesinde bir değişim tespit

edilmiştir. Buna göre her uygulayıcı öğretmenin denek gruplarına göre,

öğrenci bazında ortalama olumlu değişim ortalaması ise sırasıyla %7,8; %

8,7; % 6,4 tür.

Görüldüğü gibi uygulayıcı öğretmenlerin denek grupları bazındaki

ortalama değişim oranı ile öğrenci bazında ortalama değişim oranların

farklıdır. Bu, öğretmen, öğrenci ve öğrenme ortamı gibi birçok sebebe bağlı

olabileceği gibi uygulayıcı öğretmenin performansıyla da ilişkilendirilebilir.

Ayrıca uygulayıcı öğretmenlerin deneklerden aldığı geri bildirimler ve

izlenimler araştırmanın sayısal sonuçlarına ayrı bir ışık tutmuştur. Uygulayıcı

öğretmenlerin dersin işlenişine heyecan katması, zevkli bir eğitim ortamı

oluşması, öğrencilerde gözle görülür değişim tespit etmeleri, öğrenci katılımın

yüksek olduğu bir eğitim faktörü gözlemlemeleri gibi benzer olumlu izlenimler

ve sayısal sonuçların doğruluğunu teyit etmek bakımından ayrıca anlamlı bir

durum olarak değerlendirilebilir.

241

SONUÇ

Ülkemizde DKAB programıyla yürütülen ahlak eğitiminde, ders içi ve

ders dışı uygulamalarla her zaman buna destek sağlayacak daha spesifik ve

yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.

İlköğretim DKAB programı içinde uygulanacak 4 ila 8. sınıf

öğrencilerine yönelik yardımcı bir karakter eğitimi modeli hazırlamak, bunu

yaparken de azami ölçüde Hz. Peygamber (sav) hayatından evrensel ahlâkî

ölçüleri referans almak, bu çalışmanın hareket noktası olmuştur.

Öncelikle günümüzde, bazı Batı'lı eğitimcilerin ahlâk eğitimi alanında

yaptığı çalışmalardan ve ülkemizdeki çok zengin sayılamayacak çalışmalardan

faydalanarak çocuklara uygulanacak bir karakter eğitiminin nasıl olması

gerektiği bu eğitimin ana hatlarıyla ilkeleri ve prensipleri tespit edilmeye

çalışılmıştır. Öğrencinin öğrenme ortamı olan okulda okul yönetimi,

öğretmenler ve okul personelinin misyonu, eğitim faaliyetlerinin nitelikleri ve

öğretmen yeterlilikleri kısaca belirlenmeye çalışılmıştır.

Bu teze konu olan karakter eğitim modelinde, öğrencileri duygu,

düşünce, davranış boyutunda kuşatacak ve harekete geçirecek; yaparak-

yaşayarak ve aktif öğrenme imkânları sağlayacak örnek uygulamaların

işlendiği eğitimi teknikleri geliştirilmeye çalışılmıştır. Eğitim tekniklerinin

örnek uygulamalarında mümkün olabildiğince Hz. Peygamber'in hayatından

yaşanmış olaylar ve gerçek olgular seçilmiştir.

Öğretim tekniklerin seçilip geliştirilmesinde ve içeriğin

oluşturulmasında geniş bir yaş dilimine hitap edebilmenin zorluklarına

rağmen hedef kitle olan 10-14 yaş çocuklarının ahlâkî ve zihinsel gelişim

özellikleri dikkate alınmaya gayret edilmiştir.

Evrensel ahlâkî değerlerin öğretiminde, Hz. Muhammed ahlâkını

referans alan bir karakter eğitimi modeli olabilme amacı güden olan bu

242

çalışmanın DKAB programıyla uyumlu ve eşgüdümlü yürütüleceği

tasarlanmıştır.

Ahlâkî değerlerin belirlenmesinde de, Hz. Muhammed'in ahlâkından

örnekler ve tavsiyeleri esas alınmış; ayrıca DKAB öğretim programının

"Ahlâk" ve "Hz. Muhammed" öğrenme alanlarının içeriği dikkate alınarak on

dört temel ahlâkî değer belirlenmiştir. Bunlar: 1. Temiz Olmak 2. Dürüst ve

Güvenilir Olmak 3. Adaletli, Ölçülü Olmak ve Hakça Davranmak 4.

Sorumluluk Sahibi Olmak 5. Yardımsever ve Cömert Olmak 6. Şefkatli ve

Merhametli Olmak 7. Saygılı ve İtaatkâr olmak 8. Çalışkan, Sabırlı ve

Sebatkâr Olmak 9. İyimser ve Ümitli Olmak 10. Kanaat Sahibi ve Şükredici

Olmak 11. Dostluk, Komşuluk ve Akrabalık İlişkilerine Önem Vermek 12.

Edepli ve Alçak Gönüllü Olmak 13. Barışsever ve Hoşgörülü Olmak 14. Cesur

ve Yiğit Olmak'tır.

Bu bağlamda, belirlenen ahlâkî değerlerin kazandırılmasında,

geleneksel eğitim anlayışından farklı olarak öğrencilerin aktif olarak öğrenme

sürecinde yer alacakları bir içerik oluşturuldu. İçeriğin işlenmesinde ve

tekniklerin geliştirilmesinde yine Yapılandırmacı Eğitim yaklaşımına uyumlu

olmaya dikkat edildi.

'Hadise Yorumlama', 'Yaparak Öğrenme', 'Fotoğraf Yorumlama',

'Yaratıcı Yazma' Karakter Eğitimi Modeli'nde kullanılan tekniklerdir. Bu

teknikler ve hazırlanan Hedef Davranış Gelişim Ölçeği ve ahlâkî değerlerin

her biri için ayrı ayrı planlanarak hazırlandı ve uygulayıcıya bir kılavuz

niteliğinde düzenlendi.

Hazırlanan modeli uygulamaya geçmeden önce, öğrencilerin

amaçlanan hedef davranışlara önceden ne kadar sahip olduklarını

belirleyecek ve aynı hususta öğretmenlerin öğrencileri hakkındaki tespitlerini

ortaya çıkarmak amacıyla bir davranış gelişim ölçeği hazırlandı. Bu ölçek

programa başlamadan önce bir veri olmakla birlikte, program sonunda

tekrarlanarak programın uygulaması tamamlandığında kat edilen yolu da

gösteren bir ölçme değerlendirme aracı olarak düşünüldü.

243

Bu modelin uygulanması sırasında öğretmenin iyi bir model ve rehber

olması, uygulamaya hazır ve yeterli olması faydasına binaen uygulayıcı

öğretmenlerin önceden bir hizmet içi eğitimden geçmeleri alternatif teklifler

arasında düşünülebilir. Uygulamada karşılaşabilinecek zorluklar kabilinden

öğrencilerin önceden bilgilendirilip motive edilerek hazır hale getirilmesini

sayabiliriz. Sınıftaki öğrencilerin farklı bilgi ve kültür seviyelerine sahip

olması, Hz. Muhammed (sav) hakkında önceden fazla bilgiye sahip

olmamaları yine uygulamada karşılaşılacak zorluklar arasında zikredilebilir.

