WYNIKI

BADANIA

Czytanie i pisanie oraz kontrola własnego zachowania

to kluczowe kompetencje dla rozwoju umiejętności uczenia.

Proces odkrywania przez dziecko nowego narzędzia kulturowego jakim jest

pismo zostaje zainicjowany na długo przed rozpoczęciem formalnej nauki

czytania i pisania. Zdaniem Lwa S. Wygotskiego (1971) towarzyszy mu

powstawanie nowej funkcji psychicznej, którą nazywa mową pisaną.

W wieku przedszkolnym ma miejsce znaczący skok rozwojowy w

zakresie kontroli hamowania reakcji (Zelazo i in., 2003). Funkcja ta jest

jedną z głównych składowych funkcji wykonawczych, których rozwój

umożliwia efektywne kontrolowanie własnego zachowania przez dziecko.

Rozpoznawanie poziomu rozwoju mowy pisanej i kontroli hamowania reakcji

w wieku przedszkolnym umożliwia identyfikację i pomoc dzieciom z grup

ryzyka trudności szkolnych, co w dłuższej perspektywie czasowej (jak

wskazują np. wyniki badań poziomu alfabetyzacji Polaków (Kwieciński,

2002)) może chronić je przed wykluczeniem społecznym.

TEORIA

SŁAWOMIR JABŁOŃSKI Zakład Psychologii Socjalizacji i Wspomagania Rozwoju

Instytut Psychologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Kontrola hamowania reakcji

oraz gotowość do nauki czytania i pisania

u dzieci w wieku 3-5 lat

Kontakt: www.psychologia.amu.edu.pl

I. STADIUM NATURALNE (do ok. 3 roku życia)

dzieci nie rozumieją znaczenia pisma i traktują je jak jedną z wielu odmian form

graficznych, najczęściej jako rodzaj obrazka czy rysunku

II. STADIUM NAIWNE (ok. 3-5 rok życia)

dzieci ulegają złudzeniu, że czytanie i pisanie polega przede wszystkim na

wykorzystywaniu pamięci. Wydaje im się, że każdy kształt graficzny utworzony ze

znaków pisma ma przypisaną określoną nazwę. Wystarczy zatem zapamiętać nazwy

wszystkich wyrazów, aby nauczyć się czytać i pisać

III. STADIUM ZEWNĘTRZNE (ok. 5-8 rok życia)

dzieci odkrywają, same lub przy pomocy starszych, że pismo jest graficznym zapisem

dźwięków mowy i potrafią głośno czytać teksty pisane oraz zapisywać teksty mówione

IV. STADIUM WEWNĘTRZNE (od ok. 8 roku życia)

dzieci czytają i piszą „po cichu”, tzn. bez konieczności odtwarzania dźwiękowej formy zdań

Rysunek 1. Stadia rozwoju mowy pisanej (Jabłoński, 2003a).

GRUPA OSÓB BADANYCH:

336 dzieci w wieku od 2 lat i 11 miesięcy do 5 lat i 11 miesięcy

NARZĘDZIA BADAWCZE:

Bateria do Diagnozy Czytania i Pisania – narzędzie eksperymentalne

(w trakcie konstrukcji) do pomiaru poziomu rozwoju mowy pisanej

Autor: Sławomir Jabłoński (2003b)

Struktura: dziewięć zadań do oceny różnych aspektów mowy pisanej

Zadania

nr nazwa nr nazwa nr nazwa

1 Co to jest (czytanie)? 4 Porównaj wyrazy 7 Napisz zdanie

2 Co ja robię (pisanie)? 5 Napisz wyraz 8 Podziel na zdania

3 Znajdź taki sam wyraz 6 Przeczytaj wyraz 9 Ułóż opowiadanie

Test Sortowania Kart dla Dzieci – narzędzie eksperymentalne (w trakcie konstrukcji) do pomiaru kontroli hamowania

Autorzy: Phillip Zelazo (2006) – wersja oryginalna; Sławomir Jabłoński, Izabela Kaczmarek, Katarzyna Kaliszewska-

Czeremska, Anna I. Brzezińska (2012) – zmodyfikowana polska wersja

Struktura: 3 części (łącznie 26 prób) do oceny jakości sortowania kart

Zadania

nr nazwa opis

1 Sortowanie według koloru dziecko wkłada karty do jednego z dwóch pudełek biorąc pod uwagę kolor przedmiotu na karcie

2 Sortowanie według kształtu dziecko wkłada karty do jednego z dwóch pudełek biorąc pod uwagę kształt przedmiotu na karcie

3 Sortowanie kart z ramką dziecko wkłada karty do jednego z dwóch pudełek biorąc pod uwagę ramkę na karcie, która

wskazuje kryterium sortowania

Za pomocą hierarchicznej analizy skupień metodą średniej odległości miejskiej

między skupieniami wyodrębniono w badanej grupie pięć skupień, z których w trzech

zaobserwowano charakterystyczne wzorce rozwoju mowy pisanej. Istotność różnic

rozkładów poszczególnych kompetencji w skupieniach oceniano za pomocą testu

Kruskala-Wallisa dla p<0.05.

