Fast il-knejjes tal-kampanja frekwentati kuljum, gewwa 1-gzira ta' Ghawdex, hemm il-kappella ddedikata Iii Marija Annunzjata li tinsab f'Wied ii-Lunzjata li jifred iz-zewg lokalitajiet tar-Rabat u Ta' Kercem. Sa madwar erbgliin sena ilu, f'din il-kappella rurali ma kenitx issir il-quddiesa ta' kuljum. Madanakollu kuljum, kienet tkun miftulia fuq ir-rixtellu glial dawk id-devoti - 1-iktar mir-Rabat u minn ta' Kercem - li spiss kienu jmorru jinvistaw !ill-Madonna f'dan is-santwarju ckejken tagliha.

Apparti d-devozzjoni lejn Marija Annunzjata li fuq medda ta' diversi sekli ixxettlet u kibret f 'din il-kappella sa minn zmien il-medjuevu, kien hawn ukoll devozzjoni olira li fiz-zminijiet 1-imglioddija kienet liafna iktar liajja milli hi 1-gurnata tal-lum. Hawn qed nnirreferi gliad-devozzjoni lejn ii-Via

Crucis. Sal-lum gliadni nisma' anzjani ta ' 'I fuq minn tmenin sena jgliiduli li meta kienu gliadhom zgliar kienu jigu flimkien ma' ommhom, xi drabi familji sliali, biex jinviztaw ii-Via Sagra f'din ii-Kappella. U dan fil-gurnata tai-Gimglia matul is-sena kollha, u 1-iktar fil-granet tar-Randan. Fix-xahar ta' Marzu da ri kienet issir ukoll quddiesa kull nhar ta' Gimglia ; u dan b'qima lejn ii-Passjoni ta ' Kristu li seliliet propju fil-jum tai-Gimglia .

Kif bidet id-devozzjoni tal-Via Crucis fii­Knejjes? L-origini tad-devozzjoni tal-Via Crucis

imur lura liafna sekli. Fl-ewwel sekli tai­Kristjanezmu, gliadd mhux zgliir ta' nsara kienu jzuru 1-Art lmqaddsa propju biex jieqfu jitolbu u jimmeditaw fuq diversi postijiet sagri li jfakkru s-sofferenzi ta' Kristu waqt il-passjoni tiegliu, fi triqtu minn gliand Pilatu sai-Kalvarju. ld-devozzjoni lejn ii-Passjoni ta' Gesu' Kristu xterdet liafna fis-sekli 12 u 13, fi zmien ii-Krucjati. Maz-zmien, 1-iktar mis-seklu 15 'I hawn, f'liafna knejjes kbar u zgliar, minn katidrali famuzi sa kappelli tal-kampanja, bdew jitwaqqfu 1-istazzjonijiet tal-Via Sagra. Hekk 1-insara beda jkollhom fil-knejjes taglihom immagni artistika tal-mumenti 1-iktar importanti tai-Passjoni tas-Sinjur taglina Gesu' Kristu biex setgliu iktar ta ' spiss u b' mod iktar facli jimmeditaw il-misteru tar-Redenzjoni. Wielied irid jiftakar li iktar ma wielied imur lura fiz-zmien iktar kien hawn nies illetterati, u allura 1-gliajnuna vizwali permezz ta ' stampi jew pitturi kienet necessarja glial dawk li ma kinux jafu jaqraw.

Ta' min jgliid li 1-gliadd tal-istazzjonijiet tal-Via Sagra u t-titli taglihom mhux dejjem kien 1-istess, u tbiddel diversi drabi matul is-sekli.

28 • Gnaqda tai-Armar Madonna tas-Sokkors- Ta' Kercem

L-istazzjonijiet tal-Via Sagra fii-Kappella tai-Lunzjata jmorru lura mijiet ta' snin. Zgu r li nbidlu matul is-snin . Hekk perezempju nafu li fis-7 ta' April 1964, 1-Eccellenza TiegtlU Mons. Guzeppi Pace, lsqof ta' Gnawdex, kien bierek Via Sagra gdida f'din il-knisja ; din nadet post dik antika li kien ilha hemm gnal basta snin. 11-Via Sagra 1-gdida saret fi zmien ir-Rettur Dun Guzepp Azzopardi li kien beda jamministra 1-knisja tai-Lunzjata madwar erba' snin qabel. Ma nafux kemm swew 1-istazzjonijiet il-godda; imma gnad baqa' registrata 1-ispiza ta' dik ic-cerimonja li saret dakinhar tal ­inawgurazzjoni u t-tberik ta' din 1-opra gdida. Gnal din ic-cerimonja ir-Rettur Dun Guzepp Azzopardi kien nallas is­somma ta' £3. 5s . Od. (Libra lntroito/ Esito 1920-1973, p. 55).

