kartezjusz

Krytyka nauk w ’Rozprawie o metodzie’Prawidła metody kartezjańskiej

Sceptycyzm metodologicznyBudowa fundamentów wszelkiej nauki

Główne idee kartezjanizmu - podsumowanieJohn Locke - krytyka Kartezjusza

Filozofia - Kartezjusz

Artur Machlarz

2013-10-01

Artur Machlarz Filozofia - Kartezjusz




Plan wykładu

1 Krytyka nauk w ’Rozprawie o metodzie’

2 Prawidła metody kartezjańskiejIdea uniwersalnej metodyPrawidła metody

3 Sceptycyzm metodologiczny

4 Budowa fundamentów wszelkiej nauki

5 Główne idee kartezjanizmu - podsumowanie

6 John Locke - krytyka KartezjuszaKrytyka KartezjuszaPodstawą wiedzy jest doświadczenie





Krytyka nauk

Kartezjusz - krytyka nauk w Rozprawie o metodzie:

Teologia - nie jest nauką w ścisłym sensie, ponieważ jej podstawypolegają na objawieniu i nie wymagają właściwego naukomracjonalnego uzasadnienia.

Filozofia - brakuje jej metody pozwalającej jednoznacznie ocenićwartość poszczególnych systemów filozoficznych.

Matematyka - jej metoda jest satysfakcjonująca, ponieważtwierdzenia raz dowiedzione pozostaną na zawsze prawdziwe (sąniekwestionowalne), jednak brakuje jej szerszego teoretycznegozastosowania.

Naukom innym niż matematyka brakuje odpowiedniej metody orazabsolutnie pewnych podstaw.





Idea uniwersalnej metodyPrawidła metody

Idea uniwersalnej metody naukowej

Jakiej metody szuka Kartezjusz?

Kartezjusz szuka uniwersalnej metody wszystkich nauk. Metoda ta możebyć wzorowana na jedynej uznawanej przez Kartezjusza metodzie:metodzie matematycznej. Metoda matematyczna:

charakteryzuje się wg Kartezjusza najwyższym stopniem pewności(twierdzenia prawdziwe, do których dochodzimy dzięki tej metodzie,pozostaną prawdziwe na zawsze - są absolutnie pewne);

charakteryzuje się też tym, że nie odwołuje się do doświadczeń ieksperymentów: prawdziwe jest to, czego dowód dedukcyjnyjesteśmy w stanie przedstawić;

podstawą pewności dowodów matematycznych są niekwestionowalnepojęcia pierwotne i aksjomaty.






Prawidła metody

Kartezjusz podaje w Rozprawie... cztery ogólne prawidła metody będąceuogólnieniem procedur stosowanych w geometrii:

nie przyjmować nigdy żadnej rzeczy za prawdziwą, zanim jej niepoznam z całą oczywistością jako takiej: to znaczy unikać staranniepośpiechu i uprzedzeń i nie obejmować swoim sądem niczego pozatym, co się przedstawi memu umysłowi tak jasno i wyraźnie, iż niemiałbym żadnego powodu podania tego w wątpliwość.

“Jasno i wyraźnie” przedstawią się zaś tylko te rzeczy, odnośnie którychjesteśmy w stanie przeprowadzić dowód w skończonej ilości kroków albosą one rozpoznawalne intuicyjnie jako absolutnie pewne i oczywiste.






Prawidła metody

podzielić każde z rozpatrywanych zagadnień na tyle cząstek, na ilesię da i ile będzie tego wymagać lepsze rozwiązanie.

prowadzić myśli po porządku, zaczynając od przedmiotównajprostszych i najłatwiejszych do poznania, aby następnie wznosićsię pomału, jak gdyby po stopniach, aż do poznania bardziejzłożonych; należy się przy tym domniemywać prawidłowychzwiązków nawet między tymi, które nie tworzą naturalnego szeregu.

Ostatecznym końcem analizy rozpatrywanych zagadnień będą pojęciaproste, których prawdziwość jest intuicyjnie pewna. Odwrotnie doprocedury analizy, synteza jest metodą dochodzenia do nowych twierdzeń.






Prawidła metody

czynić wszędzie wyszczególnienia tak dokładne i przeglądy takogólne, abym był pewny, iż nic nie opuściłem.

Dowody powinny być prowadzone w taki sposób, żeby możliwa byłakotrola ich jakości.






