KOMT HET ‘NIEUWE NEDERLAND’ UITHAAR COMFORTZONE?

TOEGEPAST OP UBER EN VANDEBRON

LAURA UYTERLINDE EN ROMY MANSGERRIT RIETVELD COLLEGE

Profielwerkstuk 2015

'Elk probleem heeft zijn eigen oplossing, je moet alleen creatief genoeg zijn omdeze te bedenken'. - Travis Kalanick

1

Inhoudsopgave

1. Inleiding……………………………………………………………………………….2. Wat is innovatie? ………………………….………………………….……………..

2.1 Wat is het begrip innovatie? ………………………….………………….2.2 Hoe ontstaat innovatie? ………………………….……………………….2.3 Wat zijn de gevolgen van innovatie? ………………………….………...2.4 Wanneer is innovatie destructief? ………………………….……………3. Hoe speelt innovatie een rol in verschillende groepen van onzesamenleving? ……………….……………………………….…………………3.1 Hoe speelt innovatie een rol bij wet- en regelgeving? ………………...3.2 Hoe speelt innovatie een rol in de maatschappij? ……………………..3.3 Hoe speelt innovatie een rol bij bedrijven? ………………………….….3.4 Hoe speelt innovatie een rol met betrekking tot het buitenland?.........

4. Hoe inflexibel is onze samenleving ten overstaande van innovatie?................4.1 Hoe inflexibel is onze wet- en regelgeving ten overstaande vaninnovatie?……………………….……………………………….……………...4.2 Hoe inflexibel is onze maatschappij ten overstaande van innovatie?..

5. Hoe zit het destructieve innovatie dilemma in elkaar? ………………………….5.1 Hoe zit het destructieve innovatie dilemma in elkaar toegepast opUber?………………….……………………………….………………………..5.2 Hoe zit het destructieve innovatie dilemma in elkaar toegepast opVandebron? ..……………….……………………………….…………………

6. Discussie………………………….……………………………….……..…………..7. Summary………………………….……………………………….….………………8. Bronnenlijst………………………….……………………………….……………….9. Werkwijze………………………….……………………………….…………………

…………..1…………..2…………..2…………..3…………..3…………..4

…………..5…………..5…………..5…………..7…………..8…………..9

…………..9…………10…………11

…………11

…………14…………16…………18…………19…………22

1

1. Inleiding

In het jaar 907 v. Chr. won David het duel van Goliath, zo wonnen de Israëlieten de strijd omde Vallei van Elah van de Filistijnen. Goliath was een Filistijnse reus en daarmee de sterkstestrijder van het leger van de Filistijnen. Niemand durfde tegen Goliath te vechten tot op eendag David, een kleine herdersjongen, de uitdaging aanging. David leek gedoemd teverliezen, maar tot ieders verbazing won hij de strijd. Niemand had verwacht dat de driemeter lange reus het gevecht zou verliezen, maar de steen die David in één keer rechttussen de ogen van Goliath gooide werd hem fataal.1Ook werd deze tactiek, van een onverwachte aanval van de zwakke partij, eerder toegepastin de geschiedenis. Ca. 1100 voor Christus versloeg Gideon met zijn leger van 300 man hetleger van de Midianieten bestaande uit 135.000 man. Gideon veroorzaakt met zijn leger opeen onverwacht moment chaos, waardoor brute kracht niet meer nodig was. Door de chaosdie ontstond, bood het leger geen weerstand.2De geschiedenis blijft zich herhalen, maar natuurlijk niet letterlijk. Bestaande bedrijven zienzich steeds vaker geconfronteerd worden met kleine innovatieve bedrijven. Op het eersteoog lijken deze niet gevaarlijk, waardoor de grote bedrijven zich hier niet op voorbereiden.Net zoals dat Goliath zich niet voorbereidde op de steen die hem fataal werd, of deMidianieten die de verassingsaanval van Gideon niet aan zagen komen.Een belangrijke vorm van innovatie is de boekdrukkunst die haar bloei kende rond het jaar1500. De boekdrukkunst is niet alleen een innovatie op zich, maar bevorderde ook verderinnovatie. Kennis kon immers opgeschreven worden.3Een ander voorbeeld zal op het eerste gezicht niet zo zeer gezien worden als innovatie,maar heeft er wel alles mee te maken. Namelijk oorlog, oorlog is een motor voor innovatie.Landen willen in staat zijn elkaar te verslaan en daarom moeten zij ervoor zorgen steeds ‘debeste’ te zijn. Hierdoor ontstaat de wapenwedloop, waarbij landen elkaar proberen teovertreffen op het gebied van wapentechnologie of simpelweg het aantal wapens. Door dezewapenwedloop ontstond een allesvernietigend wapen, de atoombom. De atoombom was nietalleen letterlijk destructief voor gebieden, maar ook destructief voor de oorlog zelf. Dedreiging van de atoombom was zo groot, dat de oorlog eigenlijk stil kwam te liggen.4De boekdrukkunst en de atoombom zijn technologische innovaties waarvan de gevolgen nunog zichtbaar zijn.In de Bijbelverhalen was God de helpende hand, vandaag de dag zijn het de innovatieveideeën die, op dezelfde manier als bij de boekdrukkunst en de atoombom, zorgen voor eenontwrichtende werking op de markt. Als een innovatie zo een ontwrichtende werking heeft opde markt noemt men dit een destructieve innovatie (synoniem: disruptief).De deeleconomie speelt hierbij een grote rol. De deeleconomie wordt gezien als het nietmeer nodig hebben van traditionele bedrijven/ instanties, maar vooral geld verdienen metwat je zelf hebt. Er wordt verdiend waar oorspronkelijk niet verdiend werd. Denk hierbij aanAirbnb, op deze site kun je een slaapplek aanbieden tegen betaling, deze zou andersgewoon leegstaan. Steeds meer bedrijven gaan proberen zo in te spelen op de behoefte vande consument. Het begrip deeleconomie klinkt positief, maar dat is niet altijd het geval. Decentrale vraag die wij daarom met ons onderzoek willen beantwoorden is: Wat moet onzesamenleving doen, innovatie bevorderen of bestaande bedrijven hiertegen beschermen? Omdeze vraag goed te kunnen beantwoorden moeten we ten eerste het begrip innovatietoelichten. Ten tweede gaan we kijken welke rol innovatie speelt in onze huidigesamenleving. Ten derde onderzoeken we de inflexibiliteit van onze samenleving tenoverstaande van innovatie. Vervolgens gaan we kijken naar het destructieve dilemma watinnovatie veroorzaakt. Ten slotte zullen wij in een discussie alle punten die bij ons onderzoeknaar voren zijn gekomen tegen elkaar afwegen.

1 De Bijbel: Rechters 7:12 De Bijbel: 1 Samuel 173 Nationale bibliotheek van Nederland (2015)4 MEMO Malmberg (2011) ‘MEMO, geschiedenis voor de bovenbouw’

2

2. Wat is innovatie?

2.1 Wat is innovatie?

Innovatie: de ontwikkeling van nieuwe ideeën en dingen, een eerste commerciële toepassingvan iets nieuws, het vernieuwen of sterk verbeteren van producten, diensten of processen(een uitvinding is niet per definitie een innovatie). Innovatie komt van het Latijnse woord‘Innovationem’.5Oorspronkelijk werd bij innovatie alleen aan technologische innovatie gedacht maar met deovergang van de industrieel georiënteerde maatschappij naar de kennis en dienstengeoriënteerde maatschappij kwam de opkomst van de sociale innovatie. Door de decenniaheen werd innovatie steeds breder geïnterpreteerd.Innovatie heeft altijd met verandering te maken en betrekking op vernieuwing. Maar innovatieis niet hetzelfde als vernieuwing of een uitvinding. Zoals Buys zei “Innovatie is eensprongsgewijze verandering in Product-markt-technologie-combinaties van bestaande(industriële) bedrijven.”6

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen sociale en technologische innovatie (zie figuur1)

- Technologische innovatie; gericht op vernieuwing of sterke verbetering door middelvan technologische kennis, R&D- en ICT-investeringen, onderzoek en ontwikkelingen kenniscreatie.

- Sociale (niet-technologische) innovatie; het aanbrengen van veranderingen in demanier van organiseren, managen en inrichten van de arbeid welke nieuw is voor deorganisatie en/of bedrijfstak. 7

Op het niveau van verandering kan ook nog onderscheid gemaakt worden;- Radicale innovatie: een hele andere wijze van werken of productie, het hele proces

veranderd drastisch.- Incrementele innovatie: het proces zo aanpassen dat het op dezelfde manier gaat

maar dan beter. Het gaat hierbij om kwantitatief (arbeidsproductiviteit) of kwaliteit(verbetering producten).

