1

Opracowała:

dr inż. Małgorzata Kosiorowska

4. Produkty niebezpieczne

Scenariusz do wykorzystania na lekcji wychowawczej, zajęciach technicznych.

Cel

Przekazanie uczniom wiedzy na temat znaków ostrzegawczych znajdujących się na

opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin oraz znaków

informujących konsumenta o tym, że dany wyrób jest bezpieczny.

Cele w kształcenia kategoriach operacyjnych

Cel poznawczy

Poziom zapamiętania: uczeń wymienia i opisuje znaki ostrzegawcze stosowane na opakowaniach

niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin, oraz znaki informujące konsumenta, o

tym, że dany produkt przemysłowy jest bezpieczny.

Poziom zrozumienia: uczeń wyjaśnia potrzebę znakowania niebezpiecznych substancji

chemicznych i ich mieszanin znakami ostrzegawczymi oraz znakowania produktów

przemysłowych znakami bezpieczeństwa (obowiązkowym i dobrowolnym).

Poziom stosowania w sytuacjach typowych: uczeń rozróżnia znak „CE” informujący konsumenta

o tym, że dany wyrób jest bezpieczny i nie stwarza dla niego zagrożenia dla zdrowia od znaku

„CE-China Export”.

Cel praktyczny

Poziom umiejętności: uczeń korzysta z rejestru produktów niebezpiecznych (produktów

przemysłowych)

Cel motywacyjny:

Postawy: uczeń dokonuje świadomych zakupów wyrobów przemysłowych oznakowanych

2

znakiem bezpieczeństwa (obowiązkowym lub dobrowolnym), a także czyta informacje podane

przez producenta na opakowaniu produktu, w instrukcji użytkowania produktu i postępuje

zgodnie ze wskazówkami producenta. Ponadto znając znaki ostrzegawcze umieszczane na

opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin zna zagrożenia

wynikające ze specyfiki tych produktów i wie jak z nimi postępować.

Metody i formy pracy:

• dyskusja, wykład, prezentacja, plansze

Materiały potrzebne do realizacji lekcji:

• Plansza ze znakami ostrzegawczymi stosowanymi na środkach chemicznych oraz napisy

określające ich znaczenie i symbole

• Plansza ze znakami ostrzegawczymi stosowanymi na zbiornikach, pojemnikach, rurociągach

służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne.

• Karta charakterystyki danej substancji chemicznej.

• Zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci substancji niebezpiecznej, które jest

wyczuwalne dotykiem.

Przebieg zajęć:

• Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od zdefiniowania podstawowych pojęć takich jak: substancja

niebezpieczna, karta charakterystyki, produkt niebezpieczny, produkt bezpieczny”. Następnie

nauczyciel wyjaśnia uczniom, że pewne grupy produktów (np. produkty chemiczne) mogą

stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów w wyniku postępowania niezgodnego

z zaleceniami producenta. Konsument musi wiedzieć z jakiego typu zagrożeniami ma do

czynienia w wyniku zakupu danego produktu, musi dokładnie czytać instrukcje, informacje

na opakowaniach produktów i znać podstawowe znaki informujące o bezpieczeństwie

produktu lub informujące o zachowaniu szczególnej uwagi w kontakcie z tymi produktami.

• Nauczyciel omawia plansze zawierającą znaki ostrzegacze stosowane na opakowaniach

substancji niebezpiecznych (dotychczasowe oznakowanie i nowe oznakowanie), a także

znaki ostrzegawcze stosowane na zbiornikach, pojemnikach, rurociągach służących do

przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne.

3

• Nauczyciel wymienia informacje, które muszą znajdować się na opakowaniach substancji

niebezpiecznych. Pokazuje uczniom przykładową kartę charakterystyki substancji

niebezpiecznej oraz zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci substancji niebezpiecznej,

które jest wyczuwalne dotykiem. Następnie tłumaczy uczniom różnice między starym,

nowym i globalnym podejściem do harmonizacji przepisów technicznych, co oznacza znak

„CE”, na jakich produktach musi być umieszczony znak „CE”, co oznacza znak „B”.

Nauczyciel pokazuje uczniom wszystkie znaki w formie graficznej i uwypukla różnice

między znakiem „CE”, a jego chińską imitacją „CE”-China Export”.

• Na zakończenie nauczyciel jeszcze raz pokazuje podstawowe znaki ostrzegawcze stosowane

na substancjach niebezpiecznych, wymienia informacje, które mszą znajdować się na ich

opakowaniach, omawia różnice między znakiem „CE” i „B” i „CE”- China Export”.

Materiały dla nauczyciela:

Część I.

