kham than kinh so y5 2015-2016

Upload: duc-toan-nguyen

Post on 08-Jan-2016

11 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

dành cho y5

TRANSCRIPT

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    1

    KHM THN KINH S (i tng: Y5 Thi gian: 02 tit)

    BS. H Hu Tht BM. Thn kinh Trng H Y Khoa Phm Ngc Thch

    Mc tiu bi ging 1. Thc hin c thao tc khm cc dy thn kinh s.

    2. Gii thch c cc triu chng bt thng ca mt s dy thn kinh s nh: dy II, III-IV-VI, VII.

    3. Vn dng c cc triu chng tn thng thn kinh s trong chn on cc bnh l h thn kinh.

    Hnh 1: Thn no nhn t mt di v cc dy thn kinh s1

    1. Dy I (khu gic)

    1.1. Gii phu

    Cc dy thn kinh khu gic thc s l cc si phng chiu ngn t nim mc mi n

    hnh khu nm bn trong hp s. Mi bn no c khong 9 n 15 dy thn kinh khu gic.

    Hnh khu nm ngay trn xng sng v bn di thy trn. Si trc ca hnh khu tp trung

    li thnh cung khu gic, tip hp trong nhn khu gic trc, v tn cng v no khu gic

    nguyn pht.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    2

    Hnh 2: Mt bn ca hnh khu, di khu, mng nhy, v cc dy thn kinh khu gic

    1.2. Khm

    Dy thn kinh khu gic t khi c khm trong thc hnh lm sng. Vic nhn bit hu

    ht cc mi i hi dy thn kinh khu gic phi cn nguyn vn. Tuy vy, mt vi tc nhn

    (nh ammoniac) c th c nim mc mi nhn bit m khng cn dy thn kinh khu gic

    phi cn nguyn vn.

    Nn khm dy khu gic trong nhng trng hp c chn thng u, nghi ng bnh l

    ti nn s (cc u mng no mt di ca thy trn, cc loi glioma thy trn c th chn p vo

    dy thn kinh khu gic nm ngay bn di).

    Dng cc l nh c cha cc cht quen thuc (nh x phng, c ph, du gi, nc

    hoa), trnh cc cht c tnh kch thch (nh ammoniac) v c th gy kch thch dy thn

    kinh V. BN c yu cu nhm mt, v che kn mt l mi. Ngi khm a l nh cha cht

    chn vo l mi cn li, v yu cu bnh nhn xc nh l mi g.

    n gin hn, c th s dng cc vt dng ca BN (mt mu bnh m, tri cy, nc

    ngt) v hi xem liu BN c cn ngi c mi ca cc vt dng ny khng.

    1.3. nh gi

    BN c th xc nh c chnh xc cc mi: bnh thng.

    BN khng th nhn bit c cc mi: mt mi (anosmia).

    Tnh trng mt mi c ngha khi BN khng c cc bnh l ti mi (nght mi). Tn

    thng dy I c th do khi u (meningioma, hoc him hn l glioma) chn p vo.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    3

    2. Dy II (th gic)

    2.1. Gii phu

    Dy thn kinh th gic (optic nerve) dn truyn cc si hng tm cho hai chc nng:

    gic quan (th gic) v co ng t (pupilloconstriction).

    Hnh 3: ng th gic

    Dy thn kinh th gic cha cc si trc myelin ha, xut pht t cc t bo hch ti vng

    mc. Sau khi ri khi nhn cu, n c bc trong bao mng no. Sau khi qua khi giao thoa th

    gic, n c i tn thnh di th (optic tract). Cc si trc tip tc phng chiu n c no sinh

    t trn, v n th gi ngoi thuc i th. Sau s truyn thng tin v v no th gic thuc

    thy chm thng qua tia th (optic radiation) (Hnh 3).

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    4

    2.2. Khm th lc

    Nguyn tc: khm tng mt ring bit, cho BN mang mt knh iu chnh cc tt khc

    x nu c.

    Khm sng lc th lc bng cch yu cu BN c ch trn nhng vt dng xung quanh

    (nh sch, bo, tp ch).

