Voyager 87

K›sa K›sa>>

86 Voyager

Kara k›tan›n beyaz incisi

ganda’y› anlatmaya bafllama-dan önce akl›n›zda oluflan,“Neden bir insan Afrika’n›nneredeyse ad› bile duyulma-m›fl bu köflesine gider ki?”

sorusunu h›zl›ca yan›tlayay›m. Gönüllü ola-rak çal›flabilece¤im bir yer ar›yordum, üstüneüstlük bu yerin Afrika’da olmas›n› da kafamakoymufltum. Araflt›rmalar›m sonucundaUganda’n›n tam da arad›¤›m yer oldu¤u ko-nusunda iyiden iyiye ikna oldum. Ekvatorüzerinde bulunan Uganda’ya yapaca¤›m seya-hat kuru mevsime denk geliyordu: Bu da ol-dukça elveriflli bir ortam›n beni bekledi¤ininiflaretiydi. Öte yandan, ülkenin konumununoldukça yüksek olmas›, s›cakl›¤›n bunalt›c›yazdan çok ilkbahara yak›n oldu¤unun müj-decisiydi. Uzun laf›n k›sas›, önceleri benimiçin s›radan bir Afrika köflesi olan Uganda,‘kara k›taya’ gitmeye niyetlendikten bir haftakadar sonra yaz aylar›m› geçirmek için seçti-¤im ‘o’ ülkeye dönüflüvermiflti.

Cömert Nil nehri butopraklardan do¤uyorUganda’ya var›r varmaz buran›n di¤er Afrikaülkelerine k›yasla avantajl› bir durumda oldu-¤unu fark etmem uzun sürmedi. Sanki Afri-ka’n›n iyi yönleri s›k›flt›r›l›p bir pakete kon-mufl; bu albenili, güzel paketin ad›na daUganda denilmiflti. Öyle ya, Afrika’n›n enyüksek s›rada¤lar› bu küçük ülkenin s›n›rlar›içerisindeydi. K›taya cömertçe yaflam ak›tankadim bereket sembölü Nil, yine bu toprak-lardan do¤uyordu. Dünya üzerindeki primat-lar›n en yo¤un flekilde bulundu¤u gür orman-lar bu mütevazi ülkenin bir parças›yd›. Hemde öyle ormanlard› ki bunlar, yeryüzünde yokolma tehlikesiyle karfl› karfl›ya olan haflmetligorilleri bile do¤al ortamlar›nda görme imka-n› sunuyorlard›. ‹flte tüm bu özellikler alt altas›ralan›nca, y›llardan beri ‘Afrika’n›n incisi’ di-ye an›lan Uganda’n›n neden bu s›fat› sonunakadar hak etti¤ini kavr›yorsunuz.Uganda’n›n ancak ona bir flans verenlerin ku-la¤›na f›s›ldad›¤› güzellikleri teker teker kefl-fetmeden önce, iki ay sürecek gönülü çal›fl-mam› gerçeklefltirece¤im Masaka flehrine ba¤-l› Kisiita köyüne do¤ru yola koyuluyorum.

U

1 2

1 Bujagali fielaleleri k›y›s›ndaki ahflap baraka.2 Kenya s›n›r›na yak›n sempatik flehirMbale’den bir sokak görüntüsü.

Uganda denilince akl›n›za ne gelir? Dünyan›n öteki ucunda, geri kalm›fl, yard›ma muhtaç ülkelerinden biri mi? Hala ‘yamyam’l›¤›n yayg›n oldu¤u, kimselerin varl›¤›ndan bile haberdar olmad›¤› bir toprak parças› m›? Gaddarl›¤›yla ün yapm›fl diktatör ‹di Amin mi? Yoksa gidip de dönenin anlata anlata bitiremedi¤i ‘goril trekking’leri mi?YAZAN SEDA MEfiEL‹ ALLARD - FOTO⁄RAFLAR XAVIER ALLARD

Voyager 8988 Voyager

Dünya üzerindeki en elveriflli iklimlerden biriyle taçlanm›flUganda, su kaynaklar› bak›m›ndan da oldukça zengin say›l›r.Az de¤il, ülkenin tam› tam›na % 25’iirili ufakl› ›rmak ve göllerle kapl›.

