konkurencyjnoŚĆ - konfederacja lewiatankonfederacjalewiatan.pl/upload/file/2007_10... · web...

Raport z badań „Monitoring kondycji sektora MSP 2007”

PKPP Lewiatan

CZĘŚĆ I

KONKURENCYJNOŚĆ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW 2007

Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek

Październik 2007

SPIS TREŚCI

SEKTOR MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE....................................3

1. Liczba przedsiębiorstw..................................................................................................32. Udział sektora przedsiębiorstw w PKB........................................................................43. Zatrudnienie i wynagrodzenia w przedsiębiorstwach................................................44. Przychody i koszty w przedsiębiorstwach..................................................................65. Zysk brutto i rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw..........................................96. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw.....................................................................10

MAKROEKONOMICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU MAŁYCH................................13I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE..................................................................13

1. Bariery podażowe w rozwoju przedsiębiorstw..........................................................152. Bariery instytucjonalne w rozwoju przedsiębiorstw.................................................172.1. Nieformalne bariery instytucjonalne..................................................................172.2. Formalne bariery instytucjonalne.......................................................................18

KONKURENCYJNOŚĆ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW 2007......................20

1. Informacja o badaniu...................................................................................................201.1. Metodologia badania............................................................................................201.2. Informacja o firmach............................................................................................211.3. Sekcje PKD...........................................................................................................221.4. Wielkość przedsiębiorstw...................................................................................221.5. Wartość obrotów w 2006 r. (w mln Euro)...........................................................231.6. Typ właściciela.....................................................................................................231.7. Sposób rozliczania się z urzędem skarbowym.................................................24

2. Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2007....................................242.1. .........Wpływ wzrostu gospodarczego w 2006 r. na kondycję małych i średnich

przedsiębiorstw....................................................................................................252.2. Działalność małych i średnich przedsiębiorstw w 2007 r. – oczekiwania......292.3. . .Krótkookresowa czy długookresowa „strategia” działania małych i średnich

przedsiębiorstw....................................................................................................312.3.1. Czynniki budujące pozycję konkurencyjną MSP na rynku......................322.3.2. Budowa pozycji konkurencyjnej przez MSP w najbliższych 2-4 latach. .342.3.3. Skłonność do inwestycji a rozwój przedsiębiorstw małych i średnich. .352.3.4. Czy struktura inwestycji wspiera konkurencyjność MSP ?.....................382.3.5. Czy trudności w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania

ograniczają możliwości rozwoju MSP ?.....................................................392.3.6. Czy MSP są skłonne budować swoją pozycję konkurencyjną na

innowacyjności ?..........................................................................................432.3.7. Weryfikacja potencjału konkurencyjnego i pozycji konkurencyjnej MSP

poprzez udział w wymianie międzynarodowej................................................45

2

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

1. Liczba przedsiębiorstw

W 2006 r. w Polsce było zarejestrowanych w systemie REGON 3,636 mln podmiotów

gospodarczych, w tym w sektorze prywatnym – 3,497 mln1. W latach 1996-2006 liczba

podmiotów gospodarczych wzrosła ogółem o 50,7%, a liczba prywatnych podmiotów

gospodarczych wzrosła z 2,256 mln do 3,478 mln (o 48,4%)2.

W rzeczywistości tylko 1,677 mln przedsiębiorstw było aktywnych3 (prowadzących

działalność gospodarczą), czyli 46,1% z ogólnej liczby podmiotów gospodarczych

zarejestrowanych w systemie REGON4. W 2005 r. przedsiębiorstw aktywnych było o 2,2%

mniej niż w roku 2004 (1,715 mln). Wyrejestrowywane z systemu są przede wszystkim

przedsiębiorstwa mikro i małe. Natomiast liczba przedsiębiorstw dużych rośnie – z 2754 w

2004 r. do 2835 w 2005 r. Jest to efektem rozwoju przedsiębiorstw, wzrostu zatrudnienia i

zmiany klasy na przedsiębiorstwo duże.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.”, GUS, Warszawa luty 2007

Struktura sektora przedsiębiorstw wg klas wielkości nie ulega w Polsce od dawna istotnym

zmianom. Jest porównywalna do struktury sektora przedsiębiorstw w krajach. Małe i średnie

przedsiębiorstwa (MSP) stanowiły w 2005 r. 99,83% ogólnej liczby przedsiębiorstw w

Polsce5.

1 Przedsiębiorczość w Polsce 2007, MG, Lipiec 2007, s. 312 Ibidem3 Liczbę przedsiębiorstw aktywnych szacuje się na podstawie liczby jednostek przysyłających do GUS tzw. ankietę strukturalną4 Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.”, GUS, Warszawa luty 2007, tab. 15 Ibidem (dane za 2006 r. GUS opublikuje w Warszawa lutym 2008 r.)

3

Wyk.1. Struktura sektora przedsiębiorstw wg klas wielkości, 2005 r.

2,66%0,17%0,85%

96,33%

Mikro Małe Średnie Duże

2. Udział sektora przedsiębiorstw w PKB

Wartość dodana wytworzona przez sektor przedsiębiorstw w 2005 r. stanowiła prawie 59%

Produktu Krajowego Brutto (PKB). Przedsiębiorstwa małe i średnie wytworzyły 54,8%

wartości dodanej sektora przedsiębiorstw.

3. Zatrudnienie i wynagrodzenia w przedsiębiorstwach

Przeciętna liczba zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw wynosiła w 2005 r. 5,819 mln

osób, z czego 3,522 mln osób pracowało w sektorze MSP. Stanowiło to 60,5% przeciętnej

liczby zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw.


Zróżnicowanie poziomu przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw jest bardzo

duże – od 0,8 pracownika w mikroprzedsiębiorstwach do 810 pracowników w firmach

dużych, przy średniej 3,5. Należy tu zwrócić uwagę na mikroprzedsiębiorstwa, których dużą

część stanowią firmy nie zatrudniające żadnego pracownika, bazujące na samozatrudnieniu.

Z szacunków Ministerstwa Gospodarki6 wynika, że 1,3 mln przedsiębiorstw to

samozatrudnieni pracujący poza rolnictwem, z tego 780 tys. czyli 60%, to jednoosobowe

przedsiębiorstwa nie zatrudniające pracowników, osoby nie będące pracodawcami. Dlatego

w grupie mikroprzedsiębiorstw przeciętne zatrudnienie jest bardzo niskie.

6 MGiP, Przedsiębiorczość w Polsce 2005, str, 92

4

Wyk.2. Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wg klas wielkości, 2005 r.

20,9%

15,2%

24,4%

39,5%


Tab.1. Przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach wg klas wielkości, 2005 r.

ogółemmikro (do 9

zatrudnionych)

małe (10-49

zatrudnionych)

średnie (50-249

zatrudnionych)

duże (od 250

zatrudnionych)

MSP (do 249

zatrudnionych)Przeciętne zatrudnienie 5 818 712 1 214 933 885 326 1 421 860 2 296 594 3 522 119Przeciętne miesięczne wynagrodzenie (zł) 2 401,8 1 483,5 2 179,4 2 441,3 2 949,0 2 045,1Roczny koszt wynagrodzeń (mln zł) 167 707,8 21 628,2 23 153,9 41 653,8 81 271,9 86 435,9Koszty ogółem (mln zł) 2 113 860,1 489 509,8 304 234,6 480 550,8 839 564,9 1 274 295,0Udział kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem 7,9% 4,4% 7,6% 8,7% 9,7% 6,8%


W latach 1999-2004 udział zatrudnienia w MSP w zatrudnieniu w przedsiębiorstwach

ogółem wzrósł o 6,6% podczas, gdy udział zatrudnienia w przedsiębiorstwach dużych spadł

o 10,2%.

*/ Pracujący w sektorze prywatnym i publicznym z włączeniem sektora rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwaŹródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o stanie sektora MSP w Polsce w latach 1999-2005, PARP

W ramach sektora MSP – udział zatrudnienia w przedsiębiorstwach mikro i małych w

zatrudnieniu w ogółem w przedsiębiorstwach wzrósł o 13%, natomiast udział zatrudnienia w

przedsiębiorstwach średnich spadł o 2,4%. Oznacza to, że sektor mikro i małych

przedsiębiorstw rozwija się, między innymi zwiększając zatrudnienie. Rozwój ten jest

szybszy niż w pozostałych grupach przedsiębiorstw – stąd m.in. efekt zmiany struktury

zatrudnienia w przedsiębiorstwach.

Przeciętne wynagrodzenie w sektorze MSP wynosiło w 2005 r. 2405 zł, a w dużych

przedsiębiorstwach – 2949 zł. Zróżnicowanie wynagrodzeń w sektorze MSP było duże –

5

Rys. 3. Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach*/

wg klas wielkości (%, 1999-2004)

28,4% 28,9% 28,1% 30,3% 30,6% 30,0%

9,8% 10,0% 10,0%

24,8% 24,6%

39,4% 38,0% 36,4% 35,4% 34,6% 35,4%

7,3% 10,4%7,0%

25,2% 25,8% 25,2% 24,5%

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1999 2000 2001 2002 2003 2004


przeciętne wynagrodzenie w mikro przedsiębiorstwach stanowiło 72,5% przeciętnego

wynagrodzenia w sektorze MSP, w małych firmach – 86,9%, w średnich – 119,4%.

W 2005 r. przedsiębiorstwa wypłaciły pracownikom wynagrodzenia w łącznej wysokości

167,7 mld zł, z tego 51,5% to wynagrodzenia wypłacone przez małe i średnie

przedsiębiorstwa. Udział kosztów wynagrodzeń w kosztach przedsiębiorstw ogółem

prezentuje Tabela 2.

Tab.2. Udział kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem*/ w sektorze przedsiębiorstw wg klas wielkości, 2005 r.

ogółemmikro (do 9

zatrudnionych)

małe (10-49

zatrudnionych)

średnie (50-249

zatrudnionych)

duże (od 250

zatrudnionych)

MSP (do 249

zatrudnionych)Przeciętne zatrudnienie 5 818 712 1 214 933 885 326 1 421 860 2 296 594 3 522 119Liczba przedsiębiorstw 1 676 775 1 615 167 44 519 14 254 2 835 1 673 940Przeciętne zatrudnienie w 1 przedsiębiorstwie 3,5 0,8 19,9 99,8 810,1 2,1

*/ Szacunki na podstawie przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstwŹródło: Opracowanie własne na podstawie „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.”, GUS, Warszawa luty 2007

Dane dotyczące przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poszczególnych klasach

wielkości przedsiębiorstw oraz udział kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem, z

zastrzeżeniem, że do jego wyliczenia przyjęte zostało przeciętne zatrudnienie w sektorze

przedsiębiorstw (dlatego istotny jest tu nie poziom udziału kosztów wynagrodzeń w kosztach

ogółem, a różnice w wartości tego wskaźnika dla poszczególnych klas przedsiębiorstw),

wskazują wyraźnie na duże różnice między sektorem dużych przedsiębiorstw a MSP,

szczególnie mikroprzedsiębiorstwami. Udział kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem jest

w sektorze MSP o 30% niższy niż w przedsiębiorstwach dużych, natomiast w

mikroprzedsiębiorstwach aż o 55% niższy. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka,

m.in. niższa wydajność pracy w mniejszych przedsiębiorstwach, niższe kwalifikacje

pracowników, wyższy udział kosztów stałych w kosztach ogółem, większy udział szarej

strefy w zatrudnianiu i wynagradzaniu pracowników. Możliwość wystąpienia części z tych

przyczyn można zweryfikować.

4. Przychody i koszty w przedsiębiorstwach

Przychody i koszty sektora MSP nie odpowiadają udziałowi tego sektora w liczbie

przedsiębiorstw. W 2005 r. przychody sektora przedsiębiorstw wyniosły 2264,4 mld zł. Małe i

średnie przedsiębiorstw wypracowały 60,8% tych przychodów (1377 mld zł). Przeciętny

przychód przypadający na 1 przedsiębiorstwo w sektorze MSP wynosił w 2005 r. ponad 820

tys. zł. Na poziom ten wpływ miały relatywnie niskie przychody mikroprzedsiębiorstw – na

jedną mikro firmę przypadało przeciętnie niespełna 350 tys. zł przychodu.

6


Udział MSP w przychodach i kosztach przedsiębiorstw ogółem w 2005 r. w stosunku do

2004 r. dość znacznie – jak na krótki okres - spadł (w przychodach o 0,9 pp, w kosztach o

1,2 pp), co oznacza wzrost udziału w rynku firm dużych, ale kosztem rentowności. Szybciej

rosnący udział dużych przedsiębiorstw w kosztach niż w przychodach sektora

przedsiębiorstw ogółem wskazuje bowiem na wzrost relacji kosztów do przychodów i

pogorszenie rentowności firm dużych. Pogorszyła się również relacja kosztów do

przychodów, a tym samym rentowność w firmach średnich.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.””, GUS, Warszawa luty 2007

7

Rys. 4. Przychody i koszty przedsiębiorstw wg klas wielkości - udział w przychodach i kosztach ogółem (%, 2004 i 2005 r.)

24,7% 24,4% 23,8% 23,2%

14,4%

38,3% 39,2% 38,5% 39,7%

14,2% 15,0%14,8%

22,2% 22,1% 22,7% 22,7%

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

Udział w przychodachsektora

przedsiębiorstwogółem'2004

Udział w przychodachsektora


Udział w kosztachsektora


Udział w kosztachsektora



Rys. 5. Wskaźnik poziomu kosztów (%, 2004 i 2005 r.)

93,5%

95,2%

94,5%

89,6%

94,6%

88,5%

95,8%

94,3%

0,88

0,9

0,92

0,94

0,96


Wskaźnik poziomu kosztów'2004 Wskaźnik poziomu kosztów'2005

Widać wyraźnie poprawę i tak bardzo dobrej relacji kosztów do przychodów w

mikroprzedsiębiorstwach.

Ciekawie prezentują się dane dotyczące wartości przychodów przypadających na 1

zatrudnionego i na 1 zł wynagrodzeń.

