konya bÖlgesinin depremselligi the seismic features...

Haymana-TuzgöW-Ulukusla Basenleri Uygulamali Çalisma(WORKSHOP) (09-11 Ekim 2000)

KONYA BÖLGESiNiN DEPREMSELLiGi

THE SEISMIC FEATURES OF THE KONYA REGION

Yasar EREN

S.Ü. Müh. Mim. Fak. Jeoloji Müh. Bölümü, KONYA

ÖZKonya bölgesi dogu-bati, kuzeybati-güney-

dogu ve kuzey-güney gidisli yükseltiler ile buyükseltiler arasindaki havzalardan olusmus birmorfolojiye sahiptir. Bölgenin morfolojisi ege-men olarak Türkiye'nin Neo-tektonik dönemineiliskin olaylar ile sekillenmistir. YükseltilerdeKambriyen-Eosen yasli temel kayaçlari,havzalarda ise Miyosen-Kuvaterner yaslikayaçlar yüzeylemektedir Konya bölgesininbüyük bir bölümü deprem riski açisindan 4. vetehlikesiz zon içinde yer almasina ragmen(Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasi), yöredeaktif veya potansiyelolarak aktif faylar bulun-maktadir. Bu faylardan Aksehir fay zonu ileTuzgölü fay zonu en önemli faylardir. Bölgedesöz konusu faylarin disinda Beysehir, Ilgin,Eldes, insuyu, Sultanhani, Altinekin, Akçasar veGüvenç fayi vb. gibi önemli uzunluklarda digerfaylar da bulunmaktadir. Konya havzasi ise bati-da Konya fay zonu; kuzeyde Karaömerler fayi;doguda ise Divanlar fayi ve Göçü fayi ile sinir-lanmis bir çöküntü havzasidir. Konya havzasinisinirlayan faylar egemen olarak verevatimbilesenli normal faylardir. Arazi gözlemleri vehavza içindeki sismik etkinlik Konya havzasinisinirlayan kenar faylarinin aktif oldugunu bel-gelemektedir. Kandilli rasathanesi kayitlarinagöre Konya bölgesinde (3]030'-39°00' enlem ve31°30'-33°00'boylamlari arasinda) bes tanesi5-6 büyüklügünde olmak üzere çesitli deprem-ler olusmustur. 1946 tarihinde olusan 5.5büyüklügündeki Argithani depremi yörede cankaybina ve agir hasara yol açan tek depremdir.Yörede kaydedilen en büyük deprem ise, 1921yilinda Altinekin ilçesinin 10 km batisindaolusan ve episantri Konya il merkezine 50 kmuzaklikta bulunan 5.7 büyüklügündekidepremdir.

ABSTRACT

The Konya region is morphologicallyshaped by northwest-southeast, east-west and

Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5

north-south trending highlands and the inter-vening basins. This morphology is mainly con-sequence of the Neo-tectonic regimes in Turkeythat has been acting since Pliocene. Miocene-Quaternary continental rocks crop out inbasins, whereas Cambrian-Eocene basementrocks comprise margins. Eventhough theKonya region is largely located in the fourth andfith-order earthquake zones of Turkey,there areseveral active or potentially active faults in theregion. Of them, NW-SE trending Aksehir andTuzgölü fault zones are the well-known faults.Besides these faults, the Beysehir, Ilgin, insuyu,Sultanhani, Eldes, Altinekin, Akçasar andGüvenç Faults are other major margin-bound-ing faults in the region. The Konya basin inwhich the city of Konya is located, is a structur-al depression and is bounded by the KonyaFault Zone to the west, Karaömerler Fault to thenorth, Divanlar and Göçü Faults to the east.Theyare mainly dip slip normal faults. Basedon the records of Bogaziçi University KandilliObservatory Laboratuary in period 1900 to2000, several earthquakes, 5 of them with mag-nitude of 5-6, have occurred in the region.Among them, the 1946 Argithanl-lIgln earth-quake (M:5.5) is the only recorded seismicevent that caused the serious damage and afew death in this region. But the largest earth-quake in the region is the 1921 5.7 magnitudeearthquake recorded about 10 km west of theAltinekin town, 50 km away from the city ofKonya.

GiRisNeo-tektonik konum açisindan, Konya'nin

da içinde yer aldigi kesim "Orta Anadolu OvalarBölgesi" olarak tanimlanir (Sengör ve Yilmaz,1981). Bölgenin ve Güneybati Anadolu'nun Yenitektonik dönem içindeki gelisimi Koçyigit (1984)tarafindan ayrintili olarak verilmis ve blok fay-Ianmalarin bölgede depremselligi yüksek alan-

85

Konya Bölgesinin Depremselligi

'oKARAMAN

l1LTITILLLTILLI Eosen öncesi DMiyosen-Kuvatemec i:::::: iMiyosen-Kuvatemec 1------1liLLLiLLULILLI temel kayaçlan örtü kayaçlaci : : : : : : Volkanik kayaçlac . FaySekil 1: Konya ve çevresindeki temel ve örtü kayaçlari ile önemli faylari gösteren jeoloji haritasi (1/500 000

ölçekli Tükiye Jeoloji Haritasi ve Koçyigit 1984; Görür ve dig., 1984; Özcan ve dig., 1990; Eren,1993; Ulu ve dig., 1994; Eren 1996a, 1996 b, 2000 ve Eren ve Aksoy, 1999'un yayinlanmamis araziçalismalarindan hazirlanmistir).

