kmaisa-yalaa{zd baayaaotokpaoma paakaonai … · 2 sahpa`ayaaojkao: {baorsaaja, spaona raokfolar...

kmaiSa-yalaa{zD baayaaoTok/PAoma paakaonaI vaOievak isqaita: 2006 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1

Aa{AosaAoAoAo

{nTrnaoSanala saiva-sa Faor Qa Aoi>vazISana Aaof Aoga`IbaayaaoTok

AoiplakoSansa

vahIvaTI saar

ba`If 35

kmaiSa-yalaa{zD baayaaoTok/PAoma paakaonaI vaOievak isqaita: 2006

>laa{va Jomsa caormaona, Aa{AosaAoAoAo baaoD- Aaof iDro>Tsa-

naM. 35 - 2006

baayaaoTok paakaonaao vaOievak ivastaar imailayana ho>Tsa- (1996 qaI 2006)

kula AaOVaoigak ivakasa

baayaaoTok paak laotaa 22 doSaao

2005 Anao 2006 drimayaana 13 %, 12 imailayana ho>Tsa- (30 imailayana Aoksa-)naao vaQaarao. s~aaota: >laa{va Jomsa, 2006.

2

sahpaàyaaoJkao: {baorsaaja, spaona raokfolar fa]nDoSana, yauAosaAo Aa{AosaAoAoAo

Aa baÌfnao taOyaar krvaamaaM Anao ivakasaSaIla doSaaomaaM taonaa mafta ivatarNanao Tokao Aapavaa maaTo Aa{AosaAoAoAo {baorsaaja Anao raokfolar fa]nDoSana tarfqaI saaBaar gaàMT svaIkaro Co. taonaao hotau baayaaoTok/PAoma paakao ivaSao vaO&aainak samaudaya Anao samaaJnao maaihtaI Anao &aana paUruM paaDvaanaao Co JoqaI vaOievak Kaaorak, caarao, fayabar Anao baLataNa salaamataI Anao vaQau Tka] KaotaImaaM pa`dana AapavaamaaM taomanaI saxama BaUimaka AMgao vaQau maaihtaIyau>ta Anao paardSa-k cacaa- qa{ Sako. Aa pa`kaSanamaaM vya>ta krvaamaaM Aavaolaa AiBapaàyaao maaTo Anao SartacaUkqaI qayaolaI BaUlaao ko KaaoTa Aqa-GaTnaao maaTo sahpaàyaaoJkao nahIM parMtau laoKak saMpaUNa- JvaabadarI lao Co.

pa`kaiSata krnaar: Qa {nTrnaoSanala saiva-sa faor Qa Aoi>vazISana Aaof Aoiga`baayaaoTok AoiplakoSansa (Aa{AosaAoAoAo). kaopaIra{T: 2006, {nTrnaoSanala saiva-sa faor Qa Aoi>vazISana Aaof Aoiga`baayaaoTok AoiplakoSansa (Aa{AosaAoAoAo).

SaOxaiNak Aqavaa Anya ibanavyaavasaaiyak hotauAao maaTo Aa pa`kaSananaaM pauna:mau$Na maaTo kaopaIra{T QaravanaarnaI paUva-maMJUrI laIQaa ivanaa pauna:mau$Na krI Sakaya Co, Sarta AoTlaI ko maULa s~aaotanaao yaaogya svaIkar krvaao J#rI Co.

kaopaIra{T QaravanaarnaI Agaa]qaI laoiKata maMJUrI laIQaa ivanaa pauna:vaocaaNa Aqavaa Anya vyaavasaaiyak hotauAao maaTo pauna:mau$Na paìtabaMiQata Co.

]llaoKa: Jomsa, >laa{va. 2006. kmaiSa-yalaa{zD baayaaoTok/PAoma paakaonaI vaOievak isqaita: 2006. Aa{AosaAoAoAo baÌf naM. 35.

Aa{AosaAoAoAo: {qaaka, nyaUyaaok-. ISBN: 1-892456-40-0 pa`kaSana AaoD-r Anao ikMmata: AapanaI nakla maaTo kRpaa krInao [email protected] Kaatao Aa{AosaAoAoAo dixaNapaUva- kon$naao saMpak- krao.

http://www.isaaa.org Kaatao US$50maaM Aaonalaa{na kaopaI KarIdao. baÌf 35 Anao vahIvaTI saarnaI saMpaUNa- AavaRi<anaI paa>kI nakla maaTo kuiryar Wara Ao>sapaòsa iDlaIvarI saihta US$50 ikMmata Co. ivakasaSaIla doSaaonaaM laayakata Qaravataa naagairkao maaTo Aa pa`kaSana mafta ]palabQa Co.

Aa{AosaAoAoAo dixaNapaUva- kon$ c/o Aa{AarAarAa{ DIAopaIAao baaoxa 7777 maoT/ao mainalaa, iflaIpaa{nsa Aa{AosaAoAoAo AMgaonaI maaihtaI: Aa{AosaAoAoAo ivaSaonaI maaihtaI maaTo kRpaa krInao tamaarI naPknaaM kon$naao saMpak- krao: Aa{AosaAoAoAo AmaoirsaonTr Aa{AosaAoAoAo Aaif`saonTr Aa{AosaAoAoAo dixaNapaUva- kon$ 417 baòDiflD haola c/o saIAa{paI c/o Aa{AarAarAa{ kaonao-la yauinavaisa-TI paIAao 25171 DIAopaIAao baaoxa 7777 [qaaka nyaUyaaok- 14853, Amaoirka. naOraobaI maoT/ao mainalaa konyaa iflaIpaa{nsa Aqavaa [email protected] par {mao{la krao. {lao>T/aoinak maaQyamaqaI: tamaama Aa{AosaAoAoAo baÌFsanaaM vahIvaTI saar maaTo kRpaa krInao http://www.isaaa.org naI maulaakata laao.


3

2006maaM baayaaoTok/PAoma paakaonaI vaOievak isqaita

• 2006maaM AoTlao ko 2006-2015naaM baayaaoTok paakaonaaM vyaapaarIkrNanaaM baIja dsakanaa paholaaM vaYa-maaM baayaaoTok paakaonaao vaOievak ivastaar satata dsamaa vaYa-o 13 %naaM Tka] dro Aqavaa 12 imailayana ho>Tr (30 imailayana Aoksa-) JoTlaa ]CaLaa saaqao 102 imailayana ho>Tr (252 imailayana Aoksa-) par pahaoMcyaao htaao. kao{paNa Aok vaYa-maaM 100 imailayana ho>TrqaI vaQau baayaaoTok paak ]gaaDvaamaaM Aavyaao haoya taovauM pa`qama vaKata banyauM hao{ Aa Aok AOitahaisak isaiw Co. drok baayaaoTok vaorayaTImaaM AokqaI vaQau laaBaao Aapataa “taba>kavaar laxaNaao” naao Kaulaasaao Aapavaa maaTo “T/o{T ho>Tsa-” tarIko vya>ta krvaamaaM Aavataa 102 imailayana ho>Tsa- 117.7 imailayana ho>Tsa- Co Jo 102 imailayana ho>Tsa-naa AMdaJ krtaa 15% vaQaaro Co.

• 2006maaM baayaaoTok paakaoAo GaNaa isamaaica*naao sar kyaa-: baayaaoTok paakaonaao vaaiYa-k ho>TroJ 100 imailayana ho>TroJnao (250 imailayana Aoksa-) AaMbaI gayaao; pa`qama vaKata baayaaoTok paak laotaa KaoDUtaaonaI saMKyaa (10.3 imailayana) 10 imailayananaao AaMk vaTavaI ga{; 1996qaI 2006 sauQaImaaM Aoki~ata qayaola ho>TroJ 577 imailayana ho>Tsa- (1.4 imailayana Aoksa-) naI hd vaTavaI gayauM JomaaM 1996qaI 2006naI vaccao ABaUtapaUva- 60 gaNaao vaQaarao qataa baayaaoTok paak Ao taaJotarnaaM {itahasamaaM saaOqaI zDpaqaI ApanaavavaamaaM AavaolaI paak ToknaaolaaoP banaI.

