kashmir

1

ø±\T‘·Tqï |üP\‘√≥

ø±oàs¡TqT ø±bÕ&ÉTø=+<ë+

qej·TT>∑uÛ≤s¡‹ Á|ü#·Ts¡D\T

uÛ≤>∑ q>∑sY

dü+ø£\q+

&Üˆˆ e&ç¶ $»j·TkÕs¡~∏

kashmir layout f.p65 10/20/2010, 9:06 PM1

2



Á|ü<∏äeT eTTÁ<äD

l $ø£è‹ HêeT dü+e‘·‡s¡

ÄX«j·TT» bÂ]íeT 22.10.2010

nø£åsê\ ≈£Ls¡TŒ

C≤>∑è‹ Á>±|òæø‡

3`4`228/4/1, *+>∑+|ü*¢

ø±N>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é 27

040`27562625

eTTÁ<äD

Äø£è‹ Ä|òtôdŸ Á|æ+≥sY‡

∫ø£ÿ&É|ü*¢, ôV’≤<äsêu≤<é

bò Hé 27664525

Á|ü‘·T\≈£î

kÕVæ≤‘·´ìπø‘·Hé

3`4`852, ãs¡ÿ‘Y|ü⁄s¡,

ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 027.

040`27563236

kÕVæ≤‘·´ìπø‘·Hé

@\÷s¡Ts√&ÉT¶, >∑es¡ïs¡Tù|≥,

$»j·Tyê&É 520002

<ä÷s¡yêDÏ ` 0866`6667421

yÓ\: 6/`

ø±oàs¡+ Hê ‘·*¢ qT<äTÏ dæ+<ä÷s¡+ e+Ï

bÕ≥\T, ø£+&É À ø£+&Ésê ø±oàs¡÷.... e+Ï ^‘ê\T

nHø£+>± ‘·s¡‘·sê\T>± bÕ&ÉTø=+≥THêï+. Äùd‘·T

Væ≤e÷#·\+ nì m+‘· düVü≤»+>± |ü\Tÿ‘êyÓ÷

ªø£oàs¡TqT+&ç ø£Hê´≈£îe÷]es¡≈£îμ n+≥÷ n+‘

düVü≤»+>± |ü\T≈£î‘ê+.

n‹ ÁbÕNqø±\+ qT+&ç #Ó|üŒã&ÉT‘·Tqï 56

»q|ü<ë\ C≤_‘ê n+>∑,e+>∑, ø£[+>∑, ø±oàs¡,

ø±+uÛÀ».... n+≥÷ kÕ–b˛‘·T+~. ø±ãÏº, ø£oàs¡T

uÛ≤s¡‘·<X+˝À n+‘·sê“¤>∑+ nH dü‘· + $wüj·T+˝À

eTq πø dü+<Vü≤eT÷ Ò<äT.

n≥Te+Ï n+<ë\ ø±oàs¡+ H&ÉT Ä≈£î|ü#·Ã

eT+≥˝À¢ ∫≈£îÿø=+~. uÛ≤s¡‘·e÷‘· eTDÏøÏØ≥+ #Ó<ä]

b˛‘·Tqï<ë nH ∫+‘· n+<ä]˙ |”&çk Ô+~.

C≤rj·T‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q eTÚ*ø£yÓTÆq

ne>±Vü≤q Òìyês¡T, >±*yê≥Tq b˛jT neø±X

yê<äT\T eTq≈£î bÕ\≈£î\T>± \_Ûdü÷Ô ñ+&É≥+ ˇø£

düeTdü ø±>±, Á|ü‹ ∫qï düeTdü >∑T]+∫ >∑+≥\

‘·s¡ã&ç #·]Ã+# MT&çj·÷ ` Ç+‘·Ï ÁbÕD

düe÷qyÓTÆq düeTdü ≈£î ‘·–q+‘· ÁbÕ<Ûëq´$Te«≥+

Ò<äT. Ä ø±s¡D≤q Á|ü»\ <äèwæºøÏ sêe\dæq mH√ï

n+XÊ\T eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛‘·Tqï$.

Ä À≥T rπsÃ Á|üj·T‘·ï+>± qej·TT>∑ uÛ≤s¡‹

á ∫qï |ü⁄düÔø±ìï MT eTT+<äT≈£î ‘ÓdüTÔqï~. MT

Ä<äs¡D \_Û+#·>∑\<äì, Á|ü»\ <äèwæºì á ø°\ø£

düeTdü yÓ’|ü⁄ kÕ]+|üCÒj·T≥+˝À e÷ ø£èwæ |òü*+#·

>∑\<äì Ä•düTÔHêï+.

eTq$

` Á|üø±X≈£î\T


3

»eT÷à`ø£oàsY düeTdü \qT ne>∑‘·+ #düTø√<ä\∫q yê¬se¬s’Hê, 5 Òø£ 10 dü+e‘·‡sê\

|ü]D≤e÷\qT n<Ûä j·Tq+#ùdÔ, n~ @ e÷Á‘·+ dü]b˛<äT. <XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≤ìøÏ eTT+<äT

qT+&ç, n+fÒ ÄHêÏ nK+&ÉuÛ≤s¡‘·+ Ä+π>¢j·TT\ bÕ\q˝À ÁeT>∑TZ‘·Tqï|üŒÏqT+&ç nHø£ yÓT*ø£\T

‹]–, mHÓïH√ï eTT&ÉT\T _–dæ »Ï\yÓTÆq |ü]D≤e÷\qT <ì˙ $&ç∫ô|≥º≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô>±

|ü]o*+#·e\dæ ñ+~. n|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·yT ø=+‘· ø=+‘·>± ne>±Vü≤q≈£î n+<äT‘·T+~.

Á|ü|ü+#·<XÊ\˝À #ê˝≤ <XÊ\≈£î ÒìB, uÛ≤s¡‘·<X+˝Àì ÄHêÏ #·|üŒHêïs¡T (56) sêC≤´

\˝À ãVüQXÊ $T–*q @ sêC≤´ìø° ÒìB, ø£oàsêìøÏ e÷Á‘·yT ñqïB Á>∑+<∏äs¡÷|ü+˝À ñqï

#·]Á‘·. Ä Á>∑+<∏ä+ ù|s¡T sê»‘·s¡+–DÏ. <ëìì Áyêdæq e´øÏÔ ù|s¡T ø£\ΩDT&ÉT. ‘·q≈£î |üPs¡«+

J$+∫q |ü+&ç‘·T\T ‘êeTT $qï$, ø£qï$ Á>∑+<∏ë\˝À Áyêdæ ô|Ïºb˛>±, <ëq|üÁ‘ê\T, XÊdüHê\T

yÓTT<ä …’q ÁbÕe÷DÏø£ Ä<Ûësê\ düVü‰j·T+‘√ #s¡Ãe\dæq yêdüÔ yê\qT #s¡TÃ‘·÷, |ü]Vü≤]+#·e\dæq

nyêdüÔyê\qT ‘=\–dü÷Ô n‹XjÓ÷≈£îÔ\qT, eÁø°ø£s¡D\qT dü]CÒdü÷Ô ø£\ΩDT&ÉT ≈£L]Ãq #·]Á‘· Á>∑+<∏ä+

sê»‘·s¡+–DÏ. (The Sanskrit book which comes nearest to the European notion of aregular history is the Rajatarangini of Kalhana, a metrical chronicle of Kashmir, written

in the twelfth century ) nì Äø‡|òüsY¶ dü÷º&Ó+Ÿ‡ Væ≤düºØ Ä|òt Ç+&çj·÷˝À [email protected]æà‘Y Á|üø£Ï+#ê&ÉT.

Áø°.X.12e X‘êã›+˝À ø£\ΩDT&ÉT #Û·+<√ã<ä∆+>± Áyêdæq sê»‘·s¡+–DÏ #·]Á‘· n+fÒ j·T÷s√|æj·Tq¢

ø£\Œq≈£î <ä>∑Zs¡>± ñ+& dü+düÿè‘· Á>∑+<∏äeTì ô|’ Ä+>∑¢ yêø±´ìøÏ ns¡ú+.

#·]Á‘·ø£+~q yÓTT<äÏ ø£oàs¡ <X|ü⁄ sêE >√q+<äT&ÉT. n‘·&ÉT eTVü‰ uÛ≤s¡‘·+˝Àì eT>∑<ÛäsêE

»sêdü+<ÛäTìøÏ düeTø±*≈£î&ÉT. ã\sêeTTì #‹˝À Vü≤‘·T&Ó’Hê&ÉT. ‘·s¡Tyê‘· n‘·ì ≈£îe÷s¡T&ÉT

<ëyÓ÷<äs¡T&ÉT sêC…’, dæ+<ÛäTqB rsêq »]–q |òüTs¡D˝À lø£èwüßíì#‹˝À Vü≤‘·T&Ó’Hê&ÉT. n|üŒÏøÏ

>∑s¡“¤e‹jÓÆTq n‘·ì uÛ≤s¡ j·TXÀe‹ sê»´uÛ≤s¡+ eVæ≤+∫+~. ø=ìï HÓ\\≈£î ÄyÓT eT>∑_&É¶qT

Á|üdü$+#·>±, Ä |üdæ>∑T&ÉT¶≈£î >√q+<äT&ÉT nì ‘ê‘·>±] ù|s¡T ô|Ïº 12e s√EH |ü≤º_Ûùwø£+

#ùdXÊs¡T. Ä ‘·sê«‘· @&Ü~øÏ eTVü‰uÛ≤s¡‘· j·TT<ä∆+ »]–+~.



1. #ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä +


4

uÛ≤s¡‘· j·TT<ä∆+ eTT–dæq 62 dü+e‘·‡sê\≈£î n+fÒ Áø°.|üP. 3076 qT+&ç ø±oàsêã›+

>∑Dq ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. HêÏ qT+&ç HÏes¡≈£î ø£oàs¡T |ü+#ê+>±\˝À á dü+e‘·‡sêìï ù|s=ÿ+

≥THêïs¡T. ¬s+&Ée >√q+<äTì ‘·sê«‘· >∑<Ó›HÓøÏÿq 35eT+~ sêE\T y<ä<Ûäsêàìï ~Ûø£ÿ]+∫ ø£s¡àÁuÛÑwüßº

…’q+<äTq yê] #·]Á‘·qT mes¡÷ Áyêdæô|≥º Ò<ä≥. 40e bÕ\≈£îì qT+&ç 47e bÕ\≈£îì es¡≈£î

>∑\ sêE\ #·]Á‘·qT |ü<äà$TVæ≤s¡T&ÉT ÁyêXÊ&ÉT. 48e sêE nXÀ≈£î&ÉT(eTÚs¡ e+X+). Äj·Tq

≈£îe÷s¡T&ÉT »˝Ö≈£î&ÉT. ¬s+&Ée <ëyÓ÷<äs¡T&ÉT (50esêE) ‘·s¡Tyê‘· VüQwüÿ, Ewüÿ, ø£ìwüßÿ\H

eTT>∑TZs¡T ≈£îcÕD k˛<äs¡T\T ø±oàsYqT ¬ø’edü+ #düTø=ì ñeTà&ç>± ø=+‘·ø±\+ bÕ*+∫q ‘·s¡Tyê‘·

yê]ì »sTT+∫ >√q+<äe+o≈£î&Ó’q n_ÛeTqT´&ÉT 52e sêE>± >∑<Ó› HÓø±ÿ&ÉT. 53e sêE eT÷&Ée

>√q+<äT&ÉT. n|üŒÏ qT+&ç Áø°.X.12e X‘êã›+ es¡≈£î ø±oàsYqT @*q sê»e+X Áø£eT+ (|üÏºø£

#·÷&É+&ç |ü⁄≥ 32.) Ç˝≤ ñ+~.

düπs, n|üŒÏ ø£<∏ä\˙ï #Ó|ü⁄Œø√e≥+ ÁbÕs¡+_ÛùdÔ, Ç|üŒÏ ø£<∏ä q&Ée<äT. ø±˙, ø£ dü+>±

ns¡ú+ #dæø√e\dæq n+XÊ\T ø=ìï ñHêïsTT. dæ]dü+|ü<ä \‘√ ‘·T\‘·÷π> düT+<äs¡q>∑s¡+>± lq>∑sYqT

ì]à+∫q nXÀ≈£î&ÉT (Áø°.|üP.15e X‘êã›+), Ä~ X+ø£s¡TìøÏ Ä\j·÷ìï, eT¬sH√ï <yê\j·÷\qT,

nÁ>∑Vü‰sê\qT ì]à+∫q >√bÕ~‘·T´&ÉT (Áø°.|üP.4e X‘êã›+), dü«j·T+>± ø£$|ü+&ç‘·T …’q

edüTq+<äqT&ÉT (Áø°.|üP.6e X‘êã›+) s¡D≤~‘·T´&ÉT (Áø°.|üP.2e X‘êã›+) ‘·÷s¡TŒq Ïu…Ÿ qT+&ç

|ü•Ãe÷q ÇsêHé, ≥Øÿ\es¡≈£L ø£oàs¡ sêC≤´ìï $düÔ]+|üCÒdæq \*‘ê ~‘·T´&ÉT (Áø°.X.8e X‘êã›+),

mH√ï ø±\Te\T Á‘·$«+∫q ne+‹es¡à(Áø°.X.9eX‘êã›+), eTVü≤eTà<é >∑»˙ ø±oàsYô|’øÏ <ä+&Ó‹Ôq

¬s+&ÉT dü+<äsê“¤\˝Àq÷ ∫‘·TÔ>± z&ç+∫q sêC≤ dü+Á>±eTsêCŸ e+Ï eT+∫sêE\TqïfÒ¢, Á≈£Ls¡T\T,

<äTsêàs¡TZ\T nsTTq |ü]bÕ\≈£î\÷ Òø£b˛ Ò<äT. yês¡+<ä]˝ÀøÏ ø£]ƒq Vü≤è<äj·TT&ÉT $TVæ≤s¡≈£î\T&ÉT.

>√q+<äe+o≈£î&Ó’q Ç‘·&ÉT Áø°.|üP.634 qT+&ç 704 es¡≈£î bÕ\q kÕ–+#ê&ÉT.

zkÕ] Ç‘·&ÉT düôd’q´+>± ø=+&É<ës¡T\˝À edüTÔ+fÒ, z @qT>∑T ø±\TC≤] ø=+&ÉMT<äqT+&ç

<=]¢+~. ÁbÕDuÛÑj·T+‘√ n~ #dæq |ò”T+ø±s¡+ á‘·ìøÏ MqT\ $+<äT>± ‘√∫+<ä≥. Ä eTè‘·T´

eTTK+˝À ÄsêÔsêyêìï eT∞fl eT∞fl $ì Äq+~+#ê\ì ãT~∆|ü⁄Ïº Á|ü‹s√p ˇø£ sêÁ‹yfi ì]›wüº

düeTj·÷ìøÏ ˇø£ @qT>∑TqT ˝Àj·T˝ÀøÏ <=]¢+#ê\ì Ä»„ C≤Ø#dæ ø=ìï HÓ\\bÕ≥T neT\T

#sTT+#ê&É≥. ˇø£s√E ‘·q uÛ≤s¡ <Ûä]+∫q ø£+#·Tø£+ MT<ä düúHêÁ>±\ e<ä› eTqTwü bÕ<ä+ Äø±s¡+˝À

eTTÁ~+∫q≥T¢>± ø£ì|æ+∫+~. Ä $wüj·T+ Äsêrj·T>±, Ä e÷~] ø£+#·Tø±\T dæ+Vü≤fi<X+˝À

‘·j·÷s¡e⁄‘·Tqïeì, yêÏô|’ ‘·q bÕ<ä ∫Vü‰ï\T ñ+&$<Ûä+>± dæ+Vü≤fi<X|ü⁄ sêE Ä<•+#ê&Éì

‘Ó*j·Te∫Ã+~. n+‘, @ e÷Á‘·+ eTT+<äTyÓqTø£\T Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü <ë]bı&É>∑THê uÛÑj·T;Û‘êeVü≤

yê‘êes¡D+ düèwæºdü÷Ô dæ+Vü≤fi<X+ MT<ä≈£î <ä+&Éj·÷Á‘· »]|æ dæ+Vü≤fi sêEqT #êe>=Ïºq+‘·

|üì#dæ, ∫‘·TÔ>± z&ç+∫, ø£åe÷|üD ø√s¡Tø=Hes¡≈£î e~*ô|≥º Ò<äT. á $X‚cÕ\˙ï $X«Hê<∏ä

dü‘· Hêsêj·TD>±s¡T $TVæ≤s¡≈£î\T&ÉT ù|s¡T‘√ ‘Ó\T>∑T˝À qe\>± Áyêdæô|≤ºs¡T.

Hê\T>∑Tqïs¡ y\ @fifl ôV’≤+<äesêE\ #·]Á‘· À ø£]ƒq Vü≤è<äj·TeTT, Á≈£Ls¡‘·«eT÷, sêø£ådü

\ø£åD≤\÷ ñqï bÕ\≈£î&ÉT $TVæ≤s¡≈£î\T&ÉT ˇø£ÿ&. ø±˙, nq+‘·s¡ø±\+˝À ø£oàsY À bÕ\q kÕ–+∫q


5

$<o Á|üuÛÑTe⁄˝À¢ ÁyfiflMT<ä …øÏÿ+#·<ä–q dü»®qT\Tb˛>± $T–*qyês¡+‘ê eTTwüÿs¡T Ò. yês¡T kÕ–+∫q

<äTwüÿè‘ê´\T H√Ï‘√ #Ó|ü⁄Œø=HM ø±e⁄. |ü⁄düÔø±˝À¢ Áyêdæø=HM ø±e⁄. ø±ì yêÏ>∑T]+∫ dü÷ú\+>±HÓ’Hê

‘Ó*dæø=+fÒ ‘·|üŒ áHêÏ »eT÷à`ø£oàsY Á|ü»\ u≤<Ûä\T, Ä+<√fiq\T eTq≈£î ns¡ú+ø±e⁄.

nqsêúìøÏ <ë]rdæq W<ës¡ +

$T–*q uÛ≤s¡‘·<X+˝Àe …H ø£oàsY Àq÷ bÕ\≈£î\ n‹ eT+∫‘·qyT eTq Á|ü»\|ü≥¢

nqs¡ú<ëj·Tø£yÓTÆ+~. ÄÁXsTT+∫q yê]øÏ ˙&É #·÷|æ+#·≥+, Xs¡DTø√]qyê]øÏ nuÛÑj·T$Te«≥+

eTq ñ<ës¡ Á|üuÛÑTe⁄\≈£î n\yê≥T. 14e X‘êã›+ yÓTT<äÀ¢ ø£oàs¡T sêC≤´ìï @*q düVü≤<e⁄&ÉT

‘·q Xs¡DTC§∫Ãq Ç<ä›s¡T |üs¡<o\≈£î n˝≤ ÄÁXj·T$T∫Ã, C≤^s¡T¢ ≈£L&Ü ø£≥ºu…≤º&ÉT. ‘êqT

bÕ\Tb˛dæ b˛wæ+∫q á Xs¡D≤s¡Tú Ò eTT+<äTeTT+<äT ø£oàØ Væ≤+<äTe⁄\+<äs¡÷ Xs¡D≤s¡Tú\jT´ <äTs¡Z‹øÏ

e÷s¡ZyTs¡Œs¡TkÕÔs¡ì Äj·Tq Væ≤+#· Òø£b˛j·÷&ÉT. e\dü e∫Ãq Ä Ç<ä›s¡T eTTwüÿs¡T˝À¢ ˇø£&ç

ù|s¡T ¬s+#·q ` Ïu…Ÿ sê»e+o≈£î&ÉT. ¬s+&√yê&ÉT cÕMTsY. n‘·&ç~ Ä|òüÈìkÕÔHé.

Áø°.X.1320˝À #Ó+|òæTCŸU≤Hé e+o≈£î&Ó’q E©Œ¤ø±<äsYU≤Hé &Óu…’“y\ ôd’q´+‘√ ‘·T]ÿkÕÔHé qT+&ç

<ä+&Éj·÷Á‘· #j·T>±, n‘·ì <ÛëÏøÏ ì\« Òø£ düVü≤<e⁄&ÉT |ü ≤j·TqyÓTÆHê&ÉT. sê»´+ nsê#·ø£+

ø±≈£î+&Ü ñ+&+<äT≈£î n‘·&ç eT+Á‹ sêeT#·+Á<äT&ÉT >∑<Ó›HÓøÏÿ kÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D≈£î

j·T‹ïdü÷Ô ñ+&É>±, n|üŒÏes¡≈£î ø£|ü≥ sê»uÛÑøÏÔ ø£qãs¡∫q ¬s+#·q ø=‘·Ô sêEqT K÷˙#dæ

dæ+Vü‰düq+ ÄÁø£$T+#ê&ÉT. n+‘ø±<äT, Ä sêE sêeT#·+Á<äTì ≈£îe÷¬sÔ ø√≥sêDÏì $yêVü≤e÷&Ü&ÉT.

sêDÏdü\Vü‰ô|’, ÄHê&ÉT $<oj·TT\‘√ #‘·T\T ø£\T|ü⁄‘·Tqï uÖ<ë∆ìï e~*, düHê‘·q <Ûäsêàìï

d”«ø£]+#ê\ì j·T‹ï+#ê&ÉT. ø±˙ eT‘ê+‘·Øø£s¡D\ n\yê≥T Òì ø£oàØ Áu≤Vü≤àDT\T BìøÏ

nuÛÑ +‘·s¡+ #ÓbÕŒs¡T. <ë+‘√ ø√bÕyX+‘√ n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ& ø=~›ø=~›>± yê´|æÔ ÀøÏ edüTÔqï ÇkÕ¢+

eT‘êìï |ü⁄#·TÃø=ì ¬s+#·q eTVü‰sêE düT˝≤ÔHé düÁ<äTB›Hé>± ù|s¡T e÷s¡TÃø=Hêï&ÉT.

n˝≤ yÓTT<ä …’+~ ø£oàs√¢ ÇkÕ¢+ bÕ\q. ¬s+#·qqT ÇkÕ¢+˝À ø£\T|ü⁄ø=qï~ yÓTT<ä\Tø=ì,

n‘·ì<ë«sê sêC≤´~Ûø±sêìï <äT]«ìjÓ÷>∑+ #dü÷Ô ãT ŸãT ŸcÕ nH eTVü≤eTàBj·T >∑Ts¡Te⁄

Væ≤+<äTe⁄\qT j·TeTj·÷‘·q\T ô|≤º&ÉT. ÇkÕ¢+qT d”«ø£]+#·ìyê]ì yÓ+≤&ç y≤&Ü&ÉT. Ä

>∑Ts¡Te⁄>±] e÷s¡Z<äs¡Ùq+˝À, Áø=‘·Ô>± eT‘·+ e÷s¡TÃø=qï düÁ<äTB›Hé dü«j·T+>± e+<ä ≤~ Væ≤+<ä÷

Ä\j·÷\qT, uÖ<ë∆sêe÷\qT <Ûä«+dü+#dæ, ø£ $˙ ms¡T>∑ì Ø‹˝À eT‘·$<«cÕìï #·$#·÷|æ+∫

ø£oàØ˝À¢ uÛÑjÓ÷‘êŒ‘·+ ø£*–+#ê&ÉT.

ø£oàsY bÕ*≥ yÓTT<äÏ ÇkÕ¢$Tø f…Ás¡]düºsTTq düÁ<äTB›Hé >∑<Ó›HÓøÏÿq eT÷&fiflπø eTs¡DÏ+#ê&ÉT.

düVü≤<e⁄ì ‘·eTTà&Ó’q ñ<äj·Tq<e⁄&ÉT sê»<ä+&É+ #õøÏÿ+#·Tø=Hêï&ÉT. sê»ø°j·T+>± ã\|ü&É≥+

ø√dü+ düÁ<äTB›Hé uÛ≤s¡ (sêeT#·+Á<äTì ≈£îe÷¬sÔ) ø√≥sêDÏì ô|[fl #düTø=Hêï&ÉT. |ü~ùV≤Hfiófl

|ü]bÕ*+#ê&ÉT. Ç+‘·≈£îeTT+<äT ù|s=ÿqï Xs¡D≤s¡Tú\˝À ¬s+&Éeyê&Ó’q cÕMTsY Ç‘·ì ÁbÕ|üø£+ bı+~,

eT+Á‹–Ø #· ≤sTT+#ê&ÉT. Áø°.X.1338˝À ñ<äj·Tq<e⁄&ÉT #·ìb˛>± ø√≥sêDÏøÏ |ü≥º+ ø£≥ºuÀ‘·Tqï

düeTj·T+˝À yÓ÷dü+#dæ ‘êqT #êe⁄ Áã‘·T≈£î\ eT<Ûä ñqï≥T¢>± sêDÏøÏ yês¡Ô|ü+|æ+∫, ‘·qqT


6

|üsêeT]Ù+#· e∫Ãq Á|ü<ÛëqeT+Á‹ì, Ç‘·s¡ sêCÀ<√´>∑T\qT sêÁ‹øÏ sêÁ‹ #·+|æ+∫ sê»eT≈£î≥+

>∑T+Eø=Hêï&ÉT cÕMTsY. düT˝≤ÔHé wü+wüßB›Hé>± ‘·qqT ‘êqT Á|üø£Ï+#·Tø=Hêï&ÉT. ñ<äj·TqT&ç kÕúq+˝À

‘êqT dæ+Vü‰düq+ n~Ûwæº+∫q≥T¢>±H, n‘·ì uÛ≤s¡ ø√≥sêDÏ Vü≤è<äj·Tdæ+Vü‰düHêìï ÄÁø£$T+#·T

ø√yê\qTø=ì, ø√≥sêDÏì ìs¡“+~Û+∫ ªìU≤μ #düTø=Hêï&ÉT. |üXóã˝≤ìøÏ ‘·\e+∫q sêDÏ yÓTT<äÏ

sêÁ‘ ø£‹Ô‘√ bı&ÉT#·Tø=ì ª˙‘√ ô|[fløÏ ÇB Hê n+^ø±s¡+μ nì HÓ‘·TÔÏ eT&ÉT>∑T˝À ≈£L*b˛sTT+~.

‘·q XØs¡+ô|’ cÕMTsY #sTT |ü&É j·T Ò<äT. sêDÏ $wüj·T+˝À ‘êqT dü«j·T+>± $|òü\yÓTÆHê, á

|ü<∏äø±ìï ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\ô|’q wü+wüßB∆Hé $düÔè‘·+>± Á|üjÓ÷–+#ê&ÉT. Væ≤+<ä÷ Ád”Ô\≈£î eTTdæ¢+\‘√

eT‘ê+‘·s¡ $yêVü‰\qT ô|<ä› m‘·TÔq »]|æ+#ê&ÉT.

ì‘· ø£è‘· yÓTÆq <ës¡TD Væ≤+kÕø±+&É

düÁ<äTB›Hé ˝≤π>, wü+wüßB›Hé ≈£L&Ü eT÷&fiflπø >√Ø˝À #sê&ÉT. ô|<ä› ø=&ÉT≈£î sêC…’q @&Ü~

‹s¡≈£îÿ+&ÜH ∫qïø=&ÉT≈£î nqïqT ¬>+Ïydæ >∑<Ó›HÓø±ÿ&ÉT. n‘·ì eTs¡D≤q+‘·s¡+ n‘·ì ≈£îe÷s¡T&ÉT

cÕñB›Hé |ü>±Z\T #‘·ãÏº e+<ä ≤~ <yê\j·÷\qT H\eT≥º+ #XÊ&ÉT. cÕñB›Hé eTs¡D≤q+‘·s¡+

n‘·ì ‘·eTTà&ÉT ≈£î‘·TãTB›Hé á <äTsêàsêZ\qT ø=qkÕ–+#ê&ÉT. Ç‘·ì |ü<äVü‰s¡T dü+e‘·‡sê\ bÕ\q˝À

düj·T´<é Ä© VüQ+<ë˙ nH eT‘√Hêà~ |üs¡ yø£åD˝À ã\e+‘·+ eT‘·+ e÷]Œ&ÉT\T ndü+U≤´ø£+>±

»]>±sTT. ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\ yÓT&ÉMT<ä ø£‹Ôô|Ïº eT‘·+ e÷s¡‘êsê, #·kÕÔsê? nì n&çπ>yês¡T.

e÷s¡‘êq+fÒ ÁbÕD+ <äπøÿ~. e÷s¡ø£b˛‘ ‘·\‘Óπ>~. n˝≤ ‘Ó–q ‘·\\≈£î …ø£ÿ ÒH Ò<äT. <äTdüTÔ\T,

n\+ø£s¡D kÕeTÁ–, dæ+Vü‰düqeTT, >ös¡eeTsê´<ä\T, sê»uÛÑeq+ MT<ä C…+&Ü ` Çe˙ï ÇkÕ¢MT

|ü<ä∆‹˝ÀøÏ e÷s¡TŒ#Ó+<ësTT. Ä ‘·sê«‘· bÕ\q #|üÏºq dæøÏ+<äsY (1389`1413) ≈£L&Ü düj·T´<é

VüQ+<ë˙øÏ $<Ûj·TT&. Væ≤+<ä÷ <yê\j·÷\qT ≈£L\>=≥º≥+ Á|üuÛÑT‘·«+ ì‘· ø£è‘ê´\˝À ˇø£f…Æ+~.

Bì¬ø’ Á|ü‘´ø£+>± Á|üuÛÑT‘·«$uÛ≤>∑+ ˇø£Ï @s¡Œ]#ês¡T. e÷sêÔ+&é À \*‘ê~‘·T´&ÉT ì]à+∫q Á|üdæ~∆

#Ó+~q dü÷s¡ <yê\j·÷ìï ≈£L\Ã≥+ ‘·eTe\¢ ø±ø£b˛jTdü]øÏ, n&É$ qT+&ç ô|<ä›ô|<ä› <äT+>∑\qT

‘Ó∫Ã, >∑T&çì+&Ü ù|]Ã ì|üŒ+Ï+#ês¡≥. Ä ø± Ò<äT+>∑\ y&çøÏ ø=ìï s√E\≈£î $Á>∑Vü‰\÷, ø£≥º&Ü\÷

|ü>∑T\Tu≤sêø£ |ü\T>∑T\T, düT‘·TÔ\T ñ|üjÓ÷–+∫ ≈£L*ÃyXÊs¡≥. |üsêk˛Œ¤sY, ne+‹|ü⁄s¡, ‘êbÕsY

‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á|üdæ<ä∆ <yê\j·÷\qT ≈£L&Ü Ç< |ü<ä∆‹˝À ≈£L˝≤Ãs¡ì |ü]¸j·THé #ê]Á‘·ø£

|üÁ‘ê˝À¢ düŒwüº+>± ù|s=ÿqã&ç+~.

qè‘· dü+^‘ê\qT, •\Œø£fiqT, yê<ë´\q÷ dæøÏ+<äsY ìùw~Û+#ê&ÉT. qT<äT≥u§≥Tº ô|≥Tºø√

sê<äì XÊdæ+#ê&ÉT. ÇkÕ¢+qT d”«ø£]+#·ì Væ≤+<äTe⁄\ô|’ »õj·÷ |üqTï yXÊ&ÉT. (nqï eÁkÕÔ\T

düeT≈£Ls¡Ã&ÜìøÏ e´ekÕj·T+˝Àq÷, |ü]ÁXeT\˝Àq÷ ìcÕí‘·T …’q Væ≤+<äTe⁄\qT Áã‘·ø£ j·Tø£

‘·|üŒ<äT. ø±ãÏº j·TTe≈£î\qT, eT<Ûä ej·TdüTÿ\qT #·+|æydæHê, eè<äT∆\qT e÷Á‘·+ »õj·÷ |üqTï

ø£fÒº wüs¡‘·Tô|’ Áã‘·ø£ì∫Ã yê] e÷s¡Z<äs¡Ùq+˝À u≤ìdü\T>± ñqï ‘·s¡TD ej·TdüTÿ\ #‘· Äj·÷

eè‘·TÔ\qT ø=qkÕ–+|üCÒùdyês¡T. »õj·÷ |üqTï #Ó*¢+#yês¡T |üqTï edü÷\T #j·T&ÜìøÏ e#Ã

n~Ûø±s¡T\T ‹fÒº ‹≥¢≈£î |ü …¢‘·TÔe÷≥ m<äTsê&É≈£î+&Ü, yÓ÷Vü≤+MT<ä ñ$TàHê ‘·T&ÉT#·Tø√≈£î+&Ü,


7

dü«Vü≤kÕÔ\‘√ |üqTï #Ó*¢+#ê*. n+fÒ, n_Ûe÷Hêìï #·+|ü⁄ø=qïyês¡T e÷Á‘·yT J$+#·&ÜìøÏ, »õj·÷

|üqTï ø£≥º&ÜìøÏ ns¡TΩ\qï e÷≥) Væ≤+<äTe⁄\T @ $<ÛäyÓTÆq yêVü≤q+ (>∑Ti≤¿ìï≈£L&Ü) mø£ÿ&ÜìøÏ>±ì

ã+>±s¡+ <Ûä]+#·&ÜìøÏ>±ì ns¡TΩ\Tø±s¡T. eTTdü ≤àHé eT‘·+|ü⁄#·TÃø√ì Áu≤Vü≤àDT\ yÓT&É Àì

j·TCÀ„|üM‘ê*ï dæøÏ+<äsY ã\e+‘·+>± ˇø£s√E Á‘Ó+∫ydæ, yê≥ìï+Ï ‘·÷ø£+yùdÔ n$ @&ÉT

eTDT>∑T\T ãs¡Te⁄ ‘·÷>±j·T+fÒ, m+‘·eT+~ì <Ûäs¡àÁuÛÑwüß*ï #ùdes¡≈£î n‘·ì ÄyX+ kÕ–+<√

Væ≤+#·Tø√e#·TÃ. ÇkÕ¢+ d”«ø£]+#·≥+ Ò<ë eTs¡D≤ìï e]+#·≥+ Ò<ë ø±oàs¡TqT e<ä*ô|Ïº

b˛e≥+ ` @<√ ˇø£Ï m+#·Tø√yê\ì ô|’øÏ #Ó|æŒHê, ø±oàs¡TqT e~*b˛e≥+ düT\uÛÑ+ ø±<äT.

y≤&yê] qT+&ç ‘·|æŒ+#·Tø=q&ÜìøÏ yÓTT<äÏ ¬s+&ç+Ï ÀqT+& m+#·Tø√e\dæ e#Ã~

e+<fifl eTTdæ¢+bÕ\q˝À

dæøÏ+<äsY ≈£îe÷s¡T&ÉT Ä©cÕ <äTsêàs¡Z+˝À ‘·+Á&çì $T+∫q yê&ÉT. eT‘·+ e÷s¡ì

Væ≤+<äTe⁄\qT y≤&É+˝À $\ø£åD Á|üC≤„e+‘·T&ÉT. 1320˝À eTTdæ¢+ bÕ\q ÁbÕs¡+uÛÑeTjT´HêÏøÏ

ns¡<ÛäsêàìøÏ |ü≥Tº >=eTà>±, dü+düÿè‘· kÕs¡dü«‘êìøÏ, uÛ≤s¡rj·Tø£fi\≈£î yÓ’~ø£$<ä \≈£L Ä≥|ü≥Tº>±

q+<äH√<ë´q+>± uÛ≤dæ*¢q ø£oàsY Væ≤+<ä÷ ø£$ |ü+&ç‘· ≈£î≥T+u≤\‘√ dü+düÿè‘· $<ë«+düT\‘√

ø£fiø£fi˝≤&ÉT‘·÷ ñ+&+~. 1413˝À yÓTT<ä …’q Ä©cÕ bÕ\q @&fió¢ eTT–ùddü]øÏ ø±oàsY À $T–*q

|ü+&ç‘· ≈£î≥T+u≤\T πøe\+ |ü<äø=+&ÉT e÷Á‘·yT.

1420˝À Ä©cÕ eTs¡D≤q+‘·s¡+ n‘·ì ‘·eTTà&ÉT u≤<ë¸ C…’qT \;›Hé >∑<Ó›HÓø±ÿ&ÉT. Ç‘·ì

bÕ\q˝À Á|ü»\T |æ]|”\TÃø=Hêï, u≤<ë¸ C…’qT\;›Hé eTs¡D≤q+‘·s¡+ >∑<Ó›HÓøÏÿq ôV’≤<äsYcÕ ‘ê‘·>±]

yês¡dü‘·«+ |ü⁄DÏøÏ|ü⁄#·TÃø=ì eTs¡\ <yê\j·÷\qT ≈£L\>=Ïº+#ê&ÉT. Ä ‘·sê«‘· e∫Ãq yê]B

Ç<es¡Tdü. 1489˝À düT˝≤ÔHé nsTTq |òü‘cÕ ˇø£ÿ& 24 y\eT+~ ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\qT yÓT&ÉMT<ä

ø£‹Ôô|Ïº ÇkÕ¢+˝ÀøÏ ã\e+‘·+>± e÷]Ã+#ês¡T. ‘êqT ≈£L*Ãq ø±[ø±\j·T+˝ÀøÏ Á|üy•+∫q

HsêìøÏ eT+&ç|ü&ç, ø£ì|æ+∫q ø±oàØ |ü+&ç‘·T\+<ä]ø° eTT≈£îÿ #Óe⁄\÷ ø√ùdj·TeTì Ä»„ C≤Ø

#XÊ&ÉT. >∑‘· +‘·s¡+ Òø£ ÇkÕ¢+ eT‘·+ |ü⁄#·TÃø=Hêï, <Ûäs¡à+MT<ä eTeTø±s¡+ #·+|ü⁄ø√ Òø£ y<ä

eT+Á‘ê\qT ˝À˝Àq >=DT>∑T‘·Tqï HsêìøÏ 800 eT+~ì 16e X‘êã›+ ∫e]q eT÷kÕ ¬ssTTHê

nH eT+Á‹ kÕeT÷Væ≤ø£+>± ‘·\\T q]øÏ+#ê&ÉT.

16e X‘êã›+ ∫e] dü+e‘·‡sê\˝À j·T÷düT|òt cÕ bÕ\q˝À $dæ–b˛sTTq düT˙ï

eTTdæ¢+eTT\ ‘·s¡|òü⁄q, ø±oàØ |ü+&ç‘·T\ ‘·s¡|òü⁄q Á|ü‹ì~Û ãè+<ë\T nø£“s¡TqT dü+<ä]Ù+∫ yÓTTs¡u…≥Tº

ø=Hêïs¡T. n|ü &ÉT MTsYU≤dæ+ Hêj·Tø£‘ê«q ôd’ìø£<äfi≤\qT |ü+|æ ø±oàs¡TqT nø£“s¡T ‘·q

kÕÁe÷»´+˝À ø£*|æydüTø=Hêïs¡T.

yÓTT|òüT˝≤sT÷ bÕ<äTcÕ\ @\Tã&ç À

nø£“s¡T, »Vü≤+^s¡T, cÕ»Vü‰Hé\T eT‘· düVü≤q+ bÕÏ+∫q ø±s¡D+>± ø=+‘· Á|üXÊ+‘·+>±H

>∑&ç∫+~, ø£oàs¡T˝À ‘√≥\T, düs¡düT‡\T, s¡Vü≤<ës¡T\T n_Ûeè~∆>±+#êsTT. j·÷Á‹≈£î\ dü+K´


8

ô|]–+~. nsTT‘ >∑‘·+˝À ø£oàs¡TqT dü+<ä]Ù+#·&ÜìøÏ e#Ãyês¡T ‘·eTqT y~Û+# Á|üXï\≈£î

düe÷<ÛëHê\T yÓ‘·Tø=ÿH C≤„q‘·èwüí‘√ uÛÑøÏÔÁX<ä∆\‘√ e#Ãyês¡T. yês¡T ø±oàs¡TqT uÛÑ÷‘·\+ MT<ä

<e˝Àø£+>± uÛ≤$+#yês¡T. yÓTT>∑ ≤sT÷\ bÕ\q˝À kÕ~Û+∫q n_Ûeè~∆|òü*‘·+>± ø±oàs¡T

$H√<ä|üsê´≥≈£î\ πø+Á<ä+>± e÷]+~. uÛÑøÏÔÁX<ä∆\kÕúq+˝À düTK dü+‘√cÕ\T $+<äT$H√<ë\qT

>∑T]+∫q Ä˝À#·q\T #√≥T#dæ ø=HêïsTT.

Ws¡+>∑CÒãT &Ûç©¢ >∑<Ó›HÓøÏÿq ‘·sê«‘· |ü]dæú‘·T\T eT∞¢ e÷sêsTT. <Xyê´|üÔ+>± <yê\j·÷\qT

≈£L*Ãyj·T&ÜìøÏ Ä»„\T C≤Ønj·÷´sTT. eT‘·+e÷]Œ&ç >∑T]+∫ y~Û+|ü⁄\T n~Ûø£yÓTÆHêsTT. á

dæú‹˝À |ü+&ç‘Y ø£èbÕsêjYT Hêj·Tø£‘·«+˝À 500 eT+~ ø±oàØ |ü+&ç‘·T\T dæ≈£îÿ\ ‘=$Tà<äe

>∑Ts¡TyÓ’q ‘>¥ãVü≤<ä÷sYqT <ä]Ù+#ês¡T. ‘·eTu≤<Ûä\T yÓTTs¡ô|≥Tº ø=Hêïs¡T. ª>∑s¡T‘>¥ ãVü≤<ä÷sYqT

ÇkÕ¢+˝ÀøÏ e÷]Ã‘ ‘êeT÷ eT‘·+ e÷s¡T‘êμeTì Ws¡+>∑CÒãT≈£î #Ó|üŒ+&çμ nì #Ó|æŒ |ü+|æyXÊ&ÉT

>∑Ts¡T ‘>¥ãVü≤<ä÷sY. Ä dü+<X+ n+<äTø=qï Ws¡+>∑CÒãT Äq+<ëìøÏ ne<ÛäT\T Òe⁄. ˇø£ÿe´øÏÔì

eT‘·+ e÷]Ã‘#ê\T, <XeT+‘ê, Á|ü»\+‘ê eT‘·+e÷] b˛‘ês¡T. eT‘·+ e÷]Œ&ç j·T‘êï\qT

ì*|æyj·T e\dæ+~>± ø±oàs¡T sê»Á|ü‹ì~Ûì Ä<•+#ê&ÉT. ‘>¥ãVü≤<ä÷sYqT &Ûç©¢øÏ |æ*|æ+#ê&ÉT.

‘·qqT ˇ‹Ô&ç #dæq Ws¡+>∑CÒãT≈£î >∑Ts¡T ‘>¥ãVü≤<ä÷sY Ç˝≤ düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT. ªªyTeTT

Væ≤+<ä÷<Ûäsêàìï nqTdü]+#yês¡+. e÷≈£î m+‘√ Á|”‹bÕÁ‘·yÓTÆq Væ≤+<ä÷<Ûäsêàìï e~*ô|≥º+.

Væ≤+<ä÷<Ûäs¡à+ ÇVü≤|üsê\˝À ÁX‚j·TdüT‡qT ≈£LπsÃ~. @ Ç‘·s¡ eT‘·eT÷ BìøÏ kÕÏsê<äT. kÕ«s¡ú|üs¡T\T,

n$y≈£î\T, ˙#·T\T nsTTqyês¡T e÷Á‘·yT á <Ûäsêàìï e<äT\Tø=+≤s¡T. n˝≤+Ïyês¡T |ü&Ésêì

bÕ≥T¢ bÕ&É‘ês¡T. n˝≤+Ï yê]øÏ j·TeT<Ûäs¡àsêE $~Û+# •ø£å\T #ê\e⁄. $C≤„qe+‘·T&ÉqT, $yø£

e+‘·T&ÉqT nsTTq HqT Væ≤+<ä÷<Ûäsêàìï e<ä\qT. e÷ <Ûäsêàìï s¡øÏå+#·T ø√yê\H e÷ Äø±+ø£å.

ìã<ä∆‘· ‹s¡T>∑T Òì$μ. Ws¡+>∑CÒãT˝À Áø√<Ûä+ ô|\T¢_øÏ+~. sê»düuÛÑ Àì ø±J n<XÊqTkÕs¡+>±

‘>¥ ãVü≤<ä÷sY düVü≤#·s¡T\˝À yÓTT<äÏyê&Ó’q uÛ≤sTT<äj·÷fiŸqT dü\dü\eT]π> ˙fi¢ À |ü&Éydæ #·+bÕs¡T.

¬s+&Ée düVü≤#·s¡T&ÉT uÛ≤sTTdü‹<ëdt≈£î <ä÷~|üs¡T|ü⁄qT ø£≥ºu…Ïº ì|üŒ+Ï+#ês¡T. eT÷&Ée düVü≤#·s¡T&ÉT

eT‹<ëdtqT s¡+|ü+‘√ ì\Te⁄>± ô|’qT+&ç ÁøÏ+<äes¡≈£L ¬s+&ÉT>± ø√XÊs¡T. ∫e]øÏ >∑Ts¡T ‘>¥ ãVü≤<ä÷sY

ø£+sƒêìï ‘Ó>∑yXÊs¡T.

Ç~ Væ≤+<ä÷ düe÷»+˝À, dæ≈£îÿ nqT#·s¡ ãè+<ä+˝À rÁeyÓTÆq Á|ü‹ÁøÏj·TqT, Äø±+ø£å\qT

s¡–*+∫+~. •yêJ, #Û·Á‘·kÕ Ÿ, >∑Ts¡T >√$+<ädæ+>¥, sêD≤sêCŸdæ+>¥ ‘·~‘·s¡T\ Hêj·Tø£‘ê«q

‹s¡T>∑Tu≤≥T rÁeyÓTÆ, yÓTT|òüT\T kÕÁe÷»´+ $∫Ã¤qïyÓTÆb˛sTT+~. yÓTT>∑\T <äsê“s¡T˝À Á|üeTTK

bÕÁ‘·eVæ≤+∫q eTTVü‰≤U≤Hé nHø£ düsê›sY ‹]– ø±oàs¡T≈£î #s¡Tø=ì n~Ûø±s¡+ #õøÏÿ+#·Tø=Hêï&ÉT.

eTTdæ¢+ j·TTe≈£î\qT ¬s#·Ã>=≤º&ÉT. eTd”<äT\T yê] ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î πø+Á<äkÕúHê …’HêsTT. Væ≤+<äTe⁄\T

eT+∫ <äTdüTÔ\T <Ûä]+#·sê<äì, nXÊ«\ô|’ kÕ«Ø#j·Tsê<äì, ‹\ø£+ <Ûä]+#·sê<äì Ä<XÊ\T C≤Ø

nj·÷´sTT. Væ≤+<äTe⁄\ô|’ »]–q n‘ê´#êsê\≈£î, <äTwüÿè‘ê´\≈£î n+‘ Ò<äT. eT‘·+ e÷]Œ#·&ÉT\≈£î

…ø±ÿ Ò<äT. Væ≤+<äTe⁄\≈£î ÄÁXj·T$T#êÃs¡ì #Ó|æŒ eTTdæ¢+\qT y~Û+#·≥+ yÓTT<ä\Tô|≤º&ÉT. Ç~


9

eTTdæ¢+\˝À ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î <ë]rdæ+~. ˇø£ eTTdæ¢+ düsê›sY eTTVü‰≤U≤Hé ‘·\qT ø£‹Ô‘√

q]øÏyXÊ&ÉT. &Ûç©¢ À ñ+& HêeTe÷Á‘·|ü⁄ yÓTT>∑\TbÕ<äTcÕ me¬se]H√ >∑es¡ïs¡T>± |ü+|ædüTÔ+&yê&ÉT.

n‘·&çì ø£oàs¡T˝À mes¡÷ …ø£ÿCÒùdyês¡T ø±<äT. n˝≤ ø=+‘·ø±\+ nsê#·ø£+ q&ç∫+~.

Ä|üÈHésêE≈£î ÄVü‰«q+

Ä|üÈHékÕÔHé bÕ\≈£î&Ó’q nVü≤à<écÕ nu≤›© ø£oàsY eTTdæ¢+\ ÄVü‰«q+ô|’ <ä+&Ó‹Ôe∫Ã 1752˝À

ø£oàs¡T˝À ‘·q bÕ\q @s¡Œ]#ê&ÉT. n|üŒÏqT+&ç 164 dü+ˆˆ\T ø£oàs¡T Ä|òüÈq¢ bÕ\q˝À ñ+~.

á ø±\+˝À ø£oàØ Væ≤+<äTe⁄\T |üP]Ô>± q*–b˛j·÷s¡T. yê] <Ûäq<ëVü‰ìøÏ ø£oà] Væ≤+<äTe⁄\T

ì\Te Òø£b˛j·÷s¡T. ÄHê&ÉT ø£oàs¡T bÕ\≈£î&ÉT>± ñqï düTuÒ<ësY nãT› ≤¢U≤Hé Çdtÿnu≤“d”

lq>∑sY Àì Væ≤+<ä÷ yê´bÕs¡T\qT+&ç ˇø£ ø√Ï s¡÷bÕj·T\T (ÄHêÏ ø√Ïs¡÷bÕj·T\T ` áHêÏ

mìï y\ ø√≥¢≈£î düe÷qyÓ÷!) edü÷\T#j·÷\ì ìs¡ísTT+∫ neT\T #j·THês¡+_Û+ #ês¡T. @*q

yê]qT+&ç |æ\T|ü⁄q+<äTø=qïyês¡T ‘·eT j·÷e‘·TÔdü+|ü<äqT <Ûës¡y√dæ <ë Ÿdüs¡düT‡˝À |ü&ç #êe\dæ+<.

nHø£eT+~ lq>∑sY $&ç∫ô|Ïº Ç‘·s¡ Á>±e÷\≈£î ‘·s¡*yÓ[flb˛j·÷s¡T. düTuÒ<ësY Væ≤+<äTe⁄\ ÄdüTÔ\qT

dü+|üqï eTVü≤eTàBj·TT\≈£î n$Tàyj·T≥+ yÓTT<ä\Tô|≤º&ÉT. Væ≤+<äTe⁄\ Çfió¢ ‘·>∑\u…≥º≥eT÷,

Væ≤+<ä÷Ád”Ô\qT düTuÒ<ësY n+‘·'|ü⁄sêìøÏ á&ÉTÃ≈£î b˛e≥eT÷ kÕ<Ûës¡DyÓTÆb˛sTT+~. ‘·eTqT‘êeTT

s¡øÏå+#·Tø=q&ÜìøÏ Væ≤+<ä÷Ád”Ô\T Ä‘·àVü≤‘· \≈£î|üÁø£$T+#ês¡T. á $<Ûä+>± ˇø£ÿ@&Ü~˝ÀH ø√≥¢

s¡÷bÕj·T\T ≈£L&Éu…≥Tºø=ì Çwtÿnu≤“d” Ä|üÈìkÕÔHé≈£î yÓ[¢b˛j·÷&ÉT. n‘·ì kÕúq+˝À nãT› ≤¢U≤Hé

ø±ã÷© e#êÃ&ÉT. Ç‘·&ÉT n+‘· >∑Ïºyê&ÉTø±&ÉT. ôd’q´+˝Àì nãT ŸVü≤düHé. düTKJeHé eT\¢ nH

Ç<ä›s¡T ø£*dæ á‘·ì #·+|æyXÊs¡T. düTKJeqeT\¢ n~Ûø±s¡+ #|ü≤º&ÉT.