5 Anoniem (2014) ‘Innovatie’6 Buys, J.A. (1984) Innovatie en interventie. Proefschrift TU Delft, Kluwer7 Panteia (2013) ‘Technologische en Sociale Innovatie in een concurrerende markt’

3

2.2 Hoe ontstaat innovatie?

Innovatie is een noodzakelijke voorwaarde voor een gezonde en succesvolle organisatie, opkorte en lange termijn. 8

‘Survival of the fittest’ geldt niet alleen in de natuur, ook in het bedrijfsleven is hier sprakevan. Er moet constant vernieuwd en verbeterd worden of een bedrijf overleeft het niet. Hetdraait allemaal om het verbeteren van de concurrentiepositie. Het vernieuwingsproces wordtsteeds complexer. Technologische ontwikkelingen en economische turbulentie stellen eisenaan het aanpassings- en vernieuwingsvermogen van bedrijven.9Innovatie kan op allerlei verschillende schaalniveaus toegepast worden.

2.3 Wat zijn de gevolgen van innovatie?

Innovaties hebben invloed op de economie van een land, de ontwikkelingen ofveranderingen die hierbij tot stand komen kunnen negatieve en positieve gevolgen hebben.De gevolgen van innovaties raken alles en iedereen; de overheid (en haar wetten), demaatschappij (consumenten), de bedrijven (producenten) en het buitenland(concurrentiepositie). Snelle technologische verandering, toenemende internationaleconcurrentie en veranderende markten en marktomstandigheden maken innovatie eensteeds belangrijker onderdeel van de bedrijfsvoering.“Innovatie heeft zich door de jaren heen ontwikkeld als een begrip dat staat vooreconomische dynamiek, voor noodzakelijke vernieuwing, voor zogenaamde ‘creativedestruction’, dynamiek mogelijk ten koste van sommige belangen maar ten goede van demaatschappij.Het begrip innovatie heeft dan ook een positieve connotatie: het succesvol invoeren vannieuwe producten of processen. Voor zover er sprake is van mogelijke negatievemaatschappelijke aspecten zijn die vooral van morele of ethische aard, en vallen onder derubriek ‘technology assessment’ waarbij de overheid in het extreme geval overgaat totregulering om technologische ontwikkelingen af te remmen. Veranderingsprocessen zijn insommige sectoren echter veel complexer. Als de technologische ontwikkeling sneller gaatdan de regulering hiervan ontstaat het fenomeen ‘destructieve creatie’. De regulering kan hetmoeilijk bijbenen omdat dit voornamelijk de taak is van de overheid en deze dan moetzorgen voor gedetailleerde en continu opgewaardeerde expertise over het opereren van hetnetwerksysteem en kennis en wetenschappelijke inzichten over nieuwe vormen vandienstverlening en hun maatschappelijke implicaties.”10

De aankomende vergrijzing van Nederland gaat een krimpende beroepsbevolking als gevolghebben. Een banenvernietigingsplan, meer produceren met minder mensen, zal misschiende oplossing zijn in plaats van een banenplan. Dan moet er wel verandering komen in hetbeleid van de overheid, welke nu extreem rigide is. Een voorbeeld is de werkloosheid onderde jongeren. Deze werkloosheid is er niet omdat jongeren, als outsiders, te weinig rechtenhebben maar omdat ouderen, als insiders, teveel rechten hebben. De arbeidsmarkt is in ditgeval extreem rigide.11

8 Poelman, Y. ‘Ynnovator9 Anoniem (2005) ‘Sociale Innovatie, de Andere Dimensie’10 Soete, L. (2010) ‘Innovatie kan ook destructief zijn’11 Kalshoven, F. (2012) ‘Het spel en de knikkers Frank Kalshoven’

4

2.4 Wanneer is innovatie destructief?

‘Disruptive innovation, a term of art coined by Clayton Christensen, describes a process bywhich a product or service takes root initially in simple applications at the bottom of a marketand then relentlessly moves up market, eventually displacing established competitors’12

Oftewel, destructieve innovatie is het proces waarbij een bedrijf met een product of dienstonder aan de ladder begint en doormiddel van kleine veranderingen de ladder opklimt en debestaande concurrentie vervangt. Het is een proces van voortdurende innovatie, waarbijsuccesvolle toepassingen van nieuwe technieken de oude vernietigen. Destructieveinnovatie wordt ook wel creatieve destructie (creative destruction) genoemd. Deze term komtvan Sombart, een marxistisch econoom. Een creatieve oplossing, innovatie kan zelfsdestructief zijn voor een hele sector.Deze destructieve werking die innovatie kan hebben heeft ervoor gezorgd dat er kritiek is opinnovatie. Innovatie is voornamelijk destructief voor de arbeidsgelegenheid.Er wordt een patroon herkend in de innovatieve ontwikkelingen. Eerst is vrijwel alleindustriële arbeid verdwenen door technologische innovatie. Nu is de middenklasse van dedienstensector aan de beurt. 13

Bij bedrijven als Uber en VandeBron zie je dat ook een heel bedrijf innovatief opgezet kanzijn en destructief kan zijn voor andere bedrijven. Bij Uber neemt de app. de taken van detaxicentrale over, hier verdwijnen banen en deze banen komen niet bij Uber terug wanthiervoor is de app. Bij dit voorbeeld is technologische innovatie destructief voor dewerkgelegenheid. Bij VandeBron komt een klein energiebedrijf met een andere manier vanorganisatie waardoor ze de taken van de ouderwetse energiemaatschappijen overnemen.Hier is sociale innovatie destructief voor de grote energiemaatschappijen en dewerkgelegenheid daar.

12 Christensen, C. ‘Disruptive Innovation’13 Sommer, M. (2014) ‘De technologische ravage’

5

3. Hoe speelt innovatie een rol in verschillende groepen van onzesamenleving?

3.1 Hoe speelt innovatie een rol bij wet- en regelgeving?

Innovatie is van groot belang voor onze welvaart, echter loopt Nederland achter tenoverstaande van andere Europese landen. Het probleem ligt bij al bestaande bedrijven, diegeen noodzaak zien in innoveren. Zij worden niet gedwongen om te innoveren, puur omdatde concurrentie er niet is. Daarnaast worden veel bedrijven beschermd door de wet, dooroctrooien, monopolies, maar bovendien de wetgeving zelf.Tegenwoordig kan een octrooi aanvragen slechts met een paar drukken op de knop, eenafspraak en klaar. De slogan schreeuwt: 'Bescherm uw idee'14. Daarnaast zijn er meerdereinstanties die gaan over octrooiaanvragen. Op het moment dat een octrooi wordtaangevraagd moet deze aan de volgende eisen voldoen: nieuwheid, inventiviteit enindustriële toepasbaarheid. Daarna krijg je bescherming van je uitvinding tot een maximumvan 20 jaar. Dus ongeacht die innovatieve(re) ideeën die in de tussentijd op de markt komen.Daarnaast zijn er ook wetgevingen die (onbedoeld) innovatie belemmeren. Met als voorbeeldde nieuwe aanbestedingswet. De nieuwe aanbestedingswet moet het 'onderhands gunnen'van grote opdrachten van overheid tot bedrijf doen voorkomen. Deze wet heeft een vrij strakkarakter en houdt geen rekening met het uiteenlopende aanbod van de verschillendebedrijven. Zo vragen de ICT-projecten vaker om een uniekere en innovatievere aanpak en ditwordt belemmerd door de rigiditeit van deze wet (überhaupt elke wet).15

Zoals al eerder is gezegd is innovatie essentieel voor een gezonde en toenemende welvaart.Moet onze wet dan niet meedoen met innoveren? Tegenwoordig is alles wat niet in de wetstaat, maar wel gebeurt, illegaal. Terwijl de definitie van illegaal is, 'in strijd met wettelijkevoorschriften'.16 Wanneer iets niet in de wet staat, is het dus in feite legaal. Dit spreekt voorzich aangezien veel wetten gebaseerd zijn op problemen waar de maatschappij mee tekampen kreeg. Destructieve innovators omzeilen dus de wet, wat in de ogen van demaatschappij de stempel 'illegaal' krijgt. In feite is dit alleen maar het gevolg van eenwetgeving die niet mee-innoveert.

3.2 Hoe speelt innovatie een rol in de maatschappij?

De maatschappij is waarvoor men innoveert. De maatschappij als gemeenschap,samenleving en als wereld. Concurrentie tussen bedrijven, wat leidt tot innovatie is gunstigvoor de maatschappij. Het zorgt voor een goede verhouding tussen prijs en kwaliteit en eenruimer aanbod. De rol van de maatschappij is dus groot. Onbedoeld geef je bedrijvenfeedback, wanneer je een aankoop (niet) doet.Het is dan ook de maatschappij die ervoor zorgt dat een innovatie destructief wordt. Zolangeen innovatie geen gevolgen heeft is er geen haan die er naar kraait. Als de maatschappijerop reageert dan is er pas echt een 'probleem'. De nieuwste hypes worden trends envervolgens blijvend.De rol van de media hierbij is groot. De media is de schakel tussen wereld en thuis. Krijgtiets aandacht in de media, 'dan moet het wel goed zijn'. Niet alleen positieve aandacht zorgtervoor dat de innovatie opgemerkt wordt door de massa, maar ook negatieve aandacht kanhiervoor zorgen. Bijvoorbeeld de taxi-app Uber (zie blz. 13). Deze kwam vooral negatief in deaandacht, wat vervolgens heeft gezorgd voor alleen maar meer bekendheid. Wat mensen ervervolgens mee doen is aan hen. De jongere generatie is vatbaarder voor dit soort'gemoderniseerde' trends. De oudere generatie houdt het voornamelijk bij dat wat ze kennen.Het duurt wel even voordat een innovatie door de maatschappij omarmd wordt en alsblijvend wordt beschouwd.Daarnaast is de aard van de innovatie ook zeer van belang. Wordt er ingespeeld op een