zorlu¤u göze alarak kendinizi kaderin ellerineb›rakmak m›? Bana kal›rsa bu tamamen kifliyeözel bir keflif süreci... O yüzden ne bir yanl›fl›ne de do¤rusu var cevaplar›m›z›n. Bana gelin-ce... Ben Uganda’y› ö¤rencilerimle oynad›¤›moyunlar sayesinde tan›d›m. Yetiflkinlerle ko-nuflurken bahsi aç›lmayan ‘minik detaylar’,unutulan dertler ya da bile isteye gizlenen s›r-lar çocuklar sayesinde gözlerimin önüne birbir seriliverdi. Günler boyu ad› ‘Uganda’ olanonlarca tiyatro oyunu izledim. Dekoru muza¤açlar›, aktör ve aktristleri ise benim küçükö¤rencilerimdi. Uganda’y› çocuklarla tan›d›mdiyorum ya, iflte en basitinden bir örnek: Sizinve benim hayli aflina oldu¤umuz ‘kardanadam’ kavram›, buralarda kesinlikle bilinme-yen esrarl› bir sözcük! De¤il mi ki, ekvatorda-y›z art›k… Bizim pembe boyal›, gocuk desen-li ilkokul s›n›flar›n›n duvarlar›n› süsleyen dörtmevsim resimleri, buradakilerle ancak yar› ya-

r›ya kardefl. Yaln›zca iki mevsimleri var çün-kü; biri ya¤›fll›, di¤eriyse kuru... Ya¤›fll› mev-sim istisnas›z tüm Ugandal›lar’›n favori mevsi-mi. Nedeni basit elbette: Ya¤›fl varsa toprakflenlenir, su varsa ekinler yeflerir. ‘Jack fruit’,‘tutku meyvesi’, ananas, muz, mango, papayaancak ya¤murlu vakitlerde kendilerini göste-rirler. ‹flte o zaman Uganda mis kokulu birmeyve sepetini and›r›r. Ya¤mur varsa flenlenirUgandal›lar›n mideleri; yoksa e¤er kuru fasul-ye ve yeflil muzun buharda piflirilmesiyle ha-z›rlanan ‘matooke’ye talim edilir.

Zengin su kaynaklar›Dünya üzerindeki en elveriflli iklimlerden bi-riyle taçlanm›fl Uganda, su kaynaklar› bak›-m›ndan da oldukça zengin say›l›r. Az de¤il,ülkenin tam› tam›na % 25’i irili ufakl› ›rmakve göllerle kapl›. Afrika genelindeki en büyükgöl ve dünya üzerindeki ikinci büyük tatl› su

Buras› öyle bir yer ki, 60’l› y›llardan sonra kö-ye ayak basan ilk ‘beyaz’ benim. Köyde birokul/yetimhanede drama dersleri verece¤im.Ö¤rencilerim heyecanl› ve ürkek. Bense etra-f›mdaki her fleyin yeni ve egzotik olmas›n›nverdi¤i coflkudan yerimde bile duram›yorum.Elektri¤in ve suyun olmad›¤›, neredeyse ku-ruldu¤u günden beri hiçbir de¤iflim geçirme-mifl, basitli¤in ve sadeli¤in hakimiyetindekiküçük bir köydeyim. Merak ediyor ve ediliyo-rum; keflfediyor ve ediliyorum. Her fleyi enbafltan ö¤rendi¤im duygusu zihnimi ince birtül gibi sar›p sarmal›yor. Bir ülke nas›l tan›n›r?Nas›l anlars›n›z o ülkeye gitti¤inizi, o ülkeyedoydu¤unuzu? Rehber kitaplarda ‘mutlakayap›lmas› gereken’leri aksatmadan yerine ge-tirmek midir o ülkeyi, ruhunu derinlemesinekavramak? Bir dostunuzun önerdi¤i restoran-da, balland›ra balland›ra anlatt›¤› o yöreye öz-gü ‘spesialite’yi tatmak m›d›r? Yoksa her türlü

1

243 5

Uganda bayra¤›Ülke 1962 y›l›nda Birleflik Krall›k’tanayr›l›p ba¤›ms›zl›¤›n› elde etti¤inde kullan›lmaya bafllayan Uganda bayra¤›,siyah, sar› ve k›rm›z› renklerden meydana geliyor. Bu renklerden siyah,Afrikal›lar› sembolize ederken sar›Afrika’n›n güneflini, k›rm›z› iseAfrikal›lar›n aras›ndaki kardefllik ba¤›n›simgeliyor. Ortas›ndaki telli turna ise ‹ngiliz hakimiyeti alt›ndayken Ugandaaskerlerinin rozetinin üzerinde oluflu vehassas do¤as›na duyulan hayranl›knedeniyle bayra¤›n tam ortas›na yerlefltirilmifl.