Ç‘·&ÉT Ä|üÈìkÕÔHébÕ\≈£îì‘√ dü+ã+<Ûë\T Á‘Ó+#·Tø=ì dü«‘·+Á‘·Tì>± Á|üø£Ï+#·Tø=Hêï&ÉT.

Ç‘·DÏí n<äT|ü⁄ #j·T&ÜìøÏ nVü≤à<écÕ nu≤“© ôd’q´düyT‘·+>±e∫Ã z&çb˛j·÷&ÉT. düTKJeqeT\¢

Vü≤j·÷+˝À Væ≤+<äTe⁄\T, eTTdæ¢+\T düTK+>± J$+#ês¡T. Væ≤+<äTe⁄\≈£î yê] uÛÑ÷eTT\T ‹]–

n|üŒ–+#·ã&Ü¶sTT. e´ekÕj·TeTT, yê´bÕs¡eTT eè~∆ bı+<ësTT. nsTT‘ kÕúìø£ eTTdæ¢+\T eT∞¢

ÄVü‰«ì+#·>± nVü≤à<écÕ nu≤›© q÷s¡TB›Hé U≤HéqT |ü+|æ+#ê&ÉT. uÛÑø£ÔeT Ÿ nH n~Ûø±] Á<√Vü≤+#dæq

ø±s¡D+>± düTKJeqeT\¢ z&çb˛j·÷&ÉT. n_ÛeTqT´&ç ≤ ˇø£ÿ&ÉT>± #·T≥TºeTTÏºqyê]‘√ #ê˝≤ùd|ü⁄

j·TT<ä∆+#dæHê ∫e]øÏ düTKJeqeT\¢ u+Bnj·÷´&ÉT. nu≤›©eTT+<äT ì\u…≤ºs¡T. mÁs¡>±ø±*Ãq

ÇqT|ü#·Te«‘√ ø±*Ãø£fiófl bı&ç|æ+#ês¡T. C…’\T˝À |ü&Éydæ ≈£L&ÉT, ˙fiófl Ò≈£î+&Ü #dæ #·+|æyXÊ&ÉT.

eT∞¢ ø±oàs¡Tô|’ n|üÈq¢< ô|‘·Ôq+. Ç˝≤ 500 dü+e‘·‡sê\T>± HêHêu≤<Ûä\T nqTuÛÑ$düTÔqï|üŒÏø°

ø±oàsY Á|ü»\T ÄXqT, $XÊ«kÕìï ø√˝ÀŒ Ò<äT. düTuÒ<ësY>± ñqï ÄõyéTU≤Hé Á|üXÊdüìø£ e´edüú À

ø±oàsY|ü+&ç≥¢≈£L neø±X+ Çe«≥+ nedüs¡eTì Á>∑Væ≤+#ê&ÉT. |ü+&çŸ ;s¡“ Ÿ<ÛäsY, |ü+&çŸ

düTKsêjYT, MTsê®|ü+&çŸ\≈£î kÕúq+ ø£*Œ+#ê&ÉT. nsTT‘ eTTdæ¢+ düsê›s¡T¢ Á|üuÛÑT‘·« <Ûäq

<äT]«ìjÓ÷>∑eTH ndü‘· Äs√|üD\T #dæq ø±s¡D+>±, ;s¡“ Ÿ<ÛäsY ÄdæÔì kÕ«Bq+ #dæø√yê\ì

düTuÒ<ësY Ä<•+#ê&ÉT.


10

;s¡“ Ÿ<ÛäsY ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\ ‘ê´>∑eT÷, kÕVü≤düeT÷

ø±oàs¡T˝À Á|üeTTK |ü+&ç‘·T\+<äs¡÷ düe÷yXyÓTÆ, ‘·eT <XÊìï, <Ûäsêàìï,

<Ûäqe÷qÁbÕD≤\q÷ ø±bÕ&ÉTø√e≥+ ø√dü+ |ü+C≤uŸqT bÕ*+# eTVü‰sêD≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥≈£î

$qï$+#·Tø√yê\ì ìs¡ísTT+#ês¡T. á |üìì s¡Vü≤dü +>± ìs¡«Væ≤+# u≤<Ûä ‘·qT ;s¡“ Ÿ<ÛäsYô|’ ô|≤ºs¡T.

;s¡“ Ÿ<ÛäsY, Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT sêC≤ø±ø n~Ûø±s¡T\ >∑qTï>∑|æŒ |”sY |ü+C≤ Ÿ |üs¡«‘· ÁX‚DT\

ø£qTeT<ëÏ |ü+C≤uŸyÓ’|ü⁄>± |üj·Tì+#ês¡T. ø£qTeTe<ä› yê]øÏ nqïbÕHê\T düeT≈£L]Ãq eTVü≤àBj·T

≈£î≥T+u≤\qT >∑T]Ô+|üCÒdæ düTuÒ<ësY yê]ì düJe+>± <äVü≤q+ #sTT+#ê&ÉT. Ç+&ÉT¢ ‘·>∑\u…Ïº+#ê&ÉT.

‘·+Á&ûø=&ÉT≈£î\T ‘·|æŒ+#·Tø=ì ` s¡+õ‘Ydæ+>¥ düeTøå±ìøÏ yÓfióÔqï+<äTq, yê] ≈£î≥T+ã+˝Àì

Ád”Ô\+<ä]˙ ã+~Û+∫ rdæø=ìsêe\dæ+~>± Ä»„\T C≤Ø#XÊ&ÉT.

nsTT‘ yÓfi‚¢eTT+<äT sê>∑\ |ü]D≤e÷\qT ;s¡“ Ÿ<ÛäsY Væ≤+∫ ñHêï&ÉT. ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T

Á|üe÷<ä+˝À |ü&É‘ês¡ì |üdæ>∑≤º&ÉT. ‘·q uÛ≤s¡ ‘√ Ä $wüj·÷ìï Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. <XuÛÑÁ<ä‘· ø√dü+

‘·eTe+Ï ø=ìï ≈£î≥T+u≤\T ‘ê´>∑+#j·Tø£ ‘·|üŒ<äì, ø£s¡Ôe´ìs¡«Vü≤D˝À ‘êqT yÓqTø±&Éqì ÄyÓT

Vü‰MT sTT∫Ã+~. ‘êqT #êe⁄≈£î yÓs¡eqì, $<oj·TTì Vü≤düÔ+ ‘·q XØsêìï ‘êø£C≤\<äì #Ó|æŒ+~.

;s¡“ Ÿ<ÛäsY u…’\T<] yÓfi‚¢eTT+<äT ‘·q uÛ≤s¡ q÷, ø√&É*ì ‘·q≈£î qeTàø£düTú&Ó’q ø±~dtU≤Hé

>√»yêØ s¡ø£åD˝À ñ+#ê&ÉT. yê]ì ø±~dtU≤Hé Ç+ÏøÏ #]Ãq e´øÏÔ |ü+&çŸ ãkÕ‡sêyéT ø±ø.

;s¡“ Ÿ<ÛäsY ≈£î≥T+u≤ìøÏ düìïVæ≤‘·T&ÉT. düTuÒ<ësY ôd’ì≈£î\ #·÷|ü⁄ ãkÕ‡sêyéTô|’ |ü&ç+~. n‘·&çì

n¬sdüTº#dæ $#ês¡D ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç+&ÉT¢, ‘√≥\T, yêVü≤Hê\T Ç˝≤ mH√ï Á|ü ÀuÛ≤\T #·÷|æ+

#ês¡T. ∫Á‘·Væ≤+dü\T ô|≤ºs¡T. ˇfi¢+‘ê eT+&ÉT‘·Tqï ÇqT|üø£&û¶\‘√ ø±˝≤Ãs¡T. #·s¡àeTqï~ Ò≈£î+&Ü

#XÊs¡T. ø£qT>∑T&ÉT¢ ô|]øÏyXÊs¡T. s√p ysTTs¡÷bÕj·T\T EsêàHê n+≥÷ <√#·T≈£î+≥÷

‘=$Tà~s√E\T Ç˝≤ ø£<∏äq&ç|æ+∫, n|üŒÏø° n‘·&ÉT H√s¡T $|üŒø£b˛e≥+‘√ |ü<äes√Eq eT+&ÉT

‘·Tqï ø£‹Ô‘√ bı≥ºN*Ã #·+|æyXÊs¡T. ãkÕ‡sêyéT ‘·q J$‘êìï ã*sTT∫Ãq rs¡T Ç~.

nsTT‘ eTs√ <äTsêàs¡TZ&ÉT Ç∫Ãq düe÷#ês¡+‘√ düTuÒ<ës¡T ôd’ì≈£î\T ø±~dtU≤Hé Ç+Ïì

#·T≥TºeTT≤ºs¡T. Ä n‘êÔø√&Éfi¢qT s¡øÏå+#· &ÜìøÏ #dæq Á|üj·T‘·ï+˝À ø±~dtU≤Hé ndüTe⁄\T u≤kÕ&ÉT.

n‘êÔø√&É[¢<ä›s¡÷ ôd’ì≈£î\ #‹øÏ ∫ø±ÿs¡T. yê]ì rdæø=ì yÓfióÔ+&É>± n‘·Ô ‘·q yÓT&É À ø£+sƒ¡Vü‰sêìøÏ

ñqï eÁC≤ìï Á$T+–+~. ø√&É\T≈£î n+‘·|üì #ùd neø±X+ ∫ø£ÿ Ò<äT. düTuÒ<ësY ÄJyéTU≤Hé

eTT+<äT ì\u…≥º>±H ;s¡“ Ÿ<ÛäsY uÛ≤s¡ ìs¡“¤j·T+>± |ü*øÏ+~. ø±oàØ |ü+&ç≥¢ô|’ n‘ê´#êsê\T

n+‘·+>±ø£ ‘·|üŒ<äT. MT <äTwüŒ]bÕ\q eTT–j·Tø£ ‘·|üŒ<äT. Hê uÛÑs¡Ô, ≈£îe÷s¡T&ÉT eTVü‰sêC≤

s¡+õ‘Ydæ+>¥ ø=\Te⁄ #s¡Tø=Hêïs¡T ` nì #Ó|ü ‘·÷H ÁbÕD≤\T$&ç∫+~. ‘·q u§+~˝À ÁbÕD+

ñ+&É>± $<oj·TTì #j·T|ü&Éìe«qqï e÷≥ ì\T|ü⁄ø=+~.

;s¡“ Ÿ<ÛäsY ø√&É*øÏ n+‘·Ï uÛ≤>∑ + <äø£ÿ Ò<äT. ÄyÓTqT ˇø£ Ä|üÈHé düTuÒ<ësY<ë«sê ø±ã÷ Ÿ≈£î

‘·s¡*+#ês¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ÄyÓT≈£î <ë|ü⁄]+∫q <äTs¡“¤s¡ J$‘·+ >∑T]+∫ Væ≤+#·Tø√e*dæ+<>±ì,

K∫Ã‘·yÓTÆq düe÷#ês¡+ Ò<äT. ¬s+&ÉT dü+düÿè‘·T\ eT<Ûä ñqï n+‘·sêìï ‘Ó*j·TCÒùd á |òüT≤º\q÷


11

Á|ü‹ bÂs¡T&É÷, Á|ü‹$<ë´Øú ‘·|üŒø£ ‘Ó*dæø√yê*. ø£ ≤´DY düsê›sY ø√&É*ì ne÷à nì dü+uÀ~Û+∫

N¬skÕ¬s\‘√ >ös¡e+>± kÕ>∑q+|æq #Û·Á‘·|ü‹ •yêJ ñ<ëVü≤s¡D á düeTj·T+˝À nÁ|üj·T‘·ï+>±

eTqdüT‡≈£î edüTÔ+~. m+‘· ‘&Ü!

nHø£ Ä≥+ø±\qT m<äTs=ÿì |ü+&çŸ ;s¡“ Ÿ<ÛäsY,Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT sêC≤ø±ø eTT+<äT≈£î

kÕ–b˛sTT, e÷s¡ZeT<Ûä +˝À ø£*dæq yê]ì ≈£\T|ü⁄ ø=+≥÷, »eTTà˝À ñqï sêC≤ >∑T˝≤uŸ dæ+>¥qT

<ä]Ù+#ês¡T. Äj·Tq eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥ <äsê“sY À Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± ñqï sêC≤ <Ûë´q dæ+>¥≈£î

ˇø£ ÒKÁyêdæ Ç#êÃs¡T. ˝≤ôVAs¡T yÓfi¢&ÜìøÏ ø±e\dæq dü<äTbÕj·÷\T düeT≈£LsêÃs¡T. ˝≤ôVAs¡T˝À

yÓTT<ä≥ sêC≤ <Ûë´qdæ+>¥qT, Ä ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥qT <ä]Ù+#ês¡T. ‘·eT düeTdü \qT

$|ü⁄©ø£]+∫ #ÓbÕŒs¡T.

ø±oàs¡T˝À Væ≤+<äT‘ê«ìøÏ, Væ≤+<ä÷ Á|üC≤˙ø±ìøÏ |üÏºq <äTs¡Z‹øÏ Äj·Tq ∫+‹+#ês¡T.

á düeTdü qT j·÷e‘·TÔ<X <äèwæº‘√ #·÷dæq e´øÏÔ Äj·Tq. <Ûäs¡às¡ø£åD≈£î J$‘êìï ‘·èDÁbÕj·T+>±

‘ê´>∑+#dæq ‘>¥ ãVü≤<ä÷sY, >∑Ts¡T>√$+<ädæ+>¥\ ø√e˝Àìyê&ÉT Äj·Tq. düJe+>± düe÷~Û #j·T

ã&ÉT‘·Tqï >∑Ts¡T|ü⁄Á‘·T\T C§sêesYdæ+>¥, |ü‘dæ+>¥\ e<äHê\T, dü«<Ûäs¡à+ e<ä\qT ` |üs¡<Ûäs¡à+ d”«ø£

]+#·qT nì <äè&ÛÉ+>± ì*∫ ‘Ó>∑yj·Tã&çq Vü≤ø° ø£‘YsêjYT •s¡düT‡ Äj·Tq ø£fi¢eTT+<äT yÓT~˝≤sTT.

»s¡T>∑e\dæq ø£s¡Ôyê´ìï >∑T]+∫, <ëìì »]|æ+#·e\dæq Ø‹ >∑T]+∫ #·]Ã+#·Tø=Hêïs¡T.

eTT+<äT≈£î kÕπ> ôd’Hê´\≈£î <ë] #·÷|ü&ÜìøÏ yê]‘√bÕ≥T>± ñ+&Ée\dæ+~>± ;s¡“ Ÿ<ÛäsY≈£î

dü÷∫+#ês¡T eTVü‰sêC≤. wüs¡‘·T\˝À uÛ≤>∑+>± ø±s¡ + HÓs¡yπses¡≈£î ‘·q ≈£îe÷s¡Tì ˝≤ôVAs¡T˝À

ñ+#·&ÜìøÏ ;s¡“ Ÿ<ÛäsY n+^ø£]+#ê&ÉT.

eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥ ôd’q´+ ø£~* edüTÔqï yês¡Ô$ì düTuÒ<ësY nJyéTU≤Hé ø£+|æ+∫

b˛j·÷&ÉT. ‘êqT#dæq bÕbÕ\≈£î u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#· e\dæedüTÔ+<äì uÛÑj·T|ü&çb˛j·÷&ÉT. ‘·q≈£î>∑\

ã+>±s¡+e+Ï $\TyÓ’q ÄdüTÔ\qT, n+‘·'|ü⁄s¡ Ád”Ô\qT eTT+<äT>±H ø±ã÷\T≈£î ‘·s¡*+#ê&ÉT. Ä

‘·sê«‘· ‘·q ‘·eTTà&ÉT »u≤“sYU≤Hé≈£î u≤<Ûä ‘·\ q|üŒ–+∫ ‘êq÷ ø±ã÷ Ÿ≈£î bÕ]b˛j·÷&ÉT.

1819 pHé 20 »eT÷àsêC≤ >∑T˝≤uŸ dæ+>¥, Vü≤]dæ+>¥ q˝≤«, C≤«˝≤dæ+>¥, VüQ≈£î+dæ+>¥,

XÊ´+dæ+>¥e+Ï jÓ÷<ÛëqTjÓ÷<ÛäT\ Hêj·Tø£‘·«+˝À 30 y\ôd’q´+ ø±oàs¡T˝Àj·T˝À Á|üy•+∫+~.

»u≤“sYU≤Hé ø£qã&É≈£î+&Ü bÕ]b˛j·÷&ÉT. eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥ bÕ\q 27 dü+e‘·‡sê\T

kÕ–+~. <yê\j·÷\˝À >∑+≥\T ÁyÓ÷>∑T‘·THêïsTT. B|ü<Ûä÷|üHÓ’y<ë´\T düÁø£eT+>± »s¡T>∑T‘·THêïsTT.

n|üÈìkÕÔHé À≈£L&Ü >√e<Ûä ìùw~Û+|üã&ç+~. n+<äs¡÷ dü+‘√wü+>±, >ös¡e+>± J$+∫q ø±\eT~.

nsTT‘ •~∏\yÓTÆq <yê\j·÷\qìï+Ïì |ü⁄qs¡T<ä∆]+# neø±X+ e÷Á‘·+ @s¡Œ&É Ò<äT.

Ä+π>¢j·TT\ kÕÁe÷»´+˝À uÛ≤>∑+>±

uÛ≤s¡‘·<X+˝À n‘· ~Ûø£ uÛ≤>±\T n|üŒÏøÏ Ä+π>¢j·TT\≈£î Vü≤düÔ>∑‘·yÓTÆHêsTT. 1846˝À

neTè‘·düsY ˇ|üŒ+<ä+ ù|s¡T‘√ dæ≈£îÿ\≈£î ` Á_Ïwüßyê]øÏ »]–q j·TT<ë∆\≈£î Á_°wüßyês¡T 75


12

\ø£å\ s¡÷bÕj·T\T Ä|üsê<ÛäXó\ÿ+ edü÷\T #XÊs¡T. Ä <ÛäHêìï #Ó*¢+∫q sêC≤ >∑T˝≤uŸdæ+>¥qT

ø£oàsYbÕ\≈£îì>± >∑T]Ôdü÷ÔH, Ä u≤<Ûä ‘·\˝À düVü≤ø£]+#·&Üìø£ì ˇø£ Ä+π>¢j·T n~Ûø±s¡ (¬sdæ&Ó+Ÿ)ì

ìj·T$T+#ês¡T. >∑T˝≤uŸdæ+>¥ Vü≤j·÷+˝ÀH »eT÷à ` ø£oàsY ˇø£ ã\yÓTÆq sê»´+>± s¡÷bı+~+~.

C§sêesYdæ+>¥ düVü≤ø±s¡+‘√ \&ÜUŸ ≈£L&Ü Ä sê»´+˝À uÛ≤>∑yÓTÆ+~.

eTVü‰sêC≤ >∑T˝≤uŸdæ+>¥ nq+‘·s¡+ eTVü‰sêD≤ s¡DMsYdæ+>¥ bÕ\q #|ü≤ºs¡T. Äj·Tq

mH√ï dü+düÿè‘· ø£fi≤XÊ\\qT ÁbÕs¡+_Û+|üCÒXÊs¡T. Á>∑+<∏ë\j·÷\qT HÓ\ø=˝≤Œs¡T. <yê\j·÷\

ìsêàD≤ìøÏ ˇø£ Á≥düTºqT @s¡Œ]#ês¡T. áj·Tq Vü≤j·T+˝À |üP+#Y, sêCÖØ õ˝≤¢ À eTTdæ¢+\T>±

J$düTÔqïyês¡T e∫Ã ‘·eTqT eTs¡\ Væ≤+<ä÷<Ûäs¡à+˝ÀøÏ nqTeT‹+#·e\dæ+~>± ø√sês¡T. eTVü‰sêC≤

á $wüj·TyÓTÆ |ü+&ç‘·T\qT dü+Á|ü~+#·>± yês¡T düùd$Tsê n+≥÷ n&ÉT¶ |ü&Ü¶s¡T. eTVü‰sêC≤

ìdü‡Vü‰j·TT&Ó’Hê&ÉT. ÄHê&ÉT Ä düeTdü qT |ü]wüÿ]+#·C≤\ì ìdü‡Vü‰j·T‘· H&ÉT m≥Te+Ï

|ü]D≤e÷\≈£î <ë]rdæ+<√ #·÷dü÷ÔH ñHêï+. nq+‘·s¡+ sêC≤ Á|ü‘ê|tdæ+>¥, Ä ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤

Vü≤]dæ+>¥ »eT÷à ` ø£oàsY bÕ\≈£î …’Hês¡T.

uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘√<ä eT+ eTTeTàs¡+>± »s¡T>∑T‘·Tqï s√E\˝À ‘êeTT |ü]bÕ\Hê

dü+düÿs¡D\≈£î düTeTTK+>±H ñHêïeT+≥÷ Á_°wüß Á|üuÛÑT‘·«+ \+&ÉHé À >∑T+Á&Éì ã\¢ düe÷yX+

@sêŒ≥T #dæ+~. 1931˝À »]–q á düe÷ yXÊìøÏ eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ dü+kÕúHêBÛXó\ eT+&É*

Á|ü‹ì~Û>± Vü‰»¬s’Hês¡T. It is the first occasion when the Indian princes have come todiscuss the political future of India with the representative of the British Governmentand the British India. As Indians, We want our mother land to enjoy a place of honour

and eaquality in the British union. nì Äj·Tq ‘·q n_ÛÁbÕj·÷ìï Á|üø£Ï+#·≥+‘√, ˇø£

dü+kÕúHêBÛXó&ÉT ãVæ≤s¡+>∑+>± <XÊìø£+‘·Ïø° kÕ«‘·+Á‘· + ø√s¡T‘·÷ e÷≤¢&É≥+‘√ Á_°wüß Á|üuÛÑT‘·«+

n~]|ü&ç+~. eTT+<äTeTT+<äT á‘·ìqT+&ç eT]ìï düeTdü \T m<äTs=ÿqe\dæ sêe#·Ãì, ø±ãÏº

n‘·&çì >∑Ïº>± n<äT|ü⁄#j·÷\ì ˇø£ ìs¡íj·÷ìøÏ e∫Ã+~.

>∑Ts¡T‘˚>¥ãVü≤<ä÷sY eTVü‰sêD≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥


13

ªªuÛ≤s¡rj·TT\eTT>± e÷ e÷‘·èuÛÑ÷$T Á_Ïwüß j·T÷ìj·THé À >ös¡eeTT düe÷q‘· >∑*Zq

kÕúq+ bı+<ë\ì ø√s¡Tø=+≥THêïμμeTì dü+kÕúHê BÛXó\ Á|ü‹ì~Û>± eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>∑T sö+&é

fÒ_ Ÿ düe÷yX+˝À (1931˝À) Á|üø£Ï+#·≥+‘√, yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ]>± ˇø£dü+kÕúHêBÛXó&ÉT uÛ≤s¡‘·

<X+˝À Á_°wüßÁ|üuÛÑT‘·«+ W∫‘ê´ìï Á|ü•ï+∫q≥T¢, uÛ≤s¡‘·<X kÕ«‘·+Á‘ê´ìï >∑T]+∫q Á|üXï Òe

HÓ‹Ôq≥T¢ nsTT+~. Á_Ïwüß Á|üuÛÑT‘·«+ ñ*øÏÿ|ü&ç+~. áj·Tq uÛ≤s¡‘·<X+˝À ‘·eT Ä≥\qT

kÕ>∑ìe«&Éì Á>∑Væ≤+#·Tø=+~. ø±ãÏº á‘·ì sê»´+˝ÀH Ç‘·ìøÏ b˛°>± eTs√e´øÏÔ‘ê«ìï eTT+<äT≈£î

rdæø=ìsêyê\ì ìs¡ísTT+#·Tø=+~. eTVü≤eTàBj·T düe÷»+˝À eTVü‰sêC≤|ü≥¢ uÛÑøÏÔuÛ≤eq ‘=\–+∫

e´‹πsø£‘· ìsêàD+#j·T≥+, sê»ø°j·T+>± eTVü‰sêC≤qT düyê\T#dæ ‘·\H=|æŒ düèwæº+#·≥+ yê]

eTTUÀ´<›X+.

n˝≤ yÓ<äø£>±, <=]øÏq e´øÏÔ ùwø eTVü≤à<é nãT› ≤¢. ùwø nãT› ≤¢ Ä©|òüTsY eTTdæ¢+

j·T÷ìe]‡° qT+&ç m+.mdt.dæ.|ü≤º |ü⁄#·TÃø=ì e∫Ã lq>∑sY Àì Á|üuÛÑT‘·« ñqï‘·bÕsƒ¡XÊ\˝À

$C≤„qXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì>± ìj·T$T‘·T&Ó’Hê&ÉT. n$˙‹ #·s¡ \≈£î>±qT n‘·&çì ñ<√´>∑+qT+&ç

‘=\–+#ês¡T. ‘êqT Ä©|òüTsYqT+&ç ‘Ó#·TÃø=qï eT‘√Hêà<ëìøÏ, ‘·qqT ñ<√´>∑+qT+&ç ‘=\–+∫q

eTVü‰sêC≤|ü≥¢ e´‹πsø£uÛ≤eq ‘√&ÉsTT+~. eTVü≤àBj·T j·TTe≈£î\qT b˛>∑T#dæø=ì eTVü‰sêC≤≈£î

e´‹πsø£+>± yê]ì ¬s#·Ã>=≥º≥+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.

eTVü≤àBj·TT\≈£î Á|üuÛÑT‘√«<√´>±\˝À K∫Ã‘·yÓTÆq πø≤sTT+|ü⁄\T ñ+&Ü\ì, Á|üXÊdüìø£

e´edüú À yê]øÏ ô|<ä›|”≥ yj·÷\ì, eT‘·|üs¡+>± |üP]Ô kÕ«‘·+Á‘· + Çyê«\ì ø√s¡T‘·÷ n+<√fiq

ÒeBXÊ&ÉT. eTd”<äT˝À¢ Á|ü»\qT ¬s#·Ã>=fÒº ñ|üHê´kÕ\T #j·T≥+ yÓTT<ä\Tô|≤º&ÉT. Ä s√E˝À¢

ø±oàs¡TqT dü+<ä]Ù+#· e∫Ãq ˇø£ j·T÷s√|æj·THé j·÷Á‹≈£îì‘√ bÕ≥T nãT› Ÿ ø£BsY nH e+≥

eTìwæ ≈£L&Ü e#êÃ&ÉT. n‘·&ÉT ≈£L&Ü á ñ<ä eT+˝À #] b˛sTT 1931 pHé 21q Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ

e´‹πsø£+>± ˇø£ ñ|üHê´dü+ <ä+#XÊ&ÉT. n‘·ìì n¬sdüTº #dæ C…’ À¢ ô|≤ºs¡T. πødüT $#ês¡D˝À

ñ+&É>±, ˇø£Hê&ÉT ◊<äT y\eT+~ C…’\T ãj·T≥ >∑T$T>∑÷&ç nãT› Ÿø£BsYqT $&ÉT<ä\#j·÷\ì

ìHê<ë\T #XÊs¡T. n+‘ø±<äT C…’\T ÁbÕø±sêìï ã<ä›\Tø=≤ºs¡T. C…’\T˝À ñqïyês¡T ‘·|æŒ+#·T≈£îb˛jT

|ü]dæú‹ ø£qã&É≥+‘√ b˛©düT\T ‘·TbÕ≈£î\T Áù|˝≤Ãs¡T. 21eT+~ #·ìb˛j·÷s¡T. yê] eTè‘·XØsê\T

2. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·<X+˝À »eT÷à`ø±oàsY $©q+


14

q>∑s¡eT+‘·≤ πs–+#ês¡T. eT‘√Á~ø£Ô‘· #Ó\πs– Væ≤+<äTe⁄\ <äTø±D≤\qT ô|<ä› dü+K´˝À

‘·>∑\u…≥º≥eT÷, eTT>∑TZs¡T Væ≤+<äTe⁄\qT Vü≤‘· #j·T≥eT÷ »]–+~. Hê´j·T$#ês¡D≈£î eTVü‰sêC≤

Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]Ô n<Ûä ø£å‘·q ˇø£ ø£$T° @s¡Œ]#ês¡T. eTVü≤àBj·TT\T <ëìì ãVæ≤wüÿ]+ #ês¡T.

á$<ÛäyÓTÆq |ü]D≤e÷\˝ÀqT+&ç ùwø nãT› ≤¢ ˇø£ ã\yÓTÆq Hêj·T≈£îì>± >∑T]Ô+|ü⁄˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT.

1931 ôdô|º+ãs¡T 24q eTVü‰sêC≤ »qà ~H√‘·‡e+. q>∑s¡eT+‘ê n\+ø£]+#ês¡T. eTVü≤eTà

Bj·TT\÷ ñ‘·‡yê\˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\e⁄‘·THêïs¡T. ùwø nãT› ≤¢≈£î Ç~ s¡T∫+#· Ò<äT. Äj·Tq ydæq

|ü<∏äø£+ Á|üø±s¡+ ¬s+&ÉT s√E\ eTT+< ˇø£ πs–+|ü⁄ô|’ sêfió¢ |ü&Ü¶sTT. q>∑s¡eT+‘ê Væ≤+düø±+&É≈£î

>∑T] nsTT´+~. Væ≤+<äTe⁄\ Çfió¢ ‘·>∑T\u…≥ºã&Ü¶sTT. eTVü‰sêC≤, Äj·Tq n~Ûø±s¡>∑DeT÷ ‘·eT

<äèwæºì ñ‘·‡yê\MT<äqT+&ç XÊ+‹ÁuÛÑ<ä‘·\MT<ä≈£î eT[¢+#· e\dæ e∫Ã+~. ñ‘·‡yê\T s¡<ä›sTTHêsTT.

á $<Ûä+>± ùwø nãT› ≤¢ m‘·TÔ>∑&É |òü*+∫+~.

ùwø nãT› ≤¢ ø±oàsY eTTdæ¢+ ø±qŒ¤¬sHé‡ bÕØºì ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. 1932 nø√ºãs¡T 14q

eT÷&ÉT s√E\ eTVü‰düuÛÑ Äs¡+uÛÑyÓTÆ+~. Ä düuÛÑ À ùwø nãT› ≤¢>±˙, Ç‘·s¡ Hêj·T≈£î\T>±ì lq>∑sY,

MTsY|üPsY ˝˝À Væ≤+<äTe⁄\ô|’ »]–q <ë&ÉT\>∑T]+∫ e÷≥ e÷Á‘·+>± HÓ’Hê e÷≤¢&É≈£î+&Ü, á

q>∑sê\˝À yÓ÷Vü≤]+∫q ôd’ìø£<äfi≤\qT ñ|üdü+Vü≤]+#ê\ì rsêàq+ ÄyÓ÷~+#ês¡T. n+fÒ,

Væ≤+<äTe⁄\ô|’ j·T<∏#·Ã¤>± <ë&ÉT\T»]ù| neø±XÊìï |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê\qïe÷≥.

ùwønãT› ≤¢ ì»dü«s¡÷|ü+

Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·qô|’ #·s¡ rdæø√<ä\TdüTÔqï<äì ‘Ó*dæq|ü⁄&É ≤¢ |ü+C≤uŸ Àì ˝≤ôVAsYø√ eTs√

#√Ïø√b˛sTT, ø=ìï HÓ\\ ‘·s¡Tyê‘· eT∞¢ e∫Ã, eT∞fl Á|ü»\qT ¬s#·Ã>=&ÉT‘·÷ ñ+&yê&ÉT ùwø

nãT› ≤¢. 1835˝À Á_Ïwt Ç+&çj·÷ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ sê»ø°j·T ø±s¡ <ä]Ù>±, Á_Ïwüß >∑÷&ÛÉ#ês¡ dü+düú≈£î

n~ÛH‘·>± ñqï _.C….>±¢ ‡ì ø£\dæø=ì, n‘·ì dü÷#·q qqTdü]+∫ …|òtºHÓ+Ÿ ø£s¡ï Ÿ m Ÿ. á.˝≤+>¥

nH >∑÷&ÛÉ#ês¡dü+düú n~Ûø±]˙ ø£\dæø=ì, Á_°wüß Á|üuÛÑT‘·«+ ‘=‘·TÔ>± eéVü≤]dü÷Ô yê]øÏ ø±e\dæq

düe÷#ês¡+ n+<äCÒdü÷Ô e#êÃ&ÉT. ÄHê&ÉT »eT÷à `ø±oàsY≈£î Á|ü<Ûëq eT+Á‹>± eéVü≤]+∫q

ø£s¡ï Ÿ dæ.&Éã÷´ø±*«Hé qT+&ç ≈£L&Ü ùwø nãT› ≤¢ Ä»„\T, dü÷#·q\T n+<äTø=+≥÷ ñ+&yê&ÉT.

(á $wüj·÷ \˙ï 1964 @Á|æj·T Ÿ 24q u§+u≤sTTqT+&ç yÓ\Te& _¢Ÿ® |üÁ‹ø£ Ä<Ûësê\‘√düVü‰

Á|ü#·T]+ ∫+~.)

uÛ≤s¡‘·<X+˝À ÄHêÏ sê»ø°j·T yê‘ê es¡D+ ø=+#Ó+ >∑Ts¡TÔ ‘Ó#·TÃø=+fÒ, ñ|ü dü‘ê´

Á>∑Vü≤+ »]–q ‘·sê«‘· <XeT+‘ê m+‘·>± ñ<«>∑uÛÑ]‘·+>± ñ+<√ Á>∑Væ≤+#·>∑\TZ‘ê+. eT]ìï

ñ<ä e÷\T ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ <XeT+‘ê ñ$«fiS¢s¡T‘·Tqï düeTj·TeT~. 1935˝À U≤Hé nãT› Ÿ

>∑bòÕsYU≤Hé H‘·è‘·«+˝À yêj·Te´ dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘·eT÷, u…\÷∫kÕÔHé\T ≈£L&Ü kÕ«‘·+Á‘√´<ä eT+˝À

uÛ≤>∑kÕ«eTT …’HêsTT. ø±ãÏº Ä düeTj·T+˝À C≤rjÓ÷<ä e÷ìï ã\V”≤q|ü]# e´≈£îÔ\ø√dü+ Á_°wüß

>∑÷&ÛÉ#ê] eédüú ÄX>± yÓ<äT≈£î‘·÷ ñ+&É>± ùwø nãT› ≤¢ ‘·q+‘· ‘êqT>± eTT+<äT≈£îe∫Ã

ùde\+~+#ê&ÉT.


15

1935 &çôd+ãs¡T 17q >±¢ ‡ ùwø nãT› ≤¢≈£î Áyêdæq ÒK˝À á $wüj·T+ ‘≥‘Ó\¢ eTÚ‘√+~.

<ëì kÕsê+X$T~ ` dü+<äs¡“¤+ 1935 &çôd+ãs¡T 6HêÏ MT ÒK ` Á_°wüßyê] ÄXj·÷\ dü+s¡ø£åD

ø=s¡≈£î »eT÷à`ø±oàsY sê»´+˝À sê»ø°j·T Á|üjÓ÷»Hê\qT ì\u…≥Tºø=q&ÜìøÏ ˇø£ ø±s¡ +

kÕ~Û+#·e\dæ ñ+~. l˝≤ Ÿ>±]ì ‘=\–+#·&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ À nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ yÓ+≥H #j·Tø£

b˛sTTq≥¢sTT‘, ‘·sê«‘·sê«‘· Äj·TqqT ‘=\–+#·≥+ eTq ‘·s¡+ø±<äT. MTs¡T ≈£L&Ü á dü+<äs¡“¤+>±

e#Ã dü÷#·q\qT >∑eTì+#·Tø=ì e´eVü≤]kÕÔs¡ì Ä•düTÔHêïqT.

»eT÷à`ø±oàsY sê»´+˝À Á_°wüß Á|üjÓ÷»Hê\ dü+s¡ø£åD ø√düyT ùwø nãT› ≤¢ sê»ø°j·T

ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T #|ü≤º&Éì ô|’e÷≥\qT+&ç düŒwüºyT. nsTT‘ Ç|ü &ÉT yês¡T ‘=\ –+#ê\qTø=+≥Tqï

˝≤ Ÿ>±s¡T mes¡T?

Vü≤]øÏwüHé ˝≤ Ÿ nqïe´øÏÔ 1935˝À »eT÷à `ø±oàsY |ü≥Tº |ü]ÁXeT $uÛ≤>±ìøÏ n~Û|ü‹>±

ñHêï&ÉT. »*j·THéyê˝≤u≤>¥ Vü≤‘ê´ø±+&É »]–q dü+e‘·‡s¡+ 1919˝À »]–q uÛ≤s¡‘·C≤rj·T

ø±+Á¬>düT eTVü‰düuÛÑ À bÕ˝§Zqï C≤rj·Tyê~. dü«<o ìwü >∑*Zq ˝≤ Ÿ ‘·q $uÛ≤>∑+ nedüsê\≈£î

Á_°wüßyês¡T ‘·j·÷s¡T#dæq edüTÔe⁄\ ø=qT>√\TqT ìs√~Û+#ê&ÉT. Ç‘·ì ñ<ëVü≤s¡DqT $T–*q

$uÛ≤>±\ yês¡÷ nqTdü]kÕÔπsyÓ÷qì Á_°wüß Á|üuÛÑT‘·«eTT, n+<äT˝Àì >∑÷&ÛÉ#ês¡ $uÛ≤>∑eT÷

ø£\es¡|ü&ç+~. n‘·&çì ‘=\–+#·&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+∫+~. Á_Ïwt >∑÷&ÛÉ#ês¡esêZ\ dü÷#·q\

Á|üø±s¡+ e´eVü≤]+∫ ˝≤ ŸqT ‘=\–+#·≥+˝À ø£è‘·ø£è‘·T´&Ó’Hê&ÉT ùwø nãT› ≤¢.

1940 ‘·sê«‘· eT∞¢ s¡ø£ÔbÕ‘·|üP]‘·yÓTÆq n\¢s¡T¢ »]|æ+∫ eTVü‰sêC≤ #‘· bÕ\Hê

dü+düÿs¡D\ø=s¡≈£î >±¢ ‡ ø£$T°ì @s¡Œs¡T|üCÒj·T≥+ ˝Àq÷ ùwø nãT› ≤¢ $»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT.

>±¢ ‡ ø£$T° dæbòÕs¡qT\<ë«sê ¬s+&ÉT$<Ûë\T>± eTVü‰sêC≤qT ã\V”≤q|ü]#ês¡T. eTVü‰sêC≤ bÕ\q˝À

ñqï –*Z‘Y (m‘ÓÌÔq |üs¡«‘· ÁbÕ+‘·+) 60dü+ˆˆ\ ©E ù|s¡T‘√ Á_Ïwüßyê] n<äT|ü⁄˝ÀøÏ e∫Ã+~.

ùwø nãT› ≤¢ >∑T]Ô+|ü⁄bı+~q Á|üC≤ Hêj·T≈£îì>± #· ≤eTD° ÀøÏ e#êÃ&ÉT.

1939˝À ùwø nãT› ≤¢ ‘·q ø±oàsY eTTdæ¢+ ø±qŒ¤¬sHé‡qT »eT÷à`ø±oàsY Hwüq Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡>±

ù|s¡T e÷sêÃ&ÉT. ‘·<ë«sê uÛ≤s¡‘· C≤rj·T ø±+Á¬>düT düVü≤ø±sêìï, |üÁ‹ø£\ yê] düVü≤ø±sêìï bı+<ä≥+

düT\uÛÑyÓTÆ+~. |ü+&çŸ »eVü≤sY ˝≤ Ÿ HÓÁVüA≈£î eT]+‘· Á|”‹bÕÁ‘·T&Ó’Hê&ÉT. Äj·Tq nãT› ≤¢qT

nœ\uÛ≤s¡‘· dü+kÕúHê\ Á|üC≤˙ø£|ü⁄ eTVü‰düuÛÑ n<Ûä ≈£åîì>± ìj·T$T+#ê&ÉT. á $<Ûä+>± Á_°wüß

yê] ‘=‘·TÔ, eT‘·‘·‘·«+ ì+&çñqï ˇø£ ÁbÕ+rj·THêj·T≈£î&ÉT nœ\uÛ≤s¡‘· sê»ø°j·÷\˝À ø°\ø£bÕÁ‘·

eVæ≤+#·>∑*>±&É+fÒ, <ëìøÏ HÓÁVüA>±] ÄodüT‡ Ò ø±s¡D+.

<XeT+‘ê øÏ«Ïº+&çj·÷ nì >∑]®dü÷Ô Ä+π>¢j·TT\qT ‘·]$Tø=fÒº Á|üj·T‘·ï+˝À ñ+&É>± ùwø

nãT› ≤¢, ø£eT÷´ìdüTº\÷ ø£\dæ Á_°wüß yê] kÂ»q´+‘√ øÏ«Ÿø±oàsY ñ<ä e÷ìï eTVü‰sêC≤≈£î

e´‹πsø£+>± ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Á_°wüßyês¡T uÛ≤s¡‘·<XÊìï $&ç∫ô|ÏºHê ô|≥ºø£b˛sTTHê eTVü‰sêC≤

ø±oàsYqT $&ç∫ô|Ïº sêC≤´ìï ùwønãT› ≤¢≈£î n|üŒ–+#ê\ì yê] Äø±+ø£å.

eTVü‰sêC≤≈£î, »eT÷à≈£î #Ó+~q &√Á>± e+X|ü⁄ n~Ûø±s¡T\≈£î e´‹πsø£+>± 1946 yT


16

10q øÏ«Ÿø±oàsY |æ\T|ü⁄ì∫Ã ñ<ä eT+ yÓTT<ä …’+~. ùwø nãT› ≤¢ nqT#·s¡T\‘√düVü‰ yT 20q

n¬sdüTº #j·Tã&Ü¶&ÉT. yê]ì yÓ+≥H $&ÉT<ä\ #j·Te\dæ+~>± ø√sê&ÉT |ü+&çŸ HÓÁVüA— n+<äT¬ø’

‘êqT dü«j·T+>± ø±oàs¡T≈£î sê<ä*#êqHêï&ÉT. ùwø nãT› ≤¢ ñ<ä eT+ yÓqTø£ Á_°wüßÁ|üuÛÑT‘·«+

ñ+<äì, uÛ≤s¡‘·<X Á|üjÓ÷»Hê\≈£î $|òü÷‘·+ ø£*–+#·&Üìπø á ñ<ä eT+ q&ÉTk Ô+<äì eTVü‰sêC≤

ˇø£ ÒK<ë«sê HÓÁVüA≈£î $e]+#ês¡T. ø±ì HÓÁVüA $ì|æ+#·Tø√ Ò<äT. ø±oàs¡T˝ÀøÏ HÓÁVüA sêø£qT

ìùw~Û+#·≥yT>±ø£, ìùw<Ûëìï ñ\¢+|òæT+∫ ø±oàs¡T˝ÀøÏ Á|üy•+∫q HÓÁVüAqT n¬sdüTº #sTT+#ês¡T

eTVü‰sêC≤. Ç˝≤ HÓÁVüA me]‘√ dü+Á|ü~+#·≈£î+&Ü, ˇ+f…‘·TÔ b˛ø£&É‘√ eTVü‰sêC≤‘√ ‘·>±<ë

ô|≥Tºø√e&Üìï ø±+Á¬>düT n<Ûä ≈£åî&Ó’q ø£è|ü ≤˙‘√ düVü‰ m+<äs√ ø±+Á¬>düT Hêj·T≈£î\T ìs¡dæ+#ês¡T.

$<oj·TT …’q Ä+π>¢j·TT\T uÛ≤s¡‘·<XÊìï $&É∫ô|Ïº b˛yê\q≥+ ns¡úe+‘·eTì, dü«<oj·TT&Ó’q

eTVü‰sêEqT ø±oàsYqT $&É∫bıeTàq≥+ ns¡ús¡Væ≤‘·eTì yês¡T $e]+#ês¡T. nsTTHê nVü≤+<Óã“‹qï

HÓÁVüA neø±X+ e∫Ãq|ü⁄&ÉT eTVü‰sêC≤≈£î ãT~∆#ÓbÕŒ\H <«wüuÛ≤eq‘√ s¡–*b˛‘·÷ e#êÃs¡T.

Ä+π>¢j·TT\ <ä÷s¡|ü⁄#·÷|ü⁄

¬s+&Ée Á|ü|ü+#·j·TT<ä∆+˝À Ç+>±¢+&ÉT, nyÓT]ø± ‘·~‘·s¡ $TÁ‘·<XÊ\ ≈£L≥$T $»j·T+

kÕ~Û+∫+~. nø£åsêC≤´\T>± |æ\Teã&çq »s¡à˙, »bÕqT, Ç≥©\T z&çb˛j·÷sTT. nsTT‘ düTBs¡È

ø±\+ »]–q Ä j·TT<ä∆+˝À Ç+>±¢+&ÉT mH√ï $<Ûë\T>± ∫‹øÏb˛sTT+~. Ä+π>¢j·TT\ q÷‘·q

dü+e‘·‡sê~ |ü+&ÉT>∑ s√»sTTq »qe] 1e ‘B (1947˝À) n|üŒÏøÏ 20e X‘êã›+˝À u≤>±

#·*>±ñqï s√»≥. nsTTHê yÓTT‘·Ô+ Ç+>±¢+&ÉT˝À y&ç Ï kÕïq+ #dæq yê] dü+K´ Áyfi¢ MT<ä

…øÏÿ+#· <ä–q<q≥. n+‘· #·*>± ñqïs√Eq y&ç Ï kÕïq+ m+<äT≈£î #j·T Ò<ä÷ n+fÒ ˙Ïì

y&ç#ùd Ç+<Ûäq+ Ç+>±¢+&ÉT˝À <=s¡ø£≥+ Ò<ä≥. n+‘·≈£îeTT+<äT uÛ≤s¡‘·<X+ qT+&ç u§>∑TZ e¬>’sê\T

‘Ó#·TÃø=+≥÷ ñ+&yês¡T. Ç|ü &É ≤ ‘Ó#·TÃø=q&ÜìøÏ yê]e<ä› z&É\÷ Òe⁄. ne˙ï j·TT<ä∆+˝À

∫ÛÁ<äyÓTÆHêsTT. Á|ò”&É+ mŸ $T&éHÓ’Ÿ Á>∑+<∏ä+˝Àì ÁbÕs¡+uÛÑyêø±´\T á $wüj·÷\qT ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.

Ç˝≤ nìï s¡ø±\T>± <Óã“‹qï Ç+>±¢+&ÉT ‘·eT C≤rj·T |ü⁄qs¡T‘ê∆q |ü⁄q]ïsêàD≤\ ø√dü+,

kÕÁe÷»´yÓ’uÛÑyêìï e<äT\Tø=q&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&ç+~. Væ≤+<ä÷<X+‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ e\dü sêC≤´\ìï+Ïø°

kÕ«‘·+Á‘· $Te«&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&ç+~. n|ü &ÉT sê»Á|ü‹ì~Û>± ñqï yyÓ Ÿ n+‘· düeTs¡Tú&ÉT

ø±ø£b˛e≥+‘√ uÛ≤s¡‘·<X+˝À n~Ûø±sêìï n|üŒ–+# u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#·&ÜìøÏ sê»Á|ü‹ì~Û>± u≤<Ûä ‘·\T

#|ü≥ºe\dæ+~>± ˝≤sY¶eTÚ+Ÿu≤f…HéqT Á|ü<ÛëqeT+Á‹ n°¢ ø√sê&ÉT. »bÕqT‘√ j·TT<ä∆+ #dæ $»j·T+

kÕ~Û+∫q $TÁ‘·|üøå±\ dü+j·TTø£Ô <äfi≤\ dü+#ê\≈£î&Ó’q ‘·q≈£î Ç≥Te+Ï u≤<Ûä ‘· n|üŒ–+#·

ã÷q≥+ ‘·qqT nee÷ì+#·≥+>± eTÚ+Ÿu≤f…Hé uÛ≤$+#ê&ÉT. nsTT‘ ‘·q ìs¡düqqT n°¢

e<ä› ø±≈£î+&Ü Á_°wüßsêE e<ä› e´ø£Ô+#XÊ&ÉT. Á_°wüßsêE ` eTÚ+Ÿu≤f…Hé≈£î düìïVæ≤‘· ã+<ÛäTe⁄\T

≈£L&ÜqT. n°¢ #ê˝≤ bıs¡u≤≥T¢ #düTÔ+&Ée#·TÃ. ø±ì Ç~ e÷Á‘·+ dü¬s’q ìs¡íj·TyT. ˙y ‘·|üŒø£

á u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#ê\ì Á_°wüßsêE düŒwüº|ü]#ê&ÉT. n<$T≥ì Á|üXÊïs¡úø£+>± #·÷dæq eTÚ+Ÿ

u≤f…Hé≈£î sêE #Ó|æŒq~~. á s√Eq >∑‘· +‘·s¡+ Òì |ü]dæú‹˝À Væ≤+<ä÷<XÊìï e<äT\Tø=+≥THêï+.