• baayaaoTok paakaonaaM mauKya ]tpaadk AmaoirkamaaM saaoyaaibana Anao kpaasa maaTo baayaaoTok pawi<a Apanaavavaanaao dr 80 % qaI vaQau qa{ gayaao haovaa CtaaM naaoMQanaIya Co ko 2006maaM vaYa- pa`ita vaYa- qayaolaao 12 imailayana ho>Tsa-naao vaQaarao inarpaoxa ivastaarmaaM Collaa 5 vaYa-maaM baIjao saaOqaI maaoTao vaQaarao Co. Ao paNa naaoMQavaa JovauM Co ko 2006maaM Baarta, ko Jo duinayaamaaM kpaasanaao saaOqaI maaoTao ]tpaadk doSa Co, taoNao paaotaanaao baITI kaoTna ivastaar lagaBaga ~aNa gaNaao krInao 3.8 imailayana ho>Tsa- krtaa Asarkark fayada saaqao mah<ama pa`maaNasar vaQaarao naaoMQaavyaao htaao.

• 2006maaM baayaaoTok paakao vaavataa doSaaonaI saMKyaa 21qaI vaQaInao 22 qa{ JomaaM slaaovaoikyaaAo saaOpa`qama vaKata baITI mao{z vaavyaa htaa Anao tao saaqao J yauraoipayana yauinayananaaM 25 doSaaomaaMqaI baayaaoTok paakao vaavataa doSaaonaI saMKyaa 6 par pahaoMcaI htaI. 2006maaM 60000 ho>Tsa-naaM vaavaotar saaqao spaona yauraopanaao maaoKaranaao doSa r(ao htaao. mahtvanaI vaata Ao Co ko Anya paaMca doSaaomaaM saamaUihk baITI mao{z ho>TroJ (f`aMsa, zok gaNarajya, paaoTu-gala, Jma-naI Anao slaaovaoikyaa) 2005naaM lagaBaga 1500 ho>Tsa-maaM 5 gaNaaqaI vaQau qa{nao lagaBaga 8500 ho>Tsa- par pahaoMcyaao htaao. jao ko Aa ho>TroJ naanaa htaa. 2007maaM Aa paaMca doSaaomaaM ivakasa caalau rhovaanaI Apaoxaa Co.

baayaaoTok paakaonaao vaOievak ivastaar imailayana ho>Tsa- (1996 qaI 2006)

kula AaOVaoigak ivakasa

2005 Anao 2006naI vaccao 13 %, 12 imailayana ho>Tsa- (30 imailayana Aoksa-) naao vaQaarao. s~aaota: >laa{va Jomsa, 2006.

4

baayaaoTok paak laonaar naanaa Anao maaoTa doSaao*, 2006 #14 spaona* 0.1 imailayana hosa. mao{z

#16 fàMsa <0.05 imailayana hosa. mao{z

#21 Jma-naI <0.05 imailayana hosa. maka{

#19 zok gaNarajya <0.05 imailayana hosa. maka{

#22 slaaovaoikyaa <0.05 imailayana hosa. maka{

#12 raomaainayaa* 0.1 imailayana hosa. saaoyaaibana

#17 {rana <0.05 imailayana hosa. caaoKaa

#20 paaoTu-gala <0.05 imailayana hosa. maka{

#6 caIna* 3.5 imailayana hosa. kpaasa

#4 konaoDa* 6.1 imailayana hosa. konaaolaa, maka{, saaoyaaibana

#5 Baarta* 3.8 imailayana hosa. kpaasa

#1 yauAosaAo* 54.6 imailayana hosa. saaoyaaibana, maka{, kpaasa, konaaolaa, s>vaaoSa, papaOyauM, Aolfolfa

#10 iflaIpaa{nsa* 0.2 imailayana hosa. maka{

#13 maoi>sakao * 0.1 imailayana hosa. kpaasa,saaoyaaibana

#11 AaosT/oilayaa* 0.2 imailayana hosa. kpaasa

#18 haonDurasa <0.05 imailayana hosa. maka{

#15 kaolaimbayaa <0.05 imailayana hosa. kpaasa

#2 AaJo-inTnaa* 18 imailayana hosa. saaoyaaibana,maka{, kpaasa

#9 ]rugvao* 0.4 imailayana hosa.. saaoyaaibana,maka{

#7 paoragvao* 2 imailayana hosa.. saaoyaaibana

#3 baàizla* 11.5 imailayana hosa. Saaoyaaibana, kpaasa

#8 dixaNa Aaif`ka* 1.4 imailayana hosa.. maka{, saaoyaaibana, kpaasa

* baayaaoTok Apanaavanaara 14 maaoTa doSaao 50000 Aqavaa vaQau baayaaoTok paakao ]gaaDI r(a Co. s~aaota: >laa{va Jomsa, 2006.

• 2006maaM 22 doSaaonaaM 10.3 imailayana KaoDUtaaoAo baayaaoTok paakao vaavyaa Jo 2005naaM 8.5 imailayana KaoDUtaao krtaa vaQaaro Co. 10.3 imailayanamaaMqaI 90 % Aqavaa 9.3 imailayana (2005naaM 7.7 imailayana krtaa GaNaa vaQaaro) ivakasaSaIla doSaaonaaM saamaanya Anao garIba KaoDUtaao htaaM JomanaI baayaaoTok paakaomaaMqaI vaQaolaI Aavaknaao taomanaI garIbaI AaoCI krvaamaaM faLaao htaao. 9.3 imailayana naanaa KaoDUtaaomaaMqaI ko JomaaMnaa maaoTaBaaganaa baITI kaoTna KaoDUtaao htaa taomaaMqaI 6.8 imailayana caInanaaM htaaM, 2.3 imailayana BaartanaaM, 100000 iflaIpaa{nsanaaM hjarao dixaNa Aaif`kanaaM Anao Anya saata ivakasaSaIla doSaaonaaM KaoDUtaao htaa JomaNao 2006maaM baayaaoTok paakao ]gaaDyaa. 2015 sauQaImaaM garIbaI 50 % GaTaDvaanaaM imalaoinayama ivakasa laxyamaaM baayaaoTok paakaonauM Aa paàrMiBak pa`dana Aok AgatyanaI GaTnaa Co JomaaM 2006qaI 2015 sauQaImaaM vyaapaarIkrNanaaM baIja dsakamaaM AsaIma xamataa Co.

• 2006maaM AmaoirkamaaM saaOpa`qama vaKata hiba-saa{D TaolarnT Aolfalfa naamanaaM navaa baayaaoTok paaknauM vyaapaarIkrNa krvaamaaM AavyauM Co. RR® Aolfalfa Aovaao pa`qama baayaaTok paak Co JonauM saaOpa`qama vyaapaarIkrNa qayauM Co Anao taonao 80000 ho>Tsa- Aqavaa 2006maaM AmaoirkamaaM saMBaivatapaNao vaavavaamaaM Aavaolaa 1.3 imailayana ho>Tsa-naaM 5 % Co. RR® Flao>sa hiba-saa{D TaolarnT kaoTna 2006maaM laaonca krayauM htauM JoNao pa`qama vaYa-maaM 800000 ho>Tsa-qaI vaQaunaao mahtvapaUNa- ivastaar rao>yaao htaao Anao baITI saaqao isaMgala T/o{T Anao taba>kavaar paàoD>T tarIko vaavavaamaaM Aavyaao htaao JomaaM baITIAo AiQakaMSa ho>TroJ maoLavyauM htauM. AaosT/oilayaamaaM naanaa ho>TroJ saihta raopaNaI mauKyatvao AmaoirkamaaM kra{ htaI. naaoMQanaIya Co ko caInamaaM sqaainak rItao ivakisata krayaolaao vaayarsa paìtakark papaOyaanaao fLa/KaaorakI paaknaI 2006naaM AMta BaagamaaM vyaapaarIkrNa maaTo BalaamaNa kra{ htaI.

