KŁOPOTLIWE WYRAZY

Opracowała Elżbieta Anioła

Klasyfikacja wyrazów – części mowy• rzeczowniki,• przymiotniki,• liczebniki,• czasowniki,• przysłówki,• zaimki,• przyimki,• spójniki,• partykuły,• wykrzykniki,

Co brać pod uwagę przy klasyfikowaniu wyrazów?

• znaczenie wyrazu,

• forma (czy jest odmienny, czy nieodmienny),

• funkcja w zdaniu,

Wyrazy sprawiające trudności przy klasyfikowaniu

• przysłówki,

• przyimki,

• spójniki,

• partykuły,

Przysłówki

• proste – rano, jutro, raz, wcześnie…

• złożone – do dnia, od rana, w poprzek, u góry, nadzwyczaj, do szczętu…(są najczęściej wyrażeniami przyimkowymi, odpowiadają na pytania przysłówka: jak?, gdzie?, kiedy?),

Przyimki

• proste – bez, do nad, w, z, po, przez…

• złożone – pochodzące od przysłówków i wyrażeń przyimkowych, np. wzdłuż, naprzeciw, naokoło…; przyimki w postaci wyrażeń złożonych z przyimka i rzeczownika, np. na rzecz, ze względu na to…

Przyimki jako przyimki i przyimki jako przysłówki

• naokoło klombu -przyimek• latać naokoło – przysłówek

• naprzeciw domu - przyimek• wyjść naprzeciw – przysłówek

• wzdłuż rzeki - przyimek• rozciąć wzdłuż - przysłówek

Spójniki

• proste – a, bo, i, ni, że, gdy, jak, to…

• złożone – ani, dlatego, jakby, gdyby, toteż, przeto…

Partykuły• pytające – czy, li,• twierdzące – wszak, tak,• przeczące – nie, wcale,• przypuszczające – bym, byś, by,• wątpiące – chyba, może,

• rozkazujące – niech, oby,

• wzmacniające – ci, tam też,

• ograniczające – tylko, jedynie,

• mnożne – kroć, razy,

• nieokreślone – bądź, tyle,

Jakie to części mowy?• onegdajWidziałam go onegdaj.

• ongiś (ongi)Ongiś bywało lepiej.

• podeByłem tak ciężki, że schody ugięły się pode mną.

• podługSądził ludzi podług siebie.

• po stokroćPo stokroć prosił go, by zaprzestał sportu wyczynowego.

Jakie to części mowy?• onegdaj – przysłówek (przedwczoraj);

• ongiś (ongi) – przysłówek (dawniej, kiedyś);

• pode – przyimek;

• podług – przyimek (tworzy wyrażenia przyimkowe o znaczeniu przysłówków; stosownie do czego, zależnie od czego);

• po stokroć – przysłówek (wiele razy);

Jakie to części mowy?• skądinądDowiedział się o tym skądinąd.

• w bródRzekę zamierzał przejść w bród.

• w przódWysunął nogę w przód.

• wprzódWprzód zjadł śniadanie, potem poszedł do pracy.

• ze wszech miarZe wszech miar zadowoliły go bory sosnowe.

Jakie to części mowy?• skądinąd – przysłówek (oznacza miejsce,

źródło czegoś, inne, niż to, o którym mowa);

• w bród – przysłówek (oznacza w porę, na czas; dużo, obficie);

• w przód – przysłówek (do przodu);

• wprzód – przysłówek (najpierw);

• ze wszech miar – przysłówek (pod każdym względem; w najwyższym stopniu)

Jakie to części mowy?

• sponad

• co najmniej

• cośkolwiek

• spode

• żleb

• certa

• brzana

Jakie to części mowy? Co oznaczają?• sponad – przyimek złożony

Sponad gór świeciło słońce.

(Z ponad dziesięciu kandydatów wyłoniono trzech do finału.)

• co najmniej –przysłówek

Miał co najmniej osiem lat.

• cośkolwiek – zaimek

Zjem cośkolwiek i będę pisać.

• spode – przyimek

Patrzył na wszystkich spode łba.

Jakie to części mowy? Co oznaczają?

• żleb – rzeczownik (wąska rozpadlina w zboczu, strome wgłębienie wyżłobione przez wodę);

• certa – rzeczownik (ryba);

• brzana - rzeczownik (ryba);

Bibliografia

• „Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

• Halina Makówczyńska-Góźdź, „Podręczny słownik kłopotliwych części mowy”, Kielce 2002.