Xognol ta' Artisti diversi L-istazzjonijiet tal-Via Sagra 1-antika kienu twarrbu fil-genb u tpoggew f'post fejn, minnabba 1-umdita ' , gratilhom nsara enormi. U dan biex ma nsemmux il-nsara li kompliet issir matul dawn 1-annar namsin sena mill-insetti u mill­kamla . Ilium baqa' minnhom xi fdal li pero ' jista' jagntina njiel ta ' kif kienet din ii-Via Sagra li kien hemm gnal nafna snin fil-kappella tai-Lunzjata . Apparti 1-pregju tagnha fiha nfisha , bla dubju

ta' xejn din kienet zgur tixraq u toqgnod anjar fil-kuntest snin ta' kappella medjevali bnalma hija dik tai-Lunzjata. L-immagni tai-Passjoni li kienu jsawru 1-Via Crucis 1-antika kienu intizjonijiet, xognol ta ' d iversi artisti ippublikat gewwa Ruma fis-sena 1782 minn Pietro Leone Bombelli (Ruma 1737-1809) incizur u stampatur, bil-koperazzjoni ta ' diversi kollaboraturi. L-uniku stazzjon li gnadu j ez isti - kwazi snin - mill-erbatax li kien nawn fii-Kappella tai-Lunzjata huwa it-Ill Stazzjon u parti sostanzjali mit-XII -il Stazzjon, it-tnejn li huma ta ' Francesco Cecchini , li fil-lista alfabetika tal-incizuri li pproducew din is-serje ta ' incizjonijiet, jissemma dritt wara dak tal-incizur u 1-istampatur Bombelli li ppublika din 1-opra. L-artisti onrajn li kkont r ibwew gnall-produzzjoni ta' din ii-Via Crucis huma Lorenzo Benedetti (li t-tagn r if dwaru huwa skars nafna) [id-IX Stazzjon], Bombelli (I , II, XIV -il Stazzjon) Angelo Campanella ( Ruma 1746-1811) [VI Stazzjon], Antonio Cappel! an (Venezia? 1735c.-1805c.) [IV u 1-X Stazzjon], Giuseppe Cappellan [VIII Stazzjon], Giuseppe Perini (Ruma 1748-1797) [V Stazzjon], u Francesco Pozzi (Ruma 1750-1805) [VII u Xl-il Stazzjon ] .

Min kien Francesco Cecchini? Kif diga ' gnidt, 1-unici tifkiriet li nistgnu ingawdu u napp rezzaw x i ftit minn din 1-opra li kien hemm fii-Knisja tai­Lunzjata huma xognol ta ' Francesco Cecchini . U allu ra jixraq li ngnidu xi naga dwaru. Min kien Francesco Cecchini? Dan kien incizur Ruman li gnex fl­annar nofs tas-seklu 18 u miet fis-sena 1811. Huwa zvolga 1-karriera tiegnu lejn tmiem is-sekiu 18 u fl-ewwel snin tas-seklu 19 . Kien alliev ta ' Giovanni Volpato ( Bassano 1740- Ruma l 803).

~~~ · eM~ if, Sokkors- Lulju 2016 • 29 -- :t --~ .. ,.!!!J __________________ _..:.... ___ _

Francesco Cecchini tnarreg flimkien ma' nafna artisti onrajn, li dik il-nabta, fettxew li jmorru Ruma biex jizviluppaw it-talent artistiku tagnhom fl-iskola tal­incizjoni fuq il-pjanci tar-ram . Hawn huwa rsista fuq xognlu u trawwem sew fl-arti incizorja, tant li nalla warajn nafna xognolijiet artistiCi.

Fix-xognolijiet tiegnu, Cecchini spiss kien ispirat minn artisti tal-imgnoddi bnal Marone, Perugino, Raffaello, Reni, u Carlo Maratti. Kien ritrattista bravu. Barra minn xognolijiet fuq ritratti ta' persunaggi, Francesco Cecchini kien jognxa jandem fuq suggetti sagri u onrajn klassici-mitologici. Fost is­suggetti sagri ta' Cecchini ta' min isemmi "11-miraklu tat-tkattir tal-nobz u tal-nut" u 1-iskizz tad-"Depozizzjoni". Fost inCizjonijiet onra b'suggett sagru Cecchini gnandu wkoll ix-xeni tan­natitivita ', it-trasfigu razzjoni, il-profeti,

flimkien ma' temi onra mehduda kemm mit-Testment ii-Qadim kif ukoll mit­Testment il-gdid.

Dmir tagnna li ngnozzu 1-Patrimonju Artistiku Ilium dik ii-Via Crucis li missirijietna tal­imgnoddi gawdew u talbu quddiemha fil­knisja tai-Lunzjata gnal nafna snin, nistgnu ngnidu li ftit baqa ' minnha . Baqa' biss xi naga zgnira li qegnda hemm biex lilna tiftnilna gnajnejna u tfa kkarna fid-dmir li gnandna li gnallinqas ngnozzu 1-nafna opri artistici antiki li sal-lum gnad gnandna fil-knejjes tagnna. Sfortunatament hemm affarijiet li jinsabu fi stat nazin . Onrajn inqerdu u spiccaw gnal kollox. Xi drabi minnabba nuqqas ta ' apprezzament jew minnabba taskuragni; onrajn insterqu jew itiendu b'ingann u llum lanqas biss nafu fejn huma. 1=tasra li f'xi kazi lanqas biss baqa' ritratt tagnhom.

30 • Gnaqda tai-Armar Madonna tas-Sokkors- Ta' Kerc':em