14Inaday merken&patenten (2014)15Roelofs, S. (2012) 'Aanbestedingswet remt innovatie'16Koenen, M. J. Drewes, J. B. (1992) uit Wolters' handwoordenboek

6

primaire- of een luxe levensbehoefte? Een innovatie gericht op de primaire levensbehoeftezal een grotere acceptatiegraad kennen. Niet alleen, omdat deze toegankelijk is voor eengrotere groep mensen, maar bovenal zal de impact van zo'n innovatie op het dagelijks levenveel groter zijn.In 2000 doet het begrip 'co-creation' haar intrede. Nieuwe ideeën en innovaties ontstaanvanuit een ander standpunt. Samenwerking tussen alle betrokken partijen staat hier centraal.Eerst innoveerden bedrijven voor de maatschappij, nu innoveren bedrijven met demaatschappij.Co-creation kent 5 verschillende modellen: 'de developer, de mass-customiser, de idea-collector, de integrator en de facilitator'. Bij de 'developer' wordt de consument minimaalbetrokken, bij de 'facilitator' wordt de consument optimaal betrokken. Een voorbeeld van de'idea-collector': 'Maak de smaak' van Lays. Consumenten kunnen smaken indienen bij Laysen via een 'battle' op het internet kiest de consument het winnende product. Lays betrekthierbij de consument in 2 stadia: het verzamelen van ideeën en de uiteindelijke keuzemaken. Op deze manier krijgt Lays een goed beeld van wat de consument nou precies wil.De kans dat het product verkoopt neemt toe, door de aandacht die campagne krijgt, maarbovenal door het feit dat het product is samengesteld en gekozen door een meerderheid vande massa. 17

In afbeelding 1 is te zien hoe nieuwe innovaties (of trends) zich ontwikkelen in demaatschappij.

Toelichting18:Technology Trigger: een technologische breuk. Dit wekt de interesse van de media waardoorhet bij het publiek komt. Producten die eerst niet bestonden, bestaan en worden bereikbaar.Peak of Inflated Expectations: de eerste successen van de innovatie worden bekend.Sommige al bestaande bedrijven reageren op deze concurrentie, maar de meeste niet.Trough of Disillusionment: de interesse neemt af. De overlevenden overleven doordat hetproduct wordt vernieuwd en weer in de smaak valt.Slope of Enlightenment: de innovatie wordt 'begrepen' door de buitenwereld enovergenomen door andere bedrijven.Plateau of Productivity: Het product wordt opgenomen in de maatschappij.

Afb 1. Hype Cycle by Gartner 19

17Damveld, J (2013) 'Co-creatie: 5 succesverhalen van retailers'18Anoniem (2014) ‘Hype Cycle’19Anoniem (2014) ‘Hype Cycle’

7

3.3 Hoe speelt innovatie een rol bij bedrijven?

Bedrijven innoveren, of niet. Bedrijven zijn producenten van goederen of diensten endaarmee afhankelijk van de vraag van de consumenten en gebonden aan de wetgeving.Bedrijven zijn bijzonder vatbaar voor concurrerende ondernemingen en moeten dus ook tealle tijde op de hoede zijn voor deze concurrenten. Daarnaast moeten bedrijven op dehoogte zijn van de laatste trends en elke toe- of afname in de vraag van de consument iseen reden voor 'zorgen'.Ook zullen bedrijven gedwongen worden om te innoveren, door natuurlijke factoren. Hetmaatschappelijke probleem 'milieu' roept om innovaties. Het is ook niet voor niets dat deoverheid investeert in innovaties.Ook investeren in tijden van crisis is erg belangrijk voor bedrijven. In tijden van crisis wordtgestreefd naar hoge efficiëntie. Met zo min mogelijk, zoveel mogelijk.'In eerste instantie raak je verstard', reageert ondernemer en eigenaar van een mediabedrijfJeroen Veldkamp, een van de 10.000 bezoekers donderdag van de ondernemersweek inUtrecht.'Maar op een gegeven moment moet je toch in beweging komen en boven het maaiveld uit.Dat vind ik het goede aan de crisis.' 20

Dit geldt natuurlijk niet voor ieder bedrijf, veel bedrijven zijn alleen maar bezig met hun hoofdboven water houden, slechts een klein deel kan innoveren.Veel bedrijven gaan niet zo zeer innoveren, maar 'nieuwe paden bewandelen'. Ze zoekenoplossingen in andere landen, of in andere al bestaande manieren. Stil zitten in een crisis issowieso geen optie.Een algemeen kenmerk is dat er verandering plaatsvindt, om geld te besparen en meer winstte maken. Vaak gaan innovaties ten koste van de werkgelegenheid, zogeheten diepte-investeringen zorgen ervoor dat arbeid wordt vervangen door kapitaalgoederen.Bedrijven innoveren op allerlei verschillende manieren. Allereerst kunnen bedrijveninnovaties toepassen in het aanbod, nieuwe producten of diensten op de markt brengen.Daarnaast kan een bedrijf ook innoveren in de bedrijfsuitoefening, manier van werken,organisatie etc.Steeds meer bedrijven gebruiken dus 'co-creation' om hun innovaties te plannen en uit tevoeren. Het idee is dat alle belanghebbenden op gelijke manier worden behandeld, gehoorden vertrouwd. De consument heeft op deze manier het gevoel wat toe te voegen. Debedrijven komen er op deze manier achter of de ideeën die ze al hadden in de smaak vallenbij de kopers. Daarnaast wordt hun beleid vanuit een ander oogpunt bekeken.21

Je behaalt op verschillende fronten voordeel met het introduceren van 'co-creation' in eenonderneming. Allereerst maak je gebruik van de capaciteit van mensen buiten deonderneming, zonder een heel nieuw team in te moeten schakelen. Ook neemt de snelheidvan het innoveren toe. Iets wat eerst maanden duurde om te onderzoeken, kan in dagenklaar zijn. Doordat je alle stakeholders bij het proces betrekt, vermijd je dat je extraonderzoeken hoeft te doen. Hierdoor kun je ook grotendeels voorkomen dat een innovatiefaalt. Ten slotte zorg je voor een aanbod waarbij de prijs-kwaliteitverhouding door de klantgeaccepteerd wordt. Je aanbod wordt gefilterd en zo houd je over wat de consumentprefereert.22

20NUZakelijk (2014) ‘Crisis dwingt ondernemer tot creatief kiezen’21Gouillart, F (2010) 'What the heck is co-creation'22Benson, S. (2013) 'Co-creation: the pathway to innovation'

8

3.4 Hoe speelt innovatie een rol met betrekking tot het buitenland?

Toenemende innovatie verbetert de concurrentiepositie van een land. Op dit moment staatNederland op de 14e plaats van meest competitieve landen.23 Dit lijkt wel oké, totdat duidelijkwordt dat de concurrentiepositie van Nederland alleen maar is gedaald de afgelopen jaren.In 2000 stond Nederland nog in de top 5.Redenen voor deze daling is het financieringstekort,het slecht functioneren van de financiële- en de arbeidsmarkt en oplopende zorgen over destabiliteit van Nederlandse banken. Daarnaast is de daling te wijten aan afnemendebedrijfsuitgaven en het uitstellen van investeringen in onderzoek.24

SP-leider Emile Roemer oefent druk uit op het kabinet met de volgende uitspraak: 'Rutte IImaakt consequent de verkeerde keuzes. Succesvolle landen investeren in innovatie enonderwijs.' 25 Ook academici ondersteunen deze uitspraken. Professor Henk Volberda van deErasmus Universiteit in Rotterdam stelt: 'Nederland moet een 'ondubbelzinnige focus' leggenop excellent onderwijs en superieure innovatie'. Daarnaast vindt hij dat Nederland opeconomisch gebied faalt en het bedrijfsleven te weinig investeert in onderzoek enontwikkeling.26

De top 3, Zwitserland, Singapore en Finland, hebben hun koppositie te danken aan hetblijven investeren in onderzoek en innovatie. Daarnaast is Duitsland door haarinnovatiebeleid met twee plaatsen gestegen.27

Wat is de kracht van deze landen? Zo'n 20 jaar geleden gooit Finland het roer om, om uit deeconomische depressie te klimmen. De situatie verergerde in Finland nadat de Sovjet-Unieineenstortte, een van de belangrijkste handelspartners van Finland. Finland koos vooreconomische vernieuwing, dit zou bereikt moeten worden via investeringen in onderwijs,technologische ontwikkeling en onderzoek. Het onderwijs in Finland is dan ook een van debeste ter wereld. Niet alleen geld speelt hierbij een rol, maar ook de Finse mentaliteit. Zo isleraar of lerares ook een van de meest gewaardeerde beroepen. Ook staan Finnen er ombekend, meer ruimdenkend te zijn op het gebied van nieuwe dingen en innovaties. 'InFinland staat de technologie op nummer één. Nederland wil op te veel gebieden tegelijk watdoen. Het wil van alles een beetje: distributieland, landbouwexporteur en kennisland. Maar jekunt niet alles tegelijk goed doen. Daar is geld en aandacht voor nodig.'28