Tab.3. Przychody ogółem przypadające na 1 przedsiębiorstwo, na 1 zatrudnionego*/, na 1 zł wynagrodzeń*/ w sektorze przedsiębiorstw wg klas wielkości, 2005 r.

ogółemmikro (do 9

zatrudnionych)

małe (10-49

zatrudnionych)

średnie (50-249

zatrudnionych)

duże (od 250

zatrudnionych)

MSP (do 249

zatrudnionych)Przychody ogółem (mln zł) 2 264 420 553 120 322 524 501 361 887 415 1 377 005Liczba przedsiebiorstw 1 676 775 1 615 167 44 519 14 254 2 835 1 673 940Przeciętne zatrudnienie 5 818 712 1 214 933 885 326 1 421 860 2 296 594 3 522 119Roczny koszt wynagrodzeń (mln zł) 167 707,8 21 628,2 23 153,9 41 653,8 81 271,9 86 435,9

Przychody na 1 przedsiębiorstwo (mln zł) 1,4 0,3 7,2 35,2 313,0 0,8Przychody na 1 zatrudnionego (zł) 389 161,6 455 267,8 364 299,9 352 609,0 386 404,9 390 959,2Przychody na 1 zł wynagrodzeń (zł) 13,50 25,57 13,93 12,04 10,92 15,93

*/ Szacunki na podstawie przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstwŹródło: Opracowanie własne na podstawie „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.”, GUS, Warszawa luty 2007

Małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzują się wyższymi przychodami przypadającymi

na 1 zatrudnionego niż przedsiębiorstwa duże (pamiętając, że do ich wyliczenia przyjęte

zostało przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw), przy czym efekt ten osiągany

jest przez MSP tylko dzięki mikroprzedsiębiorstwom, w których przychody przypadające na

1 zatrudnionego są 17,8 % wyższe niż w przedsiębiorstwach dużych.

Jeszcze lepsze wyniki osiągają przedsiębiorstwa małe i średnie, gdy porównujemy

przychody przypadające na 1 zł wydany na wynagrodzenia – są one o prawie 46% wyższe

w MSP niż w dużych przedsiębiorstwach. W przypadku tej relacji „produktywność płac” jest

wyższa we wszystkich grupach sektora MSP od wyników osiąganych przez

przedsiębiorstwa duże. Jednak i w tym przypadku wyniki osiągane przez

mikroprzedsiębiorstwa odbiegają w sposób znaczący od „produktywności płac” w

pozostałych klasach przedsiębiorstw.

Powyższa analiza wskazuje wyraźnie, że czym mniejsze przedsiębiorstwo, tym

„produktywność zatrudnionych”, jak i „produktywność płac” jest większa, a zatem to nie w

niższej „produktywności zatrudnionych” i „produktywności płac” tkwią przyczyny niższego

udziału kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem w sektorze MSP (o 30%).

8

5. Zysk brutto i rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw

W 2005 r. sektor przedsiębiorstw wypracował łącznie 172,5 mld zł zysku brutto, z tego 70,3

mld zł osiągnęły mikroprzedsiębiorstwa (40,8%). Łącznie przedsiębiorstwa małe i średnie

wypracowały w 2005 r. 68,2% zysku brutto osiągniętego w całym sektorze przedsiębiorstw.

Źródło: Opracowanie na podstawie „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.”, GUS, Warszawa luty 2007

Małe i średnie przedsiębiorstwa są bardziej rentowne (rentowność obrotu brutto) niż

przedsiębiorstwa duże. Rentowność obrotu brutto całego sektora MSP wynosi 8,6% przy

rentowności przedsiębiorstw dużych na poziomie 6,2%. Najwyższym poziomem rentowności

obrotu brutto charakteryzują się mikroprzedsiębiorstwa. Jednak wynik finansowy brutto

przypadający na 1 mikro firmę stanowi zaledwie 0,22% zysku brutto przypadającego na 1

duże przedsiębiorstwo.

Tab.4. Zysk brutto i rentowność obrotu brutto w przedsiębiorstwach wg klas wielkości, 2005 r.

ogółemmikro (do 9

zatrudnionych)

małe (10-49

zatrudnionych)

średnie (50-249

zatrudnionych)

duże (od 250

zatrudnionych)

MSP (do 249

zatrudnionych)

Zysk brutto (mln zł) 172 547,8 70 321,1 21 927,0 25 499,1 54 800,6 117 747,2Zysk brutto przypadający na 1 przedsiębiorstwo (zł) 102 904,6 43 538,0 492 531,3 1 788 905,0 19 330 013,2 70 341,4Rentowność obrotu brutto (%) 7,6% 12,7% 6,8% 5,1% 6,2% 8,6%


9

Wyk.6. Zysk brutto wypracowany przez przedsiębiorstwa, wg klas wilekości 2005 r.

40,8%

12,7%14,8%

31,8%


6. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw

Inwestycje są tym elementem działalności przedsiębiorstw, który decyduje o możliwości ich

rozwoju. W 2005 r. nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw wyniosły łącznie 99,972 mld zł

(ceny bieżące) i były wyższe realnie o 8,3% od wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw w

2004 r.

Źródło: Opracowanie na podstawie „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r.”,

GUS, Warszawa luty 2007

Cały wzrost został osiągnięty dzięki dużym przedsiębiorstwom, które w 2005 r. w stosunku

do 2004 r. zwiększyły realnie nakłady inwestycyjne o 20,5%. Natomiast nakłady

inwestycyjne małych i średnich przedsiębiorstw spadły realnie o 4%. Jednak grupa MSP nie

jest jednorodna – w mikroprzedsiębiorstwach realne nakłady inwestycyjne spadły o 0,5%, w

firmach małych – o 8,9%, a w średnich – o 3,3%.

Trochę inaczej kształtowały się zmiany nakładów inwestycyjnych przypadających na 1

przedsiębiorstwo.

Tab.5. Nakłady inwestycyjne przypadające na 1 przedsiębiorstwo, 2004 i 2005 r.

ogółemmikro (do 9

zatrudnionych)

małe (10-49

zatrudnionych)

średnie (50-249

zatrudnionych)

duże (od 250

zatrudnionych)

MSP (do 249

zatrudnionych)Nakłady inwestycyjne ogółem w 2004 r. (mld zł) 90,40 11,66 11,39 21,97 45,38 45,02Nakłady inwestycyjne ogółem w 2005 r. (mld zł) 99,97 11,84 10,61 21,70 55,81 44,15Nakłady inwestycyjne na 1 przedsiębiorstwo w 2004 r. (zł) 52 700,0 6 870,0 263 450,0 1 570 000,0 16 500 000,0 26 250,7Nakłady inwestycyjne na 1 przedsiębiorstwo w 2005 r. (zł) 59 621,8 7 332,0 238 376,9 1 522 576,1 19 687 760,1 26 379,4

Realny zmiana nakładów inwestycyjnych na 1 przedsiębiorstwo 110,8% 104,5% 88,6% 95,0% 116,9% 98,4%


10

Rys. 7. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw (%, 2004 i 2005 r.)

12,9% 11,8%

50,2% 55,8%

10,6%12,6%

24,3%21,7%

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw'2004 Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw'2005


Przedsiębiorstwa inwestowały i inwestują przede wszystkim w „nowe obiekty majątkowe i

ulepszenie istniejących” – na ten cel przeznaczono 85,2% całości nakładów inwestycyjnych,

co oznacza, że nakłady na zakup używanych środków trwałych stanowiły 14,8% całości

nakładów inwestycyjnych. Jednak struktura nakładów inwestycyjnych w poszczególnych

grupach przedsiębiorstw była zróżnicowana – mikroprzedsiębiorstwa 92% nakładów

inwestycyjnych przeznaczyły na zakup nowych środków trwałych, a przedsiębiorstwa –

76,2% kierując znacznie większą część nakładów inwestycyjnych niż pozostałe grupy

przedsiębiorstw na zakup używanych środków trwałych. Podobna struktura nakładów

inwestycyjnych ukształtowała się w 2004 r., aczkolwiek przedsiębiorstwa średnie w 2005 r.

w większym zakresie niż w 2004 r. inwestowały w nowe aktywa trwałe.

Obraz sektora przedsiębiorstw 2005 r. ukształtowany na podstawie danych GUS

wskazuje na kilka zjawisk:

1) Mimo wzrostu liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON, maleje

liczba przedsiębiorstw aktywnych. Proces ten może być efektem dwóch zjawisk. Po

pierwsze, rozwoju przedsiębiorstw i przechodzenia przedsiębiorstw mikro do grupy

przedsiębiorstw małych. Po drugie, rezygnacji z działalności gospodarczej bez

wyrejestrowywania się - przede wszystkim przez podmioty o statusie osób fizycznych

prowadzących działalność gospodarczą - w wyniku poprawy sytuacji na rynku pracy i

możliwości znalezienia zatrudnienia na umowę o pracę.

2) Sektor MSP charakteryzuję się m.in. następującymi cechami w stosunku do

przedsiębiorstw dużych:

a) spadkiem udziału w sektorze przedsiębiorstw ogółem w ujęciu ilościowym–

zmniejsza się liczba przedsiębiorstw małych i średnich przy wzroście liczby

przedsiębiorstw dużych,

b) spadkiem udziału w tworzeniu wartości dodanej,

c) wzrostem udziału w zatrudnieniu w sektorze przedsiębiorstw,

d) znacznie niższym udziałem kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem,

e) wyższą „produktywnością zatrudnienia” i „produktywnością płacy”,

f) niższym wskaźnikiem kosztów,

g) wyższą rentownością obrotów brutto,

h) jednak niskim poziomem zysku brutto na 1 przedsiębiorstwo, nie tworzącym

zdolności akumulacyjnych MSP (przeciętnie 70,3 tys. zł w 2005 r.),

i) spadkiem udziału w przychodach sektora przedsiębiorstw,

j) ponad 2-krotnie wyższą wartością zysku brutto,

11

k) realnym spadkiem nakładów inwestycyjnych.

3) Najciekawiej w sektorze MSP zachowują się mikroprzedsiębiorstwa. Charakteryzują się

one m.in.:

a) najniższym przeciętnym wynagrodzeniem w sektorze przedsiębiorstw,

b) znacznie niższym udziałem kosztów wynagrodzeń w kosztach ogółem niż pozostałe

grupy przedsiębiorstw,

c) najwyższą „produktywnością zatrudnienia” i „produktywnością płacy”,

d) malejącym udziałem przychodów w przychodach przedsiębiorstw ogółem,

e) najniższym wskaźnikiem kosztów i najwyższym poziomem rentowności obrotów

brutto,

f) bardzo niskim poziomem zysku brutto przypadającym na 1 przedsiębiorstwo

(przeciętnie 43,5 tys. zł w 2005 r.), nie pozwalającym na budowanie finansowych

podstaw rozwoju,

g) wzrostem – jako jedyne w sektorze MSP – nakładów inwestycyjnych przypadających

na 1 przedsiębiorstwo,

h) koncentracją nakładów inwestycyjnych na zakupie nowych aktywów trwałych.

Przedstawiona charakterystyka może stanowić bardzo dobre tło dla analizy wyników

badania „Konkurencyjność sektora MSP 2007” jako, że badanie dotyczy okresu styczeń

2006 – czerwiec 2007.

12

Makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

Rok 2006 był bardzo dobry dla polskiej gospodarki - wzrost PKB na poziomie 6,2% przy

wysokim wzroście spożycia (5,1%)7. Do konsumpcji dołączyły inwestycje, które wzrosły w

2006 r. o 15,6% (nakłady brutto na środki trwałe). Towarzyszyła temu bardzo wysoka, mimo

silnej złotówki, dynamika wzrostu exportu (ponad 23%, wg NBP, w euro)8. Aczkolwiek

kontrybucja eksportu netto do wzrostu PKB była ujemna.

Deficyt budżetowy wyniósł 25,063 mld zł wobec planowanych 30,547 mld zł (82%

wykonania deficytu)9.

W ciągu pierwszych 6. miesięcy 2007 r, było jeszcze lepiej – PKB wzrósł o 7,1% (w I

kwartale PKB wzrósł o 7,4% w stosunku do tego samego okresu 2006 r., a w II – o 6,7%)10.

Było to efektem wzrostu spożycia indywidualnego o 6% i wzrostu inwestycji – o 25,3% (w 1.

kwartale 2007 r. - o 29,6%)11. Niepokoiła jedynie słabnąca dynamika eksportu (12% w

czerwcu 2007 r.)12. Towarzyszyła jej rosnąca dynamika importu, co pogłębiło ujemny wpływ

eksportu netto na dynamikę PKB.

Produkcja sprzedana przemysłu wzrosła w ciągu 6. miesięcy 2007 r. o 10,7%, przy czym

produkcja sprzedana tych przemysłów, które uznawane są za nośniki postępu technicznego

– wzrosła o 12,6%13. Dynamicznie rosła produkcja budowlano-montażowa – o 30,2% w

ciągu 6. miesięcy 2007 r.14 Sprzedaż detaliczna wzrosła o 15,6%.

Wynagrodzenia wzrosły w ciągu pierwszych 6. miesięcy 2007 r. o 8,4%. Wzrosło również

zatrudnienie – o 4,4%.

Wzrosły kredyty przedsiębiorstw - na koniec czerwca wynosiły one 161,8 ml zł i ich wartość

była o 22,2% wyższa niż w czerwcu 2006 r. (wzrost o 29,4 mld zł)15. Współgra to z wysoką

dynamiką inwestycji w ciągu pierwszych 6. miesięcy 2007 r. Wzrosły również depozyty

przedsiębiorstw – o 23,7% (129,3 mld zł, wzrost o 24,8 mld zł)16, co świadczy o dobrych

wynikach finansowych firm (rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw średnich i dużych

7 Komunikat Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie skorygowanego szacunku wartości nominalnej (w cenach bieżących) za lata 2005-2006 oraz dynamiki realnej produktu krajowego brutto w 2006 r., GUS, Warszawa 01.10.20078 Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów (I-XII 2006 r.) (dane ostateczne), GUS, Warszawa 29.06.20079 Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za okres styczeń-grudzień 2006, MF, Warszawa 200710 Produkt krajowy brutto w II kwartale 2007 r., GUS, Warszawa 30.08.200711 Ibidem12 Obroty handlu zagranicznego ogółem i według krajów (I-VI 2007 r.), GUS, Warszawa 10.08.200713 Nakłady i wyniki przemysłu I – II kwartał 2007 r., GUS, Warszawa 21.09.200714 Dynamika produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej w czerwcu 2007 r., GUS, Warszawa 18.07.200715 Informacja wstępna nr 7/2007, NBP16 Ibidem

13

wyniosła w 1. półroczu 2007 r. 6,5%, podczas gdy w tym samym okresie 2006 r. wynosiła

ona 5,6%, poprawił się wskaźnik poziomu kosztów – z 94,4% w czerwcu 2006 r. na 93,5% w

czerwcu 2007 r., płynność gotówkowa utrzymywała się na bardzo wysokim poziomie –

32,9%)17.