Substancja niebezpieczna - jedna lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które

ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie

nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub

środowiska. Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także

substancja powstała w wyniku awarii. Każda substancja chemiczna, preparat chemiczny, które

można zaliczyć do co najmniej jednej z następujących kategorii substancji lub preparatów o

właściwościach: wybuchowych, utleniających, skrajnie łatwopalnych, wysoce łatwopalnych,

bardzo toksycznych, toksycznych, szkodliwych, żrących, drażniących, uczulających,

rakotwórczych, mutagennych, działających szkodliwie na rozrodczość, niebezpiecznych dla

środowiska, musi mieć na etykiecie znak ostrzegawczy. Oprócz znaku ostrzegawczego na

etykiecie również musi być umieszczony symbol i napis określający znaczenie znaku

ostrzegawczego, np. „T+” - produkt bardzo toksyczny, „F+”- produkt skrajnie łatwopalny.

Produkty stwarzające zagrożenie dla konsumenta podlegają rygorystycznym

wymaganiom dotyczącym oznakowania. W celu ochrony przed szkodliwym wpływem

substancji, preparatów chemicznych na zdrowie ludzi lub na środowisko, wprowadzono szereg

przepisów określających zasady postępowania z nimi niemal na każdym etapie produkcji,

4

wykorzystania czy zagospodarowania pozostałości.

Substancje niebezpieczne, znajdujące się w obrocie, muszą posiadać tzw. kart ę

charakterystyki. Karta charakterystyki zawiera informacje o niebezpiecznych właściwościach

preparatu oraz zasadach i zaleceniach jego bezpiecznego stosowania. Konsekwencją stosowania

substancji niebezpiecznych jest konieczność ich przemieszczania. Zagadnienia bezpiecznego

transportu drogowego towarów/materiałów niebezpiecznych reguluje w Europie "Umowa

Europejska dotycząca przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR).

Oznakowanie substancji niebezpiecznych

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie

oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz

niektórych preparatów chemicznych oznakowanie opakowania każdej substancji niebezpiecznej

musi zawierać:

• nazwę substancji,

• nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu osoby wprowadzającej substancję do

obrotu (producenta, importera lub dystrybutora),

• znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie określone w załączniku nr 1

do rozporządzenia (tabela 1)

• zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, zwane dalej "zwrotami R" (tabela 2),

• w przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty wskazujące na szczególny rodzaj

zagrożenia dla ludzi lub środowiska,

• zwroty S; brzmienie zwrotów S powinno być zgodne z brzmieniem określonym w części I

załącznika nr 2 do rozporządzenia (tabela 3),

• w przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty określające warunki bezpiecznego

stosowania środków ochrony roślin,

• numer WE, w rozumieniu definicji numeru WE zamieszczonej w wykazie, jeżeli został

przypisany danej substancji w odrębnych przepisach,

• w przypadku substancji objętych wykazem oznakowanie powinno zawierać wyrazy

"Oznakowanie WE".

Zgodnie z ustawą z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.

U. 2011 nr 63 poz. 322), która dnia 8.04.2011 r. wycofała ustawę z 11 stycznia 2001 r. o

substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. 2009 nr 152 poz. 1222) producent ma

5

obowiązek umieszczania znaku ostrzegawczego na etykiecie środka chemicznego. Podstawą

do klasyfikacji, znakowania i pakowania środków chemicznych jest rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia

2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i

uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr

1907/2006. Obie dyrektywy stracą moc w dniu 1 czerwca 2015 r.

Tabela 1. Dotychczasowe wzory znaków ostrzegawczych stosowanych na substancjach

niebezpiecznych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole

Znak ostrzegawczy Symbol Znaczenie znaku

ostrzegawczego

T+ Produkt bardzo toksyczny

T Produkt toksyczny

Xn Produkt szkodliwy

C Produkt żrący

Xi Produkt drażniący

N Produkt niebezpieczny

dla środowiska

E Produkt wybuchowy

O Produkt utleniający

6

F+

Produkt skrajnie łatwo palny

F Produkt wysoce łatwo palny

Źródło: [1]

Tabela 2. Przykład zwrotów „R”

Nr zwrotu Rodzaj zagrożenia

R33

"Niebezpieczeństwo kumulacji w organizmie."

R64 "Może oddziaływać szkodliwie na dzieci karmione piersią."

R67 "Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy."

Źródło: [1]

Tabela 3 Przykłady zwrotów „S”

Nr zwrotu Zwrot okre ślający warunki bezpiecznego stosowania

S2 Chronić przed dziećmi

S3 Przechowywać w chłodnym miejscu

S20 Nie jeść i nie pić podczas stosowania produktu

S36 Nosić odpowiednią odzież ochronną

S60 Produkt i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny

S1/2 Przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi

S3/7 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w chłodnym miejscu

SPe 7 Nie stosować w okresie rozrodczym ptaków.

Źródło: [1]

Rozporządzenie (WE) 1272/2008 wprowadza w całej Unii Europejskiej nowy

Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów - GHS.

