kazdaĞi tahtaci tÜrkmenlerİ · 2011. 5. 31. · den servet somuncuoğlu aynı yayın sezonu...
TRANSCRIPT
![Page 1: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/1.jpg)
Zamana Karşı Tanıtım Dergisi Dekon İnşaat - Cevdet Erdem’in Desteği ile Hazırlanmıştır.
Kazdağı Koşuburnu Köyü Tahtacı Türkmenlerinin “zamana meydan okuyan” kültürel ve tarihi duruşlarının belgeseli
10-17-24
Mart 2011
Saat: 21:00
ÜÇ BÖLÜM
KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ
![Page 2: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/2.jpg)
Sibirya içlerinden Anadolu’nun en batı ucu Kazdağı’na kadar gelenTürk tarihinin kültür kotları “damgalar” zamana karşı yaşamaya devam ediyor.
![Page 3: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/3.jpg)
3
Yapımcı - Yönetmen : ServetSOMUNCUOĞLU
Koordinasyon : Sinan YAKA
Görüntü Yönetmeni : Ahmet Veysel BABAN
Kamera : Ahmet Veysel BABAN
KamberKOYTAVİLOĞLU
Kurgu : ŞerifeERDOĞAN–KartalUZUN
Danışmanlar : Prof.Dr.YusufHALAÇOĞLU
Prof.Dr.AhmetTAŞAĞIL
Prof.Dr.MusaTAŞDELEN
Doç.Dr.MuharremKAYA
Dr.MustafaAKSOY
Öğr.Gör.HasanÇAKICI
AraştırmacıYakupYesariGÖKÇE
Prog. Metni ve Fotoğraflar : ServetSOMUNCUOĞLU
Müzik Yönetmeni : CengizÖZKAN
Müzik Düzenleme : EnginARSLAN
Seslendiren : HarunYÖNDEM
Yapım - Yönetim Yrd. : YasinCemalGALATA
Yayın Tarihleri : 10-17-24 MART 2011
Yayın Saati : 21.00
Yayınlanacağı Kanal : TRT TURİZM VE BELGESEL
KANALI
ZamanaKarşıTanıtımDergisi’ndekullanılanfotoğraflarServet Somuncuoğlu’na aittir. Derginin Tasarımı Atokyay - Hüseyin Kozdibi tarafından yapılmıştır. Baskı: Ege Basım TanıtımDergisisüreliveyasüresizyayındeğildir,basınıbilgilendirmeamaçlıdır.Ücretsizdir.
İLETİŞİM VE BİLGİ:Servet SOMUNCUOĞLU 0 533 209 65 67
[email protected]•[email protected] YAKA 0 532 490 04 31
Sa
rıkı
z T
ürb
esi
ZAMANA KARŞIkünye
![Page 4: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/4.jpg)
Türkkültürtarihineyönelikaraştırmalargündengüneşekildeğiştirmekte,çokfarklıboyutlaraulaşmaktadır.Özellikledesonyirmibeşyıliçinde
görselliğihayatımızıniçinekatantelevizyonyayın-larınınyaygınlaşması,tarihevekültüredairbirçokbelgesellerinyapılmasıyazılıkaynaklarçerçevesindekalantarihebakışaçımızıdeğiştirmiştir.Artıkdünyanınhiçbiryerihiçkimseyeuzakdeğil.Bizimkuşaklarımızınunutamadığı“İpekYolu”belgeselibiranlamdabizeçokyakınımızdakiuzaklarıgösterdi.
TRT,yayıntarihinebaşladığıgündenbuyana,maliyetveemekaçısındançokfazlagötürüsüolanbel-gesellerihiçbirzamanihmaletmedi.Aksine,buyöndeherzamanenöndeolmayagayretgösterdivedeenöndeoldu,birçokilklere,unutulmazlaraimzaattı.BizbirhamledahaöteyegeçtikvebiryılöncesindeTRTTurizmveBelgeselKanalı’nıyayınasoktuk.Henüzdahabebek,büyüyecekvebirgünonunsesinibütündünyaduyacak.BelgeselyayıncılığındakideneyimiileTRTdünyadasayılıyayınkuruluşlarıarasındayeralmak-tadır.İştebudeneyimlerimizegüveniyorveinanıyoruz.Buinançvegüvenlekurduğumuzbelgeselkanalıkısazamandaciddimesafeleralmış,dünyadailkkezuygu-lanan“dalgalıyayın”iledünyaTVyayıncılığındadik-katleriüzerineçekmeyibaşarmıştır.
İddiamızşudur:TRTTurizmveBelgeselKanalıileTürkiyeyenibaştankeşfedilecektirvebukeşifbaş-lamıştır.Uzunveyorucuçalışmalar,sınırsızemeklerharcananbelgesellerimizyayınabirerbirergirmekteolupyapılanherişçokolumlutepkileralmıştır.Anadoluarkeolojisindegerçekbirkeşfiekranlarataşıyan“Dam-galarınGöçü”belgeseliileAnadoluTürktarihi’ninyenibaştansorgulanmasınayolaçacaksorularıgündemegetirenkurumumuzundeğerliyapımcı-yönetmenlerin-denServetSomuncuoğluaynıyayınsezonuiçindeikin-cibelgeselinideortayakoymabaşarısınıgöstermiştir.KendisiniyürektenkutluyorumvesizleriKazdağları’ndabüyükbirdüğünedavetediyorum.
SöylencelerindağıKazdağı’ndayüzyıllardıryaşa-nanbirgerçekvar.Uzaktanbakıncasöylenceamaiçinedoğruadımatıncagerçeğintakendisioradaduruyorvebugerçek,TRTfarkıileilkkezTRTTurizmveBelgeselKanalı’nda“ZamanaKarşı”belgeseliyleekranageli-yor….
Saygılarımla…..
İBRAHİM ŞAHİNTRT GENEL MÜDÜRÜ
TRT Turizm ve Belgesel Kanalı ile Türkiye yeni baştan keşfedilecek-tir ve bu keşif başlamıştır.
4
ZAMANA KARŞI sunuş
![Page 5: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/5.jpg)
SöylencelerindağıKazdağı’nın kuzeyeteklerindekiKoşuburnuköyündeçağlarötesindenbugüneka-darsaklanmışgerçeküstübirmasaldıyaşadığımız.
SankiSalurKazanayağakalkmış,otağınıkuraraktoyey-lemişveDedeKorkut,elindekopuzuilegelmişboyboyla-mışvesoysoylamıştı.Önceköymezarlığında,ardındanDüzdede’de.Yaşadıklarımızonlarınheryılyaşadıklarıydıama biz ilk kez görüyor ve görüntülüyorduk. Daha ön-cesindedışarıdanbiripekgörmemiştibu törenleri.On-lar, Orta Asya’nın derinliklerinden getirdikleri kültürübugünekadarsaklamış,yaşatmışveyaşamışlardı. 6, 7,8Mayıs’ta yaz başı bayramını, Kasım sekizinde ise yıl-başınıkutluyorlardı.Erkekçocuklariçin“adverme”gibi“saçkırkımtöreni”yapıyorlar,adveşanverirgibimalını,mülkünüayırtedipsahipolduğuvarlığıandiçerekço-cuğaverdiklerinisöylüyorlardı.Burası,KoşuburnuKöyü,gerçekvetartışılmazbirşekildeTürkkültürününbinlerceyıllıklaboratuarıolmaözelliğinihalakoruyordu…
Yaklaşıkikiyılsürenbirtemaslarzincirisonucukabulgördük ve Zamana Karşı’nın çekilmesi fikrini benimse-mişlerdi.
