BOLETIN WEB KORIENTE BÈRDÈ NR 1 - MEI 2015WEB NIEUWSBRIEF GROENE STROOM NR 1 - MEI 2015

WEB NEWSLETTER GREEN POWER NR 1 - MAY 2015

Boneiru tin bientu i solo na abundansia. Dos fuente di energia natural ku ketu bai ta birando mas importante pa produsí elektrisidat. E asina yamá ‘koriente bèrdè’ aki ta hasi nos ménos dependiente di kombustibel fosil i ta spar medio ambiente. E parke di molina di energia na Morotin, ta produsí anualmente 33 porshento di nos nesesidat di energia. Ku energia di solo ainda mas energia na Boneiru por bira ‘bèrdè’.

Pa esaki tin mester si di algu: fasilidatnan tékniko na e ret di elektrisidat, lei i regulashon nobo, palabrashonnan kla. Koriente bèrdè? Esei nos ta hasi huntu! Ku e boletin nobo aki WEB ta informá habitantenan, empresanan i institushonnan tokante e desaroyonan di koriente bèrdè na Boneiru.

KORIENTE BÈRDÈ? ESEI NOS TA HASI HUNTU!

ENERGIA DI SOLO NA BONEIRUFin di mart nos a habri e ‘Solar Pilot’ na Barcadera, un institushon di tèst kon-sistiendo di 792 panel solar. Aki nos ta investigá e posibilidatnan pa futuro di kolekshon kolektivo di energia solar na Boneiru. Si e resultadonan ta bon, por amplia e institushon di tèst aki te na un ‘Solar Garden’. Un suministrashon kolektivo den kua empresanan i partikularnan por invertí. Asina energia solar ta bira di nos tur.

Tin tambe partikularnan i empresanan ku gustosamente ke un instalashon di energia solar propio. Ta pronostiká ku e lei nobo di elektrisidat i awa di bebe BES, ta drenta na vigor na komienso di 2016. E ora ei abo mes por disidí si bo ta pone panel solar òf partisipá na un instalashon kolektivo.

SUBIDA I BAHADAE elektrisidat ku ta generá pa medio di panelnan solar, ta keda alimentá den e ret di elektrisidat di WEB. Energia solar ta dependiente di naturalesa. Anochi no tin solo i durante e generamentu di energia durante dia, por tin nubia. Esaki ta oka-shoná momentunan tòp i abou. Esaki por okashoná problemanan den nos ret di elektrisidat relativamente chikitu i sensibel.

Ku generamentu sentral di energia solar, WEB mes por manehá fluktuashon i insta-bilidat den e ret di elektrisidat. Tambe pa generamentu desentral tin momentu tòp i abou. I si un persona generá mas energia ku e ta usa, e sobrá ta keda entregá bèk na e ret di elektrisidat. Esaki por kondusí na preshon tòp ku por okashoná interupshon di koriente.

MANEHÁ RÍSIKONa e momentu aki no por permití tampoko pa konektá un propio instalashon di ener-gia solar na e ret di elektrisidat. Esun si hasi esaki, ta aktua robes i ta ademas uso riskan-te di e infrastruktura ku WEB ta responsabel pe. Tambe entrega di elektrisidat bèk no por asina asina. Entrega bèk aktualmente ta solamente pèrmitibel despues di un ou-torisashon por eskrito di WEB. E bon notisia ta ku e lei nobo di elektrisi-dat i awa di bebe BES por permití un propio instalashon den e entrega bèk di elektrisi-dat. Te na momentu ku e lei nobo drenta na vigor, WEB lo tolera instalashonnan ek-sistente. Pa esaki nos tin mester di bo ko-perashon. P’esei nos ta pone tambe komo kondishonnan: 1. Bo ta registrá bo instala- shon. 2. Bo ta aseptá ku entrega bèk no ta keda kobrá pasobra e gran parti di e meter-nan riba e isla no ta adekuá pa esaki.

REGISTRASHON OBLIGATORIO PROMÉ KU 1 DI YÜLI 2015Komo responsabel mayó pa e ret di elektrisi-dat, WEB mester sa presis unda tin instalas-honnan desentral di energia solar. Sola-mente e ora ei nos por manehá instabilidat inevitabel di energia solar korektamente.

Bo tin un instalashon di energia solar? E ora ei bo ta obligá pa registrá esaki na WEB. P’e-sei bo tin oportunidat pa hasi esaki te ku 1 di yüli 2015. Desde e fecha aki WEB lo ku-minsá kontrolá i e doñonan ta kore rísiko pa haña but pa instalashonnan no registrá

REGULASHON NOBO: REGLANAN DI WEGA NOBOE lei nobo di elektrisidat i awa di bebe BES tin konsekuensia pa e kondishonnan di konekshon, e infrastruktura i servisio di WEB. Generamentu desentral di koriente bèrdè i e posibilidat pa entregá elektrisidat bèk, ta ankrá den e regulashon nobo. Nan ta keda poné tambe den e kondishonnan di konekshon nobo di WEB.