Deficyt budżetowy wyniósł na koniec czerwca 2007 r. 3,678 mld zł, czyli jedynie 12,3%

deficytu planowanego (30 mld zł) na 2007 r.18

Zmianom w makroekonomicznym otoczeniu przedsiębiorstw towarzyszyło w 2006 i w I

połowie 2007 r. utrwalenie się pewnych tendencji i zmiana innych. „Utrwalenie” dotyczy

wysokiej dynamiki spożycia indywidualnego. Jest to efektem utrzymującej się wysokiej

dynamiki wzrostu wynagrodzeń i wzrostu zatrudnienia. Ciągle dynamicznie rośnie sprzedaż

detaliczna. W polskiej gospodarce nie ma zatem w chwili obecnej bariery popytu.

Gdy na początku 2006 r. PKPP Lewiatan przeprowadziła badanie kondycji sektora małych i

średnich przedsiębiorstw19 i zapytała firmy, które nie inwestowały (było ich 40%), jaka jest

przyczyna braku inwestycji – 71,3% wskazało (łącznie na 3 pierwszych miejscach jako

najważniejsze przyczyny) słabą koniunkturę i brak popytu. Czyli jeszcze na początku 2006 r.

przedsiębiorstwa bardzo wyraźnie widziały problemy dla swojego rozwoju przede wszystkim

po stronie popytowej.

Dzisiaj sytuacja jest inna. Z badań NBP20 wynika, że problemy ze znalezieniem odbiorcy na

produkowane wyroby ma obecnie jedynie 4,3% badanych przedsiębiorstw. Popyt nie jest już

barierą rozwoju przedsiębiorstw. Firmy oczekują także utrzymania się wysokiego popytu na

ich wyroby w przyszłości. Ma to swoje skutki, m.in.:

1) „utrwala się” malejąca dynamika eksportu, bowiem dynamicznie rosnąca konsumpcja na

rynku polskim „wypycha” eksport z obszaru zainteresowania części przedsiębiorstw. W

ten sposób zmniejszają one ryzyko działalności (szczególnie firmy małe i średnie),

2) utrzymuje się wysoka aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw (aczkolwiek w II kwartale

2007 r. dynamika inwestycji ogółem obniżyła się o 25% w stosunku do I kwartału 2007).

Popyt nie jest już barierą rozwoju przedsiębiorstw, ale pojawiły się bariery podaży i ciągle

istnieją nieusunięte bariery instytucjonalne.

17 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w okresie I – VI 2007 r., GUS, Warszawa 21.08.200718 Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu w okresie styczeń-czerwiec 2007, MF, Warszawa 16.07.200719 Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2006, PKPP Lewiatan, maj 200620 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w III kw. 2007, NBP

14

Bariery instytucjonalne i podażowe rozwoju przedsiębiorstw w Polsce

1. Bariery podażowe w rozwoju przedsiębiorstw

Bariera podaży dotyka większość sektorów gospodarki, jednak w największym stopniu

dotyczy sektora budownictwa, gdzie 40% badanych przez NBP21 firm zgłasza problemy

dotyczące realizacji zleceń. Także 1/3 firm z sektora „przetwórstwo przemysłowe” oraz z

sektora „transport” napotyka na podażowe bariery. Dane te wyraźnie wskazują, że problem

zaczyna być poważny.

Potwierdzają to dane dotyczące produkcji sprzedanej przemysłu w 2. kwartale 2007 r., która

wzrosła o 8,5% w stosunku do tego samego okresu 2006 r., podczas gdy wzrost sprzedaży

w 1. kwartale 2007 r. wyniósł 13%. Przy czym dynamika produkcji sprzedanej przemysłu

istotnie spadła w czerwcu 2007 r. – wyniosła tylko 5,6%. Zmalały również zapasy.

Barierę podaży widać coraz wyraźniej w dwóch obszarach: (1) na rynku pracy, na którym

brakuje – mimo ciągle wysokiego poziomu bezrobocia – rąk do pracy oraz (2) w

wykorzystaniu mocy wytwórczych.

Problem braku pracowników narasta w wyniku zwiększonego zapotrzebowania na pracę

będącego wynikiem ożywienia gospodarczego, strukturalnego niedopasowania rynku pracy

do potrzeb gospodarki, migracji zarobkowej Polaków, niskiej skłonności Polaków do

szukania pracy poza miejscem zamieszkania (wolimy wyjeżdżać do pracy za granicę niż

dojeżdżać do pracy w kraju), utrzymywania przywilejów emerytalnych powodujących

wczesną dezaktywację pracowników, niskiej skłonności do zatrudniania niepełnosprawnych.

Bariera podaży pracy jest niemożliwa do likwidacji w krótkim okresie, ale można próbować

ograniczać jej skalę. I oczywiście dążyć do dopasowania rynku pracy do potrzeb gospodarki

w średnim i długim okresie.

Wysoki i rosnący stopień wykorzystania mocy wytwórczych jest drugą barierą podażową.

Wynosi on 84%22. Ograniczenie tej bariery także wymaga czasu, bowiem niezbędne są tu

inwestycje. Z badań NBP23 wynika, iż największy stopień wykorzystania mocy wytwórczych

występuje w przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 1999 pracowników (ponad 90%).

Najmniejszy stopień wykorzystania – w firmach małych, zatrudniających do 50 pracowników

(82%). Można postawić tezę, że jest to wynikiem większego w firmach dużych - w stosunku

21 Ibidem22 Ibidem23 Ibidem

15

do posiadanego aparatu wytwórczego i inwestycji – wzrostu zamówień. Natomiast firmy

małe dysponują większymi „luzami” w mocach wytwórczych nie ze względu na relatywnie

większe inwestycje, a na mniejsza dynamikę wzrostu zamówień. Aczkolwiek obie grupy

przedsiębiorstw przekroczyły granicę „bezpiecznego” stopnia wykorzystani mocy

wytwórczych.

Przedsiębiorstwa zdają sobie sprawę, że barierę tę można w sposób istotny ograniczyć tylko

w wyniku inwestycji – w 1. kwartale 2007 r. nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw

(zatrudniających powyżej 50 pracowników) wyniosły 16,4 mld zł i były wyższe o ponad 47%

niż w 1. kwartale 2006 r.24 Wydaje się jednak, że do początku 2006 r. skala inwestycji nie

była wystarczająca. Zresztą nie tylko w sektorze przedsiębiorstw, ale w całej gospodarce,

gdzie nakłady brutto na środki trwałe wzrosły w 1. kwartale 2006 r. tylko o 7,6% (w 1.

kwartale 2007 r. – już o 29,6%)25. I to mimo wyraźnego ożywienia gospodarczego w 2006 r.

generowanego przez rosnący popyt konsumpcyjny na rynku polskim, a także rosnące

możliwości eksportowe. A także mimo niższych kosztów pieniądza (spadek oprocentowania

kredytów w 2006 r.) oraz możliwości korzystania ze środków unijnych.

Są dwie grupy przyczyn tego inwestycyjnego opóźnienia. Z badań PKPP Lewiatan26 wynika,

że 39,2% przedsiębiorstw małych i średnich nie inwestowało (do połowy 2006 r.) ponieważ

posiadało niewykorzystane moce wytwórcze. Podobne wyniki dostarczały także inne

badania. Ponadto przedsiębiorstwa oceniały (i ciągle oceniają) ryzyko inwestowania jako

bardzo wysokie, dlatego ich decyzje inwestycyjne są opóźnione. To ryzyko wiązało się i

ciągle wiąże się przede wszystkim z częstymi zmianami regulacji prawnych dotyczących

gospodarki, brakiem reformy finansów publicznych, który grozi możliwością poniesienia

obciążeń podatkowych, brakiem planów zagospodarowania przestrzennego i brakiem

regulacji, które wymuszą przygotowanie tych planów, brakiem uregulowania stosunków

własnościowych wynikającym z braku decyzji reprywatyzacyjnych, trudnościami w dostępie

do funduszy unijnych. W 2006 r. dynamika konsumpcji tak znacząco wzrosła, że

przedsiębiorstwa musiały dokonać wyboru między ciągle wysokim ryzykiem inwestycji, a

utratą rosnącego rynku. Część z nich podjęła ryzyko już w 2. połowie 2006 r. Bardzo

intensywnie zaczęły inwestować firmy z sektora budowlanego i energetycznego (także w

2007 r.). Dzięki inwestycjom stopień wykorzystania mocy wytwórczych w budownictwie

spadł, aczkolwiek ciągle jest bardzo wysoki, bowiem wynosi 86% (NBP)27. Jednak bez

inwestycji (które w 1. kwartale 2007 r. wzrosły w stosunku do tego samego okresu 2006 r. o

95,2% (dane za Ministerstwem Gospodarki)) produkcja budowlano-montażowa nie mogłaby

24 Wyniki ekonomiczne finansowe podmiotów gospodarczych w I kwartale 2007, MG, lipiec 200725 Produkt krajowy brutto, op. cit.26 Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, op.cit.27 Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw…, op.cit.

16

wzrosnąć o 30,2% w 1. połowie 2007 r. (a w 1. kwartale 2007 r. o ponad 50%, aczkolwiek

dominujący wpływ na ten wzrost miała pogoda).

Gospodarka polska i przedsiębiorstwa w niej działające stoją jedną nogą w potencjalnych

możliwościach tkwiących w rosnącym rynku wewnętrznym i zewnętrznym, natomiast druga

noga utkwiła im w barierach podażowych – braku pracowników oraz w bardzo wysokim

poziomie wykorzystania mocy wytwórczych.

2. Bariery instytucjonalne w rozwoju przedsiębiorstw

Polska gospodarka od 1989 r. przechodzi proces zmian instytucjonalnych, które są efektem

zaburzenia równowagi systemu społeczno-gospodarczego. Procesu tego nie udało się

zakończyć mimo, iż minęło już 17 lat od czasu jego rozpoczęcia, a także mimo wejścia

Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Proces ten dotyczy tak formalnych, jak i nieformalnych

zmian instytucjonalnych, które wpływają na wybory dokonywane przez ludzi, a co za tym

idzie – na funkcjonowanie gospodarki. Składa się on w obszarze gospodarki przede

wszystkim z tworzenie instytucji rynkowych, ze zmiany koordynacji przez państwo na

koordynację przez rynek, ze zmian udziału państwa w obrocie gospodarczym poprzez

prywatyzację. W obszarze społecznym składa się on natomiast ze zmian „zwyczajowych

wzrostów myślenia i zachowania, które cechuje inercja”28.

2.1. Nieformalne bariery instytucjonalne

Nieformalne bariery instytucjonalne to ograniczenia nieformalne o charakterze sankcji, tabu,

zwyczajów, tradycji, nieformalnych kodeksów zachowań, które kształtowane są przez ludzi

m.in. „…w celu stworzenia porządku oraz zredukowania niepewności w transakcjach”29.

W 2004 r. Instytut Spraw Publicznych przeprowadził badania, które miały pozwolić na

analizę i ocenę świadomości ekonomicznej społeczeństwa po 15 latach transformacji30.

Wykazały one wyraźną akceptację gospodarki rynkowej – wg 59% respondentów

gospodarka rynkowa jest najlepszym systemem gospodarczym w naszym kraju

(zdecydowanie tak i raczej tak), natomiast przeciwników gospodarki rynkowej było 26%

(raczej nie i zdecydowanie nie). Wnioski, które wyciągnęli autorzy z badania to stwierdzenie,

że „pożądane zasady organizujące gospodarkę powinny wymuszać efektywność działania,

gwarantując jednocześnie realizację zasad egalitarnych. Dlatego też mechanizmy rynkowe i

28 Veblen T., Teoria klasy próżniaczej, PWN, Warszawa 197129 Encyklopedia socjologii, t. 2, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, s. 32430 Świadomość ekonomiczna społeczeństwa i wizerunek biznesu, L.Kolarska-Bobińska (red.), ISP, Warszawa 2004

17

konkurencja powinny działać po stronie produkcji i określenia cen, opiekuńcze zaś –

dotyczyć podziału i wyrównywania szans. (…) Państwo powinno natomiast zapewniać

wysoki poziom świadczeń społecznych (81%), prowadzić protekcjonistyczną politykę rolną

(65%), zwalczać bezrobocie (75%) oraz ograniczać zarobki osób najwięcej zarabiających”.31

Analizując wynikające z badań ISP nieformalne bariery instytucjonalne z punktu widzenia

budowania konkurencyjnej gospodarki oraz tworzenia warunków dla wzrostu

konkurencyjności przedsiębiorstw działających na polskim rynku wyraźnie widać, że udało

się nam dokonać niezbędnej dla realizacji tych celów zmiany nieformalnych kodeksów

zachowań. W efekcie zmiany instytucjonalne oparte są ciągle w większej mierze na

prorynkowych postawach ludzi jako konsumentów, a w znacznie mniejszym stopniu na ich

przedsiębiorczości rozumianej jako skłonność do aktywności i ponoszenia ryzyka.

2.2. Formalne bariery instytucjonalne

Formalne bariery instytucjonalne mogą tkwić w konstytucji, prawie, prawach własności. A

przejawiają się w niedostosowanych do gospodarki rynkowej instytucjach, w ciągle

nadmiernej koordynacji gospodarki przez państwo, w zbyt dużym udziale państwa w

obrocie gospodarczym.

Jeżeli przeczytamy zapisy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, to w art. 20 mówi ona,

że podstawą ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej jest „społeczna gospodarka

rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz

solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych”. W art. 22 Konstytucji RP

dopuszcza natomiast ograniczenie wolności działalności gospodarczej, ale „tylko w drodze

ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny”. Patrząc zatem na te zapisy wydaje

się, że formalnych barier instytucjonalnych w rozwoju polskiej gospodarki być nie powinno.

Jednak faktem jest, że mamy w gospodarce 75 obszarów, a w ich ramach 236 rodzajów

zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej, czy chociażby 38 obszarów, a w ich

ramach 135 rodzajów dopuszczeń do wykonywania zawodu. Stopień regulacji gospodarki

jest bardzo duży i zamiast zmniejszać się – zwiększa się.

Konstytucja RP nie tworzy formalnych ograniczeń, aczkolwiek daje do nich podstawy

zapisując możliwość ograniczania wolności działalności gospodarczej „ze względu na ważny

interes publiczny”, którego nie definiuje precyzyjnie. Dlatego zapis ten może być narzędziem

wykorzystywanym przez „zwyczajowe wzorce myślenia i zachowania, które cechuje inercja”,

może być kluczem do utrzymania ich status quo („...z jednej strony grupy społeczne

korzystające ze „starych” rozwiązań prawnych (…). Z drugiej – politycy akceptujący tę

„tyranię” w obawie o wyniki kolejnych wyborów. Z trzeciej – urzędnicy (biurokracja), dla

31 Ibid., str. 15-16

18

których każda zmiana jest zamachem na ich „przystosowanie się”, jest „rewolucją” mogącą

zachwiać ich ustabilizowaną pozycją”32).

