EvvEliyatSovyetlerin Kafkaslarda yıllar süren hükümdarlığı sırasında Ermenistan, Moskova hükümetinin de yardımıyla sahip olduğu toprakları stratejik ve sistematik olarak Azerbaycan’a doğru genişletmiş ve bu süreçte binlerce Azeri’nin sürgün edilmesine neden olmuştur. 1920 yılına gelindiğinde Sovyetler Birliği, hiçbir hakkı yokken Azerbaycan’ın Basarkechar ve Vedibasar ile Zangezur’un bir kısmının Ermenistan’a ait olduğunu ilan etmiştir. 1923 yılında ise Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesi ‘özerklik statüsü’ kazanmıştır. 20 Şubat 1988 günü, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı Ulusal Konseyinin Sovyet Temsilcileri, Ermenistan’ın da desteğiyle Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan’dan ayrılıp Ermenistan’a verilmesi amacıyla Azerbaycan SSC ve Ermenistan SSC’nin Sovyet Yüksek Kuruluna dilekçe göndermiştir. Pek çok kişi, bunu yaşanacak çatışmanın ilk adım olarak nitelendirmiştir. Söz konusu dilekçe, Azerbaycan SSC’nin yasama organı tarafından değerlendirmeye alınmış ve anayasaya aykırı olması nedeniyle reddedilmiştir. Ancak Ermeniler bu isteklerinden vazgeçmemiştir. Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasının ardından bölgede istikrarsızlığın giderek artmasıyla Dağlık Karabağ bölgesinde silahlı çatışmalar başlamıştır.

Hocali KatliamiHocalı, toplam 7,5 km2 yüzölçümüyle Dağlık Karabağ’ın en büyük ikinci ve bölgede havalimanı bulunan tek şehriydi. Ermenistan’ın toprak talebinden önce Hocalı nüfusu 23,757 iken bu sayı, o kara Şubat gününden sonra 2,500’e gerilemiştir. 1992 yılının Şubat ayında Hocalı’da durum hiç de iç açıcı değildi. Haberleşme, elektrik, gazyağı ve su imkanı yoktu. 21 Şubat gününe gelindiğinde bölgede yetiştirilen patates dışında gıda stokları da tükenmişti. Bu zor şartlardan kurtulmak ise hiç kolay bir iş değildi. Hocalı’dan Azerbaycan’ın diğer bölgelerine giden yollar, Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından kesilmiş ve kapatılmıştı. Eski SSCB birlikleri de Dağlık Karabağ bölgesini henüz terk etmemişti. Şehre ancak helikopterle ulaşılabiliyor, bu da Ermenilerin anında silahla karşılık vermelerine neden oluyordu. Hocalı halkı için geriye yayan kaçmaktan başka çare kalmamıştı. Bu yolculuğun da meşakkatli ve tehlikeli olduğu aşikardı. 26 Şubat 1992 günü, Hocalı halkı için en kara gündü.

25 Şubat gününün arifesinde Ermeni silahlı kuvvetleri bölgeyi tamamen ele geçirme harekatına giriştiler. Hocalı sakinlerine ise kenti boşaltmaları durumunda güvenliklerinin sağlanacağını söylenmişti. Ancak çok geçmeden bunun korkunç bir kandırmaca olduğunu anlaşılacaktı. Kentte bütün halk, Hocalı’dan kaçmaya başlamışken Ermeni silahlı kuvvetleri ve 366. Sovyet motorize piyade alayı, sınırda kaçanların karşısına çıktı. Ermeni kuvvetleri, kent halkına doğrudan ateş açtı. Çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan korku içerisindeki silahsız halk oracıkta katledildi.

Katliam boyunca Ermeni silahlı kuvvetleri 106’sı kadın, 63’ü çocuk ve 70’i yaşlı olmak üzere 613 masum Azeri vatandaşını öldürdü. Ölenlerin yanı sıra 76’sı çocuk toplam 487 kişi ciddi şekilde yaralanırken 56 kişi ise yapılan ‘’korkunç işkenceler’’ sonucunda hayatını kaybetti. Sivil halka, yakın mesafeden ateş açılmış, kafa derileri yüzülmüş ve canlı canlı yakılmıştı. Bazılarının gözleri oyulmuş, bazılarının ise kafaları kesilmişti. Hamile bir kadın ise karnına süngü ile vurularak öldürülmüştü. Çatışmadan kaçmayı başaran yaralılar, güvenli bir yer bulabilmek umuduyla dağlara doğru kaçmaya zorlanmış ve pek çok insan soğuktan donarak ölmüştür. 1275 kişi ise esir alınmıştır.

