Prawo własności w ekonomii austriackiej

KASE grudzień 2008Szymon Chrupczalski

Własność – wybrane zagadnienia

I. Ludzie działanie (logika działania społecznego) i prawo własności

II. Rodzaje dóbr, mit dóbr i własności publicznej

III. Efekty zewnętrzne, przykład ochrony środowiska

IV. Podatki i redystrybucja

I. Ludzkie działanie a prawo własności

Logika prawa (prawo)

Logika wyboru (ekonomia)

Dobrobyt i pokojowe współdziałanie

(własność prywatna)

Rzadkość(czas, przestrzeń, środki

działania)

Tworzenie dobrobytu

Rozwiązywanie konfliktów

Istota własności

• Własność na wyspie Robinsona Crusoe

• Relacja interpersonalna

• Własność jako podstawa bezkonfliktowej współpracy

Istota własności cd.

• Samoposiadanie

• Skutki zaprzeczenia samoposiadania:

• Nadludzie i podludzie

• Kolektywizm partycypacyjny

Powstanie własności

Trzy możliwości wytworzenia własności:• Pierwotne zawłaszczenie (np. zasady common law i

argumentacja a contrario)• Praca• Dobrowolna wymiana

Wedle tych zasad własność zawsze zwiększa dobrobyt

Wątpliwości R. Nozicka:• Astronauta lądujący na Marsie• Wylanie puszki soku pomidorowego do morza

Własność, prawo własności, przepisy o własności

• Ekonomia: całkowite władanie zastosowaniami, w których może być użyte dane dobro.

• Prawo: społeczna relacja istniejąca ze względu na więź łączącą właściciela z rzeczą (szerokie prawne rozumienie).

Kodyfikacje (np. polski kodeks cywilny) nie zawierają definicji własności.

Legislacja = thesis, wynalazek cywilizowanego człowieka. Prawo = nomos, porządek kształtujący się spontanicznie wskutek ludzkiego działania.

Austriacy: prawo własności nie może chronić wartości rzeczy.

Podział dóbr według głównego nurtu prawa

II. Rodzaje dóbr i własność

Wyłączenie z konsumpcji

Brak wyłączenia z konsumpcji

Konkurencja w konsumpcji

Dobra prywatne (np. jedzenie, ubranie, mieszkanie)

Dobra wspólne (środowisko naturalne)

Brak konkurencji w konsumpcji

Dobra klubowe (np. instytucje kultury)

Dobra publiczne (np. wojsko, policja)

Wątpliwości:•Jaka forma własności powinna przysługiwać tym dobrom?•Czy istnieje dychotomia (dikhotomos – rozłączone części) dóbr?

Historyczne przykłady dóbr

•Linie kolejowe•Drogi i ulice•Edukacja•Usługi pocztowe•Ochrona zdrowia•Pomoc dla ubogich i chorych•Ochrona przeciwpożarowa•Bezpieczeństwo•Transport•Latarnie morskie – przykład podawany przez R. Coase’a (szkoła Chicago)

Dobra publiczne, dostarczane kiedyś prywatnie:

Dobra publiczne

Zachowania strategiczne:• Efekt gapowicza

(Postulaty powszechnego opodatkowania na cele publiczne)• Efekt samotnika (holdout)

(Postulaty monopolu publicznego, wywłaszczeń, nacjonalizacji)

Arystoteles w „Polityce”: „To, co jest wspólną własnością bardzo wielu, jest najmniej otoczone staraniem. Ludzie bowiem zwykli troszczyć się przede wszystkim o swoją własność, mniej zaś o wspólną lub też o tyle tylko, o ile dotyczy ona któregoś z nich. Prócz innych względów gra tu rolę i ta okoliczność, iż zaniedbanie przychodzi im łatwiej, gdy mogą przypuścić, że inni o daną rzecz się troszczą (...).”

Mit dóbr publicznych

Konkurencja w konsumpcji• Istnieje zawsze – dobro bez konkurencji to ogólny warunek

działania• Konkurencja w konsumpcji różni się tylko kryterium ilościowym

Marginalny koszt a pasażerowie na gapę wg. Austriaków:

•Włączenie gapowiczów nigdy nie wynosi marginalnie zero, skoro przedsiębiorcy nie dostarczają dóbr nieograniczonej ilości osób.•Koszty są zawsze subiektywne.•Drive-in theatre – przykład wyłączenia z konsumpcji podawany przez W. Blocka.

Mit dóbr publicznych cd.

• W. Block – dlaczego szczepionka na dyfteryt jest dobrem publicznym, a skarpetki dobrem prywatnym?

• Dostarczanie dóbr przez podmioty publiczne wiąże się z dylematem centralnego planisty; z definicji nie jest możliwe „właściwe” zaspokojenie potrzeb ani zmierzenie poziomu zaspokojenia („dwaplusdobrzyzm”).