1 Masaka’da bir kafede derindüflüncelere dalm›fl Ugandal› kad›n2 Nil’in akmaya bafllad›¤› yerdekiBujagali flelaleleri3 Uganda’da bolca tüketilen ‘matooke’adl› yeme¤in ana maddesi yeflil muzlar›tafl›yan Ugandal› çocuklar4 Uganda’n›n bayra¤›nda resmi bulunantelli turna5 Drama dersinden sonra ö¤rencilerimiçin yemek vakti!

Voyager 91

Kozmopolit baflkent KampalaAfrika’n›n ‹ncisi’nden ayr›lmadan önceki son dura¤›mbaflkent Kampala. Tahmin edemeyece¤im kadar‘sofistike’ ve çeflitlili¤in hakim oldu¤u bu flehrin kesintisiz akan enerjisi, k›sa bir süre sonra, sakinli¤e iyiden iyiye al›flm›fl olan beni ele geçiriyor. Üzerinde‘taksi’ yazan yanyana park edilmifl onlarca dolmufl biryanda, flehiriçi ulafl›m›nda dolmufltan bile s›k kullan›lan‘boda boda’ isimli motorsikletler di¤er yanda...Kalabal›k, flehrin birbirine kar›flan sesleri ve kokular›nahiç ald›r›fl etmeden hayat›n› normal seyrindesürdürüyor. Al›flverifllerini yap›yor, gitmeleri gerekenyerlere u¤ruyor, gündelik kofluflturman›n içinde birflekilde yaflama dahil oluyorlar. Baflkentte Afrikal›larkadar Asya kökenliler de göze çarp›yor. Bu daKampala’n›n kozmopolit yap›s›n›n bir göstergesi...Modern binalar flehrin çeflitli yerlerinde boy gösteriyorlar. Kampalal›lar’›n piknik yapmay› sevdi¤i ve çimlerinde mutlaka bir ‘Marabu’ kuflunun yem arad›¤› genifl parklar do¤u Afrika’n›n bu sempatik baflkentini yaflan›labilir hale getirmifl.

gölü olan ‘Victoria’, Kenya ve Tanzanya ile be-raber Uganda’n›n da s›n›rlar› içerisinde. Birbaflka rekortmen, dünyan›n en uzun nehri Nilise iflte tam da burada do¤uyor, geniflliyor ve‘kara k›ta’n›n ona ihtiyac› oldu¤unu bilirmiflgibi tüm cömertli¤iyle sunuyor kendisini, sü-zülüyor baflka topraklara. M›s›r, Sudan ve da-ha niceleri... Sonunda Akdeniz’in o engin vetuzlu mavili¤ine uzan›yor sere serpe. ‹flte buefsanevi nehrin bafllang›ç noktas›na Jinja ad›veriliyor. Jinja’n›n hemen 8 km d›fl›nda, ‘Buja-gali fielaleleri’ beliriyor. ‘Adrenalin’ ve ‘macera’tutkunlar› Uganda’ya ayak basar basmaz der-hal burada al›yorlar solu¤u. ‹nan›lmaz bir kuflçeflitlili¤ine sahip ‘Bujagali’de kula¤a çal›nantek fley flelalelerin huzur veren sesi. Ekstremsporlardan rafting, kayak, da¤ bisikleti ve‘bungy jumping’i tam da Nil’in do¤du¤u yer-de deneme flans›na eriflenler, daha henüz ora-dayken bir sonraki seyahatin planlar›n› kur-maya bafll›yorlar.