Buhiçkimseyadahiçbirkurumiçindeğil,doğrudanTürkkültürüiçinbüyükbirkazançtı.Onlaryüzlerceyıldırsakladıklarıtörenlerinibizeaçmışlardı.Çalışmamızsüre-sinceözenlioldukveekranaçıkacakişiçindeaynıözenikoruyacağımızsözünüverdik.Üçbölümhalindeekrandagöreceklerinizyalıngerçeklikiçindeyaşananlardaniba-rettir.Bizimçokfazlabiryorumumuzyok.Sadecegördük-lerimiziaktarmaya,anlatmayaçalıştık.
Çanakkale, Bayramiç, Ayvacık ve Balıkesir Edre-mit ilçesine bağlı yirmi dokuz Türkmen Köyü’nde aynıkültür küçük farklılıklarla yaşanıyor. Bizim Bayramiç’inKoşuburnu Köyü’nü seçmemizin sebebi, otantik özellik-lerinoradaçokdahayoğunolarakyaşanıyorolmasıydı.KazdağıTürkmenlerininbirçokortaknoktasıvar.Hepsi-ninbuluştuğuyer,Kazdağı’nınzirvesindeyeralan“Sa-rıkız Türbesi”. Sarıkız’ın dışında bizim çalışmamızın birkısmını oluşturan Düden ve Düzeğrek mezarlıkları daonlarınortakdeğerleriarasındayeralıyor.Bumezarlık-larda ise, çokyakın zamanlarakadarmezar taşlarında
sadece damgalar var. Düzeğrek mezarlığındaki balbalise,hepimizişaşırttı.KoşuburnuKöyü’nüneskimezarlığıolan“TürkmenMezarlığı”veköyünyenimezarlığındadadamgalımezartaşlarımevcut.Bumezarlıklarvedamga-lar elealdığımız konuyaayrıbirderinlik vedahirili birboyutdahaekledi.
Birbelgeselinortayaçıkmasındahazırlıkçalışmaları-nındoğruveeksiksizolarakyapılmasınınönemi tartışıl-maz. İştebuaşamadaKaptanMustafaCan,Cevdet Er-demveHakkıKurtuluş2008yılıNisanayındabaşlayanveikiyılsürenhazırlıkçalışmalarınasüreklidestekoldular.
İki yıla yayılan sahaaraştırmaları ve önhazırlıktansonra 01 – 13 Mayıs 2010 tarihde çekim çalışmalarımı-zı gerçekleştirdik. Koordinasyonu prodüktör arkadaşı-mızSinanYakasağladı.GörüntüYönetmenimizAhmetVeyselBabanveKameramanKamberKoytaviloğlugündoğumundangünbatımınakadarsürençekimlerdeola-ğanüstüözveriileçalıştılar.MontajsürecindeŞerifeErdo-ğanveKartalUzunsabırlauğraştılar.
Projemizinuygulamaaşamasında,TRTTurizmveBel-geselKanalıKoordinatörüHüdaiYılmazkan,TRTİstan-bulMüdürüŞakirÖzbek,YapımKoordinatörYard.İlhanSüzer,YapımKoordinatörlüğüMüdürV.ÜmmihanÇetin,ProdüksiyonKaynaklarıMüdürV.SaimTuygandestekle-riniesirgemediler.
SahaçalışmasındabizimlebirlikteolanProf.Dr.YusufHalaçoğlu, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, Prof. Dr.Musa Taş-delen,Doç.Dr.MuharremKaya,Dr.MustafaAksoy,Öğr.Gör.HasanÇakıcıakademikkatkıdabulundular,değer-lendirme aşamasındaYakupYesariGökçe bilgisini veemeğiniesirgemedi.
ÇanakkaleBayramiçKoşuburnuKöyühalkıgünlercebizikonuketti,herşeyiniyiolmasıiçinellerindengeleniesirgemediler,bizeyüreklerinivesofralarınıaçtılar.Türkkültürününkaybolmaküzereolanbinyıllaröncesineaitkültürkodlarınıvegüzelliklerinihepimizeyaşattılar.
“ZamanaKarşı”belgeseli,bütünbugayretveemek-lerleortayaçıktı.Gayretveemekleriniesirgemeyen,kat-kıdabulunanlarınhepsineyürektenteşekkürediyorum.
Saygılarımla…
SERVET SOMUNCUOĞLUYAPIMCI YÖNETMEN
zamana karşı
5
ZAMANA KARŞIyönetmen
![Page 6: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/6.jpg)
66
![Page 7: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/7.jpg)
77
![Page 8: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/8.jpg)
Çanakkaleyakınlarında.Çanakkale,BayramiçileEzineyakınlarında.Çanakkale,Bayramiç,Koşu-burnuKöyü.KazDağlarınıneteklerinde.
Servet’learamızdaki;“Moruk,ölüleriniyatak-yor-ganlagömüyorlar,eskibirgeleneğinizinisürüyorlar…”benzerikonuşma,benideeklediServet’inuzuncabirzamandırizinisürdüğühikayelerdenbirinindahaiçinegirdik. OlayKazdağlarındageçiyorduvekazdağlarıçokdauzunolmayanbiryolunucundaydı,gittik.
TanıştıkKoşuburnuluköylülerle,bumevzular’çokkonuşuldu,çokdeşildiinternetsevervearaştırmacıköylülerle;izzetikramdakusuretmediler,hattaabart-tılar.Yemekleribilindik,sunuşlarıgüleryüzlüydü.Kurufasulye,pilav,çorba,keşkek.Bueskiyemeklerepatateskızartmasıvesalatadaeklemişler,fenaolmamış.
Birkaçsalçalıveetliyemekdahavarelbetteveha-murişleri…
Kadınlar,çocuklarısevsindiyemibukadargüzelyemekyaparlarheryerde,herzamanacaba?
Buköydedeçocuklar,çokkıymetlivebaşroldeler,negüzel.
Fakatbuköylüler,çekimgezilerimizekatılandeğerlibiliminsanlarınındahayerindevederinbelirlemeleri,değerlendirmelerinekonuşeyleryapıyorlar.
Şöyleki:Hayatıntemeleşiklerindengeçerkenme-selaçocukluktançıkarken,evlenirken,ölürken(yaniöldüklerinde),baharbayramlarında,kışagirerken,mallarınıçocuklarınaverirkenyaptıklarışeyler,bugünbüyükşehirlerimizdeyadaçoğuküçükşehirlerimizde,kasabalarımızda,köylerimizdeartıkyapılmıyor.Buşey-lerdenkonuşurkensıkılıyorlarbiraz,bu‘gelenekler’intaşıyıcısıolarak,varlığımız(vetabiikameranınvarlığı)yükleriniyadırgatıyoronlara.Sırtladıklarıgelenek,pek‘anlamayanlara’göstermekistedikleribirşeydeğilon-laragöre.
Negereğivarki?Amaherhaldekendilerideanlamışolmalılarki,za-
manınbuzamanlarındahızlakaybolmaktayaşlıların-dankalanvebüyükşehirleredağılmışçocuklarınaak-
tarmaktazorlandıklarıgeleneklerini,törenlerinibizimlepaylaştılar,bizeanlattılar,bizidekattılar‘hıdırellez’günlerine.Çocuklarınbüyükşehirlerde‘zamanlarıyok’,gelmeyiçokistiyorlarama’,‘yıllıkizinlerinitorunlarıntatillerinemidenkgetirseler’….
Zaman,büyükaşındırıcı,bazışeyleridahaazaşın-dırmış,bugünedebirazınıbırakmış;Çanakkale,Bay-ramiç,KoşuburnuKöyüvekırsalında.Nereye,hangikoşudangerikaldıysa,Koşuburnu,tarihedoğrudanvedamardanbağlanıyor.Ölülerini,sevdiklerieşyailegömüyorlarvemezarlıkta,bahar(dirilme)bayramındaonlarınhatırasınasevgisunmayagidiyorlar,saygıylayadediyorlar.Ölümileyemek,başkapekçokeskitöre-nunutulmuşsadahalapekamapekçokyerdeyanya-nadır.İyikideöyledirayrıcada.
