9

2. Kim - ChØ phÉu thuËt vµ c¸ch sö dông

Môc tiªu:

1. Chän ®óng lo¹i kim chØ phÉu thuËt phï hîp víi tæ chøc kh©u, buéc.

2. Buéc c¸c nót chØ phÉu thuËt ®óng kü thuËt.

1. §¹i c−¬ng HiÖn nay cã rÊt nhiÒu lo¹i kim, chØ ®−îc dïng trong phÉu thuËt do c¸c h·ng kh¸c nhau s¶n xuÊt. Mçi lo¹i cã nh÷ng ®Æc tÝnh phï hîp víi mçi tæ chøc ®−îc kh©u, buéc mµ ng−êi mæ ph¶i biÕt râ ®Ó lùa chän chÝnh x¸c.

2. CHØ PHÉU THUËT C¸c lo¹i chØ dïng trong phÉu thuËt cÇn ®¶m b¶o v« khuÈn, Ýt g©y ph¶n øng vµ tæn th−¬ng m«, ®ñ ®é bÒn ch¾c, dÔ sö dông. Khi s¶n xuÊt ng−êi ta cßn nhuém mµu (®Ó dÔ nh×n khi mæ), phñ líp lµm sîi chØ tr¬n, mÒm hoÆc thËm chÝ cßn ®−îc tÈm chÊt cã kh¶ n¨ng kh¸ng khuÈn.

ChØ phÉu thuËt cã thÓ ®−îc lµm tõ nhiÒu nguyªn liÖu kh¸c nhau. Tr−íc ®©y chñ yÕu cã nguån gèc tù nhiªn (chØ lin, lôa, catgut...), nay dÇn ®−îc thay thÕ b»ng c¸c lo¹i chØ tæng hîp víi c¸c −u ®iÓm: dÔ khö trïng, b¶o qu¶n, gi¶m ph¶n øng cña c¬ thÓ víi chØ, ®é bÒn ch¾c cao h¬n, dÔ s¶n xuÊt c¸c lo¹i chØ víi kÝch th−íc nhá... Ngoµi ra cßn cã chØ kim lo¹i (chØ thÐp sö dông chñ yÕu víi tæ chøc x−¬ng, c¸c lo¹i m¸y kh©u nèi...).

2.1. Ph©n lo¹i chØ

Dùa vµo cÊu t¹o, tÝnh chÊt cña sîi chØ cã c¸c tiªu chuÈn ®Ó ph©n lo¹i chØ nh− sau:

* Nguån gèc

ChØ cã nguån gèc tù nhiªn (lôa, sîi b«ng, ruét sóc vËt...) vµ chØ tæng hîp (polymer tæng hîp).

* CÊu t¹o sîi chØ (H×nh 2.1)

- ChØ ®a sîi (multifilament): gåm nhiÒu sîi nhá ®−îc bÖn hoÆc xo¾n víi nhau nªn th−êng mÒm m¹i, dÔ thao t¸c vµ th¾t nót h¬n nh−ng còng v× gåm nhiÒu sîi nªn dÔ lµm tæn th−¬ng m« h¬n vµ cã thÓ sÏ lµ n¬i chøa vi khuÈn. ChØ ®a sîi th−êng ®−îc dïng trong phÉu thuËt tiªu ho¸.

- ChØ ®¬n sîi (monofilament): cã cÊu tróc lµ mét sîi ®¬n nªn dÔ s¶n xuÊt c¸c chØ cì nhá (9-0, 10-0, 11-0), sîi chØ tr¬n dÔ xuyªn vµ Ýt lµm tæn th−¬ng m« tuy nhiªn sÏ cÇn sù khÐo lÐo nhiÒu h¬n khi thao t¸c, buéc chØ v× sîi chØ cøng h¬n. V× lµ sîi ®¬n nªn rÊt

H×nh 2.1. CÊu t¹o sîi chØ.

ChØ ®a sîi

ChØ ®¬n sîi

10

dÔ tuét, cÇn ph¶i lµm nhiÒu nót (cã ®æi tay) vµ kh«ng ®−îc kÑp vµo sîi chØ sÏ lµm n¸t. ChØ ®¬n sîi ®−îc sö dông nhiÒu trong phÉu thuËt m¹ch m¸u.

* Thêi gian tiªu cña chØ

- ChØ kh«ng tiªu (nonabsorbable): lµ lo¹i chØ tån t¹i vÜnh viÔn trong c¬ thÓ (hoÆc bÞ c¬ thÓ th¶i ra ngoµi) v× thÕ sÏ trë thµnh dÞ vËt trong c¬ thÓ dÔ g©y ph¶n øng m«. ¦u ®iÓm chÝnh cña lo¹i chØ nµy lµ cã thêi gian gi÷ tæ chøc dµi th−êng ®−îc sö dông trong kh©u thµnh bông hoÆc ë c¸c m« Ýt quan träng, dÔ chÊp nhËn dÞ vËt.

