HET CONVENANT ZUID WERKT SAMEN AAN EEN VERBETERDE DOORSTROOM MBO-HBO

KEUZEDEEL DOORSTROOM HBO

2

INHOUD1. INLEIDING

2. DE NIEUWE OPBOUW VAN DE KWALIFICATIESTRUCTUUR:

BASIS-, PROFIEL- EN KEUZEDELEN

3. FORMAT GENERIEK DEEL

4. WERKPROCES 1: ORIËNTATIE OP HBO-OPLEIDINGEN EN BEROEPEN

5. WERKPROCES 2: ZOEKEN, SELECTEREN EN ANALYSEREN VAN INFORMATIE

VOOR EEN STUDIEOPDRACHT

6. WERKPROCES 3: SAMENWERKEN IN PROJECTGROEPEN

7. WERKPROCES 4: REFLECTEREN OP GEDRAG EN RESULTATEN

8. PROJECTGROEP

4

7

9

11

12

14

16

19

3

De nieuwe kwalificatiestructuur van het mbo biedt mogelijk-heden om de doorstroom naar het hbo te verbeteren. Deze brochure gaat over het door het convenant Zuid ontwikkelde keuzedeel doorstroom mbo – hbo. Door samen te werken aan een generiek doorstroomkeuzedeel ontstaat een eenduidig format, voor zowel de opleidingen als de studiekiezers. Uiteindelijk leidt dit ertoe dat deelnemers een bewuste studiekeuze kunnen maken.

Vanuit die gedachte werken roc’s, aoc’s, vakscholen en hogescho-len in de regio Zuid samen aan een generiek keuzedeel Voorbe-reiding hbo. Het format van het keuzedeel is sectoronafhankelijk. Het is aan de betrokken mbo-instellingen en hogescholen om de inhoud van het keuzedeel te bepalen en afspraken te maken over het aanbieden van aanvullende vakken en activiteiten.

Ter bestendiging van het programma stellen de partijen een samenwerkingsconvenant op. Dit betreft zowel het faciliteren als het ontwikkelen en financieren van het keuzedeel. Hiervoor gebruiken we 2015-2016 om te ontwikkelen met als implementatiedatum studiejaar 2016-2017. Op basis van dit convenant gaat een regionale werkgroep met drie kerntaken aan de slag:1. Ontwikkeling van het generieke keuzedeel doorstroom

mbo-hbo.2. Inrichting van domein- of sectorspecifieke invulling. Eventueel

aanvullend op programma’s van mbo- en hbo-instellingen.3. Het inrichten en verantwoorden van de examinering van het

keuzedeel. 1. INLEIDING

4

INVOERING VAN KEUZEDELEN IN DE KWALIFICATIES VOOR MBO-OPLEIDINGEN NIVEAU 4Vergroting van de doelmatigheid is een belangrijke drijfveer voor de herziening van de kwalificatiestructuur. Deze behoefte leeft bij het mbo en het bedrijfsleven. Daarnaast wil men sneller en beter kunnen inspelen op de arbeidsmarkt en regionale ontwikkelingen.In de huidige kwalificatiestructuur zijn er te veel kwalificaties met te weinig samenhang. En de huidige vrije ruimte biedt onvoldoende kwaliteit, met te weinig inhoudelijke uitdaging voor de student. Daarbij komt dat er te veel kwalificatiedossiers bestaan, die bovendien onvoldoende transparant of onderscheidend zijn. Hierdoor is het voor onderwijsinstellingen niet altijd eenvoudig om goed onderwijs te programmeren, in te richten en te examineren.

De invoering van de herziening kwalificatiestructuur mbo, met ingang van 1 augustus 2016, leidt tot de toevoeging van keuzedelen aan de diplomaeisen. Dat betekent dat mbo-studenten een vrije keuze hebben in één of meerdere verdiepende, verbredende en/of doorstroomgerichte keuzedelen. Daarmee kan een mbo-student/aankomend hbo-stu-dent inspelen op zijn loopbaanperspectief. Sommige mbo-studenten zullen na het behalen van hun mbo-diploma gaan werken. Andere stromen mogelijk door naar een studie op een hoger niveau. Voor die laatste groep is er de mogelijkheid om te kiezen voor het door-stroomgerichte keuzedeel ‘Voorbereiding hbo’.