7

GHS jest systemem Organizacji Narodów Zjednoczonych służącym do oznakowania

niebezpiecznych chemikaliów i informowania użytkowników o zagrożeniach z zastosowaniem

standardowych symboli i wyrażeń na etykietach dołączonych do opakowania i kart

charakterystyki. Rozporządzenie to wprowadza nowe piktogramy (tabela 4). Obecne

piktogramy UE (czarny symbol na pomarańczowym tle) są zastępowane przez piktogramy

GHS (czarny symbol na białym tle w czerwonej ramce) nie tylko dla chemikaliów

stosowanych w miejscu pracy, ale również dla produktów konsumenckich, takich jak

detergenty czy produkty czyszczące domowego użytku. Rozporządzenie nr 1272/2008 nie ma

zastosowania do substancji lub mieszanin przeznaczonych dla użytkownika końcowego w formie

produktów leczniczych, weterynaryjnych produktów leczniczych, produktów kosmetycznych,

wyrobów medycznych oraz żywności lub pasz

Tabela 4. Nowe wzory znaków ostrzegawczych stosowane na substancjach niebezpiecznych

Wzór znaku ostrzegawczego Znaczenie znaku

materiał wybuchowy

substancja łatwopalna

substancja utleniająca

gazy pod ciśnieniem

substancja powodująca

korozję metali

8

substancja toksyczna

uwaga

substancja zagrażająca

zdrowiu (mutagenna,

rakotwórcza)

substancja zagrażająca

środowisku

Źródło:[2]

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie

rodzajów substancji niebezpiecznych i programów niebezpiecznych opakowania substancji lub

preparatów niebezpiecznych oznakowane jako bardzo toksyczne (T +), toksyczne (T) oraz

żrące (C), zaopatruje się, niezależnie od pojemności opakowania, w zamknięcia

utrudniaj ące otwarcie przez dzieci i w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o

niebezpieczeństwie (wypukły trójk ąt równoboczny). Opakowania substancji

zaklasyfikowanych jako szkodliwe, skrajnie łatwopalne lub wysoce łatwo palne, oferowane do

sprzedaży konsumentom zaopatruje się, niezależnie od pojemności opakowania, w wyczuwalne

dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie.

Innymi ważnymi znakami ostrzegawczymi są znaki podane w rozporządzeniu Ministra

Zdrowia z dnia 16 czerwca 2010r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz

pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje

niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz. U. Nr 125, poz. 851). Rozporządzenie to określa

sposób znakowania:

a) pojemników i zbiorników służących do przechowywania substancji niebezpiecznych i

preparatów niebezpiecznych i do pracy z nimi,

b) rurociągów zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne,

9

c) miejsc, w których składowane są znaczące ilości substancji niebezpiecznych lub preparatów

niebezpiecznych.

W tabeli 5. przedstawiono wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich

znaczenie stosowane do oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników

służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne.

W wyniku niezgodnego z instrukcją stosowania środków chemicznych w postaci

(np. proszków, płynów, past, żeli, aerozoli) konsument może być narażony na [4] :

• zatrucia, w wyniku przypadkowego połknięcia lub wdychania toksycznych oparów;

• podrażnienia oczu, w wyniku zapylenia, zapryskania i zatarcia;

• podrażnienia skóry, w wyniku kontaktu skóry z substancjami drażniącym, żrącymi;

• poparzenia, w wyniku nieodpowiedniego obchodzenia się z substancjami łatwopalnymi;

• urazy w wyniku wybuchu, który może powstać na skutek reakcji chemicznej między

stosowanymi substancjami (szczególną ostrożność należy zachować, stosując środki

zawierające związki chemiczne chloru, związki fenolu lub amoniak, alkohole i kwasy);

• wystąpienia alergii, np. w wyniku kontaktu z produktami zawierającymi związki

powierzchniowo-czynne (detergenty).

Tabela 5. Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisów określających ich znaczenie stosowane

do oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do

przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne.

Wzór znaku Znaczenie znaku

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami o właściwościach

wybuchowych

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami o właściwościach

utleniających

10

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami łatwo palnymi lub

ostrzeżenie o wysokiej temperaturze (w przypadku braku

odrębnego znaku ostrzegającego o wysokiej temperaturze)

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami toksycznymi

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub

drażniącymi

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami żrącymi

Ogólny znak ostrzegawczy - ostrzeżenie o niebezpieczeństwie

Źródło: [3]

Pamiętaj [5] !

• Czytaj etykiety na produktach i bezwzględnie przestrzegaj podanych instrukcji

stosowania, dozowania oraz ostrzeżeń i informacji.

• Chroń przed dziećmi środki chemiczne stosowane w gospodarstwie domowym.