    Nu BN c than phin gim th lc, tip tc khm bng cch yu cu BN m ngn tay

    ngi khm cc khong cch khc nhau (v d bt u m khong cch 30 cm, nu cha

    m c khong cch 30 cm th tip tc vi cc khong cch 20 cm, 10 cm). Nu BN

    khng m c ngn tay, cho BN quan st bng bn tay di chuyn qua li trc mt BN. Nu

    BN vn khng thy c bng bn tay, khm tip tc cm nhn sng/ti bng cch chiu n pin

    vo mt. Nu BN vn khng thy c nh sng chiu vo mt th ghi nhn l m hon ton.

    Phn khm thn kinh thng quy khng bao gm khm th lc bng bng ch Snellen

    hoc khm cm nhn mu sc. Nu cn thit, c th cho BN khm thm nhn khoa.

    Kt qu

    Gim th lc c th iu chnh c bng mt knh: tt khc x.

    Gim th lc khng th iu chnh c bng mt knh: c th c cc v tr tn

    thng trn ng i ca h thng th gic nh so gic mc, c thy tinh th,

    xut huyt vng mc, bnh dy thn kinh th gic (do vim, thiu mu, chn

    p), hoc tn thng v no thy chm hai bn (m v no)

    2.3. Khm th trng

    Nguyn tc: khm tng mt ring bit, v khm bng phng php th trng i chiu.

    Hnh 4: khm th trng i chiu

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    5

    Khm th trng i chiu bng cch ngi i din vi BN khong cch khong 50 cm

    nh hnh v. Yu cu BN dng bn tay (T) che mt bn (T) li, nhn thng vo mt ngi

    khm, khng c lic nhn ra xung quanh.

    Gi ngn tr bn tay (T) ca ngi khm ngay bn ngoi th trng ca ngi khm

    mt phn t di th trng pha thi dng. Di chuyn chm ngn tay ca ngi khm dn dn

    v pha trung tm. Yu cu BN ni thy ngay khi thy c ngn tay ngi khm, v so snh

    vi th trng ca ngi khm. Khm tng mt phn t ca mi mt ring bit.

    Kt qu

    Kt qu khm th trng, v cc v tr tn thng tng ng c minh ha trong

    Hnh 5.

    Hnh 5: Cc v tr tn thng in hnh ca ng th gic: (A) m mt mt; (B) bn

    manh hai thi dng; (C) bn manh ng danh bn (P); (D) gc manh ng danh 1/4

    trn bn (P); (E) bn manh ng danh bn (P).

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    6

    2.4. Soi y mt (c gii thiu trong mt bi ring)

    3. Dy III (vn nhn chung), IV (rng rc), v VI (vn nhn ngoi)

    3.1. Gii phu

    Dy III, IV xut pht t nhn vn nhn chung v nhn rng rc ti trung no, sau khi ri

    khi hp s, dy III v IV vo mt qua khe mt trn. Dy III chi phi cho cc c: thng

    trong, thng trn, thng di, cho di, v c nng mi trn. Dy IV chi phi cho c cho trn.

    Ngoi ra, phn i giao cm ca dy III cn chi phi cho hch mi, v c co ng t.

    Dy VI xut pht t nhn vn nhn ngoi ti cu no, cng vo mt qua khe mt trn,

    v chi phi cho c thng ngoi (Hnh 6).

    Hnh 6: Cc dy thn kinh s III, IV, VI, v cc c vn nhn

    Hnh 7: S cc c vn nhn

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    7

    Hnh 8: khm cc hng vn nhn theo s hnh ch H2

    3.2. Khm vn nhn

    Trong lc hi bnh s, ngi khm cng nh gi s b cc hng vn nhn ca BN.

    Bt u khm vn nhn bng cch t nh tay ln nh u ca BN v yu cu BN ch di

    chuyn mt, khng xoay u. Yu cu BN nhn c nh vo mt ngn tay ca ngi khm t

    cch BN khong 50 cm (khi khm cc hng vn nhn theo chiu ngang v khm hi t, t

    ngn tay ngi khm theo chiu dc. Ngc li, khi khm cc hng vn nhn dc, t ngn tay

    ngi khm theo chiu ngang).