Net als Finland is ook de Verenigde Staten met haar 'Silicon Valley' hoog aangeschreven alsinnovatieland. De 'geoliede' machine Silicon Valley is waar de toekomst wordt gemaakt.Silicon Valley is het 'walhalla' van startups innovatie. Het is daarom ook de plek waar allegrote bedrijven zoals, Google, Whatsapp en Facebook zich vestigen.29 Martijn Arts schreefop basis van onderzoek een artikel: 'Silicon Valley: 10 voorwaarden voor succesvolondernemen'. De belangrijkste voorwaarden van deze 10 zijn: hard, Venture Capital, naïevepassie en focus. Allereerst 'hard', 'You need less money, fewer people and a very tightdeadline to innovate and make a success', zei BJ Fogg, CEO van het Persuasive TechnologyLab at Stanford. Oftewel hard werken staat centraal, maar niet alleen hard werken ook dehardheid van de innovatiewereld. Wie niet presteert, verliest. Hierdoor wordt men gefocust.Vervolgens 'Venture Capital', wat niet verward moet worden met subsidie. Dit zijn particuliereinvesteerders die je als innovator voor je moet winnen. Jij hebt een idee, zij geven jou debrandstof. Dan de 'naïeve passie' die de innovators in Silicon Valley bezitten. Falen is nietnegatief, maar positief. Zo heeft iedere innovator in Silicon Valley meerdere startups lopenwaar vaak alles van mislukt, maar soms is er een schot in de roos. Tot slot de 'focus', 'Findsomething really simple, build it and get it out there' een uitspraak van Hiten Shah. Shah zijneerste 20 startups faalden, de 21e was een doorslaand succes. Het voorbeeld van eenSilicon Valley bewoner: ondernemend, nerd, gefocust, slim en doorzettend.30

23Zwitsers economisch onderzoeksinstituut IMD24NU.nl/ANP (2013) ‘Nederland daalt op concurrentieranglijst’25Roemer, E. (2013) ‘Nederland daalt op concurrentieranglijst’26Volberda, H. (2013) ‘Nederland daalt op concurrentieranglijst’27NU.nl/ANP (2013) ‘Nederland daalt op concurrentieranglijst’28De Valk, M (2004) 'De mentaliteit in Finland is anders dan hier'29Blotenburg, S (2014) 'Silicon Valley is een geoliede machine'30Arts, M (2010) 'Silicon Valley: 10 voorwaarden voor succesvol ondernemen'

9

4. Hoe inflexibel is onze samenleving ten overstaande van innovatie?

4.1 Hoe inflexibel is onze wet- en regelgeving ten overstaande van innovatie?

De wortels van de Nederlandse Wetgeving stammen uit 1800. Waarmee in 1848 debelangrijkste grondwetsherziening van de Nederlandse geschiedenis. En zo kennen wij onsstelsel nog steeds (grotendeels). De Trias Politica, een stelsel waarbij de politieke machtgescheiden is in drie takken, de wetgevende-, de rechterlijke- en de uitvoerende macht. Ditmet de bedoeling om de kwaliteit van het regeren te verbeteren. In eerste instantie is het debedoeling dat de verschillende machten elkaar tegenwerken. Daarentegen kunnen dewetgevende- en de uitvoerende macht wetten doorvoeren. Dit is nogal omstreden als detwee machten er zijn om elkaar tegen te werken. Het ontstaan van een wet in grote lijnen:De minister geeft ambtenaren de opdracht voor het maken van een wetsontwerp. Is ditontwerp klaar, dan wordt het in de ministerraad besproken. Vervolgens wordt het ontwerpnaar de Raad van State gestuurd. Deze voegen hun advies bij de wet. Dan wordt de wetnaar de Tweede Kamer gestuurd. Deze zullen een voorlopig verslag maken voor de minister,de minister stelt een memorie van antwoord op. Dan maakt de Tweede Kamer een verslagen gaat over tot openbare behandeling. Elke artikel wordt individueel behandeld en erworden eventueel amendementen toegevoegd. Vervolgens gaat de Tweede Kamer over totstemming. Als het wetsvoorstel is goedgekeurd door de Tweede Kamer gaat het voorstelnaar de Eerste Kamer. Deze behandelen de wet net als de Tweede Kamer en stellenvervolgens ook een verslag op voor de minister. Ook hierop geeft de minister antwoord. Danmaakt ook de Eerste Kamer een verslag en gaat over tot openbare behandeling. De EersteKamer behandelt ook alle artikelen, alleen kunnen zij geen wijzigingen brengen. Vervolgensgaan zij over tot de stemming. Als een wet ook wordt goedgekeurd in de Eerste Kamer,wordt de wet ondertekend door de Koning(in). Daarna zullen alle betrokken ministers hunhandtekening zetten. Als laatste ondertekent de minister van Justitie het wetsvoorstel. Alslaatste wordt de wet gepubliceerd in het Staatsblad en treedt de wet in werking.31

Hieruit kun je dus wel concluderen dat een wet doorvoeren en/of aanpassen niet zomakkelijk gaat. Dit zorgt er dus voor dat onze wetgeving jaar in, jaar uit zo goed als hetzelfdeblijft. Nederland kent daarom ook een rigide grondwet (ook wel: 'Rigid Constitution'), voornormale wetsherzieningen is de meerderheid van beide Kamers nodig, voorgrondwetsherzieningen is een tweederdemeerderheid nodig. Aangezien de fracties binnendeze Kamers er vaak ook nog een handje van hebben om elkaar tegen te werken, kan ditleiden tot een klimaat waarin niet het belang voorop staat, maar het 'haantjes' gedrag tussende partijen.Het tegenovergestelde van 'Rigid Constitution' is 'Flexible Constitution'. Bij de 'FlexibleConstitution' staan grondwet en 'normale' wet gelijk aan elkaar. Dit betekent dat bij hetwijzigen van de grondwet ook maar een meerderheid nodig is en niet eentweederdemeerderheid. 'Fundamentelere' wetten kunnen zo makkelijker gewijzigd worden.32

De wet- en regelgeving zorgt er dus (onbedoeld) voor dat wordt vastgehouden aan 'oude' of'traditionele' regels. Ook zorgt de complexiteit van de wet ervoor dat deze vrij snel omstredenkan worden. Steeds vaker vinden bedrijven een 'gat' in de wet. Hierdoor werken bedrijvenniet volgens wettelijke voorschriften, maar ook niet, niet volgens wettelijke voorschriften.Uiteraard biedt de wet bescherming en zorgt het ook voor het beter en sneller functionerenvan een land. Wetgeving kan op bepaalde fronten ook het handelen tussen landenvergemakkelijken. 'Een voorbeeld hiervan is de TTIP, 'Transatlantic Trade and InvestmentPartnership'. Een handelsovereenkomst tussen Europa en de Verenigde Staten. Eenovereenkomst die ervoor zorgt dat er niet rekening gehouden hoeft te worden met bepaaldestruikelblokken die het handelen tussen Europa en de Verenigde Staten bemoeilijkt. Denkhierbij aan het goedkeuren van goederen die nieuw op de markt verschijnen. Als een goedgoedgekeurd is in de Verenigde Staten hoeft deze niet nog eens gekeurd te worden in

31Osta, van J. (2014)32Bansal, R. (2014) 'Difference between Flexible and Rigid Constitutions – Essay'

10

Europa en andersom. Dit scheelt tijd en geld, maar bovenal zorgt het ervoor dat nieuweinnovaties sneller en gemakkelijker opgenomen kunnen worden in verschillende landen.33

4.2 Hoe inflexibel is onze maatschappij ten overstaande van innovatie?

Onze maatschappij houdt onvoorwaardelijk vast aan normen en waarden. Kinderen lerenlezen, schrijven en rekenen. Je wacht tot iedereen is uitgestapt voordat je de trein of bus instapt en vervolgens sta je je plaats af aan oudere mannen of vrouwen. Normen en waardenzijn zo vastgeroest in onze maatschappij dat (bijna) niemand beter weet. 'Het is gewoon zo'.Er wordt daarom ook vrij sceptisch gekeken naar alles wat nieuw is. Vaker nog wordt 'hetnieuwe' meteen afgedaan, meestal door oudere generaties. Het is daarom ook vaak zo datnormen en waarden verschillen binnen generaties. Je hebt niet door dat normen en waardenverlegd worden, maar het gebeurt (zo goed als vanzelf.). Dit is goed zichtbaar in hettelefoongebruik. De jongere generatie heeft hele gesprekken op 'Whatsapp' elke minuut vande dag met hun vrienden en vriendinnen. Oudere generaties geven toch liever de voorkeuraan een belletje op zondagavond, om zo de week te evalueren.Normen en waarden zorgen er dan ook vaak voor dat nieuwe ideeën, meteen veel kritiekkrijgen. Eerst moeten ideeën uitgebreid gescreend worden, voordat men het überhauptvertrouwt. Hetzelfde is het jarenlange gegeven dat de basis van het onderwijs lezen, rekenenen schrijven is. In een wereld waarin programmeren centraal staat is het nog maar de vraagof de prioriteiten echt liggen bij d's en t's.

