KLTRLER ARASI DYALOG: DL URAL BLGESNDEN BYK LTVANYA KNEZLNE

BELARUS-LTVANYA TATARLARI

ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZCENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES

: - -

CULTURAL DIALOGUE: NEWCOMERS FROM THEURAL-VOLGA REGION BELARUSIAN-LITHUANIAN TARTARS IN

GRAND DUCHY OF LITHUANIA

ORSAM Rapor No:147THE BLACK SEA INTERNATIONAL

Rapor No: 31, Ocak 2013

THE BLACK SEA INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

ISBN: 978-605-4615-44-5

ORSAM Rapor No: 147The Black Sea International Rapor No: 31

Ocak 2013

KLTRLER ARASI DYALOG: DL URAL BLGESNDEN BYK LTVANYA KNEZLNE

BELARUS-LTVANYA TATARLARI

: - -

CULTURAL DIALOGUE: NEWCOMERS FROM THEURAL-VOLGA REGION BELARUSIAN-LITHUANIAN

TARTARS IN GRAND DUCHY OF LITHUANIA

Ankara - TRKYE ORSAM 2013Bu raporun ieriinin telif haklar ORSAMa ait olup, 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarnca kaynak gsterilerek ksmen yaplacak makul alntlar ve yararlanma dnda, hibir ekilde nceden izin alnmakszn kullanlamaz, yeniden yaym-lanamaz. Bu raporda yer alan deerlendirmeler yazarna aittir; ORSAMn kurumsal grn yanstmamaktadr.

STRATEJK BLG YNETM, ZGR DNCE RETMORSAMORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

TariheTrkiyede eksiklii hissedilmeye balayan Ortadou aratrmalar konusunda kamuoyunun

ve d politika evrelerinin ihtiyalarna yant verebilmek amacyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Or-

tadou Stratejik Aratrmalar Merkezi (ORSAM) kurulmutur. Ksa srede yaplanan kurum,

almalarn Ortadou zelinde younlatrmtr.

Ortadouya BakOrtadounun i ie gemi birok sorunu barndrd bir gerektir. Ancak, ne Ortadou ne de

halklar, olumsuzluklarla zdeletirilmi bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadou lkeleri,

halklarndan aldklar gle ve i dinamiklerini seferber ederek barl bir kalknma seferber-

lii balatacak potansiyele sahiptir. Blge halklarnn bir arada yaama iradesine, devletlerin

egemenlik halklarna, bireylerin temel hak ve hrriyetlerine sayg, gerek lkeler arasnda ge-

rek ulusal lekte kalc barn ve huzurun temin edilmesinin n artdr. Ortadoudaki sorun-

larn kavranmasnda adil ve gereki zmler zerinde durulmas, uzlamac inisiyatifleri ce-

saretlendirecektir Szkonusu erevede, Trkiye, yakn evresinde blgesel istikrar ve refahn

kk salmas iin yapc katklarn srdrmelidir. Cepheleen eksenlere dhil olmadan, taraflar

arasnda diyalogun tesisini kolaylatrmaya devam etmesi, tutarl ve uzlatrc politikalaryla

salad uluslararas destei en etkili biimde deerlendirebilmesi blge devletlerinin ve halk-

larnn ortak menfaatidir.

Bir Dnce Kuruluu Olarak ORSAMn almalarORSAM, Ortadou algalmasna uygun olarak, uluslararas politika konularnn daha salkl

kavranmas ve uygun pozisyonlarn alnabilmesi amacyla, kamuoyunu ve karar alma meka-

nizmalarna aydnlatc bilgiler sunar. Farkl hareket seenekleri ieren fikirler retir. Etkin

zm nerileri oluturabilmek iin farkl disiplinlerden gelen, alannda yetkin aratrmacla-

rn ve entelektellerin nitelikli almalarn tevik eder. ORSAM; blgesel gelimeleri ve trend-

leri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulatrabilen gl bir yaym kapasitesine sahiptir. ORSAM,

web sitesiyle, aylk Ortadou Analiz ve alt aylk Ortadou Ettleri dergileriyle, analizleriyle,

raporlaryla ve kitaplaryla, ulusal ve uluslararas lekte Ortadou literatrnn geliimi-

ni desteklemektedir. Blge lkelerinden devlet adamlarnn, brokratlarn, akademisyenlerin,

stratejistlerin, gazetecilerin, iadamlarnn ve STK temsilcilerinin Trkiyede konuk edilmesini

kolaylatrarak bilgi ve dncelerin gerek Trkiye gerek dnya kamuoyuyla paylalmasn

salamaktadr.

