Vet. HiI. Dcrg. CWO)). 19, 1-2: 5- 10

KONYA HAYVANCILIK ARA$TIRMA ENSTiTOSONOEKi ESMER IRK

SIGIRLARIN OOLVERiMi OZELLiKLERi

$eref InalO 1 Muammer Tilki 2 Mehmet Qolak 3 Seyit Umitli 3

Fertility Traits in Brown Swiss Herd at Konya Animal Research Institute

Ozel: Bu c;all~a. Konya Hayvanclllk Ara!itmna EnstitUsOnde yet~tjrileri Esmer Ilk slglriann d6I verimi Ozellilderinin be­lir1enmesi amaclyla yapllml~lr_ EnslitUde 1990-1999 y'llarl araslnda yel~irileri 230 inekte incelenen dOl venmi ozelliklerine ait or1alamalar, ilk sifat y~1 20,8 ay. ilk buzagllama y~l 32.7 ay. gebelik oram % 80.04. normal dogum oranl % 93.31 , an6s1riis oram % 4.46. yavru alma oranl % 2.23, erken ve OIu dogum oram % 1.67 ve 1.81. ikiz dogum oram % 0.97. ge­balik b~ma looumJama saylsl 1.76. buzagllama arallgl 382.5 gun. gebelik sOresi 286.5 gun, selVis periyodU 124.0 gOn, oogum sonrasl ilk lohumlama arahgl 72.5 gOn ve ilk-son looumlama arahgl 47.7 gOn olarak hesaplanml~llr. Inceleoen dOI­verimi ozeltikleri Konya Hayvanclhk Ara~lmna EnstitusOnde yet~tjrilen Esmer Ilk sOriJsOnde iyi bir dOIvenmi per10rmansl 01-dugunu ortaya koymu$l:ur.

Anahtar Kellmeler: Is~re Esmeri, DO/verimi OzellikJeri

Summary: This study was investigated lhe levels 01 some reproductive characters 01 Brown SWISS cattle which are at Konya Animal Research Institute. Data of 230 cows within the period from 1990 to 1999 were analyzed. The average of age at first insemination was 20.8 month, age at first calving was 32.7 month, conception rate was 80.04 %. birth rate was 93.31 %, anoestrus rate was 4.46 %. percentage 01 abortions was 2.23 %, premature birth and still birth were 1.67 and 1.81 %. twinning rate was 0.97 %. the number of insemination per conception was 1.76. calving interval was 382.5 day, gestation length was 286,5 day. service period was 124.0 day. the intervallrom par1urition 10 tirst insemination was 72.5 day, the Interval from first insemination to conception was 47.7 day. As a results, these fertility traits in Brown Swiss herd at Konya Animal Research Institute indicated a good reproductive perlormance.

Key Words: Brown SWISS, Fertility Traits

G i ri~

Ba~nll ve ekonomik blr SI{W yeti~liricili~i, ya-­ti~lirmede kullanllan erkek ve di~ilerin dOtveriminin yOksek almasl ile mOmkOndur. YOksek dOlverirni. ye­li~linclOin daha lazla kazanmasml. sOru bOyUklugOnun korunmaslnl va daha elkili seleksiyon yapllmasml da sa~lar.

DOtverimi, bazl sure olc0lefi kullanllarak de­geriendiriJir. Bu OlcrUlerden baz,lan; buzaQllama arahQI (BA), gebelik sOresi (GS). servis periyodu (SP), doQum sonrasl ilk lohurriama arall~1 (DSIT A) ve ilk­son lohumlama araflQldlr (1ST A).

Slgll1arda klslrllk ve d~uk dOlverimi, ekonomik kaYlplann 6nemli bir klsmlm oI~lurmaktadlr. Ball Av­rupa Olkelenndeki surO dl~1 blrakllan ineklerin % 28'ni d6lvenml prOOlemleri te~kil etmekledir (Jansen 1985). 8uza~llama arallgmm 365 gOnden lazla oimasl ha­linda y,lda inek ba~ma sUi kaybmm 72-216 kg, buzagl kaytJlnln ise 0.08-0.20 oldu~u hesaplanml~tlr (Boz­worth ve ark. 1972).

Turkiye'de yeli~lirilen Esmer Irk Slglf sUrOlerinde

Gclii Tanhl : 27. 11 .2002 @; sinal@sclcuk.cdu,tr

yapllan cah§malarda, Alpan ve Ada (1977) C;ifteler Ha­rasl Esmer IrK dOvelennin ilk Sllal ya~ml (ISy) ve ilk bu­za~llama y~lm (iBy) erkene alma call¥Mlannda elde etlikleri iSY ve IBY'lanm konlrol grubunda 26.1 ve 32.5 ay. deneme grubunda 15.0 ve 26.1 ay olarak be­lirlemi§lerdir. lnal ve Alpan (1989) Konya Hayvanclhk Ara~llrTna Enstitusunde iSY ve IBY'nl 26.30 ve 36.75 ay, Ulusan ve Guney (1991) Karacabey Esmerlerinde ISY ve iaY'nl 27.50 ve 39.00 ay. Ulusan (1992) Elazl~ ve Susurluk $eker Fabrikalan t;iftliklerinde ISY'm 24 ve 23 ay. laY'nl 34 ve 32 ay, Thieme ve Karazeybek (1994) Karaman ve Konya yoresinde laYnl 27.1 ay, Ozbeyaz ve ark. (1996) Malya Taflm i~letmeslnde iSY va IBY'nl 18.3 ve 29.0 ay. Yanar va ark. (1997) IBY'nl 39.4 ay, Boztepe ve ark, (1999) Eregli Koyunculuk i~­letmesinde iSY'nl 20.4 ay oIarak lespit elmi~lerdir.