• Stosuj środki ochrony osobistej zalecane w instrukcji.

• Środki myjące, dezynfekcyjne do produktów stykających się z żywnością stosuj ściśle

według instrukcji producenta.

• Przechowuj wyroby chemii gospodarczej zgodnie z instrukcją producenta.

• Nie „twórz” własnych preparatów przez mieszanie posiadanych środków myjących,

wybielających, odkażających. Nie można łączyć produktów zawierających związki chloru

(np. wybielaczy chlorowych) z produktami zawierającymi amoniak lub kwasy. Połączenie

11

tych substancji może spowodować wydzielenie gazów toksycznych, pienienie się,

pryskanie, wydzielenie ciepła a nawet wybuch.

Część II

Produkt, produkt bezpieczny, produkt niebezpieczny

W 1975 roku Rada Unii Europejskiej uchwaliła „Pierwszy Program Europejskiej

Wspólnoty Gospodarczej ds. Polityki na rzecz Ochrony i Informacji Konsumentów”. Dokument

ten określał m.in. pięć podstawowych praw konsumenta, do których zaliczamy:

• prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia wychodząc z przekonania, że konsument

ma prawo oczekiwać, iż na rynku znajdują się wyłącznie produkty i usługi nie

zagrażające jego życiu i zdrowiu,

• prawo do ochrony interesów ekonomicznych wynikające z jego słabszej pozycji na

rynku,

• prawo do informacji i edukacji konsumenckiej (konsumenci powinni znać swoje

prawa i obowiązki, w tym procedury dochodzenia roszczeń),

• prawo do efektywnego systemu dochodzenia roszczeń,

• prawo do reprezentacji (konsumenci mają prawo prezentowania swego stanowiska we

wszystkich sprawach ich dotyczących i to zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych,

dokonują tego przeważnie przez organizacje konsumenckie).

Kolejnym ważnym dokumentem w tej dziedzinie był Jednolity Akt Europejski z 1987

roku, zmieniający art. 95 ust. 3 Traktatu o Wspólnotach Europejskich, który stanowił, że przy

rozwoju rynku wewnętrznego jako podstawę należy przyjmować „wysoki poziom ochrony” w

dziedzinie zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony Środowiska i konsumentów. W 1993 roku w

Traktacie o Unii Europejskiej po raz pierwszy zdefiniowano europejską politykę ochrony

konsumenta jako odrębną dziedzinę polityki unijnej, co ma przełożenie we współtworzeniu

systemu ochrony konsumentów wraz ustaw owcami krajowymi. Jak wykazano wcześniej

podstawowym prawem konsumenta jest prawo do ochrony zdrowia i do bezpieczeństwa, dlatego

produkty, które trafiają na rynek muszą spełniać określone przepisy prawne, aby nie stanowiły

12

zagrożenia dla zdrowia i życia konsumentów. W Polsce ustawa o ogólnym bezpieczeństwie

produktu z 12 grudnia 2003 r. (Dz. U. Nr 229 poz. 2275 z póź. zm.) wdraża wymagania

dyrektywy 2001/95/WE o „Ogólnym bezpieczeństwie produktu”.

Według tej ustawy produktem jest rzecz ruchoma (nowa, używana, naprawiana,

regenerowana), przeznaczona do użytku konsumentów lub co do której istnieje

prawdopodobieństwo, że może być używana przez konsumentów, nawet gdy nie była dla nich

przeznaczona, dostarczona przez producenta lub dystrybutora zarówno odpłatnie, jak i

nieodpłatnie, w tym również w ramach świadczenia usługi.

Produkt bezpieczny to taki, który w zwykłych lub innych, dających się w sposób

uzasadniony przewidzieć, warunkach jego używania, z uwzględnieniem czasu korzystania z

produktu, a także sposobu uruchomienia, wymogów instalacji i konserwacji, nie stwarza żadnego

zagrożenia lub stwarza zagrożenie znikome, przy uwzględnieniu wysokiego poziomu wymagań

dotyczących ochrony życia i zdrowia. Ze względów bezpieczeństwa konsument powinien

uzyskać od producenta informacje w języku polskim dotyczące instalacji, użytkowania,

konserwacji danego wyrobu, a także postępowania z wyrobem zużytym, które umożliwiają im

ocenę zagrożeń związanych użytkowaniem produktu.

