Savremeni komunikacijski sistemi 2DRUTVENE ULOGE I FUNKCIJA

Istraivake teme/pitanja/oblastiI dio za studente

Masovna dostupnost i izloenost medijskih sadraja ini ih podlonim analizama i kritikama gotovo svih koji se njima ele baviti

Propitivanje utjecaja medija i njihove (dis)funkcionalnosti u savremenim drutvima predmet je brojnih istraivanja.

Kako mediji oblikuju drutvenu zbilju?

Koje njene aspekte pokrivaju, a koji ostaju izvan njihovog interesovanja?

Koliko su isjeci stvarnosti koji ine medijski mozaik reprezentativni?

ime je to uslovljeno?

Dananji mediji su uglavnom privatna, profitabilna preduzea pa je i njihova funkcija drugaija.

Tako se i klasine funkcije medija bitno mijenjaju.

Odnos regulatora (drave) se promijenio,publika se promijenila, oekivanja agenasa sistema masovnog komuniciranja su drugaija.

Mijenja li se odnos medija i novinara prema svojoj ulozi?

U dinaminoj i konkurentnoj medijskoj industriji eksperimentie se sa:

novim anrovima, novim nainima i kanalima interakcije sa publikom koja postaje sve zahtjevnija u kvantitativno bogatoj ponudi, te sa novim modelima informisanja.

McQuail (1987) navodi slijedee motive za koritenje medija: -dobijanje informacija i savjeta -smanjenje line nesigurnosti -uenje o drutvu i svijetu -traenje podrke za vlastite vrijednosti -postizanje uvida u vlastiti ivot -iskustvo empatije sa problemima drugih -posjedovanje osnove za socijalne kontakte

-posjedovanje zamjene za socijalne kontakte -osjeaj povezanosti sa drugima -bjeanje od problema i briga -ulazak u imaginarni svijet -ispunjavanje vremena -iskustvo emotivnog olakanja -postizanje strukture za dnevnu rutinu (320)

Klasina funkcija mas-medija je kritiko-kontrolna uloga (praenje rad vladinih, ali i svih drugih bitnih institucija, organizacija, kompanija i udruenja relevantnih za drutvo).

Slue kao sistem ranog upozorenja o svakoj prijetnji drutvenim interesima.

Veina novinara smatra ulogu pasa uvara drutva vanom.

Jo u prvoj Istoriji britanskog novinarstva iz 1859. navodi se da mediji imaju kontrolnu ulogu (prema Berg, 2007:95).

Zadatak je novinara - sistematino i kritiko analiziranja drutvenih fenomena,ije bi nedostatke politike i pravne institucije trebale rjeavati.

Kada te institucije ne obavljaju svoje funkcije mediji prestaju biti samo alarmi i preduzimaju pojedine aktivnosti drutvenih institucija.

Fenomen preuzimanja funkcija politikih partija, deava se onda kada je opozicija slaba i/ili pasivna.

Mediji provode i aktivnosti socijalnohumanitarnog karaktera

Da li mediji pretjeruju u svojoj viziji drutvene odgovornosti?

Je li to pogreno preuzimanje politikih i socijalnih funkcija, jer mediji ne mogu biti zamjena za institucije i jer ova praksa ne predstavlja rjeenje problema )?

Teorijska promiljanja o medijima su ponekad suvie kritiki intonirana

zbog idealizovanja njihove uloge i zanemarivanja drutveno-ekonomskih okolnosti u kojima mediji funkcioniu.

Masovni mediji se, prema McQuileu, uglavnom prouavaju primjenom neke od slijedeih logika: -industrijska logika posmatra medije kao industriju i institucije;

-organizacijska logika takoe se bavi pitanjima produkcije i selekcije, ali u mnogo uim granicama i iz perspektive dobre medijska organizacija, u skladu sa tradicionalnim konvencijama i rutinom timskog rada;

-tehnoloka logika se fokusira na kapacitet i kvalitet tehnologije za prikupljanje, procesiranje, proizvodnju i transmisiju medijskog sadraja;

-kulturoloka logika sePrvo, odnosi na kulturu mas medija i tie se karakteristika medijske prakse, porijekla kulture,Drugo, bavi se pitanjima kulture drutva i kulture recipijenata.

-politika logika bavi se zahtjevima prema medijima od strane monih i organizovanih interesa u drutvu kako unutar tako i izvan formalnih institucija; -informacijska logika primjenjuje se ne toliko na vijesti kao osnovnu informacijsku funkciju, koliko na izvjetaje sa berze, sportske rezultate, vremensku prognozu i oglase.

Ovaj pogled na medije

(industrijska, organizacijska, tehnoloka, kulturoloka, politika i informacijska logika)

povezan je sa definicijom komunikacije kao transfera informacija i implicira kriterije efektivnosti koji se mogu primjeniti.

