kiến trúc cho hệ thống dùng nhiều phần...
TRANSCRIPT
-
Kin trc cho h thng dng nhiu
phn mm
Sch hng dn ngi thc hnh
Anthony J. Lattanze
Ngi dch: Ng Trung Vit
-
ARCHITECTING SOFTWARE
INTENSIVE SYSTEMS
A Practitioners Guide
Anthony J. Lattanze
ISBN 978-1-4200-4569-7
1. Software Engineering. 2. System Engineering. 3. Software Architecture.
QA76.758.L3285 2009 005.12--dc22 2008039859
Visit the Taylor & Francis Web site at http://www.taylorandfrancis.com
v the Auerbach Web site at http://www.auerbach-publications.com
-
Xin knh tng
Thng v gia nh ti
-
i
Mc lc
Li ni u ....................................................................................................................... viii
Li cm t ......................................................................................................................... xii
Hng dn c gi .......................................................................................................... xiv
Phn I .................................................................................................................................. 1
Chng 1 Gii thiu .......................................................................................................... 3 Vng i kin trc ........................................................................................................... 6
Ch , mc ch v t chc ...................................................................................... 14
Chng 2 Kin trc c nh ngha ............................................................................ 16 Lch s ca cc khi nim h thng hin i ............................................................. 18
Kin trc h thng ...................................................................................................... 20
Kin trc s nghip .................................................................................................... 22
Lch s tm tt v phn mm hin i ....................................................................... 25
Hng ti kin trc H thng dng nhiu phn mm................................................ 26
Cp bc thit k .......................................................................................................... 28
Cu trc ...................................................................................................................... 31
Phn t ....................................................................................................................... 31
Thuc tnh thy c bn ngoi ca phn t ............................................................. 31
Quan h gia cc phn t ........................................................................................... 31
Chng 3 Dn li kin trc ............................................................................................. 35 Dn li kin trc c nh ngha .................................................................................. 36
Nhng ngi c lin quan .......................................... Error! Bookmark not defined.
Yu cu chc nng mc cao ...................................................................................... 38
Yu cu c tnh cht lng....................................................................................... 43
Rng buc k thut ..................................................................................................... 48
Rng buc doanh nghip ............................................................................................ 50
Tm tt ....................................................................................................................... 51
Chng 4 Cu trc kin trc .......................................................................................... 52 Cu trc v cnh quan ................................................................................................ 53
Cnh quan tnh ........................................................................................................... 54
Cnh quan ng ......................................................................................................... 55
Cnh quan vt l ......................................................................................................... 55
Cu trc v thuc tnh h thng ................................................................................. 60
Tch ri ...................................................................................................................... 61
Gn kt ....................................................................................................................... 62
C kt ......................................................................................................................... 62
Hp nht ti nguyn ................................................................................................... 62
Ri ti nguyn ............................................................................................................ 63
-
ii
D tha ...................................................................................................................... 64
Cu trc, kiu cch, v hnh mu ............................................................................... 64
Dng cu trc ............................................................................................................. 67
Khun kh thuyt phc cu trc ................................................................................ 68
Cnh quan .................................................................................................................. 68
Phn t v quan h ..................................................................................................... 70
Loi hnh .................................................................................................................... 70
Ng ngha ................................................................................................................... 71
Hiu qu c tnh cht lng ..................................................................................... 71
Hon cnh s dng ..................................................................................................... 71
Bin thin cu trc ..................................................................................................... 71
V d ng dng khun kh ........................................................................................ 72
Chin thut ................................................................................................................. 76
Tm tt ....................................................................................................................... 79
Chng 5 Cng vic ca Kin trc s ............................................................................ 81 Kin trc s lm g? ....................................................................................................... 81
K ngh yu cu ......................................................................................................... 82
Tham gia vo t qun l ............................................................................................. 82
Khi no chng ta lm kin trc s?............................................................................ 87
Hng dn cho thit k kin trc ............................................................................... 90
V d: SmartMarquee ................................................................................................. 94
Tm tt ..................................................................................................................... 119
Chng 6 Lm ti liu Thit k kin trc ................................................................... 121 Nhng ngi c lin quan ti ti liu kin trc ....................................................... 122
Khi no lm ti liu kin trc ................................................................................... 128
Ci g cn vit ra ...................................................................................................... 131
Cng c lm ti liu v UML .................................................................................. 135
Hng dn chung v vit k thut ............................................................................ 143
Cu trc ti liu ........................................................................................................ 149
Tm tt ..................................................................................................................... 152
Phn II ............................................................................................................................. 153
Chng 7 Phng php thit k ly kin trc lm trng tm ................................... 154 Tng quan v ACDM ............................................................................................... 156
Cc vai tr trong ACDM .......................................................................................... 160
Chng 8 ACDM Giai on 1: Khm ph dn li kin trc ..................................... 167 Mc ch .................................................................................................................. 167
Tin iu kin .......................................................................................................... 167
Hot ng chung ...................................................................................................... 167
K thut, khun mu, v hng dn ......................................................................... 167
Vt phm chnh yu nht ......................................................................................... 167
Hu iu kin ........................................................................................................... 168
M t giai on 1 ..................................................................................................... 170
Bn thit k chnh: Lp k hoch chin lc thit k .............................................. 171
Lp k hoch hi tho khu gi dn li kin trc .................................................... 177
Tin hnh hi tho khu gi dn li kin trc .............................................................. 183
Gii thiu v tng quan hi tho .............................................................................. 183
Tng quan sn phm hay h thng .......................................................................... 185
Nhn din m t chc nng...................................................................................... 185
-
iii
Nhn din yu cu c tnh cht lng .................................................................... 191
Nhn din rng buc doanh nghip ......................................................................... 194
Nhn din rng buc k thut ................................................................................... 195
Tm tt v cc bc tip .......................................................................................... 196
Hp nht d liu th ................................................................................................ 196
To ra v cp nht bn k hoch thit k ch .......................................................... 198
To ra lch biu ........................................................................................................ 202
Tc ng ca chi ph v lch biu c nh ln lp k hoch ACDM ....................... 208
Tc ng ca c t c sn trc ln qui trnh khu gi yu cu ACDM ............... 209
Tm tt ......................................................................................................................... 210
Chng 9 ACDM Giai on 2: thit lp phm vi d n ............................................ 211 Ch nh ....................................................................................................................... 211
Tin iu kin .............................................................................................................. 211
Hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ................................................. 211
Vt phm chnh ............................................................................................................ 211
Hu iu kin ............................................................................................................... 213
M t giai on 2 ......................................................................................................... 213
Lp k hoch giai on 2 ......................................................................................... 214
Phn tch ................................................................................................................... 216
Hng dn cho pht trin trng hp s dng t m t vn hnh .......................... 216
V d v trng hp s dng ................................................................................... 222
Lm ti liu .............................................................................................................. 242
Tm tt ......................................................................................................................... 246
Chng 10 ACDM Giai on 3: To ra/Ci tin Kin trc ....................................... 248 Ch nh ....................................................................................................................... 248
Tin iu kin .............................................................................................................. 248
Cc hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ........................................... 248
Vt phm chnh ............................................................................................................ 251
Hu iu kin ............................................................................................................... 251
M t giai on 3 ......................................................................................................... 251
Lp k hoch giai on 3 ............................................................................................. 252
Thit k kin trc phng chng ................................................................................... 255
Thit lp hon cnh .................................................................................................. 255
Phn r lp ................................................................................................................ 257
Ci tin kin trc phng chng ................................................................................ 259
Giao din phn t ..................................................................................................... 260
Tnh truy nguyn c ............................................................................................. 261
Khi no chng ta xong vi thit k? ............................................................................ 265
Cp nht bn k hoch ch .......................................................................................... 266
Tm tt ......................................................................................................................... 266
Chng 11 ACDM Giai on 4: nh gi thit k kin trc .................................... 268 Ch nh ....................................................................................................................... 268
Tin iu kin .............................................................................................................. 268
Cc hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ........................................... 268
Vt phm chnh ............................................................................................................ 268
Hu iu kin ............................................................................................................... 269
M t giai on 4 ......................................................................................................... 270
So snh cc phng php nh gi .............................................................................. 271
Lp k hoch giai on 4 ............................................................................................. 273
Tm l v nh gi thit k ........................................................................................... 276
-
iv
Con ti khng xu! ................................................................................................... 276
Th ........................................................................................................................ 277
Ti mi gii hn anh ................................................................................................ 277
Ta c b qua n i.................................................................................................... 278
Hang em High ......................................................................................................... 278
Ta sa n by gi i ................................................................................................. 278
Chuyn thi gian ...................................................................................................... 279
Tin hnh hi tho nh gi thit k kin trc ............................................................. 279
Ngi ch tr ............................................................................................................ 281
Ngi trnh by kin trc ......................................................................................... 281
Ngi ghi ................................................................................................................. 281
Ngi gi qui trnh nh gi .................................................................................... 281
Ngi gi thi gian .................................................................................................. 282
Ngi hi ................................................................................................................. 282
Bc 1: Gii thiu ................................................................................................... 283
Bc 2: Kim im hon cnh doanh nghip v rng buc doanh nghip.............. 286
Bc 3: Kim im yu cu v rng buc k thut .................................................. 288
Bc 4: Trnh by tng quan kin trc .................................................................... 289
Bc 5: Phn tch chc nng ................................................................................... 290
Bc 6: Phn tch cu trc: Phn tch cu trc h thng dng Kch bn c tnh cht
lng ........................................................................................................................ 296