17

<ëì ns¡ú+ XÊX«‘·+>± e~*ydüTÔHêïeTì ø±<äT. Ç|ü &ÉT yê]øÏ kÕ«‘·+Á‘· + Ç∫Ãq≥T¢>± Çyê«*—

ø±ì Ç+&çj·÷ eTq >∑T|æŒÀ¢+∫ C≤]b˛≈£î+&Ü #·÷dæø√yê*. á |üìì ˙y düeTs¡úe+‘·+>±

#j·T>∑\e⁄. nì q#·Ã#ÓbÕŒ&ÉT. ñbıŒ+–q ñ‘ê‡Vü≤+‘√ Ä eTs¡THê& &Ûç©¢ $e÷HêÁXj·T+˝À

dür düyT‘·+>± ~>±&ÉT eTÚ+Ÿu≤f…Hé

Ç+&çj·÷ ‘·eT #‘·T\˝ÀqT+&ç C≤] b˛≈£î+&Ü m˝≤ #·÷dæø√yê˝À eTÚ+Ÿu≤f…Hé≈£î

‘Ó*dæq≥T¢>± eTs=ø£]øÏ ‘Ó*j·T<äq≥+˝À n‹XjÓ÷øÏÔ Ò<äT. edü÷ÔH s¡ø£s¡ø±\ Á|ü ÀuÛ≤\÷, yê<ë\T

eTT+<äTu…Ïº ˇø£]‘·sê«‘· ˇø£]>± HÓÁVüAqT, |üfÒ ŸqT, ∫e]øÏ >±+BÛJì, ø±+Á¬>düT ø±s¡ es¡Z+˝Àì

yÓTC≤]° düuÛÑT´\q÷ <X$uÛÑ»q≈£î, bÕøÏkÕÔHé @sêŒ≥T≈£L n+^ø£]+|üCÒXÊ&ÉT. <X+˝À ñqï <ë<ë|ü⁄

600 dü+kÕúHê\≈£î á ¬s+&ÉT <XÊ\˝À <ì˝ÀHÓ’Hê #πs ùd«#·Ã¤ ø£*Œ+#ê&ÉT. Ç+<äT˝À ñqï

Á|üe÷<ëìï |üdæ>∑Ïºq düsê›sY |üfÒ Ÿ eTT+<äT#·÷|ü⁄‘√ y>∑+>± e´eVü≤]+∫q ø±s¡D+>± ôV’≤Á<ëu≤<é,

EHê>∑&Ûé, »eT÷à ` ø£oàsY\T $TqVü‰>± $T–*q dü+kÕúHê\˙ï 1947 Ä>∑düTº 15 HêÏøÏ $©q+

>∑T]+∫ ìs¡íj·T+ rdæø=HêïsTT. uÒwüs¡‘·T>± uÛ≤s¡‘·<X+˝À $©qeTÚ‘·÷ ÇHéÁdüTº yÓT+Ÿ Ä|òt @¬ø‡wüHé

nH |üÁ‘·+ô|’ Äj·÷ dü+kÕúHê\ n~Û|ü‘·T\T dü+‘·ø±\T #XÊs¡T.

ôV’≤Á<ëu≤<é, EHê>∑&Ûé dü+kÕúHê\ qyêãT\T bÕøÏkÕÔHé‘√ ø£\yê\qTø=Hêïs¡T. n~ yiÒø£<∏ä.

»eT÷à ` ø£oàsY eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥≈£î n≥Te+Ï Ä˝À#·q Ò<äT. nsTTHê Ä>∑düTº 15˝À>±

ìs¡íj·T+ rdæø√ Òø£b˛j·÷&ÉT. <ëìøÏ>∑\ ø±s¡D≤\qT $|ü⁄\+>± ‘Ó*dæø√e≥+ nedüs¡+.

$T–*q nìï dü+kÕúHê\qT $©q+ #dæø=H n+XÊìï düsê›sY |üfÒ Ÿ ìs¡«Væ≤+#·>±, »eT÷à

` ø£oàsYqT $©q+ #dæø=H $wüj·÷ìï Á|ü<ÛëqeT+Á‹ HÓÁVüA ‘·q #‹˝ÀH ñ+#·Tø=Hêïs¡T. »eT÷à

` ø£oàsYqT $©q+#dæø√e≥+ düVü≤»yÓTÆq $wüj·T+>± ø±˙, <XuÛÑÁ<ä‘· <äècÕº ÁbÕ<Ûëq´+>∑\ Ä+X+>±

>±ì >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü, eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥‘√ ‘·q≈£î >∑\ #<äTnqTuÛÑyê\≈£î ã<äT\Trs¡TÃø=H

neø±X+>± HÓÁVüA uÛ≤$+#ês¡T. ø±ãÏº »eT÷à`ø£oàsY Á|ü»\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä + eVæ≤+#·>∑\

Á|üC≤Hêj·T≈£î&ÉT ùwø nãT› ≤¢≈£î bÕ\Hê u≤<Ûä ‘·\T ã~© #dæ, eTVü‰sêC≤ ‘·|ü ø√yê\ì, n|ü &

$©q+ $wüj·T+ Ä˝À∫kÕÔeTH <Û√s¡DÏ À e÷≤¢&ÉkÕ>±s¡T. eTVü‰sêC≤‘√ Hs¡T>± e´eVü≤ ]+#·≥+

‘·q≈£î düeTà‘·+ ø±<äì dü+πø‘ê\T |ü+|æ+#ês¡T.

ø±>± Hê&ÉT sê»Á|ü‹ì~Û>± ñqï eTÚ+Ÿ u≤f…Hé 1947 pHé À dü«j·T+>± ø£oàsY≈£î

yÓ[¢ @<√ ˇø£Ï ‘·«s¡>± ‘\ÃeTì ãVæ≤s¡+>∑+>±qT, bÕøÏkÕÔH√¢ #s¡eTì »Hê+‹ø£+>±qT eTVü‰sêC≤≈£î

H=øÏÿ#ÓbÕŒ&ÉT. ªªnø£ÿ&É ñqï Hê\T>∑T s√E\÷ HqT πø dü\Vü‰ Ç#êÃqT. @<√ ˇø£s¡ø£+>± MT

Á|ü»\ Çwüº+ ‘Ó\TdüTø=ì á dü+e‘·‡s¡+ Ä>∑düTº 14˝À>± @<√ ˇø£ &=MTìj·THé À #s¡eTì,

eTVü‰sêC≤ Ä |üì #j·T Ò<äT. Ä>∑düTº 14˝À>± Äj·Tq bÕøÏkÕÔHé À $©q+ ø±<ä\#·T≈£îqï≥¢sTT‘

‘·eT≈£î m˝≤+Ï nuÛÑ +‘·s¡eT÷ ñ+&É<äì sêuÀjT uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+ düŒw”ºø£]+∫+~. ‘·eT ‘·s¡|òü⁄q

á $<ÛäyÓTÆq Vü‰MTì eTVü‰sê»≈£î Çe«eTì uÛ≤s¡‘·Hêj·T≈£î\T Hê≈£î #ÓbÕŒs¡T. ˇø£yfi eTVü‰sêC≤

>∑qTø£ 14 ˝À|ü⁄ Ç+&çj·÷˝À #s¡<ä\T#·T≈£î+fÒ ` n|üŒÏøÏ bÕøÏkÕÔHé nH~ @s¡Œ&ç ñ+&É<äT


18

>∑qTø£ n~ n&ÉT¶‘·– Ò ÄkÕÿs¡yT Ò<äTμμ (f…ÆyéT z ¢ ≥T \Tø bòÕs¡«sY¶ ` eTÚ+Ÿu≤f…Hé‡ d”Œ#Ódt

nH Á>∑+<∏ä+˝À Bì Ä+>∑¢eT÷\+ ñ+~)

Ç< $wüj·÷ìï eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ ≈£îe÷s¡T&Ó’q ø£s¡DYdæ+>¥ ‘·q Ä‘·àø£<∏ä ªªôV≤sTTsY

m|üŒ¬s+Ÿμμ Á>∑+<∏ä+˝Àq÷ Áyêdæô|≤º&ÉT. ªªÄ>∑düTº 15˝À|ü⁄ ˇø£ ìs¡íj·÷ìøÏ s¡eTàì e÷ ‘·+Á&çøÏ

q#·ÃC…|üŒ&ÜìøÏ eTÚ+Ÿu≤f…Hé e#êÃ&ÉT. ‘·q≈£î @~ eT+∫<äì ‘√ùdÔ, n˝≤ Äj·Tq #ùd ìs¡íj·÷ìøÏ,

Ò<ë bÕøÏkÕÔHé À #sê\ì Äj·Tq m+#·Tø=Hêïdüπs ` ‘êeTT nuÛÑ +‘·s¡+ ‘Ó\T|üuÀeTqï

uÛ≤s¡‘·Hêj·T≈£î\ Vü‰MTì rdæø=ì e#êÃ&ÉT.μμ

ø±ãÏº eTÚ+Ÿu≤f…Hé dü\Vü‰˝Àì n+‘·sês¡ú+ düŒwüºyT. Çø£ÿ&É eTs√ $wüj·TeT÷ >∑eTì+#·

e\dæ ñ+~. Ç+>±¢+&ÉT ` nyÓT]ø±\T dü+j·TTø£Ô+>± j·TT<ä∆eP´Vü‰‘·à+>± ÁbÕeTTK´+>∑\ –*Z‘Yô|’

‘·eT|ü≥Tº ø√˝ÀŒ<ä\#· Ò<äT. –*Z‘Y s¡cÕ´≈£î düìïVæ≤‘·+>± e´eVü≤]+# <XÊìøÏ <äø£ÿ≈£î+&Ü, ‘·eT

>∑T|æŒÀ¢ ñ+& <XÊìøÏ <äø±ÿ\ì Ç+>±¢+&ÉT n_Û\ wæ+∫+~. »eT÷à ` ø£oàsYqT bÕøÏkÕÔHé À

#s¡Ãe\ dæ+~>±, »Hê+‹ø£+>± dü÷∫+#·≥+˝À n+‘· sês¡ú$T~. ø±ì 1931˝À \+&ÉHé sö+&éfÒ_ Ÿ

düe÷yX+˝À dü+kÕúHê\ Á|ü‹ì~Û>± bÕ˝§Zì Ç+&çj·÷≈£î kÕ«‘·+Á‘· + Çyê«\ì ø√]q e´øÏÔ>±,

‘·q dü+kÕúq+˝Àì <yê\j·÷\ìïÏ ÀøÏ Vü≤]»qT\qT 1932˝ÀH nqTeT‹+∫, n+<äT≈£î

n&ÉT¶|ü&çq ÄkÕúq |ü⁄s√Væ≤‘·T*ï |”øÏ|ü&Éyj·T>∑*Zq dü+düÿs¡Do*>± Vü≤]dæ+>¥ ‘·q sêC≤´ìï

bÕøÏkÕÔHé À $©q+ #j·T≥+ Væ≤+#· Òø£b˛j·÷&ÉT. $©q+ »]–q eTs¡Tø£åD+ @$T »s¡T>∑T‘·T+<√

‘·q≈£î ‘Ó\TdüT. eTTdæ¢+ eT‘√Hêà<äT\ u≤]qT+&ç Væ≤+<äTe⁄\ e÷qÁbÕD≤\qT ø±bÕ&É≥+ nkÕ<Ûä +.

b˛˙ uÛ≤s¡‘·<X+˝À $©qeTe⁄<ë+ nqTø=q&ÜìøÏ HÓÁVüA ô|<ä› nes√<Ûä+>± ñHêï&ÉT.

$©q+#dæq eTs¡Tø£åDyT ‘·q≈£î ã<ä∆$s√~Û nsTTq ùwø nãT› ≤¢≈£î n~Ûø±s¡+ n|üŒ–+#·eTì uÛ≤s¡‘·

Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q HÓÁVüA ˇ‹Ô&ç ‘ÓkÕÔ&ÉT. $©q+ ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ ‘·≤ºãT≤º düs¡T›≈£î b˛e\dæ+<

qì ùwø nãT› ≤¢ n|üŒÏπø e<äs¡T‘·÷ ñHêï&ÉT. ‘·q $wüj·T+ Á|üø£ÿqu…Ïº Ä˝À∫+#·T<ëeTHêï,

»eT÷à ` ø£oàsY≈£î bÕøÏkÕÔHé>± @s¡Œ& uÛÑ÷uÛ≤>±\‘√ sêø£b˛ø£\ kÂø£sê´\T, dü+ã+<Ûë\T ñ

HêïsTT>±ì, uÛ≤s¡‘· <X+>± $T– Ò uÛÑ÷uÛ≤>±\‘√ Hs¡T>± s¡Vü≤<ës¡T\T Òe⁄. Ç˝≤ m≥÷ ‘√#·ìdæú‹˝À

ñqï eTVü‰sêC≤≈£î sêeT#·+Á<ä ø±ø nH Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü«‘·+Á‘·+>± ø=qkÕ>∑≥yT eT+∫e÷s¡ZeTì

dü\Vü‰ Ç#êÃ&ÉT. ñuÛÑj·T<XÊ\‘√q÷ j·T<∏ë‘·<∏ädæú‹øÏ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø=ì eTT+<äT≈£î

kÕ>∑e#·TÃqH ÄX‘√ eTVü‰sêC≤ ‘·q sêC≤´ìï $©q+ #j·T≈£î+&Ü ñ+&çb˛j·÷&ÉT.

Ä>∑wüßº 15øÏ eTT+< ô|qTNø£Ï Áø£$Tàqyfi

1947 nø√ºãs¡T 24 $»j·T<äX$T Xs¡qïesêÁ‹ ñ‘·‡yê\˝À dü«s¡ídæ+Vü‰düq+ô|’ Øƒ$>±

≈£Ls=Ãì eTVü‰sêC≤ ø±qTø£\T n+<äTø=+≥Tqïyfi, Vü≤sƒê‘·TÔ>± BbÕ˝≤]b˛j·÷sTT. sê»ÁbÕkÕ<ä+

n+‘·≤ Nø£≥T¢ Äe]+#êsTT. mø£ÿ&√ |üP´E b˛sTT+~, ø=~›ùd|üÀ¢ eT∞¢ …’≥T¢ ekÕÔj·Tì n+<äs¡÷

nqTø=Hêïs¡T. ø±ì Áø£eT+>± yêdüÔyT$TÀ ‘Ó*dæø=Hdü]øÏ >∑T+&Ó\T n$dæ b˛j·÷sTT. lq>∑sYøÏ

50 øÏ ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñqï e÷VüAs¡ |üesY ùdºwüqT bÕøÏkÕÔ <äT+&É>∑T\T &Ó’qyT≥¢‘√ Áù|*Ã


19

yXÊs¡T. n+‘ø±<äT, nø£ÿ&çqT+&ç ø£oàs¡T˝Àj·TqT ÄÁø£$T+#·Tø=q&ÜìøÏ <ä÷düTø=ìedüTÔHêïs¡T.

eTVü‰sêEqT m‘·TÔø=ìb˛sTT yÓT&ÉMT<ä ø£‹Ôô|Ïº bÕøÏkÕÔHé À $©qeTe⁄‘·Tqï≥T¢>± dü+‘·ø£+ ô|Ïº+#·T

ø√yê\ì, »eT÷à ` ø£oàsY n+‘·Ï ‘·eT>∑T|æŒÀ¢øÏ ‘Ó#·TÃø√yê\ì ø=+&ÉC≤‹ <ä+&ÉT>± #Ó|üŒã&çq

Ä <äT+&É>∑T\ \ø£å +. ìC≤ìøÏ <ë<ë|ü⁄>± yês¡+<äs¡÷ kÕ<ë<äTdüTÔ À¢ ñqï bÕøÏkÕÔ ôd’ì≈£î Ò.

yê]#‹˝À ñqï Äj·TT<Ûë\T bÕøÏkÕÔHé ôd’ìø£ã˝≤\y.

yêdüÔyêìøÏ düT+<äs¡ ø£oàs¡+ <äT+&É>∑T\ bÕ\ã&ç n|üŒÏøÏ Hê\T>∑T s√E …’+~.

Ä+>∑¢eì‘·jÓÆTq uÛ≤s¡ #Ó|ü &ÉTe÷≥\≈£î Á|üuÛ≤$‘·T&Ó’ Ç+&çj·÷˝À »eT÷à ` ø£oàs¡T

$©Hêìï e´‹πsøÏ+∫q Á|ü<ÛëqeT+Á‹ sêeT#·+Á<ä ø±øqT eTVü‰sêC≤ 1947 Ä>∑düTº 10q ãs¡Ôs¡|òt

#XÊs¡T. Çø£ »eT÷à ` ø£oàsYqT Ç+&çj·÷˝À $©q+ #ùdkÕÔ&Éì bÕøÏkÕÔHé uÛÑj·T|ü&çHê, n˝≤

»s¡>∑ Ò<äT. ñuÛÑj·T<XÊ\‘√ eTVü‰sêC≤ j·T<∏ë‘·<∏ädæú‹ ˇ|üŒ+<ëìï ≈£î<äTs¡TÃø=Hêïs¡T. <ëìÁ|üø±s¡+

»eTTà ` ø£oàs¡T s√&ÉT¶<ë«sê sêe\dæq düs¡T≈£î\ s¡yêD≤, ‘·+‹ ‘·bÕ˝≤ bÕøÏkÕÔHéMT<äT>±

ø=qkÕ>∑e\dæ ñ+~. ø±ì dü+‘·ø±\ ‘·&ç Äs¡≈£î+&ÜH ø£oàsY≈£î n‘· edüs¡ düs¡|òüsê ÒM n+<ä≈£î+&Ü

Ä]úø£ ~>∑“+<Ûä+ $~Û+∫+~ bÕøÏkÕÔHé. øÏs√dæHé, ô|ÁÀ\T düs¡|òüsêqT, ‘·+‹‘·bÕ˝≤ ùde\q÷

Äù|XÊs¡T. »eTTà‘√ dæj·÷ Ÿø√≥≈£î ¬s’\T *+≈£î ‘Ó+ù|XÊs¡T. ô|ÁÀ\T düs¡|òüsê Òø£b˛e≥+‘√

$T*≥Ø yêVü≤Hê\ sêø£ b˛ø£\≈£L nes√<Ûä+ @s¡Œ&ç+~. n+‘ø±<äT. bÕøÏkÕÔHé ô|<ä› m‘·TÔq

Á|ü#ês¡j·TT<ä∆eT÷ Äs¡+_Û+ ∫+~.

˝≤ôVAsYqT+&ç eTTdæ¢+ $<ë´s¡Tú\T, n<Ûë´|ü≈£î\ ãè+<ë\qT |ü+|æ, Ç+&çj·÷≈£î,

Væ≤+<äTe⁄\≈£î e´‹πsø£+>± ô|<ä› m‘·TÔq eT‘·$<«cÕ\T ¬s#·Ã>=Ïº »eTTà ` ø£oàsY b˛©düT, $T\≥Ø,

Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±s¡j·T+Á‘ê+>±\˝Àì eTTdæ¢+\qT #ê˝≤eT+~ì ‘·eTyÓ’|ü⁄≈£î ˝≤π>düTø=Hêïs¡T. ø£\ï Ÿ

n<ë\‘YU≤Hée+Ï ñqï‘· ôd’ìø±~Ûø±s¡T\T, »eT÷à˝À b˛©düT dü÷|ü¬sï+≥T, u≤sêeTT˝≤¢ õ˝≤¢

n~Ûø±]e+Ï ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T bÕøÏkÕÔHé uÛÑ≈£îÔ …’b˛sTT ‘·eTÁ|üuÛÑT‘·«+MT< ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT

¬s#·Ã>=≤ºs¡T. dü] nsTTq ø±|ü ≤ Òì dü]Vü≤<äT›\ >∑T+&Ü Äj·TT<Ûë\T, Áù|\T&ÉTeT+<äTkÕeTÁ–

j·T<∏#·Ã¤>± ø£oàs¡T˝À b˛>∑T|ü&ÉkÕ>±sTT. »eT÷à ` lq>∑sY eTd”<äT\˝À ‘·TbÕ≈£î\ •ø£åD eTTeTàs¡+

#XÊs¡T. n~Ûø±s¡T\ <äèwæº eT[¢+∫, ñqï ø=~›bÕÏ ôd’Hê´ìï Á|üø£ÿ≈£î ‘·|æŒ+#·&ÜìøÏ |üP+#Y õ˝≤¢ À

eTTdæ¢+\qT n\¢s¡¢≈£î m>∑Á<√XÊs¡T.

á |ü]D≤e÷\qT n\dü +>±HÓ’Hê Á>∑Væ≤+∫q eTVü‰sêC≤ düsê›sY |üfÒ Ÿ dü\Vü‰‘√ |ü+C≤uŸ

ôV’≤ø√s¡Tº eTTK´Hê´j·÷BÛXóì>± ñqï yÓTVü≤sY#·+<é eTVü‰»Hé nH ø±s¡ <ä≈£åî&çì ø=‘·Ô Á|ü<Ûëì>±

ìj·T$T+#ês¡T. HÓÁVüA ` eTÚ+Ÿu≤f…Hé\T <XÁ|üjÓ÷»Hê\≈£î ø£*ZdüTÔqï $|òü÷‘ê\qT, eTVü‰sêC≤

Vü≤]dæ+>¥ ìdü‡Vü‰j·T‘·q÷ >∑eTì+∫q düsê›sY|üfÒ Ÿ ìXÙã›+>± eTs√|üì #XÊs¡T. #·≥ºã<ä∆+>± »eT÷à

` ø£oàsY uÛ≤s¡‘·<X+˝À $©qeTjT´+‘·es¡≈£î uÛ≤s¡‘·<X+ @$<Ûä+>±q÷ CÀø£ +#dæø√ Òì dæú‹

ñ+~ ø±ãÏº. eTT+<äT>± $©q+ kÕ~Û+#·≥+ nedüs¡+. n+<äTø√dü+ n≥TyÓ’|ü⁄qT+&ç ø±s¡ +

kÕ~Û+#·<ä*#ês¡T. eTVü‰sêC≤qT n+<äT≈£î e÷qdæø£+>± dæ<ä∆+#ùd u≤<Ûä ‘·qT yÓTVü≤sY#·+<é eTVü‰»Hé≈£î


20

n|üŒ–+#ês¡T. nedüs¡yÓTÆ‘ sêÁw”ºj·T dü«j·T+ùdeø£ dü+|òüT+ n~ÛH‘· nsTTq l >∑Ts¡÷J >√˝≤«\ÿsY‘√

eTVü‰sêC≤≈£î #Ó|æŒ+#·TeTHêïs¡T. l eTVü≤»Hé |ü+C≤uŸ ÁbÕ+‘·Á|ü#ês¡ø nsTTq l e÷<Ûäesêyé

eT÷fi‚<ë«sê l >∑Ts¡÷J‘√ e÷≤¢&Üs¡T. eTVü‰sêC≤‘√ l >∑Ts¡÷J düe÷yXÊìï ‘êqT @sêŒ≥T

#kÕÔqì, eTVü‰sêC≤qT $©HêìøÏ ˇ|æŒ+#ê\ì düsê›sY|üfÒ Ÿ e÷≥>± ø√sês¡T. l >∑Ts¡÷J

eTT+<äTìs¡íj·TyÓTÆq ø±s¡ Áø£e÷\qT s¡<äT›#dæø=ì &Ûç©¢ MT<äT>± nø√ºãs¡T 17q lq>∑sY #s¡Tø=Hêïs¡T.

18 ñ<äj·T+ eTVü‰sêC≤qT ø£*XÊs¡T. j·TTesêE ø£s¡DYdæ+>¥ $]–q ø±\T≈£î dæyÓT+Ÿ ø£≥Tº‘√

ˇø£ eT+#·+ô|’ |ü&ÉTø=ì ñHêïs¡T. ªªe÷ sêø£b˛ø£\ dü<äTbÕj·÷\˙ï bÕøÏkÕÔHé‘√ eTT&ç|ü&ç ñ

HêïsTT >∑<ë, uÛ≤s¡‘·<X+‘√ ø£\e≥+ m˝≤ dü+uÛÑeeTe⁄‘·T+μμ<äì eTVü‰sêC≤ ‘·q X+ø£qT e´ø£Ô+

#XÊ&ÉT. ªªáHê&ÉT s¡Vü≤<ës¡T\T, ¬s’\T ` $e÷qe÷sêZ\T Òìe÷≥ ì»yT, ø±ì á düeTdü \qT

nq‹ø±\+˝ÀH |ü]wüÿ]+#·Tø√e#·TÃ ` bÕøÏkÕÔHé‘√ ø£\dæq≥¢sTT‘ MT Væ≤+<ä÷ Á|üC≤˙ø£+ mH√ï

s¡ø±\T>± ø£wüºqcÕº\≈£î >∑T]ø±e\dæ edüTÔ+~. MT<äèwæº‘√ #·÷dæHê, »eT÷à ` ø£oàsYÁ|üC≤˙ø£+

<äèwæº‘√#·÷dæHê uÛ≤s¡‘·<X+‘√ $©q+ ø±e≥yT yT\Tμμ nì q#·ÃC…bÕŒs¡T. ªª>∑Ts¡÷J #Óù|Œ~ ì»yT—

MTs¡T uÛ≤s¡‘·<X+˝À $©q+ ø±yêμμ\ì eTVü‰»Hé ã\|ü]#ês¡T. eTVü‰sêC≤ n+<äT≈£î düeTà‹

e´ø£Ô+#dæ ‘·÷dt XÊ\Te (n‹ düqïì ñìï‘√ #dæq~) ãVüAø£]+∫ >∑Ts¡÷Jì dü‘·ÿ]+#ês¡T.

$©q+ nq+‘·s¡+ |ü]bÕ\q≈£î e∫Ãq ùwønãT› ≤¢ nHø£ #ê]Á‘·ø£|üÁ‘ê\qT ‘=\–+∫q ø±s¡D+>±

Ç≥Te+Ï $wüj·÷\T n~Ûø±s¡ ]ø±s¡T¶ À¢ Ò≈£î+&Ü b˛j·÷sTT. (@&ÉT uÛ≤>±\T>± yÓ\Te&çq l

>∑Ts¡÷J düeTÁ>∑<äs¡ÙHé ` ¬s+&Ée uÛ≤>∑+ 172e |ü⁄≥˝À á $esê\THêïsTT)

|ü+C≤uŸ ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü<ÛëqHê´j·TeT÷]Ô leTVü‰»Hé<ë«sê nø√ºãs¡T 24q uÛ≤s¡‘· ôd’ìø£<äfi≤\

düVü‰j·T+ ø√s¡T‘·÷ uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ es¡Ôe÷q+ |ü+|æ+#ês¡T. düVü‰j·T+ #j·÷\H

uÛ≤s¡‘·Á|üC≤˙ø±ìøÏ, uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìø° ñ+~. ø±ì ø£oàs¡T uÛ≤s¡‘·<X+˝À $©q+ ø±≈£î+&Ü ôd’q´+

|ü+|ü≥+ <äTsêÁø£eTDÁøÏ+<ä |ü]>∑Dq˝ÀøÏ edüTÔ+<äì eTÚ+Ÿu≤f…Hé n&ÉT¶‘·>∑T\T‘·THêï&ÉT. n+<äTø£ì

$©q+ y>∑e+‘·+ #j·T&ÜìøÏ M\T>± |ü]dæú‹ì eT~+|ü⁄#j·T&ÜìøÏ dü+kÕ∆Hê\ eT+Á‹‘·«XÊK

ø±s¡ <ä]Ù $.|æ.MTqHéqT |üfÒ Ÿ lq>∑sY |ü+|æ+#ês¡T. lq>∑sY Á|üe÷<ä+˝À |ü&çq+<äTq eTVü‰sêC≤

‘·q ≈£î≥T+u≤ìï »eT÷à≈£î ‘·s¡*+#·≥+ ñ∫‘·eTì lMTqHé eTVü‰sêC≤≈£î dü÷∫+#ês¡T.

$©Hêìï ø√s¡T‘·÷, ôd’ìø£düVü‰j·÷ìï nuÛÑ ]údü÷Ô eTVü‰sêC≤ qT+&ç eTVü‰»Hé ÒK rdæø=ì

e∫ÃHê, HÓÁVüA kÕqT≈£L\+>± düŒ+~+#· Ò<äT. ªª»eT÷à ` ø£oàsYqT eTT+<äT>± ùwø nãT› ≤¢≈£î

n|üŒ–+#·+&ç. sêC≤´ìï $&ç∫ô|Ïºb˛+&ç. n|üŒ& $©q+ »s¡T>∑T‘·T+~. n|ü &ÉT e÷Á‘·yT ôd’Hê´\T

ø£<ä\T‘êsTTμμ nqï< HÓÁVüA <Û√s¡DÏ. á <Û√s¡DÏ‘√ ¬s+&ÉT $\TyÓ’q s√E\T eè<∏ë>± >∑&ç∫b˛j·÷sTT.

düsê›sY |üfÒ Ÿ, >√bÕ\kÕ«$T nj·T´+>±sY, Ä#ês¡ ø£è|ü ≤˙, eTVü‰‘·à>±+BÛ ` mes¡÷ #Ó|æŒHê

HÓÁVüA $ì|æ+#·Tø√ Ò<äT.

eTVü‰sêC≤ #Áyê\T#dæq $©q|üÁ‘·+ Ä<Ûës¡+>± $©q+ |üP]Ô#dæø=+fÒ, Ä U≤´‹ n+‘ê

eTVü‰sêC≤≈£î <ä≈£îÿ‘·T+<äì HÓÁVüA u≤<Ûä. HÓÁVüA<Û√s¡DÏøÏ $dæ–b˛sTTq eTVü‰»Hé uÛ≤s¡‘·<X+˝À

$©HêìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ düeTà‹+#·≥+ Ò<äT ø±ãÏº ‘êqT bÕøÏkÕÔHé≈£î b˛sTT õHêïqT ø£\TkÕÔqì


21

n+<äT≈£î ‘·q≈£î eTVü‰sêC≤qT+&ç nqTeT‹ ñ+<äì u…~]+#ê&ÉT. Ä düe÷yX+˝À düsê›sY|üfÒ Ÿ

≈£L&Ü ñHêïs¡T. Äj·THMT e÷≤¢&É Ò<äT. HÓÁVüA>±]ø√|ü+ ‘êsêkÕúsTT q+<äTø=+~. b˛+&ç, b˛sTT

bÕøÏkÕÔHé ÀH ø£\e+&ç nì n]#ês¡T. n+‘· À yÓqø£>∑~qT+&ç mes√ ˇø£ ∫qï ø±–‘·+

|ü+|æ+#ês¡T., HÓÁVüA Ä ø±–‘·+ #·~$ kÕôV≤uŸ ùwønãT› ≤¢ n+^ø£]+#·eT+≥THêïs¡T. nì

>=DT>∑Tø=+≥÷, Ä $©q |üÁ‘ê\qT rdæø=ì, >∑es¡ïs¡T »qs¡ Ÿ>± ñqï eTÚ+Ÿu≤f…Hé nyÓ÷<ëìøÏ

|ü+|æ+#ês¡T. $©q|üÁ‘·+˝À eTVü‰sêC≤Á|ü‹ì~Û bÕøÏkÕÔHé n~ÛH‘· »Hêï≈£î ø£*ùdÔ @eTe⁄‘·T+<√

ùwønãT› ≤¢≈£î u≤>± ‘Ó\TdüT. bÕøÏkÕÔHé À n+‘·sê“¤>∑eTjT´ ø£oàsY À ‘·q≈£î @ÁbÕ<Ûëq´eT÷

\_Û+#·<ä ‘Ó\TdüT. ø±ãÏº ` Ç+ø£ Ä\dü + #ùdÔ yÓTT<äÏøÏ yÓ÷dü+ edüTÔ+<äì ` $©HêìøÏ

n+^ø£]+#·e\dæ+~>± ùwønãT› ≤¢ HÓÁVüA≈£î dü÷∫+#ê&Éì Á>∑Væ≤+#·Tø√yê*.

Ä $©q |üÁ‘êìï eTÚ+Ÿu≤f…Hé Hs¡T>± ÄyÓ÷~+#· Ò<äT. ˇø£ yÓT*ø£ô|≤º&ÉT. Á|üuÛÑT‘ê«ìï

@s¡Œs¡#·&ÜìøÏ ùwø nãT› ≤¢qT ÄVü‰«ìdüTÔqï+<äT≈£î dü+‘·è|æÔì e´ø£Ô+#dü÷Ô, ÄÁø£eTDø±s¡T\qT+&ç

uÛÑ÷uÛ≤>±\ $eTTøÏÔ »]–, XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\T HÓ\ø=qï‘·sê«‘·, Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ìsê∆s¡D<ë«sê $©q+

Á<ÛäTMø£]+#·ã&Ée\dæ ñ+<äì wüs¡‘·T $~ÛdüTÔqï≥T¢>± $&ç>± ˇø£ ÒK Áyêdü÷Ô, >∑es¡ïs¡T»qs¡ Ÿ

eTÚ+Ÿu≤f…Hé $©Hêìï ÄyÓ÷~düTÔqï≥T¢>± $©q|üÁ‘·+ô|’ dü+‘·ø£+ #XÊs¡T.


22

ªªø±ùd|üÏøÏ ¬ssTT&És¡T¢ eTeTà*ï #Ós¡qT+&ç ãj·T≥≈£î ‘Ó∫Ã q~ ˇ&ÉT¶q &√yÓT Ÿ Á_&ç®yÓ’|ü⁄

q&ç|æ+#·kÕ>±s¡T. nø£ÿ&É HqT #·÷dæq uÛÑj·T+ø£s¡ <äèX´+ á »qà˝À eTs¡∫b˛ ÒqT. e÷q+

ø±bÕ&ÉT ø√e≤ìøÏ q~˝À <ä÷øÏq eTVæ≤fi\>∑T]+∫ n+‘·≈£î eTT+<äT $HêïqT. Ä s√E Á|ü‘· ø£å+>±

#·÷XÊqT. ø=+<äs¡T Ád”Ô\T ˇ&ÉT¶q ì\ã&ç ì]«ø±s¡+>± XSq´+˝ÀøÏ #·÷düTÔHêïs¡T. ø=+‘·eT+~

~>∑Teq yÓ÷ø±*˝À‘·T ˙fi¢ À ñ+&ç düT&ÉT\T ‹s¡T>∑T‘·÷ e&ç>± bÕs¡T‘·Tqï ø£èwüí>∑+>∑ q~˝ÀøÏ

#·+Ï_&É¶\qT $dæπsdüTÔHêïs¡T. ÁbÕD+˝À ÁbÕD+>± n˝≤¢s¡TeTT<äT›>± ô|+#·T≈£îqï ∫Hêï]

•Xóe⁄ ÁbÕD+ ø£&ÉãÏº ¬øe⁄«q ydüTÔqï #êe⁄πøø£\T yê]ì ø£~*+#·&É+ Ò<äT. mH√ï s√E\T>±

‹+&ç Òø£, ˙s¡T Òø£ |üXóe⁄\ø£+fÒ V”≤q+>± nedüú\T|ü&ç, qs¡|æXÊ#·T\ u≤]q HêHê nee÷Hê\T

|ü&ç eT¬sH√ï n|òü÷sTT‘ê´\≈£î, n‘ê´#êsê\≈£î ˝Àqeø£ ‘·|üŒì dæú‹˝À yê] yÓTTVü‰˝À¢ ø£fi Ò<äT.

m˝≤+Ï ñ<«>∑eTT Ò<äT. ÁbÕDuÛÑj·T+‘√ ÄÁø£+~düTÔqï |üdæ|æ\¢\qT Á|ü#·+&É Á|üyêVü≤+ XÊX«‘·+>±

qB>∑s¡“¤+˝À ø£*ù|düTø√>±H, ‘·\T¢\÷ #Ó+>∑Tq q~˝À <ä÷ø±s¡T. ø£åD+˝À n+‘ê nsTTb˛sTT+~.

ì+&ÉTÁã‘·T≈£î\T ì\Te⁄Hê »\düe÷~Û nj·÷´sTT.

Ç<ä+‘ê ìsêÈ+‘·b˛sTT #·÷düTÔ+&É>±H Hê |üHÓï+&fiflø=&ÉT≈£î $XÊ Ÿ q~yÓ’|ü⁄ <ä÷düT≈£îb˛‘·÷

ø£ì|æ+#ê&ÉT. |üs¡T¬>‹Ô yê&ç ¬sø£ÿ |ü≥Tºø=ì ÄbÕqT. yê&ÉT –+Eø=Hêï&ÉT. ªÄ‘êà_Ûe÷q+

ñqï Ä&É<Óes¡÷ Çø£ÿ&É ã‹øÏ Ò<äT. ne÷à! qTe⁄« nø£ÿ\‘√u≤≥T q~˝ÀøÏ <ä÷πøjYT. Hq÷

#·∫Ãb˛‘êqTμ nì >=\T¢q @&ÃXÊ&ÉT. ªeT÷s¡â+>± e÷≤¢&É≈£î HêHêï! ‘·\#·T≈£î+fÒ, HqTe÷Á‘·+

q~˝À <ä÷ø£ ÒHê? ø±˙ MT HêqïqT eTs¡∫b˛j·÷yê? eTT+<äT Äj·Tq≈£î @yÓTÆ+<√ ‘Ó\TdüTø√yê*.

‘·s¡Tyê‘ HqT @$T#j·÷˝À ìs¡ísTT+#·T≈£î+≤qTμ nì yêDÏï m+‘√ düeTT<ësTT+#êqT.μμ

Ç~ ø£<∏äø±<äT... j·T<∏ës¡ú>±<∏ä. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡XÊK Á|ü#·Ts¡D\ $uÛ≤>∑+

1966˝À n#·TÃydæq ~dt ùV≤ô|Hé&é ÇHé ø±oàsY Á>∑+<∏ä+˝Àì uÛ≤>∑$T~. 1947 nø√ºãs¡T ∫e]

yês¡+˝À bÕøÏkÕÔHé ñdæ>=*|æq ¬ssTT&És¡T¢ $T&É‘·\ <ä+&ÉT˝≤ ø£oàsY dü+kÕúq+˝À #=s¡ã&ç, eTVü≤eTàB

jT‘·s¡T\ Çfió¢, ÄdüTÔ\T ‘·>∑T\u…Ïº #‹øÏ ∫øÏÿq yê]q˝≤¢ #·ø√‘·ø√dæ, ø£HÓï|æ\¢\qT, ‘·\T¢\qT

3. eTVü‰sêE qT+∫

e÷eT÷\T eTqTwüß\ es¡≈£î kÕ–+∫q b˛sê≥+


23

#Ó]∫ ìsê|òü÷≥+>± kÕ–+∫q n‘ê´#êsêìøÏ eT#·TÃ‘·Tqø£ Ç~. ø£ècÕí yÓTVü≤‘ê nHêeTø£

>∑èVæ≤DÏø±<äT. dü]Vü≤<äT› Àì eTT»|òüsêu≤<é õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T Ç˝≤¢*>± \+ø£+‘· ˝À–*˝À, HÍø£s¡¢ #êø£s¡¢

ùde\+<äTø=+≥÷ eTVü‰sêDÏ ≤ Áã‹øÏq eTìwæ... õ˝≤¢ n~Ûø±] uÛ≤πs´ ø£qï_&É¶\‘√ ø£≥Tºã≥º\‘√

nqï+˙s¡÷ Ò≈£î+&Ü yÓTÆfi¢≈£î yÓTÆfió¢ q&ç∫, ¬ssTT&És¡¢ #‘·∫øÏÿ, nqTø£åD+ ÁbÕDuÛÑj·T+‘√, e÷q+

ø±bÕ&ÉTø√e≤ìøÏ @ ì$Twü+˝À ÁbÕD+ rdüTø√e\dæ edüTÔ+<√ ‘Ó*j·Tì uÛÑj·T$Vü≤«\dæú‹˝À

j·TeTj·÷‘·q |ü&É¶<ä+fÒ,. ~≈£Lÿ yÓTT≈£Lÿ Òì e÷eT÷\T ø±oàØVæ≤+<äTe⁄\T Ä düeTj·T+˝À eT¬sìï

n>∑#ê≥T¢ |ü&ç ñ+&Ü*?μμ l m+.$.ÄsY. XÊÁdæÔ Áyêdæq ø±oàsY ø£<∏ä À ˇø£ Á|üø£s¡D≤ìøÏ ÁbÕs¡+uÛÑ

yêø±´*$.

ø£ècÕíyÓTVü≤‘ê uÛÑs¡Ô bÕøÏkÕÔHé <äT+&É>∑T\≈£î Ms¡T&ç ≤ s=eTTà #·÷|æ+∫ H\ø=]>±&ÉT. uÛÑÁ<ä‘ê

ã\>±\qT düMTø£]+∫ õ˝≤¢ Á|ü»\+<ä]ø° s¡ø£åD ø£*Œ+#·e\dæq õ˝≤¢ n~Ûø±πs Ä<äTø=H ~≈£îÿ Òø£

kı+‘· Ç+À¢ <äT+&É>∑T\ ø±\TŒ\≈£î ˇ+≥]>± ã*nj·÷´&ÉT.

* * *

m≥Te+Ï |ü]dæú‹HÓ’Hê <ÛÓ’s¡ +>± m<äTs√ÿ

düÿs¡÷› õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>± |üì#dæq ˝≤˝≤ neTs¡Hê<∏é, n‘·ì uÛ≤s¡ Á|üø±XŸøösY\~ ≈£L&Ü

Ç≥Te+Ï ø£<∏. Äj·Tq õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>± u≤<Ûä ‘·\T #|üÏºq Hê\T>∑T HÓ\\πø Á|üø£ÿq ñqï –*Z‘YqT

bÕøÏkÕÔ \T ÄÁø£$T+#·Tø=Hêïs¡T. kÕúìø£+>± ≈£L&Ü yê‘êes¡D+ n<äT|ü⁄‘·|ü ‘·Tqï<äì uÛ≤$+∫q

˝≤˝≤ neTs¡Hê<∏é nø£ÿ&É ñqï ôd’ìø£ ã\+ #ê\<äì uÛ≤$+∫, n<äq|ü⁄ <äfi≤\qT |ü+|æ+#·e\dæ+~>±

»eT÷à ` ø£oàsY Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ nuÛÑ s¡úq\T |ü+|æ+#ê&ÉT. #ê˝≤ s√E\T

ìØøÏå+#·>±, yÓTT‘êÔìøÏ ˇø£ s√Eq ˇø£e+<ä ôd’ì≈£î\Tqï u…≤*j·THé π¬øô|ºHé Á|üuÛ≤‘Ydæ+Vt≤

Hêj·Tø£‘·«+˝À düÿs¡T› #s¡Tø=+~.

bÕøÏkÕÔHé düeTs¡ú≈£î\T Ç+ø£ @e÷Á‘·+ Ä\dü + #j·Tsê<äqTø=Hêïs¡T. sêÁ‹ ¬s+&ÉeC≤eTT

>∑&ÉTdüTÔ+&É>± ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é≈£î yÓT\≈£îe e∫Ã+~. $qedüTÔqï Xu≤›ìï ‘·TbÕ≈£î\T Áù|\T‘·Tqï

Xã›+>± >∑T]Ô+∫, n<$TÀ ‘Ó\TdüTø=ì s¡eTàì ˇø£ düuŸ ÇHéôdŒø£º]ï |ü+|æ+#ê&ÉT. yÓ[¢qyê&ÉT

sê Ò<äT. eTs=ø£ìï |ü+|æ+#ê&ÉT. yê&É÷ sê Ò<äT. Ç˝≤ ˇø£] ‘·sê«‘· ˇø£s¡T Ä ~X>± yÓfi≤¢πs>±ì,

ˇø£ÿs¡÷ ‹]– sê Ò<äT. ‘·q Ç+ÏHÍø£s¡T nsTTq X+ø£sY ˇø£ÿ& nø£ÿ&É ñHêï&ÉT.

ã+>∑fi≤˝Àì eTTdæ¢+HÍø£s¡T¢ ‘·eT˝À‘êeTT s¡Vü≤dü +>± e÷≤¢&ÉTø=+≥THêïs¡ì, @<Ó’Hê

Á|üe÷<ä+ »s¡T>∑e#·Ãì X+ø£sY ‘·q≈£î #Ó|æŒq $wüj·÷ìï uÛ≤s¡ Á|üø±XŸøösY ‘·q‘√ Á|ükÕÔ$+∫q|ü⁄&ÉT

yêÏì ñãTdüTb˛ø£ ø£ãTs¡T¢>± ø=ÏºbÕs¡ydæq dü+>∑‹ >∑Ts¡TÔ e∫Ã+~. @<√ ˇø£ ≈£îÁ≥ »s¡T>∑T‘√+<äì

nqTe÷q+ sê>±H, ‘·qqT ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï s¡øÏå+#·Tø√e≥+ MT<ä ø±ø£ Á|üø£ÿH ñqï ø√XÊ>±sêìï

(Áf…»Øì) õ˝≤¢ Àì ne÷j·Tø£ Á|üC≤˙ø±ìï m˝≤ s¡øÏå+#ê˝≤ nH Ä˝À#·q yÓTT<ä …’+~. uÛ≤s¡ qT,

|æ\¢\qT HÍø£s¡TqT ˇø£ >∑~˝À ‘·\T|ü⁄\T ydæø=ì ñ+&ÉeTì #Ó|æŒ ‘·TbÕø° #‘·|ü≥Tºø=ì Áf…»Ø

yÓ’|ü⁄>± yÓfi≤¢&ÉT. nø£ÿ&É yÓqTø£qT+&ç ‘·TbÕø° eT&çeT‘√ uÛÑT»+ô|’ ø=Ïº n‘·ì #‹˝Àì


24

‘·TbÕø° ≤ø=ÿHêïs¡T. q\T>∑Ts¡T eTqTwüß\T n‘·&çì #·T≥TºeTT≤ºs¡T. ÄXÃs¡ +! yês¡+<äs¡÷ ‘·q

#Ó|ü #‘· À¢ |üì#dü÷Ô e∫Ãqyêπs. yê]øÏ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤düTÔqï yÓTTVü≤eTà<é düs¡Œ¤sêCŸøÏ ‘êH

|ü<√qï‹ ø£*Œ+∫ ÇHé‡ô|ø£ºsY>± #XÊ&ÉT. n‘·&ç|ü &ÉT ø£D‘·≈£î ]yê\«s¡T >∑T]ô|Ïº Áf…Æ»Ø ‘êfi+#Óe⁄\T

n&ç>±&ÉT. ˝≤˝≤ neTs¡Hê<∏é ìsêø£]+#ê&ÉT. ¬øô|ºHé Á|üuÛ≤‘Ydæ+Vt≤ u…≤*j·THé yê]øÏ düe÷#ês¡+

Çe«eTì nø£ÿ&ç Væ≤+<ä÷ dæbÕsTTøÏ ôd’>∑ #j·T≥+ >∑eTì+∫q düs¡Œ¤sêCŸ ` ªªn\dæ kı\dæ e∫Ãq

ôd’ì≈£î\qT uÒs¡ø‡˝ÀH ã+~Û+#ê+. yê]øÏ ø±|ü ≤>± bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\THêïs¡T. MTs¡T e÷≈£î ã+B>±

ñHêïs¡T. yTeTT #‹MT<äT>± nqï+ ‹qïyêfi¢+— n+<äTø£ì ‘·≈£îÿe ‘·÷≤\‘√H M&√ÿ\T #ÓbÕÔ+μμ

n+≥÷ <ä>∑Zs¡ À ñqï u≤$e<ä›≈£î q&ç|æ+#ê&ÉT. n+<äT˝À <ä÷ø£eTì Ä<•+#ê&ÉT. ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é

‘·q CÒãT˝ÀqT+&ç Áf…»Ø‘êfi≤\qT ãj·T≥≈£î rdæ Ä ˝À‘Ó’q u≤$˝À $dæπsXÊ&ÉT. <ëì‘√ ‹ø£ÿπs–q

düs¡Œ¤sêCŸ |æ∫Ã>± ‘·÷≤\T ù|*Ã neTsYHê<∏éqT #·+ù|XÊ&ÉT.

bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\‘√ ø£\dæ ‘êfi≤\T |ü>∑\>=Ïº, Áf…»Øì <√#·Tø=Hêïs¡T. ã+>±¢ Àì

kÕe÷q+‘ê <√#·Tø√>∑*Zq~ <√#·T≈£îHêïs¡T. $T–*q$ <Ûä«+dü+ #XÊs¡T. yê] u…~]+|ü⁄\÷, ‹≥÷¢

Á|üø±XŸøösY eTÚq+>± uÛÑ]+∫+~. ‘·\T|ü⁄>±ì, øÏÏø°>±ì rj·TH Ò<äT. yês¡T yÓ[¢b˛j·÷s¡ì qeTàø£+

ø£*Zq ‘·sê«‘· Ç<ä›s¡T |æ\¢*ï rdæø=ì, HÍø£s¡T X+ø£sY ‘√&ÉT>± sê>± Ä <ä>∑Zs¡ À ñqï œ˝≤¢≈£î

Hê\Ze C≤eTT Nø£À¢ q&ÉT#·Tø=+≥÷ yÓ[¢+~. Ä œ˝≤¢ j·T»e÷ì πøô|ºHé <∏ëbÕ ø£ …ø£ºs¡T≈£î $TÁ‘·T&ÉT.

ì+&ÉT >∑s¡“¤e‹ nsTTq Á|üø±XŸøösY Ä düeTj·T+˝À n˝≤ sêe≥+ #·÷dæ <∏ëbÕ π>≥T ‘Ó]|æ+∫

˝À|ü*øÏ |æ*|æ+#ê&ÉT. Á|üø±XŸøösY $\|ædü÷Ô ‘·eT dæú‹ì $e]+∫+~. ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é eTs¡DÏ+∫q

$wüj·T+ ‘Ó\¢yê]q ‘·sê«‘· ‘Ó*j·Te∫Ã+~. m≥Te+Ï |ü]dæú‘·T\HÓ’Hê <ÛÓ’s¡ +>± m<äTs=ÿqeTì

uÛÑs¡Ô ∫e]>± #Ó|æŒq e÷≥\T ÄyÓT #Óe⁄˝À¢ –+>∑Ts¡TeT+≥THêïsTT.

