konsolosluk evlenmelerİnİn Şeklİne uygulanacak …webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/21_3_4.pdf ·...

Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XXI, Y. 2017, Sa. 3 109

Yayın Kuruluna Ulaştığı Tarih : 28/09/2017

Yayınlanmasının Uygun Görüldüğü Tarih: 06/11/2017

KONSOLOSLUK EVLENMELERİNİN ŞEKLİNE UYGULANACAK HUKUK

Cansu AKGÜN*

ÖZET

Yabancı unsur taşıyan evliliklerin şekli bakımından evliliğin yapıldığı yer huku-ku olan locus regit actum (LRA) kuralı temelinde “lex loci celebrationis”’in (LLC) yetkili olması hemen hemen tüm hukuk sistemlerinde benimsenmiş olup, kural bu yö-nüyle milletlerarası özel hukuk doktrininin en eski genel ölçütlerinden kabul edilir. Bu kurala göre evliliğin şekli şartlar bakımından geçerliliği, evliliğin gerçekleştirildiği yer hukukuna göre saptanır. Evlenme, yapıldığı yer hukukunun maddi şekil şartlarını karşılamak zorundadır.

LRA kuralının en önemli istisnasını konsolosluk evlenmeleri veya bir diğer adıy-la diplomatik evlenmeler (consular, diplomatic marriages) oluşturur. Evlenmenin ta-rafları, mahalli hukukun yetkili makamları önünde ve mahalli hukukun öngördüğü şekil kurallarına göre evlenebilecekleri gibi, bazı şartların varlığı halinde vatandaşı oldukları devlet konsolosları da mensup oldukları devlet hukukunda öngörülen şekil-de evliliği gerçekleştirme yetkisini haizdir.

Bu çalışmada konsolosluk evlenmelerinin şartları ve bu şartların varlığı halinde bu evlenmelere uygulanacak hukuk konuları ele alınmış ve bu şartlar çerçevesinde konsolosluk evlenmelerinin Türk hukukundaki uygulaması incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Evliliğin şekline uygulanacak hukuk, locus regit actum, konsolosluk evlenmeleri, evliliğin şekli geçerliliği.

LAW APPLICABLE TO THE FORMAL REQUIREMENTS OF CONSULAR MARRIAGES

ABSTRACT

In principal, the lex loci celebrationis (LLC), stemming from the locus regit actum (LRA) rule, which states that any conflict arising from the form of marriages containing a foreign element shall be governed by the place of performance of mar-riage, is considered as one of the oldest principles of conflicts of law doctrine as it has been adopted by almost all of the law systems. Accordingly, a marriage shall be solemnized pursuant to the form being in conformity with the provisions prescribed by the substantial law of the place of performance. * Cansu Akgün, Bilkent Üniversitesi Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi. Bu

makale hala devam etmekte olan doktora tezinden üretilmiş olup makaledeki tüm çeviriler yazar tarafından yapılmıştır. e-posta: [email protected]

Konsolosluk Evlenmelerinin Şekline Uygulanacak Hukuk

Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XXI, Y. 2017, Sa. 3110

The law of the place of celebration with respect to the disputes on the form of marriage with foreign element is a well-recognized connecting factor with an ex-ception, which is namely as consular (or diplomatic) marriages. Spouses may either choose to perform their marriage ceremony before the competent authorities of the state of execution and according to the form stipulated by the law of the said state, or, under certain circumstances, the consular or diplomatic missions of the state of which spouses hold the citizenship may be entitled to solemnize their marriage according to the form determined by their national laws.

This study sheds light on the conditions of consular marriages and the law ap-plicable to such marriages as well as its implementation in Turkish law.

Keywords: Law applicable to the formalities of marriage, locus regit actum, consular marriages, formal validity of marriages.

GİRİŞ

Genel itibariyle maddi hukuk düzenlerinde evliliğin şekil şartları ve maddi şartları arasında bir ayrıma gidilmesi, yabancılık unsuru taşıyan evli-liklere uygulanacak hukuk bakımından kanun koyucuları milli hukuk ve işlem yeri hukuku arasında bir seçim yapmak durumunda bırakır.1 Yabancı unsur taşıyan evliliklerin şeklini evlenmenin yapıldığı yer hukukunun yöneteceğine

1 Peter M. NORTH, “Development of Rules of Private International Law In the Field of Family Law”, Academie de Droit International Recueil Des Cours, 1980-I, Collected Courses of the Hague Academy of International Law, 1980, s. 21.

Cansu AKGÜN


ilişkin olan LRA2, kesin bir kanunlar ihtilafı kuralıdır. 3 Bu kuralın tatbiki, ger-çekleştirildiği yer hukukunun şart koştuğu şekle veya izin verdiği şekillerden herhangi birine veya en azından bu hukukun zorunlu şekli şartlarına uygun gerçekleştirilen evlilik akdinin tarafların milli hukuklarına veya üçüncü ülke hukuklarına aykırı bile olsa geçerli sayılması, aynı doğrultuda yerel hukukun zorunlu saydığı şekil kurallarına uyulmadan yapılan evliliğin geçerli olmama-sı gerektiği sonucunu doğurur.4

2 Bugün birçok devletin kanunlar ihtilafı kurallarında yer alan bu ilkeye göre, “işlem yere tabidir”, daha açık olarak “yapıldığı yerin maddi şekil kurallarına uygun şekilde yapılan bir hukuki işlem her ülkede şeklen geçerli sayılır”. Bu çerçevede, birden çok hukuk düzeni ile irtibatlı hukuki işlemin şeklini, yapıldığı yer hukukunun yöneteceği benimsenir. Locus regit actum olarak ifadesini bulan kural, milletlerarası özel hukukun Batole’nin devrinden beri izine rastlanan en eski ve en yaygın kullanılan ilkelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Evliliğin şekli bakımından da bağlama noktası milletlerarası özel hukuk doktrininde evliliğin gerçekleştiği yer kanunu olarak kabul edilmiş ve uygulana gelmiştir. LRA kuralı hakkında daha fazla bilgi için Nihal ULUOCAK, “Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, Uygulama Kuralları, Sözleşmeler”, Filiz Kitabevi, İstanbul 1987, s. 33; Vedat Raşit SEVİĞ, “Kanunlar İhtilafı, Yasama ve Yargılama Çatışmaları”, İstanbul, 1974 s.43 ve 127; Fazıl BERKİ, “Türk Hukukunda Kanun İhtilafları”, 2. Baskı, Ankara, 1971, s.46; Erdoğan GÖĞER, “Devletler Hususi Hukuku (Kanunlar İhtilafı)”, Ankara, 1977, s.119; Ergin NOMER, “Devletler Hususi Hukuku”, 20. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul 2013, s. 206; Vahit DOĞAN, “Milletlerarası Özel Hukuk”, 2. Bası, Seçkin Yayınevi, Ankara 2013, s. 256-257; Nihal ERDENER, “ Türk Devletler Hususi Hukuku Sisteminde Locus Regit Actum Kaidesinin Tatbiki, Vasiyetnameler ve Bazı Borç Akitleri Hakkında”, İstanbul 1958, s. 22; Temel DOĞANGÜN, “ Türk Hukukunda Yabancı Unsurlu Hukuki İşlemlerin Şekline Uygulanacak Hukuk”, Ankara 1996, s.63; M. Raşit SEVİĞ, Vedat Raşit SEVİĞ, “Devletler Hususi Hukuku”, Üçüncü Bası, İstanbul 1962, s. 369; Aysel ÇELİKEL, “Milletlerarası Özel Hukuk”, 13. Baskı, İstanbul, 2014,s. 191.

3 Lynn D. WARDLE, “International Marriage Recognition: A World Dilemma”, Families Across Frontiers by Nigel Lowe, Gillian Douglas, Martinus Nijhoff Publishers, The Hague, Boston, Londra, 1996, s. 83; Emile STOCQUART, “Marriage In Private International Law”, Am. Law Review, Vol: 23, 1889, s. 775; Gülören TEKİNALP/Ayfer UYANIK ÇAVUŞOĞLU, “Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları”, Vedat Kitapçılık, 11. Bası, İstanbul 2011, s. 177-178; Peter NORTH/ James J. FAWCETT, “Cheshire & North’s Private International Law”, 13. Bası, Oxford University Press, Londra, Edinburgh, Dublin, 1999, s. 705-706; Abla, J. MAYSS, “Principles of Conflict of Laws”, 3. Bası, Cavendish Publishing, Londra, 1998, s. 224; Robert Y. JENNINGS, “Conflict of Laws”, Cambridge University Press, 1987, s. 253; Jale GÜRAL, “Evlenmeden Doğan Kanunlar İhtilafları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1946, C. 3, S.1, s. 167; R.E.B TÖTTERMAN, “Functional Bases of the Rule Locus Regit Actum in English Conflict Rules”, Intl & Comp.L.Q. V.2, 1953, s. 27,; ÇELİKEL, s. 231; NOMER, s. 244; DOĞANGÜN, s. 134, Lynn D. WARDLE, “International Marriage and Divorce Regulation and Recognition, A Survey”, Family Law Quarterly, Vol.29, No. 3,1995-1996, s. 502.

4 R. Harry GRAVESON, “Conflict of Laws, Private International Law”, 7. Bası, Londra,1974, s. 252; aynı yönde ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, s. 57; BERKİ, s. 65; DOĞAN,V. s. 259; Charles TAINTOR, “Marriage In the Conflict of Laws”, Vanderbilt Law Review, Vol.9, 1956, s.608.



LRA’nın evlenmenin şekli geçerliliğindeki en önemli istisnasını konso-losluk evlenmeleri oluşturur. 5 Konsolosluk evlenmeleri bir devletin resmi me-murlarının huzurunda veya bu memurlar tarafından kendi yasalarının verdiği evlendirme yetkisini bir başka devletin ülke sınırları içerisinde kullanması sonucu gerçekleşir.6 Uluslararası kamu hukukunun en temel prensiplerinden olan ülkesellik ilkesi (extraterritoriality) uyarınca elçilik veya konsolosluklar, elçi veya konsolosun temsil ettiği ülkenin toprağı addedilerek, bazı ayrıcalık ve bağışıklıklara sahip olur.7 Bu ayrıcalıklardan birisi, elçilik veya konsolos-luk binası içinde bazı amaçlar dâhilinde gönderen devlet hukukunun geçerli olması ve bu ülke vatandaşlarının yaptıkları evliliklerde milli hukuklarının (lex patriae) öngördüğü şekil şartlarının tatbik edilmesidir.8

Ancak ulus devletler, kendi ülke toprakları içerisinde milli hukuklarının ve pek tabii evliliğe ilişkin kurallar ihtiva eden medeni kanunların uygulan-ması konusunda katı bir tutum benimser. Bunun yanında, evlilik ilişkisi dev-letler kadar evliliğin tarafları için de hayati önem arz ettiğinden, konsolosun veya diplomatik temsilcilinin, evlenmenin akdedilmesi sırasında yapacağı bir hata çokeşlilik, evliliğin iptali veya tanınmaması başta olmak üzere telafisi mümkün olmayan zararlara yol açabilir. Bu gibi sebepler bir yandan devlet-lerin konsoloslarına evlenme akdetme yetkisi verirken oldukça dikkatli ve kontrollü davranmalarına bir yandan da bu evlenmelerin yabancı konsoloslar tarafından kendi ülke sınırlarında gerçekleştirilmesini bazı koşullara bağlı kıl-malarına sebep olur. 9

Konsolosluk evlenmeleri, bu şartların varlığı halinde, vatandaşı olduk-ları devlet konsolosluğunda milli hukuklarının öngördüğü şekilde evlenmek isteyen nişanlılar için mahalli hukukun tek alternatifidir. Bu evlenmelerin

5 Lennart PALSSON, “Marriage and Divorce in Comparative Conflict of Laws”, Leiden, 1974 s. 274; Cemal ŞANLI/Emre ESEN/İnci ATAMAN FİGANMEŞE, “Milletlerarası Özel Hukuk”, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2013, s. 119; Rona AYBAY, “Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009, s. 218; Gündüz ÖKÇÜN, “Türk Konsoloslarının Evlendirme Yetkisi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt.22 No.2, 1967, s. 212.