Bc 7: Tm tt: Kim im vn c ghi li ................................................... 301
Li khuyn cho ngi hi ........................................................................................ 301
Xem xt k tnh nht qun ........................................................................................ 302
Qu nhiu hay qu t chi tit .................................................................................... 303
Hng dn v t cu hi trong phn tch chc nng .............................................. 304
Hng dn v t cu hi trong phn tch cu trc ................................................. 305
Li khuyn cho ngi ch tr ....................................................................................... 308
V t ........................................................................................................................ 309
Lng nghe ................................................................................................................. 309
Bo v ngi mong manh ........................................................................................ 311
Ch ti m hiu v li .......................................................................................... 311
Qun l cc hnh vi khng hu ch .......................................................................... 312
Bit bn thn mnh ................................................................................................... 313
Cp nht bn k hoch ch ...................................................................................... 314
Tm tt ......................................................................................................................... 314
Chng 12 ACDM Giai on 5: Quyt nh lm/khng lm .................................... 316 Ch nh ....................................................................................................................... 316
Tin iu kin .............................................................................................................. 316
Cc hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ........................................... 316
Vt phm chnh ............................................................................................................ 316
Hu iu kin ............................................................................................................... 316
M t giai on 5 ......................................................................................................... 318
Lp k hoch giai on 5 ............................................................................................. 319
Cuc hp phn tch vn ........................................................................................... 320
quyt nh lm/khng lm ........................................................................................... 323
Chng ta cha? .................................................................................................... 324
Cp nht bn k hoch thit k ch ............................................................................. 326
Tm tt ......................................................................................................................... 327
Chng 13 ACDM Giai on 6: Thc nghim ........................................................... 329
-
v
Ch nh ....................................................................................................................... 329
Tin iu kin .............................................................................................................. 329
Cc hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ........................................... 329
Vt phm chnh ............................................................................................................ 329
Hu iu kin ............................................................................................................... 329
M t v giai on 6 ..................................................................................................... 329
Lp k hoch giai on 6 ............................................................................................. 332
Lp k hoch v thc thi thc nghim ......................................................................... 334
Khun mu lm thc nghim ....................................................................................... 336
Qui trnh lm thc nghim ........................................................................................... 338
Chp thun thc nghim .............................................................................................. 339
Tin hnh thc nghim ................................................................................................ 339
Hu thc nghim .......................................................................................................... 342
Cp nht bn k hoch ch .......................................................................................... 345
Tm tt ......................................................................................................................... 345
Chng 14 ACDM Giai on 7: Lp k hoch sn xut ............................................ 346 Ch nh ....................................................................................................................... 346
Tin iu kin .............................................................................................................. 346
Cc hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ........................................... 346
Vt phm chnh ............................................................................................................ 346
Hu iu kin ............................................................................................................... 346
M t giai on 7 ......................................................................................................... 348
Lp k hoch giai on 7 ............................................................................................. 350
Hi tho lm quen kin trc ..................................................................................... 350
Hng dn v xem xt lp k hoch chung ................................................................. 351
Lch biu sn xut ........................................................................................................ 354
c lng Delphi bng rng cp phn t .................................................................... 357
Lp k hoch kim th ................................................................................................. 360
Cc phn t khc ca bn k hoch sn xut ............................................................... 362
Cp nht bn k hoch thit k ch ............................................................................. 362
Tm tt ......................................................................................................................... 362
Chng 15 ACDM Giai on 8: Sn xut ................................................................... 364 Ch nh ....................................................................................................................... 364
Tin iu kin .............................................................................................................. 364
Hot ng chung K thut, khun mu v hng dn ................................................. 364
Vt phm chnh ............................................................................................................ 364
Hu iu kin ............................................................................................................... 364
M t giai on 8 ......................................................................................................... 366
Lp k hoch giai on 8 ............................................................................................. 367
Nht qun thit k ........................................................................................................ 367
Tch hp phn t .......................................................................................................... 368
Theo di n lc sn xut .............................................................................................. 369
Tm tt ......................................................................................................................... 371
Phn III ........................................................................................................................... 372
Chng 16 Dch chuyn thc hnh, qui trnh v phng php thit k .................. 373 Chin lc dch chuyn chung ..................................................................................... 374
Tc nhn thay i ..................................................................................................... 374
Chin lc cho thay i ............................................................................................... 376
Bo tr ...................................................................................................................... 376
Tuyn c s .............................................................................................................. 377
-
vi
Bn k hoch ............................................................................................................ 378
Thc thi .................................................................................................................... 381
Suy ngm ................................................................................................................. 382
tng thc hnh cho dch chuyn v chp nhn ...................................................... 383
p dng hiu bit thng mt cch t do ................................................................ 384
Gii thiu cc khun mu ........................................................................................ 385
To ra con ng ngh nghip k thut ................................................................... 385
Thit lp T thit k kin trc .................................................................................. 386
Th ch ho nh gi kin trc ................................................................................ 386
Ro chn cho chp nhn: Phn thc hnh thng thng ............................................. 388
Khng tng xng hon cnh doanh nghip ........................................................... 388
B ............................................................................................................................. 389
Li ni i bi .......................................................................................................... 390
Phn mm l d ........................................................................................................ 390
U quyn theo d xung ........................................................................................... 392
Bt n ca ti Grrr! ............................................................................................. 393
Thiu ti nng c hi t ....................................................................................... 394
Tip th v gin on k ngh ................................................................................... 394
o to v lp k hoch dch chuyn ....................................................................... 395
Tm tt ......................................................................................................................... 397
Chng 17 Xem xt thit k khc: tha t, thit k theo la chn, v bo tr ........ 398 Thit k vi phn tha t ............................................................................................. 398
Php l phn tha t ................................................................................................. 401
Phn tch tun th ..................................................................................................... 404
Cc xem xt thit k khc ........................................................................................ 405
Thit k theo la chn .............................................................................................. 407
Sai lm thng gp ...................................................................................................... 413
T cch phn t thng mi vi ACDM ..................................................................... 415
Bc1: Nhn din phn t v sn phm ng c vin .............................................. 416
Bc 2: Thit lp tiu ch so snh ............................................................................ 416
Bc 3: To ra ma trn so snh ............................................................................... 418
Bc 4: Trc nghim tnh nng v thuc tnh ng c vin ..................................... 424
Chin lc cp ti s khng tng hp kin trc ................................................... 426
Phn mm Wrappers ................................................................................................ 427
Trung gian ................................................................................................................ 427
Tng qui m ACMD .................................................................................................... 429
ACDM trong bo tr ..................................................................................................... 433
Tm tt ......................................................................................................................... 435
Chng 18 Dng ACDM vi cc khun kh pht trin phn mm ......................... 436 Thut ng ..................................................................................................................... 437
Qui trnh nng so vi nh ......................................................................................... 439
ACDM v khun kh qui trnh pht trin phn mm .............................................. 444
ACDM v thc .................................................................................................... 445
ACDM v lp trnh cc oan (XP) .......................................................................... 446
ACDM v Scrum ..................................................................................................... 450
ACDM v Qui trnh phn mm t (TSP) ................................................................. 454
ACDM v RUP ........................................................................................................ 457
ACDM v CMMI ..................................................................................................... 462
Tm tt ......................................................................................................................... 464
Ti liu tham kho ......................................................................................................... 467
-
vii
Ch mc (ting Anh) ............................................................. Error! Bookmark not defined.
-
viii
Li ni u
Ngy nay nn vn minh ca chng ta ph thuc cao vo cc h thng dng nhiu
phn mm. H thng dng nhiu phn mm l nhng h thng ph thuc cao vo kt cu
nn tnh ton v phn mm cho chc nng c bn m chng cung cp v cc thuc tnh
chng s hu. Thit k kin trc ca cc h thng dng nhiu phn mm l b mn tch
ri v phn bit bn trong k ngh phn mm mi qung 15 tui, tu theo bn hi ai v h
nh ngha thit k kin trc th no. Thit k h thng ra i qung nm 1945 v ni
ln chnh thc t cc phng th nghim RAND xy dng v kh v h thng d liu ln
cho chnh ph. Phn nhiu trong nhng cng trnh sm ny trong thit k h thng v k
ngh c ti tr bi B quc phng M. Thit k cho cc h thng phc tp ln vo
nhng nm u c xu hng hi t vo phn hoch h thng thnh cc yu t c in
t, v tch hp cc yu t ny vo trong h thng. Vo lc vic mua v bo tr phn
cng t ng ho d liu l rt ln v t. Cc ng dng phn mm cn tng i nh v
vn khng ln v phc tp v chi ph so vi phn cng. Cch tip cn k ngh h thng
v k thut thi u ni ln t min ny v b nh hng su sc bi cc t chc
chnh ph, qun s, v doanh nghip ln. Cng ng k ngh h thng vn cn gi li
nhiu tinh thn ca min ny ti ngy nay. Khi yu cu h thng tr nn ngy cng i
hi hn, v phn cng my tnh tr nn r hn v nh hn, nhu cu v phn mm trong
cc h thng phc tp ny tng trng theo hm m. ng dng phn mm tng
trng v phc tp, v chi ph cho phn mm tng ln nhanh chng theo hm m.
Theo nhiu cch, cch tip cn v phng php k ngh h thng truyn thng, mc du
vn cn tranh ci, khng cp ti thit k phn mm mt cch h thng. V vai tr
v tm quan trng ca phn mm trong cc h thng hin i v tc ng ln lao nu
c thit k km, h thng phi c thit k mt cch nguyn khi. Cch tip cn k
ngh h thng truyn thng ni ln t thit k cc h thng c in t, v thit k phn
mm h thng b cng ng ny b li ng sau trong nhiu nm. iu m kinh
nghim ch ra l ch phn cng my tnh, ngoi vi, phn mm, v cc b phn c
in t khc ca h thng khng th c thit k v xy dng ch c lp m u tin
khng thit k kin trc tng th ca h thng. iu ny l ng cho h thng dng nhiu
phn mm nhng hay hng theo CNTT.
Th trng ngy nay l khc rt nhiu so vi n vy nhng nm u ca thit k
h thng. Ngi tiu th phn mm ln nht khng cn l cc t chc chnh ph, m thay
vo l th trng ngi tiu th rng hn. T ng ho d liu khng cn trong tay
vi ngi u t. Gn nh mi t chc doanh nghip v chnh ph u yu cu phn mm
v phn cng bt k ti kch c ca min. Bi v cng nghip phn mm khng cn b chi
phi bi cc ng dng chnh ph v qun s, nhng min ny khng cn dn li th
trng hay lnh o pht kin vi cc chun pht trin, ngn ng, h iu hnh, phn
cng my tnh, vn vn. Nh li ngn ng Ada v h iu hnh POSIX tr v nhng nm
1980 m xem? Cc t chc chnh ph kh m thc hin nhng loi u quyn su rng ny
-
ix
ngy nay. Ngy nay, pht kin c dn li bi th trng rt rng v khng cn xy ra
ch trong cc phng th nghim ca chnh ph v i hc. Cc sn phm mi v pht kin
thng c a vo bi cc cng ti nh v ln, cng nh cc nh doanh nghip c nhn
- theo ngha en l bt k ai c tng v c my tnh u c kh nng lm thay i v
nh hng ti th gii bng phn mm. S khc bit hon ton gia cc h thng dng
nhiu phn mm thi u v hin nay l ch cc h thng hin nay thng dng hng
triu, hay chc triu dng m. Trong hu ht cc sn phm v t chc, phn mm khng
l tu chn - n nm ti trung tm ca chc nng sn phm. t ngy nay s khng khi
ng v my bay s khng bay nu khng c phn mm. H thng tin hin i khng ch
l h thng c s d liu ln, b kt trong nhng to nh chnh ph ln, ngn hng, hay
trung tm x l bo him - nhng h thng ny trong nh chng ta, t, my bay, my
tnh bn, theo ngha en l mi ni! Cc tiu dng ngy nay, t, h thng tin, v
cc sn phm khc l c nhiu kh nng hn, thng minh hn, an ton hn, v hiu qu
hn trc y. T ng ho d liu khp ni nh hng v lm thay i x hi - theo
nhiu cch n nh ngha li s tn ti con ngi. C th cho con ngi trao i, tin
hnh kinh doanh, v chi theo nhng cch m ch mi 20 nm trc khng bao gi c th
m ti c.