SIQlrtann ISY ve IBY, ye~tirildikleri Glkenin iklimi, baklm, besleme ve y6nelim §artlaflna gOre de­Qi~mektedir. Kassel (1981) Alman Esmerlerinde IBY'nl 32,33 ay, Nieuwhof ve ark (1989) Amerika'da ya-­li~tirilen Esmer Irk ineklerde laY'm 28.7 ay olarak he­saplaml~lardlr.

I. Scl.,uk Universitesi Veteriner Fakilltesi. ZOOlckm Anablhm Dall . KONYA 2. Kafkas Onlvcrsllcsi Vetcrincr Fakuhesi. Zootekni Anabilim Dah. KARS J. lIayvaoClIik. Ara~urma Ensllll1s0. KONYA

lNAL. TILKI. C;;OLAK. UM1TLI

Gebelik oranmt (GO) Alpan ve al1<. (1976) Alman Esmer1erinde % 84.5, Chavaz ve Hagger (1981 ) Is­vic;:re Esmenerinde 1., 2. ve 3. laktasyonlarda % 63.1, 63.8 ve 60.1, Ahmel (' 985) Isvilfre Esmer1erinde % 77.4, Badinga ve al1<. (1985) Amerikan Esmer1erinde % 41, Uluda{j (1977) % 82.4, U!usan ve Guney (1991) % 57.0. G6kdere (1981) % 76.2, Ina! ve Alpan (1989) % 72.1 olarak hesaplaml~larchr. Alpan ve Ada (1977) el1<en stfata altnan grupta % 66.7 alan GO'nt. kontro! grubunda % 87.5 olarak bik1irmi~lerdir.

Genel o!arak 1. lohum!amada gebelik orantnm (TGO) % 60'10 Ozerinde oImast iyi, % 50-60 arastnda otta ve % 5O'nin atttnda olmast d~uk oIarak de­{jef1endirilir (Alpan va Atpaclk 1998). Alpan ve Ada (1977) el1<en slfata altnan grupta % 37.5 olan l.TGO'nt. konlrol grubunda 66.7, Uludag (19m % 56.0 olarak belir1emi~lerdir. GOkdere (1981) 1., 2. ve 3.TGO'lannt suaslyla % 63.2, 20.9 ve 15.9, inal ve Alpan (1989) Esmer Irk ineklerda 1., 2 .. 3. ve 4. TGO'lannt straslyla % 69.9. 20.7, 6.3 ve 3.1, Ozbeyaz ve ark. (1996) 1 .. 2., 3., 4. ve 5. va daha fazla sayldaki TGO'nt slraslyla % 45.0,22.3. 14.1,7.5 ve 11.1 oIarak tespit elmi~lerdir.

GOkdere (1981) yavru atma oramm (YAO) % 0.9. olu do{Ium (000) ve gOc degum oranlm % 5.4 ve ikiz dogum oranlnt (100) % 1.8, lnal ve Alpan (1989) ~smer 111< ineklerde YAO, el1<en dogum orant (EOO) ve 000 lop1amlnt % 2.9, 100'nt % 2.3 oIarak 00-saplaml~rdlr. En ve al1<. (1990) 000'01 % 5.22 ve Olu ~n erkek buza{jllann di~i buza{jllardan yakla~lk 1.5 kal daha lazla oldu{junu belir1emi~lerdir. SoIdatov ve Rusanova (1978) Rusya Esmer1erinde YAO ve 000 !oplamml % 7.93 ve 100 % 2.4 olarak belir1em~lerdir.

Oeg~ik calt~malarda gebelik ba~lna tohumlama saylSI (T/G); Taiwan Esmerterinde 2.5 (Sok:latov ve Rusanova. 1978). Amerikan Esmerlerinde 1.9 (Ba­dinga ve al1< .. 1985), olarak belinenmi~tjr. Bu degeri, Alpan ve ark. (1976) 2.1, Alttnel (1985) 1.34, inal ve Alpan (1989) 1.44. Ulusan ve Guney (1991) 1.67, Ulu­san (1992) 1.49, Boztepe ve ark. (1999) 1.51 . OQan (2000) 2.1 1 olarak tespn etmi~lerdir. Ozbeyaz ve ark. (1996) onalama 2.31 belir1edikleri gebelik ba~lna to­humlama saytSlO1 2 y~llarda 1.96, '0 ya~ltlarda 3.31 olarak hesaplaml~lardlr. Everett ve ark. (1966) her bir ya~ artl~lOln T/G'm 0.006-0.014 artlrdl{j101 bil­dirrni~lerdir. Turkiye ~rtlannda 1.5 rakamlnln attlndaki deger1er r;ok iyi, 1.5-2 arasl ona. 2'nin Ozerindeki 00-get1er problemli oIarak kabul edilmektedir (Alpan ve Ar­paclk 1998),

Esmer sl{jlrtann SA'nl Inal ve Alpan (1989) 12.66 ay (-379.8 gOn), Akba~ ve Turkmul (1990) 396.6 gOn. Ulusan (1992) 397 ve 398 gOn, Thieme ve Ka­razeybek (1994) 14.1 ay (-423 gOn), Ozbeyaz ve ark.

6

(1996) 13.5 ay (-405 gOn), Yanar ve ark. (1997) 439.9 gOn. Boztepe ve ark (1999) 408.85 gOn, O!)an (2000) 402.7 gOn olarak hesaplaml~lardtr.

Ana ya~lntn buzagllama araltgtna elkisini in­celeyen Everett ve al1<. (1966) her bir ya~ artl~tn BA'm 1.63-1.73 gun klsamlQlnl, Wood (1985) 1. SA'ntn 2. BA'dan daha uzun oldu{junu, artan do{jum saYlslyla SA'ntn once klsaldl.{jlnl, daha soma arttt{jtni bil­dirmi~lerdir. Nieuwhof ve ark. (1989) Esmer1erde 1-6. buza{jllamaya kadar SA'nt SlraSI ile 400.8. 399.3. 400.9. 404.2, 408.1 ve 4" .1 gun ' olarak be­lit1emi~lerdir.