Ölüevineyemekgönderilir,şehirlerdebile.Bera-berimizdekibiliminsanlarınınsohbetlerindenaklımdakaldığınagöre,buköylüleringündelikhayatındavetö-renlerindekiunsurlarınkökleritarihinderinsularında…
Bizeaçtıklarısofralarıvesohbetlerindenbendegeri-yekalansa,zamantabiikikendinceçözeramaşutatsızkaygı:Pekiyayirmiyılsonra,otuzyılsonrabuköylüler,bugünsatınaldıklarıhibrittohumlarvekiraladıklarıtarlalarvebağlandıklarıinternetlerleneyi,nekadardahakoruyabilecekleracaba?
Bugünekadar,yedikatyabancıgözlüklebaktığımızenstitülüyadaenstitüsüzköylülük,bukadarhızlaveyerinialacakkentliliğevaranakadarkiaradurumlarıy-layokolurken,birkaçkamera,birkaçmikrofon,birkaçbilimselçalışma,yetebilirmi?
Çünküdahayenianlaşıldımesela,oncayıldır‘sa-vaştığımız’gecekondulaşmanınbahçelivebirazderme-çatmaamakendincedoğrubiryerleşimbiçimiolduğu.Çünküaynızamandabirkavramlarmezarlığıdıryur-dum.Kenarmahallemidir,varoşmudur,geloşmudur,hattayersiz-yurtsuzlukmudur,aparthançocukluğu?(ÇanakkaleliyidiEceAyhan)Gidipşehre,okuyupya-lan-yanlışdönememekmidirköye,eve?
Nediryani?
Tarihe damardan
bağlanmak
SİNAN YAKAPRODÜKTÖR
8
ZAMANA KARŞI kamera arkası
![Page 9: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/9.jpg)
Çekimlere hazırlık aşamasın-da yaptığımız toplantılarda ServetSomuncuoğlu’nun bizlere nelerlekarşılaşacağımızıanlatırkenduydu-ğubüyükheyecanhepimizeönemlişeyleryaşayacağımızıvegörüntüle-yeceğimizidüşündürüyordu.
Amahiçbirimizgöreceklerimizinbizleri bu kadar derinden etkileye-ceğini tahmin bile edemezdik. Üçgünlük bir hıdrellez kutlaması veköy yaşantısından bir kesit çekece-ğimizibiliyorduk.Çekimlerilerledik-çe yaşadıklarımız, bizleri yüzlerceyıllık bir tarih yolculuğuna çıkarıpÇanakkale’denOrta-Asya’yagötür-dü sanki. Kazdağlarının eteklerineçekilmişköyhalkızamanıhiçesay-
mış, yüzlerce yılı burada geçirmişolmalarına rağmen atalarındangördükleriadetleridevamettirmişti.Kültürlerinin bozulmadan bugünekadar gelmesini sağlamışlardı. Ar-tık bizim üzerimize düşen gördük-lerimizi kimseyi rahatsız etmedenkameramızla tespit etmekti. İşimiziyaparken en çok dikkat ettiğimizşeyinsanlarıdoğalhalleriyleyaka-layabilmekti.Bunuyapabilmek içinkimizamanvarlığımızınfarkınavar-masınlardiyeçokuzaktan,daraçılıobjektifimizleçalıştık;kimizamandaçekeceğimizkonuyaçokerkendahilolup kendimizi unutturarak genişaçılı objektifimizi kullandık. Köyünsamimiyetini ve doğallığını olduğu
gibiyansıtmayaçalıştık.2010yılınınMayısayındabahargüzellikleriiçe-risinde gitmiştik Bayramiç’in Koşu-burnu köyüne. Kameramızı nereyeçevirsek tabiatbizeeşsiz renklervegüzelbirkompozisyonveriyorduza-ten.Gördüklerimizdençoketkilendi-ğimiz için izleyenlerietkileyecekençarpıcı kamera açılarını bulmayaçalıştık.Yüzlerceyılgeriyedayananbu derin köklerini sımsıkı koruyankültüre teşekkürümüzgörevimizieniyişekildeyapmakolacaktı,yapma-yagayretettik.Koşuburnusakinleribizlereköylerini,evlerini,sofralarını,gönüllerini açtı. Yediğimiz içtiğimizbizimoldu,bizdegördüklerimizian-latmayaçalıştık.
Köydebiryerdezamandurmuşgibiydisanki..Aralarınagirmekbaştabirazgüçtübelkiama
alışıncabirbirimizeoradanayrılmakenzoruydu...Koşuburnunungüzelinsanlarınınyaşamınasiziniçinaynatuttukkameramızlageçmiştenbugü-ne,bugündengeleceğe...
kazdağı’ndan orta asyaya ‘ya zoom
geçmişten geleceğe ayna
KAMBER KOYTAVİLOĞLUKAMERAMAN
AHMET VEYSEL BABANGÖRÜNTÜ YÖNETMENİ
9
ZAMANA KARŞIkamera arkası
![Page 10: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/10.jpg)
bir öykü kurgusu
Zaman İçinde Yer Almak
tarih şoku yaşadım
ŞERİFE ERDOĞANKURGU
YASİN CEMAL GALATAYapım - Yönetim Yrd.
KARTAL UZUNKURGU
İçindeninsangeçenbütünöykülerkeyiflidir hep. Bu yüzden benimiçin çok keyifliydi bu belgeselde
çalışmak. Bilmediğimiz ve farkındadahi olmadığımız hayatlar aslındahembizeçokyakın,hemdeçokuzak. Zamanakarşıdireneninsanlarınöy-külerinibenceherkesçoksevecek...
KazdağıTürkmenleringele-neklerini,inançlarını,kök-lerinigöreceğiz.Türklerin
yüzyıllaröncesineaitgelenekleri-ninnasılyaşatıldığını,bizzatFatihSultanMehmetHanHazretlerininaskerleritarafındangöreceğiz.Se-mahtan,Sağdıçlığa,tahtasanatınınustalığınabizzatşahitlikyapacağızZamanaKarşıbelgeseliyle.
ServetSomuncuoğlu ilebirliktekurguyaptığımızüçbelgesel-denberibütünTürktarihiileilgilibilgilerimdeğişti.ZamanaKarşıbelgeselinde;KarlıDağlardakiSırveDamgalarınGöçü
belgeselindensonrabirtarihşokudahayaşadım.Bubelgeseldeje-nerikdışındaçalışmaşansıbulduğumiçinkendimiçokmutluhisse-diyorum.Veysel BabanveKamberKoytaviloğlu’nungüzel çekim-lerinipeşpeşebağlarken kendimioralardahayalettim,kaçkerevekeşkebendeoralardaolsaydımdedim.İtirafediyorumorayagi-denleriazıcıkdaolsakıskandım.Şimdilikoralaragidemiyorumamabelgeselkanalındayayınlandığındayenidenizleyeceğim.
10
ZAMANA KARŞI sunuş
![Page 11: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/11.jpg)
11
![Page 12: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/12.jpg)
Genelde,buradada;eskiBektaşimezarla-rındaolduğugibihayatağacıvar;bunlarRumeli’dekimezartaşlarındadavar.Buha-
yatağacıbizimeskiinancımızdan,yaniİslamöncesiinançlarımızdangeliyor.Anlamı,ölümdensonradahayatındevamettiği.Amaburadakimezartaşların-dakidamgalarıbaşkayerdehiçgörmedim,buradailkdefagörüyorum.Ayrıcaburadakimezarlardikdörtgenyerineyuvarlakyapılıyor,uzunlamasınabirmezaryapıtipideğil,köşelideğil.4tarafınadataşkoyulmuş,amabaşıbelli.Baştaşınadamgayıkoymuşlar.Birde,OrtaAsya’da,Tanrıdağlarında3100mt.yükseklikteyaptığımızarkeolojikkazıdaki,M.Ö1000-2000yıllarınaaiteskiTürkmezarlarınaçokbenziyor.Oradakimezar-larıntipiburadadaaynı.Buradakimezarlarbundan3000-4000yılönce,Türklerinyaptığımezarlarlaaynı.Yaniokadareskiyedayanıyor.