Mi nng lc ny ti vi ci gi v phc tp. Mc cho mch tch hp thm ch
phc tp hn v cc b x l trn mt chip, phn cng thng khng phi l ngun ca
phc tp h thng v chi ph. Chi ph ca phn mm vt qu chi ph ca phn cng t
lu trc y. Thng chnh phn mm mi l ngun gc ca vn thit k v pht trin
- thng tn km l thit k, cu trc, v bo tr theo cch ng thi gian v hiu qu-
chi ph. Cch tip cn k ngh v k thut h thng c ngun gc ca chng trong phng
php thit k phn cng truyn thng v c xu hng tru tng khi thit k phn mm
h thng. Bi v phn mm ct ngang qua nhiu phn t ca h thng, phn mm xng
ang c s ch nhiu nh bt k phn t c in t no khc ca h thng cp
ti nhng phc tp h thng rng hn. Mc du k thut thit k phn mm ni ln,
chng c xu hng tru tng khi mi quan tm thit k h thng v hi t vo chc
nng, th tc, hay mc phng php ca thit k. iu ny l qu chi tit v hn hp
cp ti thit k phn mm h thng.
Chc chn phn cng l phc tp, nhng thit k phn cng tng i c hiu
r. Cc phn t ca h thng phn cng l nhng hng ho m ni ng ngha l c
bn nh u, go v ng th trng m. Vi phn mm li l cu chuyn khc. Phn
mm l linh hn ca nhng my phc tp ny - v ging nh linh hn con ngi, chng ta
khng th bt c phn mm, n khng c trng lng, n khng th c quan st, vy
m s hin din ca n l khng th ph nhn c v xc nh ra tnh cch v hnh vi
ca my. Phn mm l a chiu. iu chng ta thy trong cc thut ng v cu trc tnh
nh m l khc vi iu chng ta thy khi m c bin dch v thc hin. Bn cht te
ny ca phn mm l l do ti sao kh thit k v xy dng h thng dng nhiu phn
mm. ng ti minh ho vn ny v vic hiu phn mm mt cch hon ho. ng ti
l mt ngi thc hnh cc oan v cc phng tin gin d nht, vy m c tri thc thc
hnh phong ph v c cm nhn thng thng ti t nhiu nm lm vic nh nng dn
thc th v qu ng. ng y c th hiu v nh gi cao my bay ang bay trong khng
trung v vai tr m cnh gi trong vt l ca vic bay, nhng ng y khng th no hiu
c h thng kim sot phn mm. Tnh khng thy c v bn cht a chiu ca phn
mm vi phm hiu bit ca ng y v th gii. Bi v thiu bng chng vt l cho phn
mm, ng y bao gi cng ngn ngi theo cch no v chn la ngh nghip ca ti
lm k s phn mm v thy gii thch ca ti v phn mm l khng th no hiu c
mi ti ngy ng cht. Trong tm tr thc hnh ca mnh, ng khng th hiu c ti sao
-
x
mi ngi li tr lng hu hnh cho chu ng y thit k v xy dng ci g m
khng th nhn thy c, khng cn ong c, hay cm trong tay ng y. Mc du ng
sung sng l ti lm ra kh tin, ng khng th ng m ngh rng ti c mnh li
qung co ang lm! V mc du ng khng bao gi ni nhiu, ti c thuyt phc l
ng s mc no a chu ng tr thnh k bp bm.
Ti mc no , y l vn chng ta i din nh l kin trc s cho h thng
dng nhiu phn mm. Cc k s v kin trc s thng xuyn c gng tm ra cc k
thut, phng php, v tru tng ho thit k v phn tch cc h thng phc tp dng
nhiu phn mm - iu ny bao gm c phn mm h thng m to kh nng cho h thng
lm iu n c xc nh lm. Thit k phn mm ni ln song song vi k ngh
h thng, nhng hi t vo cc mi quan tm thit k m chi tit. N bt u vi cc
kiu d liu tru tng vo cui nhng nm 1960 v tip tc ti ngy nay vi cch xy
dng da trn cu phn. Theo nhiu cch cng ng k ngh h thng v thit k phn
mm hp nht li ti mc no . Cc cch tip cn k ngh h thng c nhiu
ngi coi nh khng thch hp cho thit k cc h thng cng ngh thng tin (CNTT)
hin i. Hiu theo ngha hp, cng ng kin trc s nghip ni ln qua 10 nm qua
hay i loi nh vy cp mt cch xc nh ti thit k cc h thng CNTT. Kin
trc s nghip ni ln t cc khi nim k ngh h thng truyn thng vi cc khi nim
thit k v k ngh phn mm. Tuy nhin, kin trc s nghip c xu hng hi t vo k
ngh qui trnh doanh nghip. N c 13 nm t khi cun sch u tin v thit k
kin trc ca h thng dng nhiu phn mm bt u ni ln. Theo nhiu cch, ngh thut
v khoa hc v thit k h thng dng nhiu phn mm thc hin mt s bc i ln
trc. Tuy nhin, nhiu tht vng ln vn cn vi kin trc s thc hnh, v vn c con
ng di cn i.
Chnh thut ng kin trc vn cn c nh ngha km, v vai tr ca kin trc s trong hon cnh t chc vn cn m cho tranh ci. Chng ta c t dt
khot, hnh thc ho v tho thun rng ri v cc nguyn l u tin v thc
hnh tt nht m kin trc s c th gi l quyt nh thit k ca h.
Mc du kh tin, nhiu t chc trn khp th gii khng coi k ngh phn mm l mi quan tm hay b mn k ngh hng nht. Cng nhng t chc ny phn
ln b qua cc thc hnh k ngh phn mm c k lut c bn v thit k kin
trc, v sn phm cng h thng ca h thng b mc phi cc vn phn
mm.
C rt t cng c lm ti liu cho thit k ca h thng dng nhiu phn mm. Kin trc s thng dng mt t hp cc cng c, phng php, v qui trnh m
c gn li vi nhau theo cch khng th thc. iu ny lm cho kh nm
c chn la thit k v trao i chng vi nhng ngi thc hin.
Ti phi rt r rng rng cun sch ny khng dnh ring cho k ngh phn mm
nhng, k ngh h thng hay k ngh phn mm, m l v xy dng h thng dng nhiu
phn mm, iu c bao gm h thng CNTT, b m phng hay h thng nhng. Mc ch
chnh ca cun sch ny l trnh by cc nguyn l thit k kin trc p dng c cho bt
k t chc no hay min xy dng h thng dng nhiu phn mm. Nhiu chng trnh
khoa hc my tnh i hc ngy nay thin v min CNTT, cho nn nhiu gi thit c
nu ra bi cc nh khoa hc my tnh c o to c th khng hp thc trong cc min
khc, nh h thng nhng. Cc gi thit ngn ng, ti nguyn sn c, iu kin mi
trng, hiu nng, an ninh, tnh sn c, v cc loi yu cu khc l rt khc trong CNTT
v min nhng. Mc ch then cht ca cun sch ny l cung cp cc nguyn l m s
phc v cho kin trc s xy dng ra h thng dng nhiu phn mm cho cc cc oan
-
xi
ny v bt k nhng ci gia. Vi hiu bit c nguyn l v thit k, kin trc s c th
lm du bn nng phi l tr phn ng v c chun b tt hn cp ti min rng
hn cc vn thit k bt k ti hon cnh doanh nghip hay kinh nghim min ca h.
Tho mn cc mi quan tm h thng rng nh hiu nng, an ninh, tnh sn c, vn vn l
khng th c nu khng c thit k kin trc ton th, iu t ra khun kh cho thit
k chi tit v sau v thc hin!
-
xii
Li cm t
Cng trnh ny i din cho by nm nghin cu, thc hnh cng nghip, v vit m
l thuc vo nhiu ngi v t chc, nhng ngi h tr cho cng trnh ny qua n
lc ca h, s kin nhn, phn hi, tng, v nhiu ng gp khc. Ni ring ti cm n
Bob Gazda thuc Inter-digital LLC, ngi l tin phong v Phng php thit k ly
kin trc lm trng tm c m t trong Phn III. Bob l ngi duyt ban u v Phng
php thit k ly kin trc lm trng tm, v ph bnh ca ng y cung p thng tin gi
tr ci tin n. Ti cm n cng ti Sony Corporation v nhiu c hi h cung cp cho
ti tng tc vi cc k s ng cp th gii v v s cn mn dng nhiu phng php
c m t trong cun sch ny. Ni ring, ti xin cm n Minori (Micha) Endo, ngi
c th ho thnh ngi tin phong, lm vic khng mt mi ci tin cch cc k s
Sony thit k v xy dng h thng dng nhiu phn mm. Cng ti Sony, ti cm n
Toshiya (Toshi) Hasegawa; anh y l mt kin trc s c ti l c duyt bn tho ny.
Ti mun cm n cc k s ti LG Osan, Hn Quc, nhng ngi cng ng gp
bng vic dng cc phng php c m t bn trong cun sch ny v cung cp phn
hi c gi tr. Matthew Bass ca Siemens Corporate Research cng ng vai tr th
nghim trong pht trin cun sch ny bng vic cung cp nhiu c hi tng tc vi cc
k s Siemens trn khp th gii v ngi cng gii thiu ti vi nh xut bn, John
Wyzalek ti Taylor & Francis. John l mt ngi tuyt vi v kin nhn lm vic
trong tin trnh cng thng khi vit ra cun sch ny - ti gii thiu v John cng nh
Taylor & Francis v mi vic gy hng khi cho cc tc gi.
Cun sch ny chc khng th c c nu khng c nhiu sinh vin hc chng
trnh thc s v K ngh phn mm (MSE) ti Carnegie Mellon University (CMU) trong
mi nm qua v cc i hc i tc ca chng ti ti Hn Quc, B o Nha v n .