Gebelik sOresini, $oldalov ve Rusanova (1978) 286 gun, Allme! (1985) 285.9 gOn, lnal ve Alpan (1989) 287.9 gOn, Akba~ ve TOrkmut (1990) 282.9 gOn, Ulusan (1992) 282 gOn, 0zbeyaz ve al1<. (1996) 284.5 gun, Yanar ve ark. (1997) 284.2 gun, Bozlepe ve ark. (1999) 289.96 gOn, O{jan (2000) 284.9 gOn bulmu~lardlr.

SP'nu; $oldatov ve Rusanova (1978) Rus Es­merlerinde 95 gun, Kassel (1981) Alman Es­merlerinde 102 gOn, lnal ve Alpan (1989) 115.7 gOn, Akba~ ve TOl1<mut (1990) 102.9 gOn, Ulusan ve Guney (1991) 218.6 gOn, Ulusan (1992) 105 ve 110 gun, Ozbeyaz ve ark. (1996) 128.0 gOn, Yanar ve ark. ('997) 144.5 gOn, Boztepe ve ark. (1999) 113.0 gun ve O{Ian (2000) , '4.6 gun olarak tespi! etmi$lerdlr.

Chavaz ve Hagger (1981) Isviyre Esmer1erinde 1.,2. ve 3. DS/TA'lanm siraslyia 81 .4, 79.6 ve 80.7 gOn, Kassel (1981) Alman Esmer1erindeki 4. ve daha sonraki DSITA'nl 87 gun bulmu~tur. DSiTA'nl lnal ve Alpan ('989) de{li~ik orijinli Esmer ineklerinde genel olarak 80.9 gOn, Ulusan ve GOney (1991 ) 186 gOn, Ulusan (1992) 69 ve 77 gun olarak belirteml$lerdir. Chavaz ve Hagger (1981 ) iSTA'm 1., 2. ve 3. lak­tasyonlarda slraslyla 59.1, GO.8 ve 67.7 gun, inal ve Alpan (1989) de{li~ik orijinlf Esmer inekJerinde or­talama 49.0 gOn, Ulusan ve Guney (1991) Karacabey Esmerlerinde 82.3 gOn bulmu~Jardlr.

Bu cah~ma, Konya Hayvanctltk Ara~tlrma Ens­titUsO'nde yeli~tirilen Esmer Irk sl{jtr1ann dOlverimi per­formanslntn ortaya konulmaSI amaclyla yapllml~tlr.

Materyal ve Metot

Su ara~tlrmada, 1990-1999 ytllan araslnda Konya Hayvanclltk A~llrma EnstrtOsOnde bulunan Esmer Irk sl{jlr1ann 10 yllhk kaYltlan kullanllmt~!lr. Bu ama~ bu­za{jllann doQum kaYltJan, ineklerin lohumlama kaYlllan va ineklerin doQurma kayltlan incelenmi~lir.

Calt~mada ISY, IBY, GO. 1 .. 2 .. 3 .. 4. ve daha fazla TGala~ klslr1lk. normal doQum oranl (NOO),

Konya Uapanclhk Ara~tlrll1a Enstitusundeki Esmer ...

EOO. YAG. 000. 100. T/G. BA. GS. SP. DSITA v. iSTA gjbi dOIverimi Ozemkleri ele aJlnmt~tlr. 001 verimi ozellikleri Yillara, in~in y~lna ve buzaQllama saylslna gOre ayn ayn incelenmi~tir. Bazl dOlverimi 6zeltiklerine; abortlann. erken doQumlann. klslrtlklann, kayl' ha­talannln va genital organ hastahldannln etkisini bir 00. recede ortadan kaldlrmak amaclyla ball slnll1amalar uygulanml~tlr. Bu Slnlrlar SA'da 300-500 gOn, GS'de 260-310 gOn, DslT A'da 30-180 gun va SP'da 30-360 gOn olarak beliOOnm~tir 0Nood 1985. inal ve AJpan 1989).

Incelenen bzelliklerden SA. GS, SP, DSITA ve 1ST Auzenne yevresel faktDrlerin elki pay1an En KOCak Kareler Melodu He belir1enffil~lir. Bunun icin SPSS (1999) pakel programillda Genel DoQrusal Modelden yarar1anllml~llr. Bu rncxiele gOre;

Y ijkI '" m+ ai + bj + ck + eijkl denklemi ol~lurulmu~tur.

Modelde; Y flkl : l-ierhangi bir ineoin incelenen verim OzelliQi de­

gen, m : Beklenen ortalama, a; : Verim yllinm elkisi (i: 1990, 1991 ..... 1999)

~: Va~m elkisl U:2, 3, 4, 5, 6, 7. 8. 9,10+)

Gc: Buzagllama saylsmm elkisi 0:1,2,3,4,5,6, n e~ : Hata lerimidir.

Gebelik ba~lna lohumlama saylSI normal bir da· 9111m gOstermedigi ic;:in Kruskal-Wallis variyans analizi. grup M;:llarkllklan belirtemek ic;:in Mann-Whitney U testj uygulanml~llr. Villara gOre ISY ve IBY'lannln kar· ~11a~llrIlmaSI M;:in Fisherin F testi ve Duncan lesti, oran· Ia ifade edilen dOlverimi Ozelliklerinde Khi-kare !esti ve 6nemli olan oranlar arasilldaki larkhhldan belir1emek ic;in ise t testi uygulanml~lIr (Inall998).

Bulgular

Bu yah~mada Esmer Irk genelinde 20.8 ve 32.7 ay olarak hesaplanan ISY va IBY ortalamaJan (Tablo 1) Yillar baklmmdan OnemIi farkllhklar gOstennektedir (P<O.OOl).