Kryteria prawdziwości

Jedynymi dobrymi podstawami uznania jakiegokolwiek twierdzenia zaprawdziwe (czyt. pewne) jest zatem wg Kartezjusza:

dowód dedukcyjny lub

intuicyjnie rozpoznawana oczywistość.





Sceptycyzm Kartezjusza

Dlaczego Kartezjusz zaczyna budowę nowego systemu wiedzy odargumentów sceptycznych?

Kartezjusz szuka wiedzy absolutnie pewnej i ostatecznych absolutniepewnych fundamentów całej wiedzy naukowej. Argumenty sceptyczneKartezjusz traktuje bardzo poważnie i nie lekceważy ich. Zaczyna od tychargumentów, żeby pokazać, że to, co zbuduje, będzie odporne nawszelkiego rodzaju wątpliwości.





Argumenty sceptyczne

Jeśli jakieś źródło poznania budzi choćby najmniejsze wątpliwości, to niemożemy przyjąć tego źródła za fundament, na którym możemy budowaćnaukę.

Zmysły czasami wprowadzają nas w błąd, więc nie możemy opieraćsię na poznaniu zmysłowym.

Sny bywają tak intensywne, że zdaje nam się, że nie śnimy:doświadczenie wewnętrzne zatem także nie może być źródłempoznania pewnego.

Jeśli zostało jeszcze cokolwiek pewnego (np. zasady dowodzenia wmatematyce), to możemy sobie wyobrazić potężnego DemonaZwodziciela, który wprowadza nas w błąd wtedy, gdy jesteśmyczegoś pewni (np. gdy jesteśmy pewni, że 2 + 2 = 4, to jest towyłącznie efekt działania Demona).

Ostatecznie zatem nie zostaje nam nic pewnego.





Demon Zwodziciel i inne demony

Demon Zwodziciel pozwala zakwestionować jakość dowodówmatematycznych oraz istnienie świata materialnego. NaturalnieKartezjusz nie wierzy w istnienie tego demona. Jest to eksperymentmyślowy, którego konsekwencje muszą zostać uwzględnione.

W historii nauki znane są podobne eksperymenty w dziedzinie fizyki:

demon Maxwella,

demon Laplace’a.





Cogito ergo sum

Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, R. IV:

zaraz potem zwróciłem uwagę, iż podczas gdy upieram sięprzypuszczać, że wszystko jest fałszywe, koniecznym jest, abymja, który to myślę, był czymś; i spostrzegłszy, iż ta prawda:myślę, więc jestem, jest tak mocna i pewna, że wszystkienajskrajniejsze przypuszczenia sceptyków nie zdolne są jejobalić, osądziłem, iż mogę ją przyjąć bez skrupułu za pierwszązasadę filozofii, której szukałem.

Jeśli nawet próbujemy zakwestionować (lub poddać DemonowiZwodzicielowi) zasadę “myślę więc jestem”, to nadal myślimy: zasada taobowiązuje nawet jak się mylimy. Jest to pierwsza zasada filozofiiKartezjusza.





Jak się pozbyć Demona Zwodziciela?

Jeśli traktujemy poważnie eksperyment myślowy Demona Zwodziciela, tonadal oddziaływuje on na nas w odniesieniu do wszelkich innychtwierdzeń. Wykonanie kolejnego kroku w budowie fundamentów wiedzynaukowej wymaga zatem dowodu, że Demon Zwodziciel nie może istniećlub nie może na nas oddziaływać. Oczywiście nadal obowiązują nas teżpozostałe argumenty sceptyczne, więc nie możemy odwołać się np. dozmysłowego postrzegania świata materialnego, żeby udowodnić, że światmaterialny istnieje.





Zasada prawdomówności Boga

Demona Zwodziciela możemy pozbyć się wykazując, że istnieje jegoprzeciwieństwo: byt nieskończony, czyli Bóg. Wykazać to możnaodwołując się wyłącznie do naszych idei:

wśród naszych idei znajduje się idea bytu nieskończonego;

ta idea nie może pochodzić od zmysłów, nie może być też utworzonajako negacja bytu skończonego (ponieważ byt nieskończony jestdoskonalszy niż skończony);

musi zatem istnieć byt nieskończony, który wpoił nam wiedzę o sobiesamym; idea tego bytu jest ideą wrodzoną;

nieskończoność tego bytu jest wielowymiarowa - byt ten jest m.in.nieskończenie dobry;

skoro jest nieskończenie dobry, to nie może nas okłamywać wtedy,gdy jesteśmy czegoś absolutnie pewni.

