koen smets - houtig erfgoed

77
Inventariseren van houtig erfgoed Anse Kinnaer en Koen Smets 14 november 2016

Upload: erkennen-en-subsidieren

Post on 14-Jan-2017

52 views

Category:

Government & Nonprofit


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Inventariseren van houtig erfgoed

Anse Kinnaer en Koen Smets

14 november 2016

Page 2: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Inhoud

Inventaris houtig erfgoedInleidingHoe beschrijven we houtig erfgoed in inventarisZoeken in de inventaris

MethodologieOpname, waardering en selectie voor de inventaris houtig erfgoed

Samenwerking met lokale besturen

Page 3: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Inventaris van houtige beplantingen

Page 4: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Erfgoedinventarishttps://inventaris.onroerenderfgoed.be/

LANDSCHAP (ILE)LandschapsatlasInventaris houtige beplantingen met erfgoedwaardeInventaris historische tuinen en parken

BOUWKUNDIG ERFGOED (DIBE)Gehelen (gemeenten, gehuchten, tuinwijken,…)Relicten

ARCHEOLOGIEArcheologische zonesVindplaatsen archeologie (CAI) – niet publiek toegankelijk

Page 5: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Houtige beplantingen met erfgoedwaarde

Het werk van de mens (vb. zeldzaam gekweekte cultuurvariëteit) of de natuur (vb. zeldzame autochtone plant) of beiden samen (meestal)

Geven ons een beeld van hoe houtige beplantingen vroeger gebruikt werden:

VeekeringenGeriefhoutSymboliekSierobject…

Page 6: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Inventaris houtige beplantingen met erfgoedwaarde

Geen gebiedsdekkendeinventaris (m.u.v. 5 proefgemeenten)

SpoedinventarisatieVooral registratie (soort,

locatie, afmetingen)Weinig historisch onderzoek

Page 7: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Bronnen onderzoekVeldwerk

Belangrijkste bron (snelinventarisatie)Beschrijving van soort, typologie, afmetingen, fysische toestandEvt. datering dmv. boringen

Achtergrondinformatie aan de hand van andere bronnen

Fototheek, oude foto’s en prentkaarten Kaarten (vooral om continuïteit of perceelsgrenzen na te gaan)Literatuur en archief (enkel i.f.v. beschermingen)Andere inventarissen

Inventaris autochtone bomen en struikenInventarissen dendrologische verenigingen o.a. Kampioenenlijst)

Mondelinge informatieEigenaars, buurtbewoners (vaak oude generatie)

Page 8: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Vier hulsten in Genk: oude foto als historische bron

Page 9: Koen Smets - Houtig Erfgoed

2747 fiches geactiveerd in databank

Page 10: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Enkele cijfers - 2016

Aantal fiches per provincieAntwerpen: 252Vlaams-Brabant: 415West-Vlaanderen: 399Oost-Vlaanderen: 1297Limburg: 1113 (waarvan 806 in Voeren)

Types houtig erfgoed:1002 hagen1181 opgaande bomen881 knotbomen/gekandelaarde bomen/hakhout72 boomgaarden389 houtkanten48 bosjes149 dreven

Page 11: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Enkele cijfersErfgoedfunctie/erfgoedcontext

Ca 200 kapelbomen/kruisbomen716 erfbeplantingen422 tuin- of parkbeplantingen865 perceelsrandbeplantingen

Page 12: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Hoe wordt deze inventaris verder aangevuld?

Thematisch onderzoekHerdenkingsbomen

Geografisch onderzoekAnkerplaatsen5 proefgemeenten

CombinatieHoogstamboomgaarden in Haspengouw

Ad hoc (op basis van beschermingsaanvragen)

Page 13: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Hoe beschrijven we erfgoed in de inventaris?

Page 14: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 15: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Hoe beschrijven we erfgoed in de inventaris?