Produktem niebezpiecznym jest produkt, który nie zapewnia takiego bezpieczeństwa,

jakiego konsument od niego oczekuje przy uwzględnieniu jego normalnego sposobu

użytkowania. Wada produktu powoduje, że jest on uznawany za niebezpieczny, ale musi ona

wystąpić już w momencie wprowadzenia produktu do sprzedaży. Wada ta może dotyczyć

substancji z jakiej produkt został wykonany i/lub dotyczyć braku odpowiedniego ostrzeżenia o

niebezpieczeństwach istniejących w trakcie użytkowania produktu. Wada taka może ujawnić się

w dopiero w trakcie użytkowania rzeczy, natomiast nie jest to wada, która powstała na skutek

uszkodzenia mechanicznego towaru (np. w transporcie, rozładunku, przechowaniu). Definicja

produktu niebezpiecznego zawarta w księdze III tytule VI kodeksu cywilnego jest szersza niż w

ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów i obejmuje również energię elektryczną oraz

zwierzęta. Produktem nie jest rzecz używana dostarczona jako antyk albo rzecz wymagająca

naprawy lub regeneracji przed użyciem, o ile dostarczający powiadomił konsumenta o tych

właściwościach rzeczy.

Produkty dostępne w sprzedaży są zróżnicowane pod względem zagrożeń jakie mogą

stwarzać i tak szczególne niebezpieczne dla konsumentów mogą być np. wyroby chemiczne,

13

maszyny, sprzęt elektryczny. Zabawki, pojazdy mechaniczne, wyroby medyczne to przykłady

innych produktów, co do których producent również musi stosować odpowiednie przepisy

prawne, co wynika z ich przeznaczenia i grupy odbiorców. Przy dokonywaniu oceny

bezpieczeństwa produktu, należy brać pod uwagę takie elementy jak m.in.:

• skład produktu,

• opakowanie,

• instrukcję obsługi,

• potencjalne oddziaływanie na inne produkty w przypadku użycia z nimi,

• osobę ewentualnego odbiorcy produktu.

Podobnie, jak jest to w przypadku dyrektywy 2001/95/WE także polska ustawa o

ogólnym bezpieczeństwie produktów nakłada na producenta i sprzedawcę liczne obowiązki.

Producent ma obowiązek wprowadzać do obrotu tylko produkty bezpieczne. Ponadto, producent

powinien:

• zapewniać konsumentom, jak również sprzedawcom odpowiednie informacje dotyczące

ewentualnych zagrożeń związanych z używaniem produktu oraz możliwości ich

przeciwdziałania,

• podejmować właściwe działania o charakterze zapobiegawczym (m.in. testować próbki

produktów, analizować informacje nadsyłane przez konsumentów dotyczące produktu,

• w przypadku, gdy produkt będący na rynku stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia

konsumentów, podejmować działania mające na celu wycofanie produktu z obrotu,

• informować właściwe organy administracyjne o zagrożeniach wynikających z używania

danego produktu.

Ustawa nakłada również określone obowiązki na sprzedawców produktów. Przede

wszystkim nie powinni dostarczać produktów nie spełniających wymogów bezpieczeństwa,

ponadto zobowiązani są przyjmować od konsumentów wiadomości o zagrożeniach, a następnie

przekazywać je producentom oraz właściwym organom ds. ochrony konsumenta.

Odpowiedzialność producenta za wyrób wadliwy

Producent ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną konsumentowi przez

wytworzony przez niego produkt. Producentem w rozumieniu dyrektywy 85/374/EEC jest

wytwórca gotowego produktu oraz jego części składowych, jak również podmiot, który

14

umieszcza swój znak towarowy na produkcie i podaje się za producenta. W sytuacji, gdy nie jest

znany producent, zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374/EEC

odpowiedzialność spoczywa również na dostawcy lub importerze produktu. Produkt należy uznać

za niebezpieczny jeśli nie spełnia warunków bezpieczeństwa, których mógł oczekiwać

konsument w oparciu o jego wygląd, cel w jakim ma być użyty oraz czas kiedy został włączony

do obrotu. W przypadku wszelkich szkód ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym

konsumencie, który zgodnie z postanowieniami art. 4 dyrektywy musi udowodnić swoja stratę,

defekt produktu oraz związek przyczynowy między wadą a szkodą. Odpowiedzialny za szkody

wyrządzone przez produkt niebezpieczny jest:

• producent - najczęściej ponosi odpowiedzialność, ponieważ kodeks cywilny wprowadza

domniemanie, iż produkt niebezpieczny, który spowodował szkodę został wytworzony i

wprowadzony do obrotu w zakresie działalności gospodarczej producenta,

• osoba podająca się za producenta,

• „współwytwórcy” produktu końcowego,

• importer,

• zbywca produktu,

• osoba, od której zbywca nabył produkt,

• osoba trzecia.