• 2006maaM baayaaoTok paakao vaavataa 22 doSaaomaaM 11 ivakasaSaIla doSaao Anao 11 AaOVaoigak doSaao htaaM; Jo ho>TroJnaaM ]tartaa k`mamaaM yauAosaAo, AaJo-inTnaa, baàizla, konaoDa, Baarta, caIna, paoragvao, dixaNa Aaif`ka, ]rugvao, iflaIpaa{nsa, AaosT/oilayaa, raomaainayaa, maoi>sakao, spaona, kaolaimbayaa, fàMsa, {rana, haonDurasa, zok gaNarajya, paaoTu-gala, Jma-naI Anao slaaovaoikyaa Co. naaoMQavaa JovauM Co ko Aa yaadInaaM pa`qama drok AaZ doSaaoAo 1 imailayana ho>Tsa-qaI vaQaunauM vaavaotar kyau-M htauM Jo baayaaoTok paaknaaM Baaiva vaOievak ivakasa maaTo bahaoLaao Anao sqaayaI AaQaar paUrao paaDo Co.

• saaOpa`qama vaKata Baartao caIna (3.5 imailayana ho>Tsa-) krtaaM vaQau baITI kaoTna (3.8 imailayana ho>Tsa-) ]gaaDyauM Anao ivaeva k`maaMkmaaM bao paayarI ]par AavaInao 5maao k`ma maoLavaInao caIna taqaa paoragvaonao paaCLa raKyauM htauM.

• Ao baabata ]llaoKanaIya Co ko ivaevanaI 6.5 AbaJ vastaInaaM ADQaaqaI paNa vaQau (55 % Aqavaa 3.6 AbaJ laaokao) 22 doSaaomaaM rho Co jyaaM baayaaoTok paakao 2006maaM ]gaaDvaamaaM Aavyaa htaaM Anao taonaaqaI mah<vapaUNa- Anao AnaokivaQa fayadaAao qayaa htaaM. ]paraMta ivaevamaaM paak maaTonaI 1.5 AbaJ ho>Tr JmaIna paOkI


5

ADQaaqaI vaQau (776 imailayana ho>Tsa-naaM 52 % Aqavaa 776 imailayana ho>Tsa-) 22 doSaaomaaM Co jyaaM maMJUr krayaolaa baayaaoTok paakao 2006maaM ]gaaDvaamaaM Aavyaa htaaM.

• 2006maaM Amaoirka Anao tyaar paCInaaM k`mao AaJo-inTnaa, baàizla, konaoDa, Baarta Anao caIna vaOievak baayaaoTok paakaonao AMgaIkar krnaara mauKya doSaao tarIko caalau r(a htaaM JomaaM AmaoirkamaaM 54.6 imailayana ho>Tsa- (vaOievak baayaaoTok ivastaarnaaM 53 %) JoTlauM vaavaotar qayauM htauM tao paOkI lagaBaga 28 % bao ko ~aNa laxaNaao QaravataI taba>kavaar paodaSaao htaI. hala Amaoirka, konaoDa, AaosT/oilayaa, maoi>sakao, dixaNa Aaif`ka Anao iflaIpaa{nsamaaM KaDkvaamaaM AavaolaI taba>kavaar paodaSaao Aok mahtvapaUNa- Anao ivakasaSaIla Baaiva valaNa Co Jo KaoDUtaaonaa bahuivaQa ]tpaadnanaaM dabanao pahaoMcaI vaLao Co.

• 2006maaM kao{paNa doSamaaM baayaaoTok paak ivastaarmaaM saaOqaI vaQaaro inarpaoxa vaQaarao AmaoirkamaaM 4.8 imailayana ho>Tsa- JoTlaao AMdaJvaamaaM Aavyaao htaao Jonaa paCInaa k`mao 2.5 imailayana ho>Tsa- saaqao Baarta, 2.1 imailayana ho>Tsa- saaqao baàizla, 0.9 imailayana ho>Tsa- par AaJo-inTnaa Anao baàizla Co. saaOqaI vaQau pa`maaNasar Aqavaa TkavaarI pa`maaNao vaQaarao naaoMQaavavaamaaM Baarta 192 % (2005maaM 1.3 imailayana ho>Tsa-maaMqaI 2006maaM 3.8 imailayana ho>Tsa- JoTlaao lagaBaga ~aNagaNaao vaQaarao) Anao paCInaa k`mao paaotaanaa baayaaoTok vha{T Anao yalaao mao{z ivastaarmaaM 180 %naaM pa`BaavaI vaQaara saaqao dixaNa Aaif`ka Anao baayaaoTok mao{z ivastaarmaaM mahtvanaa vaQaaranao karNao 100 % vaQaara saaqao iflaIpaa{nsanaao k`ma Aavao Co.

• 58.6 imailayana ho>Tsa- (vaOievak baayaaoTok ivastaarnaaM 57%) raokvaanaI saaqao baayaaoTok saaoyaaibana 2006naao mauKya baayaaoTok paak banaI r(ao htaao. tyaarbaad maka{ (25 % par 5.2 imailayana ho>Tsa-), kpaasa (13 % par 13.4 imailayana ho>Tsa-) Anao konaaolaa (vaOievak baayaaoTok paak ivastaarnaaM 5 % saaqao 4.8 imailayana ho>Tsa-) naao k`ma Aavao Co.

• 1996maaM vyaapaarIkrNanaaM ]dBavaqaI maaMDInao 2006 sauQaImaaM hiba-saa{D Taolarnsa saatatyapaUNa- rItao pa`Baavak laxaNa banaI r(uM Co Anao taonaa paCI JMtauAao saamao raogapaìtakarktaa Anao bao laxaNaao maaTonaaM taba>kavaar Pnsanaao k`ma Aavao Co. 2006maaM saaoyaaibana, maka{, konaaolaa, kpaasa Anao AolfolfamaaM daKala krayaolaa hiba-saa{D Taolarnsanaao vaOievak baayaaoTok 102 imailayana ho>Tsa-maaM 68 % Aqavaa 69.9 imailayana ho>Tsa- faLaao htaao JonaI saaqao 19.0 imailayana ho>Tsa- (19 %) baITI paakaomaaM raopavaamaaM Aavyaa htaa Anao 13.1 imailayana ho>Tsa- (13 %) baITI Anao hiba-saa{D TaolarnsanaaM taba>kavaar laxaNaao htaaM. JMtau saamao paìtakarktaa maaTo 17 % Anao hiba-saa{D Taolarnsa maaTo 10 % naI taulanaaAo 2005 Anao 2006naI vaccao 30 % ivakasa saaqao saaOqaI zDpaqaI vaRiw paamataI taba>kavaar paodaSa htaI.

• 1996qaI 2006naaM gaaLaa drimayaana ivakasaSaIla doSaao Wara ]gaaDvaamaaM Aavaolaa baayaaoTok paakaonaaM vaOievak ivastaarnauM pa`maaNa dr vaYao- saatatyapaUNa- rItao vaQyauM Co. 2006maaM vaOievak baayaaoTok paak ivastaarnaaM caalaIsa Tka AoTlao ko 40.9 imailayana ho>Tsa-nauM vaavaotar ivakasaSaIla doSaaomaaM krvaamaaM AavyauM htauM jyaaM 2005 Anao 2006naI vaccao ivakasa AaOVaoigak doSaao (5 imailayana ho>Tsa- Aqavaa 9 % ivakasa) krtaa GaNaao vaQaaro (7.0 imailayana ho>Tsa- Aqavaa 21 % ivakasa) htaao. dixaNa, AoiSayaa, laoiTna Amaoirka Anao Aaif`kanaaM ~aNaoya KaMDaonauM paìtainaiQatva krtaaM paaMca mauKya ivakasaSaIla doSaao (Baarta, caIna, AaJo-inTnaa, baàizla Anao dixaNa Aaif`ka) naI vaQataI saamaUihk Asar Ao Aok mahtvanaao jarI rholaao zaok Co Jo baayaaoTok paakaonao samaga` ivaevamaaM ApanaavavaanaaM Baaiva pagalaaMAaonaI Asar Qaravao Co.