Figure 1: Ge%gica/ map of the Konya region which shows the basement and cover rocks and main fau/ts(prepared from Ge%gica/ map of Turkey at 1/500000 sca/e; Koçyigit, 1984; Görür et a/., 1984;Özcan et a/., 1990; Eren, 1993; Ulu et a/., 1994; Eren 1996a, 1996b, 2000 and Eren and Aksoy,1999, unpublished field maps)

lar olusturdugu ifade edilmistir. Konya bölgesimorfolojik olarak kuzeyde egemen olarak KB-GD ve K-G gidisi i yükseltiler ile yine bu yük-seltiler arasindaki havza ve yaylalarla karakte-rize olmustur. Sultandaglari, Emirdaglari ve TuzGölü dogusundaki Ekecik daglari önemli yük-seltileri; Aksehir grabeni, Beysehir grabeni,Cihanbeyli yaylasi ve Aksaray havzasi iseönemli tektonik çöküntüleri olusturur. Konyayakin çevresinde ise K-G ve D-B gidisliBozdaglar, Batida volkanik Erenler dagi, Konyahavzasi ve Obruk yaylasi önemli morfolojik ele-manlardir. Konya güneyinde ise, güneye dogrudis bükey Toros daglari yer alir. Bu kesimde KD-GB yönelimli Bolkardaglari ve KB-GD gidisliÖzyurt Daglari ana yükseltilerdir: Güneydeki

86

Karaman ve Eregli havzalari içinde Karadag veKaracadag gibi volkanik daglar yükselir.Bölgenin ana morfolojisini yükseltiler ilehavzalari sinirlayan degisik gidisli, egemenolarak yanal atim da sunan normal faylar sekil-lendirmistir. Bu blok faylanmalar sonucu yükse-len kesimler daglik, çöken kesimler isehavzalari olusturmustur. Yükseltilerde yaslariPaleozoyik-Eosen arasinda degisen ve Paleo(eski)-tektonik rejime bagli olarak deformeolmus, kiriklanmis temel kayaçlari yüzeylerken,yükseltiler arasindaki çöküntü havzalarindaegemen olarak Miyosen-Güncel yasli gölsel,karasal ve volkanik kayaçlar yüzeylemektedir(Sekil 1). Bölgede yükseltileri sinirlayan enönemli faylar Aksehir fay zonu, Tuzgölü fay


zonu, Beysehir fayi ve Emirdag fayidir (Koçyigit1984, Koçyigit ve dig., 2000, Görür ve dig.,1984). Bunlarin yani sira insuyu fayi, Ilgin fayi,Eldes fayi, Güvenç fayi, Altinekin fayi ve Konyaovasini sinirlayan Konya fay zonu, Karaömerlerfayi, Divanlar fayi ve Göçü fayi yörenin digerönemli neo-tektonik yapilarini olusturur (Özcanve dig., 1990; Ulu ve dig., 1994; Eren, 1993,1996a ve 2000). Söz konusu kenar faylarinindisinda gerek yükseltiler, gerekse havzalariçinde farkli uzunluk ve gidisierde çok sayidafay bulunmaktadir. Bu faylarin büyük bir bölümüyaklasik Pliyosen'den itibaren etkin olan Yeni-tektonik rejime bagli olarak olusmus ve büyükbir çogunlugu günümüze kadar aktifligini koru-mus veya potansiyelolarak aktif olabilecek fay-lardir. Bölgenin en önemli fayi olan KB-GDgidisli Aksehir fay zonunun bulundugu kesim"Argithani sismik boslugu" olarak tanimlanmisve bu fay zonunun gelecekte önemli depremlerolusturabilecegi varsayilmistir (Demirtas veYilmaz, 1996). Bu çalismada ise Konya ilmerkezinin de yer aldigi kesimin genel tektoniközelligi ve depremselligi açiklanmaya çalisila-caktir.

KONYA BÖLGESiNiN DEPREMSELLiGi

Deprem riski açisindan Konya ilinin %8'i i.Derece, % 8'i ii. Derece, % 17'si iii. Derece, %40'1iV.Derece ve % 27'si ise V. Derece (tehlike-siz) zon içinde yer alir. Aksehir, Doganhisar,Ilgin ve Tuzlukçu ilçeleri i. Derece deprem böl-gesinde; Hüyük ve Yunak ilçeleri ii. Derecedeprem bölgesinde yer alirken, Konya ilmerkezi LV. Derece deprem bölgesi sinirlariiçinde bulunmaktadir (Özmen ve dig., 1997).Kandilli Rasathanesi kayitlarina göre, Konyabölgesinde (37030'-39000' enlem ve 31°30'-33°00' boylamlari arasinda), bölgedeki faylarinhareketlerine bagli olarak büyüklükleri 0.0-5.7arasinda degisen 150 adet deprem olusmustur(Tablo 1, Sekil 2 ve Sekil 3a). Bu depremlerden5 tanesi 5-6, 32 tanesi ise 4-5 büyüklügünesahip depremlerdir. Yöredeki depremlerin odakderinlikleri 1-107 km arasinda degisse debüyük bir çogunlugunun odak derinligi 1-50 kmarsinda -degisen sig odakli depremlerdir (Sekil3b). Bölgede 1900-1946 yillari arasinda büyük-lügü 4.9-5.7 arasinda degisen 5 deprem olus-musken, 1946-1999 yillari arasinda bu büyük-lüge erisen herhangi bir depremkaydedilmemistir. Ayrintili kayitlarin bulundugu1970-2000 tarihleri arasinda 118 deprem olus-

Türkiye Petrol Jeologlari DernegiÖzel Sayi 5

Eren

mustur. En fazla deprem 14 adet ile 1978 yilin-da olusmustur (Sekil 3c). Bu yillar arasindakiverilere göre Konya bölgesinde, en az biri 4-5büyüklügünde olmak üzere yilda toplam 5 adetdeprem olusmaktadir.