33TTIP advisory group (2014) 'What is the Transatlantic Trade and Investment Partnership?'

11

5. Hoe zit het destructieve dilemma in elkaar?

Zoals wij eerder al hebben vermeld kunnen innovaties zorgen voor een ontwrichtendewerking op de maatschappij. In deelvraag 2.4 (zie blz. 5) hebben wij vermeld wanneer zo’ninnovatie destructief is. Deze innovaties zorgen voor veel kritiek. Voor de concurrentiepositievan een land is het belangrijk dat er veel geïnnoveerd wordt, omdat dit de economiebevordert, maar waar ligt de grens? Wanneer zijn de destructieve gevolgen zo groot, dat eringegrepen moet worden?

5.1 Het destructieve innovatie dilemma toegepast op de taxibranche

In 1905 reed er in Amsterdam de eerste taxi. In 1909 wordt de eerste taxivergunningvergeven door het bedrijf ATAX. Sindsdien is het taxivervoer zich alleen maar gaanontwikkelen. Nu kennen we verschillende taxiservices waarvan de bekendste uiteraard het'straattaxivervoer' is. 34

Op 1 januari 2000 gaat de Wet op personenvervoer in (Wp2000), hierin zijn alle wettelijkeverplichtingen van stads- en streekvervoer in vastgelegd. De wet is opgezet met het doel omde efficiëntie en de kwaliteit van het openbaar vervoer te verbeteren. Ook was de bedoelingdat mensen onder minimale voorwaarden als taxichauffeur aan de slag kon. Echter pakte ditwat minder positief uit en dit leidde onder andere tot 'Taxioorlogen'. 35 Dit betekent dat detaxicentrales en haar chauffeurs nogal agressief reageren op elke vorm van ander openbaarvervoer. Bijvoorbeeld bij de invoering van de treintaxi. De taxichauffeurs zagen ditgesubsidieerd vervoer als broodroof. Ook zorgde de wet ervoor dat het aantal taxichauffeursmassaal toenam. In de periode 2000 tot 2002 steeg het aantal taxi's van 16.000 naar 23.000.Je zou denken dat deze toename zou zorgen voor een verbetering van de prijs en kwaliteitvan het taxivervoer, maar niets is minder waar. De prijzen van het taxivervoer stegen met 25procent. Daarnaast nam de vraag naar taxiritten sterk af, omdat die taxibranche inmiddelsniet meer zo'n goed imago had. Kortom, de wet deed niet goed haar werk.In 2007 werden enkele aanpassingen gedaan in de wet, zo werd bijvoorbeeld detariefopbouw aangepast. Echter bleef de onrust. In 2009 probeert de regering meer vat tekrijgen op de hele situatie, door gemeenten hun eigen taxivervoer te laten regelen. Zokunnen zij kiezen uit een strak beleid, waarbij alle chauffeurs aangesloten zijn bij ééncentrale of voor een wat losser beleid wat particulieren chauffeurs de kans geeft omzelfstandig te blijven. De negativiteit rondom de taxibranche blijft, maar tevens ook over deWp2000 zelf. 'Minder zorgvuldige wetgevingen (aangevuld met het gebruiken van gaten inwetgevingen door ondernemers) zorgen dat het niet altijd geheel duidelijk is of bijvoorbeeld'chauffeursservices' en/of bijvoorbeeld 'personenvervoer in afwijkende voertuigen' (zoalsbijvoorbeeld een Tuk Tuk) ook gerekend dienen te worden als onderhevig aan de Wetpersonenvervoer 2000, zoals vervoer met een reguliere taxi(bus). Mede dit zorgt erregelmatig voor dat de legitieme (reguliere) taxibranche enige oneerlijke concurrentie meentte ervaren.'36

En dan is daar het veelbesproken 'Uber'.'Uber brengt vooruitgang in de wereld. Door gebruikers via onze apps naadloos in contact tebrengen met chauffeurs, maken we steden toegankelijker, creëren we mogelijkheden voorgebruikers en meer werk voor chauffeurs. Vanaf onze oprichting in 2009 tot de lancering van70 steden vandaag de dag, brengt Uber's groeiende aanwezigheid mensen en steden overde hele wereld dichter bij elkaar.' 37

Co-founder Travis Kalanick is Uber gestart met de visie: 'Elk probleem heeft zijn eigenoplossing, je moet alleen creatief genoeg zijn om deze te bedenken'.Uber is een onderneming die personenvervoer aanbiedt in 42 verschillende landen,waaronder Nederland. Via de mobiele app wordt de klant rechtstreeks verbonden met taxi -

34Anoniem (2014) 'Taxi (vervoer)'35Anoniem (2014) 'Wet personenvervoer 2000'36Anoniem (2014) 'Taxi (vervoer)'37Uber ‘About’

12

en privéchauffeurs. Met één druk op de knop verbindt de app je aan de dichtstbijzijndechauffeur via de GPS van je telefoon. Ook kun je de tarieven checken voor jouw stad en rit inde app. Daarnaast kun je je rit beoordelen en de prijs delen met je vrienden.Uber lanceerde de app voor het eerst in 2009, in San Francisco. Al snel breidde Uber haardiensten uit, zo kon men al snel kiezen uit een assortiment aan auto's: UberX (alledaagseauto), UberTaxi, UberBlack (luxe auto met privéchauffeur), UberSUV (stijlvolle 6-persoonswagen) en de UberLux (ultieme luxe). Later werd UberPop geïntroduceerd. Dezelaatste dienst zorgde voor veel ophef in het nieuws.UberPop wordt door de Inspectie Leefomgeving en Transport verboden, het zou zorgen vooroneerlijke concurrentie en daarnaast is de dienst in strijd met de Wet op Personenvervoer(Wp2000). UberPop wordt verboden in Brussel, Hamburg en Berlijn. Onze EuropeseCommissaris Neelie Kroes noemt de Brusselse minister van Vervoer, Brigitte Gouwels,'minister van antimobiliteit'.38

De huidige taxibranche valt niet meer in de smaak bij de consument, maar Uber valt niet inde smaak bij de taxibranche. Voor de rest zijn de meningen verdeeld over Uber. Het komt ervooral op neer dat Uber een concept neerzet met UberPop wat erg aantrekkelijk is, maar ookerg fraudegevoelig. UberPop is een dienst waarbij je mee kunt rijden met particulierechauffeurs, dus geen geregistreerde taxichauffeurs. Van deze ritten krijgt Uber ook nog eens20 procent. Uber zelf presenteert UberPop als georganiseerd meeliften. Het zou dus ook omeen reis moeten gaan die in eerste instantie gemaakt zal worden, ongeacht of er iemand metje meerijdt of niet. Dit lijkt niet helemaal het geval. Een bestuurder erkende dat hij was gezaktvoor zijn taxichauffeursexamen en dus nu via UberPop alsnog zijn professie kon uitoefenen.Een ander kon niet melden of hij een inzittendenverzekering had. Ook komen de meestechauffeurs speciaal voor de ritjes en waren zij dus niet van plan om deze al te maken. 39

In hoeverre is Uber een 'oneerlijke' concurrent?Uber presenteert zichzelf als een technologiebedrijf, geen taxibedrijf. 'Wij zijn geenvervoerder, wij brengen vraag en aanbod bij elkaar'. Uber omzeilt hiermee de NederlandseWet op Personenvervoer (Wp2000) Hoofdstuk V Taxivervoer 40

Ten eerste Artikel 75: het is verboden taxivervoer te verrichten zonder een daartoe doorOnze Minister verleende vergunning. Deze vergunning is voor onbepaalde tijd en moetzichtbaar zijn voor de inzittende. De vergunning wordt verleend op basis betrouwbaarheid envakbekwaamheid. De vergunning kan te alle tijden worden geweigerd, gewijzigd, geschorstof ingetrokken.UberPop zou hierbij dus al de wet overtreden, UberPop werkt met particuliere chauffeurs engeen taxichauffeurs.Ten tweede Artikel 81: met het oog op de inzichtelijkheid voor de consument worden bijministeriële regeling regels gesteld over tarieven voor taxivervoer. Deze regels kunnenbetrekking hebben op: de wijze waarop het tarief is opgebouwd, de verplichting om detariefopbouw toe te passen en een toe te passen maximumtarief.Uber werkt zonder een maximumtarief, weliswaar wel met een tariefopbouw.In de tijd dat deze wet werd geïntroduceerd, kende Nederland niet of nauwelijks innovatie.Het succes van Uber bewijst dan ook dat de consument toe is aan iets nieuws. 'Aangezienhet aantal taxi's verdubbelde, de prijzen stegen, maar de vraag naar taxi's daalde met 25procent. Daarnaast is meer dan 80 procent van de Uber-gebruikers enthousiast over dekosten, de reistijd en het gebruiksgemak.'41

Ook zou UberPop als alternatief dienen voor het eigen autogebruik. 'Taxivervoer alprominente rol in het vervoersbeleid.'De uitspraak die Uber verbindt met de visie achter de Wet op Personenvervoer (Wp2000).Nu lijkt het Uber te zijn die de Wp2000 dan eindelijk, na 15 jaar uitvoert.Toch staat Uber bij veel mensen toch echt bekend als een achterbaks bedrijf. Zo wil Uberjournalisten die slecht over hen spreken 'aanpakken'. Ook wil Uber doormiddel van 'Gods

38@NeelieKroesEU39Woudt, J. (2014) ‘Uber: club voor snorders of ridders van de taxi-innovatie?’40‘Wet personenvervoer 2000’41Leeuwen, van N. (2014) 'De klant is blij met Uber, nu de overheid nog' uit 'De Volkskrant'

13

View' klanten en journalisten volgen. Hiermee sjoemelt Uber met normen en waarden. 42

Kortom, Uber is een bedrijf waar iedereen zijn eigen mening over vormt. Hetzelfde geldt voorde huidige taxibranche. Eén aspect wordt door beide discussies benadrukt: de consument istoe aan verandering. Doordat de consument toe is aan verandering, is de wetgevinggedwongen om mee te veranderen. De wetgeving is immers wat ons bescherming biedt.