• pa`qama 11 vaYaa-omaaM Aoki~ata vaOievak baayaaoTok paak ivastaar 577 imailayana ho>Tsa- Aqavaa 1.4 AbaJ ho>Tsa- htaao Jo Amaoirka Aqavaa caInanaaM kula JmaIna ivastaarnaaM ADQaaqaI vaQau Aqavaa yaukonaaM kula JmaIna ivastaarnaaM 25 gaNaa barabar Co.

6

kaoYTk 1. 2006maaM baayaaoTok paakaonaao vaOievak ivastaar: doSa pa`maaNao (imailayana ho>Tsa-) k`maaMk

doSa

ivastaar (imailayana ho>Tsa-)

baayaaoTok paakao

1* 2* 3* 4* 5* 6* 7* 8* 9* 10* 11* 12* 13* 14* 15* 16* 17* 18* 19* 20* 21* 22*

yauAosaAo AaJo-inTnaa baàizla konaoDa Baarta caIna paoragvao dixaNa Aaif`ka ]rugvao iflaIpaa{nsa AaosT/oilayaa raomaainayaa maoi>sakao spaona kaolaimbayaa fàMsa {rana haonDurasa zok gaNarajya paaoTu-gala Jma-naI slaaovaoikyaa

54.6 18.0 11.5 6.1 3.8 3.5 2.0 1.4 0.4 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1

saaoyaaibana, maka{, kpaasa, konaaolaa, s>vaaoSa, papaOyauM, Aolfolfa saaoyaaibana, maka{, kpaasa saaoyaaibana, kpaasa konaaolaa, maka{, saaoyaaibana kpaasa kpaasa saaoyaaibana maka{, saaoyaaibana, kpaasa saaoyaaibana, maka{ maka{ kpaasa saaoyaaibana kpaasa, saaoyaaibana maka{ kpaasa maka{ caaoKaa maka{ maka{ maka{ maka{ maka{

s~aaota: >laa{va Jomsa, 2006. * baayaaoTok Apanaavanaara 14 maaoTa doSaao 50000 Aqavaa vaQau baayaaoTok paakao ]gaaDI r(a Co.

baayaaoTok paakaonao vaQaunao vaQau Apanaavavaanaao dr bataavao Co ko paaknaaM saanaukULa saMcaalana, ]tpaadnanaI AaoCI ikMmata, ]cca ]tpaadktaa Anao/Aqavaa ho>Tr dIZ naoT

irTnsa-, svaasqya Anao saamaaiJk laaBaao, Anao parMparagata JMtaunaaSakaonaaM GaTolaa ]payaaogaqaI payaa-varNanaI caaoKKaa{ Jovaa laaBaao AapataI paodaSaaoqaI KaoDUtaao saMtauYT Co. Aa baQaa pairbaLaao KaotaIvaaDInao vaQau Tka] banaavavaamaaM saamaUihk faLaao Aapao Co. baayaaoTok paakaonaao satata zDpaI Apanaavavaanaao dr AaOVaoigak Anao ivakasaSaIla Aoma baMnao doSaaomaaM maaoTa Anao naanaa Aoma baMnao KaoDUtaao, ]paBaao>taaAao Anao samaaJ maaTo mahtvapaUNa- Anao saatatyapaUNa- sauQaara dSaa-vao Co.

• 1996qaI 2005naaM dsaka maaTo baayaaoTok paakaonaI vaOievak Asar AMgaonaao saaOqaI taajao AByaasa1 AMdaJ maUko Co ko 2005maaM baayaaoTok paaknaaM KaoDUtaaonao qayaolaa

vaOievak caaoKKaa Aaiqa-k laaBaao $5.6 AbaJ htaaM Anao 1996qaI 2005 sauQaInaaM samayagaaLaa drimayaana Aoki~ata laaBaao $27 AbaJ htaaM (ivakasaSaIla doSaao maaTo $13 AbaJ Anao AaOVaoigak doSaao maaTo $14 AbaJ); Aa AMdaJmaaM AaJo-inTnaamaaM baayaaoTok saaoyaaibananaaM Dbala kàoipaMga saaqao saMkLaayaolaa laaBaaonaao samaavaoSa qaaya Co. 1996qaI 2005naaM dsaka maaTo paoisTsaa{DzmaaM saihyaarao GaTaDao saik`ya padaqa-naaM 224,300 maoiT/k Tna JoTlaao AMdaJvaamaaM Aavyaao htaao Jo Aonvaayana-maonTla {mpao>T >vaaoSanT ({Aa{>yaU, Aokladaokla saik`ya padaqa-naI caaoKKaI payaa-varNaIya AsarmaaM pa`dana krtaaM ivaivaQa pairbaLaao par AaQaairta saMyau>ta maapa Co) Wara maapaNaI krayaa mauJba Aa paakao par paoisTsaa{DznaaM ]payaaoganaI payaa-varNaIya AsarmaaM 15 %naaM GaTaDa barabar Co.

• hvaamaananaaM forfar AMgao 2006naaM sTna- AhovaalamaaM2 bataavavaamaaM AavaolaI gaMBaIr Anao taatkailak icaMtaaAaomaaM ~aNa mauKya rItaaoqaI gaÌnaha]sa vaayauAao Anao

hvaamaananaaM forfarnao GaTaDvaamaaM saxama pa`dana krI Sako taovaa baayaaoTok paakao maaTonaao gaiBa-taaqa- CUpaayaolaao Co. saaOpa`qama taao AiSmaJnya baLataNanaaM GaTaDolaa ]payaaogaqaI kaba-na Dayaao>saa{DnaaM ]tsaJ-namaaM kayamaI bacata ko Jo AaoCa JMtaunaaSak Anao hiba-saa{D spaò saaqao saMlagna Co; 2005maaM Aa 962 imailayana ik.gaà. kaba-na Dayaao>saa{D (CO2) naI AMdaiJta bacata htaI, Jo maagaao- par 0.43 imailayana karnaI saMKyaa GaTaDvaa barabar Co. baIP vaata Ao ko baayaaoTok Kaaorak, caarao Anao fayabar paakao maaTo saMrixata KaoDolaI JmaIna (hiba-saa{D TaolarnT baayaaoTok paakao saaqao AaoCa Aqavaa ibalakula KaoDaNanaI J#r naqaI) nao karNao vaQaaranaa BaUimagata kaba-nanaaM pa`maaNamaaM GaT paDI Jo 2005maaM 8053 imailayana ik.gaà CO2, Aqavaa rstaa parqaI 3.6 imailayana kar dUr

1 PAoma kàopsa: Qa fsT- Tona yasa—glaaobala saaoiSayaao-{kaonaaoimak {mpao>Tsa baaya gaòhama baÙ>sa AonD paITr baarfUT, paI.P. {kaonaaoima>sa. 2006 2 sTna- irvyaU Aaona Qa {kaonaaoima>sa Aaof >laa{maoT caonJ, yauko 2006 (www.sternreview.org.uk).


7

krvaa barabar Co. Aama, 2005maaM Aa GaT Wara qayaolaI saMyau>ta kayamaI Anao vaQaaranaI bacata 9000 imailayana ik.gaà CO2 Aqavaa rstaaAao parqaI 4 imailayana kar dUr krvaa barabar htauM. ~aIjao mauwao Ao ko BaivaYyamaaM {qaonaaola Anao baayaaoiDzlanaaM ]tpaadna maaTo baayaaoTok AaQaairta }ja- paakaonaaM vaQaaranaaM mahtvapaUNa- ivastaarnauM vaavaotar Aok tarf AiSmabaLataNa maaTo ivaklpa banaSao Anao baIP tarf tao kaba-nanao irsaa{kla krSao Anao taonauM pa`maaNa GaTaDSao. taaJotarnauM saMSaaoQana saUcavao Co ko JOvabaLataNa }ja- s~aaotanaaM gaabaDamaaM 65 %naI caaoKKaI bacatamaaM pairNamaI Sako Co. BaivaYyamaaM }ja- paakao vaQaaranauM mah<vapaUNa- paak ho>TroJ kbJo krSao taoma maanaI la{Ao taao hvaamaananaaM forfarmaaM baayaaoTok AaQaairta }ja- paakaonauM pa`dana mah<vapaUNa- naIvaDI Sako Co.