    Bt u khm v tr s 1 nh Hnh 8, sau di chuyn ngn tay n v tr s 2 v dng

    li quan st tm vn nhn ca c hai mt, nystagmus (nu c)

    Tip tc di chuyn ngn tay n v tr s 3 v s 4, mi v tr u dng ngn tay ngi

    khm li v quan st tm vn nhn ging nh v tr s 2.

    Di chuyn ngn tay v li mt phng ngang, v tip tc n cc v tr 5,6, v 7.

    Di chuyn ngn tay v li v tr 1 v yu cu BN nhn thng vo ngn tay ngi khm,

    sau ngi khm di chuyn ngn tay dn v pha mi BN khm hi t ca hai mt.

    Cui cng, di chuyn ngn tay ngi khm n v tr s 8 v s 9 v quan st tm vn

    nhn ging nh v tr s 2.

    mi hng nhn, hi BN xem nhn thy mt hay hai ngn tay, kho st BN c b

    song th hng nhn no hay khng.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    8

    Hnh 9: Lit dy III (T) bnh nhn i tho ng. Mt (T) nhn v trong b gii hn, sp

    mi, v chc nng ng t cn bnh thng.

    3.3. Khm ng t

    Bt u khm ng t vi nh sng phng bnh thng, yu cu BN nhn vo mt im

    bt k trn tng, trn nh trnh co ng t do phn x iu tit.

    ng t bnh thng trn u, hai bn bng nhau, ng knh khong 2-3 mm.

    Quan st kch thc, hnh dng ng t, v so snh hai bn.

    Khm phn x ca ng t vi nh sng trc tip v ng cm: hng dn BN nhn vo

    mt im bt k trong phng, chiu n pin vo mi mt ring bit t pha bn ngoi vo. Quan

    st xem ng t hai bn c co li ging nhau khng. ng t ca mt c chiu sng co trc

    tip c gi l phn x nh sng trc tip (direct light reflex). Co ng t ca mt cn li c

    gi l phn x nh sng ng cm (consensual light reflex). Bnh thng phn x trc tip v

    ng cm ging nhau.

    Trnh chiu nh sng t ngt v trc tip t pha trc mt ca BN v c th lm BN

    nhn vo n pin to ra phn x iu tit gy co ng t, v c th gy kh chu cho BN.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    9

    Hnh 10: ng i ca phn x ng t vi nh sng

    4. Dy V (sinh ba)

    4.1. Gii phu

    Dy V l mt dy hn hp cha cc si cm gic chi phi cho hu nh ton b da v

    nim mc vng u mt, v phn vn ng nh hn chi phi cho hu nh tt c cc c nhai v c

    tensor tympani tai trong. Nhn vn ng ca dy V nm ti cu no; nhn cm gic ko di t

    trung no n hnh no trong nhn cm gic chnh nm ti cu no.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    10

    Hnh 10: S phn b cm gic ca dy V

    4.2. Khm

    Khm cm gic s nng:

    Yu cu BN nhm mt li, dng mu bng gn nh chm vo mt BN theo tng vng

    phn b ca ba phn nhnh ca dy V. Yu cu BN ni c mi khi cm nhn c mu bng

    gn chm vo mt. Chm vo cc vng mt, v thay i khong thi gian gia cc ln chm mt

    cch ngu nhin trnh tnh trng BN d on nhng ln chm mt cch u n.

    Hnh 11: v tr chm bng gn khi khm phn x gic mc

    Khm phn x gic mc:

    Phn x gic mc l phn x nhm mt li khi c kch thch chm vo gic mc. Phn x

    ny nh gi s nguyn vn ca hai dy thn kinh s: dy V (hng tm) v dy VII (ly tm).

    Dng mt mu nh bng gn v cun li thnh mt im nh (trnh dng bng gn trong

    que tm bng). Gii thch cho BN trc khi khm. Yu cu BN nhn v pha i bn vi mt

    c khm. Chm nh mu bng gn t pha bn ngoi vo pha bn ca gic mc nh im

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    11

    nh cho trn hnh. Trnh chm vo lng mi, v trnh BN nhn thy mu bng gn v c th

    gy chp mt do th gic ch khng phi do phn x gic mc.