Hocalı halkının tamamı katledilip, hapse atıldıktan veya şehri terk ettikten sonra Ermeni askerleri çok geçmeden bölgeyi kontrol altına alıp katliamın izlerini karartmaya çalıştılar. Azeri helikopterleri, cesetleri toplamaya çalışmış ancak kendilerine sürekli ateşle karşılık verilmiştir. Ölenlerin büyük bir kısmı, kamyonlara yüklenerek taşınmıştır. Ancak 150 kadar kurbanın nerede olduğu hala bilinmemektedir. Ermenistan’ın Hocalı’da yaptığı katliam ile uluslararası hukuk ayaklar altına alınmış, Cenevre sözleşmesi ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin (10 Aralık 1948 tarihinde BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen) 2, 3, 5, 9 ve 17. maddeleri ihlal edilmiştir.

ERmENİStaN’iN olaya BaKiŞiKatliam haberleri yayılmaya başladıktan sonra Ermenistan kendini koru-maya çalışmıştır. Ermeni hükümeti, Hocalı'da meydana gelen trajik olaylar ile ilgili uydurma hikayeler anlatmaya başlamıştır. Yaptıkları açıklamada katliamın, standart bir askeri operasyondan ibaret olduğunu, sivil kayıplara ise topraklarını korumaya çalışan Azeri birliklerinin neden olduğunu belirtmişlerdir. Bu iddianın aksine istatistiklere bakıldığında geri çekilen halkın büyük bir kısmının, sivillerden özellikle de kadın ve çocuklardan oluştuğu kanıtlanmıştır. Ermenistan ayrıca Azerbaycan Halk Cephesi'nin, 100 kadar Azeri ve Ermeni sivili katlettiğini ve suçu Ermenilere atmak adına cesetleri olay yerine onların koyduğunu iddia etmiştir. Kafaları, kolları, bacakları kopan Azeriler ile ilgili me-dyada gösterilen görüntülerin montaj olduğu da Ermenistan tarafından ortaya atılan iddialardan arasında yer almıştır.

mEDyaNiN tEPKİSİ i

Time dergisi ise Ermenistan'ın bu iddialarına şu şekilde yanıt vermiştir: ''Mas-um sivillerin kasten öldürülmediği konusunda ısrar eden Ermenilerin yaptığı ucuz açıklamalar, inandırıcı olmaktan son derece uzaktır.'' İnsan Hakları İzleme Komitesi de, Ermenistan tarafından yapılan açıklamaları inandırıcı olmaktan uzak bulmuş, merkezi Moskova'da bulunan bir insan hakları grubu olan Memorial ise yaptığı açıklamada şu ifadelere yer vermiştir: ''Hocalı'da sivillere karşı yapılan toplu katliam, hiç bir şekilde haklı gösterilemez. Ermeni birlikleri, yaptıkları eylemlerle pek çok uluslararası insan hakları sözleşmesini ihlal etmişlerdir.''

Diğer medya organları da olayı benzer bir dehşet içerisinde aktarmışlardır.

the Sunday times (1 mart 1992) Ermeni askerleri, kaçmakta olan yüzlerce aileyi katletti: ''Ağdam hastanesinde manzara, yaşanan katliam ve terörün izlerini taşıyordu. Doktorlar, katliamdan kaçan 140 kadar hastayı tedavi et-tiklerini, çoğunun başından yara aldığını ya da derin bıçak darbeleri olduğunu açıkladı.''

the times (2 mart 1992) Karabağ'da ceset yığınları: ''Mülteciler kaçarken vuruldu.''

the Washington times (2 mart 1992) Ermeni işgali sonucunda yüzlerce Azeri öldü ya da yurtlarından edildi: ''Azeri televizyonlarında, Hocalı'dan çıkan kamyonlarca ceset görüntüleri yayınlandı.''

the New york times (3 mart 1992) Ermenilerin Katliam yaptığı haberleri geliyor: “Helikopterle bölgeye giden Azeri yetkililer ve gazeteciler, yanlarında kafaları kesilmiş üç çocuk cesedi ile geri döndüler.”

the times (3 mart 1992) Katliamın izleri ortaya çıkıyor: ''Dağlık-Karabağ bölgesinin dağlarında aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 60'ın üzerinde ceset bulundu. Yüzlerce insan ise kayıp.''

Newsweek (16 mart 1992) Katliamın gerçek yüzü: ''Kurbanların çoğuna kaçmaya çalışırken yakın mesafeden ateş açılmış. Bazılarının yüzleri parçalanmış, bazılarının ise kafa derileri yüzülmüş.''