• 2006maaM 22 doSaaoAo kmaiSa-yalaa{zD baayaaoTok paakao vaavyaa htaaM taao vaQaaranaa 29 doSaaoAo Kaaorak Anao caaranaaM ]payaaoga maaTo inakasa krvaa maaTo baayaaoTok

paakao maaTo taomaJ payaa-varNamaaM daKala qavaa dovaa maaTo inayaamak maMJUrIAao Aapataa Aavaa kula doSaaonaI saMKyaa 51 par pahaoMcaI htaI. 21 paakaonaaM 107 pa`saMgaao maaTo kula 539 maMJUrIAao maanya raKavaamaaM AavaI Co. Aama baayaaoTok paakaonao Kaaorak Anao caaranaaM ]payaaoga maaTo taqaa payaa-varNamaaM daKala qavaa dovaa maaTo svaIkRita Aapanaara 29 doSaaomaaM japaana Jovaa mauKya Kaaorak inakasakar doSaaonaao samaavaoSa qaaya Co Jo baayaaoTok paakaonauM vaavaotar krtaaM naqaI. baayaaoTok paakao maaTo maMJUrI gaà( raKanaara 51 doSaaomaaM Amaoirka Taoca par Co Anao tyaarbaad japaana, konaoDa, dixaNa kaoiryaa, AaosT/oilayaa, Qa iflaIpaa{nsa, maoi>sakao, nyaUzIlaonD, yauraoipayana yauinayana Anao caIna Aavao Co. saaOqaI vaQau pa`saMgaaoAo maMJUrI maLaI haoya taovaa paakaomaaM maka{ (35) paCInaa k`mao kpaasa (19), konaaolaa (14), Anao saaoyaaibana (7) Aavao Co. maaoTaBaaganaa doSaaomaaM inayaamak maMJUrIAao maoLavanaar hiba-saa{D TaolarnT saaoyaaibana {vanT PTIAosa-40-3-2 21 maMJUrIAao saaqao ({yau=25 maa~a 1 maMJUrI tarIko gaNaaya Co) saaOqaI AagaLa Co Anao tyaarbaad JMtauAao saamao paìtakark Sai>ta QaravataaM mao{z (AomaAaoAona 810) Anao hiba-saa{D TaolarnT mao{z (Aonako603) baMnao 18 maMJUrIAao saaqao Anao JMtauAao saamao paìtakark Sai>ta QaravataaM kaoTna (AomaAaoAona 531/757/1076) ivaevavyaapaI 16 maMJUrIAao saaqao baadnaaM k`mao Aavao Co.

• Aa baÌfmaaM JOvabaLataNanaao paircaya ivaYayanao samajavavaa maaTo Aapyaao Co Anao kàopa baayaaoToknaaolaaoP taqaa ivakasaSaIla doSaao Aoma bao caao>kasa mauwaAaonaaM

saMbaMQamaaM JOvabaLataNamaaM vaQataa Jtaa rsa Anao raokaNanaaM gaiBa-taaqaao- par tao Qyaana koin$ta kro Co. Aok baabata spaYT Co ko AaOVaoigak Anao ivakasaSaIla Aoma baMnao doSaaomaaM JOvabaLataNanaaM ]tpaadnanaI kaya-xamataa vaQaarvaa maaTonaa mah<vapaUNa- fayadaAao paUra paaDo Co. AovaI AaSaa raKavaamaaM Aavao Co ko baayaaoToknaaolaaoP Anao Anya sauQaaraAaonao karNao Amaoirka Jovaa AaOVaoigak doSaao Kaaorak, caarao Anao fayabarnaaM sarplasa paurvaZanauM ]tpaadna krvaanauM caalau raKaSao Anao naPknaaM BaivaYyamaaM JOvabaLataNa maaTonaaM mahatvaakaMxaI laxyaaMkao sar krSao. Kaaorak AMgao AsalaamataI AnauBavataa ivakasaSaIla doSaaomaaM JOvabaLataNa maaTo KaaorakI paakaomaaM qanaar kao{paNa raokaNa Kaaorak, caarao Anao fayabarnaI salaamataI maaTonaaM kaya-k`maao saaqao spaQaa- nahIM kro paNa taonao paUrk banaInao rhoSao. JOvabaLataNamaaM ivakisata krayaolaao kao{paNa kaya-k`ma KaotaIvaaDI Anao JMgala inayamana, payaa-varNa, vaataavarNa Anao Kaasa krInao paaNaInaaM Jvaabadar taomaJ kaya-xama ]payaaoganaI $iYTAo Tka] haovaao jao{Ao. JOvabaLataNamaaM samaga` ivaevamaaM Agaòsar Aovaa baàizla Jovaa doSaaonao Apavaad gaNaIAo taao maaoTaBaaganaa ivakasaSaIla doSaao AaOVaoigak doSaao Anao pa`gaitaSaIla ivakasaSaIla doSaaonaaM (JoAao JOvabaLataNanaaM ]tpaadna, ivatarNa Anao vaparaSanauM &aana Anao AnauBava Qaravao Co) sarkarI Anao KaanagaI xao~anaaM saMgaZnaao saaqaonaI vyaUhatmak BaagaIdarIAaomaaMqaI KaUba fayadao paamaSao. JOvabaLataNa ivakasaSaIla doSanaaM Aqa-taM~anao fayadao krvaanaI saaqao saaqao Jo tao doSanaaM garIba laaokaonao paNa fayadao krSao JomaaM Kaasa krInao maaoTaBaaganaa laaokao gaàmaINa ivastaaraomaaM rhotaa naanaa Anao garIba KaoDUtaao taqaa JmaInaivahaoNaa gaàmaINa maJUrao haoya Co JomaNao paaotaanaa gauJrana maaTo saMpaUNa-paNao KaotaIvaaDI Anao vanasaMvaQa-na par AaQaairta rhovauM paDo Co.

• saMKyaabaMQa doSaao vata-maana mauKya baayaaoTok paakao ApanaavaI r(a hao{ baayaaoTok paakaonauM Baaiva paàotsaahk Co Anao Aa doSaaonaaM vaOievak ho>TroJ taqaa baayaaoTok paakao