Tej odpowiedzialności może wytwórca uniknąć, jeśli okaże się, iż przyczyną zaistniałej

szkody była wyłącznie wadliwa konstrukcja produktu lub producent podał błędne wskazówki co

do użycia produktu. Skoro więc wykazane zostanie, że wada miała swe źródło w konstrukcji lub

wynikała tylko z wskazówek podanych przez producenta, to wytwórca materiałów nie będzie

ponosił odpowiedzialności za szkodę, a tym samym nie będzie na nim ciążył obowiązek jej

naprawienia. Artykuł 4493 kodeksu cywilnego wyłącza odpowiedzialność producenta, jeżeli:

• produktu nie wprowadził do obrotu,

• wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności

gospodarczej,

• właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu, chyba

że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie ,

• nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan

• nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy właściwości te

15

wynikały z zastosowania przepisów prawa.

Podmiotem uprawnionym do żądania odszkodowania jest każda osoba fizyczna,

która poniosła szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny!

Jeśli producent i/lub dystrybutor wprowadził na rynek produkt (z wyjątkiem żywności)

stwarzający zagrożenie dla konsumenta (np. zabawkę, artykuł do pielęgnacji dzieci, elektryczny

sprzęt gospodarstwa domowego lub pojazd) to jest on zobowiązany poinformować właściwe

organy krajowe o tym fakcie (UOKIK). Konsument może dokonać zgłoszenia o produkcie

niebezpiecznym wykorzystując do tego celu stronę internetową Urzędu Ochrony Konkurencji i

Konsumentów

http://www.uokik.gov.pl/zgloszenie_niebezpiecznego_produktu__formularz.php lub zgłosić ten

fakt Inspekcji Handlowej. Jeżeli konsument poniesie szkodę w związku z użytkowaniem

wyrobu, ma prawo wystąpić do jego producenta o odszkodowanie na podstawie przepisów

kodeksu cywilnego. Uzasadnione zgłoszenie do UOKIKu jest podstawą do wszczęcia

postępowania administracyjnego przez Prezesa UOKIKu, które następnie toczy się przeciwko

producentowi lub innemu podmiotowi, co do którego istnieje podejrzenie niespełnienie wymagań

bezpieczeństwa.

Zgodnie z brzmieniem artykułu 4498 kodeksu cywilnego roszczenie o naprawienie szkody

wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w

którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się

dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym wypadku

roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od wprowadzenia produktu do obrotu

Na stronach UOKIK www.uokik.gov.pl można znaleźć informacje o krajowych wyrobach

stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów, ale również informacje o produktach

niebezpiecznych wycofanych z rynków innych niż polski. Informacje o krajowych

niebezpiecznych produktach podano w zakładce „Produkty” w „ Rejestrze produktów

niebezpiecznych”, natomiast informacje o produktach stwarzających zagrożenie dla zdrowia i

życia innych niż polskie, podano w europejskim systemie „RAPEX”. Produkty niebezpieczne

mogą być usunięte z rejestru, gdy podmiot zainteresowany udowodni, że z rynku zostały

wycofane wszystkie egzemplarze produktu stwarzającego zagrożenie dla zdrowia i życia

konsumenta lub usunięto jego wady związane z wymaganiami bezpieczeństwa.

16

Stare i nowe oraz globalne podejście do harmonizacji przepisów technicznych w Unii

Europejskiej

Celem Unii Europejskiej jest stworzenie oraz prawidłowe funkcjonowanie wspólnego

rynku polegającego na swobodnym przepływie towarów (a także kapitału, pracowników i usług)

pomiędzy państwami członkowskimi. Jednak celu tego nie udało się osiągnąć jedynie poprzez

zlikwidowanie ceł wewnętrznych, ograniczeń ilościowych importu i ujednolicanie podatków.

Pomocna okazała się zasada wzajemnego uznawania (oparta na orzecznictwie Europejskiego

Trybunału Sprawiedliwości), według której produkt legalnie wprowadzony na rynek jednego z

państw członkowskich UE ma również prawo być umieszczony na rynku dowolnego innego

państwa członkowskiego, nawet jeżeli obowiązują tam zupełnie inne przepisy dotyczące obrotu

tym produktem. Zasada ta jednak nie zawsze jest skuteczna. Traktat założycielski (w art. 30) daje

państwom członkowskim możliwość wprowadzenia przepisów ograniczających import, jeżeli

mają one na celu ochronę ważnych interesów publicznych, szczególnie takich jak zdrowie i

bezpieczeństwo. Najbardziej skuteczną metodą w eliminowaniu tego typu barier w przepływie

towarów jest ujednolicanie (harmonizacja) obowiązujących w całej UE wymagań, dotyczących

wytwarzania i obrotu wyrobami poprzez wprowadzanie w danej dziedzinie przepisów prawa

europejskiego (dyrektyw), które mają wyższą rangę niż prawo krajowe państw członkowskich.