6 PALLSON, s. 172.7 Edmond KELLY, “The French Law of Marriage and the Laws That Arises

Therefrom(1885)”, Kessinger Legacy Reprints, 2010, s. 54; GRAVESON, s. 278.8 GRAVESON, s. 278-279.9 Luke, T.LEE, “Consular Law and Practice, Third Edition”, Oxford University Press,

USA, 2008, s. 246; Gotthard JAESCHKE / Necmettin BERKİN, “Türk Hukukunda Evlenme Akdinin Şekli”, İstanbul, 1953, s. 408.

Cansu AKGÜN


şarta bağlı olması ise, taraflara LRA’ya göre veya kendi konsolosluklarında milli hukuklarının öngördüğü şekilde evlenmek arasında seçim hakkı vermek-tedir.10 Çalışmamızda önce konsolosluk evlenmelerinin tanımı, ortaya çıkı-şı ve kapsamı ele alınacak, ardından bu evlenmelerin gerçekleştirilmesi için aranan şartlar irdelenecektir. Daha sonra Türk pozitif hukukunda konsolosluk evlenmelerinin tabi olacağı hukuk 12.11.2007 tarih ve 26728 sayılı R.G. de yayımlanan 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk Ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) ve ilgili mevzuat bağlamında incelenecektir. 11

1. Konsolosluk evlenmelerinin tanımı ve ortaya çıkışı

Konsolosluk evlenmeleri yabancı ülkede bulunan konsolosluklarda veya büyükelçiliklerde, konsolos, elçi veya yetkili büyükelçilik veya konsolosluk memurunun tabi olduğu ülkeden aldığı yetkiyle kendi vatandaşları veya va-tandaşı ile bir yabancı arasında, bizzat anılan kişiler tarafından veya huzurun-da gönderen devletin (sending state) resmi binasında ve bu devletin hukukuna uygun yapılan evlenmeleri ifade eder.12

Geçmişte, konsoloslar genel itibariyle evlendirme memuru sıfatıyla nikâh kıyma yetkisini haiz değildi, zira evlenmenin şeklinin, ilke olarak ya-pıldığı yer hukukunca yönetilmesi anlamına gelen ve evrensel kabul gören bir milletlerarası hukuk kuralı olan LRA’nın tatbik alanına girdiği kabul edilirdi.

10 BERKİ, s. 67;TEKİNALP/ÇAVUŞOĞLU, s. 181; Nihal ULUOCAK, “Kanunlar İhtilafı, Yasama Yetkisi Kuralları”, İstanbul 1971, s. 61’de evlenmenin şekli konusunda LRA kaidesinin diplomatik evlenmeler bakımından ihtiyari olarak uygulandığından bahseder. Bazı istisnai durumlarda konsolosluk evlenmelerinin gönderen devlet vatandaşları bakımından zorunlu şekil şartı olarak kabul edilmesi ve bu kişilerin yabancı hukukun öngördüğü yerel şekil şartlarına uygun gerçekleştirdikleri evliliklerin geçersiz sayılması hakkında PALLSON, s. 260.

11 Yabancı unsurlu evlenmelerin geçerliliği açısından aralarında Türkiye’nin de taraf olduğu çok taraflı sözleşmeleri ve ülkemizin diğer ülkelerle akdettiği ikili konsolosluk sözleşmeleri ise konumuzla bağlantılı olmakla birlikte bu çalışmanın kapsamı dışında tutulacaktır.

12 BERKI, s. 66; ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 61; NOMER, s. 249; PALSSON, s. 258; ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, s. 60; Ernst RABEL, “The Conflict of Laws, A Comparative Study, Volume 1- Introduction: Family Law”, Second Edition, Michigan Legal Publications ,Michigan, 1958, s. 224 ve s. 255; Yücel SAYMAN, “ Türk Devletler Hususi Hukukunda Evlenmenin Kuruluşu”, İstanbul 1982., s. 169. Genel olarak konsolosluk ilişkilerinin kökeni için Gizem PERÇİN, “Evlenme Hakkının Yabancılar Tarafından Kullanılmasında İstisnai Bir Yöntem: Konsolosluk Evlenmeleri”, Legal Hukuk Dergisi, Özel Sayı, Rona Aybay’a Armağan, 1. Cilt, Legal Yayıncılık A.Ş., Aralık 2014, s. 905. Konsolosun, gönderen devletin resmi binasında olsa dahi mahal yeri kanununa uygun olarak gerçekleştirilen evlenmelerde yalnızca tanık sıfatıyla bulunması veya yalnızca bu tür bir evlenmeyi tescil etmesi ve bu nevi bir belge düzenlemesi konsüler evlenme tanımı kapsamı dışında olup bu konuda PALLSON, s. 258.



Nadiren bu yetki bazı ülkelerce yasalarında konsoloslarına verilse bile ancak belli başlı şartların varlığı halinde kullanılabiliyordu.13

Konsolosluk evlenmeleri, esasen evliliğin şekline ilişkin maddi hüküm-lerinin çoğunlukla dini sebeplerle yabancılar bakımından uygulanması müm-kün olmayan veya medeni halin tescili için tatmin edici bir hukuk sistemi bulunmayan ülkelerde ikamet eden Avrupa Birliği’ne üye ülke vatandaşları-nın, ikamet ettikleri ülkelerde yaptıkları evlenmeleri vatandaşlık bağıyla bağlı oldukları hukuka tabi kılmak gibi pratik mülahazaları karşılamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Bu evlenmelerin, yabancıların yerel kanunun evlenmenin şekli şartlarına ilişkin maddi hukuk hükümlerinin kendilerine uygulanmasın-dan imtina etmesini ve vatandaşı oldukları ülkenin konsüler yetkisi sınırları içerisinde kalmasını sağlama amacına hizmet ettiği sömürgecilik döneminden (colonialist era) kalma olduğu da yaygın bir görüştür. 14 Daha sonra, 19. yüz-yılda konsolosluk hizmetlerinin kapsamının genişlemesi ve medeni törenle gerçekleştirilen evliliklerin sayısının artmasına bağlı olarak yaygınlaşmıştır.

Öyle ki, Ortaçağda Hristiyan ve Müslüman ülkelerde belli ölçüde “do-kunulmazlıkları” (exterritorriality) haiz ticari fabrika ve imalathanelerin lağ-vedilmesiyle ortaya çıkan boşluğu kapatmak için, konsolosluk evlenmeleri, ilk olarak 1849 tarihli İngiliz Konsolosluk Evlenmelerine İlişkin Kanun’da düzenlenmiştir.15 Bu kanunun yürürlüğe girmesini müteakip birçok Avrupa ülkesi aynı doğrultuda yasal düzenlemeler yapmıştır. İtalya 1866’da, Hol-landa 1871’de, İsviçre 1874’te, Almanya 1875’te konsolosluk evlenmelerini düzenleyen kurallar benimsemişlerdir. Ancak bu kanunların hiçbiri, konsolos veya büyükelçilerine tarafların en az birinin Birleşik Krallık vatandaşı olduğu evlenmeleri akdetme yetkisi veren İngiliz Konsolosluk Evlenmelerine İlişkin Kanun’un aksine, gönderen devletlerden herhangi birinin vatandaşlığını haiz kadınların yabancı bir kocayla evlenmesine izin vermiyordu. Dolayısıyla kon-solosların görev ve yetkisi yalnızca kendi vatandaşları veya erkeğin gönderen

13 Luke, T. LEE, “Vienna Convention on Consular Relations With Texts and Commentaries”,A.W.Sijthoff- Leyden Rule of Law Press- Durham N.C.,Rule of Law Press, 1966, s. 65.

14 PALLSON, s. 258-259, aynı yönde Rabel,s. 255.15 Travers TWISS, “The Conflict of Marriage Laws”, Law Mag.& Rev. Quart. Rev. Juris &

Quart.Dig, All Cases,Vol 8, 1882-1883, s. 3-4. Bu Kanundan önce konsüler evlenmeleri daha sınırlı bir şekilde düzenleyen 1823 tarihli Kanun da iki İngiliz vatandaşı arasında İngiliz Elçiliğinde kıyılan bir nikahın İngiliz kanunlarına göre geçerli bir evlenme olduğunun hükme bağlandığına ilişkin KELLY, s. 55-56.

Cansu AKGÜN


devlet vatandaşı olup da kadının yabancı olduğu evlilikleri akdetmekle sınır-lıydı. 16

Genel itibariyle konsolosluk evlenmeleri ilk başlarda devletler arasında teamül kuralları gereği tesis edilmiş, daha sonra da iki taraflı konsolosluk an-laşmalarıyla teyit edilmiştir.17

Konsolosluk evlenmeleri, evliliğin taraflarına tanınan seçimlik bir hak niteliğinde olup, taraflar evlenme törenlerini mahal yeri hukukuna göre yetkili kılınan makamlar yerine birçok nedenle kendi konsolosluklarında yapmayı tercih edebilirler.18 Evlenmelerin, gönderen devletin hukuku değil de kabul eden devletin hukukunun öngördüğü şekilde yani LLC’ye göre yapılması ve LLC’nin, söz konusu evliliği tarafların nüfusuna tescil edilmesini zorun-lu kılmaması veya herhangi bir şekil şartı öngörmemesi gibi bazı hallerde bu evlenmelerin gönderen devlet hukuku bakımından ispatının çok zor ya da imkânsız olmasından ötürü konsolosluk evlenmeleri önemli bir ispat teşkil eder. Zira gönderen devletin hukuku bakımından taraflarından en az birinin kendi vatandaşı olduğu evlenmelerin kendi konsolosluğunda usulüne uygun olarak akdedilmesi, bu evliliğin varlığının kesin ispatıdır.19 Bu evlenmelerin ayrıca tarafların ulusal hukukları uyarınca tanınmasına gerek de yoktur. Ma-hal yeri hukukunun münhasıran dini töreni zorunlu kılması da bir diğer tercih nedeni olabilir. Kendi dillerini konuşabildiği ve kendi kültürlerini yansıtan bir ortamda vatandaşlık bağıyla bağlı oldukları ülkenin konsolosluklarında ulu-sal hukuklarının öngördüğü şekil şartlarına tabi olarak evlenmek de tarafların konsolosluk evlenmelerine başvurmasında önemli bir sebeptir.20

Günümüzde özellikle dini evlilik merasiminin yaygın olduğu ülkelerde evlenecek yabancıların anılan ülke hukuklarında öngörülen şekil şartlarına tabi olmak istememeleri veya anılan hukukun şekil şartlarının taraflar bakı-mından detaylı ve zaman alıcı olması, gönderen devlet vatandaşlarının ekse-riyetle kendi konsolosluklarında evlenmeyi tercih etmesine neden olmaktadır. Ayrıca, evliliğe ilişkin şekil hükümleri görece olarak birbirine benzerlik gös-teren ülke hukuklarında da konsolosluk evlenmelerinin uygulandığı görülür.