Buradamezarlarınüstünebirşeylerkoyuyorlar.Toprakkaplarveyakâseler.Bunlareskidenmezarlarıniçinekonuyordu.Ziradahaöncededediğimgibi,Türkinancındaölümdensonratekrardirilmevar,tekrar
hayatvar.Oradakihayatta,bunlardanfaydalanacakdiyedüşünülüyor.Bugelenekdemekkiaynendevamediyor.Amabirazşekildeğiştirmiş.Eskidentoprakkaplarkonurdu,şimdiplastiğedönmüş.
Öbürdünyada,ondanfaydalanacakdiyedüşünü-lüyor.Dediğimgibi,4000yılöncesindedeaynıgelenekvar.Fakatburadakimezarlarınyapılışbiçimini,başkahiçbiryerdegörmedim.Diğeraleviköylerindefalangördüğüm,normal,dar,dörtköşemezarlardır.
Üzerlerineçeşitliresimleryapılmış.Birdekenarla-rındaüzüm,asmaresimleri,ayrıcayiyecekresimleriyapmışlar.Buda,aslındaeskigeleneğinbirşekildegünümüzdetaşayansıyanbiçimidir.
BuhayatağaçlarınınörnekleriBalkanlar’dadavar.ÇünküBalkanlaradailkgidendervişlerdi.YaniOsmanlıordusugitmedenöncedervişlergidiyorlar.
Dervişdediğimizde,Bektaşidervişleri.Bunlargidi-yorlar,zaviyelerkuruyorlar,toprağıişliyorlar,oradaneldeettikleriürünlerlegelengeçenyolcularımisafiredip,onlarınkarınlarınıdoyuruyorlar.İhtiyaçsahibiinsanları,fakirinsanlarıdoyuruyorlar.Vebuinsanla-
PROF. DR. YUSUF HALAÇOĞLUGAzİ ÜNİvERSİTESİ STRATEjİK
ARAşTıRMAlAR MERKEzİ BAşKANı
4000 yıllık gelenekdevam ediyor
1212
ZAMANA KARŞI danışman
![Page 13: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/13.jpg)
rınmezarlarıyapıldığızaman,aynışekildeyapılıyor.MeselabuşekildeSelânikyöresindeBayazıtBabavar,Makedonya’daHarabatiBabavar,Macaristan’daGülBabavar.Romanya’daiseSarıSaltukBabavar.Bun-lar,bütünbudervişler,oralaragönüllüolarakgidiyor-lar,gönüllerifethediyorlar,ondansonradaOsmanlıordusugittimi,kendisinesempatiduyanbirhalklakarşılaşıyor.Dolayısıylahiççatışmayagirmeden,Os-manlıyıbenimsiyor.
Böylebiryapımevcut.MeselaburadakiaşiretCeceliolduğunagöre,-şimdiÇiçilidiyorlarkendi-lerine-kiaşiretinasıladıCeceli’dir-.CecelilerAvşarboyundandır.AvşarlarOğuzların24boyundanbiridirvebunlarAnadolu’nun5400yerindevar.Kayseri’de,Sivas’ta,Adana’da,Maraş’ta,Konya’da,Tarsus’ta,Kırşehir’de,Diyarbakır’davar.YanideğişikyerlerdeCecelilervar.VehattaHalepTürkmenleriiçerisindevar.Buradakilerherhaldebunlardanbirindenkopupburayagelmişler.Fakatilginçolan,onlarbugünbu-radakilerinsahipolduğugeleneğiunutmuş.Buradahala,tam4000yılöncekigeleneklerdevamettiriliyor.
Türklerikikolaayrılır.BirisiOğuzgurubu.Döğer-ler,Avşarlar,Kayılarvs.24boyaayrılır.Oğuzboyuiçerisindehükümdarçıkaranvehükümdarolduklarıtakdirde,diğerboylartarafındandakabulgörenbazıboylarbulunmaktadır.Mesela,bunlardanbirisi,Av-şarlardır.Yanihükümdarçıkardıklarızamankabulgörür.
Türkiye’deTürklerinKıpçakgurubundançokyineTürklerinOğuzboylarıguruplarıvardır.TürkmenadıdaYörükadıda,manavadıda,farklısöyleyişlerdir.Hayırikisideaynı.Birisiyörüyendemek,yürümektengeliyor,Yörük,yörüyendemek,göçeryani.Türkmendeoturmuşanlamınageliyor.İkisideaynı.Birisiyürü-mektenvazgeçmiş.
Benbunlarındefterleriniinceledim.Yani1453İstanbul’unfethindenitibarenbaşlayan,1650’yekadargelenlervar.Buradakidağköylerimesela,muhte-melenorayada,Kayseritarafındangelmişlerdir.Bubölgelerdeki,idariyapılanmadaBigamerkezdir,Sancakmerkezidir.Yanibugünküvilayetmerkezigibidüşünün.Bütünburalarorayabağlıdır.OtarihteodaAnadolueyaletiiçerisindeyeralır.MerkezibiraraKütahya’dır.
HaliyleBigabölgesinegelenTürkmengurupla-rınıniçerisindeolmasılazım.AmaTürkmenlerilkbaştaHorasan’dangelmişlerdir,Osmanlıdanönce
gelmişlerdir.BubölgedeKaresioğullarıvardıozaman.Rumeli’yenakledilenguruplardanbazılarıbubölge-dengitmiştir.Muhacirolarakgeldiler.YaniBalkanlarkaybedilince,ozamanbutarafagöçettiler.Amabe-nimtahminim,buradaki,baştaKayseri-Maraş-Antepbölgesi.Yani,DulkadirliTürklerininbulunduğuyer.Adana.Oyörelerdengelmişolmasılazım,yadaSi-vas.Buüçyerdenbirindengelmiştir.
1848’ekadarnüfuskayıtlarıvardır.Odadedenü-fuskaydı,çünküOsmanlıdevletindeilknüfuskütüklerita1843’lerdensonraoldu.İlknüfussayımı1831’deya-pılmış.Bunüfussayımındasadeceerkeklersayılmıştır.Busebeplebugünküanlamdabirnüfuskaydıyoktur.Ondanöncekilersadeceaşiretyapılanmasışeklinde-dir.Veyahutda,köyyapılanmasıdır.Diyelimki,köyü-müzdesözgelimizeytinüretiliyor,zeytinyağıüretiliyor.İşteşukadartavuğunuz,şukadarkoyununuzbilmemneyinizvarise,bunlardefterekaydediliyor.Nekadarvergiverdiğinizkayıtlıdır.Yoksaaile-ailekayıtlıde-ğildir.Kayıtlıolanşöyledir:16.yyyani1500’lüyıllardababaadıilebirlikteailereisininismiyazılıdır.
Meselabizlakabımızısoyadıolarakaldık.Halaçlarderlerbize.BizHalaçoğludiyealdık.Yanieskilakabı-mızıaldık.Öncebizemeselasoyadıkanunuçıkıncadeğişiksoyadlarıvermişler.“Yıldır”demişlerbize.AmcamınbirineÖztaşdemişler.ÖtekiamcamaAtıcıdemişler.3kardeşinüçünündesoyadıfarklı.
Ozamanailelerbirbirindenkopuyor,biliyorsunuz.Sonrabizmahkemeyebaşvurduk.Halaçoğludiyesoyadımızıdeğiştirdik,eskilakabımızısoyadıolarakaldık.