Nhiu sinh vin MSE t khp th gii ng gp ht sc nhiu trong thi gian bng
vic th cc phng php v k thut a dng c m t trong cun sch ny v cung
cp phn hi gi tr trc vic th cng nghip bt u. Ti xin cm n Eunjeong Choi,
Jihyun Lee, Hye Eun You, Taeho Kim, v Woo-Seok Choi t i hc thng tin truyn
thng (ICU), i hc i tc ca chng ti Hn Quc. Nhng ng gp c nhn ny
gip hnh thnh nn Chng 18.
Ti xin cm n cc ng nghip ca ti CMU v h tr v khuyn khch ca h
v s dung th trong khi ti giu mt v vit nhiu phn ca cun sch ny vo ma h
2007: David Garlan, Mel Rosso-Llopart, Gil Taran, Dave Root, Jane Miller, Ellen Saxon,
v Linda Smith. Mt c quyn v vinh d l c lm vic vi David Garlan v dy kin
trc phn mm vi ng y trong chng trnh MSE ti CMU - mt ni tuyt vi lm sao
cho kin trc s ! Nhiu ng nghip ca ti ti Vin K ngh phn mm (SEI) cng
gip hnh thnh nn cch ngh ca ti nh mt kin trc s v nh hng ti
phng php v k thut c m t trong cun sch ny. Ni ring, ti xin cm n Mark
-
xiii
Klein, Scott Hissam, Felix Bachmann, v Len Bass thuc SEI, ngi nh ngi thy km
d n cung cp phn hi c gi tr v Phng php thit k ly kin trc lm trng tm.
Cng ti CMU, ti xin cm n John Kang, Jiyeong Yoon, John Grasso, v cn b iu
hnh gio dc: Ann Papuga, Beverly Flaherty, v Cathy Baek. Nhng ngi bn ny
cung cp cho ti nhng c hi qu gi lm vic vi cc t chc v k s trn khp th
gii. Nhng c hi ny chng t l gio dc cc k c gi tr v m mt cho ti v
cch h thng c thit k v xy dng bn ngoi lnh th M. iu ny c nh
hng su sc v su lng ln ti nh mt k s, kin trc s, v thy gio, v theo cc
phng php v k thut c m t trong cun sch ny.
Cui cng, nhng quan trng nht, ti phi cm n gia nh ti, Karen, Anthony, v
Nathaniel Lattanze, v s dung th cho nhng gi di ti xa khi h, i pht trin v kim
th cc khi nim ny, v nhiu gi kh khn dnh vit chng ra trong cun sch ny.
-
xiv
Hng dn c gi
Ch nh ca cun sch ny l hi t vo thit k kin trc, c lp vi min, m
thc ngn ng, cng c, hay cc loi thin kin tng t khc. Hi vng l thit lp ra cc
nguyn l s to kh nng cho ngi k s thit k h thng dng nhiu phn mm tip cn
ti thit k theo cch c lp v khng thin lch; hiu nhng mi quan tm no nn nh
hng ti quyt nh thit k; bit tu chn thit k no l sn c vo bt k im no;
nhng b tr mang nng nh lng v vic phn on tt hn gia cc tu chn thit k;
v to ra thit k h thng ti u hn. Trong khi cun sch ny chc chn c th c
dng trong mn hc tt nghip v thit k kin trc, ni dung nguyn bn ca n l a
cc nguyn l thit k kin trc thc hnh vo tay nhng ngi hnh ngh. Cun sch ny
c chia thnh ba phn chnh:
Phn I (Chng 16): Hi t ca Phn I l vo nh ngha kin trc v trnh by cc
khi nim c bn ca thit k kin trc cho h thng dng nhiu phn mm. iu ny bao
gm cc ch v dn li kin trc, cu trc kin trc v hng dn nn tng cho thit k
kin trc.
Phn II (Chng 715): Trong phn ny, Phng php thit k ly kin trc lm
trng tm c trnh by. y l mt khun kh c kim th cng nghip cho thit
k kin trc ca h thng dng nhiu phn mm. Tng giai on ca phng php ny
c m t cng vi mi khun mu, danh sch kim v hng dn h tr.
Phn III (Chng 1618): Phn ny c dnh cho vn thc hnh v chp nhn
thc hnh thit k kin trc c k lut v dng Phng php thit k ly kin trc lm
trng tm vi s tn ti ca cc qui trnh pht trin t chc hin c.
c gi c khuyn nn c tng phn theo th t trnh by. Phn I thit lp
cc khi nim then cht v t vng c dng trong sut cc phn II v III. Bi v
Phng php thit k ly kin trc lm trng tm c cc giai on c xc nh r, tng
giai on nn c c theo trnh t c trnh by trong phn II. Mt khi cc nguyn l
thit k kin trc then cht v Phng php thit k ly kin trc lm trng tm c
hiu, nhiu cch dch chuyn v dng cc phng php ny c thm d trong Phn III.
-
1
PHN I
-
2
-
3
Chng 1 Gii thiu
T lc ban u c gi rng chng ta l quc gia ca nhng ngi nghip d.
Archibald Philip Primrose, Earl of Rosebery (18471929)
Chnh t kin trc gi ln nhiu hnh nh trong tm tr ca k s phn mm ngy
nay. Khng may, him khi c hiu bit chung v ch xc ci g c ng bi thut ng
kin trc, v ngha ch xc ny thng tu thuc vo hon cnh n c dng. n
chng ny, t kin trc tr thnh con tu rng trong ngha c rt vo bi nhng
ngi gii nht trong cc k s, ngi qun l, ngi tip th, hay nhng ngi c lin
quan khc - thng do thi thc ca tnh th. Thut ng kin trc c dng bi cc k s
phn cng m t thit k chip IC, cu trc c hc, mch, v cc b phn c in t v
cc mnh ca h thng. Di dng vt phm thit k phn mm, kin trc in hnh c
dng ch thit k th m t cho cch phn hoch th ca h thng thnh tuyn tp cc
yu t no m c th c hng theo khi vit m, khi chy hay cu trc vt l. Cc
m t h thng phn mm thng bao gm nhng hnh v hp v ng khng hnh thc
v li dn thng c coi nh kin trc ca h thng. Mc du c nhiu hp dn trc
gic, nhng m t ny thng thiu hnh thc, chnh xc, hay nht qun c bn, li
vic din gii v thit k cho cht ny ra ca c gi. Khng may, cc c gi khc
nhau din gii nhng vt phm ny mt cch khc nhau, ph hoi ngm thit k nh
phng tin hiu qu cho trao i v iu s c xy dng v lm ny sinh niu vn
xy dng. nh ngha cc thut ng l chc nng c bn ca ngn ng cho php con
ngi trao i cc khi nim phc tp bng vic dng t c s tho thun v ngha. Bi v
thut ng kin trc b cc k lm dng v qu ti, thng c nhiu ln ln khi cc k s
khc nhau nh m t thit k kin trc ca h thng m h ang xy dng - cho d n l
cng h thng. Cc cng ng k ngh a dng, cc min, v ngay c cc t chc cng qui
cho cc ngha khc nhau vi thut ng kin trc. Chnh tiu cun sch ny, Kin trc
cho H thng dng nhiu phn mm, c th c din gii theo nhiu cch. Vic u tin
ca chng ta s l phn loi ra cc khi nim v thut ng c bn v c gng a ra mt
s ranh gii v loi kin trc no chng ta s cp ti trong cun sch ny; nhng trc
ht, chng ta hy nhn vo tiu ny k hn mt cht. nh ca thut ng lm kin
trc l mt ng t ngha l thit k kin trc ca h thng. Nh tiu ny ch ra, hi t
ca cun sch ny s l kin trc ca h thng dng nhiu phn mm, nhng iu ny
ngha l g?
-
4
H thng dng nhiu phn mm l bt k h thng no tu thuc cht ch vo phn
mm, phn cng tnh ton lin kt, h iu hnh, d liu, v i loi nh vy em dch
v ti nhng ngi lin quan. Mc du nhiu tc gi trong cng ng k ngh phn mm
cp ti mi quan tm thit k v Web-, Internet-, v cc h thng v ng dng ly cng
ngh thng tin (CNTT) l trung tm, cch ni ny s hi t nhiu v i th ln thit k
kin trc ca nhng h thng dng nhiu phn mm ny khc m c tch hp vo trong
cc sn phm nh my bay, t, t lnh, h thng kim sot mi trng, v bt k h
thng tng t no tu thuc vo phn mm em ti dch v cho ngi dng. Phn
mm l linh hn ca cc h thng ny v chu trch nhim trong nhiu trng hp cho
cc dch v c bn nht m nhng h thng ny cung cp. Hin nhin, chng ta s khng
tho lun v thit k kin trc c bit ca mi h thng ny, nhng cc h thng t cc
min a dng s c dng nh cc v d minh ho cho cc khi nim thit k kin
trc tng qut p dng c trong bt k min k ngh phn mm no. Cc nguyn l thit
k h thng dng nhiu phn mm khng phi l chuyn cho min no. Cc nguyn l
thit k p dng cho h thng qun l quan h khch hng ba bn cng p dng cho cc b
iu khin ng c t. Vi l do ny, cc nguyn l thit k v cc qui trnh thit k s l
hi t chnh ca cun sch ny. Khng c nguyn l hng dn trc gic ca ngi
thit k, tt c cc thit k v gii php ca ngi s c v nh nhau bt k ti lc thit
k p t ln chng. Trc gic thun khit c th phc v tt cho chng ta khi cc lc
thit k l hng s; tuy nhin, tin b cng ngh, dch chuyn m hnh doanh nghip, cu
trc t chc, nhu cu th trng, v vn vn thng xuyn lm thay i lc thit k ti
cng vic thit k. iu c th l trc gic tt cho sn phm cui, th trng, t chc, vn
vn c th khng cn tt cho sn phm tip. Do c nhu cu v hng dn cc nguyn l
thit k v qui trnh c k lut. Hi t ca cun sch ny khng ch lm thit k phn mm
ch c lp. Gn nh khng th no lm thit k kin trc cho h thng dng nhiu phn
mm thit k phn mm m khng xem xt ti kt cu nn h thng rng hn (phn
cng, ngoi vi, v.v.), h iu hnh, cc yu t tha t (phn cng v phn mm), v nhiu
yu t khc. Trong thc t, thit k h thng dng nhiu phn mm him khi l mt chiu,
m thng phn cp, ni ngi thit k ny rng buc ngi thit k khc pha h lu,
ngi ny li rng buc ngi thit k hay ngi thc hin khc, v c th. i khi phn
cng v h iu hnh c chuyn bit ho nh cc rng buc, thng bi cc nh thit
k khc, trc khi kin trc s phn mm thm ch ngh ti thit k. Phn mm khng th
thc hin trong khng trung, v do vy, kin trc s xy dng h thng phn mm thng
vo v tr phi la chn cc yu t vt l ca h thng, nh my tnh, cm bin, kt cu
nn mng, v thit b ngoi vi. Trong cc trng hp ny, d mt rng buc hay chn la
thit k, phn cng l mt phn quan trng ca h thng dng nhiu phn mm. Chn la
hay rng buc phn cng v h iu hnh tc ng su sc ln thit k kin trc phn
mm v phi l mt phn ca thit k kin trc ca h thng hay cc h thng. Mc du
quan trng, hi t ca cun sch ny khng l v thit k chi tit ca phn t phn cng,
nhng thay v th l tc ng ca nhng phn t ny p t ln kin trc s khi thit k h
thng dng nhiu phn mm.