16 TWISS, s. 5, Bu sınırlamanın nedeni kadının evlilikle birlikte kocasının ikâmetgahını alması ve evlilik devamı boyunca kocasının vatandaşlığı altında olmasında yatıyordu.

17 GÜRAL, s. 174.18 AYBAY, s. 219.19 TWISS, s. 11.20 AYBAY, s. 219.



Bu ikinci halde konsolosluk evlenmeleri, taraflar bakımından yabancı ülkede evlenebilmelerinin elzem bir şartı olmaktan ziyade, gönderen devletin kendi vatandaşları için tanıdığı bir ayrıcalık olarak görülür. Zira zaten böyle bir du-rumda taraflar evlenme yeri hukukunun şekil şartlarına göre evlenseler de bu evliliğin kendi ülke hukukları tarafından tanınmasında ve geçerli olarak kabul edilmesinde bir problemle karşılaşmaları düşük bir olasılıktır.21

2. Konsolosluk evlenmelerinin kapsamı

Elçilik ve konsoloslukların tabi olduğu ülkesellik ilkesi, konsolosların yalnız kendi vatandaşları arasında mı nikâh kıymasına razı gelmektedir, yoksa yabancı ülke vatandaşlarını da evlendirme yetkisi vermekte midir? Konso-losluk evlenmelerinde konsolosların evlendirme yetkisini kullanabilmelerine ilişkin, evlenmenin taraflarının milliyetine göre belirlenen ve milletlerarası özel hukuk doktrininde genel kabul gören iki sistem bulunmaktadır.22 Bu sis-temler konsolosların evlendirme yetkilerini kullanırken uymaları gereken sı-nıra göre belirlenir.23 Aşağıda ele alınacak iki sistem arasında ne ülkelerin ka-nunlar ihtilafı kanunlarında ne de iki veya çok taraflı sözleşmelerde yeknesak bir anlayış benimsendiği söylenebilir.24

2.1. Liberal sistem

Bu sistem uyarınca konsoloslar, evliliğin taraflarından birinin kendi ülke vatandaşlığını haiz olması ve diğerinin kabul eden ülke vatandaşı olmaması şartıyla ayrı ülke vatandaşları arasında evlilik akdetmeye yetkilidir.25 Bir diğer ifadeyle taraflarından yalnızca birinin kendi ülke vatandaşı olduğu evlenme-lerde konsolosların evlendirme yetkileri vardır, yeter ki bu husus açıkça ilgili milletlerarası antlaşmalarda yer bulsun.26

Gönderen devlet vatandaşı olmayan tarafın kabul eden devletin de va-tandaşı olmaması şartının aranmasının temel nedeni, kabul eden devletin, ta-raflarından birinin kendi tabiiyetinde bulunduğu ve kendi ülkesinde başka bir devletin resmi makamlarınca yapılan böyle bir evlenmeyi geçerli saymayacak

21 PALLSON, s. 259.22 BERKI, s. 66; ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri s. 61; GÖĞER, 1977, s. 187;

SAYMAN, s. 179, AYBAY, s. 219.23 Erdoğan GÖĞER, Devletler Hususi Hukuku(Kanunlar İhtilafı), Ankara, 1968, s. 159.24 RABEL, s. 259.25 PALLSON, s. 267-269; BERKI, s. 66; GÖĞER,1977, s. 187; SAYMAN, s. 179.26 BERKI, s, 66; GÖĞER,1968, s. 159.

Cansu AKGÜN


olması varsayımından hareketle kabul eden devletle olası bir ihtilafı önlemek-tir.27 Dolayısıyla bu sistemde dahi konsoloslar, gönderen devlet vatandaşı ol-mayan iki kişi arasında evlilik akdi yapma yetkisini haiz olmadığı gibi kon-solosun evlendireceği kişilerden herhangi birinin kabul eden devlet vatandaşı da olmaması gerekmektedir. Bu da demektir ki kabul eden devlet vatandaşı ile yabancı bir kişi ancak kabul eden devletin evlendirmeye yetkili makamları önünde evlenebilir.28

2.2. Mutad (Geleneksel) sistem

Mutad sisteme göre konsoloslar yalnızca kendi ülke vatandaşları arasın-da evlilik akdedebilirler. Bir diğer ifadeyle, evlenmenin taraflarından her ikisi-nin de konsolosun tabi olduğu ülke vatandaşı olması gerekmektedir.29 Bu sis-tem çerçevesinde gerçekleştirilen konsolosluk evlenmelerinde tarafların her ikisine de evlenmenin hem maddi hem de şekli şartları bakımından gönderen devletin evliliğe ilişkin iç hukuk hükümleri uygulanır.30

Mutad sistem, konsolosluk evlenmelerini ister genel bir kanun metniyle ister özel atama usulüyle benimsemiş olsun günümüzde birçok ülke tarafından liberal sisteme kıyasla genel kabul gören sistem olup, konsolosluk evlenme-lerine ilişkin birçok ikili veya çok taraflı uluslararası anlaşma metninde de bu sistemin benimsendiği görülür.31

3. Konsolosluk evlenmelerinin şartları

Konsolosluk evlenmeleri ancak belli şartların varlığı halinde gerçekleşti-rilebilir.32 Bunlar sırasıyla, gönderen devlet tarafından konsolosuna evlendir-me yetkisi verilmiş olması, konsolosun evlendirme yetkisinin görev yaptığı devlet tarafından tanınmış olması, evlenmenin, gönderen devletin hukukuna

27 PALLSON, s. 269. Öte yandan SEVIĞ, s. 69’da evlenmenin konsolosun tabi olduğu devlet vatandaşı olmayan tarafın vatansız veya konsolosun bulunduğu ülkenin, yani kabul eden devletin vatandaşı da olabileceğini savunur. Bu doğrultuda ülkelerin kendi vatandaşının kendi ülkesinde görev yapan yabancı bir konsoloslukta evlenmesini kabul etmese de, bu tarz bir evlenme yapılmışsa bu evlenmenin, çocuğun nesebi veya miras üzerinde doğurduğu sonuçları tanıyabildiğini belirtir.

28 AYBAY, s. 220; PERÇIN, s. 914.29 GÖĞER, 1977, s. 187; SEVIĞ, s.69; SAYMAN, s. 179; AYBAY, s. 220.30 Perçin, s. 913.31 GÜRAL, s. 175; PALLSON, s. 267; BERKI, s. 66.32 ÇELIKEL, s. 234; AYBAY, s,. 221.



uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi ve son olarak evlenen kişilerden en az birinin konsolosu gönderen devletin vatandaşı olmasıdır.33

Konsolosluk evlenmelerinin geçerli olarak yapılmasına ilişkin bu şartlar iki ana başlık altında değerlendirilebilir:

3.1. Yetki şartı

Konsoloslukların evlendirme yetkisi hem gönderen devlet hem de ka-bul eden devlet bakımından iki taraflı olarak ele alınır.34 Diğer bir ifadeyle, “konsolosların evlendirme yapabilmeleri için çifte yetkilendirmeye ihtiyaç bulunmaktadır.”35

İlk olarak, konsolosa bağlı olduğu devlet hukuku tarafından evlendirme yetkisi tanınmalıdır. Bu yetki kabul eden ve gönderen devletler arasında ya-pılan ikili veya çok taraflı uluslararası sözleşmelerde veya gönderen devletin milli kanunlarında düzenlenebilir.36 Her hâlükârda konsolosun kendi huku-kuna göre şeklen geçerli bir evlenme akdedebilmesi, evlendirme memurluğu yetkisinin yine kendi iç hukuku tarafından kendisine tanınmış olmasına bağ-lıdır.37

Konsolosluk evlenmelerinin yasa kapsamında genel kural olarak kabul edilmesi halinde o ülkede yabancı konsolosluklarda yapılan evlenmeler her iki ülke hukukuna göre de geçerli sayılacaktır.38 Şayet, böyle genel bir yetki yoksa ve dahi gönderen devlet ile kabul eden devlet arasında konsolosluk ev-lenmelerini geçerli kılan bir milletlerarası sözleşme bulunmuyorsa, bir diğer ifadeyle bir konsolos evlendirme yetkisini haiz olmaksızın nikâh kıyarsa, bu nikâh konsoloslukta veya elçilik binasında kılınmış olsa dahi geçerli bir evli-

33 AYBAY, s. 220; PERÇİN, s. 908; İzzet DOĞAN, “Öğretide ve Uygulamada Milletlerarası Aile Hukuku ve Milletlerarası Usul Hukuku”, Seçkin, Ankara, 2010, s. 37; DOĞAN, V., s. 279; ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 61; SAYMAN, s. 170’de bu şartların sonuncusu olarak konsolosluk evlemelerinin yetkili hukuka uygun olarak gerçekleştirilmesi gerektiğini de sayar.

34 GÖĞER, 1968, s. 159; GÜRAL, s. 174; DOĞAN,V., s. 279; ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 61; M. Raşit SEVİĞ, M.R./Ergin NOMER/Gülören TEKİNALP/ Ata SAKMAR, “Devletler Hususi Hukuku Pratik Çalışmaları”, İstanbul, 1976, s. 117.

35 DOĞAN, V., s. 279.36 ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 61; RABEL, s. 257; ÇELIKEL, s. 234; GÖĞER, 1977, s.

186-187.37 SAYMAN, s. 170.38 TEKINALP, s. 183.