- ChØ tù tiªu (absorable): lµ lo¹i chØ sau mét thêi gian trong c¬ thÓ sÏ bÞ thuû ph©n (chØ tæng hîp) hoÆc bÞ ph¸ huû do t¸c ®éng cña enzym (chØ tù nhiªn) v× thÕ nã kh¾c phôc ®−îc c¸c nh−îc ®iÓm cña chØ kh«ng tiªu. HiÖn nay cã nhiÒu lo¹i chØ tù tiªu cã thêi gian gi÷ vÕt mæ vµ thêi gian tiªu kh¸c nhau phï hîp víi thêi gian lµnh cña c¸c tæ chøc.

* Cì chØ

ChØ phÉu thuËt ®−îc s¶n xuÊt theo nhiÒu cì kh¸c nhau phï hîp víi tõng môc ®Ých sö dông. KÝch cì chØ (®−êng kÝnh) tu©n theo tiªu chuÈn cña D−îc ®iÓn Mü (USP) hoÆc theo d−îc ®iÓn Ch©u ¢u (EP) tÝnh theo ®¬n vÞ Metric (1/10mm). (B¶ng 2.1)

USP 11-0 10-0 9-0 8-0 7-0 6-0 5-0 4-0 3-0 2-0 0 1 2 3 4 5 6

EP 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.7 1.0 1.5 2.0 3.0 3.5 4.0 5.0 6.0 6.0 7.0 8.0

B¶ng 2.1. KÝch cì chØ theo tiªu chuÈn USP vµ EP.

2.2. Lùa chän chØ trong phÉu thuËt

* Nguyªn t¾c chung: chØ sö dông ph¶i cã kÝch th−íc, ®é bÒn ch¾c, thêi gian tiªu phï hîp víi tæ chøc ®Þnh kh©u buéc vµ thêi gian tiªu ®ñ ®Ó lµnh tæ chøc.

VÝ dô: nh÷ng tæ chøc cã thêi gian liÒn vÕt th−¬ng l©u (c©n, g©n...) th−êng sö dông chØ kh«ng tiªu hoÆc chØ tiªu rÊt chËm; nh÷ng tæ chøc cã thêi gian liÒn nhanh h¬n (èng tiªu ho¸, ®−êng mËt...) cã thÓ dïng chØ tù tiªu.

* C¸c lo¹i chØ th−êng ®−îc sö dông trong tõng chuyªn khoa:

H×nh 2.2. So s¸nh cì chØ víi sîi tãc ng−êi.

11

- Kh©u èng tiªu ho¸: th−êng sö dông chØ ®a sîi cã thêi gian tiªu trung b×nh, kÝch th−íc chØ: 3-0, 4-0.

- Kh©u ®−êng mËt: th−êng sö dông chØ tiªu, ®¬n sîi kÝch th−íc 3-0,4-0

- Kh©u m¹ch m¸u: th−êng sö dông chØ ®¬n sîi, kh«ng tiªu, kÝch th−íc nhá (5-0, 6-0, 7-0).

3. KIM PHÉU THUËT Kim phÉu thuËt th−êng ®−îc lµm b»ng thÐp kh«ng rØ, ch¾c, kh«ng bãng. Kim ph¶i ®ñ ®é cøng ®Ó kh«ng bÞ cong nh−ng còng ph¶i cã ®é dÎo ®Ó kh«ng bÞ gÉy. Mòi kim ph¶i s¾c, nhän cã kÝch th−íc phï hîp víi chØ ®Ó cã thÓ dÔ dµng ®−a chØ xuyªn qua tæ chøc vµ Ýt g©y tæn th−¬ng m«.

3.1. CÊu t¹o kim

CÊu t¹o cña kim gåm 3 phÇn (H×nh 2.3): ®u«i kim, th©n kim, mòi kim. Dùa vµo cÊu t¹o cña kim cã thÓ cã c¸c c¸ch ph©n lo¹i kim kh¸c nhau.

H×nh 2.3. CÊu t¹o kim.