Mediji - institucije koje u obavljanju svoje drutvene funkcije moraju voditi rauna o rentabilnosti nastojei pritom nai optimalnu mjeru izmeu kvaliteta i ekonomske dobiti.

Neophodno je ove medije - institucije situirati u kontekst drutvene distribucije moi, jer mediji su njen odraz.

Ali, psi uvari pokazuju znake starosti, umora, i posustajanja i

zamjenjuju ih nove generacije iji vlasnici pred njih postavljaju drugaije zadatke.

Piui o fokusiranju panje medija sa politikih programa na privatni ivot politiara, Larry Sabato (1993) razlikuje tri faze u razvoju tog odnosa i medije vidi u slijedeim ulogama: psi mezimci (engl. lapdog) u periodu prije 1966. zbog njihovog bliskog odnosa sa politikim autoritetima i rijetkih situacija u kojima su ih kritikovali.

Mediji se nisu bavili privatnim ivotom politiara.

psi uvari (engl. watchdog) - 1966-1974 Ovu fazu obiljeilo je istraivako novinarstvo i temeljitost u pristupu politikim procesima. Mediji se poinju baviti i privatnim ivotom politiara koji je u vezi sa obavljanjem njihove javne dunosti.

psi smetljari (engl. junkyard dog) - od 1974. mediji poinju izvjetavati o opem privatnom ivotu politiara na senzacionalistiki i agresivan nain.

Pojavljivanju otpadnog novinarstva (muck prljavtina i raking grabljanje) Sabato nalazi dva uzroka: elju za poveanjem profita i promjenu zakonske regulative koja se odnosi na klevetu.

Od medija koji u tom periodu postaju uglavnom privatni konglomerati oekuje se da i njihovi informativni programi doprinesu profitabilnosti preduzea.

Iako je kompjuterizacija drutva enormno poveala koliinu informacija, pa i mogunost novinara da ih prikupe i obrade, nivo i kvalitet novinarskog pisanja se ne poveavaju, jer se od njih oekuje da u istom vremenu urade mnogo vie posla.

To je velikim dijelom razlog povrnog pisanja o veini oblasti.

Potreba za informacijama iz oblasti biznisa se od 80-ih godina poveala, ali mnogi novinari imaju samo rudimentarno znanje o njoj.

Zbog toga se deavalo da svojim izvjetajima doprinose rastu dionica neposredno pred njihov pad ili da ignoriu korporativnu korupciju.

Javni servisJavni servis je neprofitna, nezavisna radio-televizijska organizacija, osnovana u ime opte javnosti i finansirana iz javnih prihoda koja raznovrsnim, uravnoteenim, visokokvalitetnim programima zadovoljava potrebe najveeg mogueg broja graana, odnosno najire javnosti, nepristrasno i bez diskriminacije (Veljanovski, 2005:28).

Izmjenama normativne regulative kojom je javni servis dovoen u sve nepovoljniji poloaj u ambijentu eksplozivnog porasta broja komercijalnih kanala stvoreno je raspoloenje javne nenaklonjenosti prema njemu,te su se javni servisi nali u ambijentu u kojem su sve glasniji stavovi o anahronosti ove institucije.

Ovo vai i za BBC bastion javnog servisa. Od 80-ih godina XX vijeka, sve su britanske vlade, i konzervativne i one laburistike, gurale BBC u trinu utrku sa postojeim i novoformiranim kanalima.

Palmer, M i Tunstall, J. (1990). Liberating communications: Policy-making in Britain and France. Oxford: Basil Blackwell.

Od osnivanja javnih radio stanica 20-ih godina XX vijeka, a potom i televizijskih 30-ih godina, drava se odnosila drugaije prema elektronskim u poreenju sa printanim medijima. Prema novinama politika drave je bila zasnovana na uvjerenju da trebaju funkcionisati po trinim principima. Elektronski mediji su podvrgnuti snanoj regulaciji od strane drave.

Tri su glavna razloga zbog kojih su elektronski mediji osnivani kao javna preduzea.

Prvi je u to vrijeme dominantno shvatanje o ogromnim mogunostima utjecaja medija to je znailo i velike mogunosti manipulacije i zloupotrebe u politike, kao i komercijalne svrhe. Vlasnitvo nad elektronskim medijima predvieno je za graane kao cjelinu, a ne za bilo kojeg pojedinca iz te cjeline. To vlasnitvo graana bilo je utjelovljeno u vlasnitvu javnih institucija nad radio i televizijskim stanicama.

Drugi razlog bio je taj to je RTV osnivanje podrazumijevalo zahtjevnu finansijsku konstrukciju.

Ukoliko bi privatni vlasnici i mogli finansirati njihovo funkcionisanje u to vrijeme, mali broj onih za koje bi to bilo izvodljivo znaio bi realnu opasnost od monopolizacije medijskog trita.

Trei razlog zbog kojeg je vlasnitvo nad elektronskim medijima bilo iskljuivo javno je ogranienost frekvencijskog spektra u to vrijeme.

