Temeller

Onur ONAT

Munzur Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli

1

Temel Nedir?

Yapısal sistemlerin üzerindeki tüm yükleri, zemine güvenli

bir şekilde aktaran yapısal elemanlara “Temel” denir.

Bir temel tasarlanırken hangi koşulları sağlamalıdır?

1.Taşıma gücü

2.Oturma

3.Yeterli dayanım

4.Yeterli süneklik gibi şartları sağlamalıdır.

2

Taşıma Gücü Şartı3

⚫ Temelden zemine yük aktarımı söz konusu olunca, temelde

basınç ve kesme gerilmeleri oluşur. Temele üst katlardan

gelen yük fazla, temel alanı küçükse aşağıdaki kayma

durumları oluşur.

⚫ Yandaki şekilde

a) Genel kesme kırılması,

b) Yerel kesme kırılması,

c) Zımbalama kesme kırılması olarak

tanımlanır.

Genelde kesme kırılması; sıkı ve sert

zeminde oluşur. Yerel kesme kırılması

Gevşek zeminde oluşur.

Yapılarda Oturma4

⚫ Hemen hemen her yapısal

sistem inşaa edildikten sonra

oturur.

⚫ Bu oturma izin verilen limitler

arasında olmalıdır.

⚫ Bu limitler genelde 5-10 cm

arasındadır.

Kaç Çeşit Temel Vardır?5

Bazı kaynaklarda da temeller aşağıdaki gibi

sınıflandırılır?6

Duvar Altı Temeller7

⚫ Kolon veya kolon vazifesi gören elemanlardan gelen

yükün zemine güvenli bir şekilde aktarılmasını sağlar bu

temel çeşidi,

⚫ Yığma yapıların temellerinde, taşıyıcı duvarların altında

betonarme duvar altı temel yapımı Deprem Yönetmeliği

gereği zorunludur.

Duvar Altı Temeller8

⚫ TS500 gereği, duvar altı temelleri, donatı gerektirmeyecek

şekilde boyutlandırılır. Bu nedenle kesme açısından

tasarım kesme kuvveti, kesitin kesmede çatlama

dayanımından, tasarım momentinin de çatlama

momentinden büyük olmaması gerekir.

Duvar Altı Temeller9

Tekil Temeller10

⚫ Ayrık, tekil, münferit temel ve münferit sömel olarak

adlandırılır.

⚫ Az malzeme kullanıldığı için ve imalatı kolay olduğu için

tercih edilir.

⚫ Zemin zayıfsa ve kolonlar birbirine yakınsa kullanılmaz.

⚫ TS500’e göre en küçük boyutu 0.7 m’den az olamaz,

⚫ TS500’e göre alanı 1 metrekareden küçük olamaz,

⚫ TS500’e göre kalınlığı 250 mm’den küçük olamaz,

⚫ TS500’e göre konsol açıklığının ¼’ünden daha küçük

alınamaz.

⚫ TS500’e göre çekme donatısı yoğunluğu 0.002’den küçük

olamaz.

Tekil Temeller

11

Tekil Temeller12

Tekil Temeller

13

Tekil Temellerde Hesap Adımları

1) Zemin İçin Taşıma Gücü Kontrolü14

⚫ Yükler nedeniyle oluşan en büyük gerilme, temel ağırlığı

dikkate alınmışsa zemin dayanımından; temel ağırlığı

dikkate alınmamışsa net zemin emniyet gerilmesinden

büyük olmamalıdır.

Tekil Temellerde Hesap Adımları

2) Kesme Dayanımı Kontrolü15

•Bu kontrol için kolon yüzeyinden temel ucuna kadar olan kısım

konsol olarak düşünülür,

•Kolon yüzeyindeki kesme kuvveti hesaplanır,

•Bu hesaplanan kesme kuvveti kesmede çatlama dayanımından

büyük olmamalıdır.

Tekil Temellerde Hesap Adımları

3) Temelde Eğilme Kontrolü16

•Bu kontrolü gerçekleştirebilmek için kolon yüzeyinden temel

ucuna kadar olan kısım konsol olarak düşünülür,

•Kolon yüzeyindeki eğilme momenti hesaplanır,

•Bu eğilme momentini karşılayabilecek çekme donatısı hesaplanır.

Tekil Temellerde Hesap Adımları

3) Temelde Eğilme Kontrolü17

Tekil Temellerde Hesap Adımları

4) Temelde Zımbalama Kontrolü18

•Bu kontrol iki doğrultuda kesme kontrolüdür. Kolonun dört

yüzeyinden etkili derinliğin yarısı kadar mesafe dikkate alınarak

zımbalama çevresi belirlenir. Zımbalama çevresinde kalan zemin

gerilmesinin bileşkesi

Tasarım zımbalama kuvveti

Zımbalama kontrolü

Birleşik Yükleme Etkisindeki Temeller19

•Zeminin tabanındaki eksenel tekil kuvvet ve moment etkisiyle

oluşan gerilme ile sadece eksenel kuvvet etkisiyle oluşan gerilme

arasında % 15’ten fazla bir fark varsa moment ihmal edilemez.