Cu hi t nhin trong tm tr ca hu ht cc k s ti im ny l, Thit k chi tit
khc vi thit k kin trc th no? Cu tr li nhanh chng l ch khng phi mi mi
quan tm thit k u v kin trc v bn cht. Thit k kin trc l ch m ngi k s
chuyn t khng gian yu cu sang khng gian thit k. Thit k kin trc phn mm nn
phc v nh bn nhy cho thit k chi tit hay hot ng thc hin v nn nh ngha r
rng bin gii cho nhng ngi thit k v thc hin pha h lu. H thng dng nhiu
phn mm c xy dng m khng c kin trc phn mm c thit k c ch s c
nhng thuc tnh ni ln m s khng c hiu r bi v chng khng c thit k
trong h thng. Cc thuc tnh nh hiu nng, tnh sn c, tnh sa i c, tnh an ninh,
-
5
vn vn phi c thit k trong h thng p ng nhu cu ca nhng ngi c lin
quan, ngi s dng, ngi mua, v ngi bo tr h thng. Nu khng c thit k
trong h thng, vic hiu v sa nhng thiu st h thng trong cc thuc tnh ny thng
thnh vn , v trong mt s trng hp l khng th c cch sa cha. Trong h thng
c bt k hu qu no, cc thuc tnh nh nhng thuc tnh ny khng th c t ti qua
thit k mc chi tit v chng yu cu vic iu phi rng qua phn ln hay tt c cc
phn t h thng. Trong trng hp cc cu trc m chi tit (nh i tng, lp, hm,
v.v.) c thit k u tin, cu trc h thng kt qu l ln v phng, vi nhiu ph
thuc gia cc b phn ca h thng m khng c hiu r. Thuc tnh h thng tng
th ni ln nh kt qu ca nhiu k s phn mm thit k cho cc mnh nh ca h thng
m khng c khun kh cu trc c cung cp bi thit k kin trc s khng c hiu
r mi cho ti khi h thng c thc hin. Kin trc cung cp phng tin phn
hoch h thng thnh cc phn t m v sau c th c thit k chi tit. Kin trc c th
c xem xt k lng v kho cu phi by ra nhng nhc im trc khi thit k
phn t chi tit v thc hin. Cui cng, kin trc c th c dng hng dn tng
th vic xy dng bng vic phc v nh iu bt buc v cch cc phn t c th c
lp rp, lm ny sinh ra trong h thng vi nhng thuc tnh v hnh vi d on c.
Thit k kin trc khc vi thit k phn mm chi tit di dng mi quan tm c
cp, nh:
Thit k kin trc cp ti vic phn hoch h thng thnh cc b phn hay phn t v tng tc gia cc phn t ny, trong khi thit k chi tit cp ti chi tit
thc hin ca cc b phn ny. Kin trc s hi t vo cc thuc tnh bn ngoi
ca cc phn t, tng th cc phn t, v cu trc h thng, trong khi thit k chi
tit hi t vo phn ni b ca cc phn t, cu trc d liu, v thut ton c
dng bn trong mt phn t. Thc ra, tng tc bn ngoi c th b che giu vi
ngi thit k. Kin trc khng thay th cho thit k chi tit nhng thay v th b
sung cho n bng vic to khung cho cng vic ca ngi thit k pha h lu v
ngi thc hin v hng dn tch hp cc phn t thnh h thng.
Thit k kin trc cp ti thuc tnh tng th ca h thng nh hiu nng, tnh sa i c, tnh an ninh, v cc thuc tnh khc bn cnh chc nng chung.
Thit k chi tit lin quan ti thuc tnh tnh ton chuyn mn v chc nng c
cung cp bi tng phn t ring.
Thit k kin trc mang tnh khai bo. Kin trc s phn hoch, thit k v lm ti liu cc phn t h thng da trn ch yu l trc gic v kinh nghim bi v mt
ngn ng c t kin trc chnh thc, chun ho, bao hm tt c vn l iu gy
hng khi hn l thc ti. Qu vy, mc ch chnh ca cun sch ny l lm
du v hng dn trc gic kh kim ca kin trc s bng cc nguyn l thit k.
Vi trng thi hin thi ca thc hnh, khng c "trnh bin dch kin trc"
kim vn phm v ng ngha ca thit k kin trc. Thit k chi tit l mang bn
tnh vn hnh trong chng c ng c dch trc tip thnh m, trong khi
thit k kin trc c ng to khun kh cho cng vic ca nhng ngi thit
k chi tit.
Thit k kin trc c yu cu cp ti vn v qui m v do l khc bit
nn tng vi cc biu lp phn mm v s cu trc. Kh v mt tr tu xy dng
cc h thng ln mt cch trc tip bng vic hi t vo cu trc chi tit m khng c
thit k kin trc cung cp bn l trnh cho nhng ngi thit k chi tit v ngi thc
hin. Trong khi c th rt d dng xy dng cc ng dng nh ng ring r vi vi ngi
-
6
lin quan v doanh nghip khng quan tm ti kin trc v rt t quan tm ti thit k chi
tit, cch tip cn ny khng i qui m c tht tt.
Xy dng h thng ln phc tp dng nhiu phn mm vi nhiu ngi c lin
quan cnh tranh nhau v mi quan tm ca doanh nghip l mt ngh rt khc, yu cu
cc tng tru tng thit k c iu phi hng dn thc hin. Rt kh lun gii v
vic tho mn cc thuc tnh h thng rng trong h thng c nhiu ngi pht trin,
nhiu khch hng, nhiu ngi dng, v nhng ngi c lin quan khc m khng c thit
k kin trc bc cu gia cc yu cu h thng v thit k phn mm chi tit. Kin trc
phn mm c th gip cc k s nhn din, xc nh, v phn tch mt cch h thng cho
cc yu cu v h thng ln trc khi thit k chi tit v xy dng cc phn t h thng
bt u.
Vng i kin trc
Thut ng qui trnh phn mm c dng m t qui cch pht trin phn mm
trong t chc. Qui trnh phn mm ca t chc m t tin iu kin, hu iu kin, hot
ng, vt phm, vai tr v vn vn c mi ngi trong t chc dng pht trin phn
mm. iu chng ta thy trong thc hnh l ch qui trnh phn mm ca t chc bao
gm nhiu qui trnh nh hn cp ti cc chc nng t chc then cht nh qun l cu
hnh, yu cu, kim th, m bo cht lng, c lng, truy nguyn d n, vn vn.
Khng may trong thc t, thit k l thnh vin khng c phc v ng mc nht ca
tp cc qui trnh ny. Cng ng ci tin qui trnh cp ti cc mi quan tm t k thut
v cch phn mm c thit k di dng thu thp yu cu, phn tch, qun l cu hnh,
kim th, v m bo cht lng. Trong khi cc nh ngha qui trnh t chc bao gm cc
vt phm t qui trnh thit k, qui trnh thit k thng khng c cho cng mc ch
nh cc qui trnh t chc khc. Thit k kin trc thng c i x nh ct mc c
o bi s hin din ca vt phm. Thit k l qui trnh k thut duy nht yu cu nhiu ch
nh bt k hot ng no trong cc hot ng ny, nhng him khi nhn c s ch
. Ch trung tm ca cun sch ny l ch thit k l qui trnh, khng ch l vt
phm hay ct mc (Hnh 1.1). Thit k l qui trnh k thut cn c thit lp v nh
ngha, cng nh bt k qui trnh no khc trong t chc.
Hnh 1.1 Cc hot ng then cht ca qui trnh thit k.
Thm d
phng n:
To ra thit k
khi u
Ci tin: Dng
kt qu ca
nh gi
ci tin thit k
Hu sn xut:
Sa, Nng cao,
i,
Phn r
Chng ct
yu cu thnh
dn li kin
trc
Drivers
nh gi thit
k: m bo
thit k p
ng nhu cu
Needs
Sn xut:
m bo tun
th theo
thit k
-
7
Hnh 1.2 m t vng i t nhin ca thit k kin trc quanh t chc nn ngh
v vic thit lp cc qui trnh thit k ca h (chng ti s a vo mt qui trnh thit k
kin trc chuyn mn v sau). Vng i kin trc v nn tng bt u vi hon cnh
doanh nghip v nhng ngi c lin quan h thng. Th trng, cu trc t chc, ngn
sch, lch biu, cng ngh sn c, v vn vn t hon cnh doanh nghip m trong h
thng c xy dng. Thut ng ngi c lin quan - stakeholders - c dng y (v
trong ton b cun sch ny) ni ti cng ng rng hn l ngi dng. Nh Hnh 1.2
minh ho, nhng ngi c lin quan cung cp tp cc iu mun v cn phi cu trc bn
trong hon cnh m phi c t chc trong cc dn li kin trc. Bi v dn li kin trc
l yu cu mu cht hnh thnh nn thit k ca kin trc, s tham gia ca nhng ngi
c lin quan rng l cn thit trong vic nhn din v nh lng ca h. iu mu cht l
kin trc l mt phn ca qui trnh nhn din v cu trc cc dn li kin trc. Nh chng
ta s thy, dn li kin trc l nhng yu cu chc nng th, nhng rng buc v yu cu
thuc tnh cht lng. Dn li kin trc khng phi l tt c yu cu cho h thng, nhng
nhng dn li kin trc s nh hng ti cu trc m kin trc s la chn v ngi
thit k ra kin trc. Mt khi c thit lp, dn li kin trc s p t lc thit k ln cc
kin trc s, iu nh hng ti la chn ca h v cu trc. p ng vi cc lc thit k,
kin trc s la chn v thit k tp cc cu trc tho mn chng.
Hnh 1.2 Vng i kin trc.