BuradaKoşuburnuköyündenüfus,mübadeleson-rasındakilerdiramabuköydahaöncedir.Bubölgedekapalıbirtoplumhayatıyaşamışlarki,dışarıylapekfazlailişkileriolmamış.Âdetvegeleneklerinidevamettirmişler.Yaniheryerdeolmayanâdetvegelenek-leri.MeselabenzergelenekleridevamettirenCece-liler.OndansonraKazbelivar,Sinebelivar,ondansonraAlicekyurduvar.Alacalaryurduvar.OradakiSivasbölgesindekilerâdetvegelenekleriniuzunsüredevamettirmişlerdir.Muhtemeldirkiburadakiköyoradanyaylak-kışlakgöçerliğiyaparkenburayagel-miştir.BuralardadikkatedilirseÇepnilervardır.AyrıcaKayılarvs.guruplarvardır.Amaburadakiköyadetvegeleneklerinidevamettirmiş.Mezarlarını,2000-3000yılönceki,hatta4000yılöncesindekiTürkmezarlarıolanKurganşeklindeyapmışlar.
13
ZAMANA KARŞIdanışman
![Page 14: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/14.jpg)
Koşuburnu Köyü / Bayramiç / Çanakkale
14
![Page 15: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/15.jpg)
15
![Page 16: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/16.jpg)
BugünburadaAltaydağlarında,Tuva,Hakasya’da,Türklerineneskiyurtlarındagör-düğümüzbirkültürelanıtınörneğinerastlıyoruz.
BurasıTürkiye’ninenbatısında,Egedenizininkıyısındabiryerdebulunmaktadır.Doğudanbatıyakuşbakışıbaktığımızda,Türkdünyasınıanlamamızda,Türkkül-türününtemelkodlarınıçözmemizdeyardımcıolmak-tadır.
Altaydağlarındabelkibunundahazenginlerini,Şamanistöğelerlebezenmişanıtalanlarınıgörüyorduk.Amaonlarabenzerbirtürüneburadatesadüfettik.Budurumbize3-4binyıllıkTürkkültürününanakalıpha-lindedeğişmedendevamettiğinigöstermektedir.
BöylebiraçıdanbakıldığındaTürkkültürüdemekki,2kıtada,bazen3kıtadaçağlarboyuyaşamıştır.Bu-nunbirgöstergesidir.Bozulmadankorunmuşolmasıayrıcailgiçekicibirözelliktir.AslındabakıldığındaTürklerinyaşadığıyerlerdebutipadakyerleri,dede-lerin,erenyerlerininhattaatayerlerininbulunduğubilinmektedir.
Bunlarageneldeibadetyeridediyebiliriz.Özel-liklemüslümanolmadanönceTürklerinkullandığı,müslümanlıktansonradevamettirdikleribiradakyerivetörenalanısözkonusudur.Buralardadoğalolarakdahaçokdinseltörenlericraediliyordu.Tabiatruhla-rına,ataruhlarınasaygılarsunulup,hürmetgösterip,dilekdileniyorduki;budabizebiziminançdünyamızı,Türkkültüründedininkonumunugöstermesiaçısındanoldukçaönemlidir.
Belkide,BalkanlarıgezdiğimizdeKaradeniz’inku-zeyinde,Kafkaslar’da,OrtaAsya’nınheryerindedebununörnekleriylekarşılaşabiliyoruzki;budurumTürk
kültüründebirbütünlüğüispatlamaktadır.Buaçıdançokönemlidir.Korunmuşolmasındanayrıcasözetmekgerekmektedir.
Korunmuşolması,geleceknesillerebazışeyleriakta-racaktır.Buda,anakültürkalıbıdediğimizTürkkültürü-neaityereldeğerlerin,gelecekyıllardadayaşamasınısağlayacaktır.BöylebiraçıdanbakıldığındaTürkkültü-rününçokönemlibirayağınındabutipinançyerleriolduğunusöyleyebiliriz.
Türkler,senelerinbelirlizamanlarındabelirlinok-talaragiderek,ataruhlarına,göğe,tabiatkuvvetlerinekurbanlarsunarlar,oralardatörenleryaparlardı.
Buaçıdanbakıldığında,senenindoğalmevsimdönümüolmasıdaçokönemlidir.Çünküşuanyazınbaşlangıcındayız.Mevsimdönümüinsanhayatınıherzamanetkilemektedir.MeselaEskiTürkler,senenin5.ayındabazıkutsalsaydıklarımekanlaragiderler.Bu-ralardakurbanlarsunarlar,törenleryaparlardı.Hattabutörenlerin,devletadamlarıtarafındanyönetildiğinidebiliyoruz.
Birilkbaharda,birdesonbahardabüyüktörenyapılırdı.Butörenlerdedahaçok,ülkeninekonomik,sosyalkonularıgörüşülürdü.Buradameclislerinvarlığıdagündemegeliyordu.Toydenilenmeclislerdeherboydanbirtemsilcibulunup,devletintemelmeselelerigörüşülürerekkararabağlanırdı.Gerekirseülkeninmalvarlığı,yanieldeedilenürünlervebunlarındurumu,sosyalkonulartartışılırdı.Veinsanlararasındakibazıproblemler,böylealanlardaçözülürdü.BuaçıdanTürksosyalhayatındasadeceinançalanındadeğil,yaşambiçimibakımındandaçokönemliolduğunusöyleyebi-liriz.
PROF. DR. AHMET TAŞAĞILMİMAR SİNAN GÜzEl SANATlAR
ÜNİ. FEN-EDEBİYAT FAKÜlTESİTARİH BÖlÜM BAşKANı
çağlar boyu 3 kıtada
yaşayan kültür
16
ZAMANA KARŞI danışman
![Page 17: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/17.jpg)
KoşuburnuTahtacıTürkmenleri,içekapalıyapılarıylailkislamlaşmadönemininuzantısısayabileceği-
mizbirtakımadetveritüelleribugünekadardeğişmeksizinkoruyagelmişlerdir.İlkdönemmüslümanTürklerinmezar-larındabulunanBalbaltaşlarınınhalaKoşuburnuKöyü’nüneskimezarlıkların-darastlanılmasıbununencanlıörneği-dir.Zamaniçerisinde,müslümanlaşmışTürktopluluklarındaeskiTürkinancınavegeleneklerineaitbirçokdiniayinveritüel,islamimüesseselerindenetimvemüdahaleleriyleortadankalkmıştır.Ko-şuburnuKöyüveTahtacıTürkmenleri,coğrafiaçıdanbelliölçüdesoyutlanmışolarakdiniteşekkülvemerkezlerinetkisahasınındışındakaldığıiçin,büyükölçüdebukültürelmirasımuhafazaetmişlerdir.Kuvvetlemuhtemeldirki,HocaAhmetYesevi’nindergahındauygulananpratiklerinbazılarının,halacanlıbirşekildeyaşatıldığınıgörmekte-yiz.Bugünküşartlardaislamlaşmadanasırlarsonraatalarkültü,ağaçkültü,kayakültü,dağkültügibieskiTürkinançsisteminintemellerinioluşturanritüelvepratiklerKoşuburnuKöyü’ndehalavarlığınıcanlıbirşekildesürdür-mektedir.EskiTürkinançsistemineait,buayinveritüellerinizlerineveuzan-
tılarınaAnadolu’nunbaşkayerlerindedetesadüfedilebilir.Koşuburnu’ndabupratiklerin,kuşaklarboyusürenbirsos-yalleşmekalıbıylaherhangibirkültüreletkileşimevedönüşümeuğramaksızıngünümüzeaktarıldığınıgözlemliyoruz.Özellikle,Koşuburnuköylülerindeata-larabağlılıkvesaygıveonlarıanma,ölümühatırlamaveonunötesindeon-lardanmiraskalandeğerlerivekültürüyaşatmavesahipçıkmairadesivebilincineşahitolunmakta,bupratiklerbireğlenceolarakdeğil,öncekikuşak-lardandevraldıklarıkültürelmirasıko-rumaveyaşatmaamacıylagerçekleşti-rilmektedir.Bunlarınhalacanlıolarakyaşatılması,gereksosyolojikveantro-polojikaçıdangerekseTürkkültürtarihiaçısındanbüyükönemesahiptir.