Esmer Irk genelinde % 80.04 oiarak bulunan GO'lan [fable 2) baklmlndan ylJIar araslnda Onemli (P<O.05) farkllilklar belirlenmj~tir. Esmer Irk genelinde toplam % 5.71 olarak bulunan VAO, EOO ve OOO'lan ile % 0.97 bulunan 100 baklmlndan yillar arasmda herhangi bir farkhhk bulunmaml~llr (P>O.05).

Esmer Irk genelinde 1.76 hesaplanan TIG, do­gurma ya~nna gore yfiksek derecede 6nemli (P<O.OOl), yillar ve buzaglJama saYllanna gOre OOk 6nemJi (P<O.O l ) larkllilklar belir1enm~tjr (Tablo 3). Esmer Irk genelinde 12.8 ay (382.5 gun) hesaplanan SA baklmlndan Yillar, y8§lar ve buzagllama saYIJan

7

araslnda herhangi Onemli bir larkllhk belir1enmem~tir (Tablo 3).

Tablo I. Yillara GOre ilk Sllal Y~. (lsy) va ilk BU2:agdama Y~I (iBy) ile Jigill Virier.

Y1LLAR ISY,ay IBY, ay

n X ± Sx X + Sx

1990 42 23.6 z 0.7 a 34.3 z O.8 ab 1991 22 19.6 ± 0.9 bed 3O.4±1.1cd 1992 22 23.4 ± 0.9 a 36.4 ± 1.1 a 1993 38 22.8± 0.7 a 36.0tO.8 ab 1994 16 22.4± 1.1 ab 36.2 t 1.3 a 1995 16 21 .1:t 1.1 abc 32.7tl.3bc 1996 18 19.1 t 1.0cde 30.8 t 1.2 cd 1997 17 16.9 :t 1.1 de 28.8tl.2de 1998 29 16.2 ±: 0.8e 26.9± 1.0e 1999 10 18.2 ± l.4 cde 30.8 t t .6cd

Genel 230 2O.8t 1.3 32.7 z2.2

• Ylnar arasu".daki tarkbhk Onemli bu~ur (p-<O.OOI ). Ayn. sOtLnda fas1d1 hart ~lYan ooalamalar alasl laikllllklar 6oem­IicW (P<O.05).

Bu yah~mada ortaJama GS 286.5 gun clarak be­lir1enm~ir (Tablo 3). GS baklmlndan Yillar araslnda yek onemli (P<O.OI), doQurma ya~1 gruplanna gOre ise onemli (P<O.05) dOzeyde larkllhkJar bulunmu~tur.

Esmer Irk genelinde ortalama 124.0 gun olarak be­lirlenen SP baklmlndan Yillar araslnda yek Onem~ (P<O.OOI) farkllhklar belirlenmj~tir (Tablo 3).

Tum YllJar binikte degenendinldiQinde ortalama 72.5 gun olarak belir1enen (Tablo 3), Y111ara gore 6nemli fakhhkJar gOslerrnektedir (P<O.05). Esmer Irk genelinde ortalama 47.7 gun olarak hesaplanan ISTA (Tablo 3) Yillar va buzagllama saYIJanna gOre 00k 6nemli (P<O.OI), dogurma ya~lanna gore yOksek derecede 6nemli (P<O.OOl) farkhhklar belirlenmi~ti r.

Tartl,ma ve Sonu~

Bu ~h~mada 20.8 ve 32.7 ay olarak beliOOnen ISY ve IBY degeneri, genelde lileralOr deger1erden yOk· sek bulunmu~tur, Nieuwhol ve ark. 1989. Thieme ve Karazeybek 1994, Ozbeyaz ve ark. 1996). Bu ya­h~mada bellrlenen de{jenerin, lnal va Alpan (1989)'10 daha once aynl i~letmede 1975-1989 Yilian icin be­lir1edikleri deQer1erden (26.3 ve 36.8 ay) oldukya du~Ok oldugu gorUlmektedir. Aynca ISY onalamalannlO 1990 Yllindan1999 ylhna doQru d~me e{jiliminde oIduQu dik­kali yekmekte, ISY ortalamalannlO yillara gOre gOs­terdigi bu olumlu de{ji~min iBY ortalamalanna yansldlgl gorOlmektedir. Bu ya.l1~mada, iSY ve IBY icin bulunan degener. onceki Yillarda tespit edilenlere gOre oIdukca dO~Ok hesaplanml~llr. Bu durum, i~letmede son Yillarda

I:-'AL. TILKI. C;:OLAK. UMITI..1

",. "" " .. " .. '" , ,

1 Ton.GeoeIk53 2.Ton.GeoeIik 11

3.Ton.GeDeik7 4 Ton,GeoeIik6

" " "

95 .. 3.18 6 714 " 5 5.62

95 , 5.75 3

."" " 27.3"" 1120.24""'10 11.24bC 20

66 694"" 61 n .62"-74 83.Is""""'7'O 44 66.67 35 57,38 3:5 47.30 31 12 18.18 14 22,95 1925.68 20 ",.