Trong khi ch ca cun sch ny l v kin trc v thit k, ng bt k ai la
bn: n cui cng, thc hin mi l vn ! Khch hng mua sn phm, khng mua kin
trc, qui trnh, ch to vn vn. Khch hng nh gi v la chn sn phm da trn cc
tnh nng chng c hay khng c. Khch hng t gi tr vo sn phm da trn chi ph,
-
8
cht lng, chc nng v gi tr c cm nhn ca sn phm. Tuy nhin, m l khng
. D c thit k c ch hay khng, mi h thng dng nhiu phn mm u c kin
trc, v cc sn phm u ri rc cc kin trc, d chng ta c nh v chng hay khng,
vi mi im mnh v im yu ca chng. Mc du khng thy c trc tip vi khch
hng, cht lng ca kin trc ca sn phm tc ng su sc ti tnh nng ca vt chuyn
giao, thuc tnh, cht lng c cm nhn, v gi tr ca sn phm hm nay v ngy
mai. Nu sn phm khng p ng mong i ca ngi lin quan v li thit k, ngi
c th khng dng sn phm hay dch v ca bn xem nh kt qu. Cho nn trong khi i
a s nhng ngi c lin quan khng chm nom trc tip v kin trc, thit k kin trc
vn l quan trng mu cht trong vic p ng nhu cu ca h hm nay v ngy mai.
iu ny ngha l bn phi chm nom v thit k kin trc, d cho khch hng, ngi
dng, hay nhng ngi c lin quan tng t khc khng chm nom v n.
Kin trc s ng vai tr sng cn trong ton th vng i sn phm, khng ch
trong thit k kin trc khi u. Mt khi kin trc c thit k bi kin trc s, h
thng c th c thc hin. Ti im ny, kin trc s phi hng dn nhng ngi thit
k v pht trin pha h lu trong xy dng m bo rng vic thc hin snh ng
theo thit k kin trc. y l mt trong nhng vai tr mu cht nht m kin trc s gi
trong pht trin h thng. Nu cu trc thc hin khng snh ng theo cu trc thit k,
th bt k ha hn no c lm tng ng theo thit k kin trc c th khng c hon
thnh bi vic thc hin. Mt khi c thc hin v trin khai, vng i kin trc ni
chung tun theo con ng ca hn n, ph bin, ph bin, chp thun, thu hoch, v x
tn. Kin trc s ng vai tr mu cht trong vng i ny.
Hn n
Trong thi k hn n, cc nh cung cp a dng cnh tranh cng mt khng gian
th trng. Nhng ngi c trang b tt nht khai thc kin trc c u th t nhin
hn so vi cc i th cnh tranh. Th nht khng phi bao gi cng l tt nht, v lch
s c y ry cc v d, nh Minitab, Wordstar, DB, Novel, Mac GUI OS, v nhng th
khc. Mt sn phm mi a vo vi kin trc km c th y t chc vo th yu ni n
phi ci t ng k cho ln a ra sau. y thng thng l vn tn tht tr phi bn
c ti tr tt - xt Microsoft v Windows 95. Vic chuyn i l au n v tn km,
nhng cho h vo v th tt hn duy tr th ca h trn th trng h iu hnh.
Kin trc tt hn thng thng trong ng trng. T hn n nhng ngi lnh o
ni ln v mt mt s i th cnh tranh cht hay t gt mnh khi vic cnh tranh.
Ph bin
Mt khi mt ngi lnh o ni ln, nhng ngi khc theo sau bi v h thy li
nhun trong kin trc ca ngi lnh o. Nhng ngi chp nhn sm s i theo sn
phm ny v kin trc nn. Kin trc m m th trng c dn li thng c c vic
ph bin rng nht thay v nhng kin trc c hnh thnh qua tho hip v bt buc ca
cc c quan tiu chun. Mt s sn phm dng nh l lnh o, b vt qua v ngi ta
khng bao gi nhn ra vic ph bin rng v cht ti im ny.
-
9
Chp nhn
Ti im ny c ngi lnh o r rng trong th trng. N chc chn thit lp
kim sot th trng qua s ng ct yu nhng ngi c lin quan trong vic to ra h
sinh thi kin trc. Chp nhn l c thit lp vng chc khi cc bn khc trong min
nhn vo ngi lnh o v nhng thay i kin trc.
Thu hoch
Trong thu hoch, ngi lnh o tr thnh "ngi ch" ca kin trc v c tha
nhn nh chuyn gia v ngi lnh o. iu h ni v lm lin quan ti m thc kin
trc l nhng li v hnh ng dt khot. Ti im ny ngi lnh o tn hng tnh
sinh li cao t nhiu lung thu nhp. Sn phm v kin trc nn c duy tr v m rng
p ng nhu cu tng khng ngng t mt cng ng nhng ngi c lin quan ang
tng trng.
X tn
Trong thi k x tn, cc cu trc kin trc b xi mn ti im thit k li vic thay
th cn c hiu qu-chi ph hn. Ni chung, kin trc tt hn sng lu hn, nhng khong
sng ca sn phm v kin trc nn tng b nh hng ln bi tnh thay i ca th trng
v cng ngh hn bt k ci g khc. Nu bn xy dng sn phm dng cng ngh tin ho
nhanh chng cho th trng tin ho nhanh chng hn, nn mong i vng i tng i
ngn hn cho sn phm v kin trc nn ca chng. Trong nhng th trng ny, kin trc
c thit k tt hn c th ko di lu hn, nhng cng s mt nhiu thi gian hn, c
th tc ng ln kh nng ca bn chm ti ca s th trng c d on. y l b
tr ti chnh, th trng, v k ngh iu s yu cu nhng ngi tham gia t tng trong
nhng cng ng ny ti u thi gian m c th v nn c dnh cho thit k kin
trc.
Trong thi k x tn, nhng ngi lnh o ang trn s vic tip v nhng ngi
chp nhn sm i theo lnh o ca h. Nu nhng ngi lnh o khng i tip, h c
nguy c mt th lnh o ca h. IBM gn nh chu ng s mnh ny vo nhng nm
1980 khi n khng nhn ra thay i trong cc lc th trng t my tnh ln chuyn sang
my tnh bn. May mn d tr tin mt ca n cho php n pht minh li m hinh kinh
doanh ca n v sng tip. Cc cng ti khc, nh Digital Equipment Corporation (DEC),
Control Data Corporation (CDC), v Sperry UNIVAC, khng may mn c nh vy.
Trong thi k x tn, nhng ngi n theo ni ln trong th trng duy tr ca tha t
v c th tr thnh kinh doanh sinh li vi vic gi cn bng ng ca cung (nhng ngi
n theo h tr cho tha t) v nhu cu (ngi dng tha t).
C kin trc s hay t kin trc trong hi ho vi vng i kin trc v nhu cu
kinh doanh v mc ch t chc l mu cht cho tnh cnh tranh ca t chc. iu ny l
ng ch yu bi v tin b qua vng i kin trc bao gi cng c ngha l thit k kin
trc nguyn thu phi tin ho, v kin trc s ng vai tr nng ct trong thit k h
thng m c th tin ho v trong qun l tin ho ca sn phm qua kin trc.
Nh Hnh 1.2 minh ho, mt khi c thc hin v trin khai, h thng s bt u
nh hng ti chnh nhng ngi c lin quan m c nh hng ti thit k nguyn thu
ca h thng ngay ch u tin. Rng hn, kin trc b nh hng bi a dng cc lc bn
ngoi. iu thng thng l nghe li ku than ca kin trc s v k s lin quan ti thay
-
10
i yu cu; tuy nhin, chng ta c th d ng hn l phn ng vi yu cu thay i. Cc
yu t m c th dn ti thay i trong Thit k kin trc v vng i kin trc c th
cung cp ci nhn sng sut vo trong cc yu t ny, iu c th a ti nhng thay i
trong yu cu. Hnh 1.3 minh ho cc yu t then cht nh hng vo hon cnh doanh
nghip v do ti dn li kin trc. Mt khi c trin khai, thit k kin trc b tc
ng bi nhng thay i trong nhng ngi lin quan, m hnh doanh nghip, th trng,
cng ngh, v cu trc t chc.
Nhng ngi c lin quan
Trong vng i kin trc nhng ngi c lin quan c th ti ri i. Thng chng
ta tr thnh nn nhn ca thnh cng ca h thng ca chng ta. Nhng ngi c lin
quan mi s c nhu cu hi khc i so vi nhng ngi c lin quan gc, c th thch ng
sn phm ca chng ta. Khi nhng ngi c lin quan ra i, mt s dn li kin trc c
th khng cn hp thc v nhng ngi ti tr mi em ti nhng mong i mi vo
trong khng gian thit k. Kin trc s cn ch ti vic rt xung v lung chy ca
nhng ngi c lin trong hon cnh h thng v nh gi tc ng ca s hin din hay
vng mt ca h ln dn li kin trc.
Hnh 1.3 nh hng bn ngoi ca vng i kin trc.
Nhng ngi c lin quan
M hnh doanh nghip
Th trng
Cng ngh
Cu trc t chc
-
11
M hnh doanh nghip
M hnh doanh nghip l nhng vn hnh ti chnh v doanh nghip trong h
thng c thit k v xy dng. V d v m hnh doanh nghip c th bao gm:
M hnh ti chnh cho tip th, bn, v phn phi ca h thng
Qui trnh v vn hnh doanh nghip c h thng thc hin
Nhng thu xp doanh nghip v ti chnh c thc hin vi nh cung cp
M hnh doanh nghip c th l ni b hay bn ngoi vi mt t chc. Sau khi h
thng c trin khai, m hnh doanh nghip tin ho, v nhng m hnh doanh nghip
to ng c cho cc quyt nh thit k nguyn thu c th khng cn hp thc na. Khi
m hnh doanh nghip bn trong hay bn ngoi tin ho, bn c th th trc thay i cho
dn li kin trc.
Th trng
Th trng l ni sn phm cung cp gi tr v bt u cung cp tin thu hi theo
u t. Th trng thay i v tin ho khng ngng, v iu bn cht l chng ta khng
ch tng tc vi nhng thay i trong th trng m cn nhn din d ng nhng thay
i v c hi tim nng cho sn phm ca chng ta. Mt s th trng l linh ng hn
cc th trng khc, v tnh linh ng ny s c phn nh vo thit k ca chng ta.
Trong mt v d cc oan, th trng in thoi di ng l linh ng cao , v t chc l
s mt trong th trng ny vi nhng tnh nng mi nht s thng mt ngy no . Sau
khi chuyn giao sn phm khi u, gi cho in thoi di ng st ln qua ca s ngn
18-thng. iu ny to ra kt qu trong vng i kin trc l ngn v no nhit. Ly v d
khc, xt ng dng Internet n-bn nh h thng im bn hng, qun l quan h khch
hng, vn vn. Th trng cho nhng h thng ny l tng i n nh v m hnh vn
hnh tng qut c thit lp tt trong nhiu nm ti gi. Trong hu ht cc trng
hp, mt khi c trin khai, cu trc li ca nhng h thng ny vn cn tng i
khng thay i cho d cc tnh nng v chc nng c th c thm vo v thay i qua
vng i kin trc. Thng nhng h thng ny phi i qui m theo cc cch a dng
p ng cho nhu cu th trng tng trng. Khi th trng tin ho v thay i, phi
mong i nhng thay i cho dn li kin trc.