Page 16: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 17: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 18: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 19: Koen Smets - Houtig Erfgoed

De thesaurus Een thesaurus is een hiërarchische woordenlijst die wordt

gebruikt om terminologie te standaardiseren. Door het toekennen van thesaurustermen aan items kunnen

we de databank makkelijk doorzoekenAan de databank Inventaris Onroerend Erfgoed zijn

meerdere thesauri gekoppeld:TypologieContext Soort (planten)Personen (abdijen, adellijke families,…)Gebeurtenis

http://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus

Page 20: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Wat staat er in de thesaurus?https://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus/typol

ogie

Als je wilt zoeken in de typologie gebruik je best deze link: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus/typologie/lijst

Houtig erfgoed

Houtige beplantingen naar groeperingIndividuele bomen, bomenrijen, bomengroepen, hagen

Houtige beplantingen naar beheersvormGekandelaarde bomen, knotbomen, leibomen,…

Houtige beplantingen naar functieWelkomstbomen, devotiebomen, fruitbomen, grensbomen, herdenkingsbomen,…

Page 21: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Houtige beplantingen naar groepering

Page 22: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Houtige beplantingen naar beheersvorm

Page 23: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Houtige beplantingen naar functie

Page 24: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Zoeken in de inventarisGeografisch zoeken: Geoportaal: https://geo.onroerenderfgoed.be

Page 25: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Zoeken in de inventarisThematisch zoeken op https://inventaris.onroerenderfgoed.be/

Page 26: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Methodologie

Erfgoedwaarden en selectiecriteria

Page 27: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Methodologie inventarissen OEZie voor een overzicht van de inventarissen en

inventarismethodologieën: https://www.onroerenderfgoed.be/nl/bescherming/vastgestelde-inventarissen/

de methodologie voor de inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde vind je via deze link: http://www.ejustice.just.fgov.be/mopdf/2015/08/03_1.pdf#page=51

Deze methodologie werd vastgesteld door de minister (MB 17/07/2015)

Page 28: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Wat houdt de methodologie in?Waarderend onderzoek: vaststellen wat precies

erfgoedwaarde heeft en hoe die waarde concreet afleesbaar is in het landschap

Erfgoedwaarden13 waarden vastgelegd in het onroerenderfgoeddecreet

Erfgoedkenmerken en erfgoedelementenConcrete uiting van de erfgoedwaarden (o.a. thesaurustermen)

Evaluerend onderzoek: selecteren van de relicten die we opnemen in de inventaris op basis van 5 in de methodologie vastgelegde selectiecriteria

Page 29: Koen Smets - Houtig Erfgoed

13 waarden vastgelegd in het onroerenderfgoeddecreet:

Archeologische waarde

Architecturale waarde

Artistieke waarde

Culturele waarde

Esthetische waarde

Historische waarde

Industrieel-archeologische waarde

Technische waarde

Ruimtelijk-structurerende waarde

Sociale waarde

Stedenbouwkundige waarde

Volkskundige waarde

Wetenschappelijke waarde

Page 30: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Wat houdt de methodologie in?Waarderend onderzoek: vaststellen wat precies

erfgoedwaarde heeft en hoe die waarde concreet afleesbaar is in het landschap

Erfgoedwaarden13 waarden vastgelegd in het onroerenderfgoeddecreet

Erfgoedkenmerken en erfgoedelementenConcrete uiting van de erfgoedwaarden (o.a. thesaurustermen)

Evaluerend onderzoek: selecteren van de relicten die we opnemen in de inventaris op basis van 5 in de methodologie vastgelegde selectiecriteria

Page 31: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Architecturale waarde

Definitie: Een onroerend goed heeft architecturale waarde als het getuigt van een fase of aspect van de (landschaps)architectuur of de bouwkunst in het verleden. Het kan gaan om typologie, stijl, oeuvre of materiaalgebruik.

Houtig erfgoed:Structuurbepalende elementen van een (tuin-)architecturaal

ensemble.Beeldbepalend onderdeel van een (tuin-)architecturaal concept.