Geçtigimiz son yüzyil içinde hasar verici vecan kaybina yol açan tek deprem 21.02.1946tarihinde Argithani ve Ilgin çevresinde olmustur.Ms: 5.5 büyüklügündeki bu deprem yörede 509binada agir hasar olusturmus ve iki kisininölümüne yol açmistir (Özmen ve dig., 1997).Kayitlarda depremin odak derinligi 60 kmolarak verilmistir. Bölgede kaydedilen en büyükmagnitüde sahip deprem 26.09.1921 yilindaAltinekin ilçesinin 10 km batisinda olusandepremdir. Ms: 5.7 büyüklügündeki budepreme iliskin herhangi bir hasar veya cankaybi kaydi bulunmamaktadir. Bu depremlerinyani sira 1918 yilinda Cihanbeyli kuzeyinde 5.3,1921yilinda IIgln-Çavusçugöl kuzeydogusunda5.2 ve 5.4 büyüklügünde 2 deprem ve 1931yilinda yine Çavusçugöl kuzeydogusunda 4.9büyüklügünde depremler olusmustur (Sekil 2).Konya il merkezinin bulundugu kesimde,Konya havzasinda çesitli depremlerkaydedilmistir. Depremler daha çok Konyagüneydogusu ve güneybatisinda yogunlasmasunmaktadir. Konya'nin 10-25 km güney-dogusunda havza içinde olusan depremlerin enbüyügü 4.5 magnitüdüne sahiptir. Konyagüneybatisinda ise merkeze 30-35 kmmesafede Hatunsaray-Keten ve inlice kasa-balari arasinda depremler yogunlasmistir.Havzaya göre daha yüksek mortolojiye sahipbu bölgede kaydedilen en büyük deprem 4.7büyüklügüne sahiptir. Deprem episantirlarinindagiliminda izlendigi gibi (Sekil 2), Konya böl-gesinde deprem açisindan riskli bölgeleriAksehir'in yani sira, Ilgin, Yunak-Tuzlukçu,Cihanbeyli kuzeybatisi, Altinekin ve Konyagüneybatisi ile güneydogusu olusturmaktadir.

Konya il merkezinin de içinde yer aldigiKonya havzasi ortalama 1000 m kotuna sahip,batida Konya fay zonu, (Konya fayi, Özcan vedig., 1990) kuzeyde Karaömerler fayi (Eren,1996a),ve doguda Divanlar fayi (Özcan ve dig.,1990) ve Göçü fayi ile sinirli bir çöküntü havza-sidir (Sekil 1).

Harita görünümü elips sekilli olan Konyahavzasi yaklasik K-G gidislidir. Söz konusu fay-lar ile Konya havzasi göreceli olarak çökerken,çevresi ise yükselmistir (Sekil 4). Yöredeki anafay sistemlerini K-G ve D-B bati gidisli faylar

87


Tablo 1: Kandiili Rasathanesi kayitlarina göre 1900-2000 yillari arasinda Konya ve çevresinde olusandepremler

Table 1: The earthquakes of the Konya region that occurred from 1900 to 2000. Data obtained from theKandilli Observatory.