Bu modelin hazırlanmasında, ülkemizde genelde ahlâk eğitimi özelde

çocuklar için karakter eğitimi alanında pratik ve uygulamaya yönelik

akademik çalışmaların ve örnek teşkil edecek eserlerin çok olmaması bu

çalışmanın gerekli akademik olgunluğa ulaşmasını olumsuz etkileyen faktörler

arasındadır. Hedef kitlenin (10-14 yaş) zihinsel ve ahlâkî gelişim özellikleri ve

öğretim tekniklerinin hazırlanıp geliştirilmesinde bir takım eksikliklere sebep

olması kabul edilebilir bir durumdur. Ancak eksiklik ve hatalara rağmen

belirlenen hedef, geliştirilen içerik ve teknikler tezin bir yenilik arayışı içinde

olduğunu göstermektedir.

Karakter Eğitimi Modeli'nin, öğretim tekniklerinin elverişliliğinin ve

verimliliğinin sınanması için araştırma yapılmıştır. Üç uygulayıcı öğretmenin

ikişer denek grubu üzerinde çalıştığı bu araştırmanın veri ve bulgularına göre,

modelde ahlâkî değerler için belirlenen hedef davranışları kazandırmada

başarılı olduğunu gösteren sonuçlar ortaya çıkmıştır.

69'u erkek, 65'i kız olmak üzere 134 kişi üzerinde yapılan araştırma

sonuçlarına göre söz konusu tekniklerin, modelin içeriğiyle birlikte

uygulanması neticesinde: Hedef davranışlarda olumlu değişme gösteren

öğrenci sayısı: 117 (% 87,3); olumsuz değişme görülen öğrenci sayısı, 10 (%

7,5); kendisinde bir değişim görülmeyen öğrenci sayısı ise 7 (% 5,2) olarak

tespit edilmiştir. Bütün bunlar, modelde kullanılan tekniklerin, modelin genel

ve özel hedeflerine yaklaşmasına olumlu bir katkıda bulunduğu şeklinde

yorumlanmıştır.

244

Karakter eğitiminde yenilik ve gelişmelerin sürekli olması, buna bağlı

olarak eğitim teknik ve materyallerin çeşitlenmesi, bu modelin başkaca ahlâkî

değerler ve yeni tekniklerle desteklenerek geliştirilmesi ihtiyacını ortaya

çıkaracaktır.

Netice olarak, örgün öğretim programlarına ilaveten bu ve benzeri

yardımcı eğitim modelleri kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. Yapılan bu çalışma,

ilköğretim DKAB dersi öğrencilerinin karakter eğitiminde ihtiyaca cevap

verebilecek, fonksiyonel, verimli bir model olma arzusundadır.

245

İLKÖĞRETİM DKAB ÖĞRETİM PROGRAMI ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELER VE ÜNİTE AÇILIMLARI 1

EK1.

Tablo 1.1ÖĞRENME ALANI: İNANÇ4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIFDİN VE AHLAK HAKKINDA NELER BİLİYORUZ?

ALLAH İNANCI PEYGAMBERLERE VE İLAHI KİTAPLARA İNANÇ

MELEK VE AHİRET İNANCI

KAZA VE KADER

1. Günlük Konuşmalarımızda Dine İlişkin İfadeler1.1.Bismillâhirrahmanirrahim1.2. Allah'a Şükür1.3. Helal, Haram, Sevap ve Günah Kavramları1.4. Dilek ve Dualarımızda Dinî İfadeler1.5. Selamlaşıyoruz1.6. "Kelimeitevhit" ve "Kelimeişehadet"i Öğreniyoruz2. Çevremizde Bulunan Dinî Sembolleri Tanıyalım3. Dini Öğrenmenin Önemi4. "Din Güzel Ahlaktır"4.1. Güzel Söz Söyleyelim4.2. Güzel Davranışlarda Bulunalım5. Sübhaneke Duası ve Anlamı

1. İnsan Akıllı İnanan Bir Varlıktır2. Evrende Bir Düzen Vardır3. Allah Vardır Birdir4. Her Şeyi Yaratan Allah'tır5. Allah'ın Eşi Benzeri Yoktur6. Allah Her Şeyi İşitir, Bilir ve Görür7. Allah'ın Her Gücü Yeter8. Allah Bizimle Beraberdir9. Çalışırım, Allah'ın Yardımına Güvenirim ve başarırım10. İhlâs Suresi Ve Anlamı

1.Peygamber ve Peygamberlere İman1.1. Peygamberlerin İnsanlardan Seçilmesinin Nedenleri1.2. Peygamberlerin Nitelikleri1.2.1. Doğru Olmak1.2.2. Güvenilir Olmak1.2.3. Akıllı ve Zeki Olmak1.2.4. Günah İşlemekten Kaçınmak1.2.5. Allah'tan Aldığı Mesajları Olduğu Gibi İnsanlara Bildirmek1.3. Kur'an'da Adı Geçen Peygamberler1.4. Peygamberlere Gelen Mesajların Ortak Amacı2. İlahî Kitap ve İlahî Kitaplara İman2.1. Allah Niçin Vahiy Göndermiştir?2.2. İlahî Kitaplar2.2.1. Tevrat2.2.2. Zebur2.2.3. İncil2.2.4. Kur'an3. Asr suresi ve Anlamı

1. Varlıklar Alemi2. Meleklere İman2.1. Meleklerin Özellikleri Görevleri2.2. Meleklere İmanın, Davranışların Güzelleşmesine Katkısı3. Toplumda Yaygın Olan İnançlar4. Kur'an'a Göre Şeytan4.1. Şeytan Kötülüğün Simgesidir4.2. Şeytanın Kötülüğünden Korunma Konusunda Öğütleri5. Ahirete İman6. Kıyamet ve Yeniden Dirilme7. Dünya Hayatında Yapılanların Karşılığı: Ahiret8. Ahirete İmanın Davranışlara Etkisi9. Nas Suresi ve Anlamı

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır2. Kader ve Evrendeki Yasalar2.1. Fiziksel Yasalar2.2. Biyolojik Yasalar2.3. Toplumsal Yasalar3. İnsan İradesi ve Kader3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu3.2. İnsanın Çabası: Emekve Rızık3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür4. Allah'a Güvenmek (Tevekkül)5. Ayete'l-Kürsi ve Anlamı

1 Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, İlköğretim DKAB Dersi, Öğretim Programı ve Kılavuzu'ndan derlenmiştir. s.71-76

246

Tablo 1.2

ÖĞRENME ALANI: İBADET4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIFTEMİZ OLALIM İBADET k o n u s u n d a

BİLGİLENELİMNAMAZ İBADETİ RAMAZAN AYI VE

ORUÇ İBADETİZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ

1. Dinim Temiz Olmamı İstiyor1.1. Bedenimi Temiz Tutarım1.2. Elbiselerimi Temiz Tutarım1.3. Çevremi Temiz Tutar ve Korurum1.4. Sağlığım İçin Temizlik2. Sözünde Durmak, Dürüst, Güvenilir Olmak ve Temizlik3. Fatiha Suresi ve Anlamı