O tym, że w Polsce nie udało się zdefiniować „ważnego interesu publicznego” świadczy 800

aktów prawnych regulujących działalność gospodarczą, ale także fakt, iż rocznie Sejm

uchwala ponad 200 ustaw, z czego ponad 60% to nowelizacje regulacji już istniejących.

Ponieważ stopień regulacji gospodarki nie zmniejsza się (a w niektórych obszarach nawet

zwiększa się), przyczyn zbyt wolnych zmian instytucjonalnych szukać należy w prawie –

jego ilości i jakości oraz w prawach własności.

W Polsce ciągle występuje problem tak ze zmianami ograniczeń nieformalnych

wynikających z transformacji, jak również ze zmianami ograniczeń formalnych - tych

wiążących się z tworzeniem i nowelizacją prawa. Ponadto ograniczenia nieformalne, tak

trudne do zmiany (na co wskazały m.in. badania ISP), ograniczają zmiany formalnych barier

instytucjonalnych. Inflacja prawa dotyczącego gospodarki i jego zmienność są bowiem

konsekwencją „zwyczajowych wzorców myślenia i zachowania”. Oznacza to, że aby

transformacja została zakończona warunkiem niezbędnym jest zmiana nieformalnych

kodeksów zachowań. Tylko dzięki temu możliwe będzie stworzenie infrastruktury

instytucjonalnej, która będzie wspierać rozwój przedsiębiorstw m.in. poprzez identyfikację i

zmniejszanie ryzyk związanych z działalnością gospodarczą.

Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2007

32 Więcej w: Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, Sektor publiczny a sektor prywatny – kierunki i siła zmian, w: Sektor publiczny w Polsce i na świecie, Kleer.J. (red.), CeDeWu, Warszawa 2005

19

1. Informacja o badaniu

„Monitoring kondycji sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2006” jest 7. edycją badania

MŚP. Zostało ono przygotowane przez ekspertów Polskiej Konfederacji Pracodawców

Prywatnych Lewiatan i zrealizowane na zlecenie PKPP przez Centrum Badania Opinii

Społecznej (CBOS) w okresie 19 lipca – 5 września 2007 r.

Badanie przeprowadzono na ogólnopolskiej losowej próbie 1093 aktywnych przedsiębiorstw

prywatnych, czyli firm będących własnością osób fizycznych lub spółek z większościowym

udziałem kapitału prywatnego, w tym także sprywatyzowanych przedsiębiorstw

państwowych. Badane były przedsiębiorstwa zatrudniające 2 lub więcej pracowników, gdzie

tytułem prawnym zatrudnienia jest terminowa lub bezterminowa umowa o pracę.

Wywiady z respondentami były realizowane metodą wywiadu bezpośredniego (face-to-face)

przez ankieterów CBOS. Ankieter przeprowadzał wywiad w jednej firmie z kilkoma osobami

najbardziej kompetentnymi w danej tematyce. W praktyce najczęściej respondentami byli

właściciele lub współwłaściciele przedsiębiorstw.

Badanie objęło okres styczeń 2006 – czerwiec 2007 (część pytań i odpowiedzi dotyczy tylko

2006 r.).

1.1. Metodologia badania

Dla celów losowania próby zbiorowość badania została podzielona na warstwy ze względu

na 5 sekcji PKD oraz 3 kategorie wielkości zatrudnienia (2-9, 10-49, 50-249 zatrudnionych

osób) w każdym województwie. W efekcie zbiorowość została podzielona na 240 warstw (5

sekcji PKD x 3 kategorie zatrudnienia x 16 województw).

Uwzględniono następujące sekcje PKD:

Sekcja D – działalność produkcyjna:

1. Spożywcza i przetwórstwo spożywcze

2. Inne dobra konsumpcyjne (szybkozbywalne)

3. Trwałe dobra konsumpcyjne

4. Dobra inwestycyjne (dla innych przedsiębiorstw)

5. Dobra zaopatrzeniowe (dla innych przedsiębiorstw)

6. Inne niż wymienione w sekcji D

7. Sekcja F – budownictwo

8. Sekcja G – handel hurtowy i detaliczny

9. Sekcja I – transport, gospodarka magazynowa i łączność

10. Sekcja K – obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z obsługą działalności

gospodarczej.

20

W schemacie doboru próby został zastosowany nieproporcjonalny dobór ze względu na

sekcję PKD oraz kategorię wielkości przedsiębiorstwa oraz proporcjonalny ze względu na

liczbę firm prywatnych w poszczególnych województwach.

Nieproporcjonalny dobór MSP ze względu na wielkość zatrudnienia jest uwarunkowany

strukturą polskich przedsiębiorstw, w których dominują firmy małe, zatrudniające do 9 osób.

Aby mieć możliwość porównania wyników dla firm o różnej wielkości, w badanej próbie są

nadreprezentowane firmy zatrudniające 10 i więcej osób.

Struktura przedsiębiorstw ze względu na sekcje PKD nie jest tak silnie zdominowana przez

jedną sekcję, jak struktura wielkości MSP przez jedną kategorię to znaczy przez małe firmy.

W grupie 5 wyodrębnionych sekcji (D, F,G, I, K) najbardziej charakterystyczną dysproporcją

jest zdecydowana przewaga liczebna MSP należących do sekcji G (handel hurtowy i

detaliczny). W tej sekcji mieści się największa liczba prywatnych przedsiębiorstw. Z tego

powodu w próbie został zmniejszony udział MSP z branży G na rzecz zwiększenia udziału

firm z innych branż.

Uzyskane wyniki zostały poddane procedurze ważenia, aby można było na podstawie

danych z próby wnioskować o całej zbiorowości, czyli zapewnić im reprezentatywność.

Opracowano trzy różne wagi: 1) do danych ogółem, 2) do danych w podziale na sekcje, 3)

do danych w podziale na wielkość zatrudnienia.

1.2. Informacja o firmach

Najliczniejszą grupę wśród badanych firm stanowią przedsiębiorstwa osoby fizycznej

działające na podstawie wpisu do rejestru.

Jaka jest forma prawna przedsiębiorstwa? N=1093

Spółka akcyjna 1,4%

Spółka z ograniczoną

odpowiedzialnością6,9%

Spółka komandytowa 0,2%

Spółka partnerska 0,4%

Spółka jawna 2,9%

Przedsiębiorstwo osoby fizycznej - na

podstawie wpisu do rejestru70,1%

Spółka cywilna 15,2%

Inna forma 2,8%

Razem 100,0%

21

1.3. Sekcje PKD

Liczebność i odsetek przedsiębiorstw w poszczególnych sektorach n %

Sekcja D – działalność produkcyjna:

Spożywcza i przetwórstwo spożywcze 56 5,1%

Niespożywcze, szybkozbywalne dobra

konsumpcyjne40 3,7%

Trwałe dobra konsumpcyjne 67 6,1%

Dobra inwestycyjne (dla innych przedsiębiorstw) 42 3,8%

Dobra zaopatrzeniowe (dla innych przedsiębiorstw) 36 3,3%

Inne niż wymienione w sekcji D 59 5,4%

Sekcja F – budownictwo 185 16,9%

Sekcja G – handel hurtowy i detaliczny 354 32,4%

Sekcja I – transport, gospodarka magazynowa i

łączność115 10,5%

Sekcja K – obsługa nieruchomości, wynajem i

usługi związane z obsługa działalności

gospodarczej

139 12,7%

Razem 1093 100,0%

1.4. Wielkość przedsiębiorstw

Ilu pracowników zatrudnia na umowę o pracę Pana(i) firma? n %

2 - 9 pracowników 451 41,3%

10 – 49 pracowników 424 38,8%

50 – 249 pracowników 218 19,9%

Razem 1093 100,0%

22

1.5. Wartość obrotów w 2006 r. (w mln Euro)

1.6. Typ właściciela

N=1093

Jedna osoba fizyczna 70,8%

Wielu współwłaścicieli, udziałowców 27,7%

Rząd (państwo) 0,0%

Pracownicy 0,4%

Zarządzający (kierownicy) 0,4%

Przedsiębiorstwo krajowe 0,4%

Przedsiębiorstwo zagraniczne 0,2%

Inne 0,0%

Razem 100,0%

23

1.7. Sposób rozliczania się z urzędem skarbowym

Sposób rozliczania się z urzędem skarbowym:

Ogólne zasady 63,4%

Pełna

rachunkowość24,7%

Karta podatkowa 6,6%

Ryczałt 5,1%

Odmowa 0,3%

2. Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2007

Badanie „Monitoring kondycji sektora MSP 2007” pozwala przeanalizować i ocenić, w

oparciu o opinie przedsiębiorców małych i średnich, kondycję przedsiębiorstw sektora MSP

w 2006 r. oraz w pierwszej połowie 2007 r., jego silę konkurencyjną, czynniki tę

konkurencyjność kształtujące oraz bariery ograniczające możliwości rozwoju firm małych i

średnich.

Tegoroczna edycja badania ma kontekst, jakiego nie miały poprzednie edycje – wysoką

dynamikę wzrostu gospodarczego opartą na silnym wzroście konsumpcji i inwestycji, przy

ujemnym wpływie na wzrost PKB eksportu netto (co jest wynikiem osłabienia tempa wzrostu

eksportu i zwiększenia tempa wzrostu importu). Wszystko to przy rosnącym zatrudnieniu i

silnie rosnących wynagrodzeniach.

Dlatego interesujące będzie poszukanie odpowiedzi na pytania o wpływ małych i średnich

przedsiębiorstw na obserwowany wzrost gospodarczy (co wymaga przede wszystkim

danych statystycznych, których badanie nie dostarcza), a także o charakter korzyści, jakie z

tego wzrostu mogą potencjalnie dla małych i średnich przedsiębiorstw wynikać, i – czy z

potencjału tego MSP korzystają. Jeśli tak, to jakich zmian można oczekiwać w ich

funkcjonowaniu w średnim i długim okresie. Jeżeli nie – jakie są tego przyczyny, czy tkwią

one wewnątrz przedsiębiorstw, czy też wynikają z barier zewnętrznych.

Istotna będzie również odpowiedź na pytanie, czy dobra koniunktura gospodarcza:

1) łagodzi istniejący negatywny wpływ formalnych i nieformalnych instytucji otoczenia

gospodarczego na podejmowanie długookresowych decyzji biznesowych przez MSP,

2) osłabia negatywne oddziaływanie otocznia prawnego, w którym działają MSP, na ich

aktywność (nieprzewidywalność, niestabilność, niejasność regulacji prawnych, co

24

podnosi ryzyko działalności gospodarczej do poziomu nie pozwalającego MSP na

planowanie działalności w długim okresie),

3) ogranicza negatywny wpływ procedur administracyjnych i pracy administracji na

działalność MSP i jej koszty (administracja wzmacnia bowiem negatywne skutki

złego, ciągle zmieniającego się, nieprzewidywalnego prawa).

W tym kontekście bardzo istotna będzie odpowiedź na pytanie - czy małe i średnie

przedsiębiorstwa korzystają z dobrej koniunktury i koncentrują się na działalności w krótkim

okresie, a tym samym negatywny wpływy formalnych i nieformalnych instytucji otoczenia

biznesu, negatywne oddziaływanie otoczenia prawnego oraz procedur administracyjnych i

pracy administracji na długookresowe decyzje biznesowe małych i średnich przedsiębiorstw

są tak silne, że MSP nie zmieniają horyzontu swojego działania. Czy też to negatywne

oddziaływanie nie jest tak silne, że dobrą koniunkturę małe i średnie firmy wykorzystują dla

budowania swojej pozycji konkurencyjnej w przyszłości.

2.1. Wpływ wzrostu gospodarczego w 2006 r. na kondycję małych i średnich przedsiębiorstw

Uwaga: wszystkie wykresy, które znajdują się w tej części Raportu, to opracowania własne autorki na podstawie badania „Monitoring kondycji sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2007”, PKPP Lewiatan, badania „Monitoring kondycji sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2006”, PKPP Lewiatan, badania „Monitoring kondycji sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2005”, PKPP Lewiatan.

Rok 2006 był bardzo dobry dla przedsiębiorstw średnich i dużych. Wg danych GUS33

przychody w tej grupie firm wzrosły o 13,9%, zysk netto o 35,8%, rentowność sprzedaży

netto wzrosła o 1/5, udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem wzrósł o 8%.

Danych dotyczących wyników finansowych sektora MSP w 2006 r. jeszcze nie ma34.

Natomiast wyniki badania „Monitoring kondycji sektora MSP 2007” pozwalają na analizę i

ocenę wpływu dobrej koniunktury w 2006 r. na małe i średnie przedsiębiorstwa. Tym

bardziej, że w ocenie efektów działalności MSP w 2006 r. zaszły bardzo duże zmiany w

stosunku do ocen z lat 2004-2005, które w tym obszarze były do siebie porównywalne.

Ponad 50% więcej przedsiębiorstw małych i średnich zwiększyło przychody ze sprzedaży w

2006 r. niż w 2004 i 2005 r. Prawie 60% więcej MSP osiągnęło w 2006 r. większe zyski niż

w 2004 i 2005 r. Prawie 30% więcej MSP zwiększyło udziały w rynku, jednocześnie tylko

5,3% przedsiębiorstw stwierdziło, że spadły ich udziały w rynku, co oznacza że wzrost

udziałów rynkowych dokonywał się dzięki wzrostowi rynku, a nie odbieraniu rynku

konkurentom. Potwierdzają to oceny MSP dotyczące zmian liczby konkurentów – w 2005 r.

33 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w okresie I – XII 2006 r., GUS 34 GUS opublikuje je w lutym 2008 r.

25

wzrost liczby konkurentów deklarowało 56,6% MSP, w 2006 r. – 51,7%. Natomiast znacząco

spadł (i tak dość niski w latach 2004-2005) odsetek firm małych i średnich, które zwiększyły

sprzedaż na eksport (o ponad 55%) i jednocześnie wzrósł odsetek MSP, które w 2006 r. nie

eksportowały (prawie o 10%). Oznacza to, że zainteresowanie małych i średnich

przedsiębiorstw sprzedażą na eksport zmniejszyło się w 2006 r. Przyczyn tego stanu rzeczy

szukać należy we wzroście popytu na rynku polskim i decyzjach MSP o całkowitej (wzrósł

odsetek przedsiębiorstw, których sprzedaż na eksport nie dotyczy) lub częściowej (spadek

odsetka MSP, które zwiększyły sprzedaż na eksport) rezygnacji z eksportu.