Cansu AKGÜN


lik olamayacaktır.39 Bu şart yerine getirilmeden yapılan ve dolayısıyla gönde-ren devletin hukuku bakımından geçersiz sayılan evlilikler kabul eden devlet dâhil herhangi bir başka devlet hukuku bakımından da geçersizdir.40

Konsolosların kendi devletleri tarafından evlendirme yetkisinin verilmiş olması şeklen geçerli bir konsolosluk evlenmesinin gerçekleşmesi için yeter-li değildir. Bunun yanında, konsolosun kendi hukuku uyarınca sahip olduğu evlendirme yetkisi evlenmenin yapıldığı ülke tarafından da tanınmalıdır41. Bir diğer ifadeyle, konsolosluk evlenmelerinin gerçekleştirilebilmesi, konsolosun kabul eden devlet tarafından açık veya zımni olarak yetkilendirilmiş olmasına bağlıdır.42 Bu durum, devletlerin esas itibariyle evliliği, münhasıran evliliğin gerçekleştiği ülkenin yerel makamlarının yetki alanı içerisinde kabul etmele-rinden ileri gelir.43 Zira bir devlet ülkesinde bulunan kişileri evlendirme yet-kisi esas olarak o devlet makamlarına ait olup, konsolosluk evlenmelerinde konsolosu kabul eden devlet bu yetkisini, konsolosu gönderen devletle pay-laşmaktadır.44

Uluslararası kamu hukuku perspektifinden, kabul eden devletin, gönde-ren devletin kamu gücünü kullanarak kendi konsolosluklarında yaptığı evlen-meler bakımından kendi hukukunu tatbik edeceğine dair uygulamayı kabul etme zorunluluğu yoktur, zira evlilik akdinin gerçekleştirilmesi ülkesel yargı yetkisi dâhilindedir. Bu nedenle konsolosluk evlenmelerinin yapılabilmesi, kabul eden devletin buna rıza göstermesine bağlıdır, bu rızanın yokluğunda gerçekleştirilen bu tür evlenmeler uluslararası hukuka aykırı düşecektir.

Kabul eden devlet olumlu irade açıklamasını bu yönde genel bir mevzuat hükmüyle veya ikili bir sözleşmeyle yapabileceği gibi, kendi ülkesinde gön-deren devlet konsoloslarının evlendirme memurluğu yetkisini fiilen tanıma yoluna da gidebilir ki bu durumda diplomaside karşılıklılık ilkesi (reciprocity)

39 LEE, Consular Law and Practice, 2008, s. 246.40 PALLSON, s. 276.41 ÇELIKEL, s. 234; TEKINALP, s. 182; ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, s.

60; LEE, Consular Law and Practice, 2008, s. 246; Erdoğan GÖĞER, “Kanunlar İhtilafı (İçtihatlar Açısından Bağlama Kuralları)”, Ankara, 1973, s. 57; DOĞANGÜN, s. 137; SAYMAN, s. 173.

42 ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, s. 60; LEE, Consular Law and Practice, 2008, s. 246.

43 LEE, Consular Law and Practice, 1961, s. 154.44 PERÇİN, s. 910.



gereği gönderen devlet ülkesindeki kabul eden devlet konsolosları bakımın-dan da aynı yetkinin fiilen tanınması söz konusu olur.45

Konsolosların evlendirme yetkisinin bulunmaması, şüphesiz yaptıkla-rı evliliklerin şekil yönünden geçersizliği sonucunu doğuracaktır. Gönderen devletin söz konusu yetkiyi vermesi, ancak yetkinin kabul eden devlet tarafın-dan tanınmaması halinde “verilen tek taraflı yetkinin milletlerarası alanda bir etkisinin olmayacağı” kabul edilir.46 Kabul eden devlet mevzuatının konsolos-luk evlenmelerini reddettiği veya gönderen devletle bu devlet arasında bu tür evlenmeleri mümkün kılan ikili bir sözleşme olmadığı halde yapılan konso-losluk evlenmeleri, kabul eden devlet hukuku bakımından geçerli olmayacak-tır. Şayet, evlenmenin yapıldığı ülke hukuku böyle bir evlenmeyi tanımıyorsa, bu evlenme ancak tarafların tabiiyetinde oldukları devlet hukuku yönünden muteber olur. Dolayısıyla kabul eden devlet hukuku nezdinde geçerli bir evli-lik oluşmuş sayılmaz, bu da milletlerarası özel hukukta arzu edilmeyen topal evliliklerin meydana gelmesine sebep olur. Kabul eden devlet böylece, kayna-ğını uluslararası hukuktan alan egemenlik hakkının bir tezahürü olarak kendi ülkesinde görev yapan yabancı diplomatik temsilcilerin görevlerini yerine ge-tirebilmelerini kendi rızasına bağlamaktadır. Ayrıca kabul eden devletin gön-deren devlete diplomasi yoluyla uyarıda bulunması da söz konusu olabilir.47

Üçüncü ülkeler bakımından yetki şartının tanınması ise her ülkenin be-nimsediği milletlerarası özel hukuk yaklaşımına göre değişir.48 Genel itibariy-le, konsolosun vatandaşı olduğu devlet tarafından verilen evlendirme memur-luğu yetkisi, kabul eden devlet tarafından tanınmıyorsa tek taraflı bir yetkiden söz edilir ve milletlerarası alanda tek taraflı bu yetkinin bir etki doğurma-yacağı kabul edilir.49 Dolayısıyla, konsolosluk evlenmelerinin kabul eden ve gönderen ülke hukukları dışında üçüncü bir ülke hukukunca tanınmasında bi-rincil şart bu evlenmenin gönderen ülke hukukunca geçerli olarak akdedilmesi ve kabul eden ülke hukukunca tanınmasıdır. Konsolosluk evlenmeleri, hem

45 Sayman, s. 173 ve 178; PALLSON, s. 260. Karşılıklılık ilkesi, kabul eden devlet hukuku tarafından gönderen devletin konsolosları için benimsenen kuralların karşılıklı olarak uygulanması sonucunu doğurur. Söz konusu karşılıklılık, dayanağını ya her iki devlet arasında var olan bir anlaşma hükmünden veyahut gönderen veya kabul eden devletin iç hukukunda konsüler evlenmelere ilişkin kural ya da yerleşik uygulamadan alabilir. Detaylı bilgi için PALLSON, s. 276; LEE, Consular Law and Practice, 2008, s. 246.

46 DOĞAN,V., s. 279.47 PERÇİN, s. 918.48 BERKI, s. 67; PALLSON, s. 261.49 DOĞAN, V., s. 279.

Cansu AKGÜN


gönderen devlet kanunlarının yetki vermesi hem de kabul eden devlet kanun-larında bu yetkinin tanınması halinde üçüncü bir ülke hukuku bakımından da geçerli bir evlilik olacaktır.

Özetle, konsoloslukların hem gönderen hem de kabul eden ülke hukuku bakımından geçerli bir evlenme yapabilmesi için gönderen ülke hukukunun konsoloslara evlendirme yetkisi vermesi ve kabul eden ülkenin de konsolos-ların bu yetkisini tanıması gereklidir.50 Zaten uygulamada genel itibariyle, gönderen devlet hukuku, kabul eden devletle olası hukuki ihtilafı önlemek amacıyla, konsolosluk evlenmelerinin gerçekleştirilmesini bu evlenmelerin gönderen devlet hukukunda da tanınması şartına bağlamaktadır. Konsolosluk evlenmelerinin kabul eden devlet hukukunda da tanınmasına ilişkin bu şartın var olup olmadığı, ya gönderen devlet tarafından konsoloslarına bu yetkinin bahşedilmesi esnasında ya da gönderen devlet konsolosu tarafından her bir somut olayda bizzat araştırılır.51

Gönderen devlet konsolosunun, evlendirme yetkisi bulunmamasına rağ-men veya tarafların vatandaşlığı, ikametgâhı veya evliliğin kabul eden devlet tarafından tanınması gibi konsolosluk evlenmesinin geçerliliği için zorunlu olan şartlardan birine riayet etmeksizin yaptığı evlenmelerin gönderen devlet hukuku bakımından geçerli olup olmayacağı ve eğer geçerliyse bunun hukuki etkisinin ne olacağı yine anılan devlet hukuku tarafından tespit edilir. Yetkisiz konsolosluk memurunun akdettiği evlenmeler, örneğin konsoloslukta bir din adamı tarafından gerçekleştirilen evlenme hükümsüzdür. 52 Zira evlenmenin konsoloslukta yapılmış olması yeterli olmayıp, evlendirme memurluğu yetkisi olan konsolos veya diplomatik temsilci tarafından akdedilmesi de evlenmenin şekli geçerliliği bakımından aranan bir şarttır.53

3.2. Evlenmenin taraflarına ilişkin şartlar

Genel itibariyle konsolosların taraflarından en az birinin kendi devletinin vatandaşı olan kişiler arasında evlilik akdedebileceği kabul edilir. Bu kural, kanunlar ihtilafı sistemlerinde “milli hukuk”u (nationality) bağlama noktası olarak kabul etmeyen ülke hukukları tarafından da benimsenmiştir. 54

50 TEKINALP, s. 183; NOMER, s. 249.51 PALLSON, s. 270.52 PALLSON, s. 272.53 SAYMAN, s. 179.54 TEKINALP, s. 184; PALLSON, s. 267.



Ancak, taraflarından birinin konsolosun tabi olduğu ülke, diğerininse evlenmenin gerçekleştiği ülke vatandaşı olduğu evlenmelerin evlenme yeri hukuku bakımından geçerli sayılmayacağı ileri sürülür.55 Bir başka ifadeyle, konsolosluk evlenmelerinin şeklen geçerli olması için evlenmenin tarafların-dan hiçbirinin kabul eden devletin vatandaşlığını haiz olmaması ve en az biri-nin gönderen devlet vatandaşı olması şartı aranır.

Taraflarından birinin hem kabul eden hem de gönderen devlet vatandaş-lığını taşıdığı, yani çifte vatandaş olduğu durumlarda da bu tür evlenmelerin tanınmaması yoluna gidilir.56 Taraflarından birinin konsolosun tabi olduğu ülke, diğerininse üçüncü bir devlet vatandaşı olduğu evlenmelerin ise üçün-cü ülke hukuku bakımından geçerli olması, bu ülke hukukunun konsolosluk evlenmelerine hukuki değer atfetmiş olmasına bağlıdır.57 Üçüncü ülke, şayet bu evliliği tanımalarını zorunlu kılan çok taraflı uluslararası sözleşmeye taraf değilse, evliliği geçerli kılıp kılmamak hususunda özgürdür.58 Bu ülkede ya-bancı unsurlu evliliğin tanınması, evliliğin taraflarından yalnızca birinin milli hukukunca geçerli olmasına bağlanmışsa, buna uygun gerçekleştirilen konso-losluk evlenmelerinin tanınması bakımından da aynı kural geçerli olacaktır.59

Çoğu uluslararası anlaşmada konsolosluk evlenmelerinin tanınmasının, taraflarından her ikisinin de gönderen devlet vatandaşlığını haiz olma şartı-na bağlandığı görülür. Genelde kabul eden devletler de maddi hukuklarında bu ilkeyi benimsemiştir, istisnaen konsolosluk evlenmelerinin tanınmasında taraflarından sadece birinin gönderen devlet vatandaşı olması yeterli kılınmış-tır.60

Konsolosluk evlenmeleri, vatansızlar ve mülteciler için başvurulabilen bir evlenme şekli değildir. Çünkü vatansızların vatandaşlık bağıyla bağlı ol-duğu bir ülke yoktur, mülteciler de mülteci olmalarına sebep olan sorunlar çerçevesinde konsolosluklarına evlenmek için başvuramazlar.61

55 DOĞAN,V., s. 279; BERKI, s. 67.56 PALLSON, s. 277.57 BERKI, s. 67; bu yönde Bulgar ve İngiliz ülke hukuklarında rastlanan düzenlemelere ilişkin

PALLSON, s. 272. Öte yandan DOĞAN, s. 279’da, eşlerden birisinin konsolosun tabi olduğu ülke vatandaşı, diğerininse konsolosun görev yaptığı ülke dışında başka bir üçüncü ülkenin vatandaşı olması halinde konsolosların evlendirme yetkisinin varlığının kabul edildiğini ileri sürmektedir.