Istnienie Boga jest więc drugą zasadą filozofii Kartezjusza.





Rzecz rozciągła

Gwarancje prawdziwości udzielane przez Boga dotyczą twierdzeń i pojęćoczywistych lub poprawnie udowodnionych. Gwarancje te obejmująmiędzy innymi istnienie świata materialnego (jest to bowiem absolutnieoczywiste). Materia posiada różne własności, ale tylko własnościgeometryczne należą do definicji materii: tylko te własności będą zatemobjęte gwarancjami Boga. Tylko tych własności dotyczyć może zatemnauka o świecie materialnym. Trzecią zasadą filozofii Kartezjusza jestzatem istnienie substancji materialnej, tzn. substancji rozciągłej.





Idea uniwersalnej metody

Model wszelkiej wiedzy naukowej ma za swój wzór poznaniematematyczne - system dedukcyjny oparty na aksjomatach i pojęciachpierwotnych. Wspólnych wszystkim naukom podstaw (tzn.fundamentalnych pojęć pierwotnych) dostarczyć ma filozofia - a wgruncie rzeczy metafizyka.





Dualizm Kartezjusza

Dualizm świata materialnego i świata myśli jest problemem, któryKartezjusz stara się rozwiązać. Rozwiązuje ten problem wprowadzającpostać Boga, który jest gwarantem naszych możliwości poznawczych.





Klasyfikacja pojęć-idei

W filozofii Kartezjusza bardzo istotne jest wskazanie zróżnicowanegoźródła naszych pojęć. Wg Kartezjusza istnieją:

pojęcia pochodzące od zmysłów (biel, smak itp.),

pojęcia, które są utworzone przez nas na podstawie innych idei (np.chimera, pegaz itp.)

pojęcia wrodzone (Bóg, pojęcia matematyczne).





Krytyka KartezjuszaPodstawą wiedzy jest doświadczenie

Idee wrodzone nie istnieją

John Locke jest przedstawicielem empiryzmu brytyjskiego. Wg Locke’anie istnieje wiedza wrodzona. Argumenty Locke’a są dotkliwe dlakoncepcji Kartezjusza, w której idee wrodzone odgrywają kluczową rolę.Wg Locke’a:

1 Nie możemy zaobserwować idei wrodzonych u osób, które są jeszcze“nieskażone” doświadczeniem (np. u noworodków).

2 Jeśli uznamy, że są one u takich osób obecne lecz jeszczenieuświadomione, to nie będziemy mieli żadnych powodów, żebyuznać je za wrodzone (ponieważ uświadomione zostaną dziękidoświadczeniu, nauce itp.)

3 Nie potrzebujemy przyjmować takiej hipotetycznej genezy żadnychidei, ponieważ wszystkie możemy wyjaśnić wskazując ich genezę wdoświadczeniu zmysłowym.






Umysł ludzki - tabula rasa

Wg Locke’a nie istnieją zatem żadne pojęcia, z którymi człowiekprzychodzi na świat. Umysł ludzki jest “białą niezapisaną tablicą”, którazapisywana jest z czasem, dzięki doświadczeniom.






Geneza pojęć matematycznych

Pojęcia matematyczne Kartezjusz uważał za wrodzone. Wg Locke’amożemy je wyjaśnić odwołując się do doświadczenia i ludzkiej zdolnoścido abstrahowania:

wielokrotnie obserwujemy przedmioty w określonej ilości;

abstrahujemy tą ilość jako pewnego rodzaju własność i tworzymyabstrakcyjne pojęcie tejże ilości.






Idee jakości pierwotnych i wtórnych

Wśród naszych pojęć pochodzących z doświadczenia znajdują się takie,które są czysto subiektywne i takie, którym może odpowiadać coś wrzeczywistości:

Idee jakości pierwotnych - idee pochodzące od wielu zmysłówjednocześnie, są obiektywne i odwzorowują rzeczywistość. Do tegotypu idei należą: kształt, liczba, masa, ruch, wielkość.

Idee jakości wtórnych - pochodzą od jednego zmysłu, sąsubiektywne. Do tego typu idei należą: smak, zapach itp.

Wiedza naukowa opiera się na ideach jakości pierwotnych.






Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!

Artur Machlarz

e-mail: [email protected]: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz


kartezjusz

Education