1. İbadet Nedir?2. İbadetlerle İlgili Kavramları Öğreniyoruz (Farz, Vacip, Sünnet)3. Niçin İbadet Edilir?4. Başlıca İbadetler5. Camiyi Tanıyalım6. Dua6.1. Niçin Dua Edilir?6.2. Nasıl Dua Edilir?6.3. Dua İbadetin Özüdür6.4. Kur'an'dan ve Hz. Peygamberden Dua Örnekleri7. Güzel İş ve Güzel Davranış: Salih Amel8. İbadetler Davranışlarımızı Güzelleştirir9. Rabbena Duaları ve Anlamı

1. Namaz Nedir ve Niçin Kılınır?2. Namazın Şartları2.1. Namaza Hazırlık Şartları2.1.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül) ve Teyemmüm2.1.2. Namaza Hazırlığın Diğer Şartları2.2. Namazın Kılınış Şartları3. Namaza Çağrı: Ezan ve Kamet4. Günlük Namazlar (Beş Vakit Namaz )5. Cemaatle Namaz6. Cuma Namazı7. Teravih Namazı8. Bayram Namazı9. Cenaze Namazı10.Namazı Bozan Durumlar11. Namazın İnsana Kazandırdıkları12. Kunut Duaları ve Anlamı

1. Ramazan Ayı ve Önemi2. Oruç Nedir?3. Ramazan Ayı ve Oruçla İlgili Kavramlar3.1. Sahur, İmsak ve İftar3.2. Mukabele3.3. Teravih Namazı3.4. Fitre4. Oruç Tutarken Nelere Dikkat Etmeliyiz?5. Orucu Bozan Durumlar6. Oruç İbadetinin Kişiye ve Topluma Kazandırdıkları7. Ramazan Bayramı Sevinci8. Maun Suresi ve Anlamı

1. İnsanın Paylaşma ve Yardımlaşma İhtiyacı2. İslam'ın Paylaşma ve Yardımlaşmaya Verdiği Önem3. Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak Zekât3.1. Zekât Nedir?3.2. Zekâtı Kimler Verir?3.3. Zekât Nelerden Verilir?3.4. Zekâtı Kimlere, Nasıl Vermeliyiz?4. Toplumsal Dayanışma İbadeti Olarak Sadaka5. Zekât ve Sadaka Verecek Duruma Gelmeye Çalışmalıyız6. Yardımlaşma Kurumlarımız7. Hac Nedir ve Niçin Yapılır?8. Hac ve Umre ile İlgili Kavramlar9. Haccın İnsan Davranışları Üzerindeki Etkisi10. Kurban Nedir ve Niçin Kesilir?

247

Tablo 1.3

ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIFHZ. MUHAMMED'İ TANIYALIM

HZ. MUHAMMED VE AİLE HAYATI

SON PEYGAMBER HZ. MUHAMMED

b ir in s a n v ePEYGAMBER OLARAK HZ. MUHAMMED

HZ. MUHAMMED'İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR

1. Hz. Muhammed'in Doğduğu Çevreyi Tanıyalım2. Hz. Muhammed'in Aile Büyüklerini Tanıyalım3. Hz. Muhammed'in Doğumu, Çocukluk ve Gençlik Yılları3.1. Doğumu ve Çocukluk Hayatı3.2. Gençlik Hayatı4. Hz. Muhammed'in Çocukluk ve Gençlik Yıllarındaki Erdemli Davranışları4.1. Hz. Muhammed Aile Büyüklerini Sever ve Sayardı4.2. Hz. Muhammed Kötü Davranışlardan Kaçınırdı4.3. Hz. Muhammed Haksızlıklara Güzel Bir Tavırla Karşı Çıkardı5. Kevser Suresi ve Anlamı

1. Hz. Muhammed'in Evliliği ve Çocukları2. Hz. Muhammed'in Ailesi içindeki Örnek Davranışları2.1. Hz. Muhammed Aile Fertlerini Sever, Aralarında Ayırım Yapmazdı2.2. Hz. Muhammed Aile Bireylerine Danışır ve Görüşlerine Değer Verirdi2.3. Hz. Muhammed Akrabayı Ziyaret Ederdi3.Hz. Muhammed'in Ailesinin Örnek Davranışları3.1. Hz. Muhammed'in Ailesinde Sevinçler ve Sıkıntılar Paylaşılırdı3.2. Hz. Muhammed'in Ailesinde Misafire Cömert Davranılırdı3.3. Hz. Muhammed'in Ailesinde İsraftan Kaçınılırdı3.4. Hz. Muhammed'in Ailesinde Komşuluk İlişkilerine Önem Verilirdi3.5. Hz. Muhammed'in Ailesinde Öksüzler ve Yoksullar Gözetilirdi4. Salavat Duaları ve Anlamı

1.Hz. Muhammed'in Çağrısı: Mekke Dönemi1.1. İlk Vahiy: Yaratan Rabb'inin Adıyla Oku!1.2. Yakın Çevreye Çağrı1.3. Çağrının Yaygınlaşması1.4. Hicret Olayı2. Hz. Muhammed'in Çağrısı: Medine Dönemi2.1. Peygamber Mescidi ve Sosyal İşlevi2.2. Eğitim ve Öğretim Etkinlikleri2.3. Toplumsal Barışın Kurulması3. Hudeybiye Antlaşması ve Mekke'nin Fethi4. Veda Hutbesi5. Hz. Muhammed'in Vefatı6. Nasr Suresi ve Anlamı

1. Hz. Muhammed'in İnsani Yönü2. Hz. Muhammed'in Peygamberlik Yönü2.1. Hz. Muhammed Son Peygamberdir2.2. Hz. Muhammed Kur'an'ı Açıklayıcıdır2.3. Hz. Muhammed İnsanlık İçin Bir Uyarıcıdır2.4. Hz. Muhammed İnsanlığa Bir Rahmettir2.5. Hz. Muhammed Güzel Ahlakın Tamamlayıcısıdır

1. Hz. Muhammed İnsanlara Değer Verirdi2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir İnsandı3. Hz. Muhammed Hoşgörülüydü4. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi5. Hz. Muhammed Danışarak İş Yapardı6. Hz. Muhammed Merhametli ve Affediciydi7. Hz. Muhammed Çalışmayı ve Yardımlaşmayı Severdi8. Hz. Muhammed Sabırlı ve Cesaretliydi9. Hz. Muhammed Zamanı İyi Değerlendirirdi10. Hz. Muhammed Hakkı Gözetirdi11. Hz. Muhammed Doğayı ve Hayvanları Severdi

248

Tablo 1.4

ÖĞRENME ALANI: KUR'AN VE YORUMU4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIFKUR'AN-I KERİMİ TANIYALIM

KUR'AN'DA KISSALAR KUR'AN-I KERİM'İN TEMEL EĞİTİCİ NİTELİKLERİ

KUR'AN'DA AKIL VE BİLGİ

İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR

1. Son İlahî Kitap Kur'an- ı Kerim2. Kur'an-ı Kerim'in Hz. Muhammed'e İndirilişi3. Kur'an-ı Kerim'in Kitap Hâline Getirilmesi ve Çoğaltılması4. Kur'an-ı Kerim'in İç Düzeni4.1 Ayet4.2. Sure4.3. Cüz