vaavataa KaoDUtaaonaI saMKyaa vaQavaanaI Sa>yataa Co karNa ko baayaaoTok paakaonaI paholaI pao@Inao vaQaaro bahaoLaa pa`maaNamaaM ApanaavavaamaaM AavaI rhI Co Anao {napauT taomaJ Aa]TpauT laxaNaao maaTo navaa ]payaaogaao maaTonaI baIP pao@I paàpya Co. vyaapaarIkrNanaaM AagaamaI dsakamaaM AoTlao ko 2006qaI 2015naao icataar baayaaoTok paakaonaaM vaOievak ho>TroJmaaM 200 imailayana ho>Tsa- sauQaInaao caalau rhonaarao ivakasa saUcavao Co Jo mauJba 2015 sauQaImaaM 40 ko taoqaI vaQau doSaaomaaM AaoCamaaM AaoCa 20 imailayana KaoDUtaao baayaaoTok paakao ]gaaDtaa qa{ JSao. dukaLa saamao zIMk zIlavaanaI Sai>ta Aapataa JnaInaao 2010-2011 sauQaImaaM paàpya qaSao taovaa AoMQaaNa Co Anao halanaaM {napauT laxaNaaonaaM saMbaMQamaaM mahtvapaUNa- Asar paaDSao taovaao AMdaJ Co taqaa dukaLanao karNao vaQaaro sahna krtaa ivakasaSaIla doSaao maaTo tao vaQaaro mahtvapaUNa- hSao. paaknaI vaQaolaI ivaevavyaapaI ]tpaadktaa maaTo Aa saaOqaI pa`cailata Anao mahtvanaao AMkuSa Co. vyaapaarIkrNanaaM baIja dsakamaaM, 2006-2015, pa`qama dsakanaI sarKaamaNaIAo AoiSayaamaaM vaQau ivakasa jaovaa maLao taovaI saMBaavanaa Co. pa`qama dsakamaaM Amaoirkna doSaaonauM pa`Bautva r(uM htauM jyaaM taba>kavaar laxaNaaomaaM ]<ar Amaoirkanaao ivakasa caalau rhoSao Anao baàizlamaaM maJbaUta ivakasa jaovaa maLaSao. svaIkarnaaM gaiBa-taaqaao- saaqao laaMbaa samayaqaI JonaI rah jaovaa{ rhI htaI (Kaasa krInao yauraopamaaM) taovaa gauNava<aa AaQaairta laxaNaao paaknaaM laxaNaao saaqao BaLataa Aa saMyaaoJna vaQaaro samaRw banaSao. {nTrnaoSanala fUD {nfaomao-Sana ka]insala (Aa{AofAa{saI)3 Wara 2006maaM AmaoirkamaaM krayaolaao AByaasao Ao vaatanao Anaumaaodna AapyauM htauM ko Amaoirkna Kaaorak paurvaZanaI salaamataI maaTo bahumataI laaokao AaSaavaadI Co Anao Kaaorak taqaa kRiYa baayaaoToknaaolaaoP ivaSao naihMvata icaMtaa vya>ta krI htaI Anao taoAao Aaomaogaa-3 taola pa`maaNa QaravataI baayaaoTok AaQaairta paodaSaao pasaMdgaIpaUva-k KarIdSao. famaa-syauiTkla saihtanaI Anya paodaSaao, maaOiKak rsaIAao Anao Kaasa paodaSaao paNa AavaSao. tyaaM sauQaImaaM baayaaoTok paakaonauM saaOqaI mahtvanauM saxama pa`dana 2015 sauQaImaaM garIbaI Anao BaUKamaramaaM 50 %naao GaTaDao krvaanaaM maanavataavaadI imalaoinayama ivakasa laxyaaMkao (AomaDIP) partvao hSao. pa`qama pao@InaaM Kaaorak/caara Anao JOvabaLataNa maaTo baIP pao@InaaM }ja- paakaonaI kaya-xamataa vaQaarvaa maaTo baayaaoToknaaolaaoPnaao ]payaaoga vaQau Asarkark hSao Anao tao takao Anao paDkarao }Baa krSao. Kaaorak, caarao Anao baLataNanaaM laxyaaMkaonao pahaoMcaI vaLavaa maaTo jao Kaaorak/caaranaaM paakao, SaorDI, ksaavaa Anao maka{ Jovaa paakaonaI kaya-xamataa baayaaoToknaaolaaoP qakI vaQaarI nahIM Sakaya taao KaaoraknaI AsalaamataI AnauBavataa ivakasaSaIla doSaaomaaM JOvabaLataNa maaTo Aa paakaonaao AivavaokI ]payaaoga Kaaorak salaamataInaaM laxyaaMkaonao jaoKamamaaM maUkI Sako Co. pa`qama dsakamaaM Joma jaovaamaaM AavyauM

3 {nTrnaoSanala fUD {nfaomao-Sana ka]insala 2006. fUD baayaaoToknaaolaaoP: A sTDI Aaof yauAosa knzyaumar AoiTTyauiDnala T/onDz, 2006 irpaaoT-.

8

taoma raoToSansa Anao roizsTnsa maonaoJmaonT JovaI KaotaIvaaDInaI yaaogya tarkIbaaonao vaLagaI rhovauM GaNauM mahtvanauM saaibata qaSao. satata Jvaabadar vyavasqaa AmalaI banavaI jao{Sao Kaasa krInao dixaNanaaM doSaaomaaM JoAao baayaaoTok paakaonaaM vyaapaarIkrNanaaM baIja dsakamaaM AoTlao ko 2006qaI 2015naaM gaaLaamaaM baayaaoTok paakaonaaM navaa mauKya vyaUhatmak sqaanaao banavaanaa Co.

baayaaoTok paak bajarnauM vaOievak maUlya 2006maaM k`aopnaaooisasa Wara AMdaiJta baayaaoTok paakaonauM vaOievak bajar maUlya $6.15 AbaJ htauM Jo 2006maaM $38.5 AbaJnaaM vaOievak paak saMrxaNa bajarnaaM 16% nauM Anao 2006naaM ~$30 AbaJnaaM vaOievak kmaiSa-yala ibayaarNa bajarnaaM 21 % nauM pa`itainaiQatva kro Co. $6.15 AbaJnaaM baayaaoTok paak bajarmaaM baayaaoTok saaoyaaibananaaM $2.68 AbaJ (vaOievak baayaaoTok paak bajarnaaM 44% barabar), baayaaoTok maka{ maaTo $2.39 AbaJ (39%), baayaaoTok kpaasa maaTo $0.87 AbaJ (14%), Anao baayaaoTok konaaolaa maaTo $0.21 AbaJ (3%) Co. vaoievak baayaaoTok paak bajarnauM bajar maUlya baayaaoTok ibayaarNanaI vaocaaNa ikMmata va<aa laagau paDtaI kao{paNa ToknaaolaaoP fI par AaQaairta Co. baayaaoTok paakaonauM saaOpa`qama 1996maaM vyaapaarIkrNa krayauM haovaaqaI Aigayaar vaYa-naaM gaaLaa maaTo Aoki~ata vaOievak maUlya $35.5 AbaJ AMdaJvaamaaM AavyauM Co. baayaaoTok paak bajarnauM vaoievak maUlya 2007 maaTo $6.8 AbaJ AMdaJvaamaaM AavyauM Co.