    Cng ging nh vi phn x nn, c th b qua phn khm phn x gic mc nu BN

    khng c nhng triu chng bt thng.

    Khm cm gic nhit:

    Yu cu BN nhm mt li v tr li liu c nhit nng hay lnh chm vo mt (ch

    khm kh nng ca BN phn bit c nng hay lnh, khng khm kh nng chu c nhit

    nng hay lnh n mc no).

    Dng vt dng kim loi nh rung m thoa, ba phn x v ngn tay ca ngi khm

    thay nhau t ln m BN cng v tr v yu cu BN tr li khi no l nng l khi no l lnh.

    Khm mt cch ngu nhin, khng theo trnh t, trnh BN c th d on c khi

    no l ngn tay v khi no l vt kim loi.

    V cc th th au v nhit vng mt c s trng lp nhau, v u c dn truyn

    chung bi b sinh ba-i th (trigeminothalamic tract), nn thng thng ch cn khm cm gic

    nhit v hn ch khm cm gic au (c bit l khm cm gic au bng cch dng u kim nh

    chm vo vng mt).

    5. Dy VII (mt)

    5.1. Gii phu

    Dy thn kinh s VII cng l mt dy hn hp. Phn vn ng bao gm nhn lng (chi

    phi cc c trn, c da mt trn, na trn c vng mi), nhn bng chi phi cho cc c na di

    ca mt. Phn cm gic v giao cm (cn c gi l dy VII, hay thn kinh Wrisberg) chi phi

    cm gic v gic cho 2/3 trc li, ng tai ngoi, mng nhv chc nng phn tit ca tuyn

    l v cc tuyn nc bt.

    5.2. Khm

    Mc d l khi khm thn kinh thng quy, chng ta thng khng khm v gic; nhng

    chng ta bit dy VII phn b v gic 2/3 trc ca li, cng vi vm ming mm v vm

    ming cng. C th khm v gic bng dung dch mn, ng, chua, hoc ngt.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    12

    Hnh 12: chi phi vn ng trung ng v ngoi bin cho c vng mt. Vng trn mi bn

    nhn si trc chi phi ca neuron vn ng trn (Upper Motor Neuron: UMN) t hai bn

    cu, trong khi vng mt thp hn ch nhn si trc chi phi ca UMN t bn cu i bn3

    Bt u quan st cc c ng vng mt BN trong sut qu trnh hi bnh. Ch cc c

    ng ca co mt khi BN ni chuyn hoc biu l cm xc. Mt s bnh l v d nh hi chng

    Parkinson hoc trm cm c th lm gim c ng ton b c mt hai bn (cn gi l masked

    face: mt c eo mt n).

    Quan st xem c nhng biu hin ri lon vn ng khc trn mt nh co tht m mt

    (blepharospasm), co tht c na mt (hemifacial spasm), tics

    Tip theo, quan st tnh i xng ca: np mi m hai bn (bng cch yu cu BN nhn

    hm rng), c vng mi hai bn (yu cu BN nhm cht mt li), v np nhn trn hai bn (yu

    cu BN nhn trn ngc nhn ln trn). Trong nhng trng hp c lit mt nng, thng s d

    nhn ra. Tuy vy, trong nhng trng hp c lit mt nh, cn quan st k tnh bt i xng ca

    mt bn mt. Cng c th gp mt s trng hp bt i xng bm sinh (v d np mi m mt

    bn m nh hn so vi bn cn li), khi cn hi li bnh s bit xem s bt i xng ny

    mi xut hin hay c t trc.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    13

    Hnh 13: BN bn (P) c lit mt bn (P) kiu trung ng (mt bn (P) ca BN ch c mt np

    mi m, vn cn nhm mt c). BN bn (T) c lit mt bn (T) kiu ngoi bin (mt bn

    (T) ca BN mt np mi m, v mt nhm khng kn)

    6. Dy VIII

    6.1. Gii phu

    Dy thn kinh VIII xut pht t hch tin nh v hch c tai trong m o ca tai trong.

    N vo trong thn no tip hp ti nhn tin nh, v nhn c tai thuc im ni gia cu v

    hnh no (Hnh 14).

    Hnh 14: Dy thn kinh tin nh - c tai.