Samen met de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden, inclusief Nederlands 3F, Rekenen 3F en Engels B1, vormt het keuzedeel Voorbereiding hbo een betere basis voor de mbo-student die een hbo-studie wil gaan volgen.

Uiteindelijk zal het effect van dit keuzedeel zich uiten in een hogere mbo-studenten-tevredenheid en betere studieresultaten mbo en hbo. Het voordeel voor het mbo is dat er een effectief keuzeproces ontstaat voor de student, binnen het traject Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). De mbo-student is goed voorbereid op een vervolg binnen het hbo en het maken van de juiste studiekeuze.De voordelen voor het hbo zijn: minder uitval, minder switchers, hoger propedeuse-rende-ment en hoger diploma-rendement. En wellicht verkorting van de gemiddelde studieduur.

5

WAT IS EEN GENERIEK KEUZEDEEL?Met dit keuzedeel scheppen mbo en hbo samen de voorwaarden voor een goede voor-bereiding van de mbo-student op een hbo-opleiding. Het doel van dit keuzedeel is dat de mbo-student:• een gestructureerd keuzeproces doorloopt om te komen tot een gefundeerde en

gemotiveerde keuze• ervaart hoe het is om te studeren in het hbo door met andere mbo-studenten samen

te werken in een projectgroep aan een hbo-casus• reflecteert op zijn capaciteiten, motieven en loopbaanoriëntatie• een portfolio samenstelt, waarin de student het doorlopen proces verantwoordt

De essentie van het keuzedeel is competentie-ontwikkeling van de toekomstige hbo- student. En niet het wegwerken van deficiënties. Daar zijn andere mogelijkheden en (aanvullende) keuzedelen voor.

VOOR WIE IS DEZE BROCHURE BEDOELD?

Deze brochure is voor iedereen die betrokken is bij zowel de bestaande doorstroomprogramma’s als de ontwikkeling van nieuwe doorstroomkeuze-delen. Deze brochure legt de basis voor de ontwik-keling van doorstroomkeuzedelen in de regio.

6

De kwalificatiedossiers zijn op basis van het nieuwe model geactualiseerd en geratio-naliseerd. De nieuwe opbouw maakt de samenhang binnen kwalificatiedossiers duidelijker. Dezelfde bouwstenen krijgen een betere, eenduidige naamgeving en zijn logischer gegroepeerd.

In de herziene kwalificatiestructuur is sprake van 3 delen: basis-, profiel- en keuzedelen. Een kwalificatiedossier bestaat uit één gemeenschappelijk basisdeel en één of meer profieldelen.

BASISDEELDe basis van het kwalificatiedossier bestaat uit een beroepsspecifiek en een generiek deel. Het beroepsspecifieke deel van de basis beschrijft de kerntaken, vakkennis, vaardigheden en houdingsaspecten van een beginnende beroepsbeoefenaar in het betreffende werk-veld. Het generieke deel bestaat uit de generieke kwalificatie-eisen Nederlandse taal, rekenen, loopbaan en burgerschap en (voor mbo niveau 4) Engels.

2. DE NIEUWE OPBOUW VAN DE KWALIFICATIE-STRUCTUUR: BASIS-, PROFIEL- EN KEUZEDELEN

7

Keuzedelen zijn een verplicht onderdeel van de opleiding. Het resultaat van het examen van een keuzedeel heeft voorals nog geen invloed op de diplomering van de student. Wel is het hebben van een examenresultaat voor voldoende keuzedelen een vereiste voor diplomering. Een keuzedeel dat met goed resultaat is behaald, wordt op het diploma vermeld. Het streven is om vanaf het schooljaar 2018-2019 keuzedelen wel onderdeel te maken van de slaag-zakregeling.

PLAATS IN HET CURRICULUM VAN HET DOORSTROOMKEUZEDEEL1. Het doorstroomkeuzedeel is onderdeel van de opleiding.

Met de kerntaken van een kwalificatie vormt het de elementen voor een diploma.

2. Het is geïntegreerd in het (voor)laatste jaar van de mbo-opleiding. Een groep geselecteerde mbo’ers werkt bijvoorbeeld aan een project waarbij alle vaardigheden en competenties aan bod komen.