9.09 7

3 93.51

LlO

10.81 1 11 48 12 18.22 11

4.55 5 8.20 8 10.81 8 6S 98.48 55 9016 68 ~I.89 63

3 492 3 4.05 5 EO 2 2.110 os. , 00 0.00 I

2 2.60 '" 164 2 2.70 , .. '"

" 5.26 3 3.85

21 Q5'O 9 1154bc

73.~ 66 84 62'" 44.29 J6 5455 28.57 15 22.73 1571 8 1212 11 .43 7 10.61 90.00 61 92.42 7.14 1 1.52 2,136 1 1.52

2 3.03

'" i. 0, c, a It, A)T'II salllOa tarldl tarl ~ ort/IIamaIa, BIaSI ~r Onemicir (PdI.05) Onemstz (P>O.05l • Pdl05

NO Nom'oaI ~ VA. VIWTU auna. ED: EJ1<lIoooj)l.m. 00- 010 000um. (0: lkiz. Dogum

,,,. " .. .. 7 1.95

is 11.os-'

"" .. 2 2.13

" lIro"" 66 75.r:xfXX" 81 86.17'0 37 56.06 18 21.27

• 9" 5 1.56

61 92A2 I 1.52 2 3.03 2 3.03

37 45.68 21 25.93

14 1728 9 1111

78 96,30

2 247

"" " .. '" , '"

"" n , '00

14#

" .. eO' .. ... '" 15 1354bC I I

93 84.SSabC 64 57 61 .29 38

83. I z"OOCI118 59.38 403

15.50

.,'" 56" 2228 12.95 ... 93.31

18 19.3:5 12 12 12.90 9

18..75

"'" 6 6"5 5 '" 56 87.50 91 97.85

'" OJ

" '" 2 3 13 16

' .00 '00

'56 • <2, 1 1 56

" ' 3 , '" OS, 1.81 ,."

TIIOIO 3. IrceIeoen Ozelildera Gore ~ AraloOo! 6A). GebeIk SUrel.i(GS). 5eMs PIIII'JCOl(SP). Clo!PTI5ontaso ilk Totv..mima ArabOt (OSiTA) ve iIk-5on To/"I.JrT1IarM Arro· loON (ISTA)'" En t<U;lJk learalef Or\aIarnliln (X). Starocgl1 H.lI;aIan ($x) lie GIbeIIc sa~ TOI'lIniarna Say$na At ~ Ye O<1alame 0eQer1eri.

SA (!fin) 1 SA (9ln) GS (gUn) I SP (gUl) I SP (gun) OSITA (gUn) I DSITA (gUn) ISTA (gOn) TIG

X t S~ n X t Sx X :t Sx n X tSx X ! SX n X t S ~ n

Gene! J.t9382.5 14.7 465 "13.4 t 4 8 688 296.51<1.4 558 124.015.1 582 133.1!68 ssgn.5 r2 9 59682.8 :t4 0 681 41h4 0 ". ". YIL

1990 42

" "" 1992 21 ,,., ,. 379.4:t8.9

379.119.8

374.4~. 9

378.9;1;9.3

42 370.Stl6.9'" n 288.2:tO.&. 62

40 399.5"!.I6.7C" 64 287.81O.9a 53

43 401.hI6.(p;d 58 2B4.1llO.gt: 53

2870tO.9"l'CSO "

917.1;12.Ode 6J 102.2:3:15gco 61

124.·UI2.()DD<I55 134.311S.7- 48

137,l!:1l.£I'OC56 157.!b:156' 52 137.8!:11.6fOC68 170.0::.14.9' 63

66.7t5.4C 6J 73.3!7.51'

9. l i5 5 _ ~ lOO.3.t74'

n 397-t12gI>C n 60 16.0:!:12.4<' 66

lbe 166

l be 150

1~ 38 3&4 at8.6 58 452.1114'" 64

52 456.O:t14.6' 64

53

28S.0:0.gt: 60 15O.2::t.llAIO 65 165.7.1.15,01 64 80.015.0111) 6S

91.7!:7.3'" 61 4O.2:119Oc: 6 1 1 110 1 75

83.1110*74 31.8t 12.9bc 14 2 a 201

83.2:3:1.()1OC7Q 3S.7t I2.P 70 2 a 201

93.2.!6.a.o 66 56.2±12.2"" 66 1 8b 1.88 1~ 33 390.3-9 I

1996 41 31'16.5-*..8,4

285.3!D.9bC 57 156.1111' 60 168.4.1;14 .5' 57 84.4.1.5.0' 60

68.St4.8 be 64 69.St4.7 bC 68

42Q,3t l4 .SItIC 6S 287510.910 62 144.6! 10.elO 64 149.7:t14.2'" 64

61 406.4:t13,g;:o 80 288.2..<0.8' 68

57.4t ll gil) 66 "" 81 2 a

,y. ," "" , .. 52 38S.J!:74

47 392.0:!:73 " 406.0:!:14.0c:d 93 286.3:0"-'; 66

115.5:t.10,6Cd68

88.7:!: 1o.9 . 66 17 87.8:tI8..g. 17

115.2::14.1-67

86.6:1;14.S0 86 71.9;.9 abC 69

70.8!8.7" 66

73.9;'.:6.6'= 81

8O.0:::6..7 bC 93

79.0!1 I P33

82.1.1: 11.2"

54.5t IO,6"O OJ lbel 62 '999 10

0'''> , "

374.2:3:156 10 371.5J:31.50C1 58 284.6:0.9C

372. 7~15 I 48 362.5.1:26.7" 67 281.1!.1.6"

283,6tl .• C

eo 119.5!20.

132 120,5:1;174 " '" '" " n

1177~. 1

114.5123.1

116.4~.2

122.2!18.4

104 . .1111.9

114.9t I8.6

147.3i209

2Z7.8±38.S

3

• , • , • , " 'SAY

, 3 , , , ,

82 3747%:12.2

74 388.5:1;10.1

53 3&4.51.9.9

109 348.7121 .e:

92 3S5.9i19. 1c

15 3Ef8.1::.17.2"'"

47 402.31.9.3 63 402.0:I:16.~

33 39'l.3.!.10.4 41 439.7:!:19.0"

24 384.7:114.3 31 4n7:123.9'

3 359.6:t:31.8 6 S32.9.!.46.2"

'55 136 284.8.±12"'" 109 106.5t15.4

296.3111'" 87 107.6:!.14.0 "" '" 63 288. 1.1;1.1' 52 49 289.3.!. 1.2" 37

102.hI3.S

106.5t14.2

140.3115.9

" 288.0:1:1"'" 10 1890<-..30.2

12 288.&2.4'

55

" " 112410.5t lL9

96 395.5~.9

150 495.8:!:20.6' 224 289.0:.1.2 193 143.4.1141 194 164.l!:18.9

loll 154.5.1;11 .8 154 170.!b:I5.3

99 152.1111.5 102 1604:I.1SI

6S 126.7:!: I2.9 7'0 149.2116.8

34 1141--:170 35 121.2:22.3

19 n.l.!233 20 89.0+..30 7.