Tarih EnlemBoylamDerinlikBüyüklükTarihEnlemBoylamDerinlikBüyüklük06.07.1903

37-48.0032-30.000.004.4026.04.198438-55.2031-30.0010.003.5016.01.1918

38-48.0032-54.000.005.3012.06.198438-54.0032- 0.000.003.5016.01.1921

38-19.8032-47.4010.005.7021.11.198438-41.4031-42.000.003.0013.04.1921

38-24.0031-48.000.005.2002.07.198538-52.8031-54.0010.003.4026.09.1921

38-25.2031-47.4010.005.4002.07.198538-48.0031-36.000.003.3012.01.1931

38-28.2032-25.2060.004.9023.11.198538-56.4032-44.400.002.7009.04.1931

38-18.0031-54.000.00? 7.00? 21.01.198638-30.0031-48.0010.003.4021.02.1946

38-14.4031-47.4060.005.5023.02.198638-34.8031-36.0010.003.7022.06.1954

38-28.8031-56.4040.004.6024.02.198639- 0.0032-18.0010.003.1014.06.1958

37-30.0032-44.4010.000.0024.02.198639- 0.0031-36.0010.003.5028.08.1964

38-30.0032-30.000.000.0026.02.198638-58.8031-31.2010.004.4025.09.1965

38- 0.0032-30.000.000.0013.01.198738-54.0031-36.000.003.1026.09.1968

38-45.6032-36.0040.004.5006.03.198738-27.0031-54.0010.000.0006.01.1968

38-46.8032-35.4037.004.8009.03.198738-22.8031-42.0010.003.7024.04.1969

38-24.0031-54.0026.000.0002.06.198738-46.8031-58.200.002.9028.03.1970

38-54.0031-30.000.004.4006.02.198738-54.0031-30.0010.003.1018.04.1970

38-42.0031-42.000.004.0014.12.198837-50.4033-27.0010.000.0027.04.1970

38-58.8032-1.2032.004.3014.12.198837-54.0033-2~.0012.000.0014.05.1971

38-42.0032-18.0033.000.0019.12.198838-31.2032-22.2010.000.0015.05.1971

37-36.6032-30.0051.003.7022.12.198837-35.4032- 6.608.004.6007.03.1972

38- 6.0032- 5.4050.000.0024.12.198837-34.8032- 9.0012.004.5002.08.1972

37-42.6032-33.600.004.3024.12.198837-36.6032- 5.4010.004.7003.08.1972

37-45.6032-43.2044.004.2001.01.198937-43.2032- 9.0010.004.5003.08.1972

37-57.0032-43.2020.000.0024.05.198938- 0.0031-54.0010.003.5003.08.1972

37-54.0032- 6.000.000.0025.06.198938-48.0031-36.0010.003.4003.08.1972

37-51.0032-48.6034.004.5026.06.198938-48.0031-48.0014.003.8004.08.1972

37-47.4032-44.4041.004.3009.07.198937-54.0031-48.0010.003.5009.08.1972

38-18.0032-36.0033.000.0026.06.198938-48.0031-36.0010.000.0024.10.1972

37-48.0032-36.000.000.0026.06.198938-49.8031-49.8010.003.6027.04.1973

38-39.0032-55.2029.004.6007.08.199038-36.0031-36.0010.000.0023.07.1973

38-12.0031-42.000.003.6015.08.199038-36.0031-36.0010.003.0013.06.1974

37-42.0032-48.000.000.0025.09.199038-54.0031-42.008.003.2023.11.1974

37-47.4031-52.2032.000.0009.02.199138-39.0031-47.4053.004.8012.08.1975

37- 2.4031- 9.60107.04.2010.02.199138-24.0031-42.002.003.2025.08.1975

38-35.4031-38.4042.003.3019.02.199138-12.0032- 0.0010.003.2015.06.1976

38-49.2032-18.600.004.1012.04.199137-34.2032- 0.0010.003.7023.06.1976

38-13.2032- 0.000.003.2015.04.199137-34.8032- 6.0010.003.6018.09.1976

38-25.2031-54.600.003.2018.04.199137-50.4032- 6.0010.003.8020.12.1976

37-53.4031-42.000.003.9002.07.199138-51.6032-42.0010.000.0021.04.1977

38-44.4031-34.800.003.8008.02.199237-43.2033- 4.2010.000.0027.06.1977

38-30.6031-30.600.000.0031.05.199238-44.4031-50.4010.003.4011.07.1977

37-59.4031-42.0010.003.8002.09.199239- 0.0031-53.407.003.2027.11.1977

37-43.2032- 6.0031.004.2001.09.199338-13.8032-16.203.003.5011.02.1978

38-23.4031-51.000.003.9025.08.199437-41.4031-46.8018.003.4014.02.1978

37-54.0032-48.0033.000.0029.05.199538-17.4031-30.6031.003.1019.02.1978

37-58.8032-45.6010.002.7013.06.199537-52.2031-31.800.003.2019.02.1978

38-13.2032-21.6010.000.0025.07.199538-44.4032-12.000.003.3024.02.1978

37-50.4032-39.6041.004.4025.07.199538-50.4031-45.005.004.3010.03.1978

38-12.0032-12.0033.004.3008.01.199638-41.4032-1.8031.003.0027.04.1978

38-44.4031-36.0010.004.0025.03.199638-55.8032-24.004.003.9028.04.1978

38-48.0031-30.0010.003.6030.04.199638-12.6031-57.000.003.2028.04.1978

37-42.0032-36.0033.003.4001.05.199637-33.6031-48.6018.003.0028.04.1978

38-7.2032-37.8010.000.0003.07.199638-11.4032-20.400.003.6029.07.1978

38-12.0031-30.0010.003.5027.08.199638-46.8032-32.400.004.0007.11.1978

38-46.8031-41.400.003.1001.09.199738-51.6032-52.204.003.4012.11.1978

38- 9.6031-42.000.002.6015.09.199738-49.8032-26.400.003.6024.11.1978

38-36.0032- 0.0010.003.7014.10.199738-46.2032-39.0013.003.6021.03.1979

38-42.0032- 0.000.002.8026.03.199837-59.4032- 0.605.003.4012.05.1979

38-49.8031-30.0010.003.4031.03.199838- 2.4032-41.4031·003.2021.11.1979

37-30.0032-18.000.000.0015.12.199838-51.0032-55.200.003.8013.01.1980

38-30.6031-42.6033.003.8016.05.199938- 3.6931-39.30.633.3613.01.1980

38-35.4031-46.200.003.5009.10.199938.6932.171.03.230.03.1980

37-36.0032-4.800.003.4003.10.199938.2633.101.03.909.05.1980

38-54.0032-36.0033.004.3018.01.200038.1731.941.04.026.05.1980

38-58.2031-46.2029.004.0006.03.200037.6532.3211.34.127.05.1980

38-51.6032- 0.0033.000.0010.03.200037.7432.6114.13.625.03.1981

37-43.8031-43.2042.004.6028.03.200038.6532.793.03.629.12.1981

38-24.0031-42.0010.003.0014.05.200038.2631.9920.84.020.03.1982

37-58.8032- 6.6010.003.5031.05.200038.5031.667.53.217.04.1982

38- 9.6032-7.800.004.5015.12.200038.6431.624.83.4

88 Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5

AÇIKLAMALAR

Deprem episiiiiiidan AEF :AILinekin1iIYi.~ KOFZ :Kmya tiiy2DDl.4-5 KÖF :KaniCmeiIer&yi03-4 DlF :Diwnlar &yi

12 ,•...

Eren

Sekil 2: 1900-.2000 tarihleri arasinda Konya bölgesindeki (37°30'-39°00' enlem ve 31°30'-33°00' boylamlariarasinda) deprem episantirlari.

Figure 2: Locations of the earthquake epicenters of Konya region (37"30'-39°00' latitude 31°30'-33°00'longitude)

olusturur. Bunlarin yani sira yörede KD-GB veKB-GO gidisii faylar da bulunur. Söz konusufaylarin büyük bir bölümü az da olsa dogrultuatim bileseni de gösteren, ancak egemenolarak verevatim bilesenine sahip normal fay-lardir.

Konya'ya en yakin olan fay Konya fayzonudur. Söz konusu fay genel hatlariylaKoçyigit (1984), Özcan ve dig. (1990) Koçyigitve dig. (2000) tarafindan tanitilmistir. Konya fayzonu (KOFZ), Konya'nin hemen batisinda 500evler ile Dikmeli arasindan geçmekte ve bukesimde yaklasik 50 km'lik bir uzunlukta izlen-mektedir. KOFZ tek bir faydan degil, birbirineparalelolarak yönlenmis degisik uzunluklardakibölümlerden olusmustur (Sekil 5 ve 6). Fayzonu yer yer 4 km genislige sahiptir ve ana fayaparalel (sintetik) veya ters egimli (antitetik) birçok fayi kapsamaktadir. KOFZ kuzeydekuzeykuzeydogu-güneygüneybati, güneyde isekuzey-güney ve en güneyde de güney-güney-

Türkiye Petrol Jeologlart DernegiÖzelSayiS

dogu gidislidir. KOFZ egemen olarak doguya vegüneydoguya dogru egimli normal bir fay olup,azda olsa sag yönlü dogrultu atimli bilesene desahiptir (Sekil 7a, b, c ve d). KOFZ'nun hareket-lerine bagli olarak Konya il merkezinin debulundugu kesim merdiven basamaklari sek-linde asagiya dogru çökmüs, bati kesimi iseyükselmistir (Sekil 4 ve 6).