Her fley do¤alortam›ndaAda havas› soluyaca¤›m geldi¤i vakit, solu¤uVictoria gölündeki Buggala adas›nda al›yo-rum. Buggala, gölün kuzeybat› k›sm›nda, 84farkl› adan›n oluflturdu¤u Ssese Adalar›’n›niçinde en büyük olan›. Buggala, Afrika’n›n or-tas›nda unutulmufl, unutuldu¤u için de nemutlu ki, üzerinde çok az yap›laflman›n oldu-¤u ‘egzotik’ bir ada. Göz alabildi¤ine uzananbembeyaz kumlu plajlar›nda uzun yürüyüflleryap›yor, Victoria’dan esen hafif rüzgarla titre-flen palmiye yapraklar› izleyerek tatl› s›cak Af-rika hayallerine dal›yorum. Hayat›n ritmi ya-vafll›yor flimdi. Aceleye hiç mi hiç mahal yok.

Can›m istedi¤inde yürüyüfle ç›kabilece¤imadan›n gür tropik ormanlar›nda gönlümcedolafl›yorum. Derken sevimli maymunlar beli-riyor karfl›mda. Onlara bu kadar yak›n olmakiçimi ürpertiyor; bir yandan da inan›lmaz birmutluluk duyuyorum. Sa¤›m solum, önümarkam her yan›m hiç bilmedi¤im türden kufl-larla dolu. Hiçbiri de kapal› kutular içinde de-¤iller. Tam olmalar› gereken yerde özgürcekanat ç›rp›yorlar. Deyim yerine gelsin diye de-¤il, tam manas›yla hürler ve bunun için do¤a-dan baflka bir fleye flükretmeleri gerekmiyor.

Biyolojik çeflitlilik Bölgenin bakir ya¤mur ormanlar›, vahfli yafla-m›n en yaban›l türlerini koynunda bar›nd›r›-yor, onlara kol kanat geriyor. Bir tekinin bilek›l›na zarar gelmesine izin yok! Dünya üzerin-de say›lar› sadece birkaç bin kalm›fl da¤ goril-lerinin yar›s›ndan fazlas›n›n memleketi Ugan-da. ‘Kibale Milli Park›’, ‘Budongo Orman›’ ve‘Queen Elizabeth Milli Park›’, flempanzeleridünya gözüyle görmek isteyen beni kesinliklehayal k›r›kl›¤›na u¤ratm›yor. Hipopotam vetimsahlar içinse do¤ruca ‘Murchison fielaleleriMilli Park›’n›n yolunu tutuyorum. fiimdiyekadarki en heyecan verici ‘vahfli yaflam dene-yimi’mi yaflad›¤›m bu park günler boyu ak-l›mdan ç›km›yor. Bana gelince... Hem böylebir ülkede iki ay zaman geçirmifl olman›n ver-di¤i mutluluk, hem de ziyaretimin sonuna ge-liyor olman›n getirdi¤i iç buruklu¤uyla ayr›l›-yorum ‘favori’ ülkemden. Akl›mda minikUgandal›lar’›n hikayeleri, elimde yine onlar ta-raf›ndan çizilmifl yüzlerce resim... Evet evet,karar›m kesin! En k›sa zamanda Uganda’yageri dönece¤im.

71 24

3

5 6

Spi fielaleriUganda’n›n en etkileyici flelalelerinigörmek istiyorsan›z Mbale’deki Sipiflelalalerini asla es geçmeyin. Yeniyap›lan yollar sayesine ulafl›m›n›n iyicekolaylaflt›¤› flelaleler, Mbale’nin 55 kilometre kuzeyinde yer al›yor.Arkas›nda kalan Elgon da¤› veUganda’n›n do¤u ve kuzey yönündekiovalar›n›n harika manzaras›n› daflelalelerle birlikte gözlerinizin önüneseren bu büyüleyici yerde, rehbereflli¤inde ya da kendi bafl›n›za do¤ayürüyüfllerine ç›kabilirsiniz.

1 Bir makak maymunu.2 Mbale yak›nlar›ndaki Sipi flelaleleri.3 Kampala’n›n her daim kalabal›k.sokaklar›ndaki kofluflturmacal› bir ö¤le vakti.4 Kisiita Köyü’ndeki ö¤rencilerimdenbiri.5 Bujagali flelaleleri k›y›s›nda gösteri yapan bir engelli.6 Ssesse Adalar›ndan Viktorya Gölümanzaras›.7 Geleneksel barakalar›yla yemyeflil bir Uganda köyü.

90 Voyager