1. Kıssa nedir?2. Kur'an Kıssalarının Amacı3. Kur'an'da Peygamber Kıssaları3.1. Allah'ı Arayan İnsan: Hz. İbrahim3.2. Sevgi ve Merhamet Örneği: Hz. Yusuf3.3. Sabır Örneği: Hz. Eyyup3.4. Bilge İnsan: Hz. Lokman4. Fil Suresi ve Anlamı

1. İslam Dininin Temel Kaynağı: Kur'an2. Kur'an'ın Açıklayıcılığı ve Yol Göstericiliği2.1. Kur'an'da, İnsan- Allah İlişkisi2.2. Kur'an'da, İnsanın İnsanla İlişkisi2.3. Kur'an'da, İnsanın- Evrenle İlişkisi2.4. Kur'an'da, Allah- Evren İlişkisi3. Kur'an İyiye ve Güzele Yönlendirir,Kötülüklerden Sakındırır

1. Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi2. Kur'an Aklımızı Kullanmamızı İster3. Kur'an Doğru Bilgiye Önem Verir4. Kur'an'da Bilgi Edinme Yolları5. Bilgi Taassubu Önler

1. Din ve Din Anlayışı2. Din Anlayışındaki YorumFarklılıklarının Sebepleri2.1. İnsan Unsuru2.2. Toplumsal Değişim3. İslam Düşüncesinde Yorum Biçimleri3.1. İnançla İlgili Yorumlar3.2. Fıkhi Yorumlar3.3. Tasavvufi Yorumlar4. Din Anlayışındaki Farklılıklar Niçin Zenginliktir?5. Dinde Zorlama Yoktur

249

Tablo 1.5

ÖĞRENME ALANI: AHLÂK4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIFSEVGİ, d o s t lu k VE KARDEŞLİK

SEVINÇ VEÜZÜNTÜLERIMIZIPAYLAŞALIM

İSLAM'INSAKINILMASINIİSTEDİĞİDAVRANIŞLAR

İSLAM DİNİNE GÖRE KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR

din v e g ü z e l a h l a k

1. Sevmek ve Sevilmek Niçin Bir İhtiyaçtır?2. Sevgi Allah'ınBize Verdiği Bir Nimettir3. Allah Yarattıklarını Sever4. Dostluk ve Kardeşliğin Temeli Sevgidir5. İslam Dini Dostça ve Kardeşçe Yaşamayı Öğütler6. Yaşatmak Sevgi İşidir

1. Paylaşmak Niçin Önemlidir?2. Sevinçlerimizi Paylaşalım2.1. Bayramlar Sevinçli Günlerimizdir2.1.1. Dinî Bayramlarımız2.1.2. Millî Bayramlarımız2.2. Kandil Gecelerimiz2.3. Diğer Önemli Günlerimiz2.3.1. Cuma Günü Bütün Müslümanlar İçin Önemlidir2.3.2. Ramazan Ayını Sevinç ve Heyecanla Karşılarız3. Üzüntülerimizi Paylaşalım3.1. Hastaları Ziyaret Ederiz3.2. Geçmişlerimizi Anarız3.3. Zor Durumda Olanlara Yardım Ederiz3.4. Engellilere Sevgi ile Bakar, Sıkıntılarını Paylaşırız4. Tahıyyat Duası ve Anlamı

1.Yalan Söylemek ve Hile Yapmak2. Gıybet ve İftira3. Hırsızlık4. Kıskançlık (Haset)5. Alay Etmek6. Büyüklenmek (Kibir)7. Kötü Zanda Bulunmak8. Başkalarının Kusurlarını Araştırmak9. Anne, Baba ve Büyüklere Saygısızlık10. Kötü Davranışlar Karşısında Duyarsız Kalmayalım11. Felak Suresi ve Anlamı

1. Alkollü İçki İçmek2. Uyuşturucu Kullanmak3. Kumar Oynamak4. Kötü Alışkanlıklar Nasıl Başlıyor?5. Kötü Alışkanlık ve Davranışlardan Nasıl Korunalım?6. Başkalarına Zarar Vermek: Kul Hakkı

1. Din Güzel Ahlaklı Olmama Nasıl Katkı Sağlar?2. İslam'da Övülen Bazı Tutum ve Davranışlar2.1. Doğruluk2.2. Başkalarına Maddi Yardımda Bulunmak (İnfak)2.3. Emaneti Korumak2.4. Adaletli Olmak2.5. Kardeşlik2.6. Hoşgörü ve Bağışlama2.7. Alçakgönüllülük (tevazu)2.8. Sözünde Durmak2.9. Görgülü Olmak2.10. İnsanlara İyi Davranmak ve Güzel Söz Söylemek2.11. Savurganlıktan Kaçınmak

250

Tablo 1.6ÖĞRENME ALANI: DİN VE KÜLTÜR4. SINIF 5. SINIF 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIFa ile v e din VATANIMIZI VE

MİLLETİMİZİ SEVİYORUZİSLAMİYET VE TÜRKLER

KÜLTÜRÜMÜZ VE DİN

DİNLER v e e v r e n s e l ÖĞÜTLERİ

1. Aile Toplumun Temelidir2. Anne-Babam Benim İyiliğimi İster3. Kardeşlerimle İyi Geçinirim4. Ailemizde Birbirimize Saygı Gösterir, Yardım Ederiz5. Ailemizde Birbirimizi Anlamalıyız ve Sorunlarımızı Birlikte Çözmeliyiz6. Aile İçi İlişkilere Yönelik İslam'ın Öğütleri

1. Vatan ve Millet Kavramlarını Öğreniyoruz2. Biz Vatanımızı ve Milletimizi Çok Severiz3. Bu Vatanda Hepimiz Bir Milletiz4. Manevi Değerlerimizi Koruyup Saygı Gösteririz4.1. Bayrağımıza ve İstiklal Marşı'mıza Saygı Duyarız4.2. Gazilerimize Saygı Gösterir, Şehitlerimizi Rahmetle Anarız4.3. Askerlik Yapmak Vatan Borcumuzdur5. "Yurtta Barış, Dünyada Barış" Temel İlkemizdir

1. Türklerin Müslüman Oluşu2. Türkler Arasında İslam'ın Yayılmasında Etkili Olan Bazı Şahsiyetler2.1. Ebu Hanife2.2. İmam Maturidî2.3. Ahmet Yesevî2.4. Yunus Emre2.5. Ahi Evran2.6. Hacı Bektaş Veli2.7. Mevlânâ Celâleddin- Rumi3.Türklerin İslam Medeniyetine Katkıları 3.1 Türklerin Bilime Katkıları3.3 Türklerde Peygamber ve Ehlibeyt Sevgisi

1. Kültür ve Kültürün Ögeleri2. Dinin Kültürümüz Üzerindeki Etkileri2.1. Dilimizdeki Dinî Motifler2.2. Örf ve Âdetlerimizdeki Dinî Motifler2.3. Musikimizdeki Dinî Motifler2.4. Mimarimizdeki Dinî Motifler3. Laiklik, Din ve Vicdan Özgürlüğünün Garantisidir