(A) odróżnianie rysunków i

pisma

(B) odróżnianie czynności

rysowania i pisania

(C) wzrokowe rozpoznawanie

nazw narysowanych przedmiotów

(D) wzrokowe rozpoznawanie

wyrazów

(E) zapisywanie nazw

narysowanych przedmiotów

(F) kopiowanie wyrazów

(G) głośne odczytywanie

wyrazów

(H) technika czytania

(I) technika pisania

(J) zapisywanie zdań ze słuchu

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

1 (n=256)

2 (n=67)

3 (n=10) SKUPIENIE 2 (n=67):

dzieci z NIEWIELKIM DOŚWIADCZENIEM

kontaktu z pismem

(kompetencje od A do J < 50%)

oraz NISKIM poziomem

prostej kontroli hamowania

SKUPIENIE 1 (n=256):

dzieci w NAIWNYM stadium mowy pisanej

z niskim poziomem umiejętności

grafomotorycznych (kompetencje E i F < 50%)

oraz WYSOKIM poziomem

prostej kontroli hamowania

SKUPIENIE 3 (n=10):

dzieci wchodzące w ZEWNĘTRZNE stadium

mowy pisanej (kompetencje od A do F ≥ 85%

i kompetencje od G do J ≤ 35%)

oraz rozpoczynające etap rozwoju

ZŁOŻONEJ kontroli hamowania

SKUPIENIE 4 i 5 (n=3):

dzieci nieprzydzielone do skupień 1, 2 i 3

II Kongres Polskiej Edukacji

Warszawa, 15-16 czerwca 2013 roku

Rysunek 2. Poziom rozwoju kompetencji cząstkowych mowy pisanej (0% = min., 100% = maks.) w poszczególnych skupieniach

stadium naiwne

stadium zewnętrzne

0%

25%

50%

75%

100%

4 i 5

3

2

1

Rysunek 3. Odsetek liczebności skupień w grupach wiekowych Rysunek 4. Poziom kontroli hamowania (0% = min., 100% = maks.)

w poszczególnych skupieniach

0,0% 25,0% 50,0% 75,0% 100,0%

sortowanie kart z ramką (złożona kontrola hamowania)

sortowanie wg kształtu (prosta kontrola hamowania)

3

2

1

0,0%

25,0%

50,0%

75,0%

(B) odróżnianie czynności

rysowania i pisania

(E) zapisywanie nazw

narysowanych przedmiotów

(F) kopiowanie wyrazów

(H) technika czytania

(J) zapisywanie zdań ze słuchu

dziewczynki

chłopcy

Rysunek 5. Poziom rozwoju wybranych kompetencji cząstkowych mowy pisanej

(0% = min., 100% = maks.) u dziewczynek (n=170) i chłopców (n=166)

LITERATURA: Jabłoński, S. (2003a). Jak czytają i piszą uczniowie klas I-IV szkoły podstawowej? Edukacja. Studia. Badania.

Innowacje, 3 (83), 53–59.

Jabłoński, S. (2003b). Rozwój mowy pisanej u dzieci w wieku 3-11 lat. Czasopismo Psychologiczne, t. 9, 2, 219-230.

Jabłoński, S., Kaczmarek, I., Kaliszewska-Czeremska, K., Brzezińska, A. I. (2012). Pomiar kontroli hamowania testem

sortowania kart dla dzieci. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, 1(117), 44–60.

Kwieciński, Z. (2002). Nieuniknione?: funkcje alfabetyzacji w dorosłości. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja

Kopernika; Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.

Wygotski, L. S. (1971). Myślenie i mowa. W: L. S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne (s. 159-488). Warszawa:

PWN.

Zelazo, P. D. (2006). The Dimensional Change Card Sort (DCCS): a method of assessing executive function in

children. Nature Protocols, 1 (1), 297–301.

Zelazo, P. D., Müller, U., Frye, D., Marcovitch, S., Argitis, G., Boseovski, J., Chiang, J. K., Hongwanishkul, D.,

Schuster, B. V., Sutherland, A. (2003). The development of executive function in early childhood. Monographs of

the Society for Research in Child Development, 68 (3), 1-137.

Wysoki poziom

kontroli hamowania

towarzyszy lepiej

rozwiniętej gotowości

do nauki czytania

i pisania

Poświęć więcej

czasu budowaniu

gotowości do nauki

czytania i pisania

u chłopców

Badania zostały przeprowadzone w ramach projektu badawczego nr N N106 047839 pt. Konstrukcja

narzędzi do psychologicznej diagnozy gotowości do uczenia się dzieci w wieku od 3 do 11 roku życia

sfinansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Kierownik projektu: dr Sławomir Jabłoński, Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w

Poznaniu; członkowie zespołu: prof. dr hab. Anna I. Brzezińska, UAM, dr Izabela Kaczmarek,

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, dr Katarzyna Kaliszewska-Czeremska. UAM.

Adres do korespondencji: Sławomir Jabłoński, Instytut Psychologii UAM, ul. Szamarzewskiego 89, 60-

568 Poznań. Adres e-mail: slawo@amu.edu.pl