Prawdziwa natura dóbr publicznych:„Nawet pozornie tak prywatne sprawy, jak wnętrze mojego apartamentu lub kolor mojej bielizny mogą stać się dobrami publicznymi, jeśli tylko ktoś zacznie się o nie troszczyć.”

III. Efekty zewnętrzne

Negatywne efekty (koszty) zewnętrzne: •Arthur Pigou – podatek tak wysoki, aby koszty zewnętrzne zrównały się z korzyściami z działalności gospodarczej. •Ronald Coase – Zawsze i tylko wtedy, gdy koszty transakcyjne wynoszą

zero, efektywna alokacja prawa własności danego dobra nastąpi niezależnie do tego, komu to prawo było początkowo przyznane przez przepis lub orzeczenie sądowe.

Poprzez odszkodowania „społeczny” koszt jest zminimalizowany a „społeczna” produkcja zawsze na tym samym poziomie, niezależnie od przyznanych praw. •Austriacy – naruszenie prawa własności to agresja. Ofiara może domagać się zaprzestania agresji i internalizacji kosztów zewnętrznych.

H. H. Hoppe – teoremat Coase’a jest niemoralny, dopuszcza np. gwałcenie jeśli społeczny koszt niegwałcenia będzie zminimalizowany

Efekty zewnętrzne – zanieczyszczenie środowiska

•Czy Robinson Crusoe może „zanieczyszczać” swoją wyspę?

Przykład modyfikacji środowiska i efektów zewnętrznych:

Zanieczyszczenie środowiska – preferencja czasowa

•Gdzie obecnie powstają „zanieczyszczenia”?

•G. Hardin – „Tragedy of the commons” (1968r, 1974r)

IV. Opodatkowanie

„Podatek stanowi tę część produktu narodowego, która z rąk obywateli przechodzi do rąk rządu dla zaspokojenia konsumpcji publicznych. Bez względu na to, pod jaką nazwą występuje (…) jest to przywłaszczenie, w dosłownym znaczeniu.”

H. H. Hoppe: „Nałożenie podatku na własność lub dochód stanowi takie samo naruszenie prawa własności i prawa osoby wytwarzającej dochód jak kradzież. W obu przypadkach zasób dóbr właściciela-producenta zostaje uszczuplony wbrew jego woli i bez jego zgody”.

Opodatkowanie jest redukcją dochodu (własności), jaki jednostka spodziewała się uzyskać z pierwotnego zawłaszczenia, produkcji albo wymiany

Skutki opodatkowania - redystrybucja

Dwa sposoby osiągania zysku wg. F. Oppenheimera: •ekonomiczny •polityczny

Następstwa redystrybucji:•Grupa ludzi utrzymujących się ze środków publicznych•Beneficjenci interwencjonizmu•Biurokraci•Przymusowi naśladowcy rynku

Niemożliwość systemu podatkowego w komunizmie:•Aby opodatkowanie (przymusowy transfer określonych dóbr) spełniało swój cel, za przedmiot może mieć tylko i wyłącznie dobra o określonej wartości(!), które nie zostały jeszcze skonsumowane.

Skutki opodatkowania –preferencja czasowa

Opodatkowanie z jednej strony promuje pracę i ekonomiczne użycie zasobów podnosząc krańcową użyteczność opodatkowanych dóbr (efekt dochodowy)

Z drugiej strony zachęca do konsumpcji i wybierania czasu wolnego kosztem pracy (efekt substytucyjny)

•Czy opodatkowanie może być neutralne? Paradoks wywłaszczenia/hiperinflacji. •Zmiana preferencji czasowej.•Opodatkowanie jako regres cywilizacyjny.•Opodatkowanie a przewag komparatywna (D. Ricardo).

Pracuj!

Odpoczywaj!

Skutki opodatkowania – przedmiot podatku

•„Przerzucanie” ciężaru podatkowego.• Paradoks schizofrenika. • Dobra pierwszej potrzeby i dobra luksusowe.• Błąd post hoc ergo propter hoc.

•„Gdy biurokrata wydaje we własnym imieniu sto groszy więcej, to oznacza że podatnik wydaje we własnym imieniu sto groszy mniej. Lecz wydatki publiczne są widoczne, ponieważ zostały dokonane, podczas gdy wydatki podatnika nie są widoczne, ponieważ – niestety! – zostało mu to zabronione.”

• Problem marnotrawstwa

Wydatki publiczne

„Jeżeli historia jest w ogóle w stanie cokolwiek w tej materii udowodnić, to chyba tylko to, że nigdzie i nigdy nie istniał lud, który bez własności prywatnej wydźwignąłby się ponad stan najbardziej dręczącej nędzy i dzikości ledwie odróżnialnej od egzystencji zwierzęcej.”