1. Din Niçin Evrensel Bir Gerçekliktir?2. Niçin Birden Çok Din Vardır?3. Günümüzde Yaşayan Büyük Dinleri Tanıyalım3.1. Hinduizm ve Budizm3.2. Yahudilik3.3. Hristiyanlık3.4. İslam4. Dinlerin ve İslam'ın Evrensel Öğütleri4.1. Doğruluk4.2. Temizlik4.3.İyilik ve Yardımseverlik4.4. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermek4.5. Hayvanlara İyi Davranmak4.6. Çevreyi Korumak4.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak4.8. Başkalarına Zarar Vermemek4.8.1. Öldürmemek4.8.2. Hırsızlık Yapmamak4.8.3. Yalancı Şahitlik Yapmamak5. Başkalarının İnançlarına Hoşgörülü Olmak

EK 2: ARAŞTIRMASI BULGULARI VE VERİLERİ

251

Tablo 1.1 Karşılaştırmalı veriler tablosuAHLAKI DEĞER

Dürüst ve Güvenilir OlmakDENEKLER

Sınıf: 8 Kız: 20 Erkek:5KP: Öğrencinin kendine verdiği puan ÖP: Öğretmenin öğrenciye verdiği puan FARKLAR TOP. FARK

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Nötr

DENEKLER KONTROLGRUBU

DENEYGRUBU

Değişme=f(Xı-Xo)Değişme=f(Yı-Yo)

Toplam Değişme =f(Xl-Xo) + (Yl-Yo)

SO N U Ç (%)

1 KP 26 41 30 46 4 5 (+)% 10,4ÖP 15 16 1

2 KP 29 39 31 46 2 7 (+)% 14,6ÖP 10 15 5

3 KP 22 34 29 42 7 8 (+)% 16,7ÖP 12 13 1

4 KP 28 41 31 46 3 5 (+)% 10,4ÖP 13 15 2

5 KP 26 37 28 40 2 3 (+) % 6,3ÖP 11 12 1

6 KP 25 40 30 45 5 5 (+)% 10,4ÖP 15 15 0

7 KP 29 44 31 47 2 3 (+) % 6,3ÖP 15 16 1

8 KP 21 31 29 42 8 11 (+)% 22,9ÖP 10 13 3

9 KP 31 46 30 46 -1 0 ( ) % 0ÖP 15 16 1

10 KP 26 41 30 45 4 4 (+) % 8,3ÖP 15 15 o

11 KP 29 45 30 45 1 0 ( ) % 0ÖP 16 15 -1

12 KP 30 44 31 45 1 1 (+) % 2,1ÖP 14 14 0

13 KP 26 40 27 41 1 1 (+) % 2,1ÖP 14 14 0

14 KP 30 45 32 46 2 1 (+) % 2,1ÖP 15 14 -1

15 KP 25 36 24 37 -1 1 (+) % 2,1ÖP 11 13 2

16 KP 28 42 30 45 2 3 (+) % 6,3ÖP 14 15 1

17 KP 29 43 30 46 1 3 (+) % 6,3ÖP 14 16 2

18 KP 27 38 31 43 4 5 (+)% 10,4ÖP 11 12 1

19 KP 25 35 26 39 1 4 (+) % 8,3ÖP 10 13 3

20 KP 22 35 30 43 8 8 (+)% 16,7ÖP 13 13 0

21 KP 27 39 30 45 3 6 (+)% 12,5ÖP 12 15 3

22 KP 26 41 29 44 3 3 (+) % 6,3ÖP 15 15 0

23 KP 28 42 29 45 1 3 (+) % 6,3ÖP 14 16 2

24 KP 29 42 30 45 1 3 (+) % 6,3ÖP 13 15 2

25 KP 27 42 30 45 3 3 (+) % 6,3ÖP 15 15 0

Tablo 1.2 Karşılaştırmalı veriler tablosu

252

AHLAKI DEĞERAdaletli, Ölçülü Olmak ve Hakça

Davranmak

DENEKLER Sınıf: 7 Kız: 14 Erkek: 11

KP: Öğrencinin kendine verdiği puan ÖP: Öğretmenin öğrenciye verdiği puan FARKLAR TOP. FARK


DENEKLER KONTROLGRUBU

DENEYGRUBU

Değişme=f(X1-Xo)Değişme=f(Y1-Yo)

Toplam Değişme

=f(X1-X0) + (Y1-Y0)

SONUÇ(%)

1 KP 20 31 25 39 5 8 ( + ) % 16,7ÖP 11 14 3

2 KP 22 36 22 38 0 2 ( + ) % 4,2ÖP 14 16 2

3 KP 27 39 29 45 2 6 ( + ) % 12,5ÖP 12 16 4

4 KP 23 35 29 44 6 9 ( + ) % 18,8ÖP 12 15 3

5 KP 30 45 31 46 1 1 ( + ) % 2,1ÖP 15 15 0

6 KP 25 37 26 39 1 2 ( + ) % 4,2ÖP 12 13 1

7 KP 25 37 28 42 3 5 ( + ) % 10,4ÖP 12 14 2

8 KP 23 34 26 39 3 5 ( + ) % 10,4ÖP 11 13 2

9 KP 27 40 32 48 5 8 ( + ) % 16,7ÖP 13 16 3

10 KP 29 43 30 45 1 2 ( + ) % 4,2ÖP 14 15 1

11 KP 31 45 30 46 -1 1 ( + ) % 2,1ÖP 14 16 2

12 KP 27 42 28 44 1 2 ( + ) % 4,2ÖP 15 16 1

13 KP 28 40 29 42 1 2 ( + ) % 4,2ÖP 12 13 1

14 KP 27 39 30 43 3 4 ( + ) % 8,3ÖP 12 13 1

15 KP 29 44 31 47 2 3 ( + ) % 6,3ÖP 15 16 1

16 KP 29 43 30 43 1 0 ( ) % 0ÖP 14 13 -1

17 KP 25 38 28 43 3 5 ( + ) % 10,4ÖP 13 15 2

18 KP 22 34 30 44 8 10 ( + ) % 20,1ÖP 12 14 2

19 KP 27 38 29 43 2 5 ( + ) % 10,4ÖP 11 14 3

20 KP 30 46 29 45 -1 -1 (-) % 2,1ÖP 16 16 0

21 KP 27 40 29 42 2 2 ( + ) % 4,2ÖP 13 13 0

22 KP 29 44 31 47 2 3 ( + ) % 6,3ÖP 15 16 1

23 KP 22 33 27 40 5 7 ( + ) % 14,6ÖP 11 13 2

24 KP 23 32 23 34 0 2 ( + ) % 4,2ÖP 9 11 2

25 KP 28 42 26 39 -2 -3 (-) % 6,3ÖP 14 13 -1

253

Tablo 2.1. Karşılaştırmalı veriler tablosuAHLAKI DEĞER

Dostluk, komşuluk ve akrabalık ilişkilerine değer vermek




DENEK KONTROLGRUBU

DENEYGRUBU


Toplam Değişme =f(X1-X0) + (Y1-Y0)