Konya kuzeyinde Ardiçli köyü güneyindekiyükseltilerde (Sekil 5) Üst Miyosen-Pliyosenyasli gölsel kayaçlarin tabani 1500 m kotundayüzeylerken, ayni kayaçlarin tavan kesimleri iseova içinde 1000 m kotunda yüzeylemektedir(Sekil 6, I-I' kesiti). Bu kesimin dogusunda ovaiçinde Devlet Su isleri tarafindan açilan (DSi,1984) ve 400 m derinlige inen sondajlarda, sözkonusu birimlerin tabanina inilememesi,KOFZ'nun hareketlerine bagli olarak bu ke-simde en az 900 m'ye varan düseyalçalma veyükselmenin varligini göstermektedir. Konyagüneybatisinda ise, Geç Miyosen-Pliyosen

89


a)7

3

2

.~•

•

•, .t.

•• • i·••-•••.:'i

..ç .ii ;n-.•., .-.

.. 6-( 00

O(),)04050( Oo80902

OfYil

b)15 -

--

--- -. -- "-- ..-i--- -- ---. -

c)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 2000

-• -

,

-

r

--

r-

tL

--

•

r-

..............- ••....

~i-

i i....1. L1J • l120110100

',So l)()~ 80.~ 70cl 60

:§ 50O 40

Vi20loO1900 Lo 20 30 40 50

Yil60 70 80 90 200(

Sekil 3: a) Konya yöresinde deprem büyüklüklerini, b) Konya yöresinde deprem sayisini, c) Konya yöresin-deki depremlerin odak derinliklerini yillara göre gösteren grafik.

Figure 3: Graphics shoving a) magnitudes of the earlhquakes b) numbers of the earlhquakes and c)depthsof the earlhquake hypocenters of the Konya region.

90 Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Say, 5

Eren

Sekil 4: Konya ve çevresinin genel tektonik yapisini gösteren sematik blok diyagram (Ölçeksiz) olarakçizilmistir) .

Figure 4: Schematic block diagram showing the general tectonic structure of the Konya region (unscaled).

kayaçlarin tabani yükseltilerde 1300 m kotundayüzeylenirken, ayni kayaçlar ova içinde 1000 mkotunda mostra vermektedir (Sekil 5 ve Sekil 6II-II' kesiti). Ovanin bu kesiminde, BüyüksehirBelediyesine bagli KOSKi tarafindan açilan ve200 m'yi asan sondajlarda, Geç Miyosen-Pliyosen yasli kayaçlarin tabanina inilememistir(Bayram Kahveci, 2001, sözlü görüsme). Bu da,söz konusu kesimde KOFZ'nun hareketlerinebagli olarak 500 m'den daha fazla düsey alçal-ma ve yükselmelerin oldugunu göstermektedir.Sonuç olarak yukarida deginilen veriler Konyaovasinda, Geç Miyosen'den günümüze kadaren az 900 m, Geç Pliyosenden günümüzekadar ise en az 500 m göreli alçalma veya yük-selmelerin olustugunu göstermistir (Sekil 6).

Konya-Seydisehir karayolu üstünde,KOFZ'nu kesen bir yarmada, batiya egimli birfay düzlemine bitisik kolüvyon kamalari, büyükbir olasilikla sivilasma ile gelismis kum dayki ve

Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5 '

silleri, yine fay düzlemine bitisik tabakalarinaltinda sedimanlarla doldurulmus yariklargözlenmektedir. Bu kesimde fay zonu ovaya aiten genç çökellerin en üst kesimlerini kesmekte(Sekil 7a, b) ve bu kesimde formasyon içi açiliuyumsuzluklar olusturmaktadir. Söz konusuyarmada, fay zonunun jeolojik olarak yakingeçmiste en az üç kez hareket ettigini gösterenjeolojik kanitlar bulunmaktadir. Yine fayzonunun kuzey kesimlerinde 500 evlerin(Selahaddin i Eyyubi Mah.) hemen güney-dogusundaki kum ocagi girisinde Fayin yineovaya ait en genç çökelleri kestigi gözlenmek-tedir (Sekil 7d). Ayrica, KOFZ'nun dogusundayer alan Yazir fayi da (Sekil 5) yapisal açidanilginç yapilar içermektedir. kuzeykuzeydogu-güney güneybati gidisli Yazir fayi, yöredeyüzeyleyen Miyosen-Pliyosen yasli gölsel kireç-taslari ile Kuvaterner yasli karasal kirintililardanolusmus havza çökellerini kesmektedir (Sekil

91


Sekil 5: Konya batisinin jeoloji haritasi: 1-kesit yeri,2-deprem episantir-lari,3-egim atimli normal fay, 4-dogrultu atimli fay, 5-Bindirme fayi,6-Toprakliformasyonu (Üst Pliyosen-Kuvaterner),7-Yürüklerfor-masyonu (Alt Pliyosen), 8-Sulutas volkanltieri (Miyo-Pliyosen), 9-Küçükmuhsine formasyonu (Miyo-Pliyosen),1O-Ulumuhsinefor-masyonu (Miyo-Pliyosen), 11-Sille formasyonu (Miyo-Pliyosen),12-Hatip ofiyolitli karisigi (Üst Kretase), 13-Çayirbagl ofiyoliti(Mesozoyik), 14-Paleozoyik-Mesozoyik temel kayaçlari (Eren1993, Eren, 1996 ve Eren ve Aksoy 1999, yayinlanmamis araziçalismalarindan alinmistir).