Ä œ˝≤¢ À Ä&É‘√&ÉT Ò<äT. œ˝≤¢qT bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\T #·T≥TºeTTÏº ñHêïs¡T. n≥Te+Ï

düeTj·T+˝À ÄyÓT ˇø£ Ä&É|æ\¢qT Á|üdü$+∫+~. œ˝≤¢≈£î ãj·TÏ Á|ü|ü+#·+‘√ dü+ã+<Ûë\T ‘Ó–

b˛j·÷sTT. ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T n&ÉT>∑+≤sTT. œ˝≤¢ j·T»e÷ì ‘·q ùde≈£î\‘√ #·]Ã+∫ ø=~›eT+~>±

ñqï ‘êeTT ô|<ä›dü+K´˝À ñqï bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\qT m~]+#· ÒeTì ìs¡ísTT+∫ ‘Ó\¢C…+&Ü m>∑Ts¡

ysTT+#ê&ÉT.

e÷qeVü≤≈£îÿ\ #·≤º\T, n+‘·sê®rj·T #·≤º\T |üÏº+#·Tø√≈£î+&Ü ø±ã÷©\T, bÕøÏkÕÔ

ôd’ì≈£î\T ˝À|ü*øÏ Á|üy•+∫ dæ≈£îÿ ôd’ì≈£î\qT ∫Á‘·Væ≤+dü\ bÕ\T#dæ, ≈£qTÁ>∑T&É¢qT ô|]øÏ, #·+|æ

yXÊs¡T. Á|üø±XŸøösYqT |æ\¢\qT ≈£L&Ü Hê\T>∑Ts√E\TbÕ≥T Væ≤+dæ+#ês¡T. #‹ø£+~q~ rdæø=ì

bÕ]b˛j·÷s¡T.

ˇø£ &√Á>± ùde≈£îì düVü≤j·T+‘√, X+ø£sY ‘√&ÉTsê>± >±j·÷\‘√ u≤<Ûä|ü&É÷Ô Á|üø±XŸøösY

ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. >∑‘·+˝À ‘·eT ùde≈£îì>± ñqï ˇø£] >∑T&çôd˝À ˇø£s√E ‘·\<ë#·Tø=+~.

eTKeT Ÿ |üs¡Te⁄\ô|’ |ü&ÉTø=qï ‘·eT j·T»e÷qTsê\T, #·*˝À ø£|ü ø=q&ÜìøÏ <äT|üŒÏ ≈£L&Ü

Òø£ eDT≈£î‘·÷ ñ+&É≥+ #·÷dæ, yÓ#·Ã<äq+ ø√dü+ m+&ÉT>∑&ç¶ ø£|æŒ, Ä ùde≈£î&ÉT ø£ ïs¡T ô|≥Tºø=Hêï&ÉT.


25

nø£ÿ&ÉqT+&ç düÿs¡T› À @s¡Œs¡∫q ã+B\ •_s¡+˝ÀøÏ q&ç∫+~.

nB qs¡ø£ÁbÕj·T+>±H ñ+~. #·*øÏ, Äø£*øÏ ‘êfi Òø£ |üdæø£+<äT nø£ÿ&É eTs¡DÏ+∫+~.

Ä Xe+MT<ä ø£|üŒ&ÜìøÏ ≈£L&Ü >∑T&É¶\T Òì <äTdæú‹— m+‘· <äTs¡“¤s¡+! ‘√Ï ã+B\ düVü‰j·T+‘√

Ä eTè‘·XØsêìï uÛÑ÷kÕú|æ‘·+ #dæ+~. á ã+B\q+<ä]˙ yÓTT<ä≥ sêe*Œ+&çøÏ, ‘·s¡Tyê‘· ô|cÕesY≈£î

‘·s¡*+#ês¡T. Ä ‘·sê«‘· ˝≤ôVAs¡T C…’\T≈£î |ü+|æ+#ês¡T.

˝≤ôVAsY C…’\T˝À Äs¡Te÷kÕ\bÕ≥T <äTsêàs¡TZ\eT<Ûä q*–b˛sTT+~. |æ\¢*<ä›]øÏ

¬s+&ÉT|üP≥˝≤ uÛÀ»q+ ô|≥º≥+ø√dü+ HêHê n>∑#ê≥T¢|ü&ç+~. nHø£~Hê\T ‘êqT |üdüTÔ+&çb˛sTT+~.

m≥Te+Ï ø£cÕº\˝ÀHÓ’Hê <ÛÓ’s¡ +>± |ü]dæú‹ì m<äTs√ÿ nqï uÛÑs¡Ô e÷≥ Ò ÄyÓTqT q&ç|æ+#êsTT.

HÍø£s¡T X+ø£sY ‘·q<ë]‘êqT #·÷düTø√<ä*ùdÔ Áã‹øÏ ãj·T≥|ü&yê&. ø±ì n‘·&ÉT ˇø£ÿø£åD+ ≈£L&Ü

ÄyÓTqT, |æ\¢\qT e~*ô|≥º Ò<äT. n‘·&ÉT ≈£L&Ü ìsêVü‰s¡+>± ñ+&çb˛sTTq s√E …H√ï ñHêïsTT.

ø£oàsY À bÕøÏkÕÔHé ôd’q´+ Ä≥\TkÕ>∑ Ò<äT. nHø£eT+~ uÛ≤s¡‘·ôd’Hê´ìøÏ ã+B\T>± ∫ø±ÿs¡T.

j·TT<ä∆$s¡eTD ‘·sê«‘· »]–q #·s¡Ã\˝À ã+B\qT e÷s¡TÃø=q&ÜìøÏ #dæø=qï ˇ|üŒ+<ë\ |òü*‘·+>±

$T–*q uÛ≤s¡rj·T bÂs¡T\‘√bÕ≥T Á|üø±XŸøösY ≈£L&Ü |æ\¢\qT rdæø=ì neTè‘·düsY •_sêìøÏ

e∫Ã+~. X+ø£sY düVü‰j·T+‘√ »eT÷à˝À ñqï k˛<äs¡T&ÉT »>∑BXŸdæ+Vt≤ Ç+ÏøÏ #s¡Tø=+~.

»eT÷à`ø£oàsY Á|ü<Ûëq eT+Á‹>± ñqï ùwø nãT› ≤¢qT dü+<ä]Ù+∫ ‘·q u≤<Ûä\T #Ó|ü ø=+~. ˇø£Hê&ÉT

ø£ …ø£ºs¡T>± ñ+&ç $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTq ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é ≈£î≥T+u≤ìøÏ @$<ÛäyÓTÆq

düVü‰j·TeT÷ \_Û+#· Ò<äT. |üìeTìwæ>± J$‘·+ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷ ‘·q |æ\¢*<ä›]˙ b˛wæ+∫+~. #·~$+∫+~.

á Ms¡e÷‘· ô|<ä›ø=&ÉT≈£î yT»sY •esêCŸ dæ+Vt≤ ôd’q´+˝À &Üø£ºs¡T>± |üì#düTÔHêï&ÉT. ∫qïø=&ÉT≈£î

#·+Á<√<äj·T dæ+Vt≤ Ç+»˙s¡T>± ñHêï&ÉT. á <X+ $wüeT |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü ì\ã&É>∑*Z+~

n+fÒ n+<äT≈£î ø±s¡D+ ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é, Á|üø±XŸøösY, X+ø£sYe+Ï e´øÏÔ‘ê« Ò.

* * *

ÁbÕD≤\≈£î ‘Ó–+∫ Á|ü‹|òüTÏ+∫q dü«j·T+ùde≈£î\T

Ç≥Te+Ï uÛÑj·÷qø£yÓTÆq Ø‹˝À <ë&ÉT\T, Vü≤‘· \÷, n‘ê´#êsê\T »s¡T>∑T‘·Tqï |ü]dæú‹ì

mes¡T m˝≤ m<äTs=ÿHêïs√ ‘Ó*dæø√e\dæ ñ+~.

1947 Ä>∑düTº 15q lq>∑sY À bÕøÏkÕÔHé nqT≈£L\ X≈£îÔ\T Ms¡+>∑+ ÁbÕs¡+_Û+#êsTT.

nìï Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\MT<ä, #ÍsêkÕÔ\˝Àq÷ bÕøÏkÕÔHé C…+&Ü\T m>∑Ts¡T‘·÷ ñHêïsTT.

<XuÛÑ≈£îÔ …’q sêÁw”ºj·T dü«j·T+ùdeø£ dü+|òtT dü«j·T+ùde≈£î\T Bìì ˇø£ düyê\T>± d”«ø£]+#ês¡T.

dü+|òüT ø±sê´\j·T+˝À yÓ+≥H ˇø£ düe÷yX+ »]–+~. |ü~>∑+≥\≈£î nMTsêø£<ä Ÿ e+‘Óqe<ä›

y\ dü+K´˝À Væ≤+<äTe⁄\T @ø£Á‹‘·T …’Hês¡T. ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\T |æ]øÏyêfió¢ n+≥÷ yê´U≤´ìdü÷Ô

e∫Ãqyês¡T Hê\Tø£ ø=s¡Tø=ÿH$<Ûä+>± yês¡T bÕøÏkÕÔ |ü‘êø±\qT ‘=\–+∫ Á‹es¡í|ü‘êø±\qT

m>∑Ts¡yXÊs¡T. uÛ≤s¡‘Y e÷‘êø° »jYT ìHê<ë\‘√ lq>∑sY M<ÛäT\˙ï e÷Ás√à>±sTT. á $wüj·T+

‘Ó*dæq eTVü‰sêC≤≈£î ÄXÃs¡ eT÷ dü+‘√wüeT÷ ø£*>±sTT.


26

Ä s√E˝À¢ ø±oàsY≈£î dü+|òüT Á|üeTTUŸ>± l ã\sêCŸ eT<Û√ø u≤<Ûä ‘· eVæ≤düTÔHêïs¡T.

dü]Vü≤<äT›\˝À »s¡T>∑T‘·Tqï ≈£îÁ≥\ >∑T]+∫ Äj·TqqT ˇø£ yÓ’<ä $TÁ‘·T&ÉT ôV≤#·Ã]+#ês¡T. Ä

yÓ’<äT´ìe<ä›≈£î Ç<ä›s¡T j·TTe≈£î\T edüTÔ+&yês¡T. yê]˝À ˇø£s¡T ãVüQXÊ dü]Vü≤<äT› ne‘·*qT+&ç

e∫Ãqyê&ÉT ø±>± ¬s+&Ée yê&ÉT kÕúì≈£î&ÉT. yê]]e⁄s¡÷ bÕøÏkÕÔHé @C…+≥T¢>± |üì#düTÔqïyêπs.

yês¡T e÷≤¢&ÉTø=H<ä+‘ê s¡Vü≤dü eTj·T+>±H ñ+&~. ‘êeTT e÷≤¢&ÉTø=H $wüj·÷\ô|’ &Üø£ºs¡T>±s¡T

ÄdüøÏÔ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡ì ‘√#·>±H yês¡T bÕ]b˛j·÷s¡T. á $wüj·T+ ‘Ó*j·T>±H ã\sêCŸ eT<Û√ø

Ç‘·s¡ eTTK´ ø±s¡ ø£s¡Ô\‘√ ø£*dæ Ä˝À∫+∫ ˇø£ jÓ÷»q s¡÷bı+~+#ês¡T.

nsTT<äT>∑Ts¡T eT+∫ ø±s¡ ø£s¡Ô\qT eTVü≤àBj·TT\T>± e÷sêÃs¡T. ù|s¡T¢ e÷sêÃs¡T. yês¡T

dü ≤«sY, ø£MTCŸ <Ûä]+#·Hês¡+_Û+#ês¡T. >∑&É¶+ ô|+#ês¡T. MTkÕ\T rùdXÊs¡T. nãT› ≤¢ À|”

<Ûä]+#·kÕ>±s¡T. Ms¡T eTT»|òüŒ¤sêu≤<é À ˇø£ Ç+Ïì n<Ó›≈£î rdæø=Hêïs¡T. ˇø£&ÉT j·T»e÷ì—

¬s+&Éeyê&ÉT e+≥eTìwæ— eT÷&Éeyê&ÉT ùde≈£î&ÉT. ˇø£ yÓ÷≥sY ôd’øÏ ŸMT<ä yês¡T ‹s¡T>∑T‘·÷

düe÷#ês¡+ C≤Á>∑‘·Ô>± ùdø£]+#· Hês¡+_Û+#ês¡T. ¬s+&Éeãè+<ä+˝À ñqï Ç<ä›s¡÷ dü]Vü≤<äT› À¢ ñ

qï ˇø£ eTTK´yÓTÆq Á>±eT+˝À ˇø£ ∫qïyÓ’<ä XÊ\, eT+<äT\ cÕ|ü⁄ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ˇø£s¡T &Üø£ºs¡T,

eTs=ø£s¡T ø±+bÂ+&És¡T. #ê˝≤ ‘·≈£îÿe |ò”E‘√ eT+∫yÓ’<ä + #kÕÔs¡ì Á|ü#ês¡+ #sTT+#ês¡T.

ôd’ì≈£î\qT+&ç, ôd’ìø±~Ûø±s¡T\qT+&ç |ò”E ≈£L&Ü rdüTø√≈£î+&Ü yÓ’<ä + #kÕÔs¡ì Á|ü#ês¡+ #XÊs¡T.

ø=+<äs¡T ôd’ì≈£î\T, ø±ã÷©\T, ôd’ìø±~Ûø±s¡T\T Áø£eT+>± yê] <ä>∑Zs¡≈£î sêe≥+ yÓTT<ä\Tô|≤ºs¡T.

yê]øÏ ∫øÏ‘·‡ #dü÷ÔH yês¡T |üs¡düŒs¡+ e÷≤¢&ÉTø=H $wüj·÷\qT ÁX<ä∆>± $+≥÷ ñ+&yês¡T.

M]<ä›s¡÷ ‘·eT≈£î düVü‰j·T|ü&ÉT‘·Tqï yês¡T >∑<ë nH <äèwæº‘√ ˇø£ bÕøÏkÕÔHé ôd’ìø±~Ûø±] ø£oàs¡TqT

ø£ã[+#ê\ì #düTÔqï Ä˝À#·q\qT ÄyX+˝À e÷≤¢&Ü&ÉT. ‘êeTT ≈£L&Ü dü+|üPs¡í düVü≤ø±s¡+

n+~kÕÔeTì Ms¡÷ qeTàã*ø±s¡÷. á düe÷#êsêìï eTT»|òüsêu≤<é Àì eTT>∑TZs¡T düuÛÑT´\ ãè+<ëìøÏ

‘Ó*j·TCÒj·T>±, nø£ÿ&çqT+&ç lq>∑sY≈£î #]+~.

á$<Ûä+>± ‘·eT ÁbÕD≤\qT |üD+>±ô|Ïº l Vü≤ØXŸ uÛ≤H√‘Y, leT+>∑fiùdHé nH Çs¡Te⁄s¡T

Á|ü#ês¡≈£î\T eTVü≤àBj·TT\T>± bÕøÏkÕÔHé dü]Vü≤<äT›e<ä› dü+#·]dü÷Ô düe÷#ês¡+ ùdø£]dü÷Ô lq>∑sY≈£î

‘Ó*j·TCÒdü÷Ô e#êÃs¡T. bÕøÏkÕÔHé ôd’Hê´\T @‘Bq, @ e÷s¡Z+˝À sê<ä\#·Tø=qïB l ã\sêCŸeT<Û√ø≈£î

‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. leT<Û√ø eTVü‰sêC≤≈£î á $wüj·T+ ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. $wüj·TeT+‘ê $qï‘·sê«‘·

eTVü‰sêC≤ ‘·q≈£î ¬s+&ÉT e+<ä\ eT+~ j·TTe≈£î\T ø±yê\ì ø√sês¡T. eTs¡THê&ÉT ñ<äj·T+

¬s+&ÉTe+<ä\ eT+~ì Vü‰»s¡T|üs¡TkÕÔqì leT<Û√ø e÷≥ Ç#êÃs¡T.

sêÁ‹ ¬s+&ÉT>∑+≥\≈£î dü«j·T+ùde≈£î\≈£î meTs¡® ‡ |æ\T|ü⁄ Çe«ã&ç+~. ñ<äj·T+ Äs¡T

>∑+≥≈£î 200 eT+~ dü«j·T+ùde≈£î\T Äs¡ düe÷» eT+~s¡+ #s¡Tø=Hêïs¡T. yês¡+<äs¡÷ <X+ø√dü+

düs¡«düqï<ä∆+>± ñqï ø£fi≤XÊ\ $<ë´s¡Tú\T. kÕ+|òæTø£ ‘Y, ÁbÕs¡úq\ nq+‘·s¡+ $T\≥Ø yêVü≤Hê\T

e∫Ã yê]ì u≤<ëMTu≤>¥ ø£+ÀHÓà+ŸøÏ rdæø=ìyÓfi≤¢sTT. ø=+<äs¡T ôd’ì≈£î\T dæ<ä›+>± ñHêïs¡T.

yês¡T dü«j·T+ùde≈£î\≈£î ‘·TbÕøÏì Á|üjÓ÷–+#·≥+˝À •ø£åD Ç#êÃs¡T. kÕj·T+ø±˝≤ìø£ ≤¢ yês¡+<äs¡÷

s¡+>∑+˝À <ä÷ø£&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± ñHêïs¡T. lq>∑sYyÓ’|ü⁄ <ä÷düTø=ìedüTÔqï bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\qT lq>∑sY


27

Á|üy•+#· j·T≈£î+&Ü ¬s+&ÉTs√E\bÕ≥T ìs√~Û+∫q~ á j·TTe≈£î Ò. Ä ¬s+&ÉT s√E\ ‘·sê«‘·

uÛ≤s¡rj·T ôd’ìø£ <äfi≤\T #s¡Tø=ì Ä u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#êsTT.

bÕøÏkÕÔHé ôd’Hê´\T dü]Vü≤<äT›\˝À $<Ûä«+kÕìøÏ |üPqTø=ì, sê»<Ûëì lq>∑sYyÓ’|ü⁄>± sêe

&ÜìøÏ j·T‹ïdüTÔHêïs¡ì ‘Ó*dæq ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ #‘·T\T eTT&ÉT#·Tø=ì ≈£Ls√Ã Ò<äT.

‘êqT Áø=‘·Ô>± ìj·T$T+∫q Á|ü<ÛëqeT+Á‹ yÓTVü≤sY#·+<é eTVü‰»HéqT yÓ+≥rdæø=ì dü]Vü≤<äT›\˝À

$düÔè‘·+>± |üs¡ Ï+#ê&ÉT. dü]Vü≤<äT›\e<ä› $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ñqïyê]˝À ñ‘ê‡Vü≤+ ì+bÕ&ÉT. n+‘·≈£î

eTT+<äT ˝≤ôVAsY ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]ÔøÏ n\T¢&ÉT, bÕøÏkÕÔHé Á|üuÛÑT‘·«+˝À ôdÁø£≥Ø nsTTq

yT»sY cÕ ˇø£ #‹˝À ø=s¡&Ü, ˇø£ #‹˝À $©q+ |üÁ‘ê\T |ü≥Tºø=ì lq>∑sY e#êÃ&ÉT. »eT÷à

` ø£oàsY Á|üuÛÑT‘·«+˝À eT+Á‹>± ñqï »qs¡ Ÿ »qø£dæ+Vt≤‘√ ‘·q≈£î>∑\ |ü]#·j·÷ìï $ìjÓ÷

–+#·Tø=ì ø£oàs¡TqT bÕøÏkÕÔHé À $©q+ #dæø√>∑\eTì n‘·ì $XÊ«dü+. ø±ì n‘·&ÉT #·÷|æ+∫q

ÄX\≈£î, Á|ü ÀuÛ≤\≈£î eTVü‰sêC≤ §+>∑ Ò<äT. Ä ‘·sê«‘· s¡ø£s¡ø±\ u…~]+|ü⁄\T Á|üjÓ÷–+∫ #·÷XÊs¡T.

ne˙ï eTVü‰sêC≤ ø±sê´\j·T+˝Àì #Ó‘·ÔãT≥º ÀøÏ b˛‘·÷ñ+&$.

Çø£ ˝≤uÛÑ+ Ò<äT. eTVü‰sêC≤qT n|üVü≤]+#·Tø=ìb˛sTT, ˇ+≥]>± ã+~Û+∫, ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√

$©q+ |üÁ‘ê\ô|’ dü+‘·ø£+ ô|Ïº+#·Tø√yê\ì jÓ÷»q#XÊs¡T. n˝≤ n|üVü≤]+#·T≈£îb˛jT+<äT≈£î

nqT≈£L\ düeTj·T+ @~? eTVü‰sêC≤ mø£ÿ&Óø£ÿ&çøÏ b˛‘·THêïs¡T? @ yfi≈£î mø£ÿ&ÉT+≤s¡T yÓTT<ä …’q

düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·≥+ yÓTT<ä\Tô|≤ºs¡T. »eT÷à˝À b˛©düT dü÷|ü¬sï+Ÿ bÕøÏkÕÔHé ‘·s¡|òü⁄q

>∑÷&ÛÉ#ê]>± |üì#düTÔHêï&ÉT. Ç‘·ì<ë«sê eTVü‰sêC≤ ø£<ä*ø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+

bÕøÏkÕÔHé≈£î n+<äT‘·÷ ñ+&~.

Á|ü<ÛëqeT+Á‹ eTVü‰»Hé‘√ ø£*dæ, eTVü‰sêC≤ #düTÔqï |üs¡ ≥q˝À ˇø£s√E _Û+ãsY Àì

&Üø ã+>∑fi≤(¬>düTºVü≤Ödt)˝À $ÁXÊ+‹ rdüTø√e\dæ ñ+~. á $wüj·T+ bÕøÏkÕÔHé esêZ\≈£î ‘Ó*dæ+~.

nø£ÿ&É ô|<ä›>± eT+Be÷s¡“\+ Òì#√≥ eTVü‰sêC≤qT ÁbÕD≤\‘√ |ü≥Tºø=ì rdæø=ìb˛yê\ì |ü<∏äø£+

‘·j·÷s¡T#XÊs¡T. _Û+ãsY ˝≤ôVAsYqT+&ç ø£oàs¡TøÏe#Ã s¡Vü≤<ë]˝À ñqï dü]Vü≤<äT›|ü≥ºD+. ás√&ÉT¶

dü]Vü≤<äT›MT<äT>± b˛‘·T+~. ˇø£ Á|üø£ÿq »eT÷à ` ø£oàsYø±>±, eTs√Á|üø£ÿq bÕøÏkÕÔHé. eTT+<äT

ìsê∆]+∫q ø±s¡ Áø£eT+ Á|üø±s¡+ nø√ºãs¡T 20q ø£<∏äTyê #s¡Tø=ì, 21q _Û+ãsY yÓfi≤¢*, Ä sêÁ‹

nø£ÿ&É ãdü#j·÷*. bÕøÏkÕÔHé ôd’q´+ Äj·TT<Ûë\T ì+|ü⁄ø=qï yêVü≤Hê\‘√ 21e ‘Bø√dü+

m<äTs¡T#·÷dü÷Ô bı+∫ñ+~. eTVü‰sêC≤qT ã+B#j·T≥eTT, &Üø ã+>±¢qT Áù|*Ãyj·T≥eTT,

|ü≥ºD≤ìï kÕ«BÛq+ #düTø√e≥eT÷ <√#·Tø√e≥eT÷, n˙ï yê] |ü<∏äø£+˝À ñHêïsTT.

»eT÷à ÁbÕ+‘·+˝À Á>±e÷\˝À ≈£L&Ü dü+|òüT dü«j·T+ùde≈£î\T düÁøÏj·TT\T>±, C≤>∑

s¡÷≈£î\T>± ñHêïs¡T. bÕøÏkÕÔHé nqT≈£L\T¬s’q n~Ûø±s¡T\qT ˇø£ø£+≥ ø£ìô|≥÷Ô ñHêïs¡T. »eT÷à

b˛©düT dü÷|ü¬sï+≥T ø±s¡ ø£ ≤bÕ\qT πssTT+ãefió¢ >∑eTìdü÷ÔH ñHêïs¡T. nqTe÷HêdüŒ<äyÓTÆq

ø£<ä*ø£\ düe÷#ês¡+ »eT÷à dü+|òüTø±sê´\j·÷ìøÏ ‘Ó*j·T CÒdüTÔ+&yês¡T. eTVü‰sêC≤qT n|üVü≤

]+#·T≈£îb˛yê\ì j·T‹ïdüTÔqï |ü<∏äø£+ >∑T]+∫ yê] <äèwæºøÏ e∫Ã+~. ¬s+&ÉT s√E\eTT+< á

düe÷#ês¡+ eTVü‰sêC≤≈£î ìy~+∫ C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ eTdü\e\dæ+~>± ø√sês¡T.


28

20e ‘Bq eTVü‰sêC≤ Á|ü<ÛëqeT+Á‹ eTVü‰»Hé‘√ ø£*dæ J|ü⁄˝À u…’\T<sês¡T. J|ü⁄ ø£<∏äTyê

Áø±dts√&ées¡≈£î e∫Ãq ‘·sê«‘· J|ü⁄qT _Û+ãsYyÓ’|ü⁄ b˛˙j·TeTì Ä<•+#ês¡T. eTq+ _Û+ãsY

yÓ[¢e\dæ+~ πs|ü⁄— ás√E eTq >∑T]+∫q @sêŒ≥T¢ nø£ÿ&É @MT ñ+&Ée⁄ nì eTVü‰»Hé #Ó|üPÔH

ñHêï&ÉT. eTVü‰sêC≤ Ä<XÊqTkÕs¡+>± J|ü⁄<ä÷dæø=ìb˛‘√+~. n|üŒÏπø dü]Vü≤<äT›\˝À <ë&ÉT\T

ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆHêsTT. m …¢&É ≤ düàXÊq yê‘êes¡D+ ø£ì|æ+#·T‘√+~. Ä ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\qT s¡øÏå+#·T

ø=q&ÜìøÏ #|ü≥ºe\dæq #·s¡ \T kÕúìø£ n~Ûø±s¡T\≈£î dü÷∫+#ês¡T eTVü‰sêC≤. _Û+ãsY &Üø ã+>±¢ À

sêÁ‹ uÛÀ»q+ eTT–+#·Tø=ì yÓ+≥H u…’\T<] sêÁ‹ |ü~>∑+≥\≈£î ˝Àù| »eT÷à ‹]–e#ÃXÊs¡T.

ø=~› dü+K´˝ÀH ñqï|üŒÏøÏ dü+kÕúq+ ñ<√´>∑T\T eTVü‰sêC≤ Ä<XÊ\qqTdü]+∫ nedüs¡yÓTÆq

#·s¡ \T #|üÏº, uÛÑÁ<ä‘·qT |üÏwüº+#XÊs¡T.

eTs¡THê&ÉT ‘·eT |ü<∏äø£+ Á|üø±s¡+ ô|<ä› ã\>∑+‘√ _Û+ãsY ÀøÏ n&ÉT>∑Tô|Ïºq bÕøÏkÕÔHé

ôd’Hê´ìøÏ eTVü‰sêC≤ eTT+<äTs√CÒ e∫ÃyÓfi≤¢s¡ì ‘Ó*dæ ìX‚Ãwüßº\j·÷´s¡T. nsTT‘ yês¡T

$<Ûä«+düø±+&ÉqT e÷q Ò<äT. &Üøã+>∑fi≤qT Áù|*ÃyXÊs¡T. ø=ìï Ç+&ÉT¢ <√#·Tø=Hêïs¡T. eTVü‰sêC≤

‘·eT e\˝À ∫ø£ÿ Ò<äì es¡Ôe÷q+ ‘Ó*dæq õHêï eTTK+ ∫qïuÀsTT+~.

* * *

∫e]‘·÷≤ es¡≈£î b˛sê&ç eTs¡DÏ+∫q »qs¡ Ÿ

‘·q qT+&ç J‘·uÛÑ‘ê´\T bı+<äT‘·÷, ‘·q ñ|ü ‹+≥Tqï ôd’ì≈£î\T ‘·q≈£î Á<√Vü≤+ #kÕÔs¡ì

eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ ≈£L&Ü nqTø√ Ò<äT. rj·T>± ñHêï, #<äT>± ñHêï dü‘· + dü‘· yT. <ëìì

uÛÑ]+#·ø£‘·|üŒ<äT. 4e ÇHébòÕ+Á°, 6e ÇHébòÕ+Á° <äfi≤\T, C… n+&é ¬ø ¬s’|òæ Ÿ‡˝Àì j·÷uÛ…’ XÊ‘·+

eTTdæ¢+ ôd’ì≈£î\T n|üŒÏes¡≈£î ‘·eT‘√ uÛÑTC≤\T ø£*|æ |üì #düTÔqï ‘√Ïôd’ì≈£î\qT Vü≤‘·e÷s¡Ã&ÜìøÏ

|üPqTø=HêïsTT. ø£s¡ï Ÿ Hêsêj·TDdæ+>¥qT yÓ÷dü|ü⁄∫Ã Vü≤‘·e÷sêÃsTT. bÕøÏkÕÔHé ôd’q´+ á

<äfi≤\yê]ì ‘√&ÉTrdæø=ì, yêπs n+<äCÒdæq Äj·TT<Ûë\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø=+≥÷ &√yÓT Ÿes¡≈£î

eTT+<äT≈£î kÕ– e#êÃsTT. @&ÉTy\ eT+~>∑\ á ø±\“\+ ÄdüTÔ\T <√#·Tø=+≥÷, Ád”Ô\qT #Ós¡Tdü÷Ô,

eTqTwüß´\qT #·+|ü⁄‘·÷ Á≈£Ls¡ø£sêfiqè‘· + #dü÷Ô lq>∑sYyÓ’|ü⁄>± kÕ>∑T‘√+~. eTT»|òüsêu≤<éøÏ

lq>∑sYøÏ eT<Ûä eTVü‰sêC≤yê] ôd’ìø£ã˝≤\T ÒH Òe⁄. @$T #j·÷˝À eTVü‰sêC≤≈£î ‘√#·ìdæú‹

@s¡Œ&ç+~. bÕøÏkÕÔHé ôd’Hê´\≈£î \_Û+∫q ÁbÕs¡+_Ûø£ $»j·÷\≈£î bı+–b˛sTTq õHêï nø√ºãs¡T

27q á<é |ü+&ÉT>∑qT lq>∑sY˝À »s¡T|ü⁄ø=+≤eTì Á|üø£≥q#XÊ&ÉT.

Á_π>&çj·TsY sêCÒ+Á<ädæ+Vü≤ n+‘·≈£î ø=~›s√E\eTT+<(Ä>∑düTº 14q) eTTK´ùdHê|ü‹>±

ìj·T$T‘·T&Ó’Hê&ÉT. eTVü‰sêC≤ n‘· edüs¡ düe÷yX+@s¡Œ]#ê&ÉT. n+<äTu≤≥T˝À ñqï ø=~›

ã\>±\‘√H dü]Vü≤<äT› ÀH XÁ‘·Te⁄\qT ì\Te]+#ê\ì sêCÒ+Á<ädæ+Vü≤ ìs¡ísTT+#ê&ÉT. Nø£Ï

|ü&˝À>±H j·T÷Øôdø£ºsY bı*yTs¡\es¡≈£î yÓfi≤¢s¡T. bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\T nø£ÿ&É nìïs¡ø±\T>±

‘·j·÷s¡T>±ñHêïs¡T. ‘·TbÕøÏø±\TŒ\T ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. ø£oàs¡Tôd’q´+˝À dü+U≤´ã\+ Òø£b˛sTTHê,

Äj·TT<Ûë\T ô|<ä›>± Òø£b˛sTTHê ñ‘ê‡Vü‰ìøÏ ø=<äTe Ò<äT. sêCÒ+Á<ädæ+Vt≤ H‘·è‘·«+ n≥Te+Ï~.


29

eTs=ø£ u…≤*j·THé ≈£L&Ü |ü+|æ+#·e\dæ+~>± eTVü‰sêC≤qT ø√s¡T‘·÷ dü+<X+

|ü+|æ+#ê&ÉT sêCÒ+Á<ädæ+Vt≤. ns¡∆sêÁ‹ düeTj·÷ìøÏ ¬øô|ºHé C≤«˝≤dæ+Vt≤ H‘·è‘·«+˝À ˇø£ u…≤*j·THé

e∫Ã+~. <ëì‘√bÕfÒ ªn+‹eTø£åD+es¡≈£î j·TT<ä∆s¡+>∑+˝À ì\ã&É+&ç— XÁ‘·Te⁄\qT j·T÷Ø<ëÏ

eTT+<äT≈£î sêìe«e<äT›μ nqï eTVü‰sêC≤ ìπs›XeT÷ e∫Ã+~. düeTj·÷ìøÏ ]»s¡T«<äfi≤\T ≈£L&Ü

n+<äTu≤≥T˝À Òe⁄. $T–*q ôd’ì≈£î\qT, ôd’ì≈£î\Tø±ì j·TTe≈£î\q÷ n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄ø=ì 150

eT+~‘√ ˇø£ <äfi+ s¡÷bı+~+#ê&ÉT. q>∑sêìï s¡øÏå+#·Tø√yê\+fÒ u≤sêeTT˝≤¢ qT+&ç e#Ã s√&ÉT¶<ä>∑Zπs

<äT+&É>∑T\T eTT+<äT≈£î sê≈£î+&Ü n&ÉT¶ø√e\dæ ñ+≥T+~. n+<äT¬ø’ lq>∑sYøÏ 112 øÏ ÀMT≥s¡¢

<ä÷s¡+˝À ñqï &√yÓT Ÿ >∑T≥ºes¡≈£î kÕ–b˛yê\ì ìs¡íj·T+rdæø=Hêï&ÉT.

nsTT‘ n|üŒÏπø &√yÓT Ÿ XÁ‘·Te⁄\ kÕ«BÛq+˝ÀøÏ e∫Ã+~. XÁ‘·Tôd’Hê´\T Ç+ø± eTT+<äT≈£î

e#ÃdüTÔHêïsTT. 16 øÏ.MT. eTT+<äT≈£î e∫Ã >∑&û À ‹wüydæø=ì e⁄HêïsTT. Áø=‘·Ô>± ≈£Ls¡TÃø=qï

ôd’q´+‘√ nø£ÿ&É sêCÒ+Á<ädæ+Vt≤ XÁ‘·Tôd’Hê´\qT m<äTs=ÿHêï&ÉT. yês¡T eTT+<äT≈£î b˛≈£î+&Ü

Ä|ü>∑*>±&ÉT. ø±ì n$ sêCÒ+Á<ädæ+>¥ ôd’Hê´ìï #·T≥TºeTT≤ºsTT. Ä #·Áø£eP´Vü≤+ qT+&ç ãj·T≥|ü&ç

u≤sêeTT˝≤¢≈£î #s¡Tø√yê\ì sêCÒ+Á<ädæ+Vt≤ j·T‹ï+#ê&ÉT.

Ç˝≤ ø£oàsY ôd’Hê´\T yÓqTø£&ÉT>∑Tyj·T≥+ XÁ‘·Tôd’Hê´\≈£î ñ‘ê‡Vü≤+ ô|+∫+~. yês¡T

j·T÷Øes¡≈£î #=#·TÃø=ì e#êÃs¡T. u≤sêeTT˝≤¢ À ndüÔe´düÔ+>± ñqï ôd’Hê´ìï eT∞¢ #·ø£ÿ>± ≈£Ls¡TÃø=ì

eT∞¢ j·T÷Ø yÓ’|ü⁄>± |üj·TqyÓTÆHê&ÉT sêCÒ+Á<ä dæ+Vt≤. XÁ‘·Tôd’Hê´\T lq>∑sY≈£î yÓfi¢≈£î+&Ü M\sTTq+‘·

m≈£îÿe ø±\+ ìs√~Û+#·≥+ n‘·ì \ø£å +. ø±ãÏº <ë]˝À ñqï ˇø£ e+‘Óq ≈£L*ÃyXÊ&ÉT. |ü<äø=+&ÉT

>∑+≥\bÕ≥T XÁ‘·Te⁄\qT ì\Te]+#ê&ÉT. nbÕs¡+>± ÁbÕDqwüº+ »]–+~. ∫e]øÏ ‘·q ôd’ì≈£î\qT

yÓqT~]–yÓfi¢e\dæ+~>± Ä<•+∫, ôd’q´+˝Àì yÓqTø£ uÛ≤>±ìøÏ s¡ø£åD>± ‘êqT dü«j·T+>± ì*#ê&ÉT.

Ä dæú‹˝À n‘·ì m&ÉeTuÛÑT»+˝ÀøÏ ˇø£ >∑T+&ÉT, ≈£î&çø±*˝ÀøÏ eTs√ >∑T+&ÉT <ä÷düTø=ìb˛j·÷sTT.

nsTTq|üŒÏø° n‘·&ÉT ‘·TbÕø°ì $&ç∫ô|≥º Ò<äT.

ˇø£ Á|üø£ÿq s¡ø£Ô+ ø±s¡T‘·÷ ñqï|üŒÏø°, mquÛ…’eT+~ ôd’ì≈£î\qT ¬s+&ÉT Á≥≈£îÿ\˝À

møÏÿ+#·Tø=ì eT∞¢ XÁ‘·Te⁄\qT ì\Te]+# j·T‘·ï+ #XÊ&ÉT. n≥TqT+&ç ‘·÷≤\ es¡+ ≈£îs¡T

k Ô+~. <ë]øÏ n&É¶+>± ã+&Ésêfió¢, #Ó≥T¢ |ü&Éydæ ñHêïsTT. u≤>± s¡ø£Ô+ø±] ì\ã&É Òìdæú‹˝À

sêCÒ+Á<ädæ+Vt≤ Á≥≈£îÿqT+&ç ÁøÏ+~øÏ ~– ‘·q ôd’ì≈£î\qT eTT+<äT≈£î b˛e\dæ+~>± Ä<•+#ê&ÉT.

Ç<ä›s¡T ôd’ì≈£î\T ‘·$T∫Ã n‘·ìï ì\u…fÒº j·T‘·ï+ #j·T>± ªªMTs¡T eTT+<äT≈£î b˛+&ç. MT nedüs¡+

ñ+~. qqTï Çø£ÿ&É e~ Òj·T+&ç. XÁ‘·Te⁄\T Ç~ <ëÏ sêyê \+fÒ Hê Xe+MT<äT>±H sêyê*μμ

nì q#·ÃC…bÕŒ&ÉT. ‘·eT n~Ûø±]ì Ä dæú‹˝À e~*yÓfi¢≥+ ôd’ì≈£î\≈£î ø£wüºyÓTÆq<. ø±ì ‘·eT

n~Ûø±] Ä<XeT~. yês¡T ãs¡TyÓ’q >∑T+&Ó\‘√ eTT+<äT≈£î yÓfi≤¢s¡T. Ç|ü &ÉT »qs¡ Ÿ ˇø£ÿ& ñ

Hêï&ÉT. ‘·q |æk Ô\TqT #‹˝ÀøÏ rdæø=ì ˇø£ #Ó≥Tº#ê≥Tq |ü&ÉTø=Hêï&ÉT. XÁ‘·Te⁄\T edüTÔqï n*øÏ&ç

ø±e≥+‘√ |æk Ô\T Áù|*Ã nπs&ÉT>∑T]ì eT≥Tºu…≤º&ÉT. ∫e]øÏ j·TT<ä∆uÛÑ÷$T˝À ‘·T~XÊ«dü e~˝≤&ÉT

»qs¡ Ÿ sêCÒ+Á<ädæ+Vt≤. XÁ‘·Te⁄\T n‘·ì Xyêìï <ë≥Tø=ì b˛e\dæ+<>±ì, ø£+sƒ¡+˝À |æ]

ñ+&É>± b˛˙j·T Ò<äT. Äs√E eT<Ûë´Vü‰ïìøÏ uÛ≤s¡‘·ôd’q´+ lq>∑sY À ~–+~. lq>∑sY, ø±oàs¡T˝Àj·T


30

s¡øÏå+|ü ã&Ü¶sTT. nsTT‘ uÛ≤s¡‘·ôd’q´+ lq>∑sY $e÷HêÁXj·T+˝À ~>∑≤ìøÏeTT+<äT ø=+‘·

nkÕ<Ûës¡DyÓTÆq Á|üj·T‘·ï+ nedüs¡yÓTÆ+~.

$e÷Hê\T ~>∑≤ìøÏ M\T>±

$©q+ »s¡>∑≈£î+&Ü uÛ≤s¡‘·<X ôd’q´+ »eT÷à ` ø£oàsY s¡ø£åD≈£î sê<äT. $©q+ »]π>

$wüj·TeT÷ ˇø£ |ü≤ºq ‘\<äT. eTVü‰sêC≤ ‘·q |ü+‘·+ e<äT\Tø=ì $©q|üÁ‘ê\ô|’ dü+‘·ø£+

#dæ |ü+|æ+∫Hê, HÓÁVüA, eTÚ+Ÿu≤f…Hé\T ø±yê\ì <ëìì nyÓ÷~+#·≥+˝À ‘ê‘ê‡s¡+ #düTÔHêïs¡T.

Çø£ÿ&yÓ÷ bÕøÏkÕÔ <äT+&É>∑T\ #‘·T\˝À Á|ü»\T ÄVüQ‹ nsTTb˛‘·THêïs¡T. $XÊ«düÁ<√Vü≤+ #dæ

bÕøÏkÕÔ X≈£îÔ\‘√ #‘·T\T ø£*|æq ôd’ì≈£î\T b˛>± $T–*qyês¡T ‘·eT düs¡«eT÷ ˇ&ç¶ b˛sê&ÉT‘·÷

ì\Te]+# Á|üj·Tï‘·+ #düTÔHêïs¡T. nsTT‘ á dæú‹ m+‘√ø±\+ ø=qkÕ>∑C≤\<äT. ø=~› s√E˝À,

ø=ìï >∑+≥˝À e÷Á‘·yT ì\Te>∑\s¡T. $T&É‘·\<ä+&ÉT˝≤ e∫Ã|ü& <äT+&É>∑T\ HÓ<äTs=ÿyê\+fÒ

uÛ≤s¡‘·<X|ü⁄ ôd’ìø£ã˝≤\T sêyê*. sêe&ÜìøÏ ¬s’fió¢, s√&ÉT¢ ÒH Òe⁄>∑<ë! Ç+ø£ $T–*q @¬ø’ø£e÷s¡Z+

$e÷qe÷s¡Z+. lq>∑sY, |üP+#Y, »eTTà\˝À @HêÏy√ $e÷Hê\T ~π> |ü°º\T ñHêïsTT. ø±ì

n$ ø=ìï dü+e‘·‡sê\T>± @$<ÛäyÓTÆq eTs¡eTà‘·T\≈£L H√#·Tø√ Ò<äT. $e÷Hê\T ~>∑&ÜìøÏ ø±<äT

>∑<ë, eTqTwüß\T q&Ée&ÜìøÏ ≈£L&Ü n$ M\T>± Òe⁄. n˝≤+Ï dæú‹˝À ôd’ìø£ã˝≤\T ~>∑&ÜìøÏ

n$ ñ|üø£]kÕÔj·÷? nqï< ô|<ä›Á|üXï>± ì\ã&ç+~.

yêÏì u≤>∑T#j·T&ÜìøÏ e+<ä\˝ÀH√, y\˝ÀH√ ≈£L©\T ø±yê*, n|üŒÏø£|ü &ÉT mø£ÿ&ç

qT+&ç ekÕÔs¡T? yês¡+<ä]ø° J‘·uÛÑ‘ê´\T Ç#Ã dæú‹˝À Á|üuÛÑT‘·«+ ñ+<ë? ÇM Á|üXï Ò. Ç$ Ä˝À∫düTÔqï

ôd’ìø±~Ûø±s¡T\≈£î, dæ$ Ÿ n~Ûø±s¡T\≈£î sêÁw”ºj·T dü«j·T+ùdeø£ dü+|òtT ø±s¡ ø£s¡Ô\T eTqdüT˝À

yÓT~˝≤s¡T. ˝≤uÛÑqcÕº\T …ø£ÿ\T ydæø√≈£î+&Ü |üì#j·T>∑*Zqyês¡T dü«j·T+ùde≈£î\T e÷Á‘·yTqì

yê]øÏ ‘Ó\TdüT.

dü+|òüT Á|üeTTK ø±s¡ ø£s¡Ô\‘√ e÷≤¢&Üs¡T. ˇø£ÿ|æ\T|ü⁄ sêe≥yT Ä\dü +. y˝≤~eT+~

dæ<ä∆yÓTÆ eTT+<äT≈£îe#êÃs¡T. lq>∑sY, »eT÷à,|üP+#Y\˝À $e÷Hê\T ~π>|ü°º\T @s¡Œs¡#·≥+˝À, bÕ‘·$

u≤>∑T#j·T≥+˝À ìeT>∑Tï …’Hês¡T.

|ü>∑\T e÷Á‘·yT ø±<äT, sêÁ‹|üP≥ ≈£L&Ü ì]«sêeT+>± |üì#XÊs¡T. s√p ìø£ÿs¡T<Ûä]+∫q

dü«j·T+ùde≈£î\ ãè+<ë\T e#Ã$. ‹q&ÜìøÏ s=f…º\T≈£L&Ü yês¡T Ç+ÏqT+&ç ‘Ó#·TÃø=Hyês¡T.

|ü\T>∑T\T, bÕs¡\T, ‘·≥º\T, >∑yTfi≤\T yÓTT<ä …’q |ü]ø£sê\T dü+|òüT+ düeT≈£L]Ã+~. >∑+≥\bÕ≥T

ì]«sêeT+>± |üì#dæq ‘·sê«‘·, n+<äs¡÷ ø£\dæ ≈£Ls=Ãì ‘·eT‘·eT Çfi¢qT+&ç ‘Ó#·TÃø=qï s=f…º*ï

|üs¡düŒs¡+ |ü+#·Tø=ì ‹Hyês¡T. ùdïVü≤eTT, Äràj·T‘·, ñ‘ê‡Vü≤eTT\‘√ yê‘êes¡D+ì+&ç

ñ+&~. ªª<XŸø√ düuŸ≈£î#ÛY <+π> ã<é ÒyT ≈£î#ÛYqV”≤ Ò+π>μμ <X+ ø√dü+ düs¡«eT÷ düeT]ŒkÕÔ+, <ëìøÏ

ã<äT\T>± @MT ø√s¡Tø√eTT nH dæ<ë∆+‘êìï nqTdü]+∫ q&ç# dü«j·T+ùde≈£î\T eè‹Ô ñ<√´>±\T

ø£Ïºô|Ïº ≈£î≥T+ãkÂU≤´\qT Á|üø£ÿ≈£îHÓÏº nVü≤]ïX\T ‘·<ø£Bø£å‘√ |üì#dæq ø±s¡D+>± nqTø=qï

düeTj·÷ìøÏ eT÷&ÉT #√≤¢ $e÷Hê\T ~π> dæú‹ @s¡Œ&ç~.


31

ø£+ø£s¡sêfifl‘√ XÁ‘·Tôd’Hê´ìï ì\Te]+∫q Á>±MTDT\T

@y√ ≥bÕø±j·T\T Áù|\T‘·Tqï≥T¢>± $ìŒdüTÔqï Xu≤›\≈£î HÍXVü≤sê Á>±eTÁ|ü»\T

yT˝§ÿHêïs¡T. eT>∑yêfiófl M<ÛäT\˝ÀøÏ e∫Ã ∫qï∫qï ãè+<ë\T>± Äsêrdü÷Ô #·]Ã+#·Tø=+≥THêïs¡T.

Ád”Ô\T |æ\¢*ï mø£ÿ&É≈£L b˛≈£î+&Ü <ä>∑Zπs ≈£Ls√Ãu…≥Tºø=ì Ç+&É¢ À ñ+&çb˛j·÷s¡T. nsTT‘ Xu≤›\T

ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. n+fÒ XÁ‘·Tôd’Hê´\T <ä>∑Zs¡≈£î edüTÔqïeqïe÷≥.

n|üŒÏøÏ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ÁøÏ+<äfÒ |ü …¢ ` |ü≥ïeT÷ ø±ì Ä HÍXVü≤sê˝À ÄsY.mdt.mdt.

XÊK ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. á dü«\Œe´e~Û ÀH 20`25 eT+~ düT•øÏå‘·T\÷, <äè&ÛÉdü+ø£\TŒs¡T nsTTHês¡T.

yê]MT<ä Á>±eTdüTú\+<ä]ø° >∑Ïº qeTàø£+ ñ+~. Ç+ø± @+ ø±yê*? ø=+<äs¡T j·TTe≈£î\T

Çfi¢ô|’¬øø±ÿs¡T. eT]ø=+<äs¡T bı˝≤\yÓ’|ü⁄>± yÓ[¢ yÓ÷#‘·T\‘√ ÁbÕ≈£îø=+≥÷, Xã›+#j·T≈£î+&Ü

eTT+<äT≈£î yÓfi≤¢s¡T. Ç<ä›s¡T eTT>∑TZs¡T fiÀ¢ yêfi¢+<ä]˙ ñ‘ê‡Vü≤|üs¡Tdü÷Ô ø£\j·T‹]>±s¡T. Xu≤›\T

Á|üø£ÿH ñqï >∑T≥º\ qT+&ç edüTÔHêïsTT.

n~ nø√ºãs¡T 47. bÕøÏkÕÔ ôd’ì≈£î\÷ ø±ãT©\T ø£*dæ ø±oàs¡TqT ø£ã*+#·&ÜìøÏ

edüTÔHêïs¡T. $T\≥Ø <äfi≤\T nø£ÿ&çøÏ <ä÷s¡+>± ñHêïsTT. ôd’ìø±~Ûø±s¡T\≈£î düe÷#ês¡+

sTTe«&ÜìøÏ ˇø£ ø±s¡ ø£s¡Ô eTT+<äT≈£î]ø±&ÉT. m+‘Ó’Hê ôd’q´+ sêe≤ìøÏ ø=+‘· düeTj·T+

|ü≥Tº‘·T+~. á˝À>± @+ #j·÷*? j·TTe dü«j·T+ùde≈£î\T ‘·eT ôd’ús¡ <ÛÓ’sê´\qT #·÷|æ+#·<ä\#·T

ø=Hêïs¡T. nø£“s¡T |òæs¡+>∑T\qT sêD≤Á|ü‘ê|t ôd’q´+˝Àì _Û\T¢\T sêfi¢‘√ m<äTs=ÿqï|òüT≥º+ yê]

düàs¡D≈£î e∫Ã+~. j·TT<ä∆+ #ùd~ XÁkÕÔ\T ø±<äT— Ä XÁkÕÔ\qT Á|üjÓ÷–+# eTìwæ Àì >∑T+&Ó

<ÛÓ’s¡ +. bÕøÏkÕÔHé ôd’ì≈£î\qT fiÀ¢øÏ n&ÉT>∑Tô|≥ºìe«sê<äì uÛ≤s¡rj·T ôd’ì≈£î\T e#Ães¡≈£L

‘êeTT ì*∫b˛sê&Ée\dæ+<qì ìs¡ísTT+#·Tø=Hêïs¡T.