SONUÇ(%)

1 KP 3041

2742

-31

( + ) % 2,1ÖP 11 15 4

2 KP 2535

2945

410

( + ) % 20,1ÖP 10 16 6

3 KP 2136

2739

63

( + ) % 6,3ÖP 15 12 -3

4 KP 2836

2940

14

( + ) % 8,3ÖP 8 11 3

5 KP 2735

2537

-22

( + ) % 4,2ÖP 8 12 4

6 KP 2233

2742

59

( + ) % 18,8ÖP 11 15 4

7 KP 1827

2438

611

( + ) % 22,9ÖP 9 14 5

8 KP 2331

2332

01

( + ) % 2,1ÖP 8 9 1

9 KP 2634

2740

16

( + ) % 12,5ÖP 8 13 5

10 KP 2736

2843

17

( + ) % 14,6ÖP 9 15 6

11 KP 2233

2841

68

( + ) % 16,7ÖP 11 13 2

12 KP 2133

2842

79

( + ) % 18,8ÖP 12 14 2

13 KP 2331

2535

24

,38,%)+

(

ÖP 8 10 214 KP 27

3629

442

8( + ) % 6,7

ÖP 9 15 615 KP 23

3226

413

9( + ) % 18,8

ÖP 9 15 616 KP 32

4031

45-1

5( + ) % 0,4

ÖP 8 14 617 KP 31

4331

470

4( + ) % 8,3

ÖP 12 16 418 KP 29

3729

410

4

,38,%)+

(

ÖP 8 12 419 KP 32

4830

46-2

-2(- ) % 4,2

ÖP 16 16 -220 KP 31

4330

46-1

3(+ ) % 6,3

ÖP 12 16 421 KP 30

3830

380

0( ) % 0

ÖP 8 8 022 KP 28

3227

37-1

5( + ) % 0,4

ÖP 4 10 623 KP 24

3124

270

-4(- ) % 8,3

ÖP 7 13 624 KP 28

4030

452

5( + ) % 10,4

ÖP 12 15 325 KP 30

3930

450

6( + ) % 2,5

ÖP 9 15 6

254


YARDIMSEVER VE CÖMERT OLMAK




DENEK KONTROLGRUBU

DENEYGRUBU



SONUÇ(%)

1 KP 32 40 32 44 04

(+) % 8,3ÖP 8 12 4

2 KP 28 37 28 40 03

(+) % 6,3ÖP 9 12 3

3 KP 31 39 30 42 -13

(+) % 6,3ÖP 8 12 4

4 KP 22 36 32 44 108

(+) % 12,5ÖP 14 12 -2

5 KP 28 36 30 45 29

+ O % 1 8

ÖP 8 15 76 KP 30 38 30 45 0

7(+) % 14,6

ÖP 8 15 77 KP 32 40 28 39 -2

-1(- ) % 2,1

ÖP 8 11 38 KP 29 37 28 42 -1

5(+) % 10,4

ÖP 8 14 69 KP 31 40 30 10 -1

0( ) % 0

ÖP 9 10 110 KP 32 39 32 44 0

5(+) % 10,4

ÖP 7 12 511 KP 25 34 26 41 1

7(+) % 14,6

ÖP 9 15 612 KP 32 41 31 46 -1

5(+) % 10,4

ÖP 9 15 613 KP 29 38 30 45 1

7(+) % 14,6

ÖP 9 15 614 KP 32 38 32 48 0

10(+) % 16,7

ÖP 6 16 1015 KP 32 41 28 42 -4

1(+) % 2,1

ÖP 9 14 516 KP 31 41 32 48 1

7(+) % 14,6

ÖP 10 16 617 KP 31 40 29 42 -2

2(+) % 4,2

ÖP 9 13 418 KP 29 42 23 31 -6

-11(- ) % 18,8

ÖP 13 8 -519 KP 32 41 31 45 -1

4(+) % 8,3

ÖP 9 14 520 KP 32 39 32 45 0

6(+) % 12,5

ÖP 7 13 621 KP 26 35 24 36 -2

1(+) % 2,1

ÖP 9 12 3

255


Dürüst ve Güvenilir O lmakDENEKLER

Sınıf: 8 Kız: 7 Erkek: 11KP: Öğrencinin kendine verdiği puan ÖP: Öğretmenin öğrenciye verdiği puan FARKLAR TOP. FARK


DENEK KONTROLGRUBU

DENEYGRUBU

Değişme=f(X1-X0)Değişme=f(Y1-Y0)


SONUÇ (%)

1 KP 31 44 30 44 -1 0 ( ) % 0ÖP 13 14 1

2 KP 31 45 30 46 -1 1 (+) % 2,1ÖP 14 16 2

3 KP 21 36 32 42 11 6 (+) % 12,5ÖP 15 10 -5

4 KP 28 38 24 36 -4 -2 (-) % 4,2ÖP 10 12 2

5 KP 30 46 30 46 0 0 ( ) % 0ÖP 16 16 0

6 KP 29 43 30 46 1 3 (+) % 6,3ÖP 14 16 2

7 KP 29 43 28 42 -1 -1 (-) % 2,1ÖP 14 16 2

8 KP 24 40 32 47 8 7 (-) % 14,6ÖP 16 15 -1

9 KP 31 40 31 41 0 1 (+) % 2,1ÖP 9 10 1

10 KP 29 41 30 44 1 3 (+) % 6,3ÖP 12 14 2

11 KP 27 40 28 44 1 4 (+) % 8,3ÖP 13 16 3

12 KP 28 40 28 42 0 2 (+) % 4,2ÖP 12 14 2

13 KP 29 41 31 46 2 5 (+) % 10,4ÖP 12 15 3

14 KP 30 42 29 45 -1 3 (+) % 6,3ÖP 12 16 4

15 KP 29 45 28 44 -1 -1 (-) % 6,3ÖP 16 16 0

16 KP 26 33 25 36 -1 3 (+) % 6,3ÖP 7 11 4

17 KP 28 44 30 46 2 3 (+) % 4,2ÖP 15 16 1

18 KP 29 41 27 39 -2 -2 (-) % 4,2ÖP 12 12 0

256


Yardımsever ve Cömert OlmakDENEKLER

Sınıf: 6 Kız: 9 Erkek: 11KP: Öğrencinin kendine verdiği puan ÖP: Öğretmenin öğrenciye verdiği puan FARKLAR TOP. FARK


DENEK Değişme=f(X1-X0)Değişme=f(Y1-Y0)


SONUÇ (%)