7 100.2136 9 7 n.0J.46.6

130 488.0±16.SI

85 44O.2i16.cQ 65 384 119.5

" 366.7t111 50 392.2.1:19.2"

163 287.1:1:1.0

125286.111 .0

82 2854:1:10

25 3574:;13131 349.S:!23.fJc:d 46 2851 t 1.3

15 ~.9!181 19 315.0::.31 fP 29 28S.9±17

19 286.712,1

I Hesaplamalaraa 5111,<1<Imalill U)9JI8m1~1r

I D. C. 0, II Aym SIJIl.oMi'IlaiI<JI tali ~tA<lliImatlar aJa$lIaJld~lIdiIr 0nem1itk (P-<O.05)

0nemsIz (P>O.OS) · P<OOS. " P<O 01. .. • P<O.OOI

8

17 64.IWI.9= 16 .)8, !:tl. 7bC 64 1 C 0.39

57 65.2i9.3

132 65.8t.7.9

101 66.8~.9

90 61 .5:6.2

71 63.9:!£. 1

53 70.6±6.3

38 9O.3t 6,9

" 95.1: 129

191 95.0.!6.4

139 894:!5.3

100 871!.5 1

7tl 79.!S.7

33 70.0::.7.6

19 5:).4",104

7 33.3'16.3

61 89.9±127 63 1.6:IS.5'= 69 I d ' 23

'" 138 84 Ul0.8 156 61.4!8.8'" 160 2 a 115 83.3~.5

94 73.2±8.6

73 74 !:t8.4

55 78.9±B.7

39 88.6t9 7

1 I 9O.6±Ia. I

1301 54.8!:S.s-' 142 I aD 1.90

103 .)8,]::.10.2"0 ,og 1 abc 1 90

83 65.8+109 84 2a 2 0 1

6J 40.41.11.90 65

46 47 R~12~ 51

2 1 3S.0:!:15.8'X 26

12 62.lh21.()10 12

I abc ln

1 Cd 1.57

10c01 46

I abC 1.67

196 91.4z69 222 46 0:t8000 2 18 1 ab 183

154 95. 7:!:1.2

"" 91 5!7.0

85.61:7.9 "

161 59~ 4'

12162.1:!9 1'

81 43.6!9 SIll

185 lab 116

1302a 196

84111b1 66

35 81 7%:10,5 46 48.0:12.610 51 1 ab 162

20 76.4:!:14.3 24 22.1:!:16.9 29 I D 11 7

7 51 .5!22.8 20 2S.O:t1661O 21 1 D 1.38

K0I1~'a 11a~' \' ancllik Ara~tl rmll Ens tit iisilndcki Esmcr ...

kayltlarm daha IY' tutuldugu va SUN Kjaresine daha lazla dikkal gosterildigi izlenimini vermektedir.

<;aJI!?mada % 80.04 oIarak bulunan GO; lnal ve Alpan (1989)'10 % 72.1 olarak bildirdilderi degerden yOksek belir1enmi!?tir. Hesaplanan bu deger, Chavaz ve Hagger (1981). Badinga ve ark. (1985), Ulusan ve Guney (1991) ve Ozbeyaz ve ark. (1996)'nm % 41.0-63.1 araSlnda biidirdikleri degerden yOksek, Uludag (1977), G6kdere (1981) ve Aillnel (1985)'in % 76.2· 82.4 araslnda blldirdikleri d~rlerle benzer, Alpan ve ark. (1976), AJpan ve Ada (1977)'nln % 84.5-87.5 ara­sioda bildirdikJeri de{lerden ise du!?uk belir1enmi~tir.

Esmer Irk genellnde % 5.71 olarak hesaplanan YAO, Eoo ve OOO'lan toplaml; G6kdere (1981), En ve ark. (1990),nln % 5.2-6.3 araslnda bildirdikJeri de­ger1er1e benzer, Soldalov ve Rusanova (1978),nln % 7.93 oIarak bildlrdikleri de{Jerden ise d~uk bu­lunmu~tur. Geoelde % 0.97 bulunan 100, SokJatov ve Ausanova (1978) ve G6kdere (1981)'in % 1.8·2.4 ara­sioda bildlrdikJeri degerlerden d~Ok bulunmu~tur. Ay­rica bu If8I1~mada hesaplanan YAO, EOO ve 000 toplamlan ile ioo'nln, Konya Hayvanctllk Ara~tmna Enst~OsOnde 1975-1989 Yilian ic;:ln hesaplanan oran· lardan (inal ve Alpan, 1989) daha dO!?Ok oldugu dik· kalJ ¥ekmektedir.

Bu call~mada 1.76 oIarak hesaplanan T/G, ge­nelda lileralOr degerlerden dO~uktOr (Alpan ve ark. 1976, SoIdatov ve Rusanova 1978, Ozbeyaz ve ark. 1996, ogan 2000). Aynl EnslltOde daha 6nceki YIUar iyin hesaplanan 1.44'10k TIG degen ite kar· ~lla~tlOldlglnda hesaplanan T/G degerinin yDi<Sek 01-dU9u dil<katl yekmektedlr.

Gene! oIarak ytllara gOre T/G d~rinde bir iyI. le!?me oldugu s6y1enebilir.