www.orsam.org.tr

Do. Dr. Galina Mikiniene

Vilnus Universitesi Litvanya Dili Enstits Diller ve Kltrler Arasndaki Karlkl Etkileimler Blmnde bauzman olarak almaktadr. 1998-1999 yllarnda Ankara niversitesi Dil Tarih Corafya Fakltesinde devlet burslusu olarak staj yapmtr. lm almalarn yan sra Orhan Pamukun Kara Kitap ve Aye Kulinin Sevdalinka adl kitaplarn Litvanyacaya tercme etmitir. almalarnn ou, Belarus-Litvanya Tatarlarnn yazl miras ve kltr, Trk edebiyat ve kltr, Trk-Litvanya kltrel balantlar ile ilgilidir. Balca Kitaplar: Drevneyie Rukopisi Litovskih Tatar (Grafika, Transliteratsiya. Perevod. Struktura Tekstov i Soderjanie, 2001. Litvanca-Trke Konuma Klavuzu. Trke-Litvanca Szlk, 2002. Katalog Arabskoalfavitnh Rukopisey Litovskih Tatar, 2005. Litvanya Tatarlarna ait El yazmalarndan Trke-Lehe Klavuz (Yl 1840), 2008. Kitab vana Lutskevitsa. Pamyatnik Narodnoy Kultur Litovskih Tatar, 2009.

4 the black sea nternatonalRapor No: 31, Ocak 2013

TAKDM

2012 ylnda ORSAM, Belarus ve Belarus-Trkiye mnasebetlerine dair ok sayda rapor ya-ymlamtr. Bu raporlar genellikle bamszln elde etmesinden gnmze kadarki dnemde Belarusun siyasi ve ekonomik durumunu ve Belarusun Trkiye ile mnasebetlerini konu et-mitir. Elinizdeki raporun konusu ise daha XIV. yzylda dil-Ural Blgesinden Byk Litvanya Knezliine g eden ve Belarus-Litvanya Tatarlar olarak adlandrlan Trk topluluudur. Rapo-run yazar, Litvanya Dili Enstits retim yelerinden Do. Dr. Galina Mikinienedir.

Arlkl olarak Belarus, Litvanya ve Polonyada yaayan Belarus-Litvanya Tatarlar sayca faz-la olmasa (yaklak 18 bin) ve alt asrdr Hristiyan Avrupann ierisinde yaamalarna ramen bir takm adet ve geleneklerini korumay baarmlardr. Bunda mensup olduklar slamiyet dini, nemli rol oynamtr.

Ne yazktr ki Belarus-Litvanya Tatarlar da Trkiye dndaki dier Trk topluluklar gibi Trkiyede fazla bilinmemektedir. Belarus-Litvanya Tatarlar ile ilgili Trkiyede tek bir alma dahi yaymlanmamtr. Bu adan Do. Dr. Galina Mikinienenin raporunun Trkeye tercme edilerek yaymlanmas, bu topluluun Trkiyede tannmas asndan byk nem arz etmektedir. Raporun byk ilgi greceini mit ediyoruz.