42 Zeggen, A (2014) 'Economisch nieuws met Amba Zeggen' bij Eenvandaag.

14

5.2 Het destructieve innovatie dilemma toegepast op de energiemarkt

Je bent je er waarschijnlijk niet eens bewust van maar op elk moment van de dag maak jegebruik van energie. Het licht dat aan is zodat je dit stuk kan lezen, je mobieltje in je zak dieconstant trilt bij elk Whatsapp-je dat binnenkomt en de verwarming waardoor je nu niet metjas aan hoeft te zitten. Deze energie komt niet zomaar uit de lucht vallen. Voordat de stroomuit het stopcontact komt is het al langs allerlei instanties gekomen beginnend bij de bron. Deenergiemarkt is de markt van het verhandelen van energie en de grondstoffen daarvoor.43

Onder de energiemarkt vallen de markt voor gas en elektriciteit. Energiebedrijven zijnnutsbedrijven die energie leveren. Nutsbedrijf komt van ‘nut’, energiebedrijven leveren eenproduct dat van algemeen belang (nut) is. Vaak heeft een nutsbedrijf een monopoliepositie,dit houdt in dat slechts één bedrijf een bepaald product mag aanbieden en zo zelf de prijsvan het product kan bepalen. Bij energiebedrijven zit het echter iets ingewikkelder in elkaar.De netbeheerder is monopolist en heeft als taak een door de overheid gereguleerd tariefregionaal hanteren, het capaciteitstarief.44 Naast de netbeheerder zijn er verschillendeandere partijen actief op de Nederlandse elektriciteitsmarkt. De producenten van elektriciteit,de bedrijven die de stroom opwekken uit verschillende bronnen. TenneT; de beheerder vanhet hoogspanningsnet, meetbedrijven, PV-partij die aan de leverancier leveren en ten slottede leveranciers. De grootste en bekendste van de producenten in Nederland zijn NUON,Essent, Electrabel, Intergen, Delta, Eneco en E.ON. Deze bedrijven brengen vraag enaanbod bij elkaar ofwel zorgen ervoor dat de energie bij de gezinnen komt.Men is zich er steeds meer van bewust dat ons energiegebruik schadelijke gevolgen heeftvoor het milieu; het versterkt broeikaseffect. Daarnaast is er het probleem met de fossielebrandstoffen, terwijl landen steeds meer elektriciteit willen produceren raakt de voorraadlangzaam op. Er wordt gezocht naar alternatieve, duurzame bronnen. Hier komt het bedrijfVandebron naar voren die goed ingaat op de wensen van de consument.Vandebron, “Energie rechtstreeks van de boer”. In 2013 ontstond het idee voor Vandebronbij Remco Wilcke, Matthijs Guichelaar, Aart van Veller en Michael Fraats. Zij vroegen zich afwaarom ze energie niet gewoon rechtstreeks van een windmoleneigenaar konden kopen inplaats van met de tussenkomst van een energiemaatschappij vooral omdat dit in anderesectoren al heel normaal was; aanbieders komen direct met de vragers in aanraking dankzijinnovatieve start-ups. “Dit is Vandebron, een online marktplaats voor duurzame energie waarwe vraag en aanbod direct met elkaar verbinden zonder tussenkomst van een ouderwetseenergiemaatschappij.” In de toekomst wil Vandebron verder gaan dan puur het verbindenvan consument en producent “Wij zien ondernemen als een middel om de transitie naar eenduurzame economie te versnellen.” Bij Vandebron begin je met het kiezen van eenproducent, je kan zoeken op soort energie, prijs en tijd van gebruik.45

Elektriciteit- Biomassa door verbranding van organisch materiaal zoals tuinafval en rioolslib.- Waterenergie met waterkrachtcentrales.- Windenergie met windmolens.- Zonne-energie van zonneboerderijen en zonneparken.

Omdat het nog niet mogelijk is om op landelijke schaal biogas te gebruiken biedt Vandebronaardgas aan met CO2 compensatie van Gold Standard. Er is keuze uit drie projecten

- Forest Conservation in Kikonda, Uganda ( 0,0125 per m3 gas)- Gebruik van Cookstoves in Mali (0,0062 per m3 gas)- Waterpurificatie project in Vietnam (0,0097 per m3 gas)

43 Anoniem (2014) ‘Energiemarkt’44 Anoniem (2014) ‘Nederlandse elektriciteitsmarkt’45 Vandebron (2013) ‘Vandebron’

15

In tegenstelling tot andere bedrijven die destructief werken komt Vandebron vrij positief naarvoren. Dit is het geval omdat Vandebron op een andere manier werkt dan de bekendeenergiebedrijven. Het is kleinschalig en persoonlijk en dit vinden mensen aantrekkelijk. Watmaakt Vandebron nu zo anders dan de andere energiebedrijven? Ten eerste is een grootverschil dat Vandebron, naar eigen zeggen, weinig winst heeft aan energieverbruik. Perhuishouden verdient Vandebron 5 euro per maand en het grootste deel betaal je aan deenergieboer zelf. Dit maakt de instelling van het bedrijf heel anders want in tegenstelling totbij andere energiebedrijven is het voor hun niet voordelig als je extra veel energie verbruikt.Positief want hoe minder energie er verbruikt wordt hoe beter voor het milieu. Ten tweedekomt je energie bij Vandebron zoals de naam al zegt, direct van de bron. Je weet waar jeenergie vandaan komt. Verder maakt Vandebron alleen gebruik van duurzame bronnen(voor zover mogelijk). Vandebron is (nog) erg kleinschalig en vrij onbekend, dit maakt dat deconcurrentie nog niet erg zenuwachtig wordt en dus ook niet tegen het kleine bedrijf ingaat.Toch kan men de manier van werken van Vandebron echt destructief noemen.De wetgeving ten opzichte van energiebedrijven:De Elektriciteitswet 1998 “Alzo Wij in overweging genomen hebben, dat het wenselijk is, mede teruitvoering van richtlijn nr. 96/92/EG van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unievan 19 december 1996 betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor elektriciteit(PbEG 1997, L 27), de mogelijkheden voor opwekking, levering en in- en uitvoer van elektriciteit envoor het gebruik van leidinggebonden elektriciteitswerken te verruimen, en daarvoor met inachtnemingvan het belang van het betrouwbaar, duurzaam, doelmatig en milieuhygiënisch verantwoordfunctioneren van de elektriciteitsvoorziening een nieuwe regeling tot stand te brengen met betrekkingtot de productie, het transport en de levering van elektriciteit” 46

De Gaswet “Alzo Wij in overweging genomen hebben, dat het wenselijk is, mede ter uitvoering vanrichtlijn 98/30/EG van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie van 22 juni 1998betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor aardgas (PbEG 1998, L 204), demogelijkheden voor levering en in- en uitvoer van gas en voor het gebruik van infrastructuur voorgastransport te verruimen en daarvoor met inachtneming van het belang van het betrouwbaar,duurzaam, milieuhygiënisch verantwoord en doelmatig functioneren van de gasvoorziening eenregeling tot stand te brengen met betrekking tot het transport en de levering van gas”47

Op 21 november 2006 werd de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) aangenomen teraanvulling op de Elektriciteitswet (1998) en de Gaswet. Onder de Wet van OnafhankelijkNetbeheer valt onder andere het hoofdelement ‘Groepsverbod’. De invoering van hetgroepsverbod verbiedt energiebedrijven alle onderdelen (productie, handel en levering) zelfte verzorgen. 48 Energiebedrijven moeten zich dus op één onderdeel richten.“Het groepsverbod zal met ingang van 1 juli 2008 in werking treden, waarna de huidige geïntegreerdeenergiebedrijven twee en een half jaar de tijd hebben om aan het groepsverbod te voldoen. Eén enander betekent dat netbeheerders enerzijds en producenten, handelaren en leveranciers vanelektriciteit of gas anderzijds dan niet meer deel mogen uitmaken van één en dezelfde groep. Ook hetover en weer houden van aandelen in elkaar is dan niet meer toegestaan.” 49 Het lijkt alsofVandebron de Wet van Groepsverbod overtreedt maar omdat de boeren die leveren officieelgeen onderdeel van Vandebron maar eigen baas zijn wordt deze wet niet overgetreden. In2011 is er opnieuw sprake van wijziging van de Elektriciteitswet van 1998 en de Gaswet. Ditmet zicht op de toekomst, er wordt steeds meer gebruikgemaakt van duurzame energie endit moet ook in de wetgeving zichtbaar zijn. 50 Om dit mogelijk te maken wordt er gebruikgemaakt van congestiemanagement waarbij duurzame energie voorrang zal krijgen op hetnet.51