»eT÷à dü+|òüT ø±sê´\j·T+ Á|üeTTUŸ>± ñqï neTsYHê<∏é Xs¡à Äs√E\˝À HÍXVü≤sê˝ÀH

ñHêïs¡T. Äj·Tq yÓ+≥H ø±s¡ Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#ês¡T. ˇø£ q\T>∑T]ì ‘√&ÉTrdæø=ì m‘ÓÌÔq

uÛÑeq+ ø£|ü MT<ä≈£î #s¡Tø=Hêïs¡T. ∫qï∫qï sêfiflqT ‘·≥º\˝À ô|’øÏ n+~+#·eTì ÁøÏ+<äyê]øÏ

#ÓbÕŒs¡T. Ç< $<Ûä+>± eTs√ ¬s+&ÉT m‘·TÔq ñqï Çfi¢ ø£|ü \MT<ä ≈£L&Ü ø£+ø£s¡sêfiófl #sêÃs¡T.

ãj·T≥qT+&ç ‘·÷≤\T e]¸dü÷Ô ñ+fÒ, Çø£ÿ&É qT+&ç ø£+ø£s¡sêfió¢ e]¸düTÔHêïsTT. j·TTe≈£î\T

‘·eT uÛÑTC≤\ dü‘·TÔeø=B› dü¬s’q~X˝À $düs¡T‘·THêïs¡T.

ôd’q´+˝À ñqï‘ê~Ûø±]˝≤>± n+<ä]˙ ñ‘ê‡Vü≤|ü]dü÷Ô, ~X#·÷|ædü÷Ô b˛sê≥+

#sTTdüTÔHêï&ÉT neTsYHê<∏é Xs¡à, ø£+ø£sêfi¢qT Áb˛>∑T#dæ ô|’øÏ n+~+#·≥+˝À e+<ä\eT+~

ìeT>∑Tï …’ ñHêïs¡T. Ç|üŒÏøÏ|ü & bÕøÏkÕÔHé n+‘·T #·÷ùdkÕÔeTqï+‘· |ü≥Tº<ä\‘√ j·TTe≈£î\T

uÛÑT»XøÏÔì #·÷|ædüTÔHêïs¡T. Ç˝≤ ¬s+&ÉT >∑+≥\T b˛sê≥+ kÕ–+~. Ç+‘· À uÛ≤s¡rj·T ôd’ìø£<äfi+

Ä Á>±e÷ìï #s¡Tø=+~. Ç|üŒÏes¡≈£î ø£|ü ô|’qT+&ç sêfió¢ $dü]qyês¡T ôd’Hê´ìøÏ Çs¡TyÓ’|ü⁄˝≤

ì\ã&ç <ë] #·÷|ædü÷Ô eTT+<äT≈£î q&ç|æ+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·ôd’ì≈£î\T <ë&ç#dæq bÕøÏkÕÔ ôd’ì≈£î\qT

‘·T&ç∫ô|fÒºXÊs¡T. j·TTe≈£î\T ‘·eT XØs¡+˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü ‘·–*q >±j·÷\qT, ‘·÷≤\ s¡+Á<Ûë\qT


32

#·÷|æ+#·T‘·÷, eT+<äTydæø=+≥÷, ‘·eT Ms¡>±<∏ä\qT HÓeTs¡Tydæø=Hêïs¡T. Ábı<äT›qq>± Ò#ês¡T—

n$ÁXÊ+‘·+>± b˛sê&Üs¡T. ø±ãÏº Á>±eTdüTú\+‘ê Ä sêÁ‹ ì•Ã+‘·>± ìÁ<äb˛j·÷s¡T. Á|üø£ÿq

ñqï >∑T≥º\qT+&ç Ç|ü &ÉT @ Á|üe÷<äeT÷ Ò<äT.

* * *

mH√ï Á>±e÷\˝À Ç˝≤+Ï nqTuÛÑyê\T mH√ï ñHêïsTT. yêÏì |òü÷° πø dü«sY nH

ù|s¡T‘√ l qπs+Á<ä ôdVü≤>∑ Ÿ Væ≤+B˝À Áyêdæô|≤ºs¡T (ñ‘·Œ\ Á|üø±XHé ` &ç©¢yê] Á|ü#·Ts¡D)

á $<Ûä+>± eTVü‰sêC≤‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫, kÕe÷q´ Á>±eTyêdüT\ es¡≈£î ‘·eT H\qT,

‘·eT <XyêdüT\ e÷qÁbÕD≤\qT s¡øÏå+#·Tø=q&ÜìøÏ <ÛÓ’s¡ +>± b˛sê≥+ #dæq+<äTq bÕøÏkÕÔHé

m‘·TÔ>∑&É ÒM bÕs¡ Ò<äT dü]>∑<ë, n|üŒÏes¡≈£î nì•Ã‘·+>± ñqï $©q+ Ç|ü &ÉT |üPs¡ÔsTT

b˛sTT+~. ø=~›eT+< ñqï eTVü‰sêC≤ ôd’Hê´ìï e÷Á‘·yT>±ø£ $e÷Hê\˝À ~>∑T‘·Tqï uÛ≤s¡‘·

ôd’Hê´\qT m<äTs√ÿe≥+ n+‘·‘*ø£ ø±<äì bÕøÏkÕÔHé Á>∑Væ≤+#·Tø=+~.

nsTT‘ eT] bÕøÏkÕÔHé ôd’Hê´\T Áã‘·T≈£îJe⁄&Ü n+≥÷ |ü ≤j·Tq+ ∫‘·Ô–+#êj·÷?

n+fÒ »eT÷à ÁbÕ+‘·yêdüT\ <äTs¡<äèwüº+, j·÷e<ë“¤s¡‘·<XyêdüT\ <äTs¡<äèwüº+ ` yês¡T ‘·eT

ø±fi¢≈£î ãT~∆ #Óù|Œ˝À>±H Á|ü|ü+#·XÊ+‹<ä÷‘· nì|æ+#·Tø√yê\H ñã˝≤≥+‘√ ñqï HÓÁVüA>±]

‘·|æŒ<ë\ ø±s¡D+>±, bÕ]b˛e\dæq nedüs¡+ Ò≈£î+&Ü ñqï#√≥H ‹wüydæø=ì ≈£Ls=ÃHêïs¡T.

ø±\+ yÓTT‘·Ô+ e+X¯+ù|s¡T yÓTT<äÏsêE ∫e]sêE Ä e+X¯+˝À

dü+.\T sêE\ dü+K´

Áø°.|üP. 1182`272 910 >√q+<ä eT÷&Ée n+<Ûä

>√q+<äT&ÉT j·TT~Ûwæs¡T&ÉT 21

Áø°.|üP.272`80 192 Á|ü‘êbÕ~‘·´ Á|ü‘êbÕ~‘·´ dü+~ÛeT‹ 6

Áø°.|üP.80` Áø°.X. 252 332 >√q+<ä yT|òüTyêVü≤q u≤˝≤~‘·´ 10

Áø°.X¯.252`852 600 ø£s√ÿ≥ø£ <äTs¡¢uÛÑes¡∆q düTKes¡à 17

Áø°.X.852`936 84 ñ‘·Œ\ ne+‹es¡à ñqà‘·Ôe+‹ 8

Áø°.X¯.936`1012 76 >∑T|üÔÁu≤Vü≤àD j·TXdüÿs¡ ~‘·ú 10

Áø°.X¯.1012`1110 98 Ä+Á<ÛäXÊ‘·yêVü≤q dü+Á>±eTsê» Vü≤s¡ 6

Áø°.X¯.1110`1148 38 Áu≤Vü≤àøå±Á‘· ñ#·Ã\ »j·Tdæ+Vü≤ 4

n–ïe+X+

yÓTT‘·Ô+ 2330 dü+.\T yÓTT‘·Ô+ sêE\T 82eT+~

Ä<Ûës¡+ ` ø±oàs¡T ø£<∏ä (l m+.$.ÄsY.XÊÁdæÔ)˝À ø√≥yÓ+ø£≤#·\+>±]

(Chronology of Kashmir History Reconstructed ) qT+&ç ñ≥+øÏ+∫q~)


33

$©q |üÁ‘·+ MT<ä ÄyÓ÷~dü÷Ô >∑es¡ïs¡T »qs¡ Ÿ eTÚ+Ÿu≤f…Hé dü+‘·ø£+ #dæq ‘·sê«‘·

Ç|ü &ÉT »eTTà` ø£oàsY\qT s¡øÏå+#u≤<Ûä ‘· uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ì<. ø£åD+ Ä\dü +#j·T≈£î+&Ü

»eT÷à`ø±oàs¡T\qT s¡øÏå+#·Tø√yê\ì n+<äs¡÷ n+^ø£]+#ês¡T. ø±ì m˝≤>∑? n|üŒÏπø XÁ‘·Te⁄

lq>∑sY≈£î q\uÛ…’yÓTÆfi¢ <ä÷s¡+˝ÀøÏ e#ÃXÊ&ÉT. »eT÷à` ø±oàs¡T˝ÀøÏ s¡Vü≤<ë] e÷sêZ\T Òe⁄. ôd’Hê´ìï

$e÷q+˝À Ä|òüTyT|òü÷\ MT<ä ‘·s¡*+#·≥+ ˇø£ÿfÒ<ë]. nsTT‘ n|üŒÀ¢ ñqï $e÷Hê Òø=~›.

y\eT+~ ôd’ì≈£î\qT |ü+|æ‘‘·|üŒ ø£oàsY <äø£ÿ<äT. n+<äT≈£î mìï $e÷Hê\T ø±yê*? mìï

ÁÏ|ü \T yj·÷*? yê‘êes¡D+ (n|üŒÏπø nø√ºãs¡THÓ\ ∫e]s√E\T) m+‘·es¡≈£î nqT≈£L*düTÔ+~?

á˝À>± lq>∑sY $e÷HêÁXj·T+ XÁ‘·Te⁄\ eXyÓTÆ‘ @+ #j·÷*? n˙ï Á|üXï Ò.

ø±˙ uÛ≤s¡‘·ùdHê|ü‘·T\T m˝≤+Ï X+ø£q÷ <ä]øÏ sê˙j·T Ò<äT. yês¡T yÓ+≥H s¡+>∑+˝ÀøÏ

<ä÷ø±s¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· »]–+~ ˇø£ n<äT“¤‘·+. <X+˝Àì mø£ÿ&ç bÂs¡$e÷Hê\T nø£ÿ& ì*|æydæ

nìï+Ï sêÁ‹øÏ sêÁ‹ &Ûç©¢øÏ |æ*|æ+#ês¡T. yÓTT<äÏ $e÷q+ s¡Héy MT<ä≈£î edü÷ÔH yÓTT<äÏ

ôd’ìø£<äfi+ lq>∑sY≈£î m–]yÓ[¢+~. n~ yÓTT<ä\Tø=ì nìï $e÷Hê\T &Ûç©¢ ` lq>∑sY\ eT<Ûä

ì]«sêeT+>± s√E\‘·s¡ã&ç ‹s¡T>∑T‘·÷H ñHêïsTT. ¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<ä∆+˝À Äπ>ïj·÷dæj·÷

s¡+>∑+˝À $TÁ‘·<XÊ\ düTÁ|”+ ø£e÷+&És¡T>± |üì #dæq eTÚ+Ÿu≤f…Hé ≈£L&Ü n+‘·‘·≈£îÿe e´e~Û À

n+‘· uÛ≤Øm‘·TÔq ôd’ì≈£î*ï $e÷Hê˝À¢ ‘·s¡*+#·≥+ ‘·q düØ«düT˝À #·÷&É Ò<äì nãT“s¡|ü&Ü¶&ÉT.

‘êqT ø£&É<ëø± yÓ÷ø±\T n&ç¶Hê uÛ≤s¡‘·ôd’q´+ yÓTs¡T|ü⁄˝≤ ø£~* ø±oàs¡TqT ø±bÕ&É>∑\<äì Äj·Tq

ø£\˝À ≈£L&Ü Væ≤+#· Ò<äT.

lq>∑sY Á|ü»\T ˝Àj·T˝Àì Ç‘·s¡Á‘ê Á|üC≤˙ø£eT÷ ÁbÕD≤\T ns¡#‘·|ü≥Tºø=ì ø£fi¢ À e‘·TÔ\T

ydæø=ì $e÷Hê\ sêø£ø√dü+ n+<äs¡÷ Äø±X+ yÓ’|ü⁄#·÷dü÷Ô ñ+&É>± y≈£îes¡a≤eTTq yÓTT≥ºyÓTT<äÏ

&Éø√≤ $e÷q+ lq>∑s√¢ ~–+~. dæ≈£îÿ¬sõyÓT+≥T≈£î #Ó+~q 329 eT+~ »yêqT¢ yÓTT<äÏ »≥Tº À

ñHêïs¡T. yê] Hêj·T≈£î&ÉT …|æºHÓ+Ÿ ø£s¡ï Ÿ s¡+õ‘Y sêjYT. $e÷q+ ~– ~>∑>±H, ‘·eT ø√dü+

dæ<ä∆+>± ñqï Á≥≈£îÿ˝À¢ #Ó+>∑Tq<ä÷øÏ, ° Á‘ê>∑&ÜìøÏ ≈£L&Ü Ä>∑≈£î+&Ü düsêdü] u≤sêeTT˝≤¢≈£î

<ä÷düTø=ìyÓfi≤¢s¡T. Ä kÕj·T+Á‘êìπø ;Ûø£s¡+>± b˛sê&ÉT‘·÷ s¡+õ‘YsêjYT j·TT<ä∆s¡+>∑+˝À

H\ø=]>±&ÉT.

4. HÓÁVüAqT <ë] ‘·|æŒ+∫q |òüTqT\T

eTÚ+Ÿu≤≥Hé, X‚UŸnãT› ≤¢\T


34

$e÷Hê\<ë«sê ôd’ì≈£î\#s¡y‘· ‘Ós¡|æ Ò≈£î+&Ü, πssTT+ãefiS¢ kÕ>∑T‘·T+&É>±. bÕø

¬ssTT&És¡T¢ >∑T Ÿe÷sYZ yÓ’|ü⁄qT+&ç lq>∑sY msTTsYb˛s¡Tº <ä]<ë|ü⁄\≈£î e#êÃs¡T. ÄdüeTj·T+˝À yT»sY

k˛eTHê<ÛéXs¡à ‘·q #‹˝Àì ø=~›bÕÏ ã\>∑+‘√, ‘·eTø£+fÒ @&ç+‘·\T ñqï <äT+&É>∑T\ <ä+&ÉTqT

<ÛÓ’s¡ +>± m~]+∫,XÁ‘·T dü+Vü‰s¡+ #dü÷Ô qe+ãs¡T 3q Ms¡eTs¡D+ bı+<ë&ÉT. ‘·eT≈£î n+&É>±

n<äq|ü⁄ ã\>±\T #s¡Tø=H<ëø± Äj·Tq $s√~ÛeT÷ø£qî n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î yj·T≈£î+&Ü n&ÉT¶ø√

>∑*>±&ÉT. ø±ãfÒº lq>∑sY $e÷HêÁXj·÷ìøÏ eTT|ü ‘·|æŒ ã\>±\ ‘·s¡*+|ü⁄ ìsê|òü÷≥+>±

ø=qkÕ–+~.

uÛ≤s¡‘·ùdq\T ˝Àj·T≈£î eTTK<ë«s¡yÓTÆq u≤sêeTT˝≤¢qT ‹]– kÕ«BÛq+ #düTø√e≥+‘√

˝Àj·T≈£î >∑+&É+ >∑&ç∫+~. eT]ø=~›Hêfi¢πø j·T÷Ø $eTTø£ÔyÓTÆ+~.>∑T+&Ó #Ó~]q ¬ssTT&És¡T¢

>∑T˝≤àsYZ,‘·HêàsYZ\ qT+&ç ˇø£ÿ >∑T+&É÷ ù|\Ãqedüs¡+ Ò≈£î+&ÜH |ü ≤j·TqyÓTÆHês¡T. ô|ÁÀ\T ø=s¡‘·

Òø£b˛‘ u≤sêeTT˝≤¢ qT+&ç mø±mø°yÓ[¢ eTqùdq\T MTsY|üPsY, eTT»|òüsêu≤<é\q÷ eX|üs¡T#·Tø=Hy.

yT»sY »qs¡ Ÿ ‹eTàj·T´ 11,578 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ Àì CÀõ˝≤ ø£qTeT≈£î qeTàXø£ +ø±ì ‘Ó>∑Te‘√

≤+≈£î\<äfi≤ìï rdæø=ìyÓ[¢ ã+ø£s¡¢qT <Ûä«+dü+#dæ XÁ‘·Te⁄\qT ‘·]$Tø=≤º&ÉT.

Ç˝≤ ø=<äeTdæ+>±˝≤¢ $»è+_Û+∫ Ms¡$Vü‰s¡+ #j·TkÕ–q eTq ôd’ìø£, yÓ’e÷ìø£ <äfi≤\qT

n˝≤π> yêÏ |üìì n$ #düT≈£îb˛ìùdÔ, ne©\>± eTT+<äT≈£îkÕ– ¬ssTT&És¡¢qT ìX‚Ùwü+>±

N*Ã#Ó+&Ü&ç, ÄÁø£$T‘· ÁbÕ+‘ê\qT ‹]– eX|üs¡#·Tø=Hy. Ç+ ¢wüßyêπs ô|Ïºq #·≥º+ Á|üø±s¡+,

ø£oàsY Ç+&çj·÷˝À ø£*dæb˛sTT+~ >∑qTø£ ‘·eT uÛÑ÷uÛ≤>∑+qT+&ç <äTsêÁø£eTD<ës¡T\qT ‘·]$T yj·T

&ÜìøÏ Ç+&çj·÷≈£î düø£\ Vü≤≈£îÿ\÷ ñHêïsTT. á ~X˝À @ #·s¡ rdæø=Hêï Á|ü|ü+#·+ Äπøå|æ+#·<äT.

<=+>∑<ë&çì yÓTT<ä …Ïºq õHêï ≈£L&Ü ‘\T≈£îÏºq <=+>∑ ≤ $Tqï≈£îHêï& ‘·|üŒ á $wüj·T+ô|’

Ç+&çj·÷‘√ u≤Vü‰≥+>± ‘·\|ü&+<äT≈£î kÕVü≤dæ+#· Òø£b˛j·÷&ÉT. ø£oàsY MT~øÏ <äT+&É>∑T\qT ñ

dæ>=*|æ @$TkÕ~Û+#ês¡+fÒ, @MT #Ó|ü ø√ Òø£, dü«<X+˝ÀH yÓTTVü≤+ #Ó\¢ø£, @$T #j·T≤ìø°

bÕ\Tb˛ø£ bÕøÏkÕÔHé bÕ\≈£î\≈£î #ÓeT≥\T |üÏºqdæú‹˝À....

»s¡>∑≈£L&Éì~ »]–+~. HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ qeTàXø£ + ø±ì Ä$yø£+‘√ ‘·|ü MT<ä ‘·|ü

#dæ+~. |üì>∑≥Tºø=ì ‘·q≈£î ‘êHVü‰ì #düTø=ì, ‘·q ø±fi¢ÁøÏ+<ä ‘êH >√‘·T\T ‘·e⁄«ø=ì bÕøÏkÕÔHé

HÓ‹Ôq bÕ\Tb˛dæ+~. ‘·q≈£î n|üŒ–+∫q u≤<Ûä ‘·qT n<äT“¤‘·+>± ìs¡«]Ôdü÷Ô uÛ≤s¡‘·ôd’q´+ Ms¡$Vü‰s¡+

#düTÔqï düeTj·T+˝À ôd’ìø£|üs¡+>± ‘\Ãe\dæq düeTdü qT sê»ø°j·T s=+|æ ÀøÏ Á|üuÛÑT‘·«yT HÓÏº+~.

1948 »qe] 1q |üì>∑≥Tºø=ì ‘êH nqedüs¡+>± |æ‘·÷Ø #dæ <äTsêÁø£eTD e´eVü‰sêìï

◊ø£ sê»´dü$T‹øÏ rdæø=ìyÓ[¢+~. neTs¡Ms¡T\ Ä‘êàs¡ŒDqT, Ms¡»yêq¢ s¡ø£Ô‘·s¡ŒDqT ìwüŒ¤\+ #dæ

<äTsêÁø£eTD <ës¡T\qT ¬>+Ïyùd |üì |üP]Ô ø±≈£î+&ÜH, sêÁwüº+˝À eT÷&Éee+‘·T uÛÑ÷uÛ≤>∑+ Ç+ø±

XÁ‘·Te⁄ ÄBÛq+˝À ñ+&É>±H ø=+|ü Òy√ eTTì–q≥T¢ nsê∆+‘·s¡+>± j·TT<ë∆ìï Äù|dæ ôd’q´+ ø±fiS¢

#‘·T\÷ ø£fÒºdæ, mes¡÷ n&É>∑≈£î+&ÜH ‘·q+‘·≥ ‘êqT 1949 »qe] 1q ø±\TŒ\ $s¡eTD

Á|üø£Ï+∫+~... <X $uÛÑ»q <ë«sê bÕøÏkÕÔHé bı+<ä Òø£ b˛sTTq <ëìì ø±\TŒ\$s¡eTD πsK<ë«sê

Ç+&çj·÷jT #CÒ‘·T˝≤ |üfiË¢+˝À ô|Ïº bÕøÏkÕÔHé≈£î n|üŒ–+∫+~.


35

á Á|üø£s¡D+ ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+&ç Ç|üŒÏes¡≈£î MTs¡T #·~$q<ä+‘ê l m+.$.ÄsY. XÊÁdæÔ>±]

ø±oàsY ø£<∏äqT+&ç ñ≥+øÏ+∫q<. Bì ø=qkÕ–+|ü⁄>± yês¡T Áyêdæq eT]ø=ìï yêø±´\q÷

>∑eTì+#·e\dæ ñ+~.

‹s¡T>∑T Òì $©HêìøÏ ªÁ|ü»\|üs¡+>± ‘·T~ìs¡íj·T+μ wüsêqT eTÚ+Ÿu≤f…Hé Áù|πs|æ+#·>±.

nHê˝À∫‘·+>± CÀ&ç+∫q HÓÁVüA, n< eTÚ+Ÿu≤f…Hé <äTs√“¤<Ûä≈£î #Ó$ ˇ–Z ª◊ø£ sê»´dü$T‹ <ë«sê

ô|¢_ôd’Ÿ ìs¡«Vü≤Dμ (»Hê_ÛÁbÕj·Tùdø£s¡D) |ü\¢$ì m‘·TÔø√e≥+ düsê«qsêúìøÏ eTTK´ø±s¡D+.

XÊ+‹ kÕeTs¡kÕ´˝À¢ Á|ü|ü+#êìøÏ Ä<äs¡Ù+>± ì\yê\qï Äsê“¤≥+‘√ ô|¢_ôd’ŸqT ‘·q+‘·≥‘êH

Á|ü|ü+#·+eTT+<äT Á|ü‹bÕ~+#ê qH HÓÁVüA ne÷j·Tø£+>± nqTø=Hêï&ÉT. uÛ≤s¡‘·ùdq\T ø±oàsY≈£î

yÓ[¢q yêsêìπø (1947 qe+ãs¡T 1q) ˝≤ôVAsY À õHêï‘√ »]|æq @ø±+‘· düe÷˝À#·q˝À¢

◊ø£ sê»´dü$T‹ <ë«sê ô|¢_ôd’Ÿ ô|≥º≥+>∑T]+∫ eTÚ+Ÿu≤f…Hé eT+‘·Hê˝≤&çq dü+>∑‹ Äj·Tq

|üÏº+#·Tø√ Ò<äT... bÕøÏkÕÔHé >∑T|æŒÀ¢ ø±oàsY (n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>± ôd’ìø£ eP´Vü‰‘·à+>±

ÁbÕeTTK´+>∑\ –*ZŸ) ñ+&Ü\H Á_°wüßyês¡T yÓTT<äÏqT+&ç |üHêï>±\T |üqTï‘·THêïs¡ì, ôd’ìø£

eP´Vü‰‘·àø£+>± nyÓT]ø±≈£L ø±e\dæ+~ n<qì, yêwæ+>∑ºHé \+&ÉHé\T ≈£L&Éã\Tø=ÿH e÷j·T<ë]

eTÚ+Ÿu≤f…Hé<ë«sê ‘·qqT ô|¢_ôd’Ÿ _˝ÀøÏ ~+bÕj·Tì HÓÁVüA b˛\TÃø√ Òø£b˛j·÷&ÉT.

Ç|ü &ÉT ¬s+&Ée Á|üø£s¡D+˝À Á|ükÕÔ$+#·Tø=qï Á_°wt sêE eTÚ+Ÿu≤f…q¢ dü+uÛ≤wüD >∑Ts¡TÔ

‘Ó#·TÃø=+<ë+. uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘· + Ç∫Ãq≥T¢>± Ç∫Ã, n~ ‘·eT >∑T|æŒ≥˝À+∫ C≤]b˛≈£î+&Ü

#·÷dæø√yê\ì sêE #Ó|æŒq e÷≥ eTÚ+Ÿu≤f…HéqT ñ‘ê‡Vü≤|ü]∫+~. <ëìì neT\T |üs¡#·&Üìπø

n‘·&ÉT uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ sê»Á|ü‹ì~Û>± ‘·–q|ü<∏äø£+‘√ e#êÃ&ÉT. HÓÁVüAqT ãT≥º Àydæø=ì >∑es¡ïs¡T

»qs¡ Ÿ>± ø=qkÕ>±&ÉT. ¬s+&ÉT|æ\T¢\T s=f…ºø√dü+ ø=≥Tºø=+≥÷ ñ+fÒ, ñuÛÑj·TT\≈£L Hê´j·T+

#kÕÔqì #Ó|æŒ s=f…ºq+‘·Ï Á$T+–ydæq ø√‹ rs¡T˝À >∑‘·+˝À u…+>±\T‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ Áø£eTÁø£eT+>±

uÛ≤s¡‘·<XÊqï+‘·Ï Vü≤düÔ>∑‘·+ #dæø=qï Ç+ ¢wüß ø√‹, eTs¡\ nqT≈£L\yÓTÆq düeTj·T+˝À áø£<∏äqT

|ü⁄qsêeè‘·+#j·T≥+ø√dü+ s¡+>∑+dæ<ä∆+#dæô|≤º&ÉT. uÛ≤s¡‘· bÕøÏkÕÔHé\T ¬s+&ÉT |æ\T¢\T>± »eT÷à`

ø£oàsY nH s=f…º ø√dü+ ‘·>∑e⁄˝≤&ÉTø=+≥÷ ñ+fÒ nqT≈£L\ düeTj·T+ #·÷dæ Ç+ ¢wt ø√‹ eT∞¢

Á|üy•düTÔ+<äqï e÷≥.

eTÚ+Ÿu≤f…Hé ‘·q ø£s¡Ôyê´ìï m+‘· #·ø£ÿ>± ìs¡«]Ô+#ê&√ #·÷XÊs¡T>∑<ë!

@~ #dæHê ùwø nãT› ≤¢ dü+‘·è|æÔ ø√düyT:`

|ü+&ç‘· »yêVü≤sY ≤ Ÿ HÓÁVüA sê»ø°j·T+>± #dæq ‘·|ü \≈£î Á|ü<Ûëq+>± ¬s+&ÉT ã\V”≤q‘·\T

ø±s¡D+. ˇø£Ï eTÚ+Ÿu≤f…Hé <ä+|ü‘·T\ e÷≥ ø±<äq Òø£b˛e≥+. ¬s+&Ée~ ùwø nãT› ≤¢qT

dü+‘·è|æÔ|üs¡#·&ÜìøÏ @<Ó’Hê #ùdj·T≥+.

ˇø£ e÷≥ Ç+‘·≈£îeTT+< #Ó|ü ø=Hêï+. ø±oàs¡T s¡ø£åD≈£î ‘·ø£åD düVü‰j·T+ ø±yê\ì,

$©q |üÁ‘·+ rdæø=ìe∫Ãq yÓTVü≤sY#·+<é eTVü‰»Hé nuÛÑ s¡úq\≈£î düeTà‹+#·ì e´øÏÔ, nedüs¡yÓTÆ‘

bÕøÏkÕÔHéqT ÄÁXsTT+#·&ÜìøÏ Hê≈£î nqTeT‹ ñ+~. á kÕj·T+Á‘êìø£ ≤¢ lq>∑sYqT ø±bÕ&É&ÜìøÏ


36

ôd’q´+ $e÷q+˝À yÓ[¢ rsê*— Ò≈£î+fÒ Ç≥TqT+∫ ÇfÒ HqT ˝≤ôVAsY yÓ[¢ õHêï‘√

e÷≤¢&ÉT≈£î+≤qì eTVü‰»Hé u…~]ùdÔ, yÓ[¢b˛+&ç nì ns¡∫q e´øÏÔ, Á|üø£ÿ>∑~qT+&ç ∫qï dü÷#·q

n+<ä>±H ªùwø kÕôV≤uŸ≈£L&Ü Ç<e÷≥ n+≥THêïs¡Tμ nì $©HêìøÏ n+^ø£]+#ê&É+fÒ, Äj·Tqô|’

ùwø nãT› ≤¢ Á|üuÛ≤e+ m+‘·>± ñ+<√ Væ≤+#·Tø√e#·TÃ. bÕøÏkÕÔ \T |ü+|æq ¬ssTT&És¡T¢ »eT÷à

` ø±oàsY sêÁcÕºìï ÄÁø£$T+∫, |ü …¢\÷ |ü≤ï\÷ ‘·>∑T\u…Ïº, ne÷j·Tø£ Á|ü»\qT #·ø√‘· ø√dæ,

Ád”Ô\qT kÕeT÷Væ≤ø£+>± #Ós¡∫, ÄdüTÔ\T \÷°#dæ lq>∑sY ~X>± ñ]øÏedüTÔqï düeTj·T+˝À ~Áπ>Ÿ

ø£oàsY πødü] ø£oàsY À |ü‘êÔ Ò&ÉT. ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï πøåeT+>± ªÇ+&√sYμøÏ |ü+|æ+∫, ‘êqT uÛ≤s¡‘·

Á|ü<Ûëì ìyêdü+˝À $&ç~#dæ ñHêï&ÉT.

nãT› ≤¢ #‹øÏ n~Ûø±sê\T n|üŒ–+#+<äT≈£î eTVü‰sêEqT ˇ|æŒ+∫ ø±oàsYqT ø±bÕ&+<äT≈£î

uÛ≤s¡‘·ôd’Hê´ìï VüQ≤VüQÏq ‘·s¡*+#·kÕ–q ø=~›>∑+≥\πø lq>∑sY Àì ˝≤ Ÿ #Íø˝À #dæq yÓTT<äÏ

Á|üdü+>∑+˝À ø±oàsY πødü] |ü*øÏq~~:

“We have picked the crown of Kashmir from dust... Whether we shouldjoin India or Pakistan is a secondary question. First we have to complete ourIndependence.

(ø±oàsY øÏØ≤ìï <äTeTTà˝À |ü&çñ+fÒ eTq+ rdæø=Hêï+. eTq+ Ç+&çj·÷˝À #s¡T‘êe÷,

bÕøÏkÕÔHé ÀHê nH~ ‘·s¡Tyê‘· Á|üXï. eTT+<äT eTq kÕ«‘·+Á‘ê´ìï eTq+ |üP]Ô#dæø√yê*.)

düeTj·÷ìøÏ Ä<äTø=qï uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]+∫ >±ì, uÛ≤s¡‘· ôd’q´+ >∑T]+∫ >±ì

ˇø£ÿ eT+∫e÷≥ #Ó|üŒ&ÜìøÏ ≈£L&Ü nãT› ≤¢≈£î eTqkı|üŒ Ò<äT. n≥Te+Ï ùwø nãT› ≤¢qT

dü+‘·è|æÔ|üs¡#·≥+ ø√dü+ HÓÁVüA m+‘· Á>∑T&ç¶>± e´eVü≤]+#ê&√ #·÷ùdÔ ÄXÃs¡ + ydüTÔ+~. lq>∑sY

s¡ø£åD≈£î &Û√ø± Ò<äì $XÊ«dü+ ≈£î~]q ‘·sê«‘· (eTVü‰sêC≤ Ç|ü &ÉT ìsê«Vü≤ø£ u≤<Ûä ‘·\ qT+&ç

$eTT≈£îÔ&Ó’Hê&ÉT. lq>∑sY e~*ô|Ïº »eT÷à˝À ñ+≥THêï&ÉT ` Ç|ü &ÉT n~Ûø±s¡+ ‘·q #‘·T˝À¢

ñ+~) ø±oàs¡T˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\qT, MTs¡÷ŒsY, ø√°¢ ` _Û+ãsY yÓTT<ä …’q ÁbÕ+‘ê\qT bÕøÏkÕÔ

¬ssTT&És¡¢qT+&ç $eTTø£Ô+ #j·T&ÜìøÏ ôd’q´+ u…’\T<s¡T‘·T+fÒ, ùwø nãT› ≤¢ yê]ì ì*|æyXÊ&ÉT.

Ä ø±s¡D+>± Ä Á|ü<XÊ\˝À y\dü+K´˝À Væ≤+<äTe⁄\T ìsê›øÏåD´+>± #·+|üã&Ü¶s¡T. uÛ≤s¡‘· ôd’Hê´ìøÏ

NÛ|t ø£e÷+&ÉsY>± ñqï »qs¡ Ÿ |üsê+»ù| ùwø nãT› ≤¢ #düTÔqï á ≈£îÏ\#wüº\>∑T]+∫ yÓTT‘·TÔø√>±,

ùwø kÕVü≤uŸ @~ #j·TeT+fÒ n< #j·T+&ç nì HÓÁVüA Ä<•+#ês¡T. ùwø kÕôV≤uŸ Ä<XÊ\

ø£qT>∑TD+>± q&ÉT#·Tø√e≥yT áHêÏøÏ $XÊ\yÓTÆq »eT÷à`ø£oàsY uÛÑ÷uÛ≤>±\T bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À

ñ+&É&ÜìøÏ Á|ü<ÛëqyÓTÆq ø±s¡D+. ø=ìï >∑+≥\˝À ‘·eT˝øå±´ìï kÕ~Û+#·>∑\eTqï $XÊ«dü+‘√

bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñqï »eT÷à`ø£oàsY uÛÑ÷uÛ≤>±\qT $eTTø£Ô+ #j·T&ÜìøÏ ôd’q´+ eTT+<äT≈£î

yÓfi¢uÀ‘·T+&É>±, ùwø nãT› ≤¢ dü\Vü‰yTs¡≈£î HÓÁVüAJ @ø£|üø£å+>± j·TT<ä∆$s¡eTD Á|üø£Ï+#ês¡T.

HÓÁVüA>±] á <Û√s¡DÏøÏ H=#·TÃ≈£îqï »dæºdt ≈£îq«sY ~©|tdæ+>¥ (ø£oàs¡T˝À uÛ≤s¡‘·<X|ü⁄ @C…+Ÿ

»qs¡ Ÿ) sêJHêe÷ #XÊs¡T.

bÕøÏkÕÔHé Àì »eT÷à`ø±oàsY uÛÑ÷uÛ≤>±\qT $eTTø£Ô+ #ùd Á|üj·T‘êï\≈£î ùwø nãT› ≤¢

@$<Ûä+>± X\´kÕs¡<∏ä + #XÊs√, ‘·<äqT>∑TD+>± HÓÁVüAJ m˝≤ ‘·|üŒ≥&ÉT>∑T\T yXÊs√ 19`7`1999


37

HêÏ q÷´ Ç+&çj·THé Çø‡Áô|dt À nõ‘Y uÛÑ≤º#ês¡ ˇø£ yê´dü+˝À ñ<ëVü≤s¡D |üPs¡«ø£+>±

$e]+#ês¡T. bÕøÏkÕÔHé ôd’Hê´\qT, Ç‘·s¡ <äTsêÁø£eTDø±s¡T\qT yÓ&É\>=fÒº|üì 1947 nø√ºãs¡T˝À

ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. lq>∑sYqT yÓ+≥H s¡øÏå+#·>∑*–Hê, »eT÷à≈£î Á|üe÷<ëìï ìyê]+#·>∑*–Hê, $T–*q

uÛÑ÷uÛ≤>±\qT $eTTø£Ô+ #ùd|üì n+‘·y>∑+>± »s¡T>∑ Ò<äT.

1948 yT 30q HÓÁVüA |üfÒ Ÿ≈£î Áyêdæq ˇø£ ÒK˝À ªª&√yÓT Ÿ, eTT»|òüsêu≤<é\qT ˇø£

yês¡+˝À>± |ü≥Tºø√yê*. n~ m≈£îÿe Á|üjÓ÷»qø£s¡+. nø£ÿ&çqT+&ç dü]Vü≤<äT› e<ä›qTqï ø√Vü≤˝≤

es¡≈£L b˛>∑\TZ‘ê+. Á|üdüTÔ‘êìøÏ \<ë›UŸ >∑T]+∫ ÄX Ò<äT. |ü≥Tºø√˝ÀŒj·÷+. ÄÁø£eTDø±s¡T\T ª Òμ

|ü≥ºD+ eTT+–À¢øÏ #s¡Tø=Hêïs¡Tμμ nì ÁyêXÊs¡T. pHé 5q eTTK´eT+Á‹ (ùwønãT› ≤¢)øÏ Áyêdæq

ÒK˝À ªª&√yÓT Ÿ ` eTT»|òüsêu≤<é\qT |ü≥Tºø=+fÒ, ø£èwüí >∑+>±q~ô|’ &√yÓT Ÿ e<ä› ñqï e+‘Óq

eTq n<äT|ü⁄˝ÀøÏ edüTÔ+~. nø√ºãs¡T˝À ÄÁø£eTDø±s¡T\ Á|üy•+∫+~ á e+‘ÓqMT<äqT+#— yês¡T

Ç+ø±edü÷ÔH ñHêïs¡T.μμ nì ÁyêXÊs¡T.

ø±˙ HÓÁVüA>±s¡T dü÷∫+∫q $<Ûä+>± »s¡T>∑ Ò<äT. &√yÓT ŸqT kÕ«BÛq|üs¡#·Tø√ Ò<äT.

<äTsêÁø£eTD<ës¡T\ Á|ü<Ûëq e÷sêZ\qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃø√ Ò<äT. BìøÏ ã<äT\T>± qe+ãs¡T,

&çôd+ãs¡T HÓ\˝À¢ ª Òμ|ü≥ºD+ $eTTø£ÔyÓTÆ+~. lq>∑sY ` Ò |ü≥ºD≤\qT ø£*ù|s¡Vü≤<ë], #Ó’HêqT

` bÕøÏkÕÔHéqT ÄqTø=ì ñqï \<ë›UŸ Àì eT]ø=ìï ÁbÕ+‘ê\T $eTTø£ÔeTj·÷´sTT. HÓÁVüA>±s¡T

ø±oàs¡T düeTdü qT ◊ø£ sê»´dü$T‹øÏ ìy~+#·≥+‘√ 1949 »qe] 1 qT+&ç ø±\TŒ\ $s¡eTD

neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~.

&√yÓT Ÿ, eTT»|òüsêu≤<é\ yÓ’|ü⁄ yÓfi¢e\dæq ôd’q´+ m+<äT≈£î yÓfi¢ Ò<äT? yÓfi¢e<ä›H Ä<XÊ\T

Á|ü<ÛëqeT+Á‹qT+& e#êÃsTT. ø±s¡DyTyÓTÆ ñ+≥T+~? »eT÷à`ø£oàsY Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± HÓÁVüA#

n_ÛùwøÏ+#·ã&çq ùwø nãT› ≤¢ >±] |ü\T≈£îã&ç @yTs¡≈£î ñ+<√, Ä ÁbÕ+‘ê\qT e÷Á‘·yT

$eTTø£Ô+#j·÷*. n‘·ìøÏ |ü\T≈£îã&ç Òì ÁbÕ+‘ê\qT $eTTø£Ô+#j·Tsê<äì HÓÁVüA uÛ≤$+#·≥yT

n+<äT≈£î ø±s¡D+. ùwø nãT› ≤¢≈£î ø£oàsY Àj·T˝Àq÷, »eT÷à˝Àì ø=ìï uÛ≤>±\˝Àq÷ |ü\T≈£îã&ç

u≤>± ñ+~. uÖ<äT∆\÷, wæj·÷eTTdæ¢+\T m≈£îÿe>±ñqï eTT»|òüsêu≤<é, MTs¡÷ŒsY, düÿs¡T›\˝À ùwø

nãT› ≤¢≈£î nqT#·s¡T\T Òs¡T. HÓÁVüA>±] ø£oàsY $<ÛëHêìøÏ ùwø nãT› ≤¢jT πø+Á<ä _+<äTe⁄. ø±ãÏ¢

@ ÁbÕ+‘ê\qT $eTTø£Ô+#dæø√yê*. @ ÁbÕ+‘ê\qT bÕøÏkÕÔHé≈£î Ò<ë ◊ø£ sê»´ dü$T‹ ìs¡íj·÷ìøÏ

e~* yj·÷*nì ìs¡ísTT+∫+~ ùwø nãT› ≤¢‘√ >∑\ ùdïVü≤ã+<ÛäyT. ≈£îø£ÿ‘√ø£ |üÏº >√<ëe]

á~q≥T¢>± ùwø nãT› ≤¢ |ü\T≈£îã&ç Ä<Ûës¡+>± <X dü]Vü≤<äT›\qT ìs¡ísTT+#·Tø=yê \qTø=H

<Û√s¡DÏ á <XÊìï XÊX«‘·+>± düeTdü \ düT&ç>∑T+&É+˝ÀøÏ HÓÏºydæ+~. HÏø° #=s¡u≤≥T<ës¡¢≈£î

eTTK´yÓTÆq s¡kÕÔ>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·Tqï <√yÓT Ÿ ` eTT»|òüsêu≤<é s√&ÉT¶qT, ø£èwüí>∑+>±q~ô|’q

e+‘ÓqqT ÄHê&ÉT e~*ô|≥º≈£î+&Ü $eTTø£Ô+#dæø=ìñ+fÒ, eTq dü]Vü≤<äT›\÷, <XeT÷, Á|ü»\÷

m+‘√ uÛÑÁ<ä+>± ñ+&ç ñ+& yêfi¢+>∑<ë!

e


38

õHêï <ä>∑Zs¡ ‘·q |ü|ü \T ñ&Éø£eì Á>∑Væ≤+∫q nãT› ≤¢ eTs√<ë] Òø£ q÷´&Ûç©¢ì

ÄÁXsTT+∫, HÓÁVüA |ü⁄D´e÷ nì yÓTT<ä≥ »eT÷à`ø±oàsY m&çàìÁùdºwüqT≈£î n~ÛH‘· nj·÷´&ÉT.

1948 e÷]Ã 4q @ø£+>± Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ø±>∑*>±&ÉT. (Á|ü<Ûëq eT+Á‹ nsTT´+~ »eT÷à`ø±oàs¡Tπø,

uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ ø±<äT) #·≥º|üs¡+>± Ä sêÁcÕºìøÏ dü+kÕúHê~Û|ü‘ düsê«~Ûø±] nsTTHê, eTTK´

e´eVü‰sê\˝À Äj·TqqT dü+Á|ü~+#·e\dæq u≤<Ûä ‘·qT ≈£L&Ü $düà]+∫, ô|’ô|#·TÃ Äj·Tqô|’ ìs¡+‘·s¡

<äTÁwüŒ#êsêìï kÕ–+∫, HêHê $<Ûë\ nee÷ì+∫, ∫es¡øÏ HÓÁVüA<ë«sê e‹Ô&ç ‘Ó∫Ã 1949

pHé 20q j·TTesêE ø£s¡DY dæ+>∑TqT sê»Á|ü‹ì~Û>± ìj·T$T+|üCÒdæø=ì eTVü‰sêEqT @ø£+>±

‘·]$TyXÊ&ÉT. (Äj·Tq u§+u≤sTTøÏ yÓ[¢b˛j·÷&ÉT) n|üŒÏøÏ j·TTesêE≈£î 18 @+&ÉT¢. sê»ø°j·T

‘·+Á‘·+˝À ‘·\|ü+&çq eTVü‰sêEH ~Ûø£ÿ]+∫qyê&ÉT Ä ns¡“¤≈£îDÏí …ø£ÿ#kÕÔ&Ü?n+‘·sê®rj·T $yê<äyÓTÆ

b˛sTTq ø±oàsYô|’ yê<ä+ HÓ>±Z\+fÒ Ç+&çj·÷jT Çø£ ‘·q ø±fi¢<ä>∑Z]øÏ sêyê\ì nãT› ≤¢≈£î

nVü≤+uÛ≤e+ n‹XsTT+∫+~. á ˝À|ü⁄ HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ Ç+ø√ ‘Ó*$‘·≈£îÿe |üì #dæ+~. uÛÑÁ<ä‘ê

eT+&É*˝À ‘·q ‘·s¡|òü⁄q yê~+# Á|ü‹ì~Ûes¡Z+˝À @]ø√] ùwø nãT› ≤¢q÷ #]Ã+~. ndü Òø√‹...

n+<äTHê ø£\T¢ ‘ê–+~ nqï kÕyÓT‘· ≤>± ndü Ò neø±Xyê~, n~Ûø±s¡ |æbÕdæ nsTTq nãT› ≤¢≈£î

n+‘·sê®rj·T Á|üeTTKT\‘√ uÛÑTC≤\T sêdüT≈£î ‹]π> neø±X+sêe≥+‘√, Ä |ü\T≈£îã&çì Ç+&çj·÷

ø√dü+ ø±ø£ ‘·q kÕ«s¡ú+ø√dü+, düs¡«dü«‘·+Á‘· sêC≤´~ÛH‘·>± ‘êqT ø±oàsY düT˝≤ÔqT ø±e≥+ø√dü+

ãVüQ#·ø£ÿ>± $ìjÓ÷–+#·Tø=Hêï&ÉT. ø±oàs¡TqT M\sTT‘ bÕøÏkÕÔHé ¬ø’edü+ #dæ, Ò<ë nø£ÿ&É bÕøÏkÕÔHé

ÁbÕeTTK´+ ô|+∫ Ç+&çj·÷ H√≥eTqTïø=Ïº, ø±oàs¡TqT sêeDø±wü+˝≤ ‘·j·÷s¡T#j·÷\ì nyÓT]ø±

Ç+>±¢+&ÉT ≈£L≥$T <XÊ\T n|üŒÏπø ìXÃsTT+#·Tø=HêïsTT. kı+‘· ≤uÛÑ+ ø√dü+ me]ì

eTT+#·≤ì¬ø’Hê yÓqTø±&Éì nãT› ≤¢ yêÏ sê»ø°j·÷ìøÏ yê≥+>± <=]ø±&ÉT.

düeTj·T+eùdÔ Ç+&çj·÷≈£î HêeT+ô|≥º&ÜìøÏ ‘·qT dæ<ä∆eTqï dü+>∑‹ nãT› ≤¢ n‹s¡Vü≤dü +>±

@MT <ë#·Tø√ Ò<äT. 1949 yT˝ÀH dü+& nã®s¡«sY, q÷´kÕÿŸ‡eTHé |üÁ‹ø£\øÏ∫Ãq Ç+≥s¡÷«´˝À

Accession to either side cannot bring peace. We want to live in friendshipwith both Dominions. Perhaps middle path between them with economic cooperation

5. yÓiÏ¿‘·\\T ydæq ysêŒ≥Tyê<ä+


39

with each will be the only way of doing it. (m≥TyÓ’|ü⁄ $©qyÓTÆq XÊ+‹ bıdü>∑<äT. ¬s+&ÉT

&=MTìj·Tq¢‘√ ùdïVü≤+>± ã‘·ø±\ì yTeTT ø√s¡T ø=+≥THêï+. Çs¡Te⁄]‘√ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ ø£*–

eT<Û˚ e÷s¡Z+ nqTdü]+#·≥+ ˇø£fÒ Ç+<äT≈£î e÷s¡Z+) nHêï&ÉT nãT› ≤¢.

bÕøÏkÕÔHéqT m<äTs√ÿe&ÜìøÏ Ç+&çj·÷ Á|ü‹ì~Û>± Á|ü|ü+#·y~ø£ HÓøÏÿqyê&ÉT bÕøÏkÕÔHéq÷,

Ç+&çj·÷q÷ πø>±≥ ø£Ïº ‘·q dü«‘·+Á‘ê~Û|ü‘· + ø√dü+ m‘·TÔ\T ydæqfÒº »eT÷à` ø±oàsY

|ü]bÕ\q˝Àq÷ &Ûç©¢ì …ø£ÿ#j·T≈£î+&Ü, uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìï >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü, C≤rj·T

C…+&ÜqT >ös¡$+#·≈£î+&Ü ‘·q sêÁcÕºìøÏ Á|ü‘´ø£ sêC≤´+>∑+ ø±yê\ì, Á|ü‘´ø£ C…+&Ü ñ+&Ü\ì,

uÛ≤s¡rj·T XÊdüHê\T ‘·q sêÁcÕºìøÏ nÀe÷Ï>±Z e]Ô+#·&ÜìøÏ M\T Ò<äì, ÄK]øÏ uÛ≤s¡‘· bÂs¡dü‘·«+,

düTÁ|”+ø√s¡Tº n~Û|ü‘· + ≈£L&Ü ø±oàsY À #Ó\¢sê<äì |ü≥Tº|ü≤º&ÉT. <äTs¡<äèwüºyTeT+fÒ, uÛ≤s¡‘·

Á|üjÓ÷»Hê\≈£î n+‘·sê®rj·T+>± nãT› ≤¢ #düTÔqïqeTàø£Á<√Vü‰ìï, sêÁwüº+˝À b˛qTb˛qT n‘·&ç ãT~∆

ydüTÔqï yÓÁ]‘·\\qT >∑eTì+∫, düø±\+˝À ‘·–q $<Ûä+>± n<äT|ü⁄ #j·Te\dæ+~ b˛sTT »eVü≤sY ≤ Ÿ

HÓÁVüA ‘Ó*k˛, ‘Ó*j·Tø√ nãT› ≤¢ u≤¢øyÓTsTT Ÿ≈£î <√dæ* ˇ>±Zs¡T. e<äT› ` eTT+<äT eTT+<äT

n~ #ê˝≤ Á|üe÷<äeTì &Üˆˆ_.ÄsY. n+uÒ&ÉÿsY m+‘· ôV≤#·Ã]+∫Hê $q≈£î+&Ü, »eT÷à`ø±oàsY≈£î

Á|ü‘´ø£ Á|ü‹|ü‹Ôì#Ã 370e n~Ûø±s¡D≤ìï uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝À ‘ê‘êÿ*ø£eT+≥÷ bı+<äT|ü]#ês¡T....