    6.2. Khm

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    14

    Hi BN xem c bt thng v thnh lc khng. BN c th nghe c in thoi, ni

    chuyn vi ngi xung quanh, nghe c nhng ting ni thm bnh thng khng. BN c b

    tai (tinnitus) khng.

    To m thanh bn mt tai ca BN bng cch xoa nh cc u ngn tay ca ngi khm

    li vi nhau, v hi xem BN c nghe c bnh thng khng. Yu cu BN so snh hai bn.

    Khm nghim php dn truyn xng-kh (Rinne test):

    Khi BN c than phin gim thnh lc mt bn, chng ta s khm tip nghim php Rinne

    xem gim thnh lc ny do nguyn nhn dn truyn (conduction hearing loss: ch nhm

    nguyn nhn do bnh l ca tai ngoi hoc tai gia lm gim dn truyn m thanh t mi trng

    bn ngoi vo n cc t bo tip nhn thnh gic ca c quan Corti tai trong), hay do nguyn

    nhn thn kinh (neurosensory hearing loss: do tn thng c quan Corti hoc dy thn kinh c

    tai).

    t m thoa ang rung ln trn mm chm ngay pha sau vnh tai ca tai gim thnh lc

    (dn truyn qua xng), hi xem BN c nghe c ting rung t m thoa pht ra hay khng.

    Ngay khi BN va ni ht nghe c m thanh ca m thoa rung, t m thoa k bn tai ca BN

    v hi xem BN cn nghe c m thanh na khng (dn truyn qua kh).

    tai bnh thng, dn truyn kh (khi m thoa t k bn tai) tt hn so vi dn truyn

    xng (khi m thoa t trn mm chm). Do vy, khi BN ht nghe c dn truyn xng, ta

    a m thoa n k bn tai ca BN, BN vn nghe thm c mt lc na. i vi tai c gim

    thnh lc do nguyn nhn dn truyn, sau khi BN ht nghe m thanh t dn truyn xng, khi

    a m thoa n k bn tai ca BN th BN cng khng nghe c thm (dn truyn xng > dn

    truyn kh). i vi tai c gim thnh lc do nguyn nhn thn kinh th dn truyn kh > dn

    truyn xng.

    Khm nghim php Weber (Weber test):

    t m thoa ang rung ln trn nh u ca BN. Bnh thng, BN s nghe m thanh u

    c hai bn tai. Nu mt tai BN c gim thnh lc do nguyn nhn dn truyn, tai bn bnh s

    nghe m thanh r hn tai bn bnh thng (v tai bn bnh c ri lon dn truyn, nn cn tr cc

    tp m t mi trng bn ngoi, nn s nghe m thanh t nh u r hn). Ngc li, nu mt

    tai BN c gim thnh lc do nguyn nhn thn kinh, tai bn bnh thng s nghe m thanh r hn

    tai bn bnh.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    15

    Ch : kt qu ca nghim php Weber ch c ngha thc s khi cho cng kt qu sau

    vi ln thc hin nghim php.

    Hnh 15: khm nghim php Rinne v Weber

    7. Dy IX (thit hu) v X (lang thang)

    7.1. Gii phu

    Nhn ca dy IX, v X hu ht nm hnh no. Hai dy ny c nhng nhn chung (nhn

    nc bt di, nhn m h, nhn ca b n c), v ng i trong thn no, trong hp s,

    v v tr thot ra khi hp s cng tng i ging nhau, nn thng c khm chung.

    7.2. Khm

    Trong sut qu trnh hi bnh, ngi khm nh gi c phn no ging ni ca BN.

    Xc nh xem BN c ni (dysarthria) hay khng. Nu BN c ni , khm tip xem liu ni

    ny do nhm dy thn kinh s IX, X chi phi (bng cch yu cu BN pht m cc m vng

    hu hng nh kh, kh, kh), do dy XII chi phi (yu cu BN ni cc m li nh la, la,

    la), hoc do dy VII chi phi (cc m mi nh mi, mi, mi).