Pa entrega bèk di koriente bèrdè mester remplasá e meternan eksistente dor di un asina yamá ‘smartmeters’: meternan sabí ku segun e kondishonnan entre WEB i usuario-nan ta duna loke e meter ta marka pa uso i entrega bèk. Ta bai bini kompensashonnan apart di entrega bèk pa usuarionan domés-tiko i pa empresanan. Tambe lo spesifiká re-glanan tékniko pa instalashonnan di energia solar, pa asina e ret di elektrisidat no keda influensiá desbentahoso. BO NO TA BIRA RIKU KU ESAK?Ta un imágen di tentashon: bo ta instalá pa-nelnan solar, bo ta entregá hopi elektrisidat bèk i bo ta mira bo kuenta di koriente baha. Kisas bo mes por gana tambe algu ku esaki. Pero WEB no por permití elektrisidat ilimitá di otronan riba e ret di elektrisidat. Esaki lo trese demasiado rísiko kuné. Konforme e regulashon nobo, e kompensashon ta keda limitá na entrega bèk ku no ta mas haltu ku e uso.

Tene kuenta tambe ku bo ta paga un tarifa di kapasidat fiho pa kubri e kostonan di e ret. Bo propio generamentu di elektrisidat i entrega bèk di mas, ta nifiká ku bo ta keda usuario di e ret di elektrisidat di WEB. Tam-be WEB ta tene su ret di elektrisidat stanbai pa bo pa si akaso bo generamentu di elek-trisidat no ta sufisiente. WEB no por man-tené e ret di elektrisidat sin interes.

PENSA RIBA BO RENDIMENTUPanelnan solar propio òf elektrisidat bèrdè for di un instalashon kolektivo?Nos ta pone e benefisio i desbentaha pa bo riba un rei! (Lesa página patras).

GROENE STROOM? DAT DOEN WE SAMEN!Bonaire heeft volop wind en volop zon. Twee natuurlijke energiebronnen die steeds belangrijker worden voor de opwekking van elektriciteit. Deze zoge-naamde ‘groene stroom’ maakt ons minder afhankelijk van fossiele brand-stoffen en spaart het milieu. Het windenergiepark bij Morotin levert nu jaarlijks 33 procent van onze energiebehoefte. Met zonne-energie kan nog meer stroom op Bonaire ‘groen’ worden.

Daar is wel wat voor nodig: technische voorzieningen aan het elektriciteits-net, nieuwe wet- en regelgeving, duidelijke afspraken. Groene stroom? Dat doen we samen! Met deze nieuwsbrief informeert WEB bewoners, bedrijven en instellingen over de ontwikkelingen in groene stroom op Bonaire.

ZONNE-ENERGIE OP BONAIREEind maart heeft WEB de Solar Pilot op Barcadera geopend, een proefopstelling van 792 zonnepanelen. Hier onderzoe-ken we de toekomstmogelijkheden van collectief opgewekte zonne-energie op Bonaire. Als de resultaten goed zijn, kan de proefopstelling worden uitgebreid tot een Solar Garden. Een collectieve voorziening waarin bedrijven en particulieren kunnen investeren. Zo wordt zonne-energie van ons allemaal.

Er zijn ook particulieren en bedrijven die graag een eigen installatie voor zonne- energie willen. Naar verwachting wordt begin 2016 de nieuwe Wet elektriciteit en drinkwater BES van kracht. U kunt dan zelf bepalen of u zonnepanelen plaatst of deel-neemt in een collectieve installatie.

PIEKEN EN DALENDe stroom die met zonnepanelen wordt opgewekt, wordt in het elektriciteitsnet van WEB gevoed. Zonne-energie is afhan-kelijk van de natuur. ‘s Nachts is er geen zon en tijdens de energie-opwekking overdag kunnen er wolken zijn. Dit veroor-zaakt pieken en dalen. Die kunnen proble-men veroorzaken in ons relatief kleine en gevoelige elektriciteitsnet.

Schommelingen en instabiliteit in het elek-triciteitsnet kan WEB het beste beheersen bij centrale opwekking van zonne-energie. Ook bij decentrale opwekking zijn er pie-ken en dalen. En als iemand meer stroom opgewekt dan hij verbruikt, wordt het overschot ‘teruggeleverd’ aan het elektrici-teitsnet. Dat kan tot piekbelastingen leiden die stroomstoringen veroorzaken.

RISICO’S BEHEERSENHet is op dit moment dan ook niet toege-staan een eigen installatie voor zonne-ener-gie te koppelen aan het elektriciteitsnet. Wie dat wel doet, maakt oneigenlijk en bovendien riskant gebruik van infrastruc-tuur waar WEB