Początkowo Unia Europejska szczegółowo regulowała poszczególne sektory rynku, np.: pojazdy

mechaniczne, substancje chemiczne, artykuły spożywcze, leki. Podstawowym problemem stał się

nadmiar szczegółowych przepisów i konieczność ciągłego ich dostosowywania do szybko

następującego postępu technicznego. Po 1985 r. przyjęto tzw. „nowe podejście” do harmonizacji

przepisów technicznych w Unii Europejskiej. Jego istota sprowadza się do kilku podstawowych

reguł:

• przedmiotem harmonizacji są wyłącznie przepisy związane z bezpieczeństwem, zdrowiem i

ochroną środowiska,

• dyrektywy harmonizacyjne zawierają tylko zasadnicze wymagania, natomiast szczegóły

techniczne zawarte są w odpowiednich, zharmonizowanych normach europejskich (EN),

których stosowanie jest dobrowolne.

Wyrób, który spełnia wymagania dyrektyw i oznaczony jest znakiem „CE” ma prawo być

wprowadzony na rynek dowolnego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Jedną z

najistotniejszych zasad „nowego podejścia” jest ograniczenie wymogów prawnych do

17

zasadniczych wymagań., które odnoszą się przede wszystkim do ochrony zdrowia i

bezpieczeństwa użytkowników (konsumentów i pracowników), a czasem obejmują inne istotne

zagadnienia (np. ochronę mienia lub środowiska). Wyrób może być wprowadzony na rynek tylko

wtedy, gdy spełnia odnoszące się do niego zasadnicze wymagania. Skrót „CE” pochodzi od

francuskich słów Conformité Européenne, co po polsku oznacza zgodny z dyrektywami Unii

Europejskiej.

Normy zharmonizowane są to europejskie normy techniczne (EN), opracowane i

ustanowione przez jedną z europejskich organizacji normalizacyjnych (CEN, CENELEC lub

ETSI) na podstawie mandatu (zlecenia) wydanego przez Komisję Europejską. Producent może

skorzystać z domniemania zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy, jeśli

wyrób został wyprodukowany zgodnie z normą zharmonizowaną:

• której symbol został opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich,

• która została przeniesiona do systemu norm krajowych przynajmniej jednego państwa

członkowskiego Unii Europejskiej.

Domniemanie zgodności dotyczy tylko tych zasadniczych wymagań, które objęte są daną

normą zharmonizowaną. Zastosowanie norm zharmonizowanych, które dają domniemanie

zgodności jest dobrowolne. Jeśli jednak producent zdecyduje się na niestosowanie norm

zharmonizowanych, musi innymi środkami wykazać zgodność wyrobu z zasadniczymi

wymaganiami dyrektywy. W przypadku niektórych dyrektyw zgodność wyrobu z normami

zharmonizowanymi otwiera drogę do uproszczonej procedury oceny zgodności, nie wymagającej

udziału tzw. jednostki notyfikowanej, lub daje większy wybór dostępnych procedur.

Dyrektywy „nowego podejścia” dotyczą wyrobów, które są wprowadzane na rynek Unii

Europejskiej po raz pierwszy. W konsekwencji, mają one zastosowanie do nowych wyrobów

wyprodukowanych w państwach członkowskich UE oraz do nowych i używanych wyrobów,

które są importowane na rynek europejski z państw trzecich.

Dyrektywy „nowego podejścia” są to dyrektywy, które przewidują zastosowanie

oznaczenia „CE” (tabela 6). Oprócz nich istnieją dyrektywy oparte na zasadach „nowego

podejścia” lub „globalnego podejścia” nie wymagające oznaczenia CE (tabela 7). Każda z

dyrektyw „nowego podejścia” definiuje dokładnie zakres wyrobów, które jej podlegają. Definicja

ta może być oparta na cechach wyrobu lub rodzaju ryzyka, które wyrób stwarza. Obowiązek

oceny, czy dany wyrób podlega którejś z dyrektyw, ciąży na jego producencie. Większość

18

dyrektyw „nowego podejścia” przewiduje tzw. okres przejściowy, podczas którego producent

może, zależnie od swego wyboru, stosować się do danej dyrektywy lub do przepisów krajowych,

które obowiązywały w dniu rozpoczęcia okresu przejściowego (najczęściej jest to dzień wejścia

w życie dyrektywy).

Tabela 6. Wykaz dyrektyw „nowego podejścia” wymagających znakowania „CE”

Lp. Tytuł dyrektywy Numer dyrektywy

• Urządzenia elektryczne przeznaczone do stosowania w

określonym przedziale napięcia ("urządzenia niskiego

napięcia")