Hasan Kanbolat ORSAM Bakan

Do. Dr. Hasan Ali KarasarBlack Sea International Koordinatr

the black sea nternatonalRapor No: 31, Ocak 2013 5

indekiler

Takdim ............................................................................................................................................................... 4

zet ....................................................................................................................................................................7

Kltrler Aras Diyalog: dil-Ural Blgesinden Byk Litvanya Knezliine Belarus-Litvanya Tatarlar .............................................................................................................................8

Kaynaka ............................................................................................................................................................13

the black sea nternatonalRapor No: 31, Ocak 2013 7

ORSAMTHE BLACK SEA INTERNATIONAL

ORSAM Rapor No: 147, Ocak 2013The Black Sea International Rapor No: 31

Hazrlayan: Do. Dr. Galina Mikinieneeviri: Do. Dr. lyas Kemalolu (Kamalov)

KLTRLER ARASI DYALOG: DL URAL BLGESNDEN BYK LTVANYA KNEZLNE BELARUS-LTVANYA TATARLARI

ORSAMORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZTHE BLACK SEA INTERNATIONAL

zet

Belarus-Litvanya Tatarlar, Byk Litvanya Knezliinin tarih topraklarnda yaklak 600 yldan beri yaayan zgn etnik bir gruptur. Altn Orda kkenliler, bu topraklarda daha XIV. yzylda grnmlerdir. Kpak bozkrlar ile Krmdan gelen Tatarlar, buraya kendileri ile birlikte zgn kltrlerini de getirmilerdir. Bat Avrupa medeniyetinin de etkisiyle bu kltr, zaman ierisinde deimi ve yeni nitelikler kazanmtr. Belarus-Litvanya Tatarlarnn kltrel mirasnn zelliklerini Arap alfabesiyle kaleme alnan Slav dilindeki yazlar, orijinal din mimari, zengin folklor ve zgn adet ile geleneklerde bulmak mmkndr. Belarus-Litvanya Tatarlarnn kltr her zaman onlarn dini, yani slamiyet ile balantl olmutur.

8

THE BLACK SEA INTERNATIONAL

the black sea nternatonalRapor No: 31, Ocak 2013

ORSAM

Belarus-Litvanya Tatarlar,1 Byk Litvanya Knezliinin tarih topraklarnda yaklak 600 yldan beri yaayan zgn etnik bir gruptur. Altn Orda kkenliler, bu topraklarda daha XIV. yzylda grnmlerdir. Tarih sebep-lerden dolay XX. yzyln balarnda bu etnik grup, blgesel olarak paralanmtr. Gn-mzde Belarus-Litvanya Tatarlar aadaki lkede yaamaktadrlar: Belarus, Litvanya, Polonya.

Byk Litvanya Knezlii topraklarnda daha XIV-XV. yzyllarda g eden Tatarlar sonra-ki iki asr boyunca yerli halk ile karm, on-larla birlikte tarih deiiklikleri yaam, on-larn kltrne entegre olmulardr. Bunun-la birlikte buradaki Tatarlar, ksmen de olsa kendi zgnlklerini ve en nemlisi de kendi dinlerini (slamiyet) korumay baarmlardr. slamiyet, Belarus-Litvanya Tatarlar hakkn-da ayr etnokonfesyonel bir grup olarak bah-setmemizi salamaktadr.

Byk Litvanya Knezliine yerleen Tatar-larn konutuu Trk leheleri, neredeyse hemen unutulmaya balanmtr. Risale-i Tatar- Leh adl belgenin anonim yazar, daha 1558de soydalarnn Trkeyi brakp Leheyi kullanmaya baladklarn yazm-tr.2 XVI. yzyla ait dier tarih kaynaklar da Belarus-Litvanya Tatarlarnn ana dilleri olan Trkeden hemen vazgetiklerine iaret

etmektedir. rnein van Lutskevi el yaz-masnda3 Belarus dilinde aadaki bir ifade yer almaktadr: Tatarca bilmiyorsan Belarus dilini konu. Anlald kadaryla bu ifade Tatarlar arasnda dilsel asimilasyon srecinin daha tamamlanmad, ancak ana dilini bil-meyen ve Belarusa konuan ahslarn oldu-u bir dneme aitti.4

Yukarda rnek olarak verilen tavsiye, dualar-la t metinleri arasnda yer almakta ve din adamlarna hitap etmektedir. lm eserlerde Litvanya Byk Knezlii Mslmanlarnn elyazmalarnda drt edeb dilden bahsedil-mektedir. Bunlar Harezm, aatay, Osmanl ve Krm Tatar edeb dilleridir.5 Her ne kadar buradaki Tatarlar asrlar boyunca Douda