Figure 5: Geologiea/ map of the west of Konya: 1-Cross-seetion line, 2-Earthquake epieenters, 3- Norma/ fau/t, 4- Strike-slip fau/t, 5-

Thrust fau/t, 6- Toprakit formation (Upper Plioeene-Quaternary), 7-

Yürük/er formation (Lower Plioeene), B-Su/utas vo/eanites (Mio-

Plioeene), 9-Küçükmuhsine formation (Mio-Plioeene), 10-

U/umuhsine formation (Mio-Plioeene), 11-Sille formation (Mio-

Plioeene), 12-Hatip ophiolitie me/ange (Upper Cretaeeous), 13-

Çaytrbagiophiolite (Mesozoie), 14-Pa/eozoie-Mesozoie basement

roeks (from Eren, 1993, 1996; Eren and Aksoy 1999, unpub/ishedfield maps)

92

o

III'~031....-1051....., i

-~-GPl~/~sEJ

lo~

iBI

2bn

KONYA

--tll'

*

8a ve b). Konya merkezebagli Barsana mahallesininkuzeyindeki tas ocagiyarmalarinda, Yazir fayininhareketlerine bagli olarakbiri faya paralel digeri isefaya dik olarak yönlenmis ikitakim genisleme kökenliyapilar (ekstensiyonel yarik-lar) gözlenmektedir (Sekil 8cve d). Yaklasik düsey kon-umlu yariklarin içi üsttekialüvyal çökeller tarafindandoldurulmustur. Düsey kesit-lerinde asagiya dogrukapanan bu yariklarin genis-likleri 15 cm -2 m arasinda

degismekte, boylari ise 10m'yi asmaktadir. Yüzeyuzunluklari ise 75 m'yiasmaktadir. Arazi gözlemleri,bu yariklarin, fayinKuvaterner esnasindaki

hareketlerine bagli olarakyüzey kiriklari seklindegelistigini belgelemektedir.Bu gözlemlerle beraber fayzonuna yakin kesimlerdebüyüklügü 4.4'e varandepremlerin de. bulunmasiKOFZ'nun aktif bir zon

oldugunu qelgelemektedir.Konya'nin batisindaKOFZ'nunun yani sira, buzona yaklasik dik olarak yön-lenmis çogunlukla dogu-batigidisli ikinci bir fay sistemidaha bulunmaktadir. Bu faysistemi de normal fay karak-teri sunmakta ve havza

çökelleri altinda belirsi-zlesmektedir. Bu faylardanen önemlisi dogu-bati gidisli,ve güneye egimli Tatköyfayidir (Eren, 1996b).

Konya havzasini kuzey-den sinirlayan Karaömerlerfayi ise yaklasik dogu-batigidisli ve kuzeye dogruegimlidir. Karaömerlerçevresinde belirgin bir mor-foloji olusturmakta ve kuzey-güney gidisi i transfer veya


Eren

dogrultu atimli taylarla sik sik kesilmektedir. Fayboyunca Karaömerler batisinda, askida kalmisalüvyal yelpaze çökelleri gözlenir (Sekil 8e ve9a). Ovayi dogudan sinirlayan Divanlar tayi isekuzey güney gidisli ve batiya dogru egimli olup,KOFZ ile beraber bir graben yapisi olusturur(Sekil 6). Divanlartayi boyunca alüvyon yelpazeçökellerinin askida izlendigi basamakli bir yapibelirgin bir sekilde gözlenir (Sekil 9b ve c).Divanlar tayi Aksaray yolu güneyindedogukuzeydogu-batigüneybati gidisii, güneydeise kuzeybati-güneydogu gidisli Göçü tayi ilekesilmistir (Sekil 1). Bu ana taylar disinda ovaiçinde de çok sayida havzaya ait alüvyal çökeI-leri kesen küçük taylar bulunmaktadir (Eren2001, Sekil 9d). Havza içindeki sismik etkinliksöz konusu tay sistemlerinin aktit oldugunugöstermektedir.

Konya il merkezine yakin önemli diger bir tayise Altinekin tayidir (Zivarik tayi, Ulu ve dig.,1994). Egemen olarak normal atimli bir tayolan,ancak yanal atim da sunan Altinekin tayi,Yazibelen ile Akincilar kasabasi kuzeyine kadar

morfolojik olarak izlenmektedir. Söz konusukesimde 30 km lik bir uzunluga sahip Altinekintayi kuzeyde kuzey-güney, güneyde ise kuzey-dogu-güneybati gidislidir ve batiya dogruegimlidir (Sekil 10). Konya havzasina dogrukademeli taylarla devam etmektedir. Eslenigiolan doguya egimli Akçasar tayi ile beraberAltinekin çevresinde üçgen geometrili ve yak-lasik kuzey-güney gidisli bir horst yapisi olus-turmustur. Bu taylanmayla temele ait Miyo-Pliyosen yasli kayaçlar (Karaman, 1986)Kuvaterner yasli kayaçlarla karsi karsiyagelmistir. Altinekin kuzeyinde, taya paralel kay-nak çikislari ve küçük göller gözlenmektedir.Altinekin'in 10 km batisindaki 5.7 büyüklügün-deki deprem büyük bir olasilikla Altinekin tayinabagli olarak gelismistir ve tayin aktit bir tayoldugunu göstermektedir. Deprem episantirininKonya'ya50 km mesatede olmasi nedeniyle, butay sadece Altinekin ilçesine degil ayni zaman-da Konya merkezine de bir tehdit olusturmak-tadir.

SOi)

\h:tre

inoo

DOD

Taskesti T

(! \

(I-I')Kilomelre

soo

1000

K87••nknk T

BKB !Meire ,15011

BKirwaya T

\letre i .1500,'