•Bu durumda temelin altında oluşan gerilme ya üçgen olur ya da

yamuk olur.

Tekil Temel Uygulaması20

Birleşik Temeller

21•İki kolonun birbirine yakın

olması durumunda her iki

kolon için tek papuç yapılarak

oluşturulur.

•Eksenel kuvveti yüksek olan

kolon tarafında papuç daha

geniş yapılarak zeminde

oluşan emniyet dağılımının

papuç altında her yerde eşit

olması sağlanır.

Bir Doğrultuda Sürekli Temeller

22

•Yapısal sistemin herhangi bir aksı boyunca kolonların altına ters

tabanlı ‘T’ kirişi yapılır.

•Kolon yükleri, kolondan kirişe, kirişten tablaya ve tabladan da

zemine aktarılır.

•Deprem kuvvetini aktarması için kirişler bağ kirişi veya kalınlığı

15 cm olan döşeme ile birbirine bağlanır.

•Kolon kesiti tümüyle kirişe oturmalı dışarı taşmamalı.

•Bu sebeple kiriş kesitini kolon kesiti belirler.

•Papuç kalınlığı en az 20 cm’dir.

•Uygulama ise en az 25-30 cm civarında olur.

•Papuç genişliği en az 100 cm’dir.

•Papuç genişliği seçilirken, zeminde oluşacak emniyet gerilmesi

en az olacak şekilde seçilir.

•Bu temel tipi, kolonları bir doğrultuda düzenli dizili hangar tipi

yapılarda seçilir.

Bir Doğrultuda Sürekli Temeller

23

•Apartmanlar için uygun

değildir, çünkü farklı oturma

riski çok yüksektir.

İki Doğrultuda Sürekli Temeller

24

•Yapısal sistemin her iki

doğrultudaki her aksı boyunca

dizili kolonlarının altına ters

tabanlı betonarme ‘T’ kiriş yapılır.

•Yük aktarım mantığı bir

doğrultuda sürekli temeller ile

aynıdır.

•İki doğrultudaki sürekli temel,

apartman tipi yapılar için genelde

uygundur.

•Kısmi oturma riski, bir

doğrultuda sürekli temellere

nazaran, çok düşüktür.

İki Doğrultuda Sürekli Temeller

25

Kirişsiz Radye Temel

26

•Yapının tüm kolonları altına, inşaat alanının tümünü örten bir

plak inşaa edilir ve bu plak üzerine kolonlarda doğrudan

oturtulur.

•Staj yaparken hiç ölçtünüz mü bilinmez ama plak kalınlığı

minimum 30 cm’dir.

•Apartman için eğer radye temel yapılıyorsa bu miktar

minimum (8 ya da10)*kat sayısı kadardır.

•Örneğin 8 katlı bir apartmanda plak kalınlığı 64 ile 80 cm

arasında olur.

•40-50 katlı gökdelenlerde radye temelin kalınlığı 300 cm’ye

kadar çıkabilir. Yani 3 m olur.

•Köşe kolonlarda fazla yük birikiminden kaynaklı zımbalama

riski olduğu için zımbalamayı da göz önüne alarak radye

temelin plak kalınlığı belirlenir.

Kirişsiz Radye Temel

27

Kirişli Radye Temel

28

•Yapının tüm kolonları altına, inşaat alanının tümünü örten bir

plak inşa edilir,

•Plağın üzerine kirişler inşa edilir.

•Kiriş olduğu için, bu temel tipinde minimum plak kalınlığı 20

cm olmalıdır.

•Normal yapılarda plak kalınlığı 30-40 cm arasında olur.

•Kiriş genişliği 40-60 cm olur.

•Kiriş yüksekliği ise 70-110 cm arasında olur (Plak hariç).

Kirişli Radye Temel

29

Kirişli Radye Temel

30

Kazıklı Temel

31•Çok zayıf zeminlerde, sağlam zemine ulaşıncaya kadar

çakılan veya delinip yerinde dökülen kazıkların üstüne zemin

seviyesinde bir platform oluşturulur.

•Kolonlar oluşturulan bu platforma oturtulur.

•Maliyeti çok yüksektir.

•Çok değerli arsalarda, köprü ve liman inşaatlarında

uygulanır.

Kazıklı Temel

Uygulaması32

Keson Temel

33•Çok zayıf zeminlerde veya su içinde temel yapımında

kullanılır.

•Et kalınlığı az, çapı büyük halka veya içi boş prizma şeklinde

betonarme elemanlar kendi ağırlığı ile zemine veya suya

batırılır.

•Sağlam zemine ulaşıncaya kadar üzerine yeni elemanlar

konur.

•İçi malzeme ile doldurulur ve temel platform betonu dökülür.

Keson Temel

34

Keson Temel

35

Kaynaklar36

• Adem Doğangün, Betonarme Yapıların Hesap ve

Tasarımı, Birsen Yayınevi, 2016

• Zekai, Celep, Betonarme Yapılar, Beta Dağıtım, 2011

• Prof. Dr. Osman TOPÇU, Betonarme-2, Ders Notları,

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

• www.lafsozluk.com