73/23/EWG

• Proste zbiorniki ciśnieniowe 87/404/EWG

• Bezpieczeństwo zabawek 88/378/EWG

• Materiały budowlane 89/106/EWG

• Kompatybilność elektromagnetyczna 89/336/EWG

• Bezpieczeństwo maszyn 98/37/EWG

• Środki ochrony indywidualnej 89/686/EWG

• Wagi nieautomatyczne 90/384/EWG

• Aktywne wszczepialne urządzenia medyczne 90/385/EWG

• Urządzenia do spalające paliwa gazowe 90/396/EWG

• Nowe kotły grzejne opalane paliwami płynnymi lub

gazowymi

92/42/EWG

• Materiały wybuchowe do użytku cywilnego 93/15/EWG

• Urządzenia medyczne 93/42/EWG

• Sprzęt i systemy ochronne przeznaczone do stosowania w

atmosferze potencjalnego wybuchu, tzw. Dyrektywa

ATEX

94/9/EWG

• Statki wycieczkowe 94/25/WE

• Windy 95/16/WE

• Efektywność energetyczna lodówek i zamrażarek 96/57/WE

• Urządzenia ciśnieniowe 97/23/WE

19

• Diagnostyczne urządzenia medyczne in vitro 98/79/WE

• Radiowe i telekomunikacyjne urządzenia końcowe 99/5/WE

• Koleje linowe do transportu osób 2000/9/WE

• Emisja hałasu przez urządzenia pracujące na zewnątrz 2000/14/WE

• Transportowalne urządzenia ciśnieniowe 1999/36/WE

Źródło: [http://www.mg.gov.pl].

Tabela 7. Dyrektywy oparte na zasadach Nowego i Globalnego podejścia nie wymagające

znakowania CE

Lp. Tytuł dyrektywy Numer dyrektywy

• Opakowania i opakowania zużyte 94/62/WE

• Interoperacyjność transeuropejskiego systemu kolei

szybkobieżnej ("system kolei szybkobieżnej") 96/48/WE

• Wyposażenie morskie 96/98/WE

• Interoperacyjność transeuropejskiego konwencjonalnego

systemu kolei. 2001/16/WE

Źródło: [http://www.mg.gov.pl].

„Nowe podejście” zostało w 1989 r. uzupełnione przez tzw. „globalne podejście” do

badań i certyfikacji, które określa obowiązujące w Unii Europejskiej zasady oceny zgodności

wyrobów z przepisami i normami. W ramach „globalnego podejścia” wyodrębniono osiem

podstawowych modułów, na których mogą być oparte procedury oceny zgodności zastosowane

w poszczególnych dyrektywach, ustalono kryteria doboru tych modułów, a także zasady

stosowania oznaczenia „CE”.

Oznakowanie „Conformité Européenne (CE)” a „China Export (CE)”

Niektóre produkty importowane m.in. do Polski są oznaczone logotypem „CE”,

który łudząco przypomina znak „CE”, ale oznacza China Export! Znak „China Export

(CE)” nie dotyczy spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa produktu!

Poniżej na rysunku 1 przedstawiono oba znaki.

20

Rys. 1 Po lewej stronie znajduje się znak „China Export” a po prawej stronie znak

„CE”-Conformité Européenne”

Źródło:[6]

Logo China Export różni się od niego tylko dwoma szczegółami:

• mniejszym ostępem pomiędzy literami „C” a „E”,

• dłuższą środkową, poziomą kreską litery „E”

Na rynku Unii Europejskiej obligatoryjnym znakiem informującym o spełnieniu

wymagań określonych w dyrektywach UE i w ten sposób zapewniającym bezpieczeństwo w

odniesieniu do wybranych grup wyrobów, jest znak „CE”, natomiast dobrowolnym znakiem

bezpieczeństwa funkcjonującym na polskim rynku jest znak „B” nadawany przez Polskie

Centrum Badań i Certyfikacji w Warszawie.

Rys. 2. Dobrowolny znak bezpieczeństwa nadawany przez Polskie Centrum Badań Certyfikacji

Źródło: [7]

Źródła informacji

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań

substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów

chemicznych (Dz. U. z 2009 r., nr 53, poz. 439).

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia

2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające

i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE)

nr 1907/2006.

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2010r. w sprawie sposobu oznakowania

miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub

21

zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz. U. Nr 125, poz.

851).

• http://www.dolceta.eu/polska/Mod3/Zagrozenia-stwarzane-przez.html

• http://www.dolceta.eu/polska/Mod3/Uwagi-dotyczace-bezpiecznego.html

• http://www.muratorplus.pl/biznes/wiesci-z-rynku/uwaga-na-buble-kiedy-znak-ce-oznacza-

china-export_68654.html

• http://www.dolceta.eu/polska/Mod3/Znak-bezpieczenstwa-B.html

Dodatkowe źródła informacji

• Ustawa ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U. Nr 229, poz. 2275)

• Ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. 2011 nr

63 poz. 322).

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie rodzajów substancji

niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania zaopatruje się w

zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o

niebezpieczeństwie (Dz. U. z 2010 r. Nr 83, poz. 544)

• Kodeks cywilny

• www.uokik.gov.pl

• http://www.dolceta.eu/polska/index.php