PROFIELDEELHet profieldeel geeft vorm aan de specifieke onderdelen van een kwalificatie die niet gelden voor alle kwalificaties in het kwalifica-tiedossier. Een deel daarvan klinkt door in de aanvullende eisen per profiel, beschreven in het basisdeel van het kwalificatiedossier. Het profiel bestaat uit beroepsgerichte taken. De naam van het profiel staat op het diploma.

NIEUW: DE KEUZEDELENKeuzedelen zijn een verrijking van de kwalificatie. Onderwijsinstel-lingen dragen samen met bedrijven of hbo-instellingen voorstellen aan voor keuzedelen. Het keuzedeel is geen formele instroomeis voor het hbo. Doel is mbo’ers beter voor te bereiden op hun mo-gelijke overgang naar het hbo en hen daar succesvol te laten zijn. Grootste redenen van uitval zijn immers een verkeerde studiekeuze en het ontbreken van hbo-vaardigheden. Het keuzedeel is gericht op het keuzeproces en studievaardigheden- en houding, gekop-peld aan het domein waarin de student zijn opleiding wil volgen.

Keuzedelen kunnen een bijdrage leveren aan:• flexibiliteit: keuzedelen zijn apart van de kwalificatiedossiers

beschreven en daardoor snel en flexibel te ontwikkelen en vast te stellen

• innovatie: keuzedelen bieden de mogelijkheid om beter in te spelen op actualiteiten en innovatie in het beroepenveld

• regionale kleuring: keuzedelen bieden de mogelijkheid om in te spelen op regionale behoeften in het beroepenveld

• meer maatwerk voor studenten: studenten kiezen binnen de opleiding voor een verbreding of verdieping die aansluit bij hun interesse en hun toekomstige werkgebied. Hierdoor maken afstudeerders meer kans op een baan die past bij hun opgeda-ne kennis en kunde. Of ze selecteren een keuzedeel dat voorsorteert op de doorstroom naar een hbo-opleiding

• profilering onderwijsinstellingen: instellingen profileren zich met de keuzedelen in hun onderwijsaanbod

8

3. FORMAT GENERIEK DEEL

In de voorbereiding op het hbo laat de student zien dat hij ook complexere opdrachten aankan. Hij bewijst dat zijn praktische en theoretische kennis is toegenomen en hij is in staat om creatieve oplossingen te vinden voor concrete en abstracte pro-blemen. Op al deze vlakken wordt gaandeweg het traject een groei verondersteld. De studieactiviteiten kunnen hieraan bij-dragen. Met name als deze een meer onvoorspelbaar karakter krijgen en de student extra uitdagen op het gebied van plan-matig werken, flexibiliteit en creativiteit.

VERANTWOORDELIJKHEID EN ZELFSTANDIGHEIDDe beginnend beroepsbeoefenaar draagt verantwoordelijkheid voor de resultaten van eigen activiteiten, werk en studie. Hij bereidt zich goed voor op de eisen die aan een beginnend hbo-student worden gesteld.

VAKKENNIS EN VAARDIGHEDENDe beginnend beroepsbeoefenaar:• bezit kennis van voor het hbo relevante evaluatietechnieken,

passend bij de context/sector• bezit kennis van in het hbo gehanteerde analyse- en onder-

zoeksmethoden, passend bij de context/sector• bezit brede kennis van vakterminologie, passend bij de context/

sector• bezit kennis van in het hbo gehanteerde presentatietechnieken,

passend bij de context/sector• bezit kennis van op hbo-niveau relevante methoden, technie-

ken, materialen, diensten en producten, passend bij de context/sector

• kan de diverse kennisgebieden, werkwijzen en procedures binnen het vakgebied integreren

• kan voor de sector relevante informatie mondeling en schrifte-lijk verwerken

• kan voor de sector relevante rekenvaardigheden toepassen

9

Format generieke deel:

1. Oriëntatie op hbo-opleidingen en beroepen.

2. Zoeken, selecteren en analyseren van informatie voor een studieopdracht

MBO HBO

Nadruk op praktijk Meer theorie, het waarom

Studiestof in kleine stukken Studiestof in hoger tempo

Korte toetsen, het weten Lange toetsen, aantonen dat je het begrijpt

Projecten doen Projecten analyseren

Stages met begeleiding Stages met verantwoordelijkheid/zelfstandig

Begeleiding, hulp bij het plannen Begeleiding, maar eigen initiatief

3. Samenwerken in projectgroepen.

4. Reflecteren op gedrag en resultaten.

5. Sectorinvulling.

De omvang van het keuzedeel is 240 SBU’s. Deze tijd is onder te verdelen in Begeleide Onderwijs Tijd (BOT), beroepspraktijkvorming (BPV) en zelfstudie. Het keuzedeel mag geen toelatingseis voor het hbo zijn. Ook aankomende hbo-studenten die dit keuzedeel niet hebben gedaan zijn toelaatbaar. Het keuzedeel bestaat uit 1 kerntaak, die is opgebouwd uit 4 werkprocessen en wordt afgesloten met een examen. Bij de examinering beoordeelt men het portfolio dat de mbo-student heeft samengesteld rondom de 4 werkprocessen. Het resultaat van het keuzedeel Voorbereiding hbo staat vermeld op zowel het diploma als de cijferlijst, mits het resultaat voldoende of goed is. Is het resultaat onvoldoende, dan volgt alleen een vermelding op de cijferlijst.

10

Tijdens zijn opleiding komt de mbo-student tot de conclusie dat hij een hbo-vervolgopleiding wil doen. Hij baseert zich daarbij mede op zijn ervaringen binnen LOB. De mbo-student kiest voor het keuzedeel Voorbereiding hbo, omdat dat traject verder bijdraagt aan het binnen LOB geschetste perspectief.

Het is belangrijk dat de mbo-student goed zicht heeft op zijn kwali teiten en competenties.

Competenties op het gebied van:• capaciteitenreflectie• motievenreflectie • loopbaanexploratie• loopbaansturing• netwerken

Samengevat: wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik, wat moet ik daarvoor doen en wie kan me daarbij helpen?

Instrumenten die daarvoor geschikt zijn:• kies actief als nulmeting aan het begin van werkproces 1• oriëntatieactiviteiten met betrekking tot de opleiding • Onderwijsbeurs, bezoek open dagen, met de nadruk op het zelf

ervaren, onder andere door meeloopdagen• oriëntatie:o oriënteren op beroepo oriënteren op de opleidingo nadruk op zelf ervareno beroepenveldo samenwerking mbo-hboo oriëntatieactiviteiten met betrekking tot het beroepenveld

• 360 gradenfeedback.

4. WERKPROCES 1: ORIËNTATIE OP HBO-OPLEIDINGEN EN BEROEPEN

11

Dit werkproces vindt grotendeels in het mbo plaats. De mbo-stu-dent onderneemt diverse activiteiten onder begeleiding van de mentor op het mbo. Hij bouwt bewijslast op door middel van een portfolio, waarin een verantwoording van de activiteiten is opge-nomen.

Resultaat- Op basis van de oriëntatie kan de beginnend beroepsbeoefe-

naar een gefundeerde keuze maken voor een mogelijke ver-volgstap in zijn (school)loopbaan.

Gedrag- De student toont interesse in het hbo-beroepenveld en hbo-

opleidingen en zet zich in om informatie te verzamelen. - De student maakt een duidelijke beslissing over een mogelijke

vervolgstap in zijn (school)loopbaan. Hij toont vertrouwen in, en neemt verantwoordelijkheid voor zijn eigen keuze. De onderliggende competenties zijn: beslissen, activiteiten initiëren en leren.

5. WERKPROCES 2: ZOEKEN, SELECTE-REN EN ANALYSE-REN VAN INFORMA-TIE VOOR EEN STUDIEOPDRACHT

12

Op basis van werkproces 1 heeft de mbo-student/aankomend hbo-student een (voorlopige) keuze gemaakt voor een hbo-sector/-opleiding: • Economie• Gezondheidszorg• Onderwijs• Taal en cultuur• Techniek• Gedrag en maatschappij• Landbouw en natuurlijke omgeving

In werkproces 2, gecombineerd met werkproces 3, brengt de mbo-student/aankomend hbo-student een aantal dagdelen door bij een hbo-instelling. De student werkt samen met mbo-studenten/aankomend hbo-studenten, aan een hbo-studieopdracht hbo die gekoppeld is aan één van de bovengenoemde sectoren. Zo ervaart hij wat studeren in het hbo inhoudt en wat de verschillen zijn met een mbo-studie niveau 4.