    Khm nut kh bng cch quan st BN ung khong 150 ml nc sui hoc nc un si

    ngui xem liu BN c nut sc khng. Lu ch khm nghim php ung nc khi BN c

    than phin kh nut nh hoc trung bnh. i vi BN c kh nut mc nng, hoc n qua

    sonde d dy th khng khm nghim php ung nc na v c th gy vim phi do ht sc.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    16

    Khm vm hu: yu cu BN h to ming v ni Ah, Ah, quan st cung vm hu xem

    c nng u hai bn, hay c bn no nng ln km hn bn cn li hay khng.

    Khm phn x nn quan st r hn ng tc nng vm hu. Dng que li chm

    nh vo vng hnh nhn ca tng bn hng, v quan st nng vm hu hai bn. Phn x nn c

    ng hng tm l dy IX, v ng ly tm l dy X. Lu : thng ch khm phn x nn vo

    cui phn khm thn kinh v phn khm ny gy kh chu nhiu cho BN. Nu BN khng c biu

    hin ni , kh nut, v khng c triu chng g km theo nghi ng c lit dy IX v dy X,

    th b qua phn khm phn x nn. Ngoi ra, c nhiu BN ln tui khe mnh bnh thng, vn

    c phn x nn m tnh.

    Hnh 16: BN A c vm hu nng u hai bn (bnh thng). BN B c vm hu bn (P) nng

    ln km hn bn (T) (lit dy IX, X bn (P))

    8. Dy XI (thn kinh ph)

    8.1. Gii phu

    Dy XI bao gm 2 thnh phn. Phn s (hay cn gi l phn ph: accessory) xut pht t

    nhn m h (hnh no), v chi phi cho cc c ca thanh qun; phn ny i chung vi dy XI

    trong hp s, nhng khi ra khi hp s, th i chung vi dy X. Phn ty gai (spinal) xut pht t

    mt bn ca sng trc ty sng c on t C1 n C5 hoc C6 (Hnh 17).

    Phn ty gai chi phi cho c c n chm v mt phn ba bn c thang (hai phn ba di

    ca c ny do m ri c chi phi). Khm dy XI ch khm phn ty gai.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    17

    Hnh 17: S ca dy thn kinh ph, nhn t bn di

    8.2. Khm

    Quan st kch thc v tnh i xng ca c c n chm v phn trn ca c thang hai

    bn.

    Khm sc c c n chm bn (P) bng cch yu cu BN xoay u qua (T) chng li

    sc cn ca bn tay ngi khm, v ngc li. Khm sc c thang bng cch yu cu BN nng

    hai vai ln trn chng li sc cn bn tay ngi khm. So snh sc c hai bn.

    9. Dy XII

    9.1. Gii phu

    Dy XII xut pht t nhn h thit nm ti hnh no, v chi phi tt c cc c ca li.

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    18

    Hnh 18: chi phi hot ng ca c li. Hnh nh bn (P) cho thy khi ch c li bn (P)

    co, n s ko phn nn ca li bn (P) ra trc, lm li th ra ngoi v u li lch v

    bn (T)

    9.2. Khm

    Quan st c li lc li ang trng thi ngh ngi l triu chng quan trng nht i

    vi tn thng dy XII. Quan st xem c teo c li hoc rung git c li bn no hay khng.

    Mt s bnh l gy tn thng neuron vn ng di hai bn (v d nh trong bnh x cng ct

    bn teo c: ALS (Amyotrophic Lateral Sclerosis)) gy ra teo c li v rung git c li hai bn.

    Khm sc c li bng cch yu cu BN th li thng ra trc. Bnh thng u li

    nm ngay ng gia. Nu c li bn no b yu (do tn thng dy XII) th u li s lch

    v bn .

  • Khm thn kinh s Y5 2015

    19

    Hnh 19: Lit dy XII bn (P). BN c yu cu th li thng ra trc. Li bn (P) teo v

    u li lch v bn (P)

    Ti liu tham kho

    1. Clinical Neuroanatomy te, McGraw-Hill LANGE, 2010.

    2. DeMyers The Neurologic examination (2011) se, McGraw-Hill, New York. 3. Aminoff MJ GD, Simon RP. Stroke. In: Aminoff MJ, Greenberg DA, Simon RP. Clinical Neurology,

    eighth edition, McGraw-Hill, New York, 2012.