Rosnącej liczbie MSP, które zwiększały przychody i zyski oraz udziały w rynku towarzyszył

zmniejszający się – o ponad 1/5 - odsetek przedsiębiorstw zwiększających inwestycje w

majątek trwały. Oznacza to, że przedsiębiorstwa, mimo znaczącej poprawy koniunktury,

braku bariery popytowej, a więc szansie na utrzymanie się wzrostu sprzedaży w dłuższym

okresie, mimo wzrostu zdolności kredytowych – nie decydują się na inwestycje w majątek

trwały. Oznacza to albo relatywnie wysoki stopień niewykorzystania posiadanego aparatu

wytwórczego, albo inne przyczyny, np. trudny dostęp do kredytu (patrz dalsza część

Raportu), oczekiwanie na dostęp do środków z funduszy unijnych, czy też brak stabilności

działalności gospodarczej, bariery instytucjonalne, nieprzewidywalne, niestabilne, niejasne

otoczenie prawne, uciążliwość procedur administracyjnych, czyli to, co wcześniej zostało

zdefiniowane jako bariery instytucjonalne.

26

Rys.8. Co zmieniło się w działalności firmy w 2006 r. ?

32,2

30,7

46,7

29,7

29,0

46,3

6,3

7,4

3,3

11,8

13,6

17,6

30,0

34,0

32,4

37,0

13,8

12,8

40,7

42,4

40,7

37,0

34,0

11,6

39,2

37,2

14,8

3,9

1,6

15,0

17,4

5,3

1,3

2

81,1

74,9

82,3

31,6

25,6

36,4

39,8

30,4

9,9 2,6

1,3

0,8

1,8

0,7

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Przychody ze sprzedaży'2004



Zysk'2004

Zysk'2005

Zysk'2006

Sprzedaż na eksport'2004



Udziały w rynku'2004



Znaczny wzrost, wzrost Bez zmian Znaczny spadek, spadek Nie dotyczy

Rys.9. Co zmieniło się w działalności firmy w 2006 r. ? (ii)

29,3

30,8

24,2

3,6

2,7

2,1

11,1

12,8

4,9

36,9

45,7

16,9

9,8

45,7

31,1

4,4

3,6

0,2

0,6

0

8,4

2,9

21,6

88,2

79,1

88,0

44,3

32,0

60,7

44,3

7,9

36,1 8,5

1,3

29,4

30,3

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Inwestycje w majątek trwały'04



Korzystanie z funduszy unijnych'04



Zadłużenie'04

Zadłużenie '05

Zadłużenie '06


W kontekście rosnących zysków i ograniczania inwestycji uzasadniony jest spadek odsetka

MSP, które zwiększyły zadłużenie (o 62%), a także prawie 2-krotny wzrost odsetka małych i

średnich przedsiębiorstw, które deklarują, że zadłużenie ich nie dotyczy. Natomiast z

funduszy unijnych korzysta ciągle (i tak zapewne będzie w nowym okresie prognozowania

2007-2013) niewielki odsetek MSP i tutaj w 2006 r. niewiele się zmieniło w stosunku do lat

2004-2005.

Można zadać pytanie, czy 2006 r. był dobrym okresem dla małych i średnich

przedsiębiorstw. Z punktu widzenia krótkiego okresu zdecydowanie tak. Jednak MSP nie

podjęły w 2006 r. działań o dłuższym horyzoncie czasu, nie rozpoczęły inwestycji na skalę,

27

Rys.10. Co zmieniło się w działalności firmy w 2006 r. ? (iii)

11,4

6,9

32,0

25,2

12,5

30,7

21,0

24,6

2,6

0,8

0,9

1,2

71,4

42,9

61,8

36,2

31,0

1,4

54,7

30,4

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Inwestycje w B+R'2005

Inwestycje w B+R'2006

Wypuszczenie na rynek nowychproduktów/usług'2005

Wypuszczenie na rynek nowychproduktów/usług'2006

Zakup nowych technologii, licencji'2006


która uzasadniona była koniunkturą gospodarczą i perspektywami jej utrzymania się, a także

na skalę, która tworzyłaby warunki dla wzrostu ich konkurencyjności w przyszłości.

Niepokojące jest również zmniejszenie zainteresowania małych i średnich przedsiębiorstw

inwestycjami w badania i rozwój (B+R) oraz przygotowaniem i wprowadzeniem na rynek

nowych produktów i usług. O ponad 30% wzrósł odsetek MSP, które stwierdzają, że

inwestycje w B+R ich nie dotyczą, a odsetek firm, które zwiększyły w 2006 r. nakłady na

badania i rozwój zmniejszył się o 40% w stosunku do 2005 r. O 22% zmniejszył się również

odsetek małych i średnich firm, które wypuściły na rynek w 2006 r. nowe produkty lub usługi.

Dane te wskazują na silną koncentrację małych i średnich przedsiębiorstw na

krótkookresowych działaniach biznesowych – w 2006 r. mniej MSP niż w 2005 r.

zainwestowało w majątek trwały, mniej przedsiębiorstw zdecydowało się na wypuszczenie

nowych produktów i zaoferowanie nowych usług, zmniejszył się odsetek małych i średnich

firm, które zwiększyły inwestycje w badania i rozwój, a jednocześnie zwiększył się odsetek

MSP, które stwierdziły, że inwestycje w badania rozwój ich nie dotyczą.

Należy także zapytać o skutki dla gospodarki podjętych w 2006 r. przez przedsiębiorstwa

małe i średnie decyzji. Niestety nie były to dobre z punktu widzenia rozwoju gospodarki

decyzje – dość istotnie wzrósł, i tak wysoki, odsetek MSP nie zainteresowanych eksportem,

zmniejszyło się zainteresowanie inwestycjami, a także kredytami. Znacznie więcej firm

wskazywało, że koszty związane z ochroną środowiska ich nie dotyczą.

Patrząc z perspektywy średnio- i długookresowych działań biznesowych trudno uznać

2006r. za udany dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także dla polskiej gospodarki.

Ograniczanie decyzji inwestycyjnych było oczywiście wyborem samych MSP. Istotne są

jednak przyczyny takich wyborów. Można przyjąć tu dwa założenia:

1) MSP nastawione są na wykorzystywanie dobrej koniunktury gospodarczej do

zwiększenia zysków, myślą i działają w krótkim horyzoncie czasu, nie są

zainteresowane tworzeniem warunków dla swojego rozwoju w średniej i długiej

perspektywie. Ich strategia opiera się na działaniach w krótkiej perspektywie i

elastycznym dostosowywaniu się do zmieniającej się prosperity. Nawet gdyby

instytucjonalne uwarunkowania rozwoju były przyjazne podejmowaniu decyzji o

długim horyzoncie czasu, nie korzystałyby z nich.

2) MSP nastawione są na wykorzystanie dobrej koniunktury gospodarczej do

zwiększenia zysków, myślą i działają w krótkim horyzoncie czasu, bowiem formalne i

nieformalne ograniczenia instytucjonalne nie tworzą im możliwości do takiego

myślenia i działania. Zmniejszenie instytucjonalnych, formalnych i nieformalnych,

barier rozwoju zmieniłoby strategię działania małych i średnich przedsiębiorstw,

wydłużyło jego perspektywę.

28

Analiza i ocena kolejnych elementów Badania powinna pomóc w odpowiedzi na pytanie,

które z założeń jest prawdziwe.

2.2. Działalność małych i średnich przedsiębiorstw w 2007 r. – oczekiwania

Analiza danych uzyskanych z Badania wskazuje, że małe i średnie przedsiębiorstwa

nie planują zmiany swojej strategii w 2007 r. Należy przy tym pamiętać, że Badanie

zostało zrealizowane w połowie 2007 r., czyli realizacja oczekiwań MSP dotyczących

równych aspektów ich działalności w tym roku są już w dużym stopniu

zaawansowane.

Małe i średnie przedsiębiorstwa mają jeszcze większe oczekiwania dotyczące wzrostu

przychodów ze sprzedaży i zysków w 2007 r. w porównaniu z oczekiwaniami jakie wiązali z

2006 r. Oczekiwania dotyczące wzrostu udziału w rynku są w 2007 r. porównywalne do tych,

które MSP miały w stosunku do 2006 r. Natomiast bardzo wyraźnie zmniejszyły się

oczekiwania dotyczące wzrostu sprzedaży na eksport. Analiza tych danych potwierdza

obserwacje i oceny przedstawione na podstawie zmian w działalności MSP w 2006 r.

Potwierdza je również analiza oczekiwań dotyczących inwestycji w majątek trwały, których

wzrostu oczekuje w 2007 r. mniejszy o 16% odsetek MSP, niż w 2006 r.

29

Rys.11. Oczekiwania MSP dotyczące ich działalności w 2007 r. (na tle oczekiwań i ich realizacji w 2006 r.)

69,546,7

72,965,3

46,373,7

12,13,36,9

30,217,6

29,5

21,039,8

37,019,4

12,812,8

39,440,7

31,4

9,511,6

3,810,7

14,86,8

1,60,3

5,15,32,4

20,4

82,379,9

24,936,436,7

22,523,3

14,6 2,3

1,80

0,10,3

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Przychody ze sprzedaży'2006 - oczekiwania

Przychody ze sprzedaży'2006 - realizacja

Przychody ze sprzedaży'2007 - oczekiwania

Zysk'2006 - oczekiwania

Zysk'2006 - realizacja

Zysk'2007 - oczekiwania

Sprzedaż na eksport'2006 - oczekiwania

Sprzedaż na eksport'2006- realizacja

Sprzedaż na eksport'2007 - oczekiwania

Udziały w rynku'2006- oczekiwania

Udziały w rynku'2006 - realizacja

Udziały w rynku'2007 - oczekiwania

Znaczny w zrost, w zrost Bez zmian Znaczny spadek, spadek Nie dotyczy

Także oczekiwania dotyczące wzrostu zadłużenia w 2007 r. deklaruje mniej małych i

średnich przedsiębiorstw niż w 2006 r., przy czym jest generalnie jest to bardzo mała liczba

firm.

Należy zwrócić uwagę na oczekiwania dotyczące możliwości korzystania z funduszy

unijnych –oczekiwanie wzrostu ich wykorzystania w 2006 r. deklarowało 20,3%, a tylko 2,1%

to osiągnęło. Mimo takiej dysproporcji między oczekiwaniami, a ich realizacją oczekiwania

dotyczące możliwości wykorzystania funduszy unijnych w 2007 r. są 6-krotnie wyższe niż ich

realizacja w 2006 r. Ta luka między oczekiwaniami a ich realizacją w 2006 r. miała zatem

niewielki wpływ na oczekiwania dotyczące dostępu do unijnych pieniędzy w 2007 r. i to przy

informacji o tym, że Polska negocjuje ciągle jeszcze Programy Operacyjne z Komisją

Europejską, a zatem nie uda się uruchomić pieniędzy unijnych w 2007 r. (a przynajmniej są

na to niewielkie szanse).

Oczekiwania dotyczące wzrostu w 2007 r. inwestycji w B+R w 2007 r. oraz wypuszczenia na

rynek nowych produktów lub usług deklaruje także mniej przedsiębiorstw małych i średnich

niż miało miejsce w 2006 r.

30

Rys.12. Oczekiwania MSP dotyczące ich działalności w 2007 r. (na tle oczekiwań i ich realizacji w 2006 r.) (ii)

36,5

24,2

30,7

20,3

2,1

12,1

6,4

4,9

4,4

45,5

44,3

9,8

12,3

31,1

31,6

2,3

1,3

0,8

0

0,3

3,3

7,7

30,3

59,7

88,0

75,3

24,7

60,7

56,3

39,4

18,0

48,4 18,8

1

13,8

28,8

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Inwestycje w majątek trwały'06 - O

Inwestycje w majątek trwały'06 - R

Inwestycje w majątek trwały'07 - O

Korzystanie z funduszy unijnych'06 - O

Korzystanie z funduszy unijnych'06 - R

Korzystanie z funduszy unijnych'07 - O

Zadłużenie'06 - O

Zadłużenie '06 - R

Zadłużenie '07 - O


Rys.13. Oczekiwania MSP dotyczące ich działalności w 2007 r.(na tle oczekiwań i ich reazliacji w 2006 r.) (iii)

13,8

6,9

11,2

40,3

25,2

37,2

12,5

19,6

32,0

21,0

31,0

25,4

19,5

1,6

0,8

1,3

0,9

0

0,5

71,4

25,4

42,9

37,4

61,8

60,4

16,1

32,3

24,6 1,2

0,3

51,6

72,3

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Inw estycje w B+R'2006 - O

Inw estycje w B+R'2006 - R

Inw estycje w B+R'2007 - O

Wypuszczenie na rynek now ych produktów /usług'2006 - O

Wypuszczenie na rynek now ych produktów /usług'2006 - R

Wypuszczenie na rynek now ych produktów /usług'2007 - O

Zakup now ych technologii, licencji'2006 - R

Zakup now ych technologii, licencji'2007 - O


Oczekiwania małych i średnich przedsiębiorstw dotyczące ich działania w 2007 r.

potwierdzają ich koncentrację na krótkim okresie, na wykorzystaniu dobrej koniunktury w

Polsce. Nie pozwalają na przyjęcie założenia, że 2006 r. był chwilowym odejściem

odstępstwem od koniecznej ścieżki rozwoju MSP – inwestycji, w tym inwestycji w B+R,

wprowadzaniem na rynek nowych produktów i usług, wzrostem udziału w wymianie

międzynarodowej.

2.3. Krótkookresowa czy długookresowa „strategia” działania małych i średnich przedsiębiorstw

Pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw zależy od wielu czynników, na które firmy mają

wpływ, ale także od dużej liczby zmiennych, które są dla nich egzogeniczne. Definiując

czynniki wewnętrzne przyjmuje się, że najważniejszymi są35:

1) redukcja jednostkowych kosztów i możliwość oferowania niższych cen,

2) wyroby wyższej jakości,

3) zdolność dostosowywania wyrobów do wymagań klienta,

4) innowacyjność technologiczna,

5) innowacyjność produktowa,

6) działania w sferze organizacji i zarządzania, które zapewniają wysoką dynamikę

wzrostu produkcji i sprzedaży oraz wzrost wartości firmy.

35 J.Bossak, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki kraju i przedsiębiorstwa. Zagadnienia teoretyczne i metodologiczne, w: Konkurencyjność gospodarki Polski w obie integracji z Unią Europejską i globalizacji, J.Bossak, W.Bieńkowski (red.), t.I, SGH, s. 45-46

31

2.3.1. Czynniki budujące pozycję konkurencyjną MSP na rynku

Małe i średnie przedsiębiorstwa działające w Polsce wykorzystują część tych czynników do

budowania swojej pozycji konkurencyjnej tak na rynku wewnętrznym, jak i na rynku

zewnętrznym.