Mi trng cng ngh
V nn tng, h thng dng nhiu phn mm tu thuc vo cng ngh, cho nn iu
ng ngc nhin l kin trc s li khng d ng nhiu v nhn ln pha trc vo cnh
quan cng ngh tin ho nhn din cng ngh mi ni ln, ci gy ra thay i yu cu.
Trong mt s hon cnh h thng, iu c ngha l bao qut c cng ngh mi nhn nhiu
ri ro hn c tnh cnh tranh hn. Trong nhng trng hp khc, iu ny c th l
thm ho - ci mi hn khng phi bao gi cng tt hn. Chng hn, trong th trng in
t tiu th nhu cu v tnh nng mi thng dn li ngi pht trin sn phm ti gi nh
v pht trin hay thch nghi cng ngh mi nht v gn nht sn c. Tuy nhin, trong
min h thng kim sot hng khng, cng ngh mi c tnh ri ro khng phi l tng
tt cho khu vc hng khng thng mi. Nhng h thng ny phi cc k tin cy, cho nn
-
12
cc cng ngh v phng php lun c chng minh mi l n hng ca hm nay.
Tin ho cng ngh trong min hng khng (hay cc min tng t) l chm hn mt
cch cn thit v c ch nh hn th trng in t tiu th. Tuy nhin, trong c hai
trng hp thay i cng ngh u l khng trnh khi. Bn ngoi nhp ca chp nhn,
cng ngh mi nm trung tm vic lm cho n tt hn, nhanh hn v r hn. Kin trc
s cn ch ti cng ngh ang ni ln nh gi tc ng ca n ln h thng, thit k
ca h v cui cng ln dn li kin trc.
Cu trc t chc
H thng c xy dng trong cc t chc con ngi. Mt khi h thng c thit
k, cc t chc ni ln quanh cu trc ca h thng. Theo ngha rt thc, thit k k thut
lm cho t chc tt hn hay ti hn. Bi v s kin ny, thay i trong cu trc t chc
thng c th gy ra thay i cho dn li kin trc. Kh b hay b sung cc t chc c h
tr h thng hay cc phn t ca h thng c th c tc dng rt thc ln cu trc ca h
thng c xy dng hay trong qu trnh ang c xy dng. Tng t, nu chng ta
nh thay i cu trc kin trc theo cch trit , iu ny c th tc ng ln cu trc t
chc hin c. Cu trc t chc c th l ni b hay bn ngoi cho t chc sn xut. Thay
i trong cu trc t chc ca nh cung cp c th tc ng ln cu trc ca h thng su
sc nh thay i trong cu trc t chc ni b. Xt v d trong Hnh 1.4.
Hnh 1.4 Thit k h thng khi u v quan h ca n vi cu trc t chc.
V d ny ti t kinh nghim thc t ni h thng c xy dng vo thi im A.
H thng bao gm ba phn t then cht: b x l vo, qui trnh hin th, v b x l lch
-
13
s. Tng phn t ny u l my tnh mini c tp cc ng dng. Nhng h thng ny
c ni bi ng bus b nh dng chung tc cao. Mt lc lng lao ng xut hin
quanh thit k ny h tr cho tng phn t ny. Lc lng lao ng ln nht c cn
h tr cho b x l hin th phc tp v dy cc trc quan d liu ca n v ng dng
phn tch. Tuy nhin, sau nm nm s dng thnh cng, h thng c d nh thit k li
v c thay th bng mt h thng th h mi c nhiu nng lc hn. Bi v tin b
cng ngh, c th xy dng h thng mi ch vi b x l ci vo v b x l lch s. C
nhng my tnh mnh hn, r hn, nh hn rt ng k. Trong thit k h thng mi, b
x l hin th c thay th bng trm lm vic v b nh dng chung c thay th bng
mng tc cao. Hnh 1.5 minh ho h thng th h mi ny.
Hnh 1.5 Thit k h thng sinh th hai v tc ng ca n ln cu trc t chc.
H thng ny l ci tin ln lao so vi h thng c theo nhiu cch. N nhanh hn,
r hn trong xy dng, tin cy hn, v c kh nng x l nhiu d liu. C v l tng
hay, ngoi tr rng vi thit k h thng th h th hai lc lng lao ng tha t
khng ging thng vi kin trc c ngh. Ch mt phn ca nhm hin th nguyn
gc c cn h tr cho h thng mi. T h tr cho truy nhp b nh dng chung v
ng dng khng cn c cn ti cht no, v cn t nhn s hn duy tr b x l lch
s v thu nhn. iu ny a ra nhiu kinh hong trong lc lng lao ng tha t v
thit k mi, trong khi v mt cng ngh l tt hn, l thch thc cho t chc thch
ng v dch chuyn sang. Tng t, nu thay i t chc xut hin, chng c th tc ng
ti kh nng h tr, duy tr, hay lm tin ho h thng qua thi gian. Kin trc s phi
ch cht ch ti cu trc t chc v mi quan h ca chng thit k thay i cu trc
m trong c th tc ng su sc ln dn li doanh nghip.
Vng i kin trc c th v nn c phn tch nh mt phn ca chin lc qun
l cng ngh. Thay i vi h thng phi c nh gi bi kin trc s xc nh tc
ng ln thuc tnh h thng hin thi v xc nh cch thc hin v tch hp tt nht th
no cho thay i vi h thng. Vng i kin trc tip tc cho ti khi kin trc xi mn
ti im khng cn kh nng iu chnh theo thay i hay khng duy tr c hiu qu-
-
14
chi ph. Thnh thong vng i kin trc l tng i ngn (mt ti ba nm) v thnh
thong tng i di (hng thp k). Trong c hai trng hp, cc t chc phi hiu hon
cnh doanh nghip h phi vn hnh, pht minh ra chin lc kin trc thch hp, v qun
l d ng cho vng i kin trc.
Ch , mc ch v t chc
Ch then cht nn tng cho cun sch ny l ch u tin v trn ht, thit k
kin trc l n lc k thut yu cu trc gic v nguyn l. Th hai, cc hot ng thit k
phi c t chc v c xc nh bi t chc gim chi ph thit k v thi gian mt
cho thit k, v tng tnh d on c v gi tr ca qui trnh thit k. Mc ch ca cun
sch ny l cung cp cho cc k s thc hnh chu trch nhim cho thit k h thng
dng nhiu phn mm vi:
Bi cnh trong nguyn l thit k kin trc
Hng dn v cch thit k kin trc cho thit k h thng dng nhiu phn mm
Phng php thit k ly kin trc lm trng tm c th gip cho cc t chc tch hp d dng hn cc qui trnh thit k kin trc lp li c v c k lut vo trong qui
trnh pht trin phn mm ca t chc
Hng dn thc hnh cho chuyn i sang thc hnh thit k kin trc c nhiu k lut hn
Ti nhng im cui ny, cun sch c t chc thnh ba phn chung, nh sau.
Phn 1: Nguyn l kin trc
Phn ny gii thiu cc khi nim v nguyn l kin trc c s m l bn cht cho
cc ch cn li c trnh by trong cun sch. Phn ny bao gm cc ch sau:
Thut ng kin trc c nh ngha r rng hn, v ni ring, thit k kin trc phn mm c nh ngha r. H thng, doanh nghip, v mi quan tm thit k kin trc
phn mm c phn bit, v thut ng c dng trong ton b cun sch c nh
ngha.
Nhng yu cu a ti thit k kin trc c thm d, v cc phng php nm bt v phn tch chng c trnh by.
Cu trc ca h thng dng nhiu phn mm v hiu qu ca chng ln thuc tnh h thng c tho lun chi tit.
Dng cc nguyn l thit k c nu i cng ti gi, hng dn cho hot ng thit k v cng c qua cc v d.
Cc chin lc lm ti liu kin trc phn mm c tho lun.
-
15
Phn 2: Qui trnh thit k kin trc
Trong phn ny, cc nguyn l ca Phn 1 c a vo thc hnh bn trong khun
kh thit k phng php lun m c th c dng khi u qui trnh thit k trong t
chc. Ch ca Phn 2 l ch thit k kin trc ca h thng dng nhiu phn mm l
qui trnh k thut, khng phi l bin c hay ct mc c o ch bi s hin din hay
vng mt ca vt phm. Phng php thit k ly kin trc lm trng tm (ACDM) c
gii thiu, chnh l chin lc cho thu thp yu cu kin trc, t chc v phn tch chng,
thit k kin trc, nh gi kin trc, v ci tin n theo cch lp li. Cc bc c bit
ca phng php ny c m t trong ton b phn ny. Ci vo v ci ra tng giai
on c m t, v cc khun mu a dng cng cc v d c cung cp. Phn ny
cng tho lun nhng cch thc m kin trc c th c dng ging thng lc lng
lao ng, cung cp ci nhn su cho c lng d n, gip trong theo di v gim st, v
cp ti cc mi quan tm vn khc.
Phn 3: i qui m v tch hp ACDM vi khun kh qui trnh hin c
Phn cui cng m t cch ACDM c th c i qui m theo cc d n ln hn
v c dng vi cc khun kh qui trnh pht trin a dng. Cc khun kh sau y
c cp ti:
Qui trnh thc chung
Qui trnh Phn mm T - Team Software Process (Thng hiu ng k ca Vin k ngh phn mm, Pittsburgh, Pennsylvania)
Rational Unified Process (Thng hiu ng k ca International Business Machine, Inc.)
Scrum (Schwaber v Beedle, 2004)
Lp trnh cc oan (Beck, 2000)
M hnh trng thnh nng lc tch hp - Capability Maturity Model Integrated (Thng hiu ng k ca Vin k ngh phn mm, Pittsburgh,
Pennsylvania)
Vi tng trong nhng khun kh qui trnh ny, khun kh c bn s c m t v
cch n cp ti thit k kin trc. Khuyn co s c cung cp m t cho cch an dt
ACDM v thc hnh thit k kin trc chung thnh khun kh cp ti mi quan tm
kin trc hiu qu hn. Bn cnh nhng khun kh qui trnh ny, phn ny cng s tho
lun khu vc qui trnh no ca M hnh trng thnh nng lc tch hp c th c
cp ti bng vic dng ACDM.