9

faoksa: Baarta 2006maaM saaOqaI vaQau pa`maaNagata vaQaarao – lagaBaga 3 gaNaa vaQaara saaqao 3.8 imailayana ho>Tsa- ivaevamaaM saaOqaI maaoTuM laaoktaM~a Qaravataao Baarta doSa KaotaIvaaDI par AtyaMta inaBa-r Co Jo taonaa PDIpaInaao lagaBaga caaoqaao Baaga paoda kro Co Anao bao taRtaIyaaMSa laaokaonao raoPraoTI paUrI paaDo Co. Baarta naanaa Anao garIba KaoDUtaaonaao doSa Co JomaaMnaa maaoTaBaaganaaM laaokao paaotaanaI paàqaimak J#iryaataao Anao Kaca-nao pahaoMcaI vaLavaa paUrtaI Aavak kmaataa naqaI. Collao 2003maaM krvaamaaM Aavaolaao naoSanala saompala savao-4maaM naaoMQavaamaaM Aavyaa mauJba gaàmaINa kuTuMbaao paOkI 60.4 % KaotaIvaaDI saaqao saMlagna htaa Jo saUcavao Co ko BaartamaaM 89.4 imailayana KaoDUta kuTuMbaao Co. saaZ Tka KaoDUta kuTuMbaao paasao 1 ho>Tr krtaaM AaoCI JmaIna Co Anao maa~a 5 % 4 ho>TrqaI vaQau JmaIna Qaravao Co. maa~a 5 imailayana KaoDUta kuTuMbaao (90 imailayananaaM 5%) paasao taomanaa Kaca- krtaaM vaQau Aavak Qaravao Co. BaartamaaM KaoDUta kuTuMbaaonaI saroraSa Aavak (yauAosa Daolar dIZ 45 #ipayaanaa ivainamaya drnao AaQaaro) paìta maasa $46 htaI Anao saroraSa vaparaSa Kaca- $62 htaao. Aama, BaartamaaM kula 90 imailayana KaoDUta Garao paOkI lagaBaga 85 imailayana Jo baQaa KaoDUtaaonaaM 95%nauM paìtainaiQatva kro Co tao naanaa Anao garIba KaoDUtaao Co JoAao gauJrana calaavavaa paUrtauM paNa kmaa{ Saktaa naqaI – BaUtakaLamaaM Aavaa KaoDUtaaomaaM 5 imailayana Aqavaa vaQau BaartaIya kpaasa KaoDUtaaonaao samaavaoSa qataao htaao. duinayaanaaM kao{paNa doSa krtaa BaartamaaM kpaasanaa paak maaTonaao saaOqaI vaQau ivastaar Co – 9 imailayana ho>Tsa- par lagaBaga 5 qaI 5.5 imailayana KaoDUtaao vaavaotar kro Co. jyaaro Baartanaao kpaasa ivastaar ivaevanaaM kpaasa ivastaarnaaM 25%nauM paìtainaiQatva kro Co. BaUtakaLamaaM ivaeva ]tpaadnanaaM maa~a 12% JoTlauM ]tpaadna Baarta krtauM htauM karNa ko BaartanauM kpaasa ]tpaadna ivaevamaaM saaOqaI AaoCa paOkInauM Aok htauM. kpaasanaI mah<vanaI Pvaata paosTnao paìtakarktaa AapatauM baITI kaoTna BaartamaaM saaOpa`qama 2002maaM ha{iba`D tarIko ApanaavavaamaaM AavyauM htauM. 2002maaM saaOpa`qama vaKata sa<aavaar rItao maMJUr krayaolaa baITI kaoTna ha{iba`DnauM 50000 ho>Tr vaavaotar Baartao kyau-M htauM Anao 2003maaM paaotaanaao baITI kaoTna ivastaar bamaNaao krInao 100000 ho>Tr kyaa-o htaao. 2004maaM baITI kaoTna ivastaar frIqaI caar gaNaao vaQaInao ADQaa imailayana ho>Trnao vaTavaI gayaao htaao. 2005maaM BaartamaaM baITI kaoTnanaaM vaavaotarnaao ivastaar vaQavaanauM caalauM r(uM htauM Anao tao 2004 baad 160 % naaM vaQaara saaqao 1.3 imailayana ho>Tsa- par pahaoMcyaao htaao. 2006maaM baITI kaoTnanaaM vaavaotarnaao ivastaar 1.3 imailayana ho>TrqaI ~aNa gaNaao vaQaInao 3.8 imailayana ho>Tr sauQaI pahaoMcataa BaartamaaM Aa ivak`maI vaQaarao caalau r(ao htaao. 2006maaM, Aa ivastaarmaaM ~aNa gaNaao vaQaarao duinayaanaa kao{paNa doSa maaTo mah<ama vaYa- dr vaYa- ivakasa htaao. BaartamaaM 2006maaM 6.3 imailayana ho>Tr ha{iba`D kaoTnanaaM (Jo BaartanaaM samaga` kpaasa ivastaarnaaM 70 %nauM paìtainaiQatva kro Co)60 % Aqavaa 3.8 imailayana ho>Tsa- baITI kaoTnanaaM vaavaotar maaTo htaaM Jo paaMca vaYa-naa TUMka gaaLaa maaTo GaNauM }McauM ]tpaadna khI Sakaya. 2004, 2005 Anao 2006maaM mauKya ivakasaSaIla rajyaaomaaM baITI kaoTnanaaM ivatarNanaI samaJUtaI kaoYTk 2maaM AapavaamaaM AavaI Co. 2006maaM baITI kaoTna ]gaaDnaara Jo mauKya rajyaao ho>TroJnaaM ]tartaa k`mamaaM bataavavaamaaM Aavyaa Co taomaaM maharaYT/ (1.840 imailayana ho>Tsa- Jo BaartamaaM 2006maaM samaga` baITI kaoTnanaaM vaavaotarnaaM 48 % AoTlao ko lagaBaga ADQaa ihssaanauM paìtainaiQatva kro Co), AaMQa`pa`doSa (830000 ho>Tr Aqavaa 22 %), gauJrata (470000 ho>Tsa- Aqavaa 12 %), maQya pa`doSa (310000 ho>Tsa- Aqavaa 8 %) Anao ]<ar zaona taqaa kNaa-Tk Anao taimalanaaDu Anao Anya rajyaao vaccao 215000 ho>Tsa- (6 %) mauKya Co.

4 naoSanala saompala savao-, Aaogao-naa{zoSansa isacyauAoSana AosaosamaonT savao- Aaof fama-sa- (AonaAosaAosa, 59maao ra]nD), Baarta, 2003

Baarta

vastaI: 1.09 AbaJ PDIpaI: $719.8 AbaJ % kRiYa xao~ao raoJgaarI: 60% % PDIpaI tarIko kRiYa: 22% kRiYa PDIpaI: $158 AbaJ Kaotara] JmaIna (AoAola): 177.5 imailayana ho>Tsa- AoAola/vastaInaao gauNaao<ar*: 0.7 mah<vanaaM paakao: • SaorDI • caaoKaa, DaMgar • Ga]M • taajaM SaakBaaP • baToTa • kpaasa kmaiSa-yaalaa{zD baayaaoTok paak: baITI kaoTna baayaaoTok paakao hoZLanaao kula ivastaar Anao (2006maaM % pa`maaNao vaQaarao): 3.8 imailayana ho>Tsa- (2006maaM +192%) baayaaoTokmaaMqaI Kaotara] Aavaknaao fayadao, 2002-2005: $463 imailayana *gauNaao<ar: % vaOievak AoAola / % vaOievak vastaI • navaI idlhI • hO$abaad

10

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- kaoYTk 2. mauKya rajyavaar BaartamaaM 2004,2005 Anao 2006maaM baITI kaoTna Apanaavavaa AMgaonaa AaMkDa (‘000 ho>Tsa-) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

rajya 2004 2005 2006 maharaYT/ 200 607 1,840 AaMQa`pa`doSa 75 280 830 gauJrata 122 150 470 maQya pa`doSa 80 146 310 ]<ar zaona* - - 60 215 kNaa-Tk 18 30 85 taimalanaaDu 5 27 45 Anya - - - - 5