Bupratikler,islamibirbiçimiçerisin-deislaminancıylabirterkibiyapılarakyaşatılmaktadır.EskiTürktoplulukla-rınınyaşamatarzındankaynaklananNevruzveHıdrellezgibi,mevsimlerindeğişiminedayalıbellidöngüsellikleriifadeedengünlerinbirtakımritüellerlekutlanmasısözkonusudur.Buuygu-lamalaraynızamandaeskiTürkhalkmüslümanlığınınoldukçailginçörnekle-rinioluşturmaktadır.
PROF. DR. MUSA TAŞDELENSAKARYA ÜNİ. FEN - EDB. FAK.
SOSYOlOjİ BÖl. ÖĞRETİM ÜYESİ
canlı tarih: koşuburnu köyü
17
ZAMANA KARŞIdanışman
![Page 18: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/18.jpg)
18
![Page 19: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/19.jpg)
19
![Page 20: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/20.jpg)
ŞuandaTahtacıinançlı,Ceceli(Çeçeli)Avşar’ıoy-mağındanolanKoşuburnu,köyündeyiz.BuköydeHunTürklerininbazıkültürizlerinigörüyoruz.
AyrıcabuköydebazıTürketnografyaeserlerininotantikhallerinigörmekmümkündür.
Bunlarından3tanesişuanda,karşımızdaduruyor.DünyadakiilkkilimörneklerikeçedenolupTürklerintarafındanyapılmıştır.
Koşuburnu’ndagördüğümüzüçkilimdenbirikeçe-denyapılmışolupveüzerindekidamgalarçokentere-sandır.Şudamgakoçboynuzudamgası,şukazayağı,birdiğeriiseTürkboylarındanbirinindamgası.BudamgalardanbazılarıaynızamandaOrhunalfabesin-dekiharflerdir.Karşımızdakikiliminyapılıştarihi1890-89’daolupüzerindekidamgalarotantiktir.
BukiliminortasındakidamgaTürkiye’de“pıtrak”olarakbilinir. AncakbudamgayıYakutistan’danbaş-layarakTürkdünyasınınhercoğrafyasındagörmekmümkündür.BilindiğigibipıtrakgenelolarakAkdenizbitkitürüolupYakutistan’dabulunmaz.DolayısıylaTürkiye’dekihalı-kilimlerdekisembolvedamgalarınisimlendirmeleritarihigerçeklerleönemliorandaörtüş-memektedir.Şukilimiseçoközelbirkilimdir.ÇünküKo-şuburnuköyündeyapılancemlerdebukilimkullanılırvecenazelerbukilimesarılır.
Bukilimüzerindekidamga,koçbaşınınbirbaşkatarzıolupTürkdünyasındaençokkullanılanbirdam-gadır.Ancakçokenteresandır.Türkiye’dekibazıçalış-malardabudamganınelibelindeolduğusöylenirveAnadolu’dakianatanrıçadan(Kibele)kaynaklandığıifadeedilir.Oysabudamganınanatanrıçaylabirala-kasıyoktur,özbeözTürkdamgasıolupYakutistan’dan
başlayarakbütünTürkdünyasıcoğrafyasındakarşımı-zaçıkar.
Şuortadakidamgaisegüneşkültüdür.Güneşisem-bolizeedenbirTürkdamgasıdır.Şuradakideaynısıdır.Diğerleriisekoçbaşıdamgasınınçeşitliörnekleridir.Orta Asya’dan Düzeğrek’e Balbal Mezar Taşı ve Damgalar
ŞuandaBayramiç’inDüzeğrekbölgesininmezarlı-ğındayız.BumezarlıkaynızamandaKoşuburnuhalkı-nınöncedenkullandığıtarihimezarlıktır.Düzeğrekme-zarlığınınçokilginçbirözelliği,bubölgeninenyüksekyerindeolmasıdır.
Birkültürütanımakiçinokültürünenbelirginözel-liğiolandoğum,evlilikveölümileilgiligeleneklerinebakmakgerekir.Çünkübunlarbirkültürünenotantiközelliğiniyansıtırlar.
Türkiye’deçoksahaçalışmasıyaptımbenancakilkdefaböylebirmezarlıklakarşılaştımveşuandaçokhe-yecanlıyım,çokduygulandım,adetagözlerimdoluyorbugördüğümmanzarakarşısında.ÇünküburadaTürkkültürününenbelirginözelliğiolanmezarlardanbalbaltipimezartaşlarınıgörüyoruz.
Bugördüğümüzbalbal1931tarihliolupçokeskiolmamaklaberaber,ilkimşartlarındandolayıçokyıp-ranmıştır.Bunarağmenbalbaldakiyüz,ağız,burunvegözlerçokbelirginolarakgörülüyor.
BilindiğigibibalbalmezartaşlarıTürkmezarkültü-rüyleilgiliolup,ilkörnekleriniAltaylarda,Abakan’da,Tuva’daveMoğolistan’dagörüyoruz.Türkiye’deiseilkörneğiniM.Ö.1500-1200tarihliolarakHakkârimerke-zinde,sonörneğiniiseTunceli/Pertek’te1963tarihliola-rakgörüyoruz.
DolayısıylaTürklerOrtaAsya’danAnadolu’yagelir-
Mustafa AKSOYMARMARA NÜİ. ATATÜRK
EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ
Hunlardan Günümüze Türk
Kültürünün Yaşandığı Köy:
Koşuburnu
20
ZAMANA KARŞI danışman
![Page 21: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/21.jpg)
kenkültürlerininenbelirginözelliğiolanmezarüslubu-nudaTürkiye’yegetirmiştir.
Birbaşkaaçıdanmezarlarınşöylebirözelliğivar:Yazılıbelgelereduygular,bazıideolojilerkarışabilir.Ancakmezarlıkkültürününözelbiryapısıvardır.ÇünkümezarlıkkültürüsosyalDNA’larınyansıtıldığıenbelir-gin,ensaftarihkaynaklarıdır.
Dolayısıylabenmezartaşlarıvedamgalarıtarihinaltınsayfalarıolarakdeğerlendiriyorum.
Düzeğrekmezarlığındaayrıcaokveok-yaydamgasıhemdeyaydamgasıvar.BudamgalarTürkiye’deheryerdegörüldüğügibiTahtacılarbunlara“Kazayağı”derler.Ayrıcabudamgalarıhalıvekilimlerdegörüyo-ruz.
DiğertaraftanbudamgalarınaynısınıTürkdünya-sınınhertarafındayaniYakutistan’danOrtaAsya’yaveBalkanlar’akadarbütünTürkkültürcoğrafyasındagörmekmümkündür.
Düzgün Dede’de HıdırellezKoşuburnu’ndabugünHıdırellez’in3.günündeyiz.
Dünmezarlıktaydık,bugün“Düzgündede”deyiz.Dünvebugünolağanüstübirkültürşokuylakarşıkarşıyayız.AdetaTürktarihininderinliklerinegidipgerigeliyoruz.
AlevilikveSünnilikhakkındaTürkiye’ninçokye-rindearaştırmalaryaptım,hiçbirbölgede,hiçbiryerdeböylebirHıdırellezkutlamasıylakarşılaşmadım.Bura-dakiHıdırellezkutlaması;adetaeskiTürklerinbaharbayramınınbiryansımasıolarakkarşımızaçıkıyor.
Kültürunsurlarınınbuşekildedevametmesini,birbakımabiyolojikDNA’largibi,sosyalDNA’larındavarolduğunukabulederek,kültüreldevamlılığıifadeetmekiçin“sosyalgenetik”kavramınıkullanıyorum.