- CÊu t¹o cña ®u«i kim (H×nh 2.4): tr−íc ®©y ®u«i kim cã mét lç nhá h×nh bÇu dôc ®Ó luån sîi chØ qua (kim xá lç), sau ®ã ng−êi ta c¶i tiÕn thµnh kiÓu chèt cµi gièng n¬m c¸ (kim bËt) ®Ó thao t¸c luån chØ dÔ dµng vµ nhanh chãng h¬n. HiÖn nay cã nhiÒu lo¹i kim liÒn chØ, ®u«i kim cã cÊu t¹o h×nh èng bãp chÆt lÊy chØ nªn kh«ng cÇn thao t¸c x©u chØ. H¬n n÷a lo¹i kim liÒn chØ khi xuyªn qua tæ chøc Ýt g©y th−¬ng tæn m« h¬n do kÝch th−íc kim vµ chØ lµ gÇn b»ng nhau, kim chØ dïng mét lÇn nªn ®é s¾c nhän còng h¬n lo¹i kim kia nhiÒu.

Kim xá lç Kim bËt Kim liÒn chØ

B¸n kÝnh th©n kim§u«i kim Mòi kim

§−êng kÝnh th©n kim

Th©n kimChiÒu dµi th©n kim

H×nh 2.4. CÊu t¹o ®u«i kim.

12

- Th©n kim: tuú tÝnh chÊt, vÞ trÝ cña tæ chøc cÇn kh©u mµ cã thÓ lùa chän kim cã th©n kim víi chiÒu dµi, ®é cong vµ ®−êng kÝnh phï hîp (H×nh 2.5).

Th©n kim cong tÝnh theo chu vi ®−êng trßn

Kim th¼ng Kim nöa cong

- H×nh d¹ng tiÕt diÖn kim: lo¹i kim th©n trßn (dïng kh©u c¸c tæ chøc mÒm) vµ lo¹i kim th©n tam gi¸c (dïng kh©u da) lµ 2 lo¹i th−êng ®−îc sö dông nhÊt. Ngoµi ra ng−êi ta cßn chÕ t¹o nhiÒu lo¹i kim cã h×nh d¸ng tiÕt diÖn phï hîp víi c¸c môc ®Ých ®Æc biÖt vÝ dô: mòi kim tï ®Ó kh©u c¸c t¹ng ®Æc, mòi kim h×nh thang trong phÉu thuËt m¾t...

3.2. Bao chØ

C¸c sîi chØ ®−îc tiÖt trïng vµ ®ãng s½n trong gãi, khi dïng chØ viÖc xÐ ra. §Ó tiÕt kiÖm ng−êi ta th−êng ®ãng trong 2 lÇn bao, nÕu xÐ bao ngoµi ®Ó s½n trªn bµn dông cô mµ kh«ng dïng th× lÇn sau xÐ bao trong ®Ó s½n trªn bµn.

Mét bao chØ ®−îc ghi c¸c ch÷ vµ sè, c¨n cø trªn ®ã ®Ó chän khi dïng. ThÝ dô: bao chØ cña h·ng Johnson & Johnson (H×nh 2.7).

H×nh 2.5. H×nh d¹ng th©n kim.

a b c

H×nh 2.6. H×nh d¹ng tiÕt diÖn kim.

a. Mòi kim trßn, ®Çu nhän, th©n kim trßn hoÆc vu«ng.

b. Mòi kim tam gi¸c, ®Çu nhän, th©n kim dÑt.

c. Mòi kim trßn, ®Çu tï, th©n kim dÑt.

13

4. Kü THUËT BUéC CHØ PHÉU THUËT 4.1. Yªu cÇu kü thuËt khi buéc chØ trong phÉu thuËt

- Nót chØ buéc ph¶i ®¶m b¶o ®é ch¾c, kh«ng tuét.

- Thao t¸c khi buéc chØ kh«ng gi»ng, xÐ lµm r¸ch, ®øt tæ chøc.

- Kü thuËt buéc chØ ph¶i thµnh th¹o, nhanh chãng.

4.2. C¸ch lµm nót chØ

Tuy lµ ®éng t¸c ®¬n gi¶n nh−ng nÕu lµm kh«ng ®óng còng sÏ lµm r¸ch, ®øt tæ chøc.

1 2

H×nh 2.8. C¸ch luån chØ.