58 PALLSON, s. 261.59 PALLSON, s. 280-281.60 PALLSON, s. 277.61 PERÇİN, s. 904-905.

Cansu AKGÜN


4. Konsolosluk Evlenmelerinin Şekline Uygulanacak Hukuk

Günümüzde birçok ülke hukuku yabancı diplomasi ve konsolosluk gö-revlilerinin evlendirme yetkisini benimsemekte, konsolosluk evlenmeleri ger-çekleştirilmektedir. Bu şekliyle, evliliğin şeklinin yapıldığı yer hukukunca yönetilmesini ifade eden LRA kuralının zorunlu uygulamasının tek istisna-sı olarak konsolosluk evlenmeleri çoğu hukuk sisteminde benimsenmiştir.62 Konsolosluk evlenmelerinin LRA’nın istisnası olması, bu tür evlenmelerin şeklinin, yapıldığı yer (yani kabul eden devlet) hukukunun değil konsolosun bağlı olduğu ülke (yani gönderen devlet) hukukunun evlenmenin şekline iliş-kin maddi hükümlerine tabi olması sonucunu doğurur.

Konsolosluklarda yapılan evlenmelerde, evlenmenin yapıldığı ülke hu-kukuna değil, konsolosun bağlı olduğu ülke hukukunun evliliğe ilişkin mad-di ve şekli şartlarına riayet edilir.63 Bir diğer ifadeyle, yabancı ülkede kendi devletinin konsolosluğunda evlenen kişi, kendi ülkesinde evlenmiş gibi hem esasa ilişkin hem de şekle ilişkin şartlar bakımından gönderen devlet hukuku-na tabi kılınır. Şekil şartlarına, akde müdahale eden makamın hukuku “actor regit actum” uygulanır.64 Yani, hukuki açıdan evlenen kişi bakımından kon-soloslukta evlenmeyle, vatandaşı olduğu devlet ülkesinde evlenmek arasında fark yoktur. Bu kişinin konsoloslukta akdedilen evliliğini daha sonra vatan-daşı olduğu ülkede tanıtması da söz konusu değildir. Konsolosluk evlenmesi gerçekleştiği an kişi vatandaşı olduğu devlet bakımından evli sayılır.65

Konsoloslara kendi kanunlarıyla verilen evlendirme yetkisinin kabul eden devlet tarafından tanınması, bu devletin evlenmede mahalli hukukun ön-gördüğü şekle uyulması mecburiyetine istisna tanınması anlamına gelir. Zira konsolos bu yetkisini kullanarak akdettiği evlenmeler bakımından kendi hu-kukunun aradığı şekil şartlarına uymak durumundadır. Konsolosun akdettiği evlenmenin şekli geçerliliği kendi hukukuna tabidir.66 Bu durumun bir diğer

62 PALLSON, s. 274.63 ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE,s.119-120; TEKINALP, s.177; GÜRAL, s. 176;

DOĞAN,V., s. 278; SAYMAN, s. 178.64 ÖKÇÜN,Türk Konsoloslarının Evlendirme Yetkisi, s. 212. Auctor regit actum, özetle,

resmi şekil şartının gerçekleşmesi bir kamu görevlisinin söz konusu hukuki işlemi gerçekleştirmesine bağlıysa hangi kamu görevlisinin yetkili olacağını ve bu yetkiyi nasıl kullanabileceğini her devletin kendi hukukuna göre belirlemesi prensibini ifade etmekte olup ayrıntılı bilgi için SAYMAN, s.139.

65 DOĞAN, İ., s. 37; PERÇIN, s. 907.66 NOMER, s. 249.



sonucu da kabul eden devletin, evlenmenin şekli koşulları bakımından kendi maddi kurallarına uyulmadığı gerekçesiyle evliliği geçersiz kılamayacağıdır.67

5. Türk Hukukunda Konsolosluk Evlenmeleri

5718 sayılı MÖHUK m. 7’de yer alan genel şekil kuralının yanında68 evlenmenin şekli, ölüme bağlı tasarrufların şekli, taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklara ilişkin hukuki işlemlerin şekli gibi konular için özel şekil ku-ralları getiriliştir.69 Türk kanun koyucusu bu hukuki işlemlerin yapıldığı yer hukukunun öngördüğü şekil kurallarına taraflarca riayet edilmesini zorunlu kılmıştır.

Hukuki işlemlerin şekline ilişkin bu özel bağlama kurallarından biri yabancılık unsuru taşıyan evlenmenin şekline uygulanacak hukuku yöneten MÖHUK’un “Evlilik ve Genel Hükümleri” başlıklı 13. maddesinin evlenme-nin şekline ilişkin 2. fıkrasıdır.70 Buna göre, evliliğin şekline yapıldığı ülke uygulanır. Böylece Türk hukukunda evlenmenin şeklinin yapıldığı yer huku-kuna tabi olması gerektiğine ilişkin kanunlar ihtilafı kuralı benimsenmiştir.71 Bu çerçevede evlenme hangi ülkede gerçekleştirilmişse o ülke hukukunun ev-lenmeye ilişkin şekil kurallarına uyulması halinde Türk hukuku açısından da şeklen geçerli bir evlenme meydana gelir.72

Evlenmenin şeklinde esas kural olan LRA’nın tek istisnası Türkiye’deki yabancı ülke konsolosluklarında, konsolosu gönderen devletin maddi huku-kunda kabul edilen milli şekil kurallarına göre yaptıkları evlenmelerdir.73

67 PERÇİN, s. 912.68 Söz konusu madde metni: “Hukukî işlemler, yapıldıkları ülke hukukunun veya o hukukî

işlemin esası hakkında yetkili olan hukukun maddî hukuk hükümlerinin öngördüğü şekle uygun olarak yapılabilir.” Türk pozitif hukukunda genel kural olarak LRA kaidesi hukuki işlemlerin şekli bakımından ihtiyari olarak kabul edilmiş olup hukuki işlemler yapıldıkları yer hukuku veya hukuki işlemin esası hakkında yetkili olan hukukun öngördüğü şekle uygun olarak yapılabilir.” Bu iki hukukun şekil şartlarından herhangi birine uygun olan hukuki işlemler şeklen kanunlar ihtilafı hukuku bakımında geçerli olur. Yerel hukuk ile işlem hukukunun alternatif uygulaması söz konusu olduğundan hukuki işlemin şekli birine göre geçersiz olsa da diğerine uygun olduğu takdirde geçerli sayılır. NOMER, s. 207.

69 ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 94; DOĞAN, V. s. 259.70 Söz konusu madde metni için: http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5

718&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch(erişim tarihi: 31.08.2017)71 DOĞAN,V., s. 276; TEKINALP, s. 177- 178; ÇELIKEL, s. 195.72 ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 119; TEKINALP, s. 178.73 DOĞAN,V., s. 259.

Cansu AKGÜN


5718 sayılı MÖHUK’un 64. maddesi 1. fıkrası ile yürürlükten kaldırılan, 22.5.1982 tarihli ve 2675 sayılı mülga MÖHUK m. 12 (1) “Milletlerarası söz-leşmeler hükümlerine göre konsolosluklarda yapılan evlenmeler geçerlidir.” hükmüyle, konsolosluk evlenmelerine ilişkin özel bir düzenleme getirmek-teydi.74 5718 sayılı MÖHUK m. 13/2’deyse bu yönde bir düzenlemeye yer verilmemiştir.75 Zira zaten, ülkemizin diğer devletlerle imzaladığı ikili konso-losluk sözleşmelerinin bulunması halinde bu sözleşme hükümlerinin öncelikli olarak uygulanacağını düzenleyen ve Türkiye’nin taraf olduğu tüm milletlera-rası sözleşmeleri saklı tutmak suretiyle bu konuda açık ve genel bir atıf içeren yürürlükteki MÖHUK m. 1(2) uyarınca eski düzenlemeye gerek olmadan da aynı sonuca varılması kanun gereği olup, ayrıca konsolosluk sözleşmelerine atıf yapılmasına gerek duyulmamıştır. Nitekim anılan hükmün gerekçesinde de bu hususun ayrıca belirtilmesine gerek olmadığı açıklanmıştır. Genel bir ilke niteliğindeki bu hüküm konsolosluk evlenmeleri bakımından da uygula-ma alanı bulacaktır.76

Türkiye’deki yabancı konsolosluklarda görev alan konsolosların tabi olduğu ülke ile ülkemiz arasında konsolosluklarda evlilik akdi yapılabilece-ğine dair ikili bir sözleşme varsa bu sözleşme uyarınca yabancı konsoloslar evlendirme yapabilecektir.77 Şayet bu konuda bir sözleşme yoksa Türk kon-soloslarına evlendirme yetkisinin verilip verilmediği, Türkiye’deki yabancı konsoloslara kendi hukuklarınca verilen evlendirme yetkisinin tanınıp tanın-madığı ve tanınmışsa yetkinin sınırının ne olduğu yürürlükte olan mevzuat çerçevesinde ele alınacaktır.

Türk hukukunda yurtdışında görevli Türk konsoloslarının evlendirme yetkisi ile Türkiye’de görev yapan yabancı konsolosların hangi koşullarda evlilik akdi gerçekleştirebileceği 7.11.1985 tarihli ve 18921 sayılı Resmî Ga-zete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren Evlendirme Yönetmeliği’nde detaylı olarak düzenlenmiştir. Öncelikle, konu bu ikili ayrım üzerinden incelenecek, ardından çifte uyrukluk durumunda konsolosluk evlenmeleri üzerinde duru-lacaktır. MÖHUK m. 1 /2’de sözü geçen ve öncelikli uygulanan konsolosluk alanında ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ise çalışmamızın kapsamı dışındadır.