Buradabenietkileyen,olağanüstübirbaşkako-nuysa,kapalıbirhayatveyahayattarzıtercihedenKoşuburnuhalkınınbizekarşıolansıcakilgilerivesa-mimiyetleriydi.Türkiye’debirçokköydegöremediğimilgiyiburadayaniKoşuburnu’ndagördümvearaştırmaekibimizleberaberoduygularıyaşadık.
BilindiğigibiTürkiye’ninçeşitlibölgelerindeHıdırel-lezkutlanıyor.AncakKoşuburnu’ndakiçokdahafarklıbirHıdırellezkutlaması.Sankiburadabirdüğün,biribadetvardı.Benimiçinbirbaşkaönemlikonuise,butörenlerinbağlıolduğumAvşarboyununbiroymağıtarafındanyapılıyorolmasıydı.Veburadaadetakendikimliğimibuldum,akrabalarımıgördüm.Onlarlatanış-tım.
BilindiğigibiAvşarlar,Ardahan’danbaşlayarakDo-ğuveGüneydoğuAnadolu,İçAnadolu,AkdenizveEgebölgesindekibirçokyerleşimalanlarındayaşamaktadır-lar.Bunlarınbirkısmıkullandıklarıdildendolayıkendi-leriniKurmac(Kürt),ZazaveTürkolarakifadeederler.Ancakbunlaraynıköktengelmişaynıkökündallarıdır.
TahtacılargeneldeAleviler,TürkkimliğininveTürk-lerinİslamanlayışınınönemlitemsilcileriolmalarınarağmen,maalesefuzunbirzamandanberi,karşılıklıba-zıönyargılarınetkisiyletavırveinancımızıbelirleyen,birsosyalbaskıylakarşıkarşıyakalmışlardır.Bundanötürüdetahtacılarkendileriniyeterinceifadeedeme-
mişlerdir.Çağımızdaçoksayıdaortakkültürkodlarınasahip
olaninsanlarınbazıfarklılıklardandolayıaralarındasosyalmesafeninoluşmasısondereceüzücü.
ÇünküinançbireyseldirveinananileAllaharasın-daolanbirşeydir.Bunundışındainsanlarıyargılamak,insanlaradüşmez.DiğeryandanzatenTahtacılarara-sındabirhataişleyenolduğundaonuncezasıveriliyor.YaniTahtacılararasındadoğalbirhukukişliyor.Bumekanizmaileonlarkendiiçlerindesuçlularıayıklıyor.Mesela“düşkün”olanbirinsan‘Cem’ekatılamaz,top-lumdandışlanır.Yanibusosyalyaptırımbugünekadarhâlâişleviniyapmışveyapmaktadır.Aslındabuku-rumvasıtasıylaresmimahkemelerindosyalarıönemliölçüdeazalmaktadır.Ancaksonzamanlardakısmenresmimahkemelereintikaledensorunlardagörülmeyebaşlanmıştır.Keşkemahkemelereintikaledilmeden,bukültürelkurumdevamettirilereksorunlarçözülse.Türkhukuksisteminebüyükkatkıyapılmışolunur.
KazakistanileKırgızistan’daTürkiye’dekiAlevigruplardaolduğugibisosyalkontrolgörevleriaksa-kallılardenilenihtiyarlarmeclisitarafındanyerinegetirildiğini1996–1997ve1999–2001yıllarındagörevliolarakbulunduğumuzbuülkelerdeyaptığımızsahaaraştırmalarındanbiliyoruz.Buülkelerdesorunlarönceaksakallılaragelir,eğeronlarçözümbulamazsasorunresmimahkemelereintikaleder.Aksakallılarınçözümbulamadıklarısorun,2001yılınakadarçokenderol-muştur.Böyleceresmihukukaaksakallılarınçokbüyükkatkılarıolmuştur.
Türkiye’dedeAlevilerinaynıkatkıyıyaptıklarınısöy-lemekmümkündür.Türkiye’dekihukukakatkılarındandolayı,Türkiye’dekisosyalbilimcilerin,hukukçuların,si-yasetçilerinAlevilereteşekküretmesigerekir.Gelenek-selTürkkültürkodlarınınenbelirginörnekleriniAleviinançlıcemaatlerdegörüyoruz.
Yukarıdadaifadeettiğimizgibibalballarınilkkay-nağı,AltaylarileMoğolistancoğrafyasıdır.Aynıbalbal-larıiseTürkiye’deHakkâri’de,Erzincan’da,Tunceli’degörüyoruz.Türkiye’ninenbatısındakibalbalörneğiiseDüzeğrek’tekarşımızaçıkıyor.AyrıcaUkrayna,MoldovaveRomanya’dadaçoksayıdabalbalolduğunuyaptı-ğımızsahaaraştırmalarındanbiliyoruz.Diğeryandanbalbalların,BosnaveMacaristangibiTürkkültürcoğ-rafyasındadabulunacağınainanıyorum.
Bugünekadarmodernizmvediğernedenlerdenötürü,koparılmışTürkkültürhalkalarındanağırlıklıolaraketnografyaunsurlarınıbirleştirmeyeçalışıyorum.İnşallahbuhalkalarönemliölçüdetamamlanırdabiz-lerkültürkodlarımızıtanıyarak,yarınlaradahagüzelbakarız.
Sonuçolarak,birkültürsosyoloğu,birazdaantropo-loğuolarak,buaraştırmadagörevyapmaktansondere-cemutluoldum.AyrıcaakrabalarımlayaniKoşuburnuhalkıylatanışmamavesileolanvearaştırmaekibindeolmamısağlayan,“ZamanaKarşı”belgeselininyapımcıveyönetmeniSayınServetSomuncuoğlu’nateşekkürle-rimisunarım.
21
ZAMANA KARŞIdanışman
![Page 22: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/22.jpg)
Birkaçgündürburadayızvebusüreiçerisinde,Türkmenkardeşleri-mizleadetakültürşenliğiyaşıyoruz.Bukültürübirbütünolarakin-celediğimizdeasırlık,ulubirçınargibiderinevesağasolaköksaldı-
ğınıgörüyoruz.Türkmenlerlebenimgeçmişim,40yılöncesinedayanıyor.40yılöncesi,hatıramdakalanlarise,şimditörenselolarakgiymişol-
duklarıelbiselerinigünlükhayattadagiydikleriydi.Kadınlarbaşlıktakarveobaşlığınçevresindemadeniparalarolurdu.Erkeklerdebaşlarındasarık,kalınvepaçalarıdüğmelipantolon,genellikleyakasızgömlekveayaklardaçarık,kullanırlardı.
Bıyıklarbirazdahakeskin.Hattapaladenebilecekşekildeydi.Çalış-kan,sevilenbirtoplumdu.Çevredekiyörükköyleriylesondereceuyumluilişkilerivardı.Amadinitörenvegelenekleriniyörükköylerindengizlerler,kızalıpvermezlerdi.Ozamanlarbubireksiklikmiyoksagereklilikmiydibilemiyorumamabuyüzdenkendilerineküçümseyiciyakıştırmalaryapı-lırdı.Şimdigerçektörenveadetlerinigördükçehemyakıştırmalardanuta-nıyor,hemdekapalıtoplumkalmanınistismaraaçıkolduğunugörüyoruz.
Şimdibuaçılımıyaptıklarıiçin,gerçekten,kendilerineçokteşekkürediyorum.Atalarınınkültürünenekadarbağlıolduklarınıövünerekvesaygıylagördük.Hattakendikaybettiklerimizidüşündükçebirazdapiş-manlıkduyduk.40yılöncesindenbugünebugiysilerdışındafazlabirşeydeğişmemiş.İnşallahbir40yılsonrasındadafazlabirşeydeğiştirmeden,götürmelerinitemenniediyorum.