UlUSlaRaRaSi KamUoyUNUN zayif KalaN tEPKiSi iç

Katliamın hemen ardından uluslararası kanallarda olay kısa bir süreyle yer bulsa da, batı medyası çok geçmeden bütün dikkatini Balkanlar ve Ruanda gibi diğer çatışma bölgelerine çevirdi. Sonuç olarak dünya nüfusunun büyük bir kısmı, bugün Hocalı ya da devam eden Azerbaycan-Ermenistan Dağlık Karabağ sorunundan bihaber durumda.

Batılı siyasiler ve dünya liderleri, bu korkunç olayı kınama konusunda geç kalmışlar ve bütün dünya, bu katliamın baş mimarı dönemin Savunma Bakanı Serj Sarkisyan, Ermenistan Devlet Başkanı olurken kendisine destek olmuştur. Thomas de Waal'in Black Garden (Kara Bahçe) adlı kitabında kendisinin şu sözlerine yer veriliyor: ''Azeriler Hocalı'dan önce, Ermenilerin sivillere elini kaldıramayacağını düşünürdü. Biz bu klişeye son vermeyi başardık.''

Ermeni diasporasının etkisiyle Ermenilerin Batı ülkelerinde sürdürdüğü lobi faaliyetleri sonucunda Batılı devletler ve medya organları, Hocalı'yı görmez-likten gelmiş olabilirler. Geri kalanlar ise 1915 sözde ''Ermeni Soykırımı'' ile ilgili iddialardan etkilenmiş olabilir. Ancak bunların hiçbiri, 26 Şubat 1992 günü yaşanan korkunç ve dehşet verici olaylar ile Ermenilerin uluslararası hukuku ayaklar altına almasını haklı gösteremez.

Azeriler Hocalı'dan önce, Ermenilerin sivillere elini kaldıramayacağını düşünürdü. Biz bu klişeye son vermeyi başardık.“ “Serj Sarkisyan, Ermenistan Devlet Başkanı

BİzE DÜŞEN GÖREvAvrupa Azerbaycan Topluluğu (The European Azerbaijan Society -TEAS), yaşanan bu trajedinin uluslararası kamuoyu tarafından tanınmasını sağlamaya ve bu konuda harekete geçilmesi konusunda bütün dünyayı teşvik etmeye çalışmaktadır. Ermenistan, tamamı uluslararası olarak tanınmış Azerbaycan sınırları içerisinde yer alan Dağlık-Karabağ bölgesi ile etrafındaki yedi bölgeyi işgal etmeye devam etmektedir. Dağlık-Karabağ çatışması sonucunda 20,000 Azeri ölmüş, binlerce insan yaralanmış ya da sakat kalmıştır. Yüzlerce yerleşim yeri ise talan edilmiş ve yakılıp yıkılmıştır. Toplamda 875,000 Azeri ülkelerinde yerlerinden edilmiş ve mülteci durumuna düşmüştür. Bu sayı, Azerbaycan'ın toplam nüfusunun dokuzda birine tekabül etmektedir. BM Kamu Bilgilendirme Departmanı'na göre Azerbaycan, dünyada kişi başına düşen yerinden edilmiş insan sayısı en yüksek olan ülkelerden biri konumundadır.

tEaS, bu bağlamda özellikle;• Avrupa devletleri ve AB'nin, Hocalı trajedisini Ermenistan'ın sorumlu

olduğu bir katliam olarak tanımasını istemektedir.

tEaS, ayrıca• AB üye devletleri ile Avrupa Parlamentosu'ndan, Dağlık-Karabağ ve

etrafındaki yedi bölgede mevcut durumun böyle devam ettirilemeyeceğini bildirmesini,

• Bu sorundan Ermenistan'ın sorumlu olduğunun ve işgalci güçlerini geri çekmemesi durumunda Ermenistan'a karşı ekonomik ve diplomatik yaptırımların uygulanacağının AB üye devletleri ve Avrupa Parlamentosu tarafından beyan edilmesini,

• Bu olay sonucunda yerinden edilen ve mülteci durumuna düşen 875,000 Azeri vatandaşının, evlerine dönmesine izin verilmesini,

• Ermenistan silahlı kuvvetlerinin işgal ettikleri bölgelerden tamamen çekilm-esini ve topraklarını genişletme faaliyetlerine son vermesini,

• Dağlık-Karabağ sorunu ile ilgili ileride neler yapılacağı konusunda müzak-erelerin devam etmesini sağlamaya çalışmaktadır.