‘·q n&É¶>√\T &çe÷+&É¢≈£î q÷´&Ûç©¢ ‘· ˇ–Zqø=B› nãT› ≤¢ ù|ÁfÒ>±s¡T. ‘·q bÕØº C…+&ÜqT

sêÁwüº |ü‘êø£+>± Á|üø£Ï+∫ C≤rj·T |ü‘êø±ìï |üø£ÿq |ü&Éyj·T≥yT ø±<äT. We are one hundredpercent Soverign. No Parliament, be it that of India or any other country, has

authorisation here (eTq+ q÷s¡TXÊ‘·+ dü«‘·+Á‘· kÕs¡«uÛÖeTT\+. Ç+&çj·÷~ >±ì, eTs√

<XÊì~ >±ì, @ bÕs¡¢yÓT+≥T n~Ûø±s¡eT÷ Çø£ÿ&É #Ó\¢<äT) nì 1952˝À sêÁwüº nôd+;¢ À ì\ã&ç

|ü*øÏq |òüTqT &É‘·&ÉT. ªÇ+&çj·÷‘√ $©Hêìï eTq+ Á<ÛäTMø£]+#·q+‘· e÷Á‘êq bÕøÏkÕÔHé

bÕ\ã&É‘êeTqï uÛÑj·T+ Ò<äT. $©HêìøÏ eTT+<äTHêÏ (dü«‘·+Á‘·) dæú‹øÏ eT∞fl #s¡T‘êeT+‘μq˙

n< y~ø£MT<äqT+&ç e<ä]Hê&ÉT. 1952 @Á|æj·T Ÿ 10q s¡D;sY dæ+>¥|ü⁄sê düuÛÑ À eT‘·‘·‘·«+‘√

e´eVü≤]düTÔHêïs¡+≥÷ @ø£+>± HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ô|’ <Ûä«»yÓT‘êÔ&ÉT. sêÁwüº e´eVü≤sê˝À¢ πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+

CÀø£ + düVæ≤+#~ Ò<äì 1952 p …’ 13q ≈£L&Ü nãT› ≤¢ ãVæ≤s¡+>∑düuÛÑ À yê]ï+>¥ Ç#êÃ&ÉT.

$∫Á‘·yT$T≥+fÒ ` ‘·q $wü|ü⁄ ø√s¡\qT nãT› ≤¢ Ç+‘· u≤Vü‰≥+>± ãj·T≥ ô|≥TÔHêï

n‘·&ç ì» dü«s¡÷bÕìï HÓÁVüA b˛\TÃø√ Ò<äT. ªªùwø nãT› ≤¢qT MTs¡T $eT]Ù+#·e#·TÃ. ùwø nãT› ≤¢

<e⁄&ÉT ø±&ÉT. Äj·Tq #ê˝≤ ‘·|ü \T #XÊ&ÉT. Ç+ø± #ê˝≤ ‘·|ü \T #kÕÔ&ÉT. Äj·Tq <ÛÓ’s¡ XÊ*.

‘·qÁ|ü»\≈£î >=|üŒHêj·T≈£î&ÉT. rÁe $HêXq+ m<äT¬s’q düeTj·T+˝À Äj·Tq yê]ì eTT+<äT+&ç

q&ç|æ+#ê&ÉT. Çø£ÿ&É nø£ÿ&É Äj·Tq ˇø£ ‘·|ü #dæq+‘· e÷Á‘êq, eTq≈£î Çwüº+ Òì Á|üdü+>∑+

#dæq+‘· e÷Á‘êq ` @$T≥≥? q÷s¡T ‘·|ü \THêï düπs ô|<ä›]ø£+ ô|<ä›]ø£yTμμ nì 1952 Ä>∑wüßº

7q ≈£L&Ü ˝ÀødüuÛÑ À nãT› ≤¢qT HÓÁVüA yÓqπødüT≈£î e#êÃ&ÉT.


40

m≥ºπø\≈£î ø£fió¢ ‘Ós¡∫....

ãVæ≤s¡+>∑+>± #Ó\πs>∑T‘·Tqï yiTbÕ≥T <Û√s¡DT \≈£î, <Xe´‹πsø£#·s¡ \≈£î ìs¡düq>± »eT÷à

Á|üC≤|ü]wü‘Y Ä<Ûä«s¡ +˝À ªª@ø<XŸyT <√$<ÛëHé— @ø<XŸyT <√ìcÕHé— @ø <XŸyT <√Á|ü<ÛëHé `

qV”≤#· Ò+π> ` qV”≤#· Ò+π> ( πø <X+˝À ¬s+&ÉT sêC≤´+>±\T, ¬s+&ÉT C…+&Ü\T, Ç<ä›s¡T Á|ü<ÛëqT\T

` M Ò¢<äT>±ø£ M Ò¢<äT) nì ìq~dü÷Ô, Ç+&çj·÷˝À $©qyÓTÆb˛sTTq »eT÷à`ø±oàsY À ≈£L&Ü $T>∑‘ê

sêÁcÕº\ìï+Ï ≤π> uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ uÛ≤s¡‘· kÕs¡«uÛÖe÷~Ûø±s¡+ |ü]|üPs¡í+>± e]Ô+#ê\ì q&É

eT+Á‘·|ü⁄ Á|ü‘´ø£ @sêŒ≥T¢ b˛yê\ì ø√s¡T‘·÷ »eT÷à n+‘·≤ |ü⁄ n+<äTø=qï Á|üC≤ Ä+<√fiq˝À

uÛ≤>∑+>± »eT÷à≈£î ‘·s¡*yÓ[¢q Á|ü‹|üø£åHêj·T≈£î&ÉT &Üˆˆ XÊ´+Á|ükÕ<é eTTKØ®ì ‘·q bı*yTs¡ À

n&ÉT>∑T ô|≥º>±H nãT› ≤¢ Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡“+~Û+∫+~. lq>∑sY #Ós¡ À q\uÛ…’mì$T~ s√E\T

ìs¡“+~Û+∫ ø£ dü dü<äTbÕj·÷\qT ôd’‘·+ ìsêø£]+∫, Äs√>∑ + ‘·«]‘·>∑‹ì ø°åDÏdüTÔHêï, ñù|øÏå+∫,

|ü]dæú‹ $wü$T+#êø£ ‘·|ü &ÉT yÓ’<ä + #sTT+∫ nqTe÷HêdüŒ<ä |ü]dæú‘·T˝À¢ Äj·Tq ÁbÕD≤ìï 1953

pHé 23q nãT› ≤¢ Á|üuÛÑT‘·«+ ã*rdæø=+~. BìøÏ HÓ\ s√E\eTT+<äT nyÓT]ø± sêj·Tu≤]

m&Ü¢jYT d”ºyÓq‡dt lq>∑sY yÓ[¢ nãT› ≤¢‘√ s¡Vü≤dü +>± eT+‘·Hê˝≤&Üs¡T. á uÛÒ° »]–q ø=~›

yêsê\πø ªªÇ+&çj·÷ø√, bÕøÏkÕÔHéø√ ‘√ø£ ≤ |ü&ç ñ+&Ü*‡q Ks¡à e÷≈£î |ü≥º Ò<äT. Mfi¢≈£î HqT

>∑T&éu…’ #Óù|Œs√E sêuÀ‘·Tqï~μμ nì nãT› ≤¢ ãVæ≤s¡+>∑+>± <Ûä«»yÓT‘êÔ&ÉT. Ç+&çj·÷‘√ ‘Ó>∑Á‘Ó+|ü⁄\T

#düTø=ì kÕ«‘·+Á‘· + Á|üø£Ï+#·Tø√yê\qï< n‘·>±&ç |üHêï>∑ eTq&ÜìøÏ ãTTEe⁄>± 1953 qe+ãs¡T

11q \+&ÉHé À Á_°wüß Á|ü<Ûëì n°¢ “Kashmir should belong neither to India nor to

Pakistan, but be independent.”(ø±oàsY Ç+&çj·÷≈£î>±˙, bÕøÏkÕÔHé≈£î >±˙ #Ó+<ä≈£î+&Ü

dü«‘·+Á‘·+>± ñ+&Ü*) nì Á|üø£Ï+#ê&ÉT. eéVü‰s¡+ Ç+‘·<ä÷s¡+ yÓfi≤¢ø£, kı+‘· eT+Á‹es¡Z+˝ÀH

eTTdü\+|ü⁄Ïº, ≈£î&çuÛÑT»eTqT≈£îH ñ|üÁ|ü<Ûëì ãø°å>∑T˝≤+ eTVü≤eTà<é m<äTs¡T‹]–, yÓTC≤]° eT+Á‘·T\T

nãT› ≤¢ô|’ ‹s¡T>∑Tu≤≥T #dæq ‘·sê«‘· HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ ø±oàsYπødü] qeTàø£Á<√Vü‰ìï Ä\dü +>±

>∑T]Ô+∫+~. n|ü &ÉT dü<äsY Ç.]j·÷dü‘Y>± ñqï j·TTesêE ø£s¡DYdæ+>¥#‘· ùwø nãT› ≤¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìï

1953 Ä>∑düTº 8q &çdæàdt#sTT+∫, >∑T˝≤àsYZ À $&ç~˝À ìÁ~düTÔqï nãT› ≤¢qT sêÁ‹øÏsêÁ‹

ìs¡“+~Û+#ês¡T.

ùwø nãT› ≤¢ n+‘·Ï eTVü‰Hêj·T≈£î&ÉT, eTVü‰ BÛs¡T&ÉT »eT÷à`ø±oàsY yÓTT‘·Ô+MT<ä eTs=ø£&ÉT

Ò&Éì, Äj·Tq @$T#dæHê düVæ≤+∫ m˝≤ ¬s#·Ã>=ÏºHê uÛÑ]+∫, Äj·Tq<ë«sê e÷Á‘·yT »eT÷à`

ø±oàsYqT eTq <X+˝À ø£*|æ ñ+#·Tø√>∑\eTì uÛ≤$+∫q Á|òü<ÛëqeT+Á‹ HÓÁVüA ùwønãT› ≤¢≈£î

XÊdüqdüuÛÑ À yÓTC≤]°øÏ &Û√ø± Òø£b˛sTTHê &çdæàdt#dæ U…’<äT˝Àô|≤º&ÉT. n+fÒ @$TÏ? nìï ø√D≤\

qT+&ç Ä˝À∫+#êπø Çe«e\dæq dü+Xj·T˝≤uÛ≤\˙ï Ç#êÃπø, <XÊìøÏ á‘·ì e\¢ Á|üe÷<äeTì

dæús¡ìXÃj·÷ìøÏ e#êÃπø Ä|üì #XÊs¡ì nqTø√yê*>∑<ë! Ç≥Te+Ï e´øÏÔ |ü≥¢ ìs¡›j·T>± eéVü≤]+∫

ø£]ƒq#·s¡ rdæø√yê* >∑<ë!

ùwønãT› ≤¢ <XÁ<√Vü‰ìøÏ bÕ\Œ&Ü¶s¡T. kÕÁe÷»ýê<äT\‘√ wüØø£j·÷´&ÉT. <X Á|üjÓ÷»


41

Hê\qT <ä>±#XÊ&ÉT. nì nãT› ≤¢ kÕúq+˝À n~Ûø±s¡+ #|üÏºq uø°å>∑T˝≤+ eTVü≤eTà<é Á|ü»\≈£î

$e]+#ê&ÉT. ùwø n_Ûe÷qT\T ¬s∫Ãb˛sTT uÛ≤Ø m‘·TÔq Væ≤+dü $<Ûä«+kÕ\≈£î ~–Hê, ñ≈£îÿbÕ<ä+‘√

n\¢s¡¢qT nD∫yXÊ&ÉT. ãø°å>∑T˝≤+eTVü≤eTà<é Vü≤j·÷+˝ÀH uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì ø=ìï

ìã+<Ûäq\qT »eT÷à`ø±oàsY≈£î e]Ô+|üCÒdü÷Ô sêÁwüº|ü‹ ‘=* ñ‘·Ôs¡T« yÓ\Te&ç+~. Äj·Tq |üPìø£e Ò¢

»eT÷à`ø±oàsY sêC≤´+>∑ ìs¡íj·TdüuÛÑ “The state of Jammu-Kashmir is and shall be integral

part of the union of India” (»eTTà`ø±oàsY sêÁwüº+ Ç|ü &ÉT, Çø£ eTT+<äT Ç+&çj·THé

j·T÷ìj·THé À ˇø£ n$uÛ≤»´uÛ≤>∑+) nì 1956 qe+ãs¡T 17q $düŒwüº+>± Á|üø£Ï+∫ Ç+&çj·÷˝À

ø±oàsY $©HêìøÏ ‹s¡T>∑T Òì ÄyÓ÷<ä eTTÁ<äydæ+~. nsTT‘, nãT› ≤¢ Á|üuÛ≤e+qT+&ç ø±oàsYqT

ãj·T |ü&Éyj·T&ÜìøÏ ãø°å Á|üuÛÑT‘·«+ m+‘√ ÁX$Tdü÷Ô ñ+fÒ, eTs√yÓ’|ü⁄q <ëìøÏ düe÷+‘·s¡+>±

nãT› ≤¢ Á|üuÛ≤yêìï Á|üø±•+|üCÒj·T&ÜìøÏ s¡ø£s¡ø±\ uÒsê\T, sêj·Tu≤sê\T kÕ>±sTT. |üs¡ ekÕq+>±

1958 »qe] 8q ùwUŸnãT› ≤¢qT $&ç∫ ô|≤ºs¡T. ◊‘ ùwø kÕôV≤uŸ MT<ä >∑Ïº ì|òü÷ô|Ïº, Äj·Tq

mø£ÿ&çøÏ yÓfi≤Ô&ÉT,

me]‘√ @$T e÷≤¢&ÉT‘ê&ÉT, @$T #kÕÔ&ÉT nqï$ Äsêrdæ, >∑÷&ÛÉ#ês¡T\#‘· fÒ|t]ø±s¡T¶

#sTT+∫ ãø°å kÕôV≤uŸ yêÏì HÓÁVüA eTT+<äT ñ+#ê&ÉT. ùwø nãT› ≤¢ Áyêdæq ÒK\qT, Äj·Tq≈£î

e∫Ãq C≤ãT\qT, Ç‘·s¡ |üÁ‘ê\qT #·÷dæ HÓÁVüA ìsêÈ+‘·b˛j·÷&ÉT. 1958 @Á|æj·T Ÿ 29q eT∞¢

ã+~Û+#ês¡T. Á|üuÛÑT‘ê«ìï |ü&É>=Ïº Äsê#·ø£+ düèwæº+∫ ø±oàsYqT bÕøÏkÕÔHé |üs¡+ #ùd+<äT≈£î

≈£îÁ≥|üìïq n_ÛjÓ÷>∑+ô|’ Äj·Tq MT<ä, ô|¢_ôd’Ÿ Á|òü+Ÿ Hêj·T≈£î&ÉT MTsê® n|òü® Ÿ uÒ>¥ MT<ä ø±oàsY

≈£îÁ≥πødüT qyÓ÷<äT #XÊs¡T. $#ês¡D kÕ>∑ j·T≈£î+&Ü ì+~‘·T\T mìï m‘·TÔ\T ydæHê, ÁbÕ<∏ä$Tø£

kÕøå±´<Ûësê\THêïj·Tì >∑T]Ô+∫ 1962 »qe] 25q πødüTqT ôdwüHé‡ø√s¡Tº≈£î |ü+|æ+#ês¡T.

ø±eTsêCŸ |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ø±+Á¬>dt eTTK´ eT+Á‘·T\T ø=+<äs¡T sêJHêe÷ #düTÔ+fÒ

n‘·T´‘ê‡Vü≤+‘√ (m˝≤>∑÷ e<ä›+≤s¡H qeTàø£+‘√) uø°å>∑T˝≤+ nVü≤à<é ≈£L&Ü sêJHêe÷

Á|üø£Ï+#ê&ÉT. HÓÁVüAJ ˇù|ŒdüT ø=q≥+‘√ 1963 nø√ºãs¡T 4 ãø°å sêJHêe÷ #XÊ&ÉT. wü+wüßB›HéqT

eTTK´eT+Á‹ #XÊ&ÉT. ¬s+&ÉT HÓ\\πø Vü≤Á»‘Yã Ÿ <äsêZ À eTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô |ü$Á‘· πøX+ e÷j·T

yÓTÆ+<äì #Ó|æŒ, ìs¡düqC≤«\\T ø±oàsY n+‘·≤ #Ó\πs>±sTT. \÷°\T, <äVü≤Hê\T $#·Ã\$&ç>±

kÕ>±sTT. yêÏ |üs¡ ekÕHê˝À¢ uÛ≤>∑+>± wü+wüßB›Hé ìÁwüÿ$T+∫ 1964 |òæÁãe] 29q õ.m+ kÕ~ø

Á|ü<ÛëqeT+Á‹ nj·÷´s¡T. Á|üe÷D d”«ø±s¡+ #dæq q\uÛ…’s√E\ø£ ≤¢ ø±oàsY πødüTqT eT<Ûä ˝À

ñ|üdü+Vü≤]+∫ ùwø nãT› ≤¢qT $&ÉT<ä\ #dæ HÓÁVüA>±]øÏ eT]+‘· Á|”‹bÕÁ‘·T&Ó’Hê&ÉT.

1964 @Á|æj·T Ÿ 8q C…’\TqT+&ç $&ÉT<ä …’q ùwø nãT˝≤¢ &Ûç©¢ yÓ[¢ Á|ü<Ûëì HÓÁVüA ìyêdü+˝À

>ös¡e n‹~∏>± ãdü#XÊ&ÉT. ‘êqT bÕøÏkÕÔHé≈£î yÓ[¢ ôd’ìø£ ìj·T+‘· Äj·T÷uŸU≤Hé≈£î q#·ÃC…|æŒ

ø±oàsY düeTdü kÕeTs¡dü |ü]cÕÿsêìøÏ ˇ|æŒkÕÔqì #Ó|æŒ HÓÁVüA ÄyÓ÷<ä+ô|’ yT 25q bÕøÏkÕÔHé À

nj·T÷uŸU≤Hé‘√ uÛÒ° yXÊ&ÉT. Ç+&çj·÷ bÕøÏkÕÔHé\T ø£\dæ ˇø£ ◊ø£ düe÷K´ @s¡Œ&Ü\H á‘·ì

dü÷#·qqT ªªndü+<äs¡“¤+, ndü+ã<ä∆+μμ nì nj·T÷uŸU≤Hé ø=ÏºbÕπsXÊ&ÉT. ªª<ëìøÏ yTeTT düeTà

‹+#~ Ò<äì HqT yê]øÏ dü÷Ï>± #ÓbÕŒqT. ø±oàØ\qT u≤ìdü‘·«+qT+&ç $eTTøÏÔ #j·÷\ì


42

yTeTT ø√s¡T‘·÷ ñ+fÒ @ø£+>± eTeTà Òï u≤ìdü‘·«+˝À |ü&Éyj·T>∑\ Ä˝À#·qqT yês¡T yÓ÷düTø=ì

sêe≥+ ∫Á‘·+>± ñ+~μμ nì ªªô|ò+&é‡ ` HêŸ e÷düºsY‡μμ nqï ‘·q Á>∑+<∏ä+˝À Áyêdæô|≤º&ÉT.

#Ó’Hê Á|ü<Ûëì‘√ ùwø nãT› ≤¢ eT+‘·Hê\T

nø£ÿ&ç qT+&ç bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñqï eTT»|òüsêu≤<é≈£î yÓfi≤¢&ÉT. n eTs¡THê&ÉT HÓÁVüA

eTs¡ DÏ+#·≥+‘√ &Ûç©¢ e#êÃ&ÉT. Ä ‘·sê«‘· HÓÁVüA nq+‘·s¡ sê»ø°j·T nì•Ã‹ì ndüsê #dæø=ì

ø±oàs¡TqT ‘·q dü«+‘·sê»´+>± eT\#·Tø=H+<äT≈£î eP´Vü≤s¡#·q #XÊ&ÉT. Vü≤CŸ j·÷Á‘·ø£ì u…’\T<]

dürdüyT‘·+>± $<XÊ\T #·T≥ºu…≥Tº‘·÷ Ç+>±¢&ÉT˝ÀqT. áõ|ü⁄º Àq÷ uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ e´‹πsø£+>±

Á|ü#ês¡j·TT<ä∆+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. ø±oàs¡T˝À |òüTÀsê\T »]–b˛‘·Tqï≥T¢>± q$Tà+#·j·T‹ï+#ê&ÉT.

n≥TqT+&ç n©®]j·÷ yÓ[¢ 1965 e÷]Ã 28q #Ó’Hê Á|ü<Ûëì #ÍmHé …’‘√ >∑÷&ÉT|ü⁄sƒêDÏ #XÊ&ÉT.

#Ó’Hê <äTsêÁø£eTD >±j·T+ |ü⁄∫Ã|ü⁄+&ÉT˝≤ uÛ≤s¡‘·Á|üC≤˙ø±ìï dü\T|ü⁄‘·Tqï yfi ` <Í‘· dü+ã+<Ûë\T

‘Ó>∑Á<Ó+|ü⁄\T #dæø=qï yfi ` $<o>∑&É¶ô|’ Ä <X Á|ü<Ûëì‘√ eT+‘·Hê˝≤&É≥+ <XyêdüT\+<ä]ø°

ˇfió¢ eT+&ç+∫+~. yÓ+≥H ‹]– sêø£b˛‘ bÕdtb˛s¡Tº s¡<äT› #kÕÔeTì u…~]+∫, >∑‘· +‘·s¡+ Òø£

Äj·Tq ‹]–sê>±, bÕ\+ $e÷HêÁXj·T+˝ÀH &çô|òHé‡ Ä|òt Ç+&çj·÷ s¡÷ Ÿ‡ Á|üø±s¡+ ìs¡“+~Û+#ês¡T.

1965˝Àq÷, 1971˝Àq÷ bÕøÏkÕÔHé uÛ≤s¡‘·<XÊ\T j·TT<ä∆+ #dæø=+≥Tqï yfi nãT› ≤¢ C…’\T˝ÀH

ñHêï&ÉT.

ø±ì ∫Á‘ê\˝À ø£ ≤¢ ∫Á‘·+ ‘·q≈£î ‘√&ÉT>± ˇø£ÿ m+.m˝Ÿ.@ Ò≈£î+&Ü, ‘êqT ≈£L&Ü

m+.m Ÿ.@ ø±≈£î+&ÜH C…’\TqT+&ç $&ÉT<ä\ ne⁄‘·÷H eTTKéT+Á‹>± Á|üe÷Dd”«ø±s¡+ #dæq

nì‘·s¡ kÕ<Ûä yÓTÆq >ös¡e+ Äj·Tq <äøÏÿ+#·Tø=Hêï&ÉT. 1971˝À bÕøÏkÕÔHé qT+&ç ã+>±¢<XŸ

yiT|ü&ç dü«‘·+Á‘·+ ø±e≥+‘√ bÕøÏkÕÔHé≈£î ãT~∆ e∫Ã+<äì, ùwø nãT› ≤¢ CÀs¡T ‘·–Z+<äì

uÛ≤$+#·Tø=ì, Äj·TqqT dü]#j·T&ÜìøÏ \_Û+∫q neø±XÊìï e<äT\Tø√sê<äì HêÏ Á|ü<Ûëq

eT+Á‹ leT‹ Ç+~sê>±+BÛ ø√s¡Tø√e≥yT BìøÏ ø±s¡D+.

nsTT‘ Çø£ÿ&É ˇø£ ∫≈£îÿ e∫Ã+~. »eTTà`ø±oàsY XÊdüqdüuÛÑ À ñqï HêÏ eTTKéT+Á‹

MTsYU≤dæ+ ‘·~‘·s¡T\T Äj·Tq eTqTwüß Ò nsTT ñ+&Ée#·TÃ>±ø£ (Hwüq Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ n|üŒÏøÏ

ø=ìï @fifl ÁøÏ+<äfÒ ø±+Á¬>düT˝À $©qyÓTÆ+~) ø±˙ yês¡+<äs¡÷ ø±+Á¬>düTyês¡T. ùwø nãT› ≤¢

eTTKéT+Á‹>± ñ+&É&ÜìøÏ ñuÛÑj·TÁ‘ê n+^ø±s¡+ ≈£î~]+~. ø±˙ Äj·Tq ø±+Á¬>düT˝À #s¡ Ò<äT.

n+<äT#‘·H leT‹ Ç+~sê>±+BÛ dü÷#·qyTs¡≈£î ùwø nãT› ≤¢qT düuÛ≤Hêj·T≈£îì>±

mqTïø=Hêïs¡T. ø±+Á¬>düT XÊdüqdüuÛÑ|üø£å Hêj·T≈£îì>± mqTïø√ Ò<äT. #·÷XÊsê ø±+Á¬>düT m≥Te+Ï

˙‹ì Á|ü<ä]Ù+∫+<√!

ùwø nãT› ≤¢≈£î eTTKéT+Á‹ |ü<ä$ì n|üŒ–+#·&ÜìøÏ Ä<Ûës¡+ leT‹ Ç+~sê>±+BÛøÏ

ùwø nãT› ≤¢≈£î eT<Ûä ≈£î~]q ø±oàs¡T ˇ|üŒ+<ä+ (|òæÁãe] 1975). 1953˝À ñqï≥T¢>± Á|ü‹B

»s¡>±\ì ùwø ø√s¡>±, ø±˝≤ìï mes¡÷ yÓqøÏÿ‹|üŒ Òs¡ì Ç+~s¡ ã<äT*∫Ãq≥T¢, ∫e]øÏ Äj·Tq

>=+‘ÓeTà ø√¬sÿ ÒM HÓs¡ys¡≈£î+&ÜH ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]q≥Tº <ëìïãÏº düŒwüºyÓTÆ+~. Ä ‘·sê«‘·


43

ø±\+˝À ø±+Á¬>düT ø√]Hê, ÄbÕØº À #s¡ø£ Hwüq˝Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡qT ùwø nãT› ≤¢ |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê&ÉT.

meTs¡® ‡˝À »]–q 1977 ˝Àø£düuÛÑ mìïø£\˝À ø±+Á¬>düT ∫‘·TÔ>± z&çb˛sTT n~Ûø±s¡+

ø√˝ÀŒsTT+~. ‘Ó|üŒ\T>∑ #Ós¡Te⁄ ì+&çq|ü⁄& ‘·eT‘√ ñ+≤&ÉT>±ì, n&ÉT>∑+≥T‘·Tqï düeTj·T+˝À

nãT› ≤¢ ‘·eT‘√ ñ+&É&Éì ø±+Á¬>düTyê]øÏ ‘Ó\TdüT. XÊdüqdüuÛÑ À ‘·eT≈£î ‹s¡T>∑T Òì yÓTC≤]°

ñ+~ >∑qTø£, ‘êyT Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œs¡#·>∑\eTqï $XÊ«dü+‘√ nãT› ≤¢≈£î eT<ä›‘·T ñ|üdü+Vü≤]+#ês¡T.

ø±ì >∑es¡ïs¡T m˝Ÿ.¬ø.s¡a≤qT |ü≥Tºø=ì @ø£+>± XÊdüqdüuÛÑH s¡<äT›#sTT+#ê&ÉT ùwø nãT› ≤¢.

1977 pHé À »]–q mìïø£\ Á|ü#ês¡+˝À ‘Ó>∑ã&ç nã<ë∆ ≤&ç ø±oàs¡T≈£î @<√

nsTTb˛‘√+<äì uÛÑj·÷+<√fiq\T ø£*–+∫, Ç+&çj·÷qT+&ç yiT|ü&É&Üì¬ø’Hê yÓqTø±&ÉeTì

¬s#·Ã>=Ïº XÊdüqdüuÛÑ À 74 d”≥¢≈£î>±qT 48 d”≥¢qT ¬>\TÃø=Hêï&ÉT.

eT÷&ÉekÕ] eTTKéT+Á‹ nsTT Äj·Tq #dæq<$T≥+fÒ Ä Ÿ|òü‘ê e+Ï ø£s¡&ÉT>∑Ïºq

rÁeyê<äT\ô|’ πødüT\T m‹Ôyj·T≥+. Äô|’q »eT÷à`ø£oàsY ØôdÏ …à+Ÿ _\T¢qT Á|ü‹bÕ~+∫

XÊdüqdüuÛÑ À ÄyÓ÷~+|üCÒj·T≥+. @$T° á _\T¢ ñ<›X´+? bÕøÏkÕÔHéqT+&ç>±ì, bÕøÏkÕÔHé

ÄÁø£eTD˝À ñqï ø±oàsY À>±ì >∑‘· 30 dü+e‘·‡sê\T>± ñ+≥Tqï eTTdæ¢+\T me¬s’Hê eT∞fl

e∫Ã »eT÷à`ø±oàsY À dæús¡|ü&Ée#·TÃq≥. ÄdüTÔ\T ø=qTø√ÿe≥+‘√düVü‰ nìï Vü≤≈£îÿ\÷

bı+<ä>∑\s¡≥. ø±ì Ç< neø±XÊìøÏ bÕøÏkÕÔHé qT+&ç e∫Ãq Væ≤+<äTe⁄\T e÷Á‘·+ H√#·Tø√s¡≥.

»eT÷à ÁbÕ+‘·+˝À »HêuÛ≤qT ‘ês¡Te÷s¡T #j·÷\H <äèwæº‘√ ô|Ïºq~ á _\T¢. nôd+;¢ ÄyÓ÷<ä+

bı+~Hê >∑es¡ïs¡T ‘·q $y#·q ñ|üjÓ÷–+∫ n&ÉT¶|ü&É≥+‘√ neT\Tø±≈£î+&Ü ñ+&çb˛sTT+~.

ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·, eT‘·|üs¡yÓTÆq $eø£å, ã+<ÛäTÁ|”‹, n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>∑eT÷

Ç≥Te+Ï ˙‹u≤Vü≤ýÓTÆq ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î n+‘ Ò<äT. ‘·qqT n<äT|ü⁄#j·T&ÜìøÏ j·T‹ï+#yês¡T

Òs¡ì Äj·Tq n‹Xj·T+. <XÁ<√Væ≤ <äTsê>∑‘ê\≈£î, $<o ≈£îÁ≥\≈£î, f…Ás¡]düTº <äTsêàsêZ\≈£î

Äj·Tq Vü≤j·÷+˝ÀH ;C≤\T |ü&Ü¶sTT. n|üŒÏøÏ n~Ûø±s¡eT+‘ê ‘·q ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\ #‹˝ÀH

πø+ÁBø£è‘·yÓTÆ ñ+~. ‘·q ‘·sê«‘· eTs=ø£] #‹øÏb˛≈£î+&Ü, n|üŒÏøÏ \+&ÉHé À düs¡<ë>± ø±\+

>∑&ÉT|ü⁄‘·Tqï ≈£îe÷s¡T&ÉT |òüs¡÷UŸ nãT› ≤¢ eTTKéT+Á‹ ø±>∑\ $<Ûä+>± ø£≥Tº~≥ºyÓTÆq @sêŒ≥T¢

#düTø=ì 1982 ôdô|º+ãs¡T 8q ‘·è|æÔ>± ø£qTïeT÷XÊ&ÉT.

Ç|ü⁄Œ&ÉT πø+Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï~ leT‹ Ç+~sê>±+BÛjT ø±e≥+‘√, ø±oàs¡T≈£î

uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ eT<Ûä $&ÉBj·Tsêì nqTã+<Ûä u≤+<Ûäe´+ Á|ükÕ~düTÔqï~ nãT› ≤¢ ≈£î≥T+ãyTqì

HÓÁVüA˝≤π> áyÓT ≈£L&Ü uÛ≤$düTÔqï ø±s¡D+>± |òüs¡÷ø nãT› ≤¢ düT\uÛÑ+>±H eTTKéT+Á‹

ø±>∑*>±&ÉT.

b


44

....ùwø nãT› ≤¢ ≈£L&Ü #j·T Òì mH√ï n|üÁuÛÑ+X|ü⁄ |üqT\qT Äj·Tq ≈£îe÷s¡

s¡‘·ï+ ne©\>± #dæbÕπsXÊ&ÉT. ndüeTs¡ú ìsê«ø£+˝À, <äT+<äT&ÉT≈£î b˛ø£&É À ˙‹, ìj·TeT+ Òì

neø±Xyê<ä sê»ø°j·T+˝À ‘·q ]ø±s¡T¶\qT ‘êH ã<ä›\Tø=&ÉT‘·÷ $HêXq+ ~X˝À

»eT÷à`ø£oàsYqT »j·TÁ|ü<ä+>± |üs¡T>∑T\T rsTTdü÷Ôe#êÃ&ÉT....

ø±oàsY >ös¡yêìï ì\u…≥º≤ìøÏ ø=+&É ≤+Ï Ç+&çj·÷‘√ &Ûûø=q&ÜìøÏ dæ<ä∆eT+≥÷

dü«sêÁwüº+˝À ;sê\T |ü\ø£≥+<ë«sê, sêÁcÕºìï #·T≥TºeTTÏºq düeTdü \ìï+Ïø° ø±s¡DeT+≥÷

q÷´&Ûç©¢ì bÕbÕ\uÛ…’s¡e⁄ì>± ∫Á‹+#·≥+<ë«sê Á|ü»\<äèwæºì ‘·eT ndüeTs¡úìsê«ø£+qT+&ç

eTs¡*+#·e#·TÃ. uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+MT<ä ‹s¡>∑ã&çq+<äT≈£î bÕøÏkÕÔHé#‘· eT+∫ nì|æ+#·Tø√e#·TÃ.

πø+Á<ä ìs¡+≈£îX‘ê«ìï m<äTs=ÿq≥+˝À ø£*dæ e∫Ãq Á|üC≤kÕ«eT´yê~>± Á|ü‹|üø£åbÕØº\ Á|üX+dü\T

n+<äTø√e#·TÃ. Çìï ˝≤uÛ≤\qT Ä•+#, >∑<Ó›HÓøÏÿq eT÷&√ HÓ\πø πø+Á<ä+˝À ø£j·÷´ìøÏ ~–

C≤rj·T Á|ü‹|üø£åH‘·\qT |æ*∫ lq>∑sY À πøHéπø¢yé »]bÕ&ÉT. |ü+C≤uŸ f…Ás¡]düTº\‘√ dü+ã+<Ûë\

ô|+#·Tø=ì, _Û+Á<äHéyê …‘√ uÛÒ°ydæ, ‘·q sêÁwüº+˝À K©kÕÔ \≈£î •ø£åD •_sê\T @sêŒ≥T#dæ

bÕøÏkÕÔHé‘√ uÛÑ∞ nì|æ+#·Tø=qï ªC≤rj·Tyê~μ &Üø£ºsY |òüs¡÷UŸ nãT› ≤¢!....

‘·q dü«j·T+ø£è‘ê|üsê<Ûë\ ø±s¡D+>± Hwüq Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡˝À eTTdü\+|ü⁄Ïº 1984 p …’

2q ‘·qqT ≈£L\<√dæq|ü⁄Œ&ÉT |òüs¡÷ø n–ZsêeTT&Ó’Hê&ÉT. kı+‘· nø£ÿ, u≤e ø£*dæ ndüeTà‹ì

≈£L&É>∑Ïº ‘·qqT |ü&É>=ÏºHê >∑èVü≤∫Ã¤Á<ëìøÏ &Ûç©¢ ≈£îÁfÒ ø±s¡DeT+≥÷ bı*πøø£\T ô|Ïº

<X$<XÊ˝À¢ j·÷^ #XÊ&ÉT. eT∞fl sêJyé>±+BÛ ÁbÕ|üø£+ dü+bÕ~+∫ ‘·qqT |ü&É>=Ïºq

ø±+Á¬>düTbÕØº#‘· ‘·q |ü\¢ø°yÓ÷sTT+∫ 1986 qe+ãsY 7q |òüs¡÷UŸ nãT› ≤¢ ‹]– eTTK´eT+Á‹

ø±>∑*>±&ÉT. sê»ø°j·T ˝Öø£ +˝À ‘·+Á&çì $T+∫q yê&Éq&ÜìøÏ Ç+‘·ø£+fÒ <äècÕº+‘·+ @$T

ø±yê*?....

1990 pHé À $.|æ.dæ+>¥ Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q ndüeTs¡ú‘·|ü≥¢ z]$T q•+∫ ‘·qqT ãs¡Ôs¡|òt

#j·TqTqï<äq>±, ‘êH ‘·«s¡|ü&ç sêJHêe÷ #XÊ&ÉT. Äπsfifl >∑es¡ïsY bÕ\q nq+‘·s¡+ 1996

6. ‘·+Á&çøÏ $T+∫q ‘·qj·TT&ÉT

n‘·ì ‘·s¡Tyê‘· yêfi¯ófl

kÕ~Û+∫q nqsêú\T n˙ï ` Ç˙ï ø±e⁄


45

nø√ºãs¡T˝À nôd+;¢ mìïø£\qT j·T<∏ëÁ|üø±s¡+ ]–Z+>∑T#dæ eTT#·Ã≥>± eT÷&√kÕ] eTTKéT+Á‹

|ü<ä$ì #|üÏº eT∞fl mìïø£\es¡≈£î |ü<ä$˝À $sêõ*¢Hê&ÉT. @ m+&Éø±>=&ÉT>∑T |ü≥º≥+˝À |òüs¡÷UŸ

kÕÏ Òì Á|üC≤„XÊ*.... eT÷&√$&É‘·>± 1996˝À eTTKéT+Á‹‘·«+ <äø±ÿø£ >±*yê\TqTãÏº

πø+Á<ä+˝À j·TTHÓ’f…&é Á|òü+Ÿ≈£î ‘Ós¡#êô|‘êÔ&ÉT. Ä ‘·sê«‘· 1999˝À m ¶jT≈£î eT<ä›‘·T ‘Ó*bÕ&ÉT.

Äj·Tq≈£î ø±e\dæ+~ ø±oàsY À n~Ûø±s¡+, πø+Á<ä+˝À ‘·q e÷≥ #Ó\T¢u≤≥÷q÷....

|òüs¡÷UŸ kÕôV≤uŸ $˝≤dü|ü⁄s¡Twüß&ÉT. m+‘·ùd|üP ‘·q düTKyT, ‘·q düs¡<ë Ò Äj·Tq≈£î

ø±e\dæ+~. sêÁwüº+ ‘·>∑\ã&ÉT‘·THêï, kı+‘· ø=+|üπø n–Z n+≥Tø=Hêï Äj·Tq≈£î |ü≥º<äT.

1984˝À ‘·qqT |ü&É>=≥º&ÜìøÏ nø£ÿ, u≤e ø£+ø£D+ ø£≥Tºø=ì #·ø£#·ø± bÕe⁄\T ø£<äT|ü⁄‘·Tqï

düeTj·T+˝À |òüs¡÷UŸ uÛ≤sTT dæìe÷ qÏ Jq‘Y neTHéqT yÓqø£ møÏÿ+#·Tø=ì yÓ÷≤s¡T ôd’øÏ ŸMT<ä

V”≤e÷Hé ≤ s¡a÷eTà+≥÷ k˛bÕ Ÿ À $Vü≤]düTÔHêï&ÉT. 1989 ∫e]˝À πø+Á<ä ôVA+eT+Á‹

≈£îe÷¬sÔqT f…Ás¡]düTº\T øÏ&Üï|t#dæq|ü⁄&É÷ Äj·Tq bòÕ]Hé À düs¡<ë wæø±s¡T¢ #düTÔHêï&ÉT.

<X+˝À ñqï ø=~›ùdô|’Hê |ü]bÕ\qqT |üÏº+#·Tø=H ÁX<ä∆ Ò<äT. 1989 »qe]˝À

eTTKéT+Á‹, eT+Á‘·T\T n+<äs¡÷ ø=\Te⁄ r] ñ+&É>± ôdÁø£fÒ]j·TŸ≈£î ≈£L‘·y≥T<ä÷s¡+˝À

\÷°\T, <=MTà\T, <äTø±D≤\<äVü≤Hê\T j·T<∏#·Ã¤>± kÕ>∑T‘·÷ nsTT<äT >∑+≥\bÕ≥T n\¢s¡T¢

|òüTÀs¡+>± #Ó\πs>∑T‘·T+fÒ, Á|üuÛÑT‘·«+ |üø£åyê‘·+ ø£$Tàq≥Tº >∑T&É¢|üŒ–+∫ #·÷düTÔ+&çb˛sTT+~. ‘·eT

ø£fifleTT+< K÷˙\T, ÄdüTÔ\ $<Ûä«+kÕ\T »s¡T>∑T‘·THêï @ b˛©dü÷ ∫Ï¬øqy\T ø£~*+#· Ò<äT.

1988 nø√ºãs¡T 2q lq>∑sY À Áø=‘·Ô>± ø£Ïºq ôV’≤ø√s¡Tº ø±+ô|¢ø‡˝À eTVü‰‘·à>±+BÛ $Á>∑Vü‰ìï

uÛ≤s¡‘· Á|ü<Ûëq Hê´j·TeT÷]Ô ÄsY.mdt.bÕsƒ¡ø Ä$wüÿ]+#·e\dæ ñ+~. n+<ä]ø° ÄVü‰«Hê\T

yÓfi≤flsTT. á <äX˝À ø=+‘·eT+~ eTTdæ¢+˝≤j·Ts¡T¢ nuÛÑ +‘·s¡+ #ÓbÕŒs¡T. n+‘! eTTKéT+Á‹

|òüs¡÷ø≈£î ø±fiófl #·\¢ã&Ü¶sTT. ÄK] ì$Twü+˝À ø±s¡ Áø£eT+ s¡<ä›sTT+~.

á ndüeTs¡ú‘·qT n\TdüT>± rdæø=ì <XÁ<√VüQ\T, C≤‹XÁ‘·Te⁄\T nq+‘·s¡ø±\+˝À

|ü≥º|ü>±Z\T Ò≈£î+&Ü m+‘·>± ù|ÁfÒ>±s¡+fÒ, 1989 Ä>∑wüßº 15q uÛ≤s¡‘·<XeT+‘·≤ kÕ«‘·+Á‘·

~H√‘·‡yê\T <B|ü e÷q+>± »s¡T|ü⁄ø=+≥÷ ñ+&É>±, ø±oàØ $T*f…+≥T¢ mø£ÿ&Ü B|ü+

yÓ*–+#·sê<äì XÊdæ+∫ $»j·Te+‘·+>± u≤¢ø£e⁄Ÿ neT\T»]bÕs¡T. Ä s√E ø±oàsY ˝Àj·T˝À

mø£ÿ&É#·÷dæHê bÕøÏkÕÔHé C…+&Ü Ò ¬s|ü¬s|ü ≤&ÜsTT. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· Á‹es¡í|ü‘êø±ìøÏ ~≈£îÿ Òø£

b˛sTT+~.

1989 eT<Ûä ˝À Á|ü<Ûëì sêJyé>±+BÛøÏ Áyêdæq ÒK˝À >∑es¡ïsY »>¥yÓ÷Vü≤Hé Ç˝≤ nHêïs¡T.

ªª|ü]dæú‹ y>∑+>± $wü$TdüTÔqï~. ø=ìï s√E\T>± uÛ≤Ø m‘·TÔq Væ≤+dü, <äVü≤qø±+&É, ø±\TŒ\T,

Vü≤sêÔfiófl, <äTs¡às¡D≤\T »]–b˛‘·THêïsTT.... $Á<√Vü≤X≈£îÔ\ Á|ü‹ ª$»j·TeT÷μyê] ÁX‚DT\qT

eè~∆#dæ, πø+Á<ë~Ûø±s¡+MT<ä yÓ’wüe÷´ìï ô|+#·≥+ Ä+<√fiqø£s¡+. eTTKéT+Á‹ @ø±øÏ

nj·÷´&ÉT. sê»ø°j·T+>±, bÕ\Hê|üs¡+>± Äj·Tq |ü‘·qeTj·÷´&ÉT. e´øÏÔ>∑‘· ã\V”≤q‘·\T ≈£L&Ü

Äj·Tq≈£î nÁ|ü‹wü ‘Ó#êÃsTT. düeTs¡úe+‘·+>± CÀø£ +#dæø√e\dæq |ü]dæú‹ Ç~. áyfi #·s¡ \T


46

#|üÏº‘ n~ düø±\yT ø±e#·TÃ, πs|üÏøÏ düeTj·T+ $T+∫b˛e#·TÃ.μμ (The situation calls

for effective intervention. Today may be timely, to morrow may be too late.)

düeTs¡Tú&Ó’q |ü]bÕ\≈£îì>± Á|ü»\ yÓT|ü⁄Œbı+~. ø±oàsYqT $HêX|ü⁄≥+#·T qT+∫

ø±bÕ&É&ÜìøÏ XÊj·TX≈£îÔ ≤ bÕ≥T|ü&É¶ >∑es¡ïsY »>∑yÓ÷Vü≤Hé á Á|üe÷<ä dü+πø‘êìï |ü+|æ ¬s+&ÉT

<äXÊu≤›\sTT+~.

HÏø° n< |ü]dæú‹! n< eTTK´eT+Á‹!μμ

á Á|üø£s¡D+˝À Ç+‘·es¡≈£î Áyêdæ+~ ≈£L&Ü ªªø±oàsY ø£<∏äμμ˝ÀqT+&ç rdæø=qï<.

n< |ü⁄düÔø£+˝À eTs√ Á|üø£s¡D+˝À Ç∫Ãq ˇø£ ñ<ëVü≤s¡DqT |ü]o*+#·Tø=ì

eTT+<äT≈£îb˛<ë+. ªªÄyÓT ù|s¡T s¡T;HêqÁdüT˝≤¢. ø±oàsY À |ü⁄Ïº+~. nø£ÿ& ô|]–+~. lq>∑sY À

m+__mdt #·~$+~... Ä yÓT&çø£ Ÿ ø± ÒJ˝ÀH b˛düTºÁ>±&ÉT´jTwüHé ø√sY‡ ≈£L&Ü #j·÷\qTø=+fÒ,

|üs¡àHÓ+Ÿ ¬sdæ&ÓHé‡ dü]º|òæ¬øŸ ‘ÓeTàì ø± Òõyês¡T #ÓbÕŒs¡T. ªªn<$TÏ? HqT ø±oàs¡T dæÏ»Hé,

|üs¡àHÓ+Ÿ ¬sdæ&Ó+Ÿ nsTTq≥T¢ Á<ÛäTe|ü]# dü]º|òæ¬øŸ Ç+‘·≈£îeTT+< Ç#êÃqT ø£<ëμμ! n+~

s¡T;Hê. n~Ûø±s¡T\T n~ #ê\<äHêïs¡T. á eT<Ûä ˙≈£î ô|fiflsTT+~ ø£<ë, ô|[fl ‘·sê«‘· ≈£L&Ü

|üs¡àHÓ+Ÿ ¬sdæ&Ó+≥Ty nsTTq≥T¢ ø=‘·Ô>± dü]º|òæ¬ø≥T ø±e\dæ+< nHêïs¡T, yês¡T. düπsqì

dü+ã+~Û‘· n~Ûø±s¡T\≈£î Ä dü]º|òæ¬ø≥T ø√dü+ ÄØ®ô|&ç‘ Çe«eTT bıeTàHêïs¡T. m+<äTø£+fÒ

s¡T;Hê ô|[fl&ç+~ ø±oàØì ø±<äT. ãj·TÏyê&çì, n‘·&É÷ uÛ≤s¡rj·TT&. ø±oàs¡T ≈£L&Ü

uÛ≤s¡‘·<X+˝À uÛ≤>∑yT. nsTTHê ø±oàØ dæÏ»Hé ø±ì yê&çøÏ nø£ÿ&É ìyêdüjÓ÷>∑ ‘· Ò<äT.

ãj·T≥yê&çì ô|[fl #dæø=+fÒ ø±oàØ j·TTe‹øÏ n+‘·≈£îeTT+<äTqï XÊX«‘· ìyêdü ns¡Ω‘· ≈£L&Ü

b˛‘·T+~. Ä ø±s¡D+>±H s¡T;Hê≈£î ø± Òõ˝À d”≥T sê Ò<äT. ≈£î≥T+ã ÄdæÔ À yês¡dü‘·«|ü⁄

Vü≤≈£îÿ ≈£L&Ü ÄyÓT≈£î ñ+&É<äT.μμ

Ç≥Te+Ï |ü]D≤e÷\≈£î ø±s¡D≤\T ` |üs¡ ekÕHê\T

sêC≤´+>∑+˝À ‘ê‘êÿ*ø£eTì #Ó|üŒã&çq 370e n~Ûø£s¡D+ áHêÏø° s¡<äT›#j·Tã&É Ò<äT.