1 KP 30 43 29 43 -1 0 ( ) % 0ÖP 13 14 1

2 KP 28 39 29 44 1 5 (+) % 10,4ÖP 11 15 2

3 KP 26 41 31 47 5 6 (+) % 12,5ÖP 15 16 1

4 KP 28 43 30 46 2 3 (+) % 6,3ÖP 15 16 1

5 KP 30 38 31 42 1 4 (+) % 8,3ÖP 8 11 3

6 KP 28 38 30 44 2 6 (+) % 12,5ÖP 10 14 4

7 KP 31 44 31 47 0 3 (+) % 6,3ÖP 13 16 3

8 KP 26 36 28 42 2 6 (+) % 12,5ÖP 10 14 4

9 KP 30 42 30 44 0 2 (+) % 4,2ÖP 12 14 2

10 KP 29 41 30 44 1 3 (+) % 6,3ÖP 12 14 2

11 KP 27 40 31 47 4 7 (+) % 14,6ÖP 13 16 3

12 KP 30 41 31 45 1 4 (+) % 8,3ÖP 11 14 3

13 KP 28 39 30 42 2 3 (+) % 6,3ÖP 11 12 1

14 KP 27 39 30 44 3 5 (+) % 10,4ÖP 12 14 2

15 KP 30 39 30 41 0 2 (+) % 4,2ÖP 9 11 2

16 KP 24 34 29 41 5 7 (+) % 14,6ÖP 10 12 2

17 KP 27 39 31 45 4 6 (+) % 12,5ÖP 12 14 2

18 KP 29 37 31 43 2 6 (+) % 12,5ÖP 8 12 4

19 KP 26 36 24 37 -2 1 (+) % 2,1ÖP 10 13 3

20 KP 29 39 29 44 0 5 (+) % 10,4ÖP 10 15 5

257

KAYNAKÇA

AKYÜZ, Ali, Yaşayan Kur'an Hazret-i Peygamber, A kitaplar, İstanbul,

2003

ALKAN C., D. Deryakulu ve N. Ş im şek, Eğitim Teknolojisine Giriş,

Ankara 1995

ARSLANTÜRK, Zeki, Araştırma Metod ve Teknikleri, İFAV Yayınları,

İstanbul 1999

AYDIN , Mehmet Zeki, Ailede Çocuğun Ahlâk Eğitimi, DEM Yayınları,

İstanbul 2005

AYHAN, Halis, Eğitim Bilimine Giriş, Şule Yayınları, İstanbul 1997

AYHAN, Halis ve Diğerleri, Din ve Ahlâk Öğretiminde Yeni

Yaklaşımlar, DEM Yayınları, İstanbul 2004

BAYRAKTAR, M. Faruk, İslâm Eğitiminde Öğretmen Öğrenci

Münasebetleri, İFAV yayınları İstanbul 1989

BAYRAKTAR, M. Faruk, Türkiye'de Vaizlik Tarihçesi ve Problemleri,

İFAV yayınları İstanbul 1997

BARTH, Jam es L. ve DEM İRTAŞ Abdullah, İlköğretim Sosyal Bilgiler

Öğretimi, Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi,

Ankara 1996

BERKOW İTZ, W. Marvin, The Science of Character Education,

http://www-

hoover.stanford.edu/publications/books/fulltext/character/43.pdf

B İLE C İK , Fahrünnisa ve Diğerleri, Karakter Eğitimi, Kubbealtı

Neşriyatı, İstanbul 2005

B İLG İN , Beyza, SELÇU K Mualla, Din Öğretimi, Gün Yayıncılık, Ankara

2000

BROOKS B. David and Mark E.KANN, What Makes Character

Education Programs Work? Educational Leadership, Character Education,

Volume 51 Number 3 November 1993

258

http://www-

BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsm a il, el-Camiu's-Sahih, I-

VIII, İstanbul 1981

Büyük Larousse, Sözlük ve Ansiklopedisi, Gelişim Yayınları, İstanbul

1996

ÇAM DİBİ, H. Mahmut, Şahsiyet Terbiyesi ve Gazâli, İFAV Yayınları,

İstanbul 1999

ÇAM DİBİ, H. Mahmut, Din Eğitiminin Temel Meseleleri, İFAV Yayınları,

İstanbul 1994

CARLSON, R Neil, Psychology The Science of Behevior, Allyn&Bacon,

Boston 1993

Character Education Inform ational Handbook & Guide,

Department of Public Instruction, Public Schools of North Carolina 2001

http://www.ncpublicschools.ora/docs/charactereducation/handbook/content.

pdf

CÜCELOĞLU, Doğan, İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi, İstanbul

1993

DAVİS G., & RİMM S ., Education of the gifted and talented, MA: Allyn

and Bacon. USA 1998

DED, Değerler Eğitimi Dergisi, Ensar Neşriyat, C.1, say:1 Ocak 2003

DEM İREL, Özcan, Planlamadan Değerlendirmeye Öğretme Sanatı,

Pegem A Yayıncılık, Ankara 2003

DEM İREL, Özcan, Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme

PEGEM yayıncılık, Ankara 2000

DİKMEN, Hamit, "Hz. Peygamber'de Hoşgörü ve İnsan Sevgisi",

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. III, Sayı: 2, s .129-138,

Adana 2003

DİLMAÇ, Bülent , İnsanca Değerler Eğitimi, Nobel Yayınları, Ankara,

2002

DÖKMEN, Üstün, İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem Yayıncılık,

İstanbul 1994

Ebû NUAYM, Ahmed bin Abdillâh, Hilyetü'l-Evliyâ, I-X, Beyrut 1967

259



http://www.eren.com.tr/goster/kitap/kisi.asp?CAS=202659&SID=916762890334

Ebû DAVÛD, Süleym an b. Eş'as es- S icistan î, es-Sünen, I-V ,

İstanbul 1981

Educational Leadership , David N. Perkins, "The Many Faces of

Constructivism" Novenber1999, 6-11

Educational Leadership , John Abbott and Terence Ryan,

"Consstructing Knowledge, Reconstructing Schooling" November, 1999;

s.66-69

Educational Leadership , Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks

"The Courage ta be Constructivist." November, 1999

Educational Leadership , Hooloway John H. "Caution Constructivism

Ahead" s. 85 November, 1999

Eğitim ve Sosyal Bilim ler Dergisi, Milli eğitim üç aylık, Yaz 2005, Yıl

33, sayı:167

EL-M ÜTTAKÎ, Ali, Kenzü'l-Ummâl, I-XVI, Beyrut 1985

EL-ASKALÂN Î, İbn Hacer, El-İsâbe fı Temyizi's-Sahabe, I-IV, Mısır

1939

ERDEM, Hüsam ettin, Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk, DEM

Yayınları, İstanbul 2006

ERDEN, Münire ve AKMAN, Yasem in , Gelişim Öğrenme - Öğretme,

Arkadaş Yayınları, Ankara 1998

GORDON, Thom as, Etkili Öğretmenlik Eğitimi, YAPA Yayınları, İstanbul

1993

GOUGH, W. Russell, Karakteriniz Kaderinizdir, çev. Gökhan Sezgi, HYB

Yayıncılık, Ankara 2002,

H EYSEM Î, Hâfız Nûreddîn Ali bin Ebî Bekir, Mecmau'z-Zevâid ve

Menbau'l-Fevâid, I-X, Beyrut 1988

H Ö KELEKLİ, Hayati, "Hz. Peygamber'in Çocuk ve Gençlere Yaklaşımı",

Hz. Muhammed ve Gençlik, Diyanet Yayınları, Ankara1995.