74 Mülga 2675 sayılı Kanun’un metni için http://www.hukuki.net/kanun/2675.15.text.asp (erişim tarihi: 25.10.2017)

75 ÇELIKEL, s. 234.76 TEKINALP, s. 182; AYBAY, s. 89 ve 219.77 AYBAY, s. 89.



1.1. Yabancı konsolosların Türkiye’de evlendirme yetkisi

1985 tarihli Evlendirme Yönetmeliği, konsolosların evlendirme yetkisi-ni ayrıntılı biçimde düzenleyen ulusal nitelikteki temel kaynaktır.78 Yabancı konsolosların Türkiye’de evlendirme yetkisi Yönetmeliğin 12/2. maddesiyle düzenlenmiştir. Söz konusu madde “Aynı devlet vatandaşı olan iki yabancı kendi milli kanunları yetki vermiş olduğu takdirde, o devletin Türkiye’deki temsilcilikleri önünde evlenme yapabilecekleri gibi yetkili Türk makamları önünde de evlenebilirler.” hükmünü amirdir. 79 Bu maddeyle, 1985 tarihli Ev-lendirme Yönetmeliği’nden önceki dönemde benimsenen, yalnızca bu hususta ikili veya çok taraflı milletlerarası sözleşme bulunması halinde konsolosluk-larda geçerli bir evlenme yapılabileceğine dair sistem bırakılarak, konsolosluk evlenmelerinin Türkiye’de yabancı devlet konsolosluklarında yapılabilmesi için gönderen devletin konsolosuna yetki vermesi yeterli sayılmıştır.80

Aynı maddenin 1. fıkrasına göre: “Türkiye’de bir Türk vatandaşı ile bir yabancı ya da farklı uyruklu yabancı iki kişi, yetkili Türk evlendirme memuru önünde evlenebilirler.” Böylece, evlenecek kişilerin vatandaşlığı konusunda

78 Aybay, s. 224.79 ÇELIKEL.s. 234. Bu madde 16/11/2006 tarihli ve 2006/11269 sayılı Bakanlar Kurulu

Kararının eki Yönetmelik le değişikliğe uğramıştır. Madde metni için: http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.859747.pdf (erişim tarihi: 31.08.2017).

80 1985 tarihli Evlendirme Yönetmeliği öncesi dönemde yabancı konsolosların Türkiye’de evlendirme yetkisini kullanması hususunda hukuki düzenleme yer almamaktaydı. Uygulamada yalnızca Türkiye ile bu konuda uluslararası sözleşme akdetmiş olan devletlerin konsoloslarına Türkiye’de evlendirme yetkisi tanınmaktaydı. Bkz. AYBAY, s. 225. Bu dönemde, Türkiye’de görev yapan yabancı konsolosların evlendirme yetkisi konusunda mevzuatta açık bir hükme rastlanılmasa da uygulamada Türkiye’de bulunan yabancı devlet konsoloslarının geçerli bir evlilik gerçekleştirebilmesinin gönderen devlet ile Türkiye arasında bu konuda bir sözleşmenin varlığına veya Türk hukukunca bu yetkinin tanınmış olmasına bağlı olduğu görülmektedir. Uygulamada yabancı devlet konsoloslarının Türkiye’de ancak kendi vatandaşlarını evlendirebileceği kabul edilmiş ve söz konusu yetkinin kullanılması Bakanlar Kurulu’nun 30 Eylül 1928 tarihinde aldığı kararla düzenlenmiştir. Bu kararda, Türkiye’de bulunan Alman, İsveç, İtalyan ve Fransız diplomatik temsilcilik veya konsolosluklarında konsolosların kendi vatandaşları arasında yaptıkları evlenmelerin Türk hukuku bakımından geçerli olacağı, bunun haricinde yapılan evliliklerin ise tanınmayacağı belirtilmiştir. Detaylı bilgi için SAYMAN,s. 173 ve 184, V. Raşit SEVIĞ /Ergin NOMER/ Ata SAKMAR, “Devletler Hususi Hukuku Pratik Çalışmaları”, İstanbul 1972, s. 117; SEVIĞ/NOMER/TEKINALP/SAKMAR, s.224. Ayrıca, ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, s. 60; SEVIĞ, s. 68; GÖĞER, Kanunlar İhtilafı, s. 57-58; DOĞANGÜN, s. 137; SAYMAN, s. 174. Yargıtay’ın bu hususta verdiği Yar.2.H.D. Kararı, 21.9.1946, E:6837, K:3705 ve kararın yorumu için GÖĞER, Kanunlar İhtilafı, s. 25-26, 57-58; ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 62; GÖĞER, 1977, s. 181; AYBAY, s. 225, dn. 450; SEVIĞ/NOMER/SAKMAR, s. 118; PERÇİN, s. 911-912.

Cansu AKGÜN


mutad sistemi benimsenmiştir.81 Bu çerçevede, gönderen devlet konsolosla-rı milli hukukları tarafında evlendirme memuru olarak hareket etmek üzere yetkilendirilmişse, bu kişiler Türkiye’de kendi devlet uyrukluğundaki iki kişi arasında kendi hukukuna göre evlenme akdedebilecektir.82 Bu şekilde yapılan evlilik Türk hukuku bakımında da geçerli sayılır.

Türk hukuku, Türkiye’de görev yapan yabancı konsolosların yalnızca kendi vatandaşları arasında evlilik gerçekleştirme yetkisi tanımaktadır. Bu çerçevede, yabancı konsolos bu yetkiyi aşarak taraflarından yalnızca birinin kendi vatandaşı olup diğer tarafın bir başka devletin tabiiyetinde olduğu bir nikâhı kıyarsa bu evlilik kendi hukukuna göre geçerli olsa bile Türk hukuku bakımından şeklen geçersiz olacaktır. 83 Ancak, yabancı konsolos tarafından Türkiye’de evlendirilecek tarafların her ikisinin de aynı devlet vatandaşı ol-masına ilişkin bu şart uluslararası sözleşmelerle yumuşatılabilir.84 Şayet, gön-deren ve kabul eden devlet arasında bu genel hükümden daha elverişli şartlar içeren bir konsolosluk sözleşmesi varsa bu sözleşme hükümlerine riayet edi-lir. Örneğin ülkemiz ile İtalya ve Bulgaristan arasında imzalanan konsolosluk sözleşmelerinde liberal sistem benimsenmiş ve evlenmenin taraflarından biri-nin gönderen devlet (İtalya veya Bulgaristan) vatandaşı olduğu ve ancak diğe-rinin kabul eden devlet (Türkiye) vatandaşı olmadığı evliliklerin de gönderen devlet konsolosları tarafından Türkiye’de kıyılabileceği hükme bağlanmış-tır.85 Bu hallerde uluslararası anlaşma hükümleri öncelikli olarak uygulanır.86

Konsolosluk evlenmeleri, konsolosun mensup olduğu devletin hukuku-nun aradığı şekle ilişkin kurallara göre yapılacağından, Türkiye’de yabancı devlet vatandaşlığını haiz iki kişi kendi konsolosluklarında, şayet milli hukuk-ları dini evlenmeye cevaz veriyorsa bu şekilde evlenebilirler.87

1.2. Yurtdışında Türk konsoloslarının evlendirme yetkisi

Yurtdışında görev yapan Türk konsoloslarının evlendirme yetkisi Evlen-dirme Yönetmeliği’nin “Yurtdışında Evlendirme Memurluğu Görev ve Yetki-

81 AYBAY,s. 225. 82 ÇELIKEL, s. 235. Türkiye’nin yaptığı konsolosluk sözleşmelerinin büyük bir kısmında da

bu uygulamanın kabul edildiğine ilişkin DOĞANGÜN, s. 138.83 NOMER, s. 250; ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 120.84 AYBAY, s. 225.85 TEKINALP, s. 184; AYBAY, s. 226.86 ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 121.87 SAYMAN, s. 178.



si” başlıklı 10. maddesinde düzenlenmiş olup söz konusu maddeye göre, “Yurt dışında mahalli mevzuatın kabul etmiş olması şartı ile evlendirme memurluğu yetki ve görevi; yurt dışında, bu yetkinin mahalli mevzuat ile tanınması ve eşlerden ikisinin de Türk vatandaşı olması şartı ile misyon şefi olan büyü-kelçi ve başkonsolosun yanı sıra Dışişleri Bakanlığının konsolosluk işlerini yürütmek amacıyla yetki vereceği görevlilere aittir.” 88 Bu maddeyle yabancı ülkelerde görev yapan Türk konsoloslarına evlendirme yetkisi verilmiş, ancak bu yetkinin kullanılabilmesi, görev yapılan ülkedeki mahalli mevzuatın bunu kabul etmiş olması şartına bağlanmıştır.89 Aksi halde, Türk konsolosunca ak-dedilen evlenme geçerli olmaz. 90

Evlendirme Yönetmeliğinin bu maddesinde Aralık 2006’da yapılan de-ğişiklikle (R.G. 8.12.2006-26370) yurtdışındaki Türk konsoloslarının evlen-direbileceği kişiler bakımından kısıtlama getirilmiş, taraflardan her ikisinin de Türk vatandaşı olma şartı aranmıştır. Bu değişiklikten evvel, Türk konsolosla-rı, taraflarından ikisinin de Türk vatandaşı olduğu evlenmelerin yanı sıra ma-halli mevzuat izin verdiği takdirde taraflarından en az birinin Türk vatandaşı olduğu evlilikleri akdetme yetkisini haizdi.91

88 Ayrıca 29 Nisan 2006 tarihinde yürürlüğe giren 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu’nun “Evlendirme Yetkisi” kenar başlıklı 22. Maddesinin 2. Fıkrasında “Evlendirme memuru; belediye bulunan yerlerde belediye başkanı veya bu isle görevlendireceği memur, köylerde muhtardır. Bakanlık, il nüfus ve vatandaşlık müdürlüklerine, nüfus müdürlüklerine ve dış temsilciliklere evlendirme memurluğu yetkisi ve görevi verebilir.” denilmek suretiyle konsolosların evlendirme yetkisine atıfta bulunmuştur. Hüseyin HATEMİ/Burcu KALKAN OĞUZTÜRK, “Aile Hukuku Ders Kitabı”, Vedat Kitapçılık,2.Bası,İstanbul,2013,s.32-33.Madde metni için: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/04/20060429-1.htm (erişim tarihi: 31.08.2017).

89 NOMER, s. 249; AYBAY, s. 226; Turgut AKINTÜRK/ Derya ATEŞ KARAMAN, “Türk Medeni Hukuku”, 2. Cilt, Aile Hukuku, 15. Baskı, İstanbul, 2013, s. 88.

90 ÇELIKEL, s. 235; ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 120. Bu konuda, Dışişleri Bakanlığı’nın 2015 tarihli bir yazısında anılan tarih itibariyle Arjantin, Avusturya, Avustralya, Danimarka, Finlandiya, İngiltere, İrlanda Cumhuriyeti, İsviçre, Şili, Yeni Zelanda, dış temsilciliklerimize evlendirme yetkisi vermeyen ülkeler konumunda olduğu bildirilmiştir.