-
16
Chng 2 Kin trc c nh ngha
Kin trc l m nhc b ng cng.
John Bartlett (18201905)
tng rng h thng khng c to nn bi cc my mc ring l m l tp hp
phn b cc phn t c mi quan h phc tp, lm nn tng cho l thuyt v thc hnh k
ngh hin i nht ngy nay. Trong 50 nm qua vai tr ca phn mm trong cc h thng
hin i tng ln v tm quan trng. Nh mt phn t h thng, phn mm to kh
nng cho ngi thit k xy dng nhng h thng thng minh, c nng lc, linh hot hn.
Ngy nay phn mm trn ngp trong cc h thng hin i v c th c tm thy trong
my nh v ng h, my bay v con tu v tr, t, h thng y t, v mt v tr cc h
thng CNTT bn cht cho vn hnh ca kinh doanh o, doanh nghip ton cu, v cc
chnh ph. Tuy nhin, trong khi phn mm c kh nng to ra cc h thng linh hot v
c nng lc, n lm phc tp hn vic xy dng, trin khai, bo tr, v vn hnh ca h
thng hin i dng nhiu phn mm. a dng thit k, ti liu, v phng php k php
c pht trin qua nhiu nm m t cho thit k h thng dng nhiu phn mm v
gip cho cc k s phn tch cc tnh cht ca nhng h thng ny. Thut ng kin trc h
thng, kin trc s nghip, v kin trc phn mm thng c dng ngy nay m t
cho thit k th v cc cu trc nn ca tp hp phc tp cc phn t bao gm h thng,
s nghip v ng dng phn mm phc tp ln. Tuy nhin, trong nhng nm gn u
thut ng kin trc tr thnh b qu ti nng. Khng may, khng c chun, khng c
cc nh ngha c chp nhn rng ri v kin trc h thng, s nghip, v phn mm,
mc du nhiu khi nim nm di nhng thut ng ny l c lin quan cht ch.
Kin trc nh mt khi nim thit k c qung t nht t thi Ai Cp c i, vi
thit k v xy dng cc kim t thp. Vic dng thut ng kin trc m t cc thit k
ch c ng ca con ngi t nht cng sm t ngay th k th nht trc cng nguyn, khi
kin trc s li lc ngi La M Vitruvius dng thut ng ny m t cc nguyn l c
bn ca thit k kin trc. Chuyn lun ca cng trnh ca ng y c cn c vo ba
phm cht then cht hnh thnh nn c s ca nguyn l thit k. Vitruvius (1914, Tp
I, Chng 2, trang 13) vit Kin trc ph thuc vo trt t, thu xp, cn i, i xng,
thuc tnh v kinh t. ng y bin lun rng kin trc v cu trc kt qu phi tho mn
tnh dng c c d nh ca chng, phi hon chnh v mt vt l, v phi truyn t
ngha thm m. ng y cng ch ra rng thit k kin trc tt nht s ny sinh trong vic
cc to nh tn ti lu hn vic dng nguyn gc ca chng - mt mc ch rt quan trng
-
17
trong thit k ca h thng dng nhiu phn mm. Chuyn lun ca ng y nh du ln
u tin rng cc nguyn l thit k kin trc c lm ti liu trong n lc h thng
ho cc nguyn l cho kin trc s. T thut ng ny ln u tin xut hin trong sch
v La M, khi nim thit k kin trc c p dng rng ri cho nhiu min. Thut
ng kin trc cnh tr c dng trong cun sch c Gilbert Laing Meason xut bn
nm 1828 v c th l vic dng u tin ca kin trc ni ti thit k ci g khc
hn to nh. Ngy nay t in ting Anh Oxford c mt nh ngha rt rng v kin trc
bao gm nhiu iu hn thit k truyn thng v cu trc to nh, chng hn:
Hnh ng: hnh ng hay qui trnh xy dng
Vt phm: Thit k, cu trc, to nh
Quan nim: Cu trc quan nim v t chc logic tng th ca my tnh hay h thng da trn my tnh theo quan im ca vic dng n hay thit k
Ngy nay thut ng kin trc thng c dng ch thit k cc thit b k thut.
Trong hon cnh ny, kin trc v nn tng l v thit k cc cu trc th hay cc b phn
m bao gm sn phm, thit b, h thng vn vn. Kin trc s phn r h thng, s
nghip, hay phn mm thnh cc phn t theo cch khai bo, c hng dn ch yu bi
trc gic v kinh nghim. Thit k kin trc mang tnh khai bo theo ngha kin trc s
tuyn b cc b phn hay phn t ca h thng l g, thuc tnh v giao din ca chng,
v cch cc phn t ny quan h vi nhau. Khi c thit k, pht trin, v tch hp,
nhng b phn to ra mt tp hp lm vic cng nhau cung cp dch v no ln
hn bt k tng b phn no ring n. Bi v thit k kin trc mang tnh khai bo, d
dng thc hin mt cch lm ln. Tuy nhin, kh lm cho n ng, kh lm tt, v ht sc
d dng phm sai lm. Nhng chn la sm m kin trc s thc hin c tc ng su,
ko di ln sn phm v t chc. Nu chn la sai c lm sm, th c th khng th no
hon tc chng v sau. Trong khi kin trc c thit k, khng phi mi thit k u c
tnh kin trc v bn cht. Thit k kin trc b qua thit k ni b chi tit bn trong ca
cc phn t ca phn r. Thit k chi tit cho nhng phn t ny c tr cho nhng
ngi thit k pha h lu, ngi hi t vo cc chi tit v cch cc phn t ny cung cp
dch v m kin trc s khai bo rng chng s cung cp.
Mt cm nhn sai thng thng l ch kin trc ch l cc hnh nh - hnh nh
khng phi l kin trc. Cc biu din kin trc l nhng bc nh n thun v cu trc
ang tn ti hay nhng cu trc s c xy dng. Tuy nhin, h thng dng nhiu phn
mm c nhng cu trc thc c hnh thnh t cc phn t v mi quan h gia chng -
v y l kin trc thc. T lu trc khi vic xy dng v cc cu trc thc c xy
dng, biu din thit k phc v nh c s h tr cho phn tch tp ln hn cc phn
t. Mc ch ti thng ca phn tch thit k kin trc l m bo rng h thng c
thc hin chuyn giao dch v v c cc thuc tnh c yu cu. H thng dng nhiu
phn mm l a chiu trong tnh thy c ca cu trc h thng v mt tnh khng
phi l cng cu trc thy c vo lc chy, v vn c nhiu cu trc vt l hn l thy
c na. Bi v h thng dng nhiu phn mm l a chiu, kin trc s phi ngh theo
ba chiu, v biu din thit k kin trc phi l a chiu biu din nhiu cu trc v cc
th c xy dng. Chng hn, biu din thch hp mt ngi nh hin i chng ta s
cn mt biu din m t cho cu trc to nh, mt biu din khc cho h thng in, v
mt biu din khc na cho ng nc. Tng cu trc ny l hon ton thc, v c
gn li vi nhau chng hp thnh mt tng th cc phn t m l ngi nh. Chng ta
c th dng nhng cch nhn a dng ny thuyt phc v cc thuc tnh m ch c ng
s c khi c xy dng: N c ln khng? N c sng khng? N c nng
lng khng?
-
18
Ngi ta c th d dng i t phng n sang phng kia theo hnh mu lung c
mong i khng? Ti c th thay i hay thm ch c khng? Ti c th sa cha n
c khng? Cng iu ny l ng cho h thng dng nhiu phn mm. Biu din thit
k kin trc l nhng hnh nh ca cc cu trc m s c, hay ang c, hin din trong
thc hin. Ging nh v d v ngi nh ni trn, h thng dng nhiu phn mm yu cu
nhiu biu din t cc cnh quan a dng m t h thng. c gn vi nhau, nhng
biu din ny cho php nhng ngi c lin quan trao i v h thng, thuyt phc v cc
thuc tnh n c v khng c, v hng dn thit k chi tit v xy dng.
Thit k kin trc c th cung cp ci nhn su bn cht cho cc k s khi thit k h
thng dng nhiu phn mm. Cng nh trong v d kin trc to nh trc, cc thit k
kin trc ny nhn din cc b phn ca h thng, s nghip, hay phn mm, v cch
chng s tng tc to ra dch v. Biu din thit k c th c dng phn tch
hnh vi tng th v cc thuc tnh phi hnh vi ca h thng, s nghip, hay phn mm.
Thuc tnh hnh vi bao gm cc yu cu chc nng bn cht, trong khi cc thuc tnh phi
hnh vi bao gm hiu nng, tnh sa i c, tnh lin tc, v tnh an ninh, trong cc th
khc. Trong cun sch ny, cc thuc tnh phi hnh vi s c ni ti nh cc c tnh
cht lng (Bass et al., 2002). Nhng ngi thit k h thng, s nghip, v phn mm
phi lin tc lm nhng b tr gia cc yu cu hnh vi v c tnh cht lng t ti
cn bng chp nhn c cho cng ng nhng ngi c lin quan. Chng hn, mt s
quyt nh thit k kin trc c th thc y thng lng d liu (hiu nng) nhng ph
hoi ngm kh nng thay i h thng (tnh sa i c). Kin trc cho php nhng
ngi thit k nhn din v thuyt phc v nhng b tr ny sm trong vic pht trin
cho nhng thuc tnh ny c th c thit k trong h thng, thay v sa, iu chnh hay
ci t sau pht trin.
Mc du thut ng kin trc h thng, s nghip, v phn mm l mt phn ca t
vng ca cc k s ngy nay, nhng cng ng ny him khi ng v cc nh ngha
chnh xc cho nhng khi nim ny. Hn na, trch nhim v ai to ra chng, chng c
dng lm g, v chng c vit ra th no him khi c xc nh r trong t chc ngy
nay. Thng xuyn cc khc bit gia kin trc h thng, doanh nghip, v phn mm l
ch cho nhng tranh ci nng bng gia cc k s. Cc t chc v k s trong cc cng
ng ny c cam kt tr tu v u t tin bc vo kin trc h thng, doanh nghip v
phn mm ca h, ni c ba nhm ny u c tho thun v lm vic cng nhau mt cch
cng sinh trong nguyn l v trong thc hnh. Xem nh kt qu, nhiu quan nim sai, nh
kin, v mong i khng hin thc pht trin trong nhng cng ng ny. lm sng
t cc thut ng ny, chng ta s trnh by v tho lun v cc nh ngha c dng
chung v kin trc t cc cng ng k ngh h thng, s nghip v phn mm, iu c
ch l hiu c lch s, trng thi