In deze studieopdracht ervaart de mbo-student: • de didactische aanpak hbo• het samenwerken in werkgroepen en de groepsdynamiek die daarbij hoort • de vormen van toetsing hbo• de verschillende hbo-opleidingen en -studierichtingen die aan de sectorspe-

cifieke opdracht gekoppeld zijn. Hierdoor krijgt de student beter inzicht in wat de essentie is van de verschillende verwante opleidingen en studierich-tingen die aan de sector verbonden zijn

• hoe hij gericht kan zoeken, een zoekplan op moet stellen en zoekopdrach-ten formuleert. De student ontwikkelt informatievaardigheden

Bij dit alles gaan skills en beeldvorming boven inhoud. De studieopdracht is het middel om de skills te trainen. Het wegwerken van deficiënties kan een afgeleid doel zijn.

13

De uitvoering van dit werkproces vindt plaats bij en in samenwer-king met de hbo- instellingen. Zowel mbo- als hbo-docenten zijn betrokken bij de uitvoering. De mbo-student krijgt begeleiding van zijn mbo-mentor, -studieloopbaanbegeleider of -keuzedeelbegelei-der. Deze reflecteert met de student. Ook hbo-studenten kunnen een rol spelen in de begeleiding. Bijvoorbeeld studenten van de lerarenopleiding, toegepaste psychologie, of andere hbo-opleidin-gen waarbij begeleiden en feedback geven een beroepsvaardig-heid is. Bij voorkeur gaat het dan om voormalige, naar het hbo doorgestroomde, mbo-studenten.

Resultaat- De gehanteerde informatiebronnen, de analyse en de weergave

van de informatie zijn voldoende om in verschillende situaties juiste en betrouwbare informatie te verstrekken.

Gedrag- De student gebruikt analyserend vermogen: definieert het pro-

bleem, bekijkt zaken vanuit verschillende invalshoeken, onder-scheidt hoofd- en bijzaken en trekt logische conclusies.

- De student stelt zich onderzoekend op: stelt vragen, vergelijkt verschillende bronnen, toetst bronnen op relevantie en be-trouwbaarheid en is kritisch ten opzichte van de weergave van informatie.

- De student formuleert vlot, bondig en in correct Nederlands, stelt informatie af op de vraag en doelgroep, en is volledig in de bronvermelding. De onderliggende competenties zijn: analyse-ren, formuleren en rapporteren en onderzoeken.

6. WERKPROCES 3: SAMENWERKEN IN PROJECTGROEPEN

14

In werkproces 3 werkt de student met dezelfde sectorspecifieke casus als in werkproces 2. Het werken in projectgroepen en de daaraan verbonden rollen en verantwoordelijkheden staan centraal. De mbo-student vertoont het gedrag en de competenties zoals omschreven bij het werkproces.

De casus sluit af met een toets. De mbo-student/aankomend hbo-student er-vaart dan het verschil in complexiteit tussen enerzijds mbo-toetsing en niveau 4 en anderzijds hbo-toetsing en niveau 5 en 6.

Tijdens het doorlopen van de werkprocessen 2 en 3 zijn zelfsturing en reflectie essentieel om de student tot een goed zelfbeeld te laten komen.

Het resultaat van de casus en de feedback en reflectie zijn onderdeel van de bewijslast van dit werkproces. Begeleiding door de mbo-mentor is gekoppeld aan de reflectie van de mbo-student, op basis van de verkregen feedback bij het doorlopen van dit werkproces.

Resultaat- De samenwerking met anderen levert een positieve bijdrage aan het eind-

product of resultaat. - Het eindproduct of resultaat van de opdracht of beroepstaak voldoet aan de

gestelde eisen.

Gedrag- De student laat bereidheid tot samenwerken zien: draagt gezamenlijke ver-

antwoordelijkheid voor proces en resultaat, staat open voor de inbreng van anderen, komt afspraken na en lost meningsverschillen op.