İbn-i ES ÎR , Üsdü'l-Gâbe, I-VII, Kâhire 1970

İbn HANBEL, Ahmed b. Hanbel, Müsned-i Ahmed ibn Hanbel, I-VI,

Çağrı Yayınları, İstanbul 1981

260

İbn HİŞAM, es-Sîretü'n-Nebeviyye, I-II Beyrut 1937

İbn MÂCE, Ebû Abdillah Muhammed Abdullah İbn Müslim, İbn

Kuteybe, Sünen-ü İbn Mâce, I-II, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981

KASTALLÂNÎ, Ebu'l-Abbâs Ahmed bin Muhammed, el-Mevâhibü'l-

Ledünniye Tercemesi, I-II, (Trc. Şâir Sadl Abdülbâki. Turgut Ulusoy, İstanbul

1984)

K A Ğ ITÇ IB A ŞI, Çiğdem , İnsan Aile ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul

1996

KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem, İnsan ve İnsanlar, BETA Yayınları, İstanbul

1983

KARABABA, Z. Canan, "İngilizce Anadili Ders Kitaplarının İncelenmesi

ve Karşılaştırılması" Milli eğitim Üç aylık Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi,

YAZ 2005, YIL 33, SAYI:167

KAYA, Mevlüt, Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum, Etüt Yayınları,

Samsun 1998

KAYMAKCAN, Recep, UYANIK, Mevlüt, Teorik ve Pratik Yönleriyle

Ahlâk, DEM Yayınları, İstanbul 2007

KAYMAKCAN, Recep, "Türkiye'de Din Eğitiminde Çoğulculuk ve

Yapılandırmacılık: Yeni Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programı

Bağlamında Bir Değerlendirme" Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri

Dergisi, Ocak 2007

KERSCH EN STEİN ER , G, Karakter Kavramı ve Terbiyesi, Trc. H. Fikret

Kanad, Ankara 1977

KULAKSIZOĞLU, Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul

1999

KÖYLÜ, M ustafa, Küresel Ahlâk Eğitimi, DEM Yayınları, İstanbul 2006

KÜKEN, A. Gülnihal, Felsefe Açısından Eğitim, Platon, J.J. Rousseau, B.

Russel, Alfa Yayınları, İstanbul 1996

LİCONA, Thomas, The Teachers Role in Character Education, Journal

of Education, BOSTON UNIVERSITY 1997

LICKONA, Thom as, Eleven Principle of Character Education, Journal of

Moral Education, http://www.character.org/principles/ (20 Ekim 2004)

261

http://www.character.org/principles/

MENGÜŞOĞLU, Takiyyettin , Felsefî Antropoloji, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi

Yayınları, İstanbul 1971

M İRAS, Kâm il, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve

Şerhi, 1-8, Ankara 1972

Müslim, Ebû Hüseyin Müslim b. Haccâc, el-Camiu's-Sahih, I-III,

İstanbul 1981

N ESAÎ, Abdurrahm an b. Şuayb, es-Sünen, I-VIII, Çağrı Yayınları

İstanbul 1981

OĞUZ Orhan, OKTAY Ayla, AYHAN Halis, 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk

Eğitim Sistemi, SEDAR Yayıncılık, İstanbul 2001

ORAL, Günseli, Yine Yazı Yazıyoruz, PegemA Yayıncılık, Ankara 2003

ÖCAL, M ustafa, "Çocuk Terbiyesi ve Peygamberimizin Eğitim Metodu"

Diyanet Dergisi Peygamberimiz Özel Sayısı, c. XXV, Sayı: 4, Ankara 1989

ÖCAL, Mustafa, "Hz. Muhammed'in Çocuk Eğitimindeki Metodu", Hz.

Muhammed ve Gençlik, Diyanet Yayınları, Ankara1995

Öğrenci Merkezli Eğitim Uygulama Modeli, T.C. Milli Eğitim

Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve geliştirme Dairesi Başkanlığı, Milli Eğitim

Basımevi, Ankara 2004

ÖZBEK, Abdullah, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yayınları,

Konya 1991

ÖZTÜRK, Şafak, Eğitimde Yaratıcı Düşünme, On Dokuz Mayıs

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, yıl 2004, sayı 18

ROUSSEAU, Em il, Trc. Ali Rıza, Meşher Emile Yahut Terbiye III. Kitap,

Meşher Matbası, İzmir 1931

SAĞLAM, İsm a il, "Hz. Peygamber'in Çocuk Eğitiminde Öne Çıkardığı

Hususlar", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XI, Sayı 2, Bursa

2002

SELÇUK, Ziya, Eğitim Psikolojisi, Pegem Ankara 1997

SENEM OĞLU, Nuray, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Ertem Matbaacılık,

Ankara 1997

SÖNMEZ, V eysel, Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı, Anı

Yayıncılık, Ankara 2005

262

ŞEM İN, Refia, Çocukta Ahlâkî Davranış ve Ahlâkî Hüküm, İ.Ü.

Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1954

ŞEM İN, Refia, Karekter Formasyonu, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, İstanbul

1968

TA B ER Î, Ebû Câfer Muhammed bin Cerîr, Târih, I-XI, Mısır ts.

T.C. M İLLÎ EĞ İTİM BAKAN LIĞ I Din Öğretimi Genel Müdürlüğü,

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi, (4. 5. 6. 7. 8. SINIFLAR)

Öğretim Programı ve Kılavuzu Ankara 2006

T İR M İZ Î, Muhammed İbn. İsâ bin Sevre , Sünenü-t Tirmizî, I-V,

Çağrı Yayınları, İstanbul 1981

T İT İZ Osm an, Yeni Öğretim Sistemi, Zambak Yayınları, İstanbul 2005

Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, ,Milliyet, İstanbul 1992

V Â K ID Î, Ebû Abdillâh Muhammed b. Öm er, Megâzî, I-III, Beyrut,

1989

YAKUBî, Ahmed bin Ebî Ya'kûb bin Câfer, Târîhü'l-Ya'kûbî, I-II,

Beyrut 1992

YANPINAR Tuğba ve Y ILD IR IM Soner, Öğretim Teknolojileri ve

Materyal Geliştirme, Arı Yayıncılık, Ankara 1999

YÖRÜKOĞLU, Atalay, Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, Aydın Kitabevi,

Ankara, 1983

http ://w w w .eaitim .aku .ed u .tr/yap iland irm a.d o c. (19 Ocak 2007)

Hasan H. Şaşan, "Yapılandırmacı Öğrenme"

http ://w w w .funderstand ina.com /constructiv ism .cfm (05 Ekim

2006)

http ://w w w .teach inavalues.com /princip lesum m ary.h tm l (18

Şubat 2005)

h ttp ://w w w 3 .te lu s.n et/lin au isticsissu es/co n stru ctiv ist.h tm l (11

Mart 2007)

263

http://www.egitim.aku.edu.tr/yapilandirma.doc

http://www.funderstanding.com/constructivism.cfm%20(05

http://www.teachingvalues.com/principlesummary.html%20%20(18

http://www3.telus.net/linguisticsissues/constructivist.html