Page 32: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Structuurbepalende elementen van een (tuin-)architecturaal ensemble.

Page 33: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Structuurbepalende elementen van een (tuin-) architecturaal ensemble.

Page 34: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Beeldbepalend onderdeel van een (tuin-)architecturaal concept.

Page 35: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Beeldbepalend onderdeel van een (tuin-) architecturaal concept.

Page 36: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Artistieke waarde

Definitie: Een onroerend goed heeft artistieke waarde als het getuigt van het kunstzinnige streven van de mens in het verleden.

Page 37: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Esthetische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft esthetische waarde als het de

waarnemer zintuiglijke schoonheid laat ervaren.Kan zowel natuurlijk als cultureel aangelegd zijnZo objectief mogelijk beschrijven:

Als beeldbepalend object (baken in het landschap, landmark, …)De hoogste, dikste, oudste in de regio. Bijzondere groeivorm als gevolg van natuurlijke oorzaken (tweestammig, meerstammig)Heeft een mooie representatieve groeivorm…

Page 38: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Dorpslinde van Itegem

Page 39: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 40: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 41: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 42: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 43: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 44: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Historische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft historische waarde als het

getuigt van een (maatschappelijke) ontwikkeling, gebeurtenis, figuur, instelling of landgebruik uit het verleden van de mens.

Bomen die herinneren aan historischegebeurtenis (herdenkingsbomen):Voorbeeld: vrijheidsboom in Morkhoven

Historische locatie (gerechtsboom,Historische eenheid met bouwkundig en/oflandschappelijk erfgoed)Bomen die al van oudsher op kaarten aan-geduid staan

Page 45: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Herinnering aan plaats uit het verleden (gerechtsboom, boom

bij vierschaar, …)

Zottegem (Strijpen): Vierschare - Gerechtsboom op de Vollanderkouter

Page 46: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Tjenneboom (Borgloon) – plaats waar Tjenne de heks verbrand werd

Page 47: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Markering - vastleggen van kadastrale en administratieve

grenzen (grensboom, hoekboom, bakenboom, …)

Lennik (Sint-Martens-Lennik) Tombergstraat. Eik. Hoekboom

Page 48: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Vormt historische eenheid met religieus bouwkundig element

(kerkhofboom, kruisboom, kapelboom, …)

Hoegaarden (Meldert), Oude (>400 jaar) gekandelaarde winterlinde met veldkapel.

Page 49: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 50: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Het afsluiten van het erf, tuin, moestuin, boomgaard, weide en bos

Heuvelland (Loker). Zandberg. Gelegde meidoornhaag.

Page 51: Koen Smets - Houtig Erfgoed
Page 52: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Industrieel-archeologische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft industrieel-archeologische

waarde als het getuigt van een ambachtelijk of industrieel verleden.Voorbeeld: schermboom bij molenrad Pedesmolen (Zwalm)

Page 53: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Technische waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft technische waarde als het de

ontwikkeling van de (cultuur)techniek in het verleden illustreert. Het gaat om technische toepassingen als illustratie van zowel traditionele als innovatieve technieken en materialen.

Page 54: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Voorbeeld: boomgaard Oplinter

Page 55: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Ruimtelijk-structurerende waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft ruimtelijk-structurerende

waarde als het de ruimte ordent, afbakent, structureert of de blik leidt.

Voorbeeld: dambordvormig drevenpatroon nabij de Munkbossen

Page 56: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Volkskundige waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft volkskundige waarde als het

getuigt van gebruiken en gewoonten, voorstellingen en tradities van een specifieke bevolkingsgroep of gemeenschap in het verleden

Page 57: Koen Smets - Houtig Erfgoed

VoorbeeldenNagelboom ‘s Gravenvoeren

Page 58: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Voorbeelden

Kaphaag in Maarkedal

Page 59: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Voorbeelden

Hakhout

Page 60: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Wetenschappelijke waardeDefinitie: Een onroerend goed heeft wetenschappelijke waarde als

het potentie heeft voor kennisontwikkeling en kenniswinst over een bepaald thema, een periode of een fenomeen, als het een bijzondere bijdrage geleverd heeft op dat vlak of als het een typevoorbeeld is.