Od JS se oekivalo da podignu nivo opte informisanosti graana, da ih edukuju, te da ih zabave, ali takoe kvalitetnim programima koji su bili u skladu sa tada vaeim standardima drutveno i moralno prihvatljivog sadraja.

Finansiranje iz javnih prihoda treba omoguiti ispunjavanja primarne funkcije- objektivno i nepristrano informisanje graana o svim drutveno relevantnim pitanjima.

Iskustva pokazuju da su informativni programi, ak i kada imaju visok rejting, teko komercijalno isplativi.

Javni mediji, prvenstveno televizija, zamiljeni su kao javni prostor za razvijanje kulture dijaloga u kome e svi akteri, snagom argumenata braniti svoje stavove pred informisanom i kritiki raspoloenom javnou.

Eric Barnet navodi 6 karakteristika javnih radiodifuznih organizacija i to: 1. opta geografska dostupnost 2. briga za nacionalni identitet i kulturu 3. nezavisnost u odnosu i na dravu i na komercijalne interese 4. nepristrasnost programa5. irina i raznovrsnost programa 6. znaajan udio u finansiranju sredstava dobijenih naplatom od korisnika (prema Veljanovski, 2005: 26)

Izazovi sa kojima se danas suoavaju javni RTV sistemi irom svijeta su:

Opravdanosti postojanja, legitimiteta naplaivanja obavezne takse od graana, svrhovitosti njihove programske orijentacije, komercijalizacije programa, nezavisnosti od politikih autoriteta itd.

Pod pritiskom komercijalne konkurencije od 50-ih godina XX vijeka,

javni servisi poeli su popularizovati svoje programske sadraje.

Dalja liberalizacija normativne regulative iz oblasti medija, posebno od 80-ih godina prolog vijeka, te konsekventno tome

konstantno i intenzivno poveanje medijskih aktera sa ogranienim ukupnim brojem gledalaca i slualaca, znaili su redefinisanje funkcija javnih medija.

Suvislosti postojanja javnog modela medija postaju sve glasniji:

zato bi graani kojima privatni mediji besplatno nude mnotvo sadraja plaali javnom servisu za program koji im je manje atraktivan?

Komercijalni pritisci e rezultirati daljom komercijalizacijom programa javnih servisa.

Ali, sve elastinije shvatanje informativne i edukativne funkcije javnog servisa, iznova postavlja pitanje:

dokle popularizacija smije ii?

Javni servisi se pribliavaju granici koja ih dijeli od privatnih medija.

Ako izmeu programa javne i privatne televizije nema bitne razlike koliko je opravdano naplaivati RTV taksu?

Kada se institucionalizovana socijalna odgovornost i solidarnost zamijeni korporativnom onda se opravdanost drutvene solidarnosti mjeri trinom protuvrijednou.

Vano je da politiki i drugi zvaninici znaju da postoji neko ko nadzire njihov rad i ko e ih javno kritikovati.

To rade i privatni mediji, ali za kontinuirano kvalitetno izvjetavanje potrebni su javni medijski servisi.

Zato i veina medijskih teoretiara u Evropi zagovara revitalizaciju modela javnog medijskog servisa

(Curran, 2000; Kean, 2003; Tracey, 1998)

koji e funkcionisati pored medija u privatnom vlasnitvu i reafirmisati kontrolnu ulogu medija.

Pitanje odnosa vlasnitva nad medijima i njihova nezavisna pozicija u Americi se potezalo jo od kraja 19. vijeka.

Prvi amandman na Ustav SAD-a garantuje slobodu miljenja, govora, okupljanja, vjerske pripadnosti,

ali, ne oslobaa medije zakonskih obaveza koje se primjenjuju na sve ostale privredne grane.

U Evropi je ova temu u iu interesovanja dospjela tek poetkom 90-ih godina prolog vijeka.

Kad je tema vlasnitva nad medijima ovladala Evropom, na povrinu su izbila razliite stajalita, upravo kao rezultat razliitih interesa.

Evropski parlament insistirao je na ograniavanju medijske koncentracije, a nunost osiguranja nezavisne pozicije i pluralizma medija prihvatio je i Savjet Evrope.

Danas imamo medije koji posluju kao preduzea na monopolistikim i oligopolistikim principima.

Difuzno djelovanje medija jedno je od osnovnih karakteristika sredstava javnog informisanja.

To znai da grupa ljudi, pa i pojedinac, ima mogunost da posredstvom medija djeluje na mnogo ire drutvene grupe, ak i na svjetsku javnost.

Komercijalizacija medija, (njihova zavisnost o novcu), dovela je do toga da se edukativni sadraji smanjuju, kao i uee javnosti,

a pod pritiscima monih medijskih konglomerata ne objavljuje se istina na medijskom globalnom tritu.

Dakle, onaj ko ima novac, ostvaruje uticaj na medije i na taj nain otvara sebi mogunost da plasira one informacije koje mu i odgovaraju.