Buzagllama saylSI arttlkca TIG degerinin once ar· 1191 daha soma azalchgl gorDlmu~tur. Buzagllama sa­ylslna gOre en dO!?uk T/G. 6. dogumunu yapan inek· !erda (1.17) en yOksek ise 3. dogumunu yapan Ineklerde (1.96) bulunmu~tur. Dogurma ya~lOm art­masl ile birlikte genelde TIG degerinin de arttlgl be­tir1enmi~tlr. Su ~onO¥lar literatUr bul9,ularla benzerlik gOslermektedir (Inal ve Alpan 1989, Ozbeyaz ve ark. 1996).

Bu If8I1~mada 382.5 gOn olarak lespit edilen SA, gene Ide litera tOr degerlerden du~Ok oImakla birlikte (Nieuwhol ve ark. 1989. Thieme ve Karazeybek 1994, Ozbeyaz ve ark. 1996. Yanar ve ark. 1997. Boztepe ve ark. 1999 ve ~n 2000). bazl lileratur degerlerle benzer bulunmu~tur (Akba~ ve TOrkmut 1990 ve Ulu· san 1992). C;all~mada belirlenen SA, inal ve Alpan (1989)'10 ay", 1~letmede 1975·1989 yillan it;:in he­sapladlklan (12.7 ay) degerle benzerlik gOS-

9

lermektedirler. Buzagllama saylslna gOre 1. ve 2. BA'nln 3. BA'dan daha uzun oldugu gOrDlmektedir. Su durum literalOr degerlerle benzerlik gOslermektedir (Everett ve ark. 1966, Wood 1985).

Esmer Irk genelinde belirlenen 286.5 gunluk GS ortalamasl literaiUr bulgular Kf8risinde yer almaktadlr (Ulusan 1992, Ozbeyaz ve ark. 1996. Boztepe ve ark. 1999, 0Qan 2000). Aynl i~lelmede 1975-1989 ytllan ic;:in hesaplanan GS ortalamasl ile bu call~mada he­saplanan GS onaiamasl birbtnne benzerllk gas­lermektedlr (inal va Alpan 1989). <;ah~mada ya~ln Her­lemesi ile blrlikte GS'nin dOzenh bir ~kilde amlQI g6rt1lmu!?tOr.

Su Q811~mada 124.0 gOn otarak hesaplanan or­talama SP genelde lileratOr degerlerden yOksek he­saplanmt!?tlr (Soldatov ve Rusanova 1978. Akba~ ve TOrkmut 1990, Boztepe ve ark. 1999 ve egan 2000). C;aJt!?mada hesaplanan SP. Inal ve Alpan (1989)'10 aym i!?letmede 1975-1989 ytllan ic;:ln hesapladlldan SP degerinden (115.7 gOn) yOksek bulunmu!?tur. En yUk­sek SP 1995 Ylhnda (156.1 gun). en d~Ok ise 1999 yr­linda (87.8 giXl) hesap1anml~llr. <;ah~da son ytllarda 6nceki yrllara gore SP sOreslnde bellrgln azalmalann oIdugu dikkatt .yekmektedir.

Su QClh~mada 72.5 gOn olarak hesaplanan DSiTA Chavaz va Hagger (1981). Kassel (1981) ite Ulusan va Guney (1991 ),in 81-186 gOn araslnda bit­dirdikleri deger1erden dO~Ok, Ulusan (1992)'nln 69-77 gun arastnda bildirdiQ1 d~rlerle benzer bulunm~lur.

C;all~mada belir1enen ISTA (47.7 gun); Chavez ve Hagger (1981 ) ile Ulusan va GOney (1991)'in bll· dirdikJen d~rlerden dO!?OktOr. Su yah~mada bulunan DSIT A rle 1ST A, lnal ve Alpan (1989)'tn daha once aynl i~lelmede 1975-1989 yilian ic;:in belirlediklari degerlerle (80.9 ve 49.0 gOo) benzerlik gOslermektedlr.

SonO¥ olarak;

• 06lverimi ~lerinin uzamastna neden olan lak· tOrlenn ba~Lnda bakrm ve y6nelim !?8rtlan gelmektedir. EnslitUde k,zglnhklann gOzden ka9masl ve lneiderin sessiz klzgtnllk gOstermesi gibi lakt6r1er. sadece ISY va IBY'mn dagif, BA lJe SP, DSITA ve iSlA gibi diger dolverimi 6190lerinin de artmaslna neden o1m~lur. Bu ara!?lmnada hesaptanan d61verimi 6lyOlennm genel olarak literalOr bulgulara gOre kabul edilebilir SIOirLar i¥erisinde yer aldlgl gOrt1lmU!?lur.

- ISY ve iSY aynl i~letrrk daha once yapllan ca­lI!?mada (inal ve Alpan, 1989) 1975-1989 Ylilan ic;:in bil­dirilen deger1ere gOre oldukca d~Ok bulunmu!?lur. ISY'OIn erkene ahnmasl IBY'ntn da erken oImastnl sag­lar. Su uygulamaOin dOIverimi 6zelliklerinde herhangl bir oIumsuzluga neden olmadlgl bu ara~t,"na so­nO¥lartna gore s6y1enebilir.

lNAL. l1LKt. COI~AK. UMITLt

- Ilk tohumlamadaki GO'nln orta dOzeyde almasl, gebetik ~lna tohumlama saY'SIOI da artlrmaktadlr. Bu nedenle ilk tohumlamada GO'nln yOkse~i1mesi ge­rekmektedir.

- SA va SP sOresinin yOksek oImaSI, TIG'nln yOk­sekl9ne ve klzglnilldann kal;mlmaslna ba{Jlanabilir. Bundan doIayl klzglnbldann iyi takip edilmesi ve to­humlama ~ri1in daha dikkaUi yapllmasl gerektjQi kanaatJne vanm~llr.