ÖĞR.GÖR. HASAN ÇAKICIÇANAKKAlE 18 MART ÜNİ.
çocukluk günlerimi
yaşadım
22
ZAMANA KARŞI danışman
![Page 23: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/23.jpg)
Önceliklehıdrellezdönemindeburayageldiğimi-zisöyleyeyim.İlkolarak,hıdrellezin,bütüneskitoplumlardadagörülen,mevsimdönüşümleri-
nin,bereketlebağlantılıolarakkutsandığı,kutlandığı;ataruhlarıylaiçiçe,hayatınbütünlüğününvurgulan-dığıtörenlerolduğunubelirtelim.
Hıdırellezdeaslında6Mayısitibariyleyazmevsimi-ninbaşlangıcıdır.Yazmevsimi186günsürüyor.8Kası-makadar.Ondansonrada179günkışmevsimidevamediyor.
Hıdırellez burada hayati öneme sahip. Bereketinarttırılmasıçokönemli.Hemhayvanlarınartmasıanla-mındahemdetopraktaneldeedilenürünleranlamın-da.Pekibuyapı,hıdrellezintörenselyapısı,nasılkarşı-mızaçıktı?Hıdrellezin1.günü,hazırlıklaryapıldı,yiye-cekmaddelerihazırlandı.2.günsabahleyin,erkenden,gündoğmadanmezarlıkziyaretleri,mezarlıktayapılandualarla,oğlakkesilmesiveyiyeceklerinpaylaşılmasıçerçevesinde,hıdrellezdevametti.
Buanlamdahıdrellez,ataruhlarıilehayattakilerin,yaniyaşamileölümünbiraradalığınınvurgulandığı,bu çerçevede ata ruhlarının yardımlarının, dualarlaistendiğibirtörenselyapı.Şimdiburada,hepimizindebildiğigibiOrtaAsya’dakitoy,şölengeleneğiyledeçokbüyükbirbağlantıvar.Amaislamibiretkidekültürelyapınınçokönemlibirparçasınıoluşturuyor.GerekHz.Ali’ylegerekNuhpeygamberleilgiliefsanelerbunuta-mamlayıcıbirunsur.Eğerbunaideolojikbiryapıdene-bilirise,hernekadarhalkinanışlarında,efsanelerde,
bunusöylemekzorolsada,buişintemel,zihinselkanıt-larınıoluşturuyor.
3.gündekutlamalarziyaretyerindeyapıldı.2.gün-deise,ailemezarlarınınolduğuyerde,ocaklarkurulupyapılmıştı.Budaçokdikkatçekecekbirözellik.Atakül-tü,ocakkültü,ateşkültü,ağaçkültü,hepsibirarada,dinibirmahiyetkazanmışburada.
Semahlardasöylenennefesler,buradabirduamet-niolarakkarşımızaçıkıyor.Türkçeyapılandualarbun-lar.3.günegeldiğimizde,şuanburadabulunduğumuzDüzdedemekanındayinesabahleyinoğlak,kuzukesil-di.Yine,yemeklerpaylaşıldı,yinesülale,ailebireyleribirocakçevresindetoplandı.Butöreninartıksonaşa-malarınageliyoruz.Birazdanyinedinibirvecdiçindesemahyapılacak. 2.günmezardagençkuşak semahyapmıştı,bugündeortaveyaşlıkuşakbunugerçekleş-tirecek.Büyükbirciddiyetle,birduamantığıiçerisinde.
Bundan sonra ne olacak?Çalışılacak, iş ortamınageçilecek. Daha çok domates üreticiliği son dönem-deburadaekonomik faaliyetinmerkezini oluşturuyor.Bundan sonrabu insanlarınburadabulmamızmüm-kündeğil.
Üzerindedurulmasıgerekenbirkonudaşu:Buradabirotokontrolsisteminikurmuşolantoplumunbirlikveberaberlik içindeki yaşayışını gördük. Kutlamalarını,dinitörenini,ayininidegördük…
Hernekadar,dışarıdanbuTahtacıAlevitopluluğu-nu ötekileştirmek için, bu törenlerde eğleniyorlar gibişeylersöylensede,alakasınınolmadığınıbizzatbura-dagördük.Bubirdinitören.Hıdrellezinberekettören-leriylealakasıvar.Ayrıcatabiatın,insanın,hayatlaölü-münbiraradakutsandığıbirtören.
Bunun dışında bu törenlerin eğitim işlevinin üze-rindededurmamızgerekiyor.Yaşlıkuşak,gençkuşağıburadaeğitiyor.Toplumiçindenasıldavranılmasıge-rektiğini, temel toplumsal kuralları öğretiyor. Buradayaşayarak eğitim işlevi gerçekleştiriliyor. Hıdırellezlebağlantılı olarak üzerinde durmam gereken noktalarbunlar. Dışarıdan gelen şahıslar, gerek tarihçi, gereksosyolog,halkbilimciolarakbizlere, çokmisafirperverdavranıldı.Buradakisamimiyet,kültürelöz,benceTürkkültürününanadamarınıoluşturmaktadır.
Bunundışındaeğlenceunsuruolarak,çocukların,gençlerin kendiaralarında sorduklarıbilmeceleri tes-pit ettik. Tabiatın içinde yaşayan insanların, gündelikhayatlarındayeri geldiğinde kullandıkları unsurların,metaforlarladilegetirildiğibilmeceleriburadagördük.
Masallar,bakıyorsun insan, tabiatbağlantısını elealıyor. İnsanı, kökenini insanınne olması gerektiğiyleilgilitemelbilgileri,birmisalvermeçerçevesindegençkuşaklara,çocuklaraaktarıyor.Budayinebirlikvebe-raberliğinoluşmasındaçokönemlibirişlevüstleniyor.
Bir de tabiî ki musahiblik, sağdıçlık kurumundanbahsetmemizgerekiyor.Budayine toplumsalanlam-daotokontrolü,denetlemeyisağlayanenönemliunsur.Oyüzdenbozulmadanyüzyıllarboyuncabukültürbugünegelebilmiş.Budamutlakavurgulanmasıgerekenunsurlardanbirisi.
DOÇ. DR. MUHARREM KAYAMİMAR SİNAN ÜNİ. FEN - EDEBİYAT
FAKÜlTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ
yaşam ile ölümarasında hıdırellez
23
ZAMANA KARŞIdanışman
![Page 24: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/24.jpg)
Onlar çok uzak zamanların günümüze kadar gelmiş yolcuları. Binlerce yıllık kültür ve geleneği sakladılar ve günümüze taşıdılar. Kazdağı Koşuburnu Köyü Tahtacı Türkmenleri zamana meydan okuyarak tarihi duruşlarını yaşattılar...
24
![Page 25: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/25.jpg)
25
![Page 26: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/26.jpg)
26
![Page 27: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/27.jpg)
27
![Page 28: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/28.jpg)
28
![Page 29: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/29.jpg)
29
![Page 30: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/30.jpg)
Koşuburnu Köyü’nde Hıdırellez Hazırlıkları
30
![Page 31: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/31.jpg)
31
![Page 32: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/32.jpg)
32
![Page 33: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/33.jpg)
Çekim çalışmalarından...
33
![Page 34: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/34.jpg)
Mezar taşlarından bazıları...
34
![Page 35: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/35.jpg)
35
![Page 36: KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu içinde ikin-ci belgeselini de ortaya koyma başarısını göstermiştir. Kendisini](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071502/61223e47bb3b711032037467/html5/thumbnails/36.jpg)
36Zamana Karşı Tanıtım Dergisi Dekon İnşaat - Cevdet Erdem’in Desteği ile Hazırlanmıştır.
Kazdağı Koşuburnu Tahtacı Türkmenlerinin “zamana meydan okuyan” kültürel ve tarihi duruşlarının belgeseli 10-17-24
Mart 2011
Saat: 21:00
ÜÇ BÖLÜM