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- kula 500 1,300 3,800

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- * paMjaba, hiryaaNaa, raJsqaana s~aaota: Aa{AosaAoAoAo, 2006. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- pa`saMgaaonaI saMKyaa taomaJ baITI kaoTna ha{iba`D Anao maMJUr krayaolaa ha{iba`DnauM maako-iTMga krtaI kMpanaIAaonaI saMKyaa 2005maaM Aok pa`saMga Anao 20 ha{iba`DqaI ~aNagaNaa vaQaInao 2006maaM caar pa`saMgaao Anao 62 ha{iba`D sauQaI pahaoMcyaa htaaM. (paana 11 par na>Saao JuAao). Aovaao AMdaJ Co ko BaartamaaM lagaBaga 2.3 imailayana naanaa KaoDUtaaoAo 2006maaM saroraSa 1.65 ho>Tsa- par baITI kaoTnanauM vaavaotar kyau-M htauM. BaartamaaM baITI kaoTna ha{iba`D ]gaaDtaa KaoDUtaaonaI saMKyaa 2004maaM 300000 naanaa KaoDUtaaoqaI vaQaInao 2005maaM 1 imailayana par pahaoMcaI Anao lagaBaga bamaNaaqaI vaQau vaQaara saaqao 2006maaM 2.3 imailayana KaoDUtaao sauQaI pahaoMcaI htaI JoAao Aa ToknaaolaaoPmaaMqaI saarao Aovaao laaBa laNaI r(a Co. 2002 Anao 2005naI vaccao baITI kaoTna Apanaavavaanaa pa`saMgaaomaaM qayaolaa JMgaI vaQaaranaI saaqao yaaogaanauyaaoga saaQataa (Aok samayao jyaaM ]tpaadna duinayaamaaM saaOqaI AaoCuM htauM taovaa)BaartamaaM kpaasanauM saroraSa ]tpaadna 2001-02naaM paìta ho>Tr 308 ik.gaàqaI vaQaInao 2005-2006maaM paìta ho>Tr 450 ik.gaà par pahaoMcyauM htauM JomaaM ]tpaadnamaaM 50 % sauQaI ko taoqaI vaQau vaQaaranaao maaoTaBaaganaao yaSa baITI kaoTnanao faLao jaya Co. baonaoT Anao taonaa saaqaIAaonaI5 kamagaIrInao laIQao Ao vaatanao samaqa-na maLyauM ko BaartamaaM baITI kaoTna qakI maLaolauM mauKya ]tpaadna 2002maaM AMdaJvaamaaM Aavaolaa 45 % Anao 2001maaM 63 % nauM mahtvapaUNa- ]tpaadna Co Jo bao vaYa-qaI vaQaaronaa samayagaaLaamaaM 54% naI saroraSa Qaravao Co. baaolavama- knT/aola maaTo JMtaunaaSakaonaaM ]payaaogamaaM GaTaDanao naJrmaaM raKataa saroraSa dr 2.5 spaò par Anao baITI kaoTnanaI }McaI ikMmata par baU>sa Anao baarfUT AMdaJo Co ko BaartamaaM baITI kaoTnanaaM KaoDUtaao maaTo caaoKKaao Aaiqa-k fayadao 2002maaM ho>Tr dIZ $139, 2003maaM ho>Tr dIZ $324, 2004maaM ho>Tr dIZ $171, Anao 2005maaM ho>Tr dIZ $260, AoTlao ko caar vaYa- maaTo ho>Tr dIZ lagaBaga $225 htaao. 2005maaM KaoDUta staro laaBaao 2005maaM $339 imailayananaaM Anao 2002qaI 2005naaM gaaLaamaaM saamaUihk rItao $463 imailayananaaM raYT/Iya fayadamaaM #paaMtairta qayaa. Anya AByaasaaonaaM Ahovaalaao paNa Aa J EaoNaImaaM pairNamao Co Jo svaIkaro Co ko baaolavama-naa ]pa$vanaaM ivaivaQa badlaataa staraonao karNao laaBaao vaYa- dr vaYa- badlaataa JSao. gaaMQaI Anao naambau$I Wara krayaolaao saaOqaI taajao AByaasa6 31 % Tkanaao ]tpaadna vaQaarao, paoisTsaa{Dz spaònaI saMKyaamaaM 39 % JoTlaao mahtvapaUNa- GaTaDao Anao 2004naI kpaasa ]gaaDvaanaI isaznamaaM ho>Tr dIZ nafamaaM 88 %naao vaQaarao Aqavaa $250 Daolarnaao vaQaarao naaoMQao Co. Baarta AMgaonaI vaQau ivagataao maaTo kRpaa krInao baÌf 35naI saMpaUNa- AavaRi<a JuAao JomaaM caavaI#pa baayaaoTok paak ]tpaadna krtaaM doSaaonaI pa`BaavaSaaLaI paàofa{la paNa AapavaamaaM AavaI Co.

5 baonaoT, {smaa{la vaaya, kmBamapaita yau, Anao maaosa- Aosa (2004) BaartamaaM PnaoiTklaI maaoiDfa{DkpaasanaI Aaiqa-k Asar, AoigbaAaofaorma vaaolyauma 7, naM 3, AaiT-kla 1 6 gaaMQaI vaI Anao naambaUidrI Aona.vaI., “Qa AoDpSana AonD {kaonaaoima>sa Aaof baITI kaoTna {na {inDyaa: ipa`laIimanarI irzlTsa fàoma A sTDI”, Aa{Aa{AomaAo vaik-Mga paopar naM. 2006-09-04, paana naM 1-27,

sapTombar 2006


11

baITI kaoTna (2002-2006): kmaiSa-yalaI jahor krayaolaa 62 baITI kaoTna ha{iba`Dsa, maaoTapaayaa parnaaM T/ayalamaaM 106 (AolaAosaTI)

baITI kaoTnanaaM 100,000 ho>Tsa- maaTo baITI kaoTnanaaM 100,000qaI AaoCa ho>Tsa- maaTo

AomaAarsaI-6301, AomaAarsaI-6304 AomaAarsaI-6025, AomaAarsaI-6029 AMkur-651, AMkur-2534 AarsaIAoca-134, AarsaIAoca-317 AarsaIAoca-308, AarsaIAoca-314 AonasaIAosa-913, AonasaIAosa-138 AonasaI{Aoca-6Aar (PAofAoma {vanT) JokosaIAoca-1947 ({vanT-1)

maok-12, maok-162 maok-184, AomaAarsaI-6301 AarsaIAoca-2, AarsaIAoca-118, AarsaIAoca-138 AarsaIAoca-144, AarsaIAoca-377 AMkur-09, AMkur-651 AonasaIAosa-145 banaI baITI AonasaIAosa-207 maillaka baITI AonasaIAosa-913, Pko-204, Pko-205

taulasaI-4, taulasaI-117 ba`|a baITI, vaIsaIAoca-111, vaIAa{saIAoca-5 vaIAa{saIAoca-9, paIAarsaIAoca-102, AonapaIAoca-2171

AosaIAoca-33-1, AosaIAoca-155-1 koDIsaIAocaAoca-9632, koDIsaIAocaAoca-9810 koDIsaIAocaAoca-9821 AomaAarsaI-7301 (baIP-II) AomaAarsaI-7326 (baIP-II) AomaAarsaI-7347 (baIP-II) AosaIAoca-11-2 (baIP-II) koDIsaIAocaAoca-441 (baIP-II) AonasaI{Aoca-2Aar (PAofAoma {vanT) Joko varuNa ({vanT-1)

baIP-I laIlaao baIP-II kqqa{ PAofAoma {vanT gaulaabaI {vanT-1 BaUrao

AaMQa` pa`doSa

{vanT rMga kaoD

raJsqaana

Aa{AosaAoAoAo, 2006 Wara saMkilata

hiryaaNaa

maQya pa`doSa

paMjaba

Aaoirssaa

gauJrata

kNaa-Tk

taimala naaDu

maharaYT/

maok-162*, maok-184*, AomaAarsaI-6322 AomaAarsaI-6918, AarsaIAoca-2, AarsaIAoca-20 AarsaIAoca-368, AarsaIAoca-111, AarsaIAoca-371 AarsaIAocabaI-708, AonasaIAosa-145 banaI baITI AonasaIAosa-207 maillaka baITI, AonasaIAosa-913 Pko-207, Pko-209, ba`|a baITI paIAarsaIAoca-102, paIAarsaIAoca-103 AosaIAoca-33-1, AonapaIAoca-2171 paIsaIAoca-2270, koDIsaIAocaAoca-9632 taulasaI-4, taulasaI-117 vaIAa{saIAoca-5, vaIAa{saIAoca-9 AomaAarsaI-7351 (baIP-II), AomaAarsaI-201 (baIP-II) AonasaI{Aoca-3Aar (PAofAoma {vanT) Joko-dugaa- ({vanT-1) JokosaIAoca-99 ({vanT-1) * maok-162 Anao maok-184 AaMQa` pa`doSa maaTo maMJUr qayaa naqaI.

dixaNa zaona 31 ha{iba`Dsa (caar {vanTsa, 13 kMpanaIAao )

saonT/la zaona 36 ha{iba`Dsa (caar {vanTsa, 15 kMpanaIAao )

]<ar zaona 14 ha{iba`Dsa (~aNa {vanTsa, 6 kMpanaIAao )

BaartamaaM maMJUr krayaolaa baITI kaoTna hayaiba`Dsa (2006)

12

Aa{AosaAoAoAo

{nTrnaoSanala saiva-sa faor Qa Aoi>vazISana Aaof Aoiga`baayaaoTok

AoiplakoSansa ISAAA South Asia Office

C/o ICRISAT NASC Complex

DPS Marg, Opp. Todapur Village New Delhi-110012

Toilafaona: +91-11-32472302, • fo>sa: +91-11-25841294, maaobaa{la + 91-9891395710 URL: http://www.isaaa.org

Aa{AosaAoAoAo ba`If naM. 35 – 200 6naI nakla maoLavavaa saMbaMiQata ivagataao maaTo [email protected] Kaatao {mao{la krao

kmaisa-yalaa{zd baayaaotokpaoma paakaonai … · 2 sahpa`ayaaojkao: {baorsaaja, spaona raokfolar...

Documents