Bì ø±s¡D+>± »eT÷à`ø£oàsY sêÁcÕºìøÏ Á|ü‘´ø£+>± ˇø£ sêC≤´+>∑+ s¡÷bı+~+#·ã&ç+~. <ëìì

s¡÷bı+~+∫q düuÛÑ À πøe\+ Hwüq Ÿ ø±qŒ¤¬sqT‡düuÛÑT´ Ò ñHêïs¡T. Ç‘·s¡ bÕØº\ yê¬ses¡÷

Òs¡T. Ç‘·s¡ bÕØº\T Ä düuÛÑ À Òø£b˛e≤ìøÏ eTTK´ø±s¡D+ Ç‘·s¡ bÕØº\yês¡T <ëK\T#dæq

Hê$THwüqT bòÕsê\T düÁø£eT+>± Òeì n~Ûø±s¡T\T Á‘√dæyj·T≥+, <ä]$T˝≤ nìï kÕúHê\≈£î

Hwüq˝Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ nuÛÑ s¡Tú\T b˛° Ò≈£î+&Ü mìïø£ ø±e≥+. Hwüq˝Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ düuÛÑT´\T Ç˝≤

mìïø£\ Á|üÁøÏj·TqT eÁø°ø£]+∫ mìïø£ ø±e≥+ m|ü⁄Œ&√ ˇø£kÕ] »]–+~ ø±<äT. eT∞¢ eT∞fl

»]–+~. Ä ø±s¡D+>± Á|ü»\≈£î mìïø£\ Á|üÁøÏj·T\ô|’ n|üqeTàø£+ dæús¡|ü&ç+~.

uÛ≤s¡‘·<X|ü⁄ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ÄyÓ÷~+|üã&çq @ #·≥ºyÓTÆHê düπs, n~ »eT÷à` ø±oàsY À

≈£L&Ü e]Ô+|üCÒj·Tã&Ü* nì Á|ü‘´ø£+>± »eT÷à`ø±oàsY XÊdüqdüuÛÑ À ÄyÓ÷~+|üã&ç‘ ‘·|üŒ

n~ »eT÷à`ø±oàsY À e]Ô+#·<äT. 50 dü+e‘·‡sê\˝À Ç˝≤ e]Ô+|üCÒj·Tã&çq #·≤º\T Çs¡yÓ’


47

≈£L&Ü Òe⁄. ÄK]øÏ 1975 pHé qT+&ç 1977 e÷]Ães¡≈£î <XeT+‘·≤ neT\T˝À

ñqï n‘· edüs¡ |ü]dæú‹ e+Ï$ »eT÷à`ø±oàsY À neT\Tø± Ò<äT. Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ Vü≤qq+

n+‘·≈£îeTT+<äTqT+& »s¡T>∑T‘√+~ ø±ãÏº Ä ‘&Ü ø£qã&É Ò<äqï~ yiÒ $wüj·T+.

<X+˝À $$<Ûä sêÁcÕº\ $<ÛëqdüuÛÑ\≈£î, ˝Àø£düuÛÑ≈£î Á|ü‹ nsTT<fifl≈£î ˇø£kÕ] mìïø£\T

»s¡T>∑T‘·÷ ñ+&É>±, »eT÷à`ø±oàsY À e÷Á‘·+ Äπsfifl≈£î mìïø£\T »s¡T>∑T‘·Tqï$.

<X$uÛÑ»q düeTj·T+˝À bÕøÏkÕÔHé>± s¡÷bı+~q uÛÑ÷uÛ≤>±\ qT+&ç ‘·s¡*e∫Ã »eT÷à`

ø±oàsY À ìyêdü+ @s¡Œs¡#·Tø=qïyês¡T ˝Àø£düuÛÑ mìïø£\˝À z≥Tyj·T>∑\TZ‘·THêïs¡T. ø±˙ yê]øÏ

»eT÷à`ø£oàsY $<ÛëqdüuÛÑ≈£î »]π> mìïø£\˝À z≥T Vü≤≈£îÿ Ò<äT. »eT÷à`ø±oàsY bÂs¡dü‘·«+

ø£*Zqyês¡T e÷Á‘·yT $<ÛëqdüuÛÑ mìïø£\˝À z≥Tyj·T>∑\TZ‘ês¡ì <ëìøÏ $es¡D.

»eT÷à`ø±oàs¡T bÂs¡dü‘·«+ ñqïyês¡+<äs¡÷ uÛ≤s¡‘· bÂs¡dü‘·«+ ñqïyês¡T>±H |ü]>∑DÏ+|ü

ã&É‘ês¡T. yês¡T <X+˝À mø£ÿ&Ó’Hê ÄdæÔbÕdüTÔ\T ø=qT>√\T#dæ dæús¡|ü&Ée#·TÃ, <X sê»ø°j·÷\˝À

bÕ˝§Zqe#·TÃ. ø±ãfÒº eTT|ò”ºeTVü≤eTà<é düsT÷<é >∑‘·+˝À $.|æ.dæ+>¥ Á|üuÛÑT‘·«+˝À >∑èVü≤bÕ\Hê

eT+Á‹>±qT, Ä ‘·sê«‘· yê»ù|sTT Á|üuÛÑT‘·«+˝À ˇeTsYnãT› ≤¢ $<XÊ+>∑XÊK düVü‰j·T eT+Á‹>±qT

|üì#j·T≥+ kÕ<Ûä |ü&ç+~. nsTT‘ uÛ≤s¡‘·<X bÂs¡T …’q+‘· e÷Á‘êq me]ø° »eT÷à` ø£oàs¡T˝À

dæús¡|ü&+<äT≈£î>±ì, ñ<√´>∑+ dü+bÕ~+#·Tø=H+<äT≈£î>±ì, |ü]ÁXeT\T, yê´bÕs¡eTT ÁbÕs¡+_Û+

#+<äT≈£î>±ì, ÄdæÔ ø=qT>√\T #ùd+<äT≈£î>±ì Vü≤≈£îÿ Ò<äT. πøe\+ j·÷Á‹≈£î\T>± »eT÷à`

ø±oàsY Àì |üs¡ ≥q πø+Á<ë\qT dü+<ä]Ù+# neø±X+ e÷Á‘·yT \_ÛdüTÔ+~. <ëìø=s¡≈£î ≈£L&Ü

eTT+<äT>± nqTeT‹ bı+~rsê*. ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À düT+ø£+ #Ó*¢+#ê*. »eT÷à`ø±oàsY bÂs¡dü‘·«+

Òìyê]øÏ $<ë´eø±XÊ\T ≈£L&Ü ÒqfÒ¢.

Á|ü|ü+#·eT+‘·≤ Á|ü‹ |ü~ dü+e‘·‡sê\ ø=ø£kÕ] »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ ùdø£s¡D »s¡T>∑T‘·Tqï|üŒÏø°

1991˝À, $T*f…+≥¢ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T u…~]+|ü⁄\ ø±s¡D+>± …ø£ÿ\ ùdø£s¡D »s¡>∑ Ò<äì ô|’øÏ

#Ó|æŒHê sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Çwüº+ Òq+<äTH »s¡>∑ Ò<äqï~ yêdüÔe+. 2001˝À πø+Á<ä ˇ‹Ô&ç

ø±s¡D+>± @<√ ˇø£ ‘·+‘·T>± q&ç∫+~. ne˙ï ‘·|ü \≈£î|üŒ\T.

kÕ<Ûës¡D+>± nìï nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£esêZ\T, n<$<Ûä+>± nìï ˝Àø£düuÛÑ ìjÓ÷»ø£esêZ\T

Ç+#·T$T+#·T>± düe÷qdü+K´˝À z≥s¡¢qT ø£*– ñ+&Ée\dæ ñ+&É>±, »eT÷à˝À düsêdü]q

66y\eT+~˝À ˇø£ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ @s¡Œ&É>±, ø±oàsY À düsêdü]q 52y\eT+~‘√H

ˇø£ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ @s¡Œ&ÉT‘√+~. n+fÒ ø±oàsY ‘·q »HêuÛ≤≈£î $T+∫q nqTbÕ‘·+˝À 46eT+~

Á|ü‹ì<ÛäT\qT |ü+|ædü÷Ô ñ+&É>±, »eT÷à ÁbÕ+‘·+ qT+&ç »HêuÛ≤≈£î ‘·–q nqTbÕ‘êìøÏ ‘·–Zq

dü+K´˝À 37eT+~ Á|ü‹ì<ÛäT\qT e÷Á‘·yT |ü+|ædü÷Ô ñHêïs¡T. n˝≤π> m≈£îÿe »HêuÛ≤ >∑\

»eT÷à ˝Àø£düuÛÑ≈£î Ç<ä›s¡T Á|ü‹ì<ÛäT\qT mqTïø=+≥÷ ñ+&É>±, ‘·≈£îÿe »HêuÛ≤ >∑\ ø±oàs¡T

eTT>∑TZs¡T Á|ü‹ì<ÛäT\qT mqTïø=+≥Tqï~.

á s¡ø£yÓTÆq nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£esêZ\qT Ç|üŒÏes¡≈£î @sêŒ≥T#dü÷Ô e∫Ã+~. »eT÷à`ø£oàsY


48

Á|üuÛÑT‘·«yT>±ì, m\ø£åHé ø£MTwüHé ø±<äT. Hwüq˝Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ Á|ü‘· s¡Tú\ Hê$THwüq¢qT Á‘√dæ|ü⁄∫Ã+~

≈£L&Ü mìïø£\ ø£MTwüHé ø±<äT. »eT÷à`ø£oàsY Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑yT.

uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕØºøÏ »eT÷àÁbÕ+‘·+˝À ø=ìïø=ìï #√≥¢ XÊK\THêïsTT. $T–*q nœ\

uÛ≤s¡rj·T bÕØº\≈£î yÏø° $XÊ«dübÕÁ‘·T …’q ø±s¡ ø£s¡Ô\T>±ì, bÕØºXÊK\T>±ì Òe⁄. Ä ø±s¡D+>±

»eT÷à˝À ø±oàsY Àj·T˝À, \&ÛÜUŸ˝À @$T »s¡T>∑T‘·Tqï<√ yêdüÔyê\T &Ûç©¢πø+Á<ä+>±H√ ø£\ø£‘êÔ

πø+Á<ä+>±H√ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ sê»<ÛëqT\T πø+Á<ä+>±H√ ñ+& bÕØº\≈£î ‘Ó*ùd neø±X+ <ë<ë|ü⁄>±

ÒH Ò<äT. Çø£ÿ&É yÓTÆHê]° esêZ\ z≥¢qT >∑T‘·Ô>± dü+bÕ~+#·Tø=H <äèwæº‘√ Ä bÕØº\T Òì

düeTdü \qT ÒeHÓ‘·Ô≥eT÷, Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq <Û√s¡DT\qT ã\|üs¡#·≥eT÷ »s¡T>∑T‘√+~.

»eT÷à`ø£oàsY Àì kÕúìø£bÕØº\yês¡T ø=+<äs¡T ‘·eT d”«j·T Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ @<√

ˇø£ nœ\ uÛ≤s¡rj·T bÕØº uÀs¡T¶ ô|Ïº ø=ìï ø=ìï ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T q&ç|ædü÷Ô+≤s¡T. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷

Á|üø£≥q\T C≤Ø#düTÔ+≤s¡T. nHø£s¡ø±\ Á|üjÓ÷»Hê\T bı+<äT‘·÷ ñ+≤s¡T. n+‘>±ì nœ\

uÛ≤s¡rj·T bÕØº\ ìπs›XÊ\qT nqTdü]+#·≥+>±ì, yêÏ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\˝À bÕ˝§Zq≥+>±ì

kÕ<Ûës¡D+>± »s¡>∑<äT. ôd’ìø£ ã˝≤\ »yêqT¢ e÷qeVü≤≈£îÿ\qT Vü≤]düTÔHêïs¡ì á bÕØº\T

#ùd rsêàHê\˙ï Ç˝≤+Ïy. ñ<›X|üPs¡«ø£+>± ã<äHê+#j·T≥yT. áHê&ÉT >∑T»sê‘Y

eTTKéT+Á‹ qπs+Á<äyÓ÷&çø° e´‹πsø£+>± Á|üD≤[ø±ã<ä∆+>± »s¡T>∑T‘·Tqï $wüÁ|ü#ês¡+ e÷~]>±H

>∑‘·+˝À »eT÷à`ø±oàs¡T >∑es¡ïs¡T »>¥yÓ÷Vü≤Héô|’ ≈£L&Ü $wüÁ|ü#ês¡+ »]–+~.

ø±oàs¡T ˝Àj·T≈£î #Ó+~q e πøÔ eTTKéT+Á‹ ø±>∑\TZ‘·THêïs¡T. ˝Àj·T≈£î #Ó+~qyê]

#‹˝ÀH nìï eTTKýÓTÆq bò s¡Tºbò *jÓ÷\T ñ+#·Tø=ì ˝Àj·T Á|ü»\≈£î ˝≤uÛÑ+ ø£*π> Ø‹˝À

Á|üuÛÑT‘ê«ìï q&ç|æ+#·T‘·÷ ñHêïs¡T. »eTTà,\&ÜUŸ ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\T #ê˝≤ø±\+>± ‘êeTT $eø£å≈£î

>∑T] ne⁄‘·THêïeTì, yÓ÷düb˛‘·THêïeTì uÛ≤$düTÔHêïs¡T.

Hwüq˝Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ dü«s¡÷bÕìï ãVæ≤s¡Z‘·+#ùd ¬s+&ÉT n+XÊ\T

1. »eT÷à` ø±oàsY |ü⁄qsêyêdü+_\T¢

1. »eT÷à`ø±oàsY |ü⁄qsêyêdü+ _\T¢ @ ø±s¡D+#‘·HÓ’Hê 1947 Ä>∑wüßº ‘·sê«‘·

bÕøÏkÕÔHé≈£î ‘·s¡*yÓ[flq eTVü≤eTàBj·TT …’q bÂs¡T\T ‹]– »eT÷à`ø±oàsY≈£î e∫Ã dæús¡|ü&É&ÜìøÏ

yê]ì ÄVü‰«ìk Ô+~. >∑‘·+˝À e~*ô|Ïº yÓ[flq ÄdæÔbÕdüTÔ\qT ‹]– kÕ«BÛq+ #dæø=q&ÜìøÏ,

Áø=‘·Ô>± ÄdüTÔ\T ø=qT>√\T#j·T&ÜìøÏ neø±X+ ø£*Œk Ô+~. mìïø£\˝À b˛° #j·T≥+‘√ düVü‰

nìïs¡ø±\ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\q÷ yês¡T bı+<ä>∑\TZ‘ês¡T.

2. $T–*q uÛ≤s¡‘·<X+qT+&ç e∫Ã »eT÷à˝À>±ì, \&ÛÜø˝À>±ì, ø±oàsY Àj·T˝À>±ì

dæús¡|ü&É<ä\#·T≈£îqïyê¬se]ø° Çe«&ÜìøÏ neø±X+ Òì Á|üjÓ÷»Hê\qT bÕøÏkÕÔHé qT+&ç e∫Ã

dæús¡|ü&É<ä\#·Tø=qï eTVü≤eTàBj·TT\≈£î Çe«ã÷q≥+ eT‘·‘·‘·Ô«eT÷, eT‘·ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’Æ

|üø£åbÕ‘·eT÷ ø±ø£ eTπs$TÏ?


50

•ø£åD •_sê\˝À Äj·TT<Ûä•ø£åD Ç∫Ã eTs¡\ uÛ≤s¡‘·<X+ MT<ä≈£î Á|üjÓ÷–düTÔqï bÕøÏkÕÔHé Ks¡TÃ

‘·≈£îÿe j·TT<ä∆‘·+Á‘êìï neT\T#k Ô+~. bÕøÏkÕÔHé >∑÷&ÛÉ#ês¡ dü+düú nsTTq ◊mdt◊ Bì¬ø’

$|üØ‘·+>± Ks¡TÃô|&ÉT‘·Tqï~. ˇø£ n+#·Hê Á|üø±s¡+>± bÕøÏkÕÔHé ã&Ó®À¢ s¡ø£åD s¡+>±ìøÏ m+‘·

Ks¡TÃô|≥TÔHêïs√ n+‘·≈£î nsTT<äT ¬s≥T¢ á $<ÛäyÓTÆq #=s¡u≤≥T<ës¡¢ ` rÁeyê<äT\ •ø£åD≈£î,

Äj·TT<Ûë\qT n+~+#·&ÜìøÏ, ‘·~‘·s¡ $<Ûä«+düø£ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î Ks¡TÃ#düTÔqï~. e÷<äø£Á<äyê´\

s¡Vü≤dü s¡yêD≤ <ë«sê á yÓTT‘êÔìï ◊.mdt.◊. düeT≈£Ls¡TÃø=+≥Tqï~.

|òüs¡÷ø nãT› ≤¢ sê»´‘·+Á‘·+˝À n$˙‹ ` ndüeTs¡ú‘·\ ø±s¡D+>±H eTTdæ¢+ j·TTe≈£î\T

ndü+‘·è|æÔøÏ ˝ÀqsTT, e´‹πsø£‘· ô|+#·Tø=+≥Tqï <äX˝À ◊.mdt.◊. #Ó|ü⁄Œ&ÉT e÷≥\≈£î ˝Àã&ç

rÁeyê<äT\T>± s¡÷bı+<äT‘·THêïs¡ì, |òüs¡÷ø nãT› ≤¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ñ<ë«düq #Ó|æŒq≥¢sTT‘ ø±oàs¡T

düeTdü |ü]cÕÿsêìøÏ #s¡Teø±>∑\<äì &Ûç©¢ esêZ\T uÛ≤$düTÔqïeì |òüs¡÷ø nãT› ≤¢ uÛÑj·T|ü&Ü¶&ÉT.

@<√ ˇø£ rÁeyÓTÆq n_ÛìyX+>∑\ ìHê<ä+ ÇùdÔ ‘·|üŒ ‘·q≈£î eTqT>∑&É ñ+&É<äH <äèwæº‘√

eTs¡\ n≤qMT |ü\¢$ì n+<äTø=Hêï&ÉT.

Ä≤qMT nq≥+˝À »eT÷à`ø±oàsY Hwüq Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ ñ<›X+ ` 1953 HêÏøÏ

eTT+<äTqï dæú‹øÏ yÓfi≤fl\H, n+fÒ eT∞fl <X+˝À ¬s+&ÉT sêC≤´+>±\‘√bÕ≥T>± ¬s+&ÉT »+&Ü\T,

Ç<ä›s¡T Á|ü<ÛëqeT+Á‘·T\T ñ+& dæú‹ sêyê\H. »eT÷à`ø±oàsY À >∑‘· 45 dü+e‘·‡sê\T>± e]Ô+|ü

CÒj·Tã&ÉT‘·Tqï #·≤º\T, πø+Á<ädü+düú\ |ü]~Û Çø£eTT+<äT e]Ô+|üã&É≈£î+&Ü »eT÷à`ø±oàsYqT

<ä÷s¡+>± rdæø=ìb˛e≥yT. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ ù|s¡T≈£î e÷Á‘·yT n~ uÛ≤s¡‘·<X+˝À

uÛ≤>∑+>± ñ+≥T+~. s¡ø£åD, $<X eéVü‰sê\T, f…* ø£eT÷´ìπøwüq¢ eéVü‰sê\T &Ûç©¢ Àì uÛ≤s¡‘·

Á|üuÛÑT‘·«yT #·÷dæø=+≥Tqï~ nì n+≥÷ ñ+≤s¡T. Ä ù|s¡Tq uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ #‘· @fÒ≤

y\ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T Ks¡TÃô|Ïºdü÷Ô ñ+≤s¡T. n+‘ø±ì uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ e÷≥ @B nø£ÿ&É

#Ó\T¢u≤≥T ø±<äT. ‘·eT #·≤º\qT ‘êyT s¡÷bı+~+#·Tø=H ùd«#·Ã¤qT $ìjÓ÷–+#·Tø=ì

»eT÷à`\&Üø ÁbÕ+‘ê\˝À yê´|æ+∫ ñqï Væ≤+<äTe⁄\qT, uÖ<äT∆\qT HêHê $<Ûë\T>± Væ≤+dæ+∫,

|”&ç+∫, <√#·Tø=ì, _ø±s¡T\T>± #dæ yÓfifl>=≥º≥yÓ÷, >∑‘· +‘·s¡+ Òì dæú‹˝À eT‘·+ e÷s¡TÃø=ì

u≤ìdü\T>± |ü&ç ñ+& dæú‹H√ ìsêàD+#j·T≥yT ‘·|üŒ eTπsMT ø±<äT.

2002˝À »]–q mìïø£\˝À Hwüq Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ ã\+ ‘·–Z+~. eTT|ò”ºeTVü≤eTà<é düsT÷<é

H‘·è‘·«+˝À |æ.&ç.|æ, ø±+Á¬>düT\T ø£*dæ eT+Á‹esêZìï @s¡Œ]#êsTT. yÓTT<äÏ eT÷&+&É¢

eTTºeTVü≤eT<é düsT÷<é eTTKéT+Á‹>± ñ+&É>±, Ä ‘·sê«‘· eT÷&fiófl ø±+Á¬>düT Á|ü‹ì~Û>±

>∑T˝≤+q;ÄC≤<é eTTKéT+Á‹>± ñ+&çHê&ÉT. ø±oàsY À uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q ôd’Hê´\

nedüs¡+ Ò<äì, yê]ì |üP]Ô>± ñ|üdü+Vü≤]+#ê\ì πø+Á<ä+˝À (2004˝À) j·T÷|æ@ Á|üuÛÑT‘·«+

@s¡Œ&çq <ä]$T˝≤eTT|òæºeTVü≤eTà<é düsTT<é ˇ‹Ô&çô|+#·Hês¡+_Û+#ê&ÉT. n+‘ø±<äT >∑T˝≤+q;

ÄC≤<é eTTKéT+Á‹>± ñ+&É>±, neTsYHê<∏é j·÷Á‹≈£î\ ‘ê‘êÿ*ø£ edü‹ø√dü+ ` neTs¡Hê<∏éøÏ

yÓfi‚fl <ë]˝À ø=+‘·uÛÑ÷$Tì ©E≈£îsTTdü÷Ô (ô|<ä›m‘·TÔq n<Ó›edü÷\T #dü÷Ô!) πø≤sTT+#·>±, ø£oàs¡T


51

˝Àj·TqT Væ≤+<äTe⁄\‘√ ì+ù|düTÔHêïs¡ì j·÷^#XÊ&ÉT. »eTTàÁ|ü»\T `düTBs¡ÈyÓTÆq XÊ+‹|üPs¡íyÓTÆq

ñ<ä eT+ #dæ Ä πø≤sTT+|ü⁄qT ì\T|ü⁄ø√e\dæ e∫Ã+~.

2008˝À »]–q mìïø£\˝À ã˝≤\T ‘ês¡Te÷s¡T ø±e≥+‘√ ø±+Á¬>düT Hwüq Ÿ

ø±qŒ¤¬sHé‡‘√ »‘·ø£\dæ ˇeTsY nãT› ≤¢qT eTTKéT+Á‹>± >∑<Ó›¬øøÏÿ+∫+~. á ìs¡íj·T+˝À Á|üeTTK

bÕÁ‘· sêVüQ Ÿ>±+BÛ~. |ü]bÕ\q $wüj·T+˝À ˇeTsY nãT› ≤¢ ≈£L&Ü ‘·q ‘·+Á&ç ≤+Ïyê&.

e´øÏÔ>∑‘·+>± Çwüº|ü& düs¡<ë\≈£î sTT∫Ãq ÁbÕeTTK´+ bÕ\Hê eéVü‰sê\ øÏe«&ÉT. eT+Á‘·T\‘√

>±ì, XÊdüqdüuÛÑT´\‘√>±ì dü]>± e÷≤¢&É&ÉT. Äø±s¡D≤q ø±oàØj·TTe≈£î\˝À Ç|üŒÏ Á|üuÛÑT‘·«+

|ü≥¢ e´‹πsø£‘· ô|]–b˛sTT+~. n~ j·TTe≈£î\T sêfiófls¡Te«≥+ s¡÷|ü+˝À ãVæ≤s¡Z‘·eTÚ‘·Tqï~.

ysêŒ≥Tyê<äT\T yê]ì ¬s#·Ã>=≥º≥yT >±ø£, •ø£åD≈£L&Ü Çdü÷Ôñ+&É≥+‘√ n~ uÛÑj·T+ø£s¡

s¡÷bÕìï dü+‘·]+#·T≈£î+~.

áHêÏ dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ eT÷\düÔ+uÛ≤\T>± #Ó|üŒã&ÉT‘·Tqï Á|üC≤kÕ«eTéTT,

˝ÖøÏø£‘·‘·«eTT, ÁX‚jÓ÷sê»éTT nH Ä<äsêÙ\≈£î <ä÷s¡+>± $&É>=Ïº rdæø=ìb˛sTT nãT› ≤¢

e+o≈£î\ e´øÏÔ ìs¡+≈£îX‘·«eTT, eT‘√Hêà<äuÛÑ]‘·yÓTÆq bÕ\q, <√|æ&ûøÏ, n$˙‹øÏ ô|<ä›|”≥yùd

sê»´ìsêàD≤ìøÏ <ë]rùd ìHê<äyT n≤qMT. ysêŒ≥T yê<äT\T>± eTTÁ<ä|ü&çq MTsê«sTTCŸ

ñeTsY|òüs¡÷UŸ, –˝≤˙ ‘·~‘·s¡T\Tø√πs ÄC≤B eT]+‘· Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆ+~. m|ü &ÉT ø±yê\+fÒ

n|ü &ÉT bÕøÏkÕÔHé‘√ ø£\dæ b˛jT+<äT≈£î …’ôdqT‡ bı+<ä≥yT ªÄC≤Bμ ìHê<ä+˝Àì Ä+‘·s¡ +.

w


52

@<Ó’Hê ˇø£ $wüj·÷ìï >∑T]+∫ dü]jÓÆTq |ü]C≤„q+ Òø£b˛‘, Ä $T&ç$T&ç C≤„q+‘√

#ùd eT÷˝≤´+ø£qeTT, Ä eT÷˝≤´+ø£q+ Ä<Ûës¡+>± #ùd ìs¡íj·÷\÷ <ë]‘·|æŒq$>±H

ñ+≤sTT. »eT÷à`ø±oàs¡TqT |ü⁄qs¡«´ed”úø£s¡D #j·÷*, »eT÷à ÁbÕ+‘êìï Á|ü‘´ø£ sêÁwüº+>±q÷

\<ë›UŸ ÁbÕ+‘êìï πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>±q÷ Á|üø£Ï+#ê\ì sêÁw”ºj·T dü«j·T+ùdeø£ dü+|òtT

2002˝À rsêàq+ #j·T>±H eT‘·ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ »eT÷à`ø±oàsY sêÁcÕºìï eT÷&ÉT eTTø£ÿ\T

#j·÷\ì dü+|òüT+ ø√s¡T‘√+<ä+≥÷, Ç~ Á|üe÷<äø£s¡eTì yê´U≤´ì+#yês¡T #ê˝≤eT+~ ô|’

ø√e˝Àπø ekÕÔs¡T. á $wüj·÷ìï ns¡ú+#dæø=q&É+˝À uÛ≤>∑+>± »eT÷à`ø±oàsY HÓ’dü]Zø£ dü«s¡÷bÕìï

ne>±Vü≤q#dæø√e≥+ m+‘Ó’Hê nedüs¡+.

eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ |ü]bÕ\q˝À ñ+&ç 1947 nø√ºãs¡T˝À $©qyÓTÆq »eT÷à`ø±oàsY

dü+kÕúq+ Á_°wt Ç+&çj·÷˝Àì 560 dü+kÕúHê\ìï+Ï ÀøÏ $d”Ôs¡í+ <äècÕº ô|<ä›~. j·TT<ä∆

eP´Vü≤s¡#·q <äècÕº m+‘√ ÁbÕeTTK´+ ñqï~. Bì yÓ’XÊ\´+ 84,471 #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfiófl.

$©q|üÁ‘·+ô|’ dü+‘·ø±\T ø±>±H bÕøÏkÕÔHé <äTsêÁø£eTD≈£î ms¡ne⁄‘·Tqï uÛÑ÷uÛ≤>±\ìï+Ï

ìX‚Ùwü+>± $eTTø£Ô+ #dæø√e\dæ ñ+&É>±, ùwø nãT› ≤¢ ø£qTdüqï\˝À q&ÉT#·Tø=+≥÷ e∫Ãq

HÓÁVüA Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTT‘·Ô+ uÛÑ÷$Tì $eTTø£Ô+#düTø√≈£î+&ÜH ø±\TŒ\ $s¡eTD Á|üø£Ï+∫+~.

Ä ø±s¡D+>± eTTô|’Œ¤y\ #·<äs¡|ü⁄yÓTÆfi¢ uÛÑ÷uÛ≤>∑+ bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝ÀH ñ+&çb˛sTT+~. –*Z‘Y

ÁbÕ+‘·+ yÓTT‘·Ô+>±qT, ø±]Z Ÿ $TqVü‰>± ã*ºkÕÔqeT+‘êqT, bÕøÏkÕÔHé Àì sêe*Œ+&ç $uÛ≤>±ìøÏ

ÄqTø=ì ñqï b˛&√Vü‰sY ÁbÕ+‘· uÛ≤>±\÷ bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñ+&çb˛j·÷sTT.

1958`59˝À #Ó’Hê \&Üø˝Àì ñ‘·Ôs¡uÛ≤>∑yÓTÆq #ê+>¥bÕ+>¥ (nø±‡sTT∫Hé)qT

ÄÁø£$T+∫+~. n|üŒÏ qT+&ç 15y\ #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfi¢ $d”Ôs¡í+ >∑\ uÛÑ÷$T #Ó’Hê ÄÁø£eTD˝ÀH

ñ+~. á $<Ûä+>± <ë<ë|ü⁄ 45y\ #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfifl uÛÑ÷uÛ≤>∑+ bÕøÏkÕÔHé, #Ó’Hê\ <äTsêÁø£eTD˝À

ñ+&É>± düTe÷s¡T 40y\ #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfifl uÛÑ÷uÛ≤>∑+ MT<äH »eT÷à`ø±oàsY Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±s¡+

q&ÉTk Ô+~. uÛÖ>√[ø£+>± Ç~ ≈£L&Ü eT÷&ÉT uÛ≤>±\T>± ñ+~. 1. ø±oàs¡T˝Àj·T, 2. »eTTà,

3. \<ë›UŸ. á eT÷&ç+Ï Àq÷ yÓ’XÊ\´+ <äècÕº ∫qï<Ó’q|üŒÏø°, Á|üø£è‹ kÂ+<äsê´ìøÏ

7. »eT÷à`ø±oàsY uÛÑ÷‘·\+ MT<ä

m>∑T&ÉT ~>∑T&ÉT\≈£î nqTyÓ’q |ü]cÕÿs¡+


53

yêdæ¬øøÏÿq~ ø±oàsY Àj·T, Øa\+($‘·kÕÔ)q~˝Àj·T nsTTq á uÛÑ÷uÛ≤>∑+bı&Ée⁄ 80yÓTÆfiófl,

yÓ&É\TŒ 40yÓTÆfió¢ yÓTT<äÀ¢ Ç~ n+‘ê ˇø£ ô|<ä› düs¡düT‡. ø=ìïy\ dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ+<ä≥

ø£X´|üeTVü‰eTTì q\TyÓ’|ü⁄˝≤ >√&É ≤ ñqï |üs¡«‘· ÁX‚DT\≈£î ‘·÷eTT\T ô|Ïº ˙Ïì ãj·T≥≈£î

Á|üeVæ≤+|üCÒdæ, H\ô|’øÏ e#Ã≥≥T¢>± #XÊ&ÉT, |üs¡«‘ê\qT #Û~+#·Tø=ì $‘·kÕÔq~ ãj·TÏøÏ

edüTÔqï #√≥≈£î esêVü≤eT÷\eTì ù|s¡T. <ëìH Ç|ü⁄Œ&ÉT u≤sêeTT˝≤¢ n+≥THêïs¡T.

#·T≥÷º 10`15 y\ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ñqï |üs¡«‘ê\T |ü]ywæº+∫ ñqï ø±s¡D+>± nHê~>±

Ç~ ˇø£ Á|ü‘´ø£ »q|ü<ä+>±H ñ+&~ (n+>∑e+>∑ ø£[+>∑ ø±oàs¡ ø±+uÛÀ»... Ç˝≤ #Ó|üŒeTHêïs¡T

sêC≤´˝ ù|s¡T¢ #Ó|üPÔ ñ+&yês¡T) nsTT‘ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT á sêC≤´ìï |ü]bÕ*+# yês¡düT\T Ò≈£î+&Ü

>∑‹ùdÔ, ñ»®sTT˙ sê»<Ûëì>± bÕ*düTÔqï düÁe÷≥TºqT nuÛÑ ]ú+∫, n‘·ì<ë«sê ‘·eT |ü]bÕ\≈£îì

ìj·TTøÏÔ #sTT+#·Tø=qï |òüT≥º+ ≈£L&Ü ø±oàs¡ sê»e+XÊ\ #·]Á‘· À ø£ì|æ+#·T‘·T+~.

|”sY|ü+C≤ Ÿ |üs¡«‘· ÁX‚DÏ ˝Àj·TqT, »eT÷à`ÁbÕ+‘·+ qT+&ç $&ÉBk Ô+~. á |üs¡«‘·ÁX‚DÏ

10`14 y\ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ñ+≥T+~. Bì˝À ãìVü‰ Ÿ, dæ+<∏ä Ÿ, q+Be÷sYZ nH eT÷&ÉT#√≥¢

ø£qTeT<ës¡T\T ñHêïsTT. nsTT‘ á eT÷&ÉTe÷sêZ\T ≈£L&Ü düeTTÁ<äeT≤ºìøÏ |ü~y\ n&ÉT>∑T\

m‘·TÔq ñqïy. ˝Àj·T≈£î ‘·÷s¡TŒyÓ’|ü⁄q eTs=ø£ |üs¡«‘·|ü+øÏÔ ` \<ë›UŸ |üs¡«‘· |ü+øÏÔ ñ+~.

Bì m‘·TÔ 12y\ n&ÉT>∑T\ qT+&ç 17y\ n&ÉT>∑T\ es¡≈£î ñ+≥T+~. ˝Àj·TqT \<ë›UŸ düeT‘·\

ÁbÕ+‘êìï ø£*ù| ø£qTeT CÀõ˝≤ düeTTÁ<äeT≤ºìøÏ 13y\ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔq ñ+~. ø±ãÏº

Á|üø£è‹ düVü≤»+>± ø±oàs¡T ˝Àj·T n≥T |ü•Ãe÷q »eT÷àÁbÕ+‘·+‘√q÷, Ç≥T ‘·÷s¡TŒq

\<ë›UŸ‘√q÷ m‘Ó’Ôq |üs¡«‘ê\‘√ (ø£qTeT\T ñHêï nM m‘·TÔ ÀH ñHêïsTT) yiT#j·Tã&ç

ñHêïsTT.

neTs¡Hê<∏é >∑TVü≤\T ø±oàsY ˝Àj·T˝À ñHêïsTT. <X+ q\TeT÷\\ qT+&ç @fÒ≤

\ø£å\ dü+K´˝À e∫Ã <ä]Ù+#·Tø=+≤s¡T. ˝Àj·T≈£î ‘·÷s¡TŒq ñqï \&ÛÜø ÁbÕ+‘·+ ‘·÷s¡TŒq

e÷qdüdüs√es¡eTT, Ïu…≥Tº\es¡≈£î yê´|æ+∫ ñ+~. \&ÛÜø ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|ü»˝À¢ n~Ûø£

dü+U≤´≈£î\T uÖ<äT∆\T. uÖ<ä∆eT‘êìøÏ Ïu…≥Tº ‘·sê«‘· ÁbÕeTTK´+>∑\ πø+Á<ä+ \&ÛÜUŸ.

Á|ü|ü+#·eT+‘·Ï qT+&ç uÖ<ä∆j·÷Ár≈£î\T \&ÛÜø dü+<ä]Ùdü÷Ô ñ+≤s¡T. nãT› ≤¢\ bÕ\Hêø±\+˝À

Á|üD≤[ø£ã<ä∆+>± eTVü≤eTàBj·TT\≈£î \&ÜUŸÁbÕ+‘·+˝À dæús¡ìyêkÕ\T @s¡Œs¡#·≥+‘√, ‘·eT uÛ≤cÕ

dü+düÿè‘·T\ $ø±kÕìøÏ, s¡ø£åD≈£î Á|üe÷<ä+ @s¡Œ&ÉT‘√+<äì nø£ÿ&ç uÖ<äT∆\T uÛÑj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T.

>∑‘· 50 dü+e‘·‡sê\T>± ‘·eT ÁbÕ+‘êìï πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>± Á|üø£Ï+#ê\ì, ø±oàsY

bÕ\≈£î\ eTTdæ¢+ eT‘·$düÔs¡D |ü<∏äø±\qT+&ç s¡øÏå+#ê\ì ø√s¡T‘·THêïs¡T.

ø±oàs¡T˝Àj·T≈£î <äøÏåD+>±, \&ÜUŸ≈£î |ü•ÃeT+>± |”sY|ü+C≤˝Ÿ |üs¡«‘· ÁX‚DT\ qT+&ç

|ü+C≤uŸes¡≈£î ñqï ÁbÕ+‘êìï »eT÷àÁbÕ+‘·+ n+≥THêïs¡T. Çø£ÿ&çyês¡T e÷≤¢&~ &√Á^uÛ≤wü.

»eT÷àø±oàsY, \&ÛÜUŸ\qT ø£*|æ ˇø£ sê»´+>± @s¡Œs¡∫q eTVü‰sêC≤ >∑T˝≤uŸdæ+Vü≤ á

ÁbÕ+‘·+yê&ÉT. Bì »qdü+K´ düTe÷s¡T 50 \ø£å\T ` yÓ’XÊ\´+ düTe÷s¡T 10y\ #·<äs¡|ü⁄


54

yÓTÆfiófl. #·+Á<äuÛ≤>± (NHêuŸ)q~ á ÁbÕ+‘·+˝À qT+&ç Á|üeVæ≤dü÷Ô ñ+~. Ä]úø£+>±

Væ≤e÷#·\Á|ü<XŸ, ñ‘·Ôsê+#· Ÿ sêÁcÕº\ø£+fÒ <äè&ÛÉyÓTÆ+~. ‘·q≈£î ø±e\dæq eqs¡T\T dü«j·T+>±

düeT≈£Ls¡TÃø√>∑\<äT. Á|üdæ~∆>±+∫q yÓ’c í<$ Ä\j·T+ á ÁbÕ+‘·+˝À ñ+~.

Á|üø£è‹ dæ<ä∆+>±qT, Ä]úø£dæú‹>∑‘·T\T, uÛ≤cÕdü+düÿè‘·T\ <äècÕº qT $&ç$&ç>± ñqï

eT÷&ÉTuÛ≤>±\≈£î ‘·–q $<Ûä+>± sêC≤´+>∑ eédüú @s¡Œs¡#·Tø√e≥yT »eT÷à`ø±oàsY

|ü⁄qs¡«éd”úø£s¡D ø√]ø£ À Ç$T&ç ñqï ñ<›X´+. Ç˝≤ eéd”úø£]+#·≥+e\¢ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\T

Ä]úø£+>±qT, yÓ’C≤„ìø£+>±qT, bÕ]ÁXÊ$Tø£+>± ‘·«s¡>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä>∑\TZ‘êsTT. XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\

düeTdü ø±oàs¡Tπø |ü]$T‘·yÓTÆb˛‘·T+~. yÓ’c í<$ ‘·~‘·s¡ πøåÁ‘ê\ <äs¡ÙHêìøÏ »eT÷àÁbÕ+‘êìøÏ,

dæ+<ÛäT<äs¡ÙHé e+Ï ø±s¡ Áø£e÷\≈£î \&ÜUŸ≈£î e#Ãyê]dü+K´ u≤>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. <ëì

düÁ‘·ŒuÛ≤e+ ø±oàsY Àì j·÷Á‘êdüú ≤\≈£L ˝≤_ÛdüTÔ+~.

ø±oàs¡T˝Àj·TqT+&ç ãj·T≥≈£î ‘·]$Tyj·Tã&çq Væ≤+<äTe⁄\ |ü⁄qsêyêkÕìøÏ ø±oàs¡T

˝Àj·T˝Àì <äøÏåDuÛ≤>∑+˝À ñqï neTs¡Hê<∏é >∑TVü≤ qT+&ç ãìVü‰˝Ÿ kıs¡+>∑+ es¡≈£î ø£\T|ü⁄‘·Tqï

s√&ÉT¶≈£î <äøÏåD≤q ñqï uÛÑ÷uÛ≤>±ìï πø≤sTT+∫ n_Ûeè~∆|üs¡#ê\ì uÛÑÁ<ä‘· @s¡Œs¡#ê\ì ø±oàØ

Væ≤+<ä÷ dü+düú\ Á|ü‹ì<ÛäT\T ø√s¡T‘·THêïs¡T. á $wüj·÷ìï ≈£L&Ü |ü]o*+#·≥+ nedüs¡+.

ãj·T≥ Á|ü|ü+#êìøÏ n+‘·>± ‘Ó*j·Tì eTs√ $wüj·T+ ≈£L&Ü ñ+~. eTTdæ¢+\T n~Ûø£

dü+U≤´≈£î\T>± ñqï ÁbÕ+‘ê\qT ª Òμ õ˝≤¢ qT+&ç $&É>=Ïº ø±]Z Ÿ õ˝≤¢qT |òüs¡÷ø nãT› ≤¢

Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T#dæ+~. eTTdæ¢+ Ä~Ûø£ ‘·qT eT]+‘·>± ô|+#+<äT≈£î ñ<Ûä+|üPsY õ˝≤¢ qT+&ç

eTôVAsY, >∑÷ Ÿ ‘ê\Tø±\qT $&ÉBdæ &√&Üõ˝≤¢ À ø£*|æ eTTdæ¢+yÓTC≤]° õ˝≤¢>± @s¡Œ]#+<äT≈£î

s¡+>∑yTs¡Œ]∫+~. NHêuŸ Àj·T n_Ûeè~∆ uÀs¡T¶ nH ù|s¡T‘√ »eT÷àÁbÕ+‘·+˝Àì eTVü≤eTàBj·T

»Hê~Ûø£ ‘·>∑\ ÁbÕ+‘ê\qT $T–*q »eT÷àqT+&ç $&ÉBj·÷\ì, Áø£eT+>± <ëìì ≈£L&Ü

ø±oàs¡T˝Àj·T˝À e … |üP]Ô>± eTVü≤eTàBj·TT Ò ñ+& ÁbÕ+‘·+>± e÷sêÃ\ì |òüs¡÷ø nãT› ≤¢

‘·~‘·s¡T\ ñ<›X+. eT‘· ÁbÕ‹Á|ü~ø£q bÕ\Hêeédüú, õ˝≤¢\ @sêŒ≥T¢ e+Ï #·s¡ \qT n&ÉT¶ø=ì

düVü≤»+>± ñqï $$<Ûä uÛÑ÷uÛ≤>±\ ø£qT>∑TDyÓTÆq bÕ\Hê eédüú\ <ë«sê Á|ü»\+<ä] Væ≤‘·s¡ø£åD≈£î

ø£èwæ »s¡>∑e\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~. (á n+XÊ\T bÕ+#·»q´˝À l ã\sêCŸ eT<Û√ø

Áyêdæq yê´dü+qT+&ç rdüTø√ã&Ü¶sTT)

h


55

Væ≤+<äTe⁄\T n‘· +‘· |ü$Á‘·+>± uÛ≤$+# neTs¡Hê<∏é Àì neTs¡*+π>X«s¡Tì

<ä]Ù+#·Tø=H j·÷Á‘· #ê˝≤ ø£wüºqcÕº\‘√ ≈£L&çq<>±ø£ n‘· +‘· Á|üe÷<äuÛÑ]‘·yÓTÆq rs¡új·÷Á‘·>±

#Ó|üŒe#·TÃ. m+<äTø£+fÒ »eTTàø±oàs¡T˝À >∑\ neTs¡Hê<∏é >∑TVü≤ düeTTÁ<äeT≤ºìøÏ 13,500

n&ÉT>∑T\ m‘·TÔq e⁄+≥T+~. @&Ü~˝À πøe\+ ¬s+&ÉTHÓ\\bÕ≥T ‘Ós¡∫ e⁄+&ç, Ä düeTj·T+˝À

e÷Á‘·yT Bìì <ä]Ù+# M\T+≥T+~. á neTs¡Hê<∏é>∑TVü≤˝Àì eT+#·T*+>±ìï J$‘·+˝À

ˇø£ÿkÕ¬s’Hê dü+<ä]Ù+#ê\ì Á|ü‹ Væ≤+<äTeP Äø±+øÏåkÕÔ&ÉT. nsTT‘ »eTTàø±oàsY À ‘·eT≈£î

‘·|üŒ eT‘·|üs¡+>± ` kÕ+düÿè‹ø£|üs¡+>± eT¬se]ø° Vü≤≈£îÿ Ò<äqï≥T¢>± nø£ÿ&ç eTTdæ¢+\T ù|N\≈£î

~>∑T‘·THêïs¡T.

<äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ ôd≈£î´\sY Á|üuÛÑT‘ê«\ n\dü‘·«+ ø±s¡D+>±, ø±oàs¡T f…Ás¡]düTº\≈£î

ysêŒ≥Tyê<äT\≈£î, ÇkÕ¢$Tøyê<äT\≈£î ˇø£ Áø°&Üdüú\+>± e÷]b˛sTT+~. bÕ\d”ÔHê qT+&ç

Çsêøes¡≈£î, #Ó#Ó’Hê´ qT+&ç Ä|òüÈìkÕÔHées¡≈£î >∑\ ÇkÕ¢$Tø f…Ás¡]düTº\≈£î πø+Á<ä+>± e÷]

b˛sTT+~. s¡ø£åD nH~ Çø£ÿ&É m|ü⁄Œ&É÷ düeTdü >±H e⁄+~. Áø°.X.2000 dü+e‘·‡s¡+˝À

neTsYHê<∏éj·÷Á‘· #düTÔqï j·÷uÛ…’eT+~ j·÷Ár≈£î\ô|’ |üVü≤˝Ÿ>±yé e<ä› f…Ás¡]düTº\T <ë&ç#dæ

yês¡+<ä]˙ eT≥Tºu…≤ºs¡T. 2001,2002 dü+e‘·‡sê\˝À ≈£L&Ü j·÷Á‹≈£î\ô|’ <ë&ÉT\T »]>±sTT.

ø±>± 1996˝À e∫Ãq eT+#·T‘·TbòÕqT eT÷\+>± 200eT+~ j·÷Á‹≈£î\T #·ìb˛j·÷s¡T.

eT+#·T ‘·TbòÕqT\T, f…Ás¡]düTº\ <ë&ÉT\e+Ï $$<Ûäø±s¡D≤\‘√ j·÷Ár≈£î\≈£î dü¬s’q s¡ø£åD,

dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq \_Û+#·≥+ Ò<äì uÛ≤$+∫ 1996,2000dü+e‘·‡sê\˝À ¬s+&ÉT ø£$T°\

Hs¡Œs¡∫, yêÏ dæbòÕs¡düT\ Ä<Ûës¡+>± l neTsYHê<∏é <yê\j·T uÀsY¶qT 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À

#·≥º+<ë«sê @sêŒ≥T#j·T≥+ »]–+~. á uÀs¡T¶≈£î sêÁwüº >∑es¡ïs¡T Væ≤+<äTe⁄ nsTTq≥¢sTT‘

Äj·TH #ÛÓ’s¡àHé>± e⁄+≤s¡T. <ëì<ë«sê HÓeTà~>± 2000 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç j·÷Ár≈£î\ø√dü+

ø=ìï ‘ê‘êÿ*ø£ @sêŒ≥T¢ »]>±sTT. nsTT‘ á @sêŒ≥÷¢ ns¡ø=s¡>±H e⁄+≥÷ e#êÃsTT.

ø±>±, 2003 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç á @sêŒ≥¢ $wüj·T+˝À sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ, <yê\j·T+

8. neTs¡Hê<∏é j·÷Á‘·≈£î »eTTàø±oàsY Á|üuÛÑT‘·«

düVü≤ø±s¡+ n+‘·+‘· e÷Á‘·+

ysêŒ≥Tyê<äT\T düèwæº+# nes√<Ûë\T nq+‘·+


56

uÀsY¶øÏ eT<Ûä ø°#·T˝≤≥\T Äs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. |ü<äM $s¡eTD #dæq …|òæºHÓ+Ÿ »qs¡ Ÿ mdt.¬ø.dæHêΩ

j·÷Á‘· eTs√ Äs¡Tyêsê\˝À ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±e\dæ ñqï düeTj·T+˝À »eTTàø±oàsY >∑es¡ïs¡T>±

ìj·T$T‘·T\j·÷´s¡T. n|üŒÏøÏ eTT|ò”º eTVü≤eTà<é düsT÷<é eTTKéT+Á‹>± e∫Ã Äs¡THÓ\ …’+~.

áj·Tq |æ&ç|æ eT]j·TT ø±+Á¬>düT bÕØº\ $TÁXeT eT+Á‹esêZìøÏ eTTKéT+Á‹. f…Ás¡]düTº\T,

ÇkÕ¢$Tøyê<äT\ düVü≤ø±s¡+‘√ mìïø£\˝À |æ&ç|æ ø=ìï kÕúHê\T ¬>\Te>± ¬s+&ÉT bÕØº\ eT<Ûä

ne>±Vü≤q yTs¡≈£î Äj·Tq n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT >∑es¡ïs¡T neTs¡Hê<∏é j·÷Á‹≈£î\≈£î

‘·–q+‘· s¡ø£åDedü‹ ø£*Œ+#·e\dæq nedüs¡+ >∑T]+∫ #Ó|æŒq|ü⁄&ÉT eTT|ò”º Äj·Tq dü\Vü‰qT

$qq≥T¢>± eéVü≤]+#ês¡T. ô|’>± ‘·eT Á|üuÛÑT‘·«+ @s¡Œ&çq <ä]$T˝≤ n+‘ê Á|üXÊ+‘·+>±H

e⁄+~ ø£<ë nì #Ó|æŒ ePs¡T≈£îHêïs¡T.

áj·Tq e÷≥\‘√ eTT+<äT nyêø£ÿsTT ÄXÃs¡ b˛sTTq >∑es¡ïs¡T ∫es¡≈£î dü«‘·+Á‹+∫

#=s¡e#·÷|æ neTsYHê<∏é <yê\j·T+ uÀsY¶#Ó’s¡àHé>± ‘·q u≤<Ûä ‘· ìs¡«]Ô+#·e\dæ+<qqï ìs¡íj·÷ìøÏ

e#êÃs¡T. 40 øÏ.MT. |üs¡«‘·e÷s¡Z+ Á|üe÷<äs¡Væ≤‘·+ #dü÷Ô m+|æø£#dæq uÛ≤>±\qT _.mdt.m|òt,

dæ.ÄsY.|æ.m|òt, ÄØà\≈£î |üs¡ yø£åDì$T‘·Ô+ n|üŒ–+#ês¡T. n|üŒÏqT+∫ >∑‘· |ü~

ydü$ø±˝≤\˝Àq÷, m≥Te+Ï ñÁ>∑yê<äuÛÑj·T+ Ò≈£î+&Ü j·÷Á‘· düC≤e⁄>± kÕ>∑T‘·÷ e∫Ã+~.