1000

500

Dnninday Mali. D

soo

2 Kilometre (II-ll')

L-":' -:-~ l'oprakli 1

ig;W

Tiit

~~~.

III1

1••••

•x·

i;5~;

;U~

;<~

~II

S ::i 1i ol o: i.Q CD CIL S' S' l:) CD i:i ., CD :3 CIL ~ t§~

-i c: * ~' CD i:i CD ~S

ekil

7:a)

Kon

ya-S

eydi

sehi

rka

rayo

luya

rmas

inda

Mes

ozoy

ikya

sli

Çay

irbag

iot

iyol

iti(M

zç)

ileP

liyok

uvat

erne

rya

sli

Top

rakl

ito

rmas

yonu

aras

inda

ki

~do

kana

giol

ustu

ran

Kon

yaF

ayzo

nuna

(KO

FZ

)ai

tbi

rta

yin

güne

yden

kuze

yedo

gru

görü

nüm

ü,b)

Kon

ya'n

in2

kmgü

neyb

atis

inda

,M

esoz

oyik

!2.

yasl

iÇ

ayirb

agi

otiy

oliti

(Mzç

)ve

Kuv

ater

ner

yasl

itu

tturu

lmam

isde

real

üvyo

nlar

ini

(Qal

)ke

sen

KO

FZ

'nun

vebi

rta

yayn

asin

inku

zeyd

engü

neye

<8

dogr

ugö

rünü

sü,

c)A

yni

taya

ynas

inin

yaki

ndan

görü

nüsü

.F

ayay

nasi

üzer

inde

kika

yma

çizi

kler

ita

yin

sag

yönl

üya

nal

bir

atim

asa

hip

oldu

gunu

~:g

göst

erm

ekte

dir,

d)K

OF

Z'n

unS

elah

addi

niE

yyub

iM

ahal

lesi

dogu

sund

aki

kum

ocag

iya

rmal

arin

dagö

zlen

enke

sim

i,~

l:)

Fig

ure

7:a)

Afie

ldvi

ewfr

omth

eK

onya

Fau

ltzo

ne(K

OF

Z)

atth

eK

onya

-Sey

dise

hir

road

eut:

Mzç

:M

esoz

oic

Çay

irbag

iop

hiol

ite,

TQ

t:P

lio-Q

uate

rnar

y~

~T

opra

kii

form

atia

nb)

Afa

ult

plan

ebe

long

ing

toth

eK

onya

faul

tzo

new

hieh

euts

the

Mes

ozoi

eÇ

ayib

agi

ophi

olite

and

uneo

nsol

idat

edQ

uate

rnar

y's

~a/

luvi

um,

2km

sout

hwes

tof

the

Kon

yaC

ity,

e)A

elos

evi

ewfr

omth

esa

me

faul

tpl

ane.

The

slie

kenl

ines

onth

efa

ult

plan

ede

mon

stra

tes

right

late

ral

01ie

~m

avem

ent

eom

pone

nt.

d)A

nath

ervi

ewfr

omth

eK

onya

faul

tzo

ne(K

OF

Z)

erop

ping

out

inth

esa

ndqu

arry

,ea

stof

the

Sel

ahad

dini

Ew

ubi

dist

riets

Q,-

IN

i:::,

CIL

•••

-'"

ci)

-<;'

III

CIL

'S'1

:J<.nCIl ~ C- CIL O O- LO iii ~ o CIL 3 CIL 'S~

,,2

m,

tO

S~-~-:"'~-------"""--"""""""""-7-------'1

:i~

~~

~•

D CO CD in 5' 5' O CD "ti ..•

CD :3 in ~ '9~

-f c: * ~' CD " CD a ;:S

ekil

9:a)

Kon

ya'n

in35

kmku

zeyd

ogus

unda

Kiz

ilcak

uyu

köyü

civa

rinda

Kar

aöm

erle

rfa

yini

nha

reke

tine

bagl

iol

arak

aski

daka

lmis

alüv

iyal

çöke

llerin

olus

-~

turd

ugu

bir

tera

s(Q

ae:

eski

alüv

yon,

Qay

::y

eni

aiüv

yon)

.F

otog

raf

çeki

myö

nüba

tidan

dogu

yado

grud

ur,

bve

c)D

ivan

lar

fayi

nin

Kon

ya-A

ksar

ay<

8ka

rayo

lunu

ngü

neyi

ndek

ike

sim

lerin

inve

aski

daka

lmis

alüv

iyal

yelp

azel

erin

ingö

rünü

mü

(PzM

zt:

Mer

mer

,Q

ae:

Kuv

ater

ner

yasl

ias

kiaa

kalm

ises

kiO

,~

alüv

yonl

ar,

Qay

:K

uvat

erne

rya

sli

yeni

alüv

yonl

ar),

d)K

onya

Çim

ento

fabr

ikas

inin

500

mku

zeyd

ogus

unda

Kuv

ater

ner

yasl

ial

üvyo

nlar

ike

sen

bir

[;;

egim

atim

lino

rmal

fay

(fot

ogra

fçe

kim

yönü

dogu

dan

batiy

ado

grud

ur)

ci)

~F

igu

re9:

a)A

nal

luvi

alte

rrac

efo

rmed

byth

em

ovem

ents

ofth

eK

araö

mer

ler

faul

t,ne

arth

eK

izilc

akuy

uvi

llage

-35

kmno

rthe

stof

the

Kon

yaci

ty.

Qae

:O

ld~

~al

luvi

um,

Qay

:R

ecen

tal

luvi

umb

and

c)D

ivan

lar

faul

tan

das

soci

ated

allu

vial

terr

aces

,no

rth

ofth

eK

onya

-Aks

aray

road

.P

zMzt

:P

aleo

zoic

-u1

ie~

Mes

ozoi

cm

arbl

e,Q

ae:

Qua

tern

ary

old

a/lu

vium

,Q

ay:

Rec

ent

a/lu

vium

,d)

Ano

rmal

faul

tw

hich

cuts

the

Qua

tern

ary

a/lu

vium

500

mno

rth

ofth

eK

onya

Cem

ent

Fac

tory

Eren

K

Koças

~

AÇIKLAMALAR

i A_J Yerlesim merkeziI,i Fayr----i Bataklik çökelleri~ -KuvatemerDToprakit fonnasyonu-KuvatemerD·.Yürülder fonn.

o • _.:.... -Pliyosen

Fi==n Ulumuhsine fonn.C::r::J -Miyo-Pliyosen

~ Miyosen Öncesi~ temel kayaçlari

o·~i

inedar

3 km•Ankara'ya

ii- Depremepisantin (Ms:5.7)

Konya'ya

Egrihayat

Sekil 10: Altinekin çevresinin basitlestirilmis jeoloji haritasi (Eren, 2000'den alinmistir).Figure 10: Simp/ified ge%gica/ map of the Altmekin and its vicinity (After Eren, 2000)


97


SONUÇLARÖzet olarak Konya bölgesinde alctif veya