46 ‘Wet Elektriciteitswet 1998’47 ‘Wet Gaswet 2000’48 Hoeven, van der M. J. A. (2007) ‘Inwerkingtredingsbesluit groepsverbod Wet onafhankelijk netbeheer’Kamerstuk 2000-2001, 27250, nr 38, Tweede Kamer49 Hoeven, van der M. J. A. (2007) ‘Inwerkingtredingsbesluit groepsverbod Wet onafhankelijk netbeheer’Kamerstuk 2000-2001, 27250, nr 38, Tweede Kamer50 Verhagen, M. J. M. (2011) ‘Energierapport, brief van de minister van economische zaken, landbouw en innovatie’51 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (2010) ‘Elektriciteitswet’

16

6. Discussie

Het onderwerp innovatie en dan met name destructieve innovatie heeft voor grote discussiegezorgd. Er zitten voor- en nadelen aan innovatie en de vraag is dan ook of je bedrijven vrijhun gang moet laten gaan als het gaat om innovatie of dat er hier een beperking moet zijn.Technologische ontwikkelingen hebben mogelijk gemaakt dat innovatie steeds sneller gaaten zich steeds sneller verspreidt. Technologische ontwikkeling valt niet meer te negeren enwe zouden hier op een positieve manier gebruik van moeten maken. De groepen betrokkenbij dit dilemma verschillen erg qua mening over deze discussie. Met het dilemma bedoelenwij uiteraard onze hoofdvraag: Wat moet onze samenleving doen, innovatie bevorderen ofbestaande bedrijven hiertegen beschermen?Kort samengevat; bedrijven willen zo veel mogelijk innovatie voor zover het positief uit paktvoor hun persoonlijke concurrentiepositie en de winst hiermee vergroot wordt. Het maakt debedrijven niet echt uit dat werknemers vaak de dupe zijn van deze innovatieveveranderingen. De samenleving heeft hier echter wel problemen mee, want voor de mensenstaan de werkomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden boven de winst en productiviteit.Innovatie kan ook positief uitpakken in ogen van de maatschappij omdat de prijzen vaakdalen. De overheid zal uiteindelijk de knoop door moeten hakken, maar toch is ook voor deoverheid niet helemaal duidelijk of de voordelen zwaarder wegen dan de nadelen ofandersom.De belangrijkste taak van de wet- en regelgeving is bescherming bieden aan demaatschappij. Dit betekent dat werknemers, werkgevers, maar ook bedrijven beschermdmoeten worden tegen gevaren van buitenaf. Het verschilt dan ook per wet of het innovatiebevordert of tegenwerkt. Het is de wetgeving die, soms onbedoeld, bepaalt of innovatie istoegestaan of niet. Ook kan wetgeving ervoor zorgen dat bedrijven geen druk voelen om teinnoveren. Zo wordt het steeds makkelijker om monopolies en octrooien aan te vragen,waarbij een innovatie jaren beschermt kan worden. Ook kan het beschermen van dewerknemer ervoor zorgen dat de werkgelegenheid afneemt. Dit geldt voornamelijk voor de(vaak jonge) werkzoekenden. De oudere medewerkers worden beschermt door gunstigearbeidsovereenkomsten waardoor er weinig ruimte is voor nieuwe medewerkers.De meeste wetten zijn gemaakt vanuit problemen die zich voordeden in de maatschappij. Deproblemen van vandaag, zijn dan weer anders dan de problemen waarop de wetgevinggebaseerd is. Dit maakt de wetgeving vaak inflexibel. De vraag is dan ook moet hier iets aangedaan worden?Hierbij komt de maatschappij om de hoek kijken. De wetgeving is er immers voor demaatschappij. Innovatie lijkt op het eerste gezicht gunstig voor de maatschappij. Innovatiebevordert de prijs- en kwaliteitverhouding van producten en/of diensten, wat erg gunstig isvoor de consument. Daarnaast vergroot innovatie het aanbod. Alleen zorgen deze innovatiesook vaak voor een daling van de werkgelegenheid. Ook lijken werknemers steeds vaker dedupe te worden van de competitie tussen bedrijven. Bedrijven worden gedwongen hundiensten of producten tegen dezelfde, vaak lage, prijs aan te bieden als hun concurrent. Zijmoeten gaan snijden in de productiekosten om toch een behoorlijke winst te behalen.Daarnaast is de reactie van de maatschappij van groot belang voor bedrijven. Demaatschappij wordt daarom ook steeds vaker betrokken bij het innoveren, door middel van‘co-creation’. Normen en waarden worden constant verandert door innovatie. Nieuwe‘dingen’ die op de markt komen zorgen ervoor dat je steeds sneller het nieuwe normaal gaatvinden. Dit geldt al helemaal als de innovatie impact heeft op je alledaagse leven.Voor het bedrijf zelf is innovatie nog wel het belangrijkste. Bedrijven moeten continuconcurreren om de beste te blijven, dit kun je vergelijken met de wapenwedloop die wij in deinleiding hebben besproken (zie blz. 2). Innovatie binnen bedrijven lijdt vaak tot hogerearbeidsproductiviteit en schaalvoordelen. De continue druk voor bedrijven om te innoveren

17

kan als nadelig worden beschouwd, maar zonder innovatie kunnen bedrijven überhaupt nietbestaan. Dit geldt voor zowel nationaal als internationaal. Innovatie voor een land als geheelis erg belangrijk, namelijk voor de concurrentiepositie. Als een land weinig innoveert, zal deconsument overstappen naar het buitenland, omdat daar de producten goedkoper of beterzijn. De welvaart van het land neemt daardoor af, waardoor ook de werkgelegenheid weerzal dalen.

Kortom, innovatie is noodzakelijk. De maatschappij zal dus mee moeten innoveren. Kennis isdaarbij macht. Excellent onderwijs moet dus centraal gaan staan, maar ook de Nederlandsementaliteit waarbij innovatie een prioriteit wordt. De werknemer beschermen tegen innovatiewordt op den duur onhoudbaar. Als een bedrijf wil blijven bestaan, moet zij vrij zijn om teinnoveren. Dit kan om sociale en/of technologische innovatie gaan. Bij sociale innovatie ishet belangrijk dat werkgevers zo goed als vrij kunnen zijn om veranderingen aan te brengenin het werkproces. Het is daarom van groot belang dat ook de werknemers mee gaaninnoveren. Al helemaal met de aankomende vergrijzing in Nederland. Meer produceren metminder mensen wordt steeds noodzakelijker. Zowel voor de bedrijven als voor dewerknemers geldt: ‘Survival of the fittest’.

Voordelen innovatie Nadelen innovatieStijging arbeidsproductiviteitVergroting winst voor bedrijvenGoedkoper producerenStijging van de concurrentiepositieVerbetering prijs/kwaliteitsverhoudingVerruiming aanbod goederen en dienstenInnovatie is noodzakelijk voor bedrijven

Verslechterde arbeidsomstandighedenAfname werkgelegenheidSchade van morele en ethische aardInnovatie is noodzakelijk voor bedrijven

18

7. Summary

The main question we want to explore with our research is: what should our society do,promote innovation or protect existing companies against innovation? Innovation is thedevelopment of new ideas and things. There are two kinds of innovation, technical innovationand social innovation. Disruptive innovation describes a process by which a product orservice takes root initially in simple applications at the bottom of a market and thenrelentlessly moves up market, eventually displacing established competitors. Innovationplays an important role in different groups of our society. Our society is very inflexible when itcomes down to innovation and change. Our legislation is so inflexible that sometimes it evenhinders innovation. When does innovation become so disruptive that we should protect oursociety against it? Our conclusion is that innovation is so important that we cannot livewithout it so we shouldn’t make laws against it and protect existing companies. The societyshould also innovate more and more. For employers and employees it is all about ‘Survival ofthe fittest’.