Dominującym czynnikiem wykorzystywanym przez MSP jest cena. Niepokojący, bowiem

MSP działające w Polsce nie będą w stanie wygrać walki konkurencyjnej z

przedsiębiorstwami z Chin, Indii, czy Brazylii, trend wzrostu znaczenia tego czynnika do

2006 r. uległ w 2007 r. osłabieniu. Małe i średnie przedsiębiorstwa zaczynają (ponownie)

zwracać większą uwagę na jakość produktów i usług. Cena i jakość produktów i usług w

79%, wg MSP, zapewniają im wzrost konkurencyjności. Znaczenie pozostałych czynników

jest dużo mniejsze i dość „rozproszone”. Niepokoi ciągle niskie, i mniejsze niż w latach

2004-2005, znaczenie nowatorskiego, innowacyjnego charakteru produktów i usług w

budowaniu pozycji konkurencyjnej MSP, a także znaczący spadek, i tak niskiego w latach

poprzednich, znaczenia zindywidualizowania oferty dla klientów (zdolność do

dostosowywania produkcji i usług do wymagań klienta). Możliwe, że w obu przypadkach jest

to efektem braku w chwili obecnej bariery popytu na rynku, a tym samym tendencji do

standaryzacji i zwiększania skali produkcji dla zmniejszania jednostkowych kosztów

produkcji i możliwości utrzymywania cen na niezmienionym poziomie (potwierdzałby to niski

poziom inflacji, który towarzyszy szybkiemu tempu wzrostu gospodarczego).

32

Rys.14. Czynniki decydujące o konkurencyjności MSP w latach 2004-2007

51,9

20,9

57,6

18,7

64,3

15,2

5,9

57,3

21,7

5,6

9,5

9,6

0 10 20 30 40 50 60 70

Cena produktów/usług

Jakość produktów/usług

Jakość obsługiklienta/trwałe relacje z

klientami

2004 2005 2006 2007

Rys.15. Czynniki decydujące o konkurencyjności MSP w latach 2004-2007 (ii)

5,8

5,6

6,2

4,7

4,2

5,5

2,9

0,6

4,3

2,9

2,6

0,9

1,8

4,4

1,0

1,5

0 2 4 6 8

Wąska specjalizacja,specjalistyczna w iedza i

umiejętności

Zdolność do dostosow aniaprodukcji/usług do w ymagań

klienta

Lokalizacja firmy

Now atorski, innow acyjnycharakter produktów /usług

2004 2005 2006 2007

Czynnikami sprzyjającymi budowaniu pozycji konkurencyjnej przez MSP, które zostały

zbadane w 2007 r., a nie były badane w latach poprzednich, są: wizerunek

przedsiębiorstwa, kompetencje i motywacje pracowników, nowoczesne metody zarządzania

firmą oraz wykorzystywanie bardziej nowoczesnych niż konkurencja technologii produkcji.

Wyniki wskazują na dość małą istotność tych czynników dla konkurencyjności małych i

średnich firm. Nawet taki czynnik, jak kompetentni i zmotywowani pracownicy, który ze

względu na obecną sytuację na rynku pracy wydaje się być czynnikiem ważnym, nie znalazł

znaczącego zainteresowania wśród MSP. Nawet w budownictwie, gdzie 2,6%

przedsiębiorstw wskazało go jako istotny dla budowania pozycji konkurencyjnej. Może to

33

Rys.16. Czynniki decydujące o konkurencyjności MSP w 2007 r.

1,9

1,6

0,3

0,1

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0

Wizerunek przedsiebiorstw a

Kompetentni, dobrzezmotyw ow ani pracow nicy

Now oczesne metodyzarządzania f irmą

Wykorzystyw anie bardziejnow oczsesnych niż

konkurencja technologiiprodukcji

2007

oznaczać, że problemy z rynkiem pracy nie przekładają się w sposób istotny na

konkurencyjność MSP.

2.3.2. Budowa pozycji konkurencyjnej przez MSP w najbliższych 2-4 latach

Małe i średnie przedsiębiorstwa nie zamierzają zmieniać swojej polityki dotyczącej budowy

pozycji konkurencyjnej na rynku. W najbliższych 2-4 latach dominować będzie cena,

aczkolwiek powinna utrwalić się tendencją do ograniczania jej znaczenia. Utrwali się

również, w opinii MSP, znaczenie jakości. Pozostałe czynniki będą ciągle czynnikami o

mniejszym znaczeniu.

Jednak w grupie tych czynników zwraca uwagę wzrost znaczenia wizerunku

przedsiębiorstwa, kompetencji i motywacji pracowników, tworzenia nowoczesnych kanałów

dystrybucji oraz wykorzystywania bardziej nowoczesnych niż konkurencja technologii

produkcji.

Zwraca uwagę nie przywiązywanie przez małe i średnie przedsiębiorstwa wagi do

nowoczesnych metod zarządzania przedsiębiorstwem. Ta niska skłonność MSP do

korzystania z nowoczesnych metod zarządzania nie pozwala na wykorzystanie prostych

rezerw ciągle tkwiących w tych przedsiębiorstwach. Niepokoi utrwalanie się tej tendencji –

jeżeli w najbliższych 2-4 latach małe i średnie przedsiębiorstwa nie sięgną po nowoczesne

instrumenty zarządzania, konkurowanie ceną i jakością może stać się niemożliwe.

34

Rys.17. Czynniki, które będą decydowały o konkurencyjności MSP w najbliższych 2-4 latach - łącznie 3 najważniejsze

(w odniesieniu do czynników decydujących w 2007 r.)

70,8

69,8

42,5

38,5

17,6

16,9

23,4

21,9

27,3

19,5

67,4

67,2

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Cena produktów/usług - 2007

Cena produktów/usług - (2-4)

Jakość produktów/usług - 2007

Jakość produktów/usług (2-4)

Jakość obsługi klienta/trwałe relacje z klientami - 2007

Jakość obsługi klienta/trwałe relacje z klientami (2-4)

Wąska specjalizacja - 2007

Wąska specjalizacja (2-4)

Zdolność do dostosowywania produkcji/usług do wymagań klienta - 2007

Zdolność do dostosowywania produkcji/usług do wymagań klienta (2-4)

Lokalizacja firmy - 2007

Lokalizacja firmy (2-4)

Rys.18. Czynniki, które będą decydowały o konkurencyjności MSP w najbliższych 2-4 latach - łącznie 3 najważniejsze

(w odniesieniu do czynników decydujących w 2007 r.) (ii)

12,7

15,4

6,2

7,2

2,7

5,3

1,6

1,7

1,5

5,3

15,3

13,4

0 4 8 12 16 20

Wizerunke przedsiębiorstwa - 2007

Wizerunke przedsiebiorstwa - (2-4)

Kompetentni, dobrze zmotywowani pracownicy - 2007

Kompetentni, dobrze zmotywowani pracownicy (2-4)

Nowatorski, innowacyjny charakter produktów/usług - 2007

Nowatorski, innowacyjny charakter produktów/usług (2-4)

Nowoczesne kanały dystrybucji produktów/usług - 2007

Nowoczesne kanały dystrybucji produktów/usług (2-4)

Nowoczesne metody zarządzania przedsiębiorstwami- 2007

Nowoczesne metody zarządzania przedsiębiorstwami (2-4)

Wykorzystanie bardziej nowoczesnych niż konkurencja technologii produkcji - 2007

Wykorzystanie bardziej nowoczesnych niż konkurencja technologii produkcji (2-4)

W opinii małych i średnich przedsiębiorców cena będzie ciągle czynnikiem najważniejszym

w budowaniu pozycji konkurencyjnej, ale nie tak ważnym jak w latach poprzednich. MSP

dostrzegają w coraz większym stopniu znaczenie jakości oferowanych produktów i usług.

Istotny w budowaniu pozycji konkurencyjnej staje się wizerunek przedsiębiorstwa,

kompetentni, dobrze zmotywowani pracownicy, a także korzystanie z nowoczesnych

technologii produkcji.

2.3.3. Skłonność do inwestycji a rozwój przedsiębiorstw małych i średnich

Od 2. połowy 2003 r. tempo wzrostu gospodarczego w Polsce rośnie i utrzymuje się dobra

koniunktura gospodarcza. Dla przedsiębiorstw oznacza to możliwości rozwoju. Przy czym

możliwości rozwoju oznaczają nie tylko większą produkcję, większą sprzedaż i większe

zyski, ale także konieczność inwestycji. Tymczasem zamiast rosnąć, maleje odsetek małych

i średnich przedsiębiorstw, które w danym roku rozpoczynają inwestycje. W 2006 r. zmalał

również odsetek przedsiębiorstw, które kontynuowały inwestycje rozpoczęte w latach

poprzednich. A przede wszystkim w 2006 r. aż 48% MSP nie rozpoczęło żadnej inwestycji.

35

Rys.19. Czy w latach 2004-2006 firma podjęła lub kontynuowała działania inwestycyjne ?

24,6 22,5

29,3

5,47,7

45,8 42,748,0

19,8

27,022,5

2,6

0

20

40

60

80

100

2004 2005 2006Firma powstała w 2007 r.Nie podjęto ani nie kontunuowano inwestycjiKontynuowano działania z lat poprzednich i rozpoczęto noweKontynuowano inwestycje z lat poprzednichRozpoczęto działania o charakterze inwestycyjnym

Najmniej skłonny do inwestycji był handel i usługi – w tym sektorze w 2007 r. nie podjęło ani

nie kontynuowało inwestycji 58,1% przedsiębiorstw małych i średnich. Również ponad 50%

przedsiębiorstw sektora obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z obsługą

działalności gospodarczej nie inwestowało w 2007 r. Najczęściej inwestowały natomiast

przedsiębiorstwa sektora transport, gospodarka magazynowa i łączność (68,2% MSP) oraz

firmy z sektora przemysłowego (66,4% MSP).

Najmniej skłonne do inwestycji były w 2007 r. także mikroprzedsiębiorstw (51% nie

inwestowało).

Z analizy sektorowej skłonności do inwestycji oraz z oceny skłonności przedsiębiorstw wg

klas wielkości do podejmowania ryzyka inwestycyjnego wynika, że inwestycje realizowane

były przede wszystkim przez sektory, które charakteryzowały się wyższą dynamiką wzrostu.

I to nawet w sytuacji, gdy przedsiębiorstwa z tych sektorów nie wskazywały na niepełne

wykorzystanie mocy wytwórczych jako przyczynę nie podejmowania inwestycji.

Porównanie przyczyn braku inwestycji w 2006 i 2005 roku wskazuje wyraźnie na osłabienie

głównego czynnika, który przed 2006 r. wpływał negatywnie na decyzje o inwestycjach –

oczekiwanie na poprawę koniunktury gospodarczej. Zmniejszyło się również znaczenie

braku popytu na rynku polskim przy podejmowaniu decyzji o inwestycjach. Relatywnie

niewielki wpływ na decyzje inwestycyjne ma też dostęp do kapitału.

Większy niż w 2005 r. wpływ na niepodejmowanie decyzji inwestycyjnych miał natomiast w

2007 r. brak strategii rozwoju, co jest zrozumiałe (ale mniej zrozumiały jest sam brak

strategii w przedsiębiorstwie).

36

Rys.20. Najważniejsze przyczyny braku inwestycji w latach 2005-2006(łączne wskazania trzech najważniejszych przyczyn; %)

42,321,1

39,239,0

37,313,0

29,026,8

13,90,9

12,17,6

10,211,9

10,04,2

0 10 20 30 40 50

Oczekiwanie na poprawę koniunktury gospodarczej'2005

Oczekiwanie na poprawę koniunktury gospodarczej'2006

Niewykorzystane zasoby techniczne'2005

Niewykorzystane zasoby techniczne'2006

Zbyt duża niestabilność warunków gospodarowania'2005

Zbyt duża niestabilność warunków gospodarowania'2006

Brak popytu na rynku polskim'2005

Brak popytu na rynku polskim'2006

Oczekiwanie na dostęp do funduszy unijnych'2005

Oczekiwanie na dostęp do funduszy unijnych'2006

Brak dostępu do kapitału na inwestycje'2005

Brak dostępu do kapitału na inwestycje'2006

Brak strategii rozwoju'2005

Brak strategii rozwoju'2006

Zbyt wysokie ryzyko polityczne'2005

Zbyt wysokie ryzyko polityczne'2006

Uwagę zwraca istotne obniżenie znaczenia dwóch do tej pory istotnych (łącznie) czynników

mających wpływ na decyzje inwestycyjne – niestabilności warunków gospodarowania oraz

ryzyka politycznego – odsetek przedsiębiorstw małych i średnich wskazujących te czynniki

zmniejszył się prawie 3-krotnie - z 47,3% na 18,1%. W tym przypadku problem

interpretacyjny polega na tym, że w 2006 r. nie wydarzyło się nic, co stabilizowałoby warunki

gospodarowania, nie zmieniło się także w sposób istotny ryzyko polityczne. A wyjaśnienie

zmniejszenia się siły wpływu tych czynników na decyzje inwestycyjne jest istotne w

kontekście przyjętych w Raporcie założeń. Odpowiedzi można szukać w uodpornieniu się

gospodarki na sprawy polityczne czy w nabraniu przez MSP umiejętności radzenia sobie w

niestabilnych warunkach. Jednak uodpornianie i nabieranie umiejętności jest procesem, a

zatem nie mogły pojawić się nagle, w 2006 r. Odpowiedzi można byłoby szukać również w

nasileniu się innych czynników wpływających na negatywne decyzje ws inwestycji lub

pojawieniu się nowych czynników. Jednak nic takiego nie wystąpiło. Przy tych danych nie

ma zatem jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o niską skłonność do inwestycji

przedsiębiorstw małych i średnich w okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego.

Nie rozstrzygając problemu przyczyn braku realizacji inwestycji przez dużą część małych i

średnich przedsiębiorstwa, zastanowienia wymaga trwałość tej tendencji. W 2007 r.

inwestycje realizuje (nowe i kontynuacje) lub planuje realizować jedynie 38,9% MSP

podczas, gdy w 2006 r. było to 50% MSP. Ponadto wśród 3 głównych źródeł finansowania

37

nowych inwestycji w 2007 r. aż 88,4% przedsiębiorstw planuje je sfinansować głównie ze

środków własnych.