Kaynaklar

~ Y, TOr1<mut L (1990) Sryah AJaca, 8mnentaJ va Esmer 51glrlarda akraball ye~tirme katsaytSl iIe ball verim Ozellilden ataSlndaki ~i~er, I. OOtverim Ozelik\eri. I:>o{Ja Bilim Derg., 14 (2): 247-255.

~ 0, Ada H (1977) Esmer 1ft( dUvelenn er1<en sifata abn· maslmn bazl verim 6zellikleri Ozerine etkisi. TOBITAK. VI. Bilim Kongresi Vetemer ve Hayvancllik A~lrrna Grubu T eb4iQIeri. 595-605 Anl<am.

AIpan 0, Yosunkaya H, AlII; K (1976) TUrkiye'ye ithaI edIen Esmer, ~ ve Simental SI~1I1ar Ozemde kafil~lrmall bir adaptasyon c;all~. LaIahan Hay. Ar$. Ensl Derg., 16 (1·2): 3-17.

~ 0, Arpaclk A (1998) SIQIf yetJ!ibriciliQi. 2. Baskl. ~ Malbaasl. Aliwa.

Mine! A (1985) Esmer 1ft( SIQlltann bOy(nle 'Ie sOt veRn 6zelldeMt etkileyen ball c;:evreseI faktOr1er Ozem8 ~ urmalar. ISUU"tluI Oniv. Vet. Fak. Defg., 11 (1): 43-68.

Badinga L. Colier RJ. Thatcher WW, Wilcox CJ (1985) Ef­feet of climabC and management laaors on conception rale of dairy cattle tI subtroptCal erMrorment. J . DairY Sci., 68: ?!HIS.

80ztepe S, HodogIUQ~ S, Kayis SA. Ozbayat HI (1999) Aep­roductlOf'l Iralts of Holstein and Brown Swiss CMie. Indan Vet. J ., 76: 395-398.

8ozworth RWG, Word EP, Cal EA, Bonawitz (1972) Analy­sis of factors eNacting caMng intervals 01 dairy cows. J . Dairy Sci., 55: 334.

Chavaz J, Hagger C (1981) Effect of herd envifOfYT'lElflt and milk yield on various fertility trails in Swiss Browns. Anim. Breed. Abs., 49: 1895.

Erf Dr, Hansen LB, Neitzel AA (1990) Inheritance 01 call ~ for Brown Swiss cattle. J . Dairy Sci .. 73 (4); 1130-1134

Everet1 RW. Armstrong OV, Boyd W (1966) Genetic re­~_ bo<weoo produc1oon and "'_ eIficoency. J. Dlllry SCI., 49: 879-886.

10

G6kdere MA (1981) Karacabey Haraslnda. Karacabey Esmer Irk 51Qlrlannda ball dlIfverimi Ozellilderi. Uzmanllk TeZJ, AMara Oniv. Vet Fa!<. Hayvan Y~nciIigi ve Saghk SimIen Yuksek 0kuIu.

Ina! $ (1998) B;yometri. ~ Oniversitesi Vetemer Fa· kUhesi Y8yln Oo.Iesi Konya

Ina! $, ~n ° (1969) Konya Hayvanctllk Merkez ~Irma EnstJtiJsOndeki Esmer frio sigriann dONerm performanS!. La­Iahan Hay. All- Enst DeIg., 29 (1-4): 1-20.

Jansen J (1985) Genetic aspectS of fert~ity If'! dalry callie based on analysis of Al data a f8VIeW WIIh emphasis on areas for further research. Livestock Production Sci.. 12: t-12.

Kassel KF (1981) Study of fertility in dairy cattle within a ve­tennary pmctice If'! the lOwer Allgau. Antm. Breed. Abs., 49: 5154.

Nieuwhof GJ, Powell AL, Norman HD (1989) Ages at calving and catWIg intervals for dairy callie in the United States. J . Dairy Sci., 72: 685-692.

egan M (2000) Esrner Irk nelderin dOIvem1I 6zelikJen ve bu 6zellidere elki eden bazJ Q8Vf8 faktl)r1eri. UUdag: Orrv. Vet. Fak. Detg., 19. 7·12.

Ozbeyaz C, KUr;:Ok M. «oIako9Iu N(1996) MaIya Tanm i~· letmesi Esmer jneldeonde dOIveml performanst. laIahan Hay. ~. Enst. Defg .. 36 (2): 1-17.

SoIdaIOV AP, Ausanova GE (1979) Henlabiity and re­peatability of reproductive tnuts In callie. Anlm. Breed Abs., 47: 1734.

ThIeme 0, Karazeybek M (1994) Fertility 01 exotx: callie in central Anatobn vilages. Hay. Arali. 0019., 4: (1): 39-42.

UkJdag N (1977) CifteIef Harasl ~k CII'ijri Esmer Irk 51' glrlannda sOt ve yavru venrnleri. Doyentlik TeZJ Firat Orw. Vet. Fak.

Ulusan HOt< (1992) EIazIO ve Susur1uk $eker Fabrikalan Cift· liklerinde vetJ!itirilen Esmer 51Q1riattn dOtvenm per1onnansl. Sell;uk Oniv. Vel. Fa.k. Derg., 8 (1): 26-32.

Utusan HOt<, Guney HO (1991 ) GOie Tanm l!iletmeSlndekJ Karacabey Esmer s~lrtanntn dOtverim performansL Ankara Oniv. Vet. Fak. Derg. 38 (1·2): 74-83.

Wood PDP (1985) Importance of the caMng interval 10 rrdI;

yield in the f~ lactation 01 BntistI Friesian Cows. J. D8ItY Research 52: loS .

Yanar, M., Tuzemen. N .• AkbuIut, 0 ., Aydin, R.. Ugur, F. (1997). The reproductIVe performance 01 Brown SWISS cattle r8ISed in Eastem Turkey. Indian Joumal of Dally Sci, SO. (4): 307-313.