Bijzondere soort, variëteit of kloonZuivere vertegenwoordiger van een soort (genenreservoir) – vb zwartepopulier Muizen)Zeldzame (beheers)vorm waar minderkennis over is/overblijft

Plakhagenveteraanbomen

Page 61: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Wetenschappelijke waarde

Page 62: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Wetenschappelijke waarde

Page 63: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Selectiecriteria voor opname relicten in de inventaris

Om af te wegen of de erfgoedwaarde voldoende is om opname in de Vlaamse inventaris te verantwoorden,

ZeldzaamheidHerkenbaarheidRepresentativiteitEnsemblewaardeContextwaarde

Opname als het aan meerdere criteria voldoet of maar ook als het in hoge mate aan slechts één criterium voldoet

Dezelfde criteria worden nog strenger toegepast voor beschermingen

Page 64: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Zeldzaamheid

Geeft aan in hoeverre het onroerend goed uitzonderlijk voorkomt in relatie met de geografische context, de historische context, de typologie of het oeuvre.

Page 65: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Herkenbaarheid

Geeft aan in hoeverre het onroerend goed een goed herkenbare uitdrukking is van zijn oorspronkelijke functie, uitzicht of vormgeving, of van een belangrijke fase in de latere ontwikkeling daarvan.

Mate waarin de karakteristieken van een bepaald “ideaal” landschap/element bewaard zijn

Volledigheid, weinig ingrijpende veranderingenAantasting, fragmentatie, …

Page 66: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Voorbeeld: boomgaarden Borgloon

Page 67: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Voorbeeld:dreven

Page 68: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Representativiteit

Geeft aan in hoeverre het onroerend goed typerend is voor een geografische of historische context of een welbepaalde typologie of een oeuvre.

Rol van ‘identiteit’ van het landschap‘Typevoorbeelden’: dries, soortgebruik in afsluitingshagen

Page 69: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Representativiteit

Geeft aan in hoeverre het onroerend goed typerend is voor een geografische of historische context of een welbepaalde typologie of een oeuvre.

Rol van ‘identiteit’ van het landschap‘Typevoorbeelden’: geriefhoutbosje? Kapelbomen?

Page 70: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Welkomstbomen

Page 71: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Ensemblewaarde

Geeft aan in hoeverre het onroerend goed een sterke samenhang vertoont tussen de verschillende elementen.

relatie tussen verschillende erfgoedelementen (vb kapel en kapelbomen), evt. in combinatie met de samenhang tussen abiotische en cultuurhistorische elementen: vb. grienden in valleigebieden

Voorbeeld: kapelbomen, bomengroepen

Page 72: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Contextwaarde

Geeft aan in hoeverre er tussen het onroerend goed en zijn directe of ruimere omgeving een sterke relatie is op landschappelijk, stedenbouwkundig of esthetisch vlak.

Bewaringstoestand/herkenbaarheid van de historische context van een landschapselement speelt mee (landschappelijk, stedenbouwkundig)

Beeldbepalende waarde van een element binnen zijn omgeving (esthetisch)

Page 73: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Contextwaarde

Page 74: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Contextwaarde: Erfbeplanting huis Peters Voeren

Page 75: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Contextwaarde

perceelsrandbeplantingen

Page 76: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Samenwerking met lokale besturen

Page 77: Koen Smets - Houtig Erfgoed

Samenwerking met lokale besturen

Kerntakenplan RWOGemeenten/IOED’s:

geografische inventarisatieadvisering over geïnventariseerd erfgoed

Agentschap Onroerend Erfgoed:handleiding en begeleiding inventarisatiejuridische verankering (vaststellen inventaris, beschermen)

UitdagingenAfstemmen planningIntegratie data (IT)

Lokale initiatieven?