2.3.4. Czy struktura inwestycji wspiera konkurencyjność MSP ?

Struktura inwestycji zrealizowanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa w 2006 r. jest

skorelowana z czynnikiem, który, poza ceną, buduje pozycję konkurencyjną MSP – z

poprawą jakości produktów i usług. W 2006 r. inwestycje w poprawę jakości oferowanych

dóbr i usług realizowało ponad 18% przedsiębiorstw więcej niż w 2005 r.

Jednocześnie w strukturze inwestycji bardzo wyraźnie widać korelację realizowanych

inwestycji z krótkookresową polityką MSP dostosowującą ich możliwości produkcyjne do

bieżących potrzeb rynku – o ponad 22% przedsiębiorstw więcej niż w 2005 r. zakupiło w

2006 r. maszyny i urządzenia o podobnych parametrach, jak te które znajdują się już w ich

użytkowaniu, w celu zwiększenia możliwości produkcyjnych. MSP zmniejszyły natomiast

zainteresowanie inwestycjami w nowe technologie, w przygotowanie i wprowadzenie

nowych produktów, w rozwój sieci sprzedaży. Bardzo wyraźnie potwierdzone są w

strukturze inwestycji preferencje małych i średnich firm – realizacja krótkookresowej polityki

wykorzystującej dobrą koniunkturę gospodarczą. Takie rozłożenie inwestycyjnych punktów

ciężkości nie wspiera MSP w budowaniu ich pozycji konkurencyjnej.

38

Rys.21. W co inwestowano w 2005 i 2006 r. (i)(łączne wskazanie czterech głównych obszarów; %)

32,0

29,3

30,1

24,3

28,1

34,3

27,9

20,1

27,9

23,6

25,9

30,6

22,4

18,4

21,2

10,7

20,5

14,6

0 5 10 15 20 25 30 35

Zakup maszyn i urządzeń ze względu na nową technologię'2005

Wprowadzenie nowych produktów i usług'2005

Zakup maszyn/urządzeń o podobnych parametrach, jakpoprzednie, w celu zwiększenia produkcji/usług'2005

Wymiana starych maszyn na nowe o podobnych parametrach coposiadane poprzednio i o podobnej wydajności'2005

Modernizacja środków transportu'2005

Poprawa jakości oferowanych dóbr/usług'2005

Budowa/zakup budynków, budowli'2005

Rozwój s ieci sprzedaży'2005

Informatyzacja firmy'2005

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

Rys.21. W co inwestowano w 2005 i 2006 r. (i)(łączne wskazanie czterech głównych obszarów; %)

32,0

29,3

30,1

24,3

28,1

34,3

27,9

20,1

27,9

23,6

25,9

30,6

22,4

18,4

21,2

10,7

20,5

14,6

0 5 10 15 20 25 30 35

Zakup maszyn i urządzeń ze względu na nową technologię'2005

Wprowadzenie nowych produktów i usług'2005

Zakup maszyn/urządzeń o podobnych parametrach, jakpoprzednie, w celu zwiększenia produkcji/usług'2005

Wymiana starych maszyn na nowe o podobnych parametrach coposiadane poprzednio i o podobnej wydajności'2005

Modernizacja środków transportu'2005

Poprawa jakości oferowanych dóbr/usług'2005

Budowa/zakup budynków, budowli'2005

Rozwój s ieci sprzedaży'2005

Informatyzacja firmy'2005

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

‘2006

Pytaniem jest, czy ta koncentracja inwestycji na krótkookresowych celach jest

samodzielnym wyborem MSP, czy też wynika z ograniczeń zewnętrznych, które nie tworzą

małym i średnim firmom możliwości skupienia się na celach długookresowych.

2.3.5. Czy trudności w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania ograniczają możliwości rozwoju MSP ?

Małe i średnie przedsiębiorstwa zawsze w znacznie większym stopniu niż firmy duże

korzystają w swojej działalności i przy finansowaniu inwestycji z wewnętrznych źródeł

finansowania. Struktura finansowania majątku MSP składała się w 2006 r. w większości

przedsiębiorstw wyłącznie z kapitałów własnych. W 2005 r. brak zadłużenia deklarowało co

prawda jedynie 2,3% firm, ale przedsiębiorstw z zobowiązaniami finansującymi nie więcej

niż 10% wartości majątku firmy było 55%. Tak diametralna zmiana struktury finansowania

majątku w 2006 r. mogła być efektem wykorzystania przez małe i średnie przedsiębiorstwa

wysokiej rentowności na spłatę istniejących zobowiązań.

Taka struktura finansowania majątku MSP nie pozwala im na korzystanie z dźwigni

finansowej , a tym samym na zwiększanie możliwości działania i podnoszenie stopy zwrotu

z zainwestowanego kapitału (pod warunkiem oczywiście, że dźwignia byłaby dodatnia).

Oznacza to, że małe i średnie przedsiębiorstwa tracą, w porównaniu z firmami dużymi,

dostęp do podstawowych czynników rozwoju, nie rosną tak szybko jak mogłyby, tracą

39

Rys.22. Jaki jest poziom zadłużenia Pana(i) firmy (zobowiązania ogółem/aktywa ogółem) ?

2,3

64,2

55,0

16,3

21,9

10,7

14,6

5,6

2,6

1,5

1,0

0,7

2,5

1,0

0 10 20 30 40 50 60 70

Nie ma zadłużenia'2005

Nie ma zadłużenia'2006

Zobowiązania stanowią mniej niż 10% aktywów'2005

Zobowiązania stanowią mniej niż 10% aktywów'2006

Zobowiązania stanowią 10-20% aktywów'2005






Zobowiązania stanowią powyżej 80% aktywów'2005

Zobowiązania stanowią powyżej 80% aktywów'2006

Trudno powiedzieć'2005

Trudno powiedzieć'2006

dystans do firm dużych. Przy opieraniu się w działalności gospodarczej przede wszystkim na

środkach własnych, MSP nigdy nie będą mogły zainwestować wystarczająco dużego

kapitału w rozwój czynników, które pozwoliłyby im na istotną zmianę ich potencjału

konkurencyjnego.

Małe i średnie przedsiębiorstwa finansują inwestycje przede wszystkim ze środków

własnych i zysku zatrzymanego w firmie – w 2006 r. 73,1% wartości inwestycji sfinansowane

zostało przez MSP ze środków własnych (w tym zysku zatrzymanego). Maleje znaczenie

kredytu w finansowaniu inwestycji MSP.

Przedsiębiorstwa potwierdzają to wskazując, że najlepszym źródłem finansowania nowych

inwestycji są środki własne – wymieniło je 44,2% MSP. Natomiast kredyt bankowy jest

atrakcyjnym źródłem finansowania dla 21,9% firm. Z czego wynikają takie wybory źródeł

finansowania ? W jakiej mierze są one efektem dobrych wyników finansowych

przedsiębiorstw, a w jakiej konieczności wynikającej z trudności w dostępnie do kapitału

obcego ?

Analiza możliwości zaciągania przez MSP (lub zwiększania) zadłużenia długoterminowego

oraz analiza barier w korzystaniu przez MSP z kredytów może wskazać odpowiedź na to

pytanie.

40

Rys.23. Z jakich źródeł firma finansowała inwestycje w latach 2005-2006 ?

37,2

18,712,7

10,5

9,0

1,4

1,9

2,0

3,0

54,4

31,916,6

0 10 20 30 40 50 60

2005

2006

Kapitały własne Zysk zatrzymany Kredyt bankowy Leasing Fundusze unijne Inne

Rys.24. Czy przedsiębiorstwo ma możliwość zaciągnięcia lub zwiększenia swojego zadłużenia długoterminowego ?

12,6

49,2

3,5

1,7

4,0

0,5

19,6

9,1

0 10 20 30 40 50

Ma i tak planuje

Ma możliw ość, ale nie ma potrzeby - nie planuje inw estycji

Ma możliw ość, ale nia ma potrzeby, choć planuje inw estycje

Nie ma, bo firma miałaby trudności ze spłatą zadłużenia

Nie ma, poniew aż nie ma odpow iednich zabezpieczeń

Nie ma, bo formalności w banku są zbyt uciążliw e

Nie ma, poniew aż banki nie chcą udzielać kredytów MSP

Trudno pow iedzieć

Z powyższych danych wynika, że 81,4% małych i średnich przedsiębiorstw ma możliwość

zaciągnięcia lub zwiększenia swojego zadłużenia długoterminowego, ale tylko 12,6%

planuje z tej możliwości skorzystać. Wśród 18,6% tych MSP, które nie mają, w swojej opinii,

możliwości skorzystania z zaciągnięcia zobowiązań długoterminowych, prawie połowa

(9,1%) wskazuje, że nie może z niej skorzystać, bowiem będzie miała trudności ze spłatą.

Tylko 9,2% MSP ma utrudniony, z różnych powodów, dostęp do finansowania

długoterminowego. Oznacza to, że skala problemu definiowanego jako trudny dostęp MSP

do kapitału nie jest duża.

W grupie 9,2% MSP, które mają utrudniony dostęp do finansowania długoterminowego

pojawiają się 3 główne problemy – brak zabezpieczeń, uciążliwość procedur bankowych

41

Rys.25. Co jest barierą w korzystaniu z kredytów bankowych ?

24,6

22,4

5,0

4,7

1,5

1,1

0,3

20,4

6,9

0 10 20 30

Wysokość w ymaganych zabezpieczeń

Wysokość oprocentow ania kredytów

Niechęć banków do udzielania kredytów MSP w ynikająca zw yższego ryzyka

Brak atrakcyjnej oferty dla MSP

Wysokośćprow izji

Biurokracja zw iązana z aplikow aniem o kredyt

Małe znaczenie dotychczasow ej historii kredytow ej MSP

Brak indyw idualnego podejścia do klienta

Koszt przygotow ania w niosku kredytow ego

oraz niechęć banków do udzielania kredytów MSP. Potwierdza to rozbudowany katalog

barier w korzystaniu z kredytów bankowych.

Duża część barier utrudniających dostęp MSP do kapitału związana jest z większym

ryzykiem udzielania kredytu tym przedsiębiorstwom przez banki – z wyższego ryzyka wynika

bowiem konieczność zabezpieczeń, koszt pieniądza, biurokracja, nadrzędność oceny

bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa wobec jego historii kredytowej. Z jednej strony mamy

zatem wyższe niż dla firm dużych wymogi formalne, które MSP muszą spełnić, aby dostać

kredyt. Z drugiej strony – większe zaufanie małych i średnich przedsiębiorstw do

samofinansowania.

Następuje także zmiana w strukturze najlepszych z punktu widzenia MSP zewnętrznych

źródeł finansowania.

Kredyt staje się mniej pożądanym źródłem finansowania zewnętrznego nowych inwestycji.

Rośnie natomiast znaczenie leasingu. W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw forma

finansowania ma bardzo dużo zalet – m.in. oferuje wg MSP lepsze warunki finansowe niż

kredyt bankowy, przedmiot leasingu zarabia na spłatę rat, związane są z nim korzystne

regulacje podatkowe, pozwala na częstszą wymianę środków trwałych.

Natomiast wypieranie kredytu przez fundusze unijne jest mało realne ze względu na dużą,

ale ograniczoną jednak pulę środków unijnych. Wydaje się, że doświadczenia okresu

prognozowania 2004-2006 nie zmieniły postrzegania funduszy unijnych przez MSP.

42

Rys.26. Co byłoby najlepszym źródłem finansowania nowych inwestcyji w Pana(i) firmie ?

41,539,2

23,525,1

9,312,8

9,611,5

2,72,6

4,12,1

3,11,5

0,51,1

0 10 20 30 40 50

Kredyt bankowy'2005

Kredyt bankowy'2006

Fundusze unijne'2005

Fundusze unijne'2006

Leasing'2005

Leasing'2006

Pożyczka od rodziny lub znajomych'2005

Pożyczka od rodziny lub znajomych'2006

Fundusze pożyczkowe'2005

Fundusze pożyczkowe'2006

Zagraniczny partner'2005

Zagraniczny partner'2006

Kredyt poręczony przez fundusz poręczeń'2005

Kredyt poręczony przez fundusz poręczeń'2005

Faktoring'2005

Faktoring'2006

Zwiększanie udziału w finansowaniu zewnętrznym pożyczek od rodziny i znajomych

świadczy zaś o tym, że małe i średnie przedsiębiorstwa mają rzeczywiście problem z

dostępem do finansowania zewnętrznego na rynku finansowym.

W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw problem z dostępem do finansowania

zewnętrznego w kontekście tworzenia warunków do rozwoju tych przedsiębiorstw jest

jednak bardziej złożony. Jeżeli bowiem inwestycje o normalnym poziomie ryzyka nie zawsze

mogą uzyskać finansowanie ze względu na charakter działalności MSP, to tym bardziej

pozyskanie zewnętrznego finansowania na projekty inwestycyjne o podwyższonym ryzyku

będzie trudne. Jednocześnie bez takich inwestycji zwiększanie potencjału konkurencyjnego

małych i średnich przedsiębiorstw jest ograniczone – pod warunkiem, że takie inwestycje

chcą one realizować.

2.3.6. Czy MSP są skłonne budować swoją pozycję konkurencyjną na innowacyjności ?

Zainteresowanie małych i średnich przedsiębiorstw innowacyjnością zmalało. Wskazują na

to bezpośrednie deklaracje MSP, jak również analiza struktury inwestycji realizowanych w

2006 r. (patrz pkt. 2.3.4. i rys. 21).

Dzisiaj mniej firm widzi uzasadnienie dla działań innowacyjnych. Potwierdza to także

analiza czynników, które wg MSP mogłyby zwiększyć ich innowacyjność – mniejsze jest

zainteresowanie dostępem do kredytów na preferencyjnych warunkach na prowadzenie

działań innowacyjnych (i generalnie zniesieniem barier w dostępie do kredytu) i

ewentualnym wzrostem popytu na polskim rynku na innowacyjne produkty i usługi.

Maleje znaczenie nowatorskiego, innowacyjnego charakteru produktów i usług dla

budowania pozycji konkurencyjnej. Maleje zainteresowanie (aczkolwiek ciągle jest duże)

43

Rys.27. Czy firmie przydatne byłyby działania innowacyjne (2006) ?

57,4

37,8

4,8

Tak Nie Trudno powiedzieć


39,3

51,7

9,0



57,4

37,8

4,8



39,3

51,7

9,0


tanimi pożyczkami na przedsięwzięcia innowacyjne i dofinansowaniem inwestycji w

nowoczesne technologie w ramach funduszy strukturalnych.