91 ÇELIKEL, s. 235. Aynı yönde TEKINALP, s. 146; Gündüz ÖKÇÜN, “ Konsolosluk Kanunu Hazırlık Çalışmaları”, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1973, s. 59 vd. Aybay ise zaten konsolosluk evlenmelerinin istisnai olduğundan yola çıkarak bu evlenmelerin uygulama alanını dar yorumlayarak konsolosların sadece iki gönderen devlet vatandaşını evlendirmesini öngören mutad sistemi benimsemekteydi. Bkz. PERÇIN, s. 916. Esasen bu dönem yabancı ülkelerde görev yapan Türk konsoloslarının evlendirme yetkisi Türk hukukunda genel olarak kabul edilmiş olmakla birlikte bu yetkinin kapsamı ve sınırı, 5005 sayılı Kararnamenin uygulanmasına yönelik bir yasal düzenleme getirilmemiş olmasından gerek, 1982 yılında yürürlüğe giren 2675 sayılı MÖHUK ve 1985 tarihli Evlendirme Yönetmeliğinden önce

Cansu AKGÜN


Yürürlükteki mevzuat çerçevesinde Türk konsoloslarının sahip olduğu “evlendirme memurluğu” yetkisi sınırlı bir yetkidir.92 Bu itibarla, evlenen kişilerin her ikisi de Türk vatandaşı değilse, Türk konsolosunun akdettiği bu evlilik şeklen geçerli olmayacaktır.93 Bir diğer ifadeyle, Türk konsolosları-nın evlendirme yetkisinin sınırı bakımından da mutad sistem benimsenmiştir. Bu sınırlama, yukarıda değindiğimiz yabancı ülke konsoloslarının Türkiye’de sadece kendi vatandaşları arasında nikâh kıyabileceklerine ilişkin Türk hu-kukunda benimsenen kısıtlamayla aynı doğrultudadır. Ancak burada da, Türkiye’nin diğer devletlerle imzaladığı ikili konsolosluk sözleşmelerinde, taraflarından birinin yabancı konsolosun kendi vatandaşı olması halinde de konsolosun evlendirme yetkisi tanınıyorsa, bu sözleşme hükmü esas alınacak-tır.94 Bir diğer ifadeyle Türk konsoloslarının evlendirme yetkisinin ilke olarak yalnızca Türk vatandaşları için geçerli olduğu ilkesi ancak uluslararası söz-leşmelerin gereği olduğu ayrıksı durumlarda göz önüne alınmayabilecektir.95 Türkiye’nin taraf olduğu ikili bir konsolosluk sözleşmesi bu konuda elverişli bir hüküm getirmiyorsa genel kural konsolosların yalnızca gönderen devletin uyrukluğunda olan iki kişiyi evlendirme yetkisinin olmasıdır.96

tartışma konusu olmuştur. Bkz. TEKINALP, s. 184; SAYMAN, s. 179; SEVIĞ/NOMER/SAKMAR, s. 117. Konuya ilişkin ilk MÖHUK öncesinde yürürlükte olan mevzuatın açık bir hüküm içermemesi karşısında, Türk hukukunda konsolosların gönderildikleri ülkedeki evlendirme memurluğu yetkisinin tespiti genel itibariyle Türkiye’nin diğer devletlerle akdettiği ikili veya çok taraflı sözleşmelerde ele alınmıştır. Bu çerçevede, 1929’da Almanya (1952’de bu sözleşme iki ülke arasındaki bir nota teatisiyle yeniden yürürlüğe konmuştur), 1987’de Polonya, 1990’da Arnavutluk, 1968’de Yugoslavya ve Romanya, 1970’de Bulgaristan,1972’de Belçika ve 1977’de Çekoslovakya ile imzalanan ikili konsolosluk sözleşmelerinde konsoloslara her iki tarafın da kendi vatandaşı olması halinde karşılıklı olarak evlendirme memuru sıfatıyla hareket etme yetkisi verilmiştir. Bkz. ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri s. 61; TEKINALP, s.183, dn. 42, SAYMAN, s. 176. Genel olarak bu dönem, konsoloslara kendi vatandaşı ile üçüncü bir devlet vatandaşı iki kişi arasında evlenme akdetme yetkisi veren liberal sistemin “engellenmediği”, konuyla ilgili kabul edilen çok taraflı sözleşme metinlerinde de ekseriyetle liberal sistemin benimsendiği görüşü ağır basmıştır. Bkz. ULUOCAK, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri s. 62; ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 61; ÖKÇÜN, Konsolosluk Kanunu Hazırlık Çalışmaları s. 61; DOĞANGÜN, s. 138; SAYMAN, s. 183. Aksi yönde GÖĞER, 1977, s. 187. Kapsamlı bilgi için SAYMAN, s. 183; ÖKÇÜN, Türk Konsoloslarının Evlendirme Yetkisi, s. 215-216; SEVIĞ, s. 70.

92 TEKINALP, s. 184; NOMER, s. 249-250; ÇELIKEL, s 235.93 ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 120.94 DOĞAN, V., s. 280.95 AYBAY, s. 227.96 AYBAY, s. 227. Öte yandan, konsolosların tarihten bu yana üstlendiği “vatandaşlarına

hizmet sağlama” rol göz önünde bulundurulduğunda, nasıl ki Türkiye’deki bir evlendirme



Aynı madde uyarınca fahri konsolos veya fahri başkonsolosların ise ev-lendirme yetkisi yoktur.97

Bu şartlara uygun olarak Türk konsolosları tarafından gerçekleştirilen evlilikler hem Türk hukuku hem de kabul eden devletin hukukuna göre şeklen geçerli evliliklerdir. Ancak, şayet kabul eden devlet hukukunda Türk konso-losunun evlendirme memurluğu yetkisi açıkça kabul edilmiyorsa, bu yetkinin kullanılması söz konusu olmayacak olup, bunun hilafına yapılan evlilikler ka-bul eden devlet ve muhtemelen üçüncü devlet hukukları bakımından yok hük-mündedir.98 Kabul eden devletin Türk konsoloslarının evlendirme yetkisini kabul etmemesine rağmen konsolosların Türk hukukuna göre yaptığı evlilik-ler mahal yeri hukuku tarafından geçerli olmasa bile Türk hukukunca geçerli kabul edilecektir.99

Peki, yurtdışında görevli Türk konsolosları, iki Türk vatandaşının nikâhını konsolosluk veya diplomatik temsilcilik binası dışında kıyabilir mi? Mevzuatta bu konuda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak Çelikel’e göre Evlendirme Yönetmeliği m. 11/1 yurtdışında evlenecek Türk vatandaşlarının evlenme yeri hukukuna göre evlenebileceklerini kabul ettiğine göre, konso-losluk binası dışında Türk konsolosu tarafından gerçekleştirilen bir evlilik şa-yet LRA bunu tanıyorsa geçerli olacaktır.100

1.3. Çifte uyrukluk durumu

Çifte vatandaş olan, bir diğer ifadeyle birden çok devletin uyrukluğu-nu taşıyan kişilerin gerçekleştireceği evliliklerde hangi devletin kanunlarına öncelik verileceği konsolosluk evlenmeleri bakımından sorun teşkil edebilir.

Böyle bir durumda genel olarak her devletin kendi uyrukluğuna öncelik vermesi ilkesi benimsenmektedir. Örneğin Belçika’daki Türk konsolosları, ta-raflarından birinin salt Türk vatandaşı, diğerinin ise Türk vatandaşlığının yanı sıra Belçika uyrukluğunu da taşıdığı evlenmeleri Türk konsolosluklarında ak-

memurunun akdedeceği evliliklerde tarafların her ikisinin de Türk vatandaşı olma şartı yoksa ve taraflardan biri yabancı veya vatansız olsa bile bu nikâhı akdetme yetkisi saklıysa yasal bir engel olmadığı takdirde Türk konsoloslarının da eşlerin uyrukluğunu dikkate almaksızın yetkili kılınmalar gerektiği hakkında AYBAY, s, 227; Perçin, s. 916.

97 ÇELIKEL,s. 235; ŞANLI/ESEN/ATAMAN FİGANMEŞE, s. 120; DOĞAN, V., s. 179.98 NOMER, s. 250.99 DOĞANGÜN, s. 138.100 ÇELİKEL, s. 236.

Cansu AKGÜN


detme yetkisi vardır. Böyle bir evlenme Türk hukuku bakımından geçerli bir evlenme olsa da Belçika hukuku açısından tanınmayabilecektir, çünkü Belçi-ka hukuku kendi vatandaşlığına öncelik tanımak zorundadır.101

Konuyla ilgili Dışişleri Bakanlığı’nın 1981 yılında Adalet Bakanlığı’nın da görüşünü almak suretiyle hazırladığı bir genelgede, Türk konsolosların ev-lendirme memurluğu yetkisinin ilk kez ele alındığı 1927 tarihli Şehbenderler Nizamname-i Dâhilîsine102 atıf yapılarak, konsolosluk evlendirmelerinde ak-din geçerliliğinin, akdin yapıldığı ülkenin bu evlenmeleri tanımış olması şar-tına bağlı olduğu, dolayısıyla örneğin taraflarından birisinin hem Türk hem de Alman vatandaşlığını haiz evlenme akitlerinin Türk konsolosluklarında yapıl-ması halinde bu evliliğin Türk hukukunda geçerli olacağı ancak mahalli devlet tarafından kabul edilmeyebileceği belirtilerek çifte uyruklu vatandaşlarımızın evliliğinin konsolosluklarca gerçekleştirilmeyerek, LRA kuralına uygun ola-rak mahalli hukukun yetkili gördüğü makamlar önünde ve mahalli hukukun öngördüğü şekilde yapılmasının uygun olacağı sonucuna varılmıştır.103

Bu tür evliliklerin mahal devlet tarafından kabul edilmeyebileceği so-nucuna her devletin kendi uyrukluğuna öncelik tanıması ilkesinden varıldığı konusunda şüphe yoktur. Ancak bu halde de Türk hukukuna göre Türk konso-losluklarında evlenmek isteyen çifte uyruklu bir vatandaşımızın bu talebinin salt mahal yeri hukukunda bu evliliğin geçersiz olabileceği sebebiyle karşılan-maması söz konusu ilkenin Türk vatandaşları bakımından göz ardı edilmesi sonucunu doğuracaktır. Bu durumda Aybay’a göre yapılması gereken, Türk konsolosunca evlenmek için başvuran çifte uyruklu vatandaşa bu durumu ve Türk konsolosluğunda yapacağı evlenmenin geçerliliğinin Türk hukuku bakı-

101 AYBAY, s. 230.102 Cumhuriyet döneminde yurtdışında görev yapan Türk konsoloslarına evlendirme akdi

gerçekleştirebilme yetkisi ilk kez, mülga 743 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun kabulünün hemen ardından 10 Nisan 1927 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilen 5005 sayılı Kararnameyle verilmiş olup, Kararname Türk konsolosluk memurları ile konsolosluk işlerini tedvire memur olanlara “nüfus ve evlendirme memuru” sıfatıyla yetkilendirilmiştir. Bu Kararname uyarınca o dönem konsolosluk evlenmelerinin ihtiyari olduğu, Türk tabiiyetinde bulunanların evlenme yerinde Türk konsolosu olsa bile konsoloslukta evlenme gerçekleştirmek mecburiyetinde olmadığı görüşü ağırlık kazanmıştır. Kapsamlı bilgi için TEKINALP, s. 182, dn. 41, “Karar No. 5005, D.III, C. VII, 168”; NOMER, s. 249, dn. 78; DOĞAN, V., s. 279; SEVIĞ, s. 69; BERKI, s. 68; ULUOCAK, Kanunlar İhtilafı, s. 61; JAESCHKE/BERKİN, s. 405; GÖĞER, 1977, s. 187; DOĞANGÜN, s. 137; SEVIĞ/NOMER/SAKMAR, s. 117; SAYMAN, , s. 171; AYBAY, s. 223; SEVIĞ/NOMER/ TEKINALP/SAKMAR, s. 223.Kararname metni için ÖKÇÜN, Türk Konsoloslarının Evlendirme Yetkisi, s. 213.