- De student werkt systematisch: formuleert heldere doelen en stappen, houdt zich aan deadlines en bewaakt het overzicht.

- De student gebruikt probleemoplossend vermogen in de projectgroep: speelt in op kansen en bedreigingen, combineert creativiteit met realiteitszin en draagt bruikbare oplossingen aan. De onderliggende competenties zijn: samenwerken en overleggen, analyseren, creëren en innoveren, plannen en organiseren.

15

7. WERKPROCES 4: REFLECTEREN OP GEDRAG EN RESULTATEN

16

Werkproces 4 is de reflectie van de mbo-student op zijn keuzes. Het gewenste re-sultaat is dat de mbo-student een bewuste en afgewogen keuze maakt. Een keuze voor het al dan niet studeren in het hbo, maar ook voor de meest geschikte hbo-in-stelling en best passende hbo-opleiding.

De volgende instrumenten helpen de student bij zijn reflectie. 1. Objectieve reflectie door Kies Actief. De mbo-student/aankomend hbo-student legt voor de tweede keer de Kies Actief-test af. Hij analyseert en interpreteert de mogelijke verschillen tussen de nulmeting aan het begin van werkproces 1 en het resultaat van de tweede meting aan het einde van werkproces 3. Samen met de mentor reflecteert de mbo-student op deze metingen. Zie: www.kiesactief.nl.

2. Feedback van anderenStudenten leren werken met verschillende soorten feedback. Feedback vanuit het werkveld, gericht op het gedrag van de professional. Feedback van hbo-studenten, met de focus op het beheersen van hbo-competenties. En peer-learning, leren van elkaar, dus van andere mbo-studenten die hetzelfde keuzedeel volgen.

3. ReflectieDe student stelt van tevoren vast wanneer, waar, met wie en waarover hij zal reflec-teren, binnen een opdracht. Deze vaste reflectiemomenten leveren concrete output op, geschikt voor toetsing.

4. Prestatie-indicatoren Het uitwerken van hbo-competenties in verhouding tot de mbo-competenties. Wat wordt er precies bedoeld en wat kun je van de leerling verwachten tijdens het keuze deel. Belangrijk is dat de mbo-student ervaart wat de verschillen en overeen-komsten zijn tussen het mbo en het hbo. Daarom is het raadzaam om te kiezen voor reflectie op een ‘hbo-manier’.

Resultaat- De student heeft een beeld van de eigen capaciteiten, ambities

en verbeterpunten. - De student geeft sturing aan, en neemt verantwoording voor

zijn ontwikkelproces.

Gedrag- De student ontwikkelt zelfinzicht: is kritisch naar zichzelf en

formuleert realistische ambities.- De student is zich bewust van de eigen rol en verantwoorde-

lijkheid. De onderliggende competentie is: leren en leren reflec-teren.

17

8. PROJECTGROEP

18

COLOFON

Dit is een uitgave van de projectgroep keuzedeel mbo en hbo Zuid-Nederland.

Oplage200 stuks

TekstProjectgroep

Redactie, coördinatie en vormgevingDiensteenheid Marketing, Communicatie en Studentenzaken, Avans Hogeschool

Met betrokkenheid van collega’s van alle samenwerkende mbo- en hbo instellingen is gewerkt aan het tot stand komen van het plan, zoals het in deze brochure beschreven wordt.

Deze brochure is samengesteld door de projectgroep bestaande uit:

Frank Beulen ROC Leeuwenborgh f.beulen@leeuwnet.nlIrma Borman Avans Hogeschool i.borman@avans.nlMarielle Diederen-Schutgens Zuyd Hogeschool marielle.diederen@zuyd.nlJouke Dijkstra Koning Willem I College j.dijkstra@kw1c.nlRob Doorleijers Fontys Hogescholen r.doorleijers@fontys.nlFrank Haacke Summa College frank.haacke@summacollege.nlDian Hanenbergh Avans Hogeschool ejm.hanenbergh@avans.nlCarin van Hoof Arcus College CvHoof@arcuscollege.nlJohn Schobben ROC de Leijgraaf john.schobben@leijgraaf.nl

19