potansiyelolarak önemli uzunluklarda faylarbulunmaktadir. Bu faylar çevre il ve ilçeler içinpotansiyel açidan tehdit olusturur. Ancak, bili-nen tarihsel dönem içinde bu faylara bagliolarak gelismis yikici depremler hemen hemenbilinmemektedir.Ayrica, sismik açidan kayitlarintutuldugu dönemlerde de, özellikle Konya ilmerkezi ve çevresinde beklenenden daha azetkinlik bulunmaktadir. Bu durum ana olarak, yasöz konusu faylarin olusturdugu depremlerintekrarlanma araliklarinin oldukça uzun (yüz yil-lar veya bin yillar) olmasindan veya bu faylarda-ki hareketin tektonik açidan çok yavas ve sürek-li bir sekilde gelismesinden kaynaklanmaktadir.Sismik etkinligin ve ender de olsa orta büyük-lükteki depremlerin varligi, bölgede her ikiseçenegin de göz önünde bulundurulmasigerektigini ortaya koymaktadir. Bölgedeki fay-larin büyük bir bölümü egemen olarak normalfay karakterlidir. Bu nedenle bölgede oldukçabüyük magnitüdlü deprem olusmasi ihtimaliazdir. Konya il merkezinin bulundugu kesimdede tarihsel dönem içinde yikici bir depremkaydedilmemistir.Ancak yörenin yukarida belir-tilen tektonik özellikleri, sehrin bundan sonrakiyapilanmasinda, olusma ihtimali az da olsa 6-6.5 büyüklügündeki bir depremin göz önündebulundurulmasinin gerekliligini ortaya koymak-tadir. Ayrica Ilgin ve Argithani yöresinde 1921-1946 yillari arasindaki yaklasik 25 yillik birzaman dilimi içinde büyüklügü 5.2-5.5 arasindadegisen üç deprem olusmusken, 1946 danitibaren 54 yildir yörede önemli herhangi birdepremin olmamasi da dikkatle takip edilmesigereken bir durumdur.

DEGiNiLEN BELGELER

Demirtas, R.ve Yilmaz, R., 1996,Türkiye'nin sis-motektonigi: T.C. Bayindirlik ve iskanBakanligi, Ankara, 91 s.

DSi, 1984, Konya kenti içme, kullanma veendüstri suyu temini ve dagitimi sebekesikati projesi raporu, 250 s (yayimlanmamis)

Eren, v., 1993,Konya kuzeybatisinda Bozdaglarmasifinin otokton ve örtü birimlerinin strati-grafisi: Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c.36, s. 7-23.

Eren, v., 1996a, Konya ovasi kuzeyindeBozdaglarin jeolojisi: S.Ü. Arastirma FonuProje No:92-019, Konya, (yayimlanmamis)

98

Eren, Y., 1996b, Sille-Tatköy (Bozdaglar masifi-Konya) kuzeyinde Alpin öncesi bindirmeler:49. Türkiye Jeoloji Kurultayi Bildirileri,Ankara, s. 163-169.

Eren, Y., 1996c. Structural features of theBozdaglar massif to the south of Ilgin andSarayönü (Konya): Geological Bulletin ofTurkey,c. 39, sayi 2, s. 49-64.

Eren, Y., 2000, Altinekin çevresinin stratigrafisive yapisal özellikleri, S.Ü., Proje No: 96/151,85 s. (yayimlanmamis)

Eren, Y., 2001, Konya ve çevresinin neo-tek-tonik özellikleri ve depremselligi: SelçukÜniversitesi Yerbilimleri Açisindan KonyaSempozyumu Bildirileri, Konya, s. 17-19.

Görür N., Oktay F. v., Seymen i. ve SengörA.M.C., 1984 Paleotectonic evolution of theTuzgölü basin complex, Central Turkey: sed-imentary record of a Neo-Tethyan closure:Geol. Soc. London Spec. Pub., c. 17, s. 467-82.

Karaman, M.E., 1986, Altinekin (Konya)çevresinin jeolojisi ve tektonik evrimi:Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 29, sayi1, s. 157-171.

Koçyigit, A., 1984, Güneybati Türkiye ve yakindolayinda levha içi yeni tektonik gelisim:Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 27, sayi 1,s.1-16.

Koçyigit, A., Ünay, A. ve Saraç, G., 2000,Episodic graben formation and extensionalregime in west Central Anatolia and theIsparta Angle: a case study in the Aksehir-Afyon Graben, Turkey: Tectonics andMagmatism in Turkeyand the SurroundingArea, Geological Society, London, SpecialPublications, c. 173, s. 405-421.

Özcan, A., Göncüoglu, M.C., Turhan, N.,Sentürk, K., Uysal, S. ve ISik, A., 1990,Konya-Kadinhani-Ilgin dolayinin temel jeolo-jisi: M.T.A.Rapor No:9535 (yayimlanmamis).

Özmen, B., Nurlu, M. Ve Güler, H., 1997,Cografi bilgi sistemi ile deprem bölgelerininincelenmesi: T.C. Bayindirlik ve iskanBakanligi, Ankara, 89 s.

Sengör, A.M.C. ve Yilmaz, v., 1981, Tethyanevolution of Turkey:a plate tectonicapproach: Tectonophysics, c. 75, s. 81-241.

Ulu, Ü., Bulduk, A.K., Ekmekçi, E., Karakas, M.,Öcal, H., Arbas, A., Saçli, L., Taskiran, MA,Adir, M., Sözeri, S., ve Karabiyikoglu, M.,1994, inlice Akkise ve Cihanbeyli-Karapinaralaninin jeolojisi: M.T.A. Rapor no: 9720(yayimlanmamis).

Türkiye Petrol Jeologlari DernegiÖzel Sayi 5

konya bÖlgesinin depremselligi the seismic features...

Documents