2004 dü+e‘·‡s¡+˝À Væ≤+<ä÷ #ê+Á<äe÷q |ü+#ê+>∑+ Á|üø±s¡+ n~Ûø£ÁXÊeDeTT,

ì»ÁXÊeDeT÷ Ç˝≤ ¬s+&ÉT ÁXÊeDe÷kÕ\T e⁄+&É&É+‘√ j·÷Ár≈£î\ dü+K´ u≤>± ô|]–+~.

<ë+‘√ n+‘·≈£îeTT+<äT >∑\ |üVü≤˝Ÿ>±yéT e÷s¡ZyT>±ø£ u≤\ºsYe÷sêZìï ≈£L&Ü n_Ûeè~∆|üs¡#·&É+

»]–+~. ˇø£ HÓ\ j·÷Á‘·qT ¬s+&ÉT HÓ\\≈£î bı&ç–+#ê\ì >∑es¡ïsY dæHêΩ dæbòÕs¡T‡#j·T&É+

»]–+~. nsTT‘ BìøÏ eTTKéT+Á‹ eTT|ò”ºeTVü≤eTà<é n&ÉT¶ ‘·>∑\≥+‘√ BìøÏ ìs¡düq>± Äj·Tq

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ eT<ä›‘·TìdüTÔqï q\T>∑Ts¡T ø±_HÓŸ Væ≤+<ä÷eT+Á‘·T\T sêJHêe÷#XÊs¡T.

eTT|ò”ºeTVü≤eTà<é düsT÷<é ~–sêe\dæ e∫Ã+~.

á düeTj·T+˝À >∑es¡ïsY dæHêΩ neTsYHê<∏é eT+~s¡ uÀsY¶ #ÛÓ’s¡àHé>±, j·÷Ár≈£î\T≈£î

ãVæ≤s¡+>∑ düú\+˝À eT\$düs¡®q≈£î ã<äT\T>±, |ü]XóÁuÛÑ‘·ø£*Zq Á|”bòÕÁ_πøf…&é eTs¡T>∑T<=&É¢

ìsêàD+#j·÷\ì, nø£ÿ&ç >∑T&Üsê\≈£î ã<äT\T>± Á|” ` bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºs¡¢ ìsêàD+ #ã&ç‘,

j·÷Ár≈£î\≈£î øÏ¢wüºyÓTÆq #·* yê‘êes¡D|ü]dæú‘·T\˝À≈£L&Ü ‘·\<ë#·Tø√e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>±

e⁄+≤j·Tì n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶s¡T. nsTT‘ BìøÏ ≈£L&Ü eTTKéT+Á‹ eTT|ò”ºeTVü≤eTà<é

n+^ø£]+#· Ò<äT.

ô|’>± nø£ÿ&É |üsêés¡D düeT‘·T\´‘· <Óã“‹+≥T+<äì nHêï&ÉT. Çø£ÿ&É Á|” bòÕÁ_πøf…&é

ôw\ºsY ìsêàD+ ø√dü+ |ü]o\q≈£î e∫Ãq Ç+»˙s¡TqT sêÁwüº b˛©düT\T n¬sdüTº #XÊs¡T. nsTT‘

>∑es¡ïs¡T |ü≥TºãÏº |üPqTø√e&É+‘√ 2005˝À Á|” bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºsY\T, 2000 ≤sTT …≥T¢

ìsêàD+ »]–+~. Bì‘√ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+, neTsYHê<∏é <yê\j·T+ uÀsY¶\ eT<Ûä ø°#·T˝≤≥\T

ô|]– ø√s¡Tº≈£î yÓfifl&É+ »]–+~. ˇø£ @ø£ düuÛÑ <Ûäsêàdüq+ á ‘·>±<ëqT $#ê]+∫ neTs¡Hê<∏é


57

<yê\j·T+ uÀs¡T¶≈£î nqT≈£L\+>± rs¡TŒì∫Ã, j·÷Ár≈£î\ kÂø£sê´s¡ú+ ‘·–q @sêŒ≥T¢ #j·Te#·Ãì

dü÷∫+∫+~. Bìô|’q sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ n|”Œ\T #dæ+~.

2005˝À >∑es¡ïsY mdt.¬ø.dæHêΩ≈£î eTs√ Ä˝À#·q e∫Ã+~. nø£ÿ&ç u≤˝≤Ô Ÿ n&É$

bı*yTs¡ À¢ #Ó≥T¢ #eT\T Òì Á|ü<X+˝À X‘ê_›ø±\+>± neTsYHê<∏éj·÷Ár≈£î\T $ÁXÊ+‹

rdüT≈£î+≥÷ edüTÔHêïs¡T. á Á|ü<X+˝À Á|” bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºs¡¢ ìsêàD≤ìøÏ neTs¡Hê<∏é

<yê\j·T+uÀsY¶ #ÛÓ’s¡àHé ôVA<ë˝À dæHêΩ Á|üuÛÑT‘ê«ìï nqTeT‹ø√s¡&É+, nø£ÿ&É eT÷&ÉT qT+∫

Hê\TZ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ>∑\ >∑≥Tº\T Ò|ü&É+ »]–+~. MÏe\q ø=+&É#·]j·T\T $]–|ü&çHê

Á|üe÷<ä+ e⁄+&É<äì, á düú ≤ìï neTs¡Hê<∏é Áôw’HéuÀs¡T¶≈£î Çe«e\dæ+~>± ø√s¡&É+ »]–+~.

nsTT‘ 2005 qT+&ç 2008 es¡≈£L á uÛÑ÷$T ã<ä ≤sTT+|ü⁄ $wüj·T+ Á|üuÛÑT‘·«+ |ü]o\q˝ÀH

e⁄+&çb˛sTT+~. Á|üuÛÑT‘·«+ BìøÏ n+^ø£]+#· Ò<äT.

nsTT‘ eTT|ò”ºeTVü≤eTà<é düsT÷<é eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\ |ü<äMø±\+ eTT–dæ >∑T˝≤+q;

nC≤<é Á|üuÛÑT‘·«+ e#êÃø£ dæHêΩ á Á|üuÛÑT‘·«+‘√ eT∞fl dü+Á|ü~+|ü⁄\T Äs¡+_Û+#ês¡T. eTTKéT+Á‹

BìøÏ kÕqT≈£L\+>± düŒ+~+#·&É+, eT÷&fió¢ kÕ>∑BdæHê,2008 yT˝À, |æ.&ç.|æ sê»ø°j·T bÕØºøÏ

#Ó+~q, n≥MXÊU≤eT+Á‹ sêÁwüº ø±_HÓŸ≈£î dæbòÕs¡T‡ #j·T&É+‘√ u≤˝≤Ô Ÿe<ä› e+<ä mø£sê\

düú ≤ìï neTsYHê<∏é <yê\j·TuÀs¡T¶≈£î πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

neTs¡Hê<∏é <ekÕúq+≈£î uÛÑ÷$Tì πø≤sTT+#ê\H ìs¡íj·T+ eT+Á‹eT+&É*düe÷yX+˝ÀH

»]–+~. n|üŒÏøÏ dü+e‘·‡s¡ ø±\+>± Bìô|’q #·s¡Ã »s¡T>∑T‘√+~. |æ.&ç.|æ øÏ #Ó+~q H‘·,

ñ|üeTTKéT+Á‹ n|òt» Ÿ uÒ>¥ Ä Á|ü‹bÕ<äqqT nyÓ÷~+#ês¡T.

neTsYHê<∏é <ekÕúq+≈£î düú ≤ìï n<Ó›øÏdü÷Ô n≥MXÊK $~Û+∫q wüs¡‘·T\T

1. <ekÕúq+ Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ 2,31,30,400 s¡÷bÕj·T\T uÛÑ÷$TøÏ n<Ó›ì$T‘·ÔyÓTÆ n≥MXÊK≈£î

#Ó*¢+#ê*.

2. á uÛÑ÷$T˝À |üsêés¡D |ü]s¡ø£åDø=s¡≈£î #Ó≥T¢ HêÏ+#·T≥≈£î ≈£L&Ü <ekÕúq+ n≥MXÊK≈£î

n<äq+>± &ÉãT“ ø£≤º*.

3. j·÷Á‘· |üPs¡ÔsTTq ‘·s¡Tyê‘· <ekÕúq+ uÛÑ÷$Tì n≥MXÊK≈£î ‹]– n|üŒ#ÓbÕŒ*.

4. πø≤sTT+∫q uÛÑ÷$T˝À m≥Te+Ï XÊX«‘·ìsêàD≤\T <ekÕúq+ #|ü≥ºsê<äT.

5. uÛÑ÷$TjÓTTø£ÿ Vü≤≈£îÿ<ës¡T\ ù|s¡T˝À ≈£L&Ü m≥Te+Ï e÷s¡TŒ ñ+&É<äT.

6. á uÛÑ÷$Tì y¬se]øÏ ©E≈£î>±ì, n<Ó›≈£î>±ì <ekÕúqeTT sTTe«sê<äT.

Ä|òt» ŸuÒ>¥ dü+‘·ø£+‘√H uÛÑ÷$T πø≤sTT+|ü⁄ »]–+~. eT+Á‹es¡Z düe÷yX+˝À ÄyÓ÷<ä+

‘Ó*dæq |æ&ç|æ ãj·TÏøÏ e∫Ãq‘·s¡Tyê‘· eT<ä∆‘·T ñ|üdü+Vü≤]+#·T≈£î+≤eTì u…~]+∫+~.

nsTT‘ Ç~ »]–q ø=ìï s√E\πø |æ.&ç.|æ bÕØº À e´‹πsø£‘·, ‹s¡T>∑Tu≤≥T e´ø£ÔyÓTÆq~.

n˝≤π> eTT|ò”º eTVü≤eT<é düsT÷<é eTqTwüß\T, VüQÁØj·T‘Y Hêj·T≈£î\T, ô|<ä› >∑+<äs¡>√fi+


58

ÒeBkÕs¡T. Ç|üŒÏπø nø£ÿ&É ªneTs¡Hê<∏éq>∑sYμ ù|s¡Tq |ü≥ºD+ ‘·j·÷s¡e⁄‘√+<äì, Á|” bòÕÁ_πøf…&é

ôw\ºs¡¢ kÕúq+˝À XÊX«‘· >∑èVü‰\T yÓ\TdüTÔHêïj·Tì, BìeT÷\+>± ø±oàs¡T˝À n+‘·]ø£ ìwüŒ‹Ô

‘ês¡Te÷s¡Te⁄‘·T+<ä , ø±oàs¡T jÓTTø£ÿ eTTdæ¢+ dü«uÛ≤e+ ãj·TÏqT+∫ e#Ã Væ≤+<äTe⁄\

eT÷\+>± uÛÑ+>∑|ü&ÉT‘·T+<ä+≥÷ ô|<ä› m‘·TÔq Ä+<√fiq\T »]|æ, ∫es¡≈£î Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ |æ.&ç.|æ

eT<ä›‘·T ñ|üdü+Vü≤]+#es¡≈£L yÓ[fl+~. 1989 HêÏ Væ≤+kÕø±+&É ‘·sê«‘· uÛ≤Ø m‘·TÔq eTs¡\

Ä+<√fiq, Væ≤+kÕø±+&É #√≥T#düT≈£îHêïsTT. <ë+‘√ >∑T˝≤+q; nC≤<é Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q Ä<XÊìï

yÓq≈£îÿ rdüTø√e\dæ e∫Ã+~.

sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ rdæø=qï ìs¡íj·÷ìøÏ ø£oàs¡T ˝Àj·T˝À ˇø£ rs¡T>±qT, »eTTàÁbÕ+‘·+˝À

eTs√ rs¡T>±qT Á|ü‹ÁøÏj·T e´ø£ÔyÓTÆ+~. düú\+ ã~©øÏ e´‹πsø£ ø±sê´#·s¡D ø£$T°yês¡T ‘êeTT

#düTÔqï Ä+<√fiqqT $s¡$T+#ês¡T. Ä+<√fiq˝À $»j·T+ kÕ~Û+∫q+<äT≈£î dü+‘√wü+‘√

Äq+<ä+‘√ $»jÓ÷‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄ø√e\dæ+~>± Ä ø£$T° Á|ü»\≈£î |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~. ªªÇ~

eTq ‘=* $»j·T+μμ nì Ä ø£$T° #ÛÓ’s¡àHé $Tj·÷ nãT› Ÿ Kj·T÷´+ lq>∑sY À »]–q

|üÁ‹ø±>√wæ À Á|üø£Ï+#ê&ÉT.

ø£oàs¡T˝À ñqï Væ≤+<äTe⁄\ n‹ |ü$Á‘· |ü⁄D πøåÁ‘êìøÏ m+‘√ ÁXeT≈£î, ø£cÕº\≈£î z]Ã

j·÷Á‘· #ùdyê]øÏ ‘ê‘êÿ*ø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’q, ø£ dü dü<äTbÕj·÷\T düeT≈£LπsÃ+<äT≈£î uÛÑ÷$Tì

n<Ó›≈£î Çe«&ÜìøÏ m+‘√ ‘ê‘ê‡s¡+#dæ, yÓTT‘·Ô+MT<ä nqTeT‹ì C≤Ø#dæ, Ç|ü⁄Œ&ÉT eT‘√Hêà<ä

X≈£îÔ\T Væ≤+kÕ‘·àø£yÓTÆq Ä+<√fiq≈£î |üPqTø√e≥+ kÕ≈£î>± #·÷|æ, Ä nqTeT‹ì s¡<äT›#j·T≥+

»eTTà˝Àì Á|ü»\≈£î |ü≥ºsêì ø√|ü+ ø£*–+∫+~. Ád”Ô\÷, |æ\¢\‘√ düVü‰ ô|<ä› dü+K´˝À M<ÛäT\˝ÀøÏ

e#êÃs¡T. 72 >∑+≥\bÕ≥T ã+<é bÕÏ+#ê\ì |æ\T|ü⁄ Çe«ã&ç+~. nìïs¡ø±\ yêVü≤Hê\qT

ì*|æyj·÷\ì ≈£L&Ü |æ\T|ü⁄ Çe«ã&ç+~. πøe\+ »eTTà˝ÀH>±ø£, ñ<Ûä+|üPsY, ø£sƒ¡Tyê, sêCÖØ,

|üP+#ÛY\˝À ≈£L&Ü <äTø±D≤\T nìï ã+<énj·÷´sTT. Á|ü<ÛëqyÓTÆq s¡Vü≤<ës¡T\˝À yêVü≤Hê\T

ì*∫b˛j·÷sTT.

neTs¡Hê<∏é Ä\j·T+ uÀsY¶øÏ ‘ê‘êÿ*ø£+>± uÛÑ÷$Tì n|üŒ–+#·T‘·÷ C≤Ø#dæq nqTeT‹ì

s¡<äT›#dü÷Ô sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ rdæø=qï ìs¡íj·T+ f…*$»Hé ‘Ós¡\ô|’ ø£ì|æ+#·≥yT Ä\dü +>± õ˝≤¢

n~Ûø±s¡T\T eTT+<äTC≤Á>∑‘·Ô #·s¡ >± »eTTà n+‘·≤ 144e ôdø£åHé $~Û+#ês¡T. ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\T,

|òüTs¡D\÷ #Ó\πs>∑>∑\eì uÛ≤$+∫q#√≥¢ ø£s¡÷Œ¤ $~Û+#ês¡T.

»eTTàπø+Á<ä+>± neTs¡Hê<∏äj·÷Á‘· dü+|òüTs¡ dü$T‹ @s¡Œ&ç+~. Ä>∑düTº 13q <Xyê´|üÔ+>±

#·ø±ÿC≤yéT Ä+<√fiq $T>∑T\ $»j·Te+‘·+>± »]–+~. Ä>∑düTº 18,19,20 ‘B\˝À 2\ø£å\

30y\ eT+~ dü‘ê´Á>∑Vü≤+ #dæ C…’\T≈£î yÓfi‚¢+<äT≈£î dæ<ä∆eTj·÷´s¡T. yê]ì n¬sdüTº #dæ

ìs¡“+~Û+#+<äT≈£î uÛÑeqedü‹ Òø£b˛e≥+‘√ ª$TeTTà*ï n¬sdüTº #j·T&É+ nsTTb˛sTT+~. Çø£

MTs¡T Ç+ÏøÏ yÓ[flbı+&çμ n+≥÷ b˛©düT\T ÁbÕ<Ûj·T|ü&Ü¶s¡T. 19q »]–q dü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À

eTVæ≤fi\T ô|<ä› dü+K´˝À bÕ˝§Zq&É+ $X‚wü+. 20e ‘BHê&ÉT »]–q dü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À |æ\¢\T,


59

ejÓ÷eè<äT∆\÷ bÕ˝§Zì b˛©düT\qT, Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡T\q÷ ÄXÃs¡ +˝À eTT+#Ó‘êÔs¡T.

63s√E\ düTBs¡ÈyÓTÆq, n‘· +‘· XÊ+‹j·TT‘·yÓTÆq b˛sê≥+ »]|æ, neTs¡Hê<∏ä dü+|òüTs¡

dü$T‹ Hêj·Tø£‘ê«q uÛ≤s¡‘·Á|üC≤˙ø£+ $wüj·T+ kÕ~Û+#ês¡T. neTs¡Hê<Ûä <ekÕúHêìøÏ uÛÑ÷$Tì

πø≤sTT+# ìs¡íj·÷ìï |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·ø£ ‘·|üŒ Ò<äT.

uÛÑ÷$Tπø≤sTT+|ü⁄ $yê<ä+˝À n≥TqT+&ç Ç≥TqT+&ç »]–q ñ<ä e÷\˝À ø=ìï

n+XÊ\T düŒwüºeTj·÷´sTT. »eT÷à˝À $$<Ûä eT‘ê\≈£î #Ó+~q yês¡T ø£\dæ C≤rj·TuÛ≤e+‘√

Ä+<√fiq˝À XÊ+‹j·TT‘· |ü<ä∆‘·T\˝À bÕ˝§Zq>±, ø£oàs¡T˝Àj·T˝À »]–q Ä+<√fiq˝À

ysêŒ≥Tyê<äeTT, eT‘√qà‘·Ô‘· düŒwüº+>± <äs¡Ùq$T#êÃsTT. »eTTà ÁbÕ+‘·+˝À »]–q Ä+<√fiq˝À

Væ≤+<äTe⁄, dæ≈£îÿ\T, eTVü≤eTàBj·TT\÷ #·Áø±+øÏ‘· Á‹es¡í |ü‘êø±ìï #‘·ã÷ì uÛ≤s¡‘Y e÷‘êø°»jYT

nì ìq~dü÷Ô ñ+&É>±, lq>∑sY À »]–q ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\˝Àì j·TTe≈£î\T bÕøÏkÕÔ

C…+&Ü\H√, VüQÁ]j·T‘Y C…+&Ü\H√ #‘·ã÷ì ªªn˝≤¢ôVAnø£“sYμμ n+≥÷ #Óe⁄\T

∫\T¢\T|ü&≥≥T¢>± ns¡Tdü÷Ôe⁄+&É≥+ |ü]o\≈£î\≈£î $+‘· >=*Œ+~.

á ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\ eT<Ûä dü+uÛÑ$+∫q sê»ø°j·T |ü]D≤eT+ |æ&ç|æ ‘·q eT<ä›‘·TqT

ñ|üdü+Vü≤]+#·Tø√e≥+‘√ >∑T˝≤+q; ÄC≤<é Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTÆHê]° À |ü&ç+~. »eTTàÁbÕ+‘·+˝Àì

Ä+<√fiq≈£î eT<ä›‘·T>±, <X+ q\TeT÷\\ qT+&ç e#Ã neTs¡Hê<∏ä j·÷Á‹≈£î\ düeTdü \qT

|ü]wüÿ]+#·≥+˝À ÁX<ä∆ #·÷bÕ\qï ø√]ø£≈£î e‘êÔdüT>±, πø+Á<ä+˝Àq÷, sêÁwüº+˝Àq÷ ø±+Á¬>düT

Á|üuÛÑT‘ê«\T nqTdü]düTÔqï ã\V”≤q eTqdüÔ‘·« $<ÛëHê\≈£î, $eø£å‘√ ≈£L&çq $<ÛëHê\≈£î ìs¡düq>±

E …’ 3q <Xyê´|üÔ+>± Vü≤sêÔfiŸ »s¡bÕ\ì uÛ≤»bÕ, $X«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘Y\T $&ç$&ç>± |æ\T|ü⁄

ì#êÃsTT. MÏ<ë«sê <Xyê´|üÔ+>± n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\qT Äj·÷ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T m+‘√

eTT<äT›>± #·÷düTø=+≥÷, nìïs¡ø±\ dü<äTbÕj·÷\÷ düeT≈£Ls¡TÃ‘·÷, ø√]q ø√]ø£\q˝≤¢ rπsÃ

Á|üj·T‘êï\T #dü÷Ô ñ+&É>±, »eTTàø£oàsY À Væ≤+<äTe⁄\≈£î ì\Te˙&É, ø£ dü >ös¡eeT÷ Ò≈£î+&Ü

#j·÷\qï <Û√s¡DÏì nø£ÿ&ç eT‘√Hêà<ä ` C≤‹ e´‹πsø£ X≈£îÔ\T Á|ü<ä]Ùdü÷Ô ñ+&É≥eT÷, yêÏøÏ

sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«eTT ˝§+–b˛sTT sêJ|ü&É≥+˝À <ë–ñqï ≈£îVü≤Hê ôd≈£î´\]düTº <Û√s¡DT\T eTs√kÕ]

<Xyê´|üÔ+>± Á|ü»\ <äèwæºøÏ e#êÃsTT. nsTT‘, bÕ\ø£|üø£å+˝Àq÷, Ç‘·s¡ sê»ø°j·T |üøå±\˝Àq÷,

yT<Ûë>∑D≤\˝Àq÷ @ $<ÛäyÓTÆq ø£qT$|ü⁄Œ ø£*Z+<äqï~ nqTe÷qyT.

i


60

πø+Á<ä sêÁwüº dü+ã+<Ûë\˝À nedüs¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\ dü÷∫+#·&ÜìøÏ Á|ü<ÛëqeT+Á‹

n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT ø±s¡ dü$T‘·T\qT @sêŒ≥T#düTÔ+≤s¡T. »dæºdt kÕ–sY nVü≤à<é n<Ûä ø£å‘·q ˇø£ dü$T‹

@sêŒf…Æ+~. Bì˝À $$<Ûä|üøå±\≈£î #Ó+~qyês¡T düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T. @sêŒf…Æq ‘=*Hêfifl˝À ˇø£Ï

¬s+&ÉT düe÷yXÊ\T »]>±sTT. Ä ‘·sê«‘· 27 HÓ\\bÕ≥T ˇø£ÿ düe÷yXeT÷ »s¡>∑ Ò<äT. n+‘·

düTBs¡È $sêeT+ ‘·sê«‘· Hê´j·TeT÷]Ô ø±oàs¡T eTTK´eT+Á‹øÏ (?) ìy~ø£qT düeT]Œ+#ês¡T.

á ìy~ø£ s¡÷bı+~+#·≥+˝À düuÛÑT´\bÕÁ‘· @MT Ò<äT. @ø±_ÛÁbÕj·T+ Ò<äT. düuÛÑT´\

dü+‘·ø±\T ≈£L&Ü Òe⁄. ø±s¡ dü$T‹ ø±sê´\j·÷ìï q&ç|æ+#·T‘·÷ ñqï sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«yT á ìy~ø£

s¡÷bı+~+∫ Hê´j·TeT÷]Ô kÕ–sY nVü≤à<é <ë«sê düeT]Œ+|üCÒdæ ñ+≥T+<äì düuÛÑT´\T

nqTe÷q|ü&Ü¶s¡T. »eTTàø£oàsY≈£î dü«j·T+Á|ü‹|ü‹Ô ø£*Œ+#ê\ì, 1953 HêÏ eTT+<äTdæú‹ì

|ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê\ì á ìy~ø£ <ë«sê Á|ü‹bÕ~+|üã&çq $wüj·T+ ‘Ó*dæq yÓ+≥H »eTTà˝À $$<Ûä

dü+düú\T Áø√<ÛëyXÊ\T e´ø£Ô+#XÊsTT. dü«#·Ã¤+<ä+>± dü+|üPs¡í+>± ã+<é »]–+~. uÛ≤»bÕ ø±s¡ ø£s¡Ô\T

sê»uÛÑeHéeTT+<äT ô|<ä› <Ûäsêï ìs¡«Væ≤+#ês¡T. 11eT+~ XÊdüqdüuÛÑT´\T, 25eT+~ q>∑s¡ bÕ*ø£

düuÛÑT´\T, Ç+ø± nHø£eT+~ Ç‘·s¡ Hêj·T≈£î\T bÕ˝§ZHêïs¡T.

Ä ìy~ø£ Àì n+XÊ\T >∑eTHês¡ΩyÓTÆq$.

♦ »eT÷à ø±oàsY À 1953HêÏøÏ eTT+<äTqï dæú‹ì |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê*. 1953 ‘·sê«‘· ø±oàsY≈£î

dü+ã+~Û+∫ uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Ø #dæq #·≤º\qT, ñ‘·Ôs¡T«\qT, n<Ûë´<XÊ$Ä]¶HÓqT‡$

qìï+Ïì |üP]Ô>± s¡<äT› #j·÷*.

♦ 1952≈£î eTT+<äTqï $<ÛëHêìï nqTdü]+∫ eTTK´eT+Á‹ì ªÁ|ü<ÛëqeT+Á‹μ (eJsY m`Ä»yéT)

nì |æ\yê*. >∑es¡ïs¡TqT ªdü<äsY m`]j·÷dü‘Yμ nì |æ\yê*.

♦ »eT÷à ` ø±oàsY≈£î kı+‘· sêC≤´+>∑+ ñ+&Ü* ` uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+ e]Ô+|üCÒj·Tsê<äT.

♦ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ ìã+<Ûäq 370 ‘ê‘êÿ*ø£+ nìø±ø£ XÊX«‘·+ nì ñ+&Ü*.

♦ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\qT s¡<äT›#ùd sêC≤´+>∑ ìã+<Ûäq 356, 357\qT ø±oàs¡T≈£î e]Ô+|ü#j·Tsê<äT.

♦ »eT÷à ` ø±oàsY sêC≤´+>±ìï e÷s¡TÃø=H n~Ûø±s¡+ sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ñ+&Ü*.

♦ 1950 eT]j·TT 1952 HêÏ &Ûç©¢ ˇ|üŒ+<ë\≈£î nr‘·+>± uÛ≤s¡‘·sêÁwüº|ü‹ <ë«sê C≤Ø

#j·Tã&çq n<Ûë´<XÊ(Ä]¶HÓqT‡)\˙ï s¡<äT› #j·Tã&Ü*.

9. Ç|üŒÏ düeTdü 1953 eTT+<äTHêÏ dæú‹

|ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê\qï ø√]ø£!


61

♦ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ »eT÷à`ø±oàs¡T≈£î dü+ã+~Û+∫ πøe\+ s¡ø£åD, $<XeéVü‰sê\T, Ä]úø£,

düe÷#ês¡ XÊK\˝ÀH n~Ûø±s¡eTT+≥T+~. $T–*q nìï XÊK\ô|’ sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìπø

dü+|üPsêí~Ûø±s¡ eTT+&Ü*.

á kÕ«j·T‘·Ô‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q ø√]ø£\˙ï ùwø nãT› ≤¢ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À e´ø£Ô+ #dæq

ªªdü+|üPs¡ídü«sê»´+μμ qT+&ç ñ<ä“¤$+∫qy ` á ø√]ø£\˙ï <XdüeTÁ>∑‘·≈£î, düs¡«eT‘· düe÷<äs¡

uÛ≤yêìøÏ, Væ≤+<ä÷èTTdæ¢+\ eT<Ûä kÕe÷õø£ dü<ë“¤eq≈£î Á|üã\XÁ‘·Te⁄ Ò. »eT÷à`ø±oàsYqT

uÛ≤s¡‘YqT+&ç |üP]Ô>± ys¡T#j·TpdüTÔqï bÕøÏkÕÔHé≈£î ã˝≤ìï #≈£LπsÃ #·s¡ Ò Çe˙ï. uÛ≤s¡‘Y À eTs√

bÕøÏkÕúHé @sêŒ≥T≈£î ;C≤s√|üD »s¡T>∑T#·Tqï<äì|ædüTÔqï~.

á ìy~ø£ düeT]Œ+|üã&çq HêÏ qT+&ç ˇeTsY nãT› ≤¢ @<√ ˇø£$<Ûä+>± uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ô|’

ˇ‹Ô&ç ‘Ó∫Ã ‘·q n;ÛcÕºìï HÓs¡ys¡TÃø=H Á|üj·T‘·ï+ #dü÷ÔH ñHêï&ÉT. BìøÏ‘√&ÉT uÛ≤s¡‘· bÕøÏkÕÔHé\

eT<Ûä »]π> #·s¡Ã\˝À ø£oàs¡T ˇø£ eTTK´$wüj·T+>± ù|s=ÿqã&ÉT‘·÷ e∫Ã+~. nyÓT]ø±jÓTTø£ÿ

Ä|òüÈìkÕÔHé ` bÕøÏkÕÔHé $<Ûëq+˝À #√≥T#düTø=+≥Tqï e÷s¡TŒ\ Á|üuÛ≤e+ bÕøÏkÕÔHéqT uÛ≤s¡‘·<X+|ü≥¢

<ä÷≈£î&ÉT>± eéVü≤]+#·&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#~>± ñ+≥Tqï~. á yê‘êes¡D+ ø±oàs¡T˝Àì

ysêŒ≥Tyê<äT\≈£î mq Òì Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£*–düTÔqï~.

ø±oàs¡T˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\qT ôd’ìø£ã˝≤\T Vü≤]+∫ydüTÔqïe+≥÷ bÕ‘·|ü\¢$ì eT∞fl

n+<äT≈£îHêïs¡T. k˛b˛sY À Ç<ä›s¡T Ád”Ô\T Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ ˙fifl˝À eTTì– eTs¡DÏ+#·>± ôd’ìø£

<äfi≤\yês¡T yê]ì e÷quÛÑ+>∑+#dæ, #·+|æ ˙Ï À |ü&ÉydæHês¡+≥÷ ndü‘· Á|ü#ês¡+ Äs¡+_Û+#ês¡T.

yÓ’<äT´\qT, Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡T\q÷ u…<äs¡>=Ïº ‘êeTT #Ó|æŒq $<Ûä+>± ìy~ø£\T ÁyêsTT+#·T ø=q≥+˝À

ˇø£ yTs¡≈£î ø£è‘·ø£è‘·T´ …’Hês¡T. n˝≤ \_Û+∫q nqT≈£L\ |òü*‘ê\‘√ eT]+‘·>± ù|ÁfÒ–b˛‘·÷,

ˇø£Ï ‘·sê«‘· eTs=ø£Ï>± Äs√|üD\T >∑T|æŒdü÷Ô ` @<√ ˇø£ $<Ûä+>± ôd’ìø£ ã˝≤\qT ø±oàs¡TqT+&ç

ñ|üdü+Vü≤]+|üCÒùd \ø£å +‘√ Á|ü#ês√<ä eT+ ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T. ôd’ìø£ <äfi≤\T m+‘√ dü+j·TeTq+

bÕÏdüTÔqï|üŒÏø° ` ‘·÷≤\qT Á|üjÓ÷–+#·≈£î+&Ü ‘·eTqT ‘êeTT ìj·T+Á‹+#·Tø=+≥Tqï|üŒÏø°

` Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ u≤wüŒyêj·TTÁ|üjÓ÷>∑ dü+<äs¡“¤+>± ˇø£ U≤∞ >=≥º+ ‘·\≈£î ‘·–* ˇø£ u≤\T&ÉT

eTs¡DÏ+#·>± ` <ëìì ôd’ì≈£î\T ãT~∆|üPs¡«ø£+>± #dæq Vü≤‘· >± ù|s=ÿ+≥÷ ¬s∫Ãb˛‘·THêïs¡T.

á ¬s∫Ãb˛e≥eT÷, sêfiófls¡Te«≥eT÷ nH$ jÓ÷»q|üPs¡«ø£+>± neT\T#j·Tã&ÉT‘·Tqï |ü<∏äø±\T.

dæ≈£îÿ\qT ‘·]$Tø=fÒº+<äT≈£î düHêïVü‰\T

ø£oàs¡T˝Àj·T˝À Ç|üŒÏøÏ ˇø£ \ø£åeT+~ dæ≈£îÿ\T+≤s¡ì n+#·Hê. 1989`90\˝À

Væ≤+<äTe⁄\qT ˝Àj·TqT+&ç ãj·T≥≈£î ¬>+Ïyùd düeTj·T+˝À ` n|üŒÏøÏ |ü+C≤uŸ À ysêŒ≥T

ñ<ä eT+ »s¡T>∑T‘·÷H ñ+~ ø±ãÏº ` dæ≈£îÿ\|ü≥¢ ‘·eT≈£î e´‹πsø£‘· Ò<äì, yês¡T ìs¡uÛÑ +‘·s¡+>±

˝Àj·T˝ÀH ñ+&Ée#·Ãì Vü‰MT Ç#êÃs¡T. yê] Vü‰MT\qT q$Tà nø£ÿ& ñ+≥÷ e∫Ãqyê]ì

˝Àj·T$&ç∫ b˛e\dæ+~>± Ç|ü⁄Œ&ÉT ˇ‹Ô&ç ‘ÓdüTÔHêïs¡T. uÛÑjÓ÷‘êŒ‘êìï düèwæºdüTÔHêïs¡T. ø£oàs¡T˝À

eTTdæ¢+\T>±ø£ eT¬se«s¡÷ ñ+&É&ÜìøÏ M Ò¢<äì yê~dü÷Ô, $T–*q yês¡+<ä]˙ ãj·T≥≈£î |ü+|æ+#


62

|üìì |üP]Ô#j·T&ÜìøÏ dæ≈£îÿ\ô|’ <äèwæºkÕ]düTÔHêïs¡T.

πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ á $wüj·TyÓTÆ H√s¡T$|üŒ≥+ Ò<äT. MT&çj·÷ ≈£L&Ü ô|<ä›>±

|üÏº+#·Tø√e≥+ Ò<äT. ˇø£ÿ |üjÓTT˙sY |üÁ‹ø± dü+bÕ<ä≈£î&Ó’q #·+<äHé$TÁ‘ê e÷Á‘·yT á $wüj·TyÓTÆ

düŒwüº+>± düŒ+~+#ês¡T ` ªªÇHïfiófl >∑&ç∫q ‘·sê«‘· dæ≈£îÿ\e\¢ ‘·eTπøMT ˝≤uÛÑ+ ø£\Z≥+ Ò<äì

uÛ≤$+#ês¡T ø±uÀ\T. m+<äTø£+fÒ K©kÕú ñ<ä eT+ #· ≤¢]b˛sTT+~. Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘ê´ q+‘·s¡+

Væ≤+<äTe⁄\≈£î dæ≈£îÿ\≈£î eT<Ûä ÄyXø±ycÕ\T #Ó\πs–Hê, nM Ç|ü⁄Œ&ÉT XÊ+‹+#êsTT. ªVæ≤+<äTe⁄\

s¡ø£åD˝À eÁ»Vü≤düÔ+μ>± ì\∫q dæ≈£îÿ\T`õVü‰B rÁeyê<ä+˝À m|üŒÏø° uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±uÀs¡ìyê]øÏ

ns¡úyÓTÆ+~. ø±ãÏº á ~>∑Te e÷sêZ\˝À @<√ ˇø£Ï m+#·Tø√e\dæ+~>± H√°düT\T C≤Ø#XÊs¡T.

yÓTT<äÏ e÷s¡Z+ ` ñuÛÑj·TT\≈£î Äq+<ä+ ø£*Z+#e÷s¡ZeT≥! n<$T≥+fÒ ` dæ≈£îÿ\+<äs¡÷

ÇkÕ¢+eT‘êìï ne\+_+#·≥+` dæ≈£îÿeT‘· ∫Vü‰ï\qT, $XÊ«kÕ\q÷ $dü]®+#·≥+.

>∑Ts¡TÁ>∑+<∏äkÕôV≤uŸ≈£î, »|tJ kÕôV≤uŸ≈£L Ç‘·s¡ |ü$Á‘·Á>∑+<∏ë\≈£L #Ó\T¢ø=Ïº ø£ ≤à |ü]ƒ+#·≥+. düTqï‘Y

#sTT+#·Tø√e≥+. ¬s+&Ée~ ` ‘ê‘êÿ*ø£yÓTÆq sêJdü÷Á‘·+ ` eTVü≤eTàBj·TT\T>±

eT‘·+e÷s¡ø£b˛sTTHê, Ç|ü⁄Œ&ÉT ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\˝À bÕ˝§ÿ+≥Tqï eTTdæ¢+ j·TTe≈£î\‘√ ø£\dæ

M<ÛäT\˝ÀøÏ e∫Ã uÛ≤s¡‘· ôd’ìø£<äfi≤\ô|’, uÛÑÁ<ä‘ê <äfi≤\ô|’ ‘êeT÷ sêfiófl s¡Te«≥+. mH√ï <äXÊu≤›\T>±

<Xs¡ø£åD˝À nÁ>∑uÛ≤>±q ì*∫qyê]øÏ á Á|ü‹bÕ<äq n+^ø±s¡eTÚ‘·T+<ë? nB n+^ø±s¡+ ø±q|ü⁄&ÉT

` eT÷&Ée e÷s¡Z+ ` ÄdüTÔ\˙ï e~ Òdæ, ø£≥Tº>∑T&É¶\‘√ ˝Àj·TqT e~* ãj·T≥≈£îb˛e≥+.

á $wüj·T+ sê»´düuÛÑ À uÛ≤»bÕ, nø±©<äfiŸ ‘·~‘·s¡ bÕØº düuÛÑT´\# ÒeHÓ‘·Ôã&çq|ü⁄&ÉT

` dæ≈£îÿ\≈£î |üP]Ôs¡ø£åD ø£*ŒkÕÔeTì ôVA+eT+Á‹ ∫<ä+ãs¡+ @yy√ ndüŒwüºyÓTÆq Vü‰MT\ì#êÃs¡T.

sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·« düVü≤ø±s¡+‘√ dæ≈£îÿ\≈£î s¡ø£åD>± ì\TkÕÔeTHêïs¡T. lq>∑sY ôdÁø£fÒ]j·TŸ ÁbÕø±s¡+

es¡≈£î ≈£L&Ü sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<XÊ\T #Ó\T¢u≤≥Tø±≈£î+&Üb˛‘·Tqï dæú‹ H&ÉT HÓ\ø=qï<äì n+<ä]ø°

‘Ó*dæ+<>∑<ë! sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«ìï qeTTàø=ì Á|üjÓ÷»q+ Ò<äì ys¡T>± #ÓbÕŒ˝≤?μμ

áHêÏ düeTdü rÁe‘·qT ns¡ú+#düTø√e≥+˝À $<ë´e+‘·T\T ôd’‘·+ $|òü\eTÚ‘·THêïs¡T.

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\T #düTÔqïyês¡+<äs¡÷ ìs¡T<√´>∑j·TTe≈£î\ì

nqTø=+≥THêïs¡T. »eTTàø£oàs¡T˝À Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T\≈£î ôd’‘·+ sê»ø°j·÷\˝À bÕ˝§ZH neø±X+

ø£*Œ+#·ã&ç+~. ìs¡düq Á|ü<äs¡Ùq\˝À bÕ˝§Z+≥Tqï yê]˝À #ê˝≤eT+~ ñ<√´>±\˝À ñqïyêπs.

uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ #Ó+~q |ü]ÁXeT\qT ø±oàs¡T˝Àq÷ HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤+∫, ìs¡T<√´>∑ düeTdü qT

|ü]wüÿ]+#+<äT≈£î j·T‹ïkÕÔeTì Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ù|s=ÿq&É+ Äj·Tq ne÷j·Tø£‘ê«ìï, nC≤„Hêìï

dü÷∫düTÔ+~. |ü]ÁXeT\ù|s¡T‘√ uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ #Ó+~q bÂs¡T\T »eTTàø±oàsY À ÄdüTÔ\T

@s¡Œs¡T#·Tø√e≥+ Ä≤qMT, ÄC≤B yÓTT<ä …’q ìHê<ë\T #ùdyê]øÏ düeTà‘·+ ø±<äT. yês¡T n≥Te+Ï

Á|ü‹bÕ<äq\qT mÏº |ü]dæú‹˝Àq÷ n+^ø£]+#·s¡T.

sê»ø°jÓ÷<›XÊ\‘√ Áù|]‘·yÓTÆq Ä+<√fiq\qT m<äTs=ÿq≥+˝À düŒwüºyÓTÆq sê»ø°j·T

ne>±Vü≤q nedüs¡eTÚ‘·T+~. eTÚ*ø£ $wüj·÷\ô|’ ` Á|ü>±&ÛÉ $XÊ«düeT÷ ø±yê*. Ç$ Ò≈£î+&Ü


63

ô|’|üP‘· eT+<äT\‘√H√, Ä]úø£|üs¡yÓTÆq ‘êsTT˝≤\ <ë«sêH√ yê]ì <ë]øÏ ‘Ó#·TÃø√>∑\eTì

nqTø√e≥+ Á|üjÓ÷»qø£s¡+ø±<äT.

ø±oàs¡T˝À HÏ düeTdü qT #·]Ã+#·T‘·÷ Çs¡Te⁄s¡T Á|üeTTKbÕÁ‹πøj·TT\T #·+<äHé$TÁ‘ê,

Væ≤s¡DàjYT ø£πs¢ø£sY ` πø dü÷#·q #XÊs¡T. ªªysêŒ≥Tyê<ä+ |ü≥Tºø=ì Áy˝≤&É≥+e\¢ m+‘√ ø=+‘·

˝≤uÛÑ+ ñ+≥T+<äqï ÄX ñqï+‘·es¡πø j·TTe»qT\T ysêŒ≥Tyê<ëìøÏ n‘·Tø=ÿì ñ

+≤s¡T. ysêŒ≥Tyê<äT\≈£î $»j·T+ \_Û+#·≥+ ø£\¢. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ Ç+<äT≈£î mÏº |ü]dæú‹˝Àq÷

nqTeT‹+#·<äT ` nqï $wüj·TyÓTÆ >∑Ïº dü+πø‘ê\T yÓ[flq|ü⁄&ÉT ` Á|üjÓ÷»q <ëj·Tø£+ ø±ì

e÷sêZìï e~*ô|Ïº Ç‘·s¡Á‘ê ‘·eT <äèwæºì eT[flkÕÔs¡T! sêÁw”ºj·T dü«j·T+ùdeø£ dü+|òtT e+Ï

C≤rj·Tyê<ä dü+düú\T <äXÊu≤›\T>± Ç< $wüj·÷ìï H=øÏÿ#Ó|ü⁄Œ‘·Tqï~.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ yÓT‘·ø£<äqyT ` ysêŒ≥Tyê<äT\≈£î n‹ô|<ä› Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡+>± ñ+~. á

<Û√s¡DÏ e÷]q|ü⁄& ` $T–*qs¡+>±\˝À »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üj·T‘êï\T Áø£eT+>± |òü\Á|ü<ëj·Tø£ eTÚ‘êsTT.

kÕ<Ûës¡D bÂs¡T&ÉT>± eTqyT+CÒj·÷*?

ø±oàsY À ø±]Ã#·TÃ #· ≤¢] Á|üXÊ+‘· |ü]dæú‘·T\T @s¡Œ&Ü\+fÒ, sêC≤´+>∑+˝Àì 370

n~Ûø£s¡DqT s¡<äT›#j·÷*. ø£oàsY $T–*q nìï sêÁcÕº\‘√bÕ≥T düe÷qyÓTÆq Á|ü‹|ü‹Ôì e]Ô+|ü

#j·÷*. ;uÛÑ‘·‡ø±s¡T\qT, eTTsƒê\qT ãT»®–+∫ yê]‘√ #·s¡Ã\qT »]ù| $<ÛëHêìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

$&ÉHê&Ü*. ˇø£yfi #·s¡Ã\T »s¡bÕ\+fÒ ˝Àj·T˝Àì C≤rj·T eTTdæ¢+\‘√ Xs¡D≤s¡Tú\T>± J$düTÔqï

ø£oàsY |ü+&ç≥¢‘√ #·s¡Ã\T »s¡bÕ*. ø£oàsY Àj·T≈£î eT]ìï ôd’ìø£<äfi≤\qT, nqTã+<Ûä kÕj·TT<Ûä

ã\>±\qT ‘·s¡*+#·&É+<ë«sê ;uÛÑ‘·‡ø±s¡T\qT düeT÷\+>± ìs¡÷à*+#·>∑\>±*. n|ü &ÉT e÷Á‘·yT

Ç|üŒÏø° ô|<ä› dü+K´˝À ñqï uÛ≤s¡‘· C≤rj·T düyÓTÆø£ ‘·qT ø√s¡T‘·Tqï Á|ü»\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT

Á|üø£Ï+#·>∑\TZ‘ês¡T. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ ìã<ä∆‘·≈£î e´‹πsø£+>± Á|üø£≥q\T #düTÔqï sê»ø°j·T bÕØº\

yêØº\ yê]ì ôV≤#·Ã]+#ê*. uÛ≤s¡‘· C≤rj·T‘·≈£î ø£≥Tºã&Éì yê]ì ø£≥ø£≤\ yÓqTø£≈£î HÓ≤º*.

Ç+<äTø√dü+ nedüs¡yÓTÆ‘ ø£oàsY À @fifl ‘·s¡ã&ç sêÁwüº|ü‹bÕ\q $~Û+#ê*. Xs¡D≤]í •_sê\˝À

eT>∑TZ‘·Tqï ø£oàØ |ü+&ç‘·T\qT, Væ≤+<äTe⁄\qT yê] dü«düú ≤\≈£î ‹]– #]Œ+#ê*. ø£oàsY nHê~>±

uÛ≤s¡‘Y À nìuÛ≤»´+. nq+‘·+>± á dü‘· + dü‘· +>± ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ Çy dü¬s’q |ü<äú‘·T\T. #ê]Á‘·ø£

düŒèVü≤, <ä÷s¡<äèwæº ø£*– e´eVü≤]+#ê*. bÕøÏkÕÔHé, #Ó’Hê\ nÁø£eTnBÛq+˝À ñqï ø£oàsY uÛÑ÷uÛ≤>±\qT

‹]– sêã≥º&É+˝À dü&É\ì <Û˚ j·Tìwü n‘· +‘· nedüs¡+. bÕ\≈£î\˝À á <Û˚ j·TìwüqT

ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ø£èwæ#j·T&É+ uÛ≤s¡rj·TT\T>± eTq+<ä] ø£s¡Ôe´+. Ç|üŒÏø° ìÁ<äb˛‘·÷, $∫Ã¤qï

yê<ëìøÏ eT]+‘· ã\+ #≈£LπsÃ $<ÛëHê\qT nqTdü]düTÔqï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«ìï ‘·Ïº Ò|üe\dæq

ø£s¡Ôe´+ Ç|ü &ÉT <X Á|ü»\+<ä]B!

b


64

»eT÷à`ø±oàsY Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ eT<Ûä $eø£å≈£î dü+ã+~Û+∫q $esê\T

ÁbÕ+‘·+ù|s¡T »eTTà ø±oàsY \<ëUŸ

1. yÓ’XÊ\´+ 26,293#·.øÏ.MT 15,853 #·.øÏ.MT 59,241 #·.øÏ.MT

2. »HêuÛ≤ 27,18,113 31,34,904 1,34,372

(1981HêÏ …ø£ÿ\T)

3. z≥s¡¢ dü+K´ 24,63,906 24,10,220 63,597

(1998 ˝Àø£düuÛÑ mìïø£\ Á|üø±s¡+)

4. sê»ø°j·T ÁbÕ‹ì<Ûä +

1. XÊdüqdüuÛÑ kÕúHê\T 37 46 4

2. ˝Àø£düuÛÑ kÕúHê\T 2 3 1

3. düsêdü]q ˝Àø£düuÛÑ

ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À z≥s¡T¢ 12,31,953 8,03,406 `

4. düsêdü]q XÊdüqdüuÛÑ

ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À z≥s¡T¢ 66,592 52,396 `

5. ¬s$q÷´ Ä<ëj·T+ 70% 30% `

6. πø+Á<ä+ Ç#˚Ã düVü‰j·T+‘√

düVü‰ yÓTT‘·Ô+ Ks¡TÃ 28% 62% 10%

7. bÕ\Hêj·T+Á‘ê+>∑+

1. ø£MTwüqs¡T¢/ôdÁø£≥Ø\T 4 31

2. dæ$ Ÿ ôdÁø£fÒ]j·TŸ À

ñ<√´>∑T\XÊ‘·+ 10% 90%

3. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\T

eT]j·TT ø±s=Œπswüq¢ Á|ü<Ûëq ø±sê´\j·÷\T nìï ø±oàsY ÀH˚. q÷s¡TXÊ‘·+ ø±oàØ Ò.

8. ≥÷]»+`Ks¡TÃ 10% 88% 2%

j·÷Ár≈£î\dü+K´ 50 \ø£å\≈£îô|’>± 2 \ø£å\ ˝À|ü⁄ 60,000

9. $<äT´‘YX¯øÏÔ yÓTT‘·Ô+ ñ‘·Œ‹Ô 350 yÓT>±yêŸ‡ ` `

yê&Éø£+ 22 yÓT>±yêŸ‡ 328 yÓT>±yêŸ‡ `

10. ì<ÛäT\T

1. πø+Á<ä+ qT+&ç e∫Ãq

ì<ÛäT\ e´j·T+ 10% 90% `

2. 1986 qT+&ç Á|ü<ÛëqeT+Á‹

ø±sê´\j·T+qT+&ç Á|ü‘˚ ø£ ì<ÛäT\ e´j·T+ 8% 92% `

11. ñbÕ~Û ø£\Œq

1. 1989 Ä>∑wüßºHêÏ

$<ë´e+‘·T …’qìs¡T<√´>∑j·TTe‘· 42,000 26,784 `

2. 1996 qT+&ç Á|üuÛÑT‘·«+

ø£*Œ+∫q ñ<√´>±\T 15,000 1,40,000 `(2002HêÏ |üÏºø£)


kashmir

Documents