Jednak są trzy czynniki, które zaktywizowałyby małe i średnie przedsiębiorstwa – to wiedza

o innowacyjnych rozwiązaniach dotyczących produktów i usług dostarczanych na rynek

przez MSP, wiedza o innowacyjnych rozwiązaniach dotyczących zarządzania firmą oraz –

konkurencja ze strony innych, bardziej innowacyjnych firm w branży.

Natomiast utrzymywanie się ulg w podatkach związanych z wdrażaniem nowych technologii

na pierwszym miejscu wśród czynników, które mogłyby zwiększyć innowacyjność MSP (ze

wskazaniem ponad 50% przedsiębiorstw) świadczy kolejny rok z rzędu o niskiej

skuteczności docierania do małych i średnich przedsiębiorstw z informacją o instrumentach

wspierających innowacyjność. Świadczy jednak także o braku realnego zainteresowania

MSP innowacyjnością, bowiem gdyby to zainteresowanie było, potrafiłyby one dotrzeć do

niezbędnych informacji. Jednak należałoby tą tezę zweryfikować, bowiem jeżeli nie jest

prawdziwa, należałoby dążyć jednak do skonstruowania takiej polityki informacyjnej (przez

ośrodki naukowe i badawcze dysponujące lub mogące dysponować rozwiązaniami

potrzebnymi gospodarce oraz przez administrację publiczną powołaną do wspierania MŚP),

która reagowałaby na zapotrzebowanie MŚP, o czym była mowa już w ubiegłorocznym

Raporcie.

44

Rys.29. Jakie czynniki zwiększyłyby innowacyjność firmy ? (i)(łączne wskazanie trzech głównych czynników; % MŚP)

53,5

52,6

46,0

31,5

43,6

32,5

11,2

18,1

24,6

12,4

0 10 20 30 40 50 60

Ulgi w podatkach związane z wprowadzaniem nowy ch technologii'2005

Ulgi w podatkach związane z wprowadzaniem nowy ch technologii'2006/7

Dostęp do kredy tów na pref erency jny ch warunkach'2005

Dostęp do kredy tów na pref erency jny ch warunkach'2006/7

Popy t na ry nku krajowy m na innowacy jne produkty '2005

Popy t na ry nku krajowy m na innowacy jne produkty '2006/7

Wiedza o innowacy jny ch rozwiązaniach doty czący ch produktów/usług dostarczany chprzez f irmę'2005

Wiedza o innowacy jny ch rozwiązaniach doty czący ch produktów/usług dostarczany chprzez f irmę'2006/7

Zniesienie barier w dostępie do kapitału'2005

Zniesienie barier w dostępie do kapitału'2006/7

2.3.7. Weryfikacja potencjału konkurencyjnego i pozycji konkurencyjnej MSP poprzez udział w wymianie międzynarodowej

W 2006 r. zachwycaliśmy się, że wartość polskiego eksportu wyniosła prawie 88 mld euro

(wg GUS; a 93,3 mld euro – wg NBP), i wzrosła o 23,1% w stosunku do 2005 r. Jednak już

w 2006 r. dynamika importu (124,2%) była wyższa od dynamiki eksportu. Miało to ujemny

wpływ na wzrost PKB. W 2007 r. eksport nadal rośnie, ale jego dynamika z miesiąca na

miesiąc maleje. Utrwala się natomiast wyższa dynamika importu.

Co prawda wyniki przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 50 pracowników (firmy

średnie i duże) wskazują, że odsetek firm-eksporterów rośnie36, rośnie również udział

przychodów z eksportu w przychodach ogółem, ale dzieje się to w grupie firm, które

stanowią zaledwie 1,02% ogólnej liczby przedsiębiorstw w Polsce. Natomiast dane

dotyczące liczby eksporterów w całym sektorze przedsiębiorstw wskazują wyraźnie na

regres – liczba eksporterów wynosiła w najlepszym pod tym względem 2003 r. 50 075, a w

2006 r. spadła o ponad 1/3 - do 31 777 firm37. Przy czym liczba firm-eksporterów z udziałem

kapitału zagranicznego spadła w tym czasie o 28%, a firm-eksporterów bez udziału kapitału

zagranicznego w znacznie większym stopniu – o 38% (prawie 16,5 tys. firm). Dzisiaj 54%

polskiego eksportu jest realizowane przez firmy z kapitałem zagranicznym.

Dane te bardzo wyraźnie wskazują, że polski eksport „stoi” na dużych firmach z kapitałem

zagranicznym. Wskazują również, że wartość eksportu przypadająca na jedno eksportujące

przedsiębiorstwo rośnie, a to oznacza, że jeśli ktoś wypada z eksportowej gry, to są to firmy

z sektora MŚP. Mamy zatem do czynienia z umacnianiem się pozycji na rynkach

zagranicznych silnych, dużych firm-eksporterów. Ich strategia nastawiona na rynki

zewnętrzne nie została zmieniona przez wzrost konsumpcji na rynku polskim. Nie wpływa

także na ich decyzje wysoki kurs złotego w stosunku do euro i do dolara (przy eksporcie o

dużej wartości opłacalne jest ubezpieczenie się od ryzyka walutowego). Jednocześnie firmy

mniejsze rezygnują z walki o rynki zagraniczne – uważają, że łatwiej jest im konkurować na

rynku krajowym. Koncentrując się na rynku krajowym pozbywają się (lub ograniczają) także

ryzyko walutowe.

Pojawia się pytanie – dlaczego tak się dzieje ? Wydaje się, że powodem nie jest osłabianie

pozycji konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw (nie ma żadnych przesłanek do twierdzenia,

że to jest powodem spadku odsetka przedsiębiorstw-eksporterów), a dynamicznie rosnąca

konsumpcja na rynku polskim, która „wypycha” eksport z obszaru zainteresowania części

przedsiębiorstw, gdyż w ten sposób zmniejszają one ryzyko działalności (szczególnie firmy

małe). Tym bardziej, że wzrostowi konsumpcji towarzyszy silny złoty, który zmniejsza

36 Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w okresie I – VI 2007 r., op.cit.37 Dane uzyskane bezpośrednio z Ministerstwa Gospodarki

45

rentowność sprzedaży na eksport części przedsiębiorstw, przede wszystkim firm małych, i

tych firm, których eksport nie wymaga importu. Ponadto dla firm małych koszty związane z

utrzymaniem się na obcych rynkach – w stosunku do relatywnie niewielkich przychodów ze

sprzedaży na eksport – są wysokie. Jeżeli więc pojawia się możliwość koncentracji

sprzedaży na rynku polskim – korzystają z niej. Muszą jednak pamiętać, że powrót na rynki

zagraniczne będzie bardzo trudny, jeśli nie niemożliwy.

Szukając zatem prostej odpowiedzi na pytanie o przyczyny zmniejszania się

zainteresowania eksportem firm działających na polskim rynku można wskazać, co często

jest robione, na silnego złotego i rosnący popyt wewnętrzny.

Z informacji uzyskanych od małych i średnich przedsiębiorstw wynika, że w 2006 r. 6,6%

przedsiębiorstw eksportowało swoje produkty i usługi (w tym liczona była sprzedaż na

Jednolitym Rynku), a planowało rozpocząć sprzedaż na eksport dalsze 2,2% firm. W efekcie

w 2007 r. kontynuuje działalność na eksport 8,7% MSP, a planuje jej rozpoczęcie dalsze

4,6%. Oznacza to, że bardzo niewielka liczba małych i średnich firm to eksporterzy.

W 2005 r. 83,2% małych i średnich firm nie eksportowało, w 2006 r. odsetek ten był już

znacząco większy – 88,6%. Zgodnie z deklaracjami przedsiębiorstw, w 2007 r. nie-

eksporterów powinno być 86,7% wśród MSP

Przyczyną rezygnacji MSP z działalności eksportowej nie jest tylko wzrost popytu na rynku

polskim, o czym była mowa wcześniej. Na przyczyny rezygnacji wpływ ma bardzo długa lista

utrudnień w podjęciu i prowadzeniu działalności eksportowej. W stosunku do poprzedniej

edycji Badania, na liście tej nastąpiły pewne przetasowania – przede wszystkim zmniejszył

się, o prawie 30%, negatywny wpływ silnego złotego na podejmowanie i prowadzenie

działalności na eksport, aczkolwiek ciągle jest on jedną z 3 najważniejszych barier dla

46

Rys.30. Czy firma kontynuuje lub zamierza podjąć sprzedaż na eksport ? (%)

6,6

2,2

0,6

8,7

4,6

0,10

5

10

Kontynuowanie sprzedaży naeksport

Rozpoczęcie sprzedaży naeksport

Rezygnacja ze sprzedaży naeksport

2006 2007

20,3% MSP. Przyczyną zmniejszenia znaczenia kursu walutowego dla eksporterów może

być efekt kompensowania spadku wpływów z eksportu – tanim ze względu na silnego

złotego importem (jeżeli oczywiście przedsiębiorstwo jednocześnie eksportuje i importuje).

Zmniejszyło się także znaczenie kosztów związanych z dostosowaniem się do wymogów

rynków zagranicznych – to zapewne efekt poniesienia już tych kosztów w momencie

wchodzenia na rynki zagraniczne. O połowę zmniejszyły się wskazania na brak środków

finansowych jako utrudnienie w podejmowaniu i prowadzeniu eksportu. Ta zmiana wynika z

poprawy kondycji finansowej małych i średnich przedsiębiorstw.

Mimo wielu barier, które przecież istniały także w okresie, gdy przedsiębiorstwa

rozpoczynały działalność eksportową, w latach 2001-2003 - w najtrudniejszym okresie także

ze względu na sytuację makroekonomiczną na światowych rynkach – stale rosła liczba

małych i średnich firm-eksporterów. Dzisiaj, w znacznie lepszych warunkach

makroekonomicznych zainteresowanie MSP eksportem znacząco spadło. Efektów

odchodzenia przedsiębiorstw od sprzedaży na eksport będzie wiele – m.in. wspomniana

wcześniej ujemna „kontrybucja” eksportu netto do PKB, a tym samym jego mniejszy wzrost,

zmniejszenie konkurencyjności polskich MSP, konieczność ponoszenia kosztów ponownego

wchodzenia na rynki zewnętrzne, gdy okaże się, że taki jest interes biznesowy

przedsiębiorstwa lub gdy obniży się krajowy popyt konsumpcyjny.

47

Rys.31. Co stanowi największe utrudnienie w podejmowaniu lub prowadzeniu działalności eksportowej (2007 r.)?

46,8

40,8

21,4

15,7

7,3

9,9

16,7

20,3

25,9

0 10 20 30 40 50 60

Znajdowanie wiary godny chpartnerów biznesowy ch za granicą

Pozy skiwanie inf ormacji ozagraniczny ch ry nkach

Kurs walutowy

Odmienne regulacje prawne

Koszty transportu

Wy sokie koszty dostosowania dowy mogów ry nków zagraniczny ch

Nieef ekty wna działalność polskichpaństwowy ch placówek za granicą

Brak środków f inansowy ch

Słaby wizerunek produktów polskich

W roku 2006 i w pierwszej połowie roku 2007 dokonały się bardzo duże zmiany w

działalności sektora małych i średnich przedsiębiorstw – skoncentrowały się one na bieżącej

działalności, którą wspierały zbyt małymi inwestycjami jak na potrzeby wynikające ze stopnia

wykorzystania posiadanych mocy wytwórczych oraz potrzeby popytowe zgłaszane przez

rynek. MSP zmniejszyły także swoje zainteresowanie eksportem – część z nich wycofała się

ze sprzedaży na eksport lokując cała swoją produkcję na rynku polskim. Dobre wyniki

finansowe pozwoliły im zmniejszyć zobowiązania finansowe, działają dzisiaj przede

wszystkim w oparciu o kapitał własny. Zmniejszyło się także ich – i tak wcześniej niezbyt

duże –zainteresowanie innowacyjnością. Maleje ono do tego stopnia, że zmniejsza się

zainteresowanie MSP instrumentami mogącymi wspierać ich działania innowacyjne.

******

Małe i średnie przedsiębiorstwa zawsze koncentrowały się na realizacji

krótkookresowych celów – wynikało to nie ze strategii działania, której większość z nich nie

ma, a z bardzo wielu barier, które ograniczały i ciągle jeszcze ograniczają możliwości ich

rozwoju. Jaskrawym przykładem może być niedokończona reforma formalnych instytucji

oraz ich nieprzygotowanie do wspierania budowy konkurencyjności polskiej gospodarki i

przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich. Polska gospodarka dostosowując się do

wymogów zmieniającego się rynku, poza zmianami formalnych i nieformalnych ograniczeń

wynikających z transformacji, powinna także zmieniać formalne i nieformalne ograniczenia

instytucjonalne pod kątem potrzeb wynikających z konieczności budowania trwałych

przewag konkurencyjnych38 na rynku światowym. A te zależą, według M. Portera, od zmian

instytucji - zmian wartości, przekonań, postaw.39 ,,Jesteśmy świadkami kształtowania się

swoistego standardu międzynarodowej kultury ekonomicznej, który stopniowo przekracza

linie tradycyjnych podziałów kulturowych i dąży do coraz szerszego upowszechnienia.

Powstaje ujednolicony i powszechnie akceptowany zbiór przekonań, postaw i wartości, które

wywierają pozytywny wpływ na gospodarkę, natomiast aspekty kultury, które są

nieproduktywne, zostają raz na zawsze odrzucone w wyniku presji wywieranej przez

gospodarkę globalną oraz za sprawą zachęt z nią związanych’’40.

Bez państwa, wg Portera, budowa przewagi konkurencyjnej gospodarki nie może się udać.

Musi ono zapewnić, poza przewidywalnymi warunkami makroekonomicznymi i warunkami

38 Porter M.E., Przewaga konkurencyjna narodów, PWE, Warszawa 1990); Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 200139 Porter M.E., Postawy, wartości i przekonania a makroekonomia dobrobytu, w: L. E. Harrison, S. P. Huntington (red), Kultura ma znaczenie, Zysk i S-ka, Poznań 200340 Ibid., Poznań 2003, s. 59-77

48

politycznymi, stabilne i przewidywalne warunki prawne, które powinny umożliwiać

przedsiębiorstwom planowanie strategiczne i zwiększanie produktywności.

Ocenie skuteczności państwa w tworzeniu instytucjonalnych podstaw dla

zwiększania konkurencyjności polskiej gospodarki oraz budowy gospodarki rynkowej opartej

na właściwej strukturze własności, prawidłowych relacjach między koordynacją rynku i

koordynacją państwa oraz niezbędnych, efektywnych instytucjach rynkowych poświęcona

będzie kolejna część Raportu.

49

konkurencyjnoŚĆ - konfederacja lewiatankonfederacjalewiatan.pl/upload/file/2007_10... · web...

Documents