103 AYBAY, s, 231-232.



mından bir sorun oluşturmayacağını açıklamaktadır. Bununla birlikte, tabiiye-tinde bulunduğu mahal yeri devletinin hukuku bakımından geçersiz addedile-bileceği uyarısında bulunmaktır. Salt bu nedenle vatandaşın talebinin hilafına evlendirme akdinin konsolosluklarda gerçekleştirilmemesi uygun düşmez.104

SONUÇ

Milletlerarası özel hukuk doktrininde yabancı unsurlu evlenmelerin şek-line ilişkin ihtilafların hallinde LRA yetkili kılınmıştır. Ancak kanun koyu-cuların bazı şartların varlığı halinde evliliğin şekli bakımından LRA kuralına istisna getirdiği de görülür. Konsolosluk evlenmeleri, şekli geçerlilik şartları bakımından evlenme yeri hukukunun uygulanmadığı bir istisnadır. Bu evlen-meler şartları varsa yapılabilir, evlenme mahalli veya milli hukukun öngör-düğü şekillerden biriyle yapılabilir ve her iki evlenme ise şekli açıdan geçerli kabul edilir.105 Konsolosluk evlenmelerinin ancak şartların varlığı halinde başvurulması ve bu yöntemin, taraflarca mahal yeri hukukunca bu yerin yet-kili makamları önünde evlenme seçeneğini ortadan kaldırmaması konsolos-luk evlenmelerinin istisnai olduğuna işaret eder.106 Bu çalışmada konsolosluk evlenmelerinin şartları, kapsamı ve yabancı unsur taşıyan bu evlenmelerin şekline uygulanacak hukuk incelenmiş, konsolosluk evlenmelerine ilişkin ta-raf olduğumuz ikili ve çok taraflı sözleşmelere değinilmeksizin Türk pozitif hukukunda nasıl düzenlendiği ele alınmıştır.

104 Ayrıntılı bilgi için AYBAY, s, 232.105 TEKINALP, s. 178.106 PERÇIN, s. 904; YÜCEL, s. 169; SEVIĞ/NOMER/ TEKINALP/SAKMAR, s. 279.

Cansu AKGÜN


KAYNAKÇA

AKINTÜRK Turgut., KARAMAN, Derya.: Türk Medeni Hukuku, 2. Cilt, Aile Hukuku, Beta Basım,15. Baskı, İstanbul, 2013.

AYBAY, Rona: Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.

BERKİ, Osman Fazıl.: Türk Hukukunda Kanun İhtilafları, AÜHFD Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1971.

CELİKEL, Aysel: Milletlerarası Özel Hukuk, Beta Yayımevi,13. Baskı, İstanbul, 2014.

DOĞAN İzzet, Öğretide ve Uygulamada Milletlerarası Aile Hukuku ve Milletlerarası Usul Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2010.

DOĞAN, Vahit: Milletlerarası Özel Hukuk, 2. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2013

DOĞANGÜN, Temel: Türk Hukukunda Yabancı Unsurlu Hukuki İşlemlerin Şekline Uygulanacak Hukuk, Yetkin Yayınları, Ankara 1996.

ERDENER, Nihal: Türk Devletler Hususi Hukuku Sisteminde Locus Regit Actum Kaidesinin Tatbiki, Vasiyetnameler ve Bazı Borç Akitleri Hakkında, Yenilik Basımevi, İstanbul 1958.

GÖĞER, Erdoğan: Devletler Hususi Hukuku (Kanunlar İhtilafı), AUHFD Yayınları, Ankara, 1977.

GÖĞER, Erdoğan: Kanunlar İhtilafı (İçtihatlar Açısından Bağlama Kuralları), AUHFD Yayınları, Ankara, 1973.

GÖĞER, Erdoğan: Devletler Hususi Hukuku(Kanunlar İhtilafı), AUHFD Yayınları, Ankara, 1968.

GRAVESON, R. Harry: Conflict of Laws Private International Law, Sweet§ Maxwell, 7. Bası, Londra,1974.

GÜRAL, Jale.: “Evlenmeden Doğan Kanunlar İhtilafları”, AÜHFD, C. 3, S.1,1946, s 147-178.

HATEMİ, Hüseyin /OĞUZTÜRK Burcu KALKAN: Aile Hukuku Ders Kitabı, Vedat Kitapçılık, 2. Bası, İstanbul, 2013.



JAESCHKE Gotthard/BERKİN Necmettin: “Türk Hukukunda Evlenme Akdinin Şekli, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, s.1-2, İstanbul, 1953, s. 401-431.

JENNINGS, Robert, Y.: Conflict of Laws, Cambridge University Press, İngiltere, 1987.

KELLY, Edmond: The French Law of Marriage and the Conflict of Laws that Arises Therefrom (1885),Kessinger Legacy Reprints, 2010.

LEE, Luke, T.: Vienna Convention on Consular Relations With Texts and Commentaries, A.W.Sijthoff, Rule of Law Press- Durham N.C., Rule of Law Press, Leiden, 1966.

LEE, Luke, T. : Consular Law and Practice, Praeger Publishing, New York, 1961.

LEE, Luke,T.: Consular Law and Practice, Third Edition, Oxford University Press, USA, 2008.

MAYSS, Abla, J: Principles of Conflict of Laws, Cavendish Publishing, 3. Bası, Londra, 1998.

NOMER, Ergin.: Devletler Hususi Hukuku, 20. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul 2013.

NORTH, Peter/FAWCETT, James.: Cheshire & North’s Private International Law, 13. Bası, Oxford University Press, Londra, Edinburgh, Dublin, 1999.

NORTH, Peter: “Development of Rules of Private International Law In the Field of Family Law”, Recueil Des Cours, 1980-I, Collected Courses of the Hague Academy of International Law, Academie de Droit International, Sijthoff&Noordhoff, The Netherlands,1981, s. 9-118.

ÖKÇÜN, Gündüz: Konsolosluk Kanunu Hazırlık Çalışmaları, AÜSBF Yayınları, Ankara, 1973.

ÖKÇÜN, Gündüz: “Türk Konsoloslarının Evlendirme Yetkisi,” AÜSBFD, Cilt.22 No.2, 1967s. 211-218.

PALLSON, Lennart.: Marriage and Divorce in Comparative Conflict of Laws, A.W. Sijthoff, Leiden, 1974.

Cansu AKGÜN


PERÇİN, Gizem.: “Evlenme Hakkının Yabancılar Tarafından Kullanılmasında İstisnai Bir Yöntem: Konsolosluk Evlenmeleri”, Legal Hukuk Dergisi, Özel Sayı, Rona Aybay’a Armağan, 1. Cilt, Legal Yayıncılık A.Ş., Aralık 2014, s.897-918.

RABEL, Ernest.: The Conflict of Laws, A Comparative Study, Volume 1 Introduction: Family Law, Second Edition, Michigan Legal Publications, Michigan. 1958.

SAYMAN, Yücel.: Türk Devletler Hususi Hukukunda Evlenmenin Kuruluşu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1982.

Seviğ,Vedat/NOMER,Engin/Sakmar,Ata :Devletler Hususi Hukuku Pratik Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1972.

SEVİĞ, M. Raşit/ NOMER, Ergin/TEKİNALP, Gülören/ SAKMAR, Ata.:Devletler Hususi Hukuku Pratik Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1976

SEVİĞ, M. Raşit/ SEVİĞ V. Raşit: Devletler Hususi Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Üçüncü Bası, İstanbul 1962

SEVİĞ, V. Raşit: Kanunlar İhtilafı, Yasama ve Yargılama Çatışmaları, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1974.

STOCQUART, Emile.: “Marriage In Private International Law”, Am. Law Review, Vol: 23, 1889, s. 775-780.

ŞANLI, Cemal/ ESEN, Emre/ ATAMAN FİGANMEŞE, İnci: Milletlerarası Özel Hukuk,Vedat Kitapçılık, İstanbul 2013.

TAINTOR, Charles.: “Marriage In the Conflict of Laws”, Vanderbilt Law Review, Vol.9, 1956, s.607-632.

TEKİNALP, Gülören/ UYANIK ÇAVUŞOĞLU, Ayfer: Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları, Vedat Kitapçılık, 11. Bası, İstanbul 2011.

TOTTERMAN, R.E.B: “Functional Bases of the Rule Locus Regit Actum in English Conflict Rules”, Intl & Comp. Law Quarterly Vol.2, 1953, s. 27-46.

TWISS, Travers: “The Conflict of Marriage Laws,” Law Mag.& Rev. Quart.



Rev. Juris & Quart. Dig, All Cases 5th ser., Vol. 8, 1882-1883, s. 1-11.

ULUOCAK, Nihal.: Kanunlar İhtilafı, Yasama Yetkisi Kuralları, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1971.

ULUOCAK, Nihal.: Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, Uygulama Kuralları, Sözleşmeler, Filiz Kitabevi, İstanbul 1987.

WARDLE, Lynn, D.: “International Marriage Recognition: A World Dilemma”, Families Across Frontiers, Nigel Lowe, Gillian Douglas, Martinus Nijhoff Publishers, The Hague, Boston, Londra, 1996, s. 75-88.

WARDLE, Lynn, D..: “International Marriage and Divorce Regulation and Recognition, A Survey”, Family Law Quarterly, Volume 29, Number 3,1995-1996, s. 497-517.

konsolosluk evlenmelerİnİn Şeklİne uygulanacak …webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/21_3_4.pdf ·...

Documents