H×nh 2.7. Bao chØ. 4-0 : cì chØ theo d−îc ®iÓn Mü t−¬ng øng víi d−îc ®iÓn ch©u ¢u (1.5Ph.Eur) Vicryl rapide: chÊt liÖu vicryl (Polyglactin) nh−ng tiªu nhanh, sîi tÕt (braided absorbable

suture) 75cm: sîi chØ dµi 75cm 19mm 3/8c: chiÒu dµi cña kim lµ 19mm, víi 3/8 chu vi vßng trßn. ∇: mòi kim h×nh tam gi¸c ng−îc. 2007.12: thêi h¹n sö dông ®Õn. STERILE 2 ®· tiÖt trïng, kh«ng ®−îc tiÖt trïng l¹i W 9922 m· sè ®Ó ®Æt hµng

14

Cã nhiÒu c¸ch t¹o nót chØ kh¸c nhau. Tuy nhiªn cÇn nhí ®iÒu quan träng lµ thao t¸c ph¶i thµnh th¹o, ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu cña nót buéc chø kh«ng ph¶i lµ biÕt nhiÒu c¸ch. Do vËy cÇn ph¶i tËp luyÖn cho thËt thuÇn thôc Ýt nhÊt mét kiÓu buéc chØ. H×nh d−íi ®©y giíi thiÖu mét c¸ch buéc chØ hay ®−îc sö dông.

1 2

3 4

5 6

15

7 8

9 10

H×nh 2.9. C¸ch lµm n¬ chØ b»ng tay.

Trong mét sè tr−êng hîp, nót chØ ë s©u, ®Çu chØ ng¾n cÇn ph¶i buéc chØ b»ng dông cô (H×nh 2.10).

1 2

3 4

16

5 6

7 8

H×nh 2.10. C¸ch lµm n¬ chØ b»ng dông cô.

4.3. Nguyªn t¾c th¾t (xuèng) nót chØ

§Ó tr¸nh lµm r¸ch, ®øt tæ chøc, khi th¾t chÆt nót chØ ph¶i ®¶m b¶o lùc thÝt 2 ®Çu sîi chØ ph¶i c©n b»ng, tèt nhÊt nªn ®Æt ®Çu ngãn tay xuèng chØ s¸t nót chØ ®Ó tæ chøc Ýt bÞ gi»ng, xÐ nhÊt (H×nh 2.11).

H×nh 2.11. C¸ch xuèng n¬ chØ.

C¸ch kho¸ nót chØ

Muèn nót chØ buéc kh«ng bÞ tuét, cÇn ph¶i kho¸ nót chØ nghÜa lµ ph¶i ®æi sîi trôc cña nót chØ. C¸ch th«ng th−êng nhÊt lµ kho¸ nót kiÓu thßng läng, ngoµi ra cßn cã c¸ch kho¸ nót chØ kiÓu nót dÑt (H×nh 2.12).

Nót thßng läng Nót dÑt

H×nh 2.12. C¸ch kho¸ n¬ chØ.

17

§Ó ®¹t ®−îc nh÷ng yªu cÇu khi buéc chØ, cÇn tu©n theo nh÷ng kü thuËt sau:

- Dï lµm nót theo kiÓu g×, trong khi lµm kh«ng ®−îc c¨ng sîi chØ qu¸ sÏ lµm r¸ch hay ®øt chç ®ang kh©u.

- Nót buéc chØ ph¶i chÆt, kh«ng láng (kh«ng nªn ®Ó ng−êi phô dïng kÑp Kocher hay kÑp phÉu tÝch cÆp s¸t nót chØ ®Çu tiªn råi lµm nót th− hai, nh− vËy sÏ lµm n¸t chØ nhÊt lµ chØ sîi ®¬n). Tèt nhÊt lµ lµm 2 nót cïng mét tay thµnh nót thßng läng råi míi xuèng (th¾t) chØ trong khi ®ã tay cÇm ®Çu kia c¨ng nhÑ (sîi trôc) ®Ó nót chØ kh«ng bÞ kho¸ råi thÝt chØ cho chÆt. Nót thø ba ®æi ®Çu chØ (hoÆc ®æi tay xuèng chØ) ®Ó kho¸. Víi sîi ®¬n ph¶i lµm nhiÒu nót vµ ®æi tay (8-9 nót).

- Khi th¾t chÆt chØ kh«ng ®−îc t¹o thµnh mét lùc thø ba g©y xÐ, ®øt chç kh©u, c¶ 3 vÞ trÝ: chç kh©u, tay kÐo sîi trôc vµ tay xuèng chØ ph¶i ë trªn ®−êng th¼ng, hoÆc 2 lùc ë 2 tay c©n b»ng nhau (H×nh 2.13).

H×nh 2.13. XÐ r¸ch do hîp lùc Hai lùc c©n b»ng nhau

C¢U HáI L¦îNG GI¸:

1. Ph©n lo¹i chØ theo cÊu tróc.

2. Nªu nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm cña chØ ®¬n sîi.

3. Nªu nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm cña chØ ®a sîi.

4. Nªu nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ßi hái khi th¾t chØ.

Tay lµm nót Tay cÇm sîi trôc Tay cÇm sîi trôc