19

8. BronnenlijstAnoniem (2014) ‘Creatieve Destructie’http://nl.wikipedia.org/wiki/Creatieve_destructie

Anoniem (2014) ‘Energiemarkt’http://nl.wikipedia.org/wiki/Energiemarkt

Anoniem (2014) 'Hype cycle'http://nj.wikipedia.org/wiki/Hype_cycle

Anoniem (2014) ‘Innovatie’http://nl.wikipedia.org/wiki/Innovatie#Geschiedenis

Anoniem (2014) ‘Nederlandse elektriciteitsmarkt’http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_elektriciteitsmarkt

Anoniem (2005) ‘Sociale Innovatie, de Andere Dimensie’http://euparl.net/9353000/1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvhskmycle0vf/vi3ao0v54iyj/f=/blg5736.pdf

Anoniem (2014) 'Taxi (vervoer)'http://nl.wikipedia.org/wiki/Taxi_%28vervoer%29

Anoniem (2014) 'Wet personenvervoer 2000'http://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_personenvervoer_2000

Arts, M (2010) 'Silicon Valley: 10 voorwaarden voor succesvol ondernemen'http://www.frankwatching.com/archive/2010/07/07/silicon-valley-10-voorwaarden-voor-succesvol-ondernemen/

Bansal, R. (2014) 'Difference between Flexible and Rigid Constitutions – Essay'http://www.shareyouressays.com/88292/difference-between-flexible-and-rigid-constitutions-essay

Benson, S. (2013) 'Co-creation: the pathway to innovation'http://www.visioncritical.com/blog/cocreation-101

De Bijbel: Rechters 7:1De Bijbel: 1 Samuel 17

Blotenburg, S (2014) 'Silicon Valley is een geoliede machine'http://www.nu.nl/ondernemen/3883250/silicon-valley-geoliede-machine.html

Buys, J. A. (1984) ‘Innovatie en interventie. Proefschrift TU Delft, Kluwer’

Christensen, C. ‘Disruptive Innovation’http://www.claytonchristensen.com/key-concepts/

Damveld, J (2013) 'Co-creatie: 5 succesverhalen van retailers'http://www.frankwatching.com/archive/2013/09/24/co-creatie-vijf-succesverhalen-van-retailers/

Gouillart, F (2010) 'What the heck is co-creation'http://francisgouillart.com/wordpress/?p=720

Hoeven, van der M. J. A. (2007) ‘Inwerkingtredingsbesluit groepsverbod Wet onafhankelijk netbeheer’Kamerstuk 2000-2001, 27250, nr 38, Tweede Kamerhttp://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2007/07/16/inwerkingtredingsbesluit-groepsverbod-wet-onafhankelijk-netbeheer-ek-en-tk.html

Inaday merken&patenten (2014)

20

http://inaday1-px.rtrk.nl/nl/octrooirecht?utm_source=Google&utm_medium=CPC&utm_campaign=ReachLocal-Patent

Kalshoven, F. (2012) ‘Het spel en de knikkers Frank Kalshoven’http://www.volkskrant.nl/dossier-archief/het-spel-en-de-knikkers-frank-kalshoven~a3227134/

Koenen, M. J. Drewes, J. B. (1992) uit Wolters' handwoordenboek

Leeuwen, van N. (2014) 'De klant is blij met Uber, nu de overheid nog'uit 'De Volkskrant'

MEMO Malmberg (2011) ‘MEMO, geschiedenis voor de bovenbouw’

Nationale bibliotheek van Nederland (2015)http://www.bibliopolis.nl/

@NeelieKroesEUhttps://www.twitter.com

NU.nl/ANP (2013) 'Nederland daalt op concurrentieranglijst'http://www.nu.nl/economie/3566542/nederland-daalt-concurrentieranglijst.html

NUZakelijk (2014) 'Crisis dwingt ondernemer tot creatief kiezen'http://www.nu.nl/mkb/3395268/crisis-dwingt-ondernemer-creatief-kiezen.html

Osta, van J. (2014)

Panteia (2013) ‘Technologische en Sociale Innovatie in een concurrerende markt’http://www.scienceguide.nl/media/1665145/volledig_rapport_innovatie_en_concurrentiemonitor_topsectoren_panteia-rsm.pdf

Poelman, Y. ‘Ynnovatorhttp://www.ynnovator.nl/?page_id=303

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (2010) ‘Elektriciteitswet’http://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/duurzame-energie-opwekken/windenergie-op-land/wetten-en-regels/elektriciteitswet

Roelofs, S. (2012) 'Aanbestedingswet remt innovatie'http://www.nederlandict.nl/?id=11760

Roemer, E. (2013) 'Nederland daalt op concurrentieranglijst'http://www.nu.nl/economie/3566542/nederland-daalt-concurrentieranglijst.htmlTTIP advisory group (2014) 'What is the Transatlantic Trade and Investment Partnership?'

Soete, L. (2010) ‘Innovatie kan ook destructief zijn’http://www.soete.nl/trends/trends_20100422.pdf

Sommer, M. (2014) ‘De technologische ravage’http://www.volkskrant.nl/dossier-archief/de-technologische-ravage~a3587918/

Uber 'about'https://www.uber.com/about

Valk, de M. (2004) 'De mentaliteit in Finland is anders dan hier'http://www.ser.nl/nl/publicaties/overzicht%20ser%20bulletin/2004/januari%202004/06.aspx

21

Vandebron (2013) ‘Vandebron’https://vandebron.nl/?gclid=COCB5O6d68MCFS7MtAod8g4ASQ#!/

Verhagen, M. J. M. (2011) ‘Energierapport, brief van de minister van economische zaken, landbouwen innovatie’https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-31510-47.html

Volberda, H. (2013) 'Nederland daalt op concurrentieranglijst'http://www.nu.nl/economie/3566542/nederland-daalt-concurrentieranglijst.html

‘Wet Elektriciteitswet 1998’http://wetten.overheid.nl/BWBR0009755/volledig/geldigheidsdatum_14-01-2015#Opschrift

‘Wet Gaswet 2000’http://wetten.overheid.nl/BWBR0011440/volledig/geldigheidsdatum_14-01-2015#Opschrift

'Wet personenvervoer 2000'http://wetten.overheid.nl/BWBR0011470/geldigheidsdatum_30-09-2014#HoofdstukV

Woudt, J. (2014) 'Uber: club voor snorders of ridders van de taxi-innovatie?'http://fd.nl/economie-politiek/903673/uber-club-voor-snorders-of-ridders-van-de-taxi-innovatie

Zeggen, A (2014) 'Economisch nieuws met Amba Zeggen'bij Eenvandaag.

Zwitsers economisch onderzoeksinstituut IMD

22

9. Werkwijze

Bij het zoeken naar een onderwerp vonden wij het belangrijk om economische enmaatschappelijke aspecten met elkaar te verbinden. Centraal stond het vinden van eenorigineel onderwerp dat we allebei interessant vonden. Het zoeken naar een onderwerp gingiets minder gemakkelijk dan verwacht, alle onderwerpen die we op internet en dergelijkekonden vinden vonden wij al te uitgekauwd. Tot op het moment dat Laura op dedocumentaire ´Kleine bedrijven grijpen de macht´ bij Nieuwsuur stuitte hadden wij geen idee.Hierin kwam voornamelijk het bedrijf Uber naar voren. Over Uber hadden wij in het nieuws alweleens gehoord en gelezen. We hebben ons wat meer verdiept in dit onderwerp en hetbesproken met onze begeleiders. Conclusie: we hebben ons onderwerp! We kwamen er alvrij snel achter dat het een heel breed onderwerp was en we hiermee veel kanten op kondengaan. We moesten het onderwerp dus inperken. In eerste instantie wilden we ons vooralrichten op de destructieve gevolgen die innovatie met zich meebrengt. Dit komt dan ook inde buurt van onze definitieve hoofdvraag: “Wat moet onze samenleving doen, innovatiebevorderen of bestaande bedrijven hiertegen beschermen?” Gedurende ons onderzoekhebben we onze hoofdvraag meerdere malen veranderd omdat we steeds weer meerderekanten ontdekten en die verder onderzochten. Wat ons uiteindelijk het meest interesseerdewas de discussie rondom het taxibedrijf Uber. Deze discussie bracht ons op het onderwerpdestructieve innovatie omdat je dit probleem in alle sectoren terug ziet komen. We begonnenaan dit onderzoek met een positieve mening over innovatie en we vonden beiden dat dewetgeving soepeler moest worden met betrekking tot innovatie. Uiteindelijk zat hetdestructieve dilemma veel ingewikkelder in elkaar dan we verwacht hadden. Er zaten zoveelverschillende kanten aan dit verhaal dat je per stakeholder wel een nieuwe mening konvormen. Het was daarom ook lastig voor ons om dit te verwerken in ons onderzoek. Hierbijspeelde ook mee dat we voornamelijk artikelen vonden waarin meningen werden gegevenover het probleem. Hierom hebben wij ervoor gekozen de discussie te verduidelijken met onsonderzoek en onze eigen meningen te vormen en toe te lichten. Ten eerste hebben weverschillende onderdelen feitelijk onderzocht en omschreven waarna wij beter in staat warenom de subjectieve zaken, dus de meningen uit artikelen, objectief te bestuderen. Dit was danook de volgende stap die wij hebben gezet. Ten slotte hebben wij een discussie geschrevenwaarin het destructieve dilemma uitgebreid omschreven wordt en wij onze eigen meningentoelichten. De samenwerking is goed verlopen, de taakverdeling verliep soepel. Wanneer wijvastliepen bij ons onderzoek hadden we altijd de mogelijkheid om naar een van onzebegeleiders te stappen en om hulp te vragen. Wij zijn onze begeleiders, Guus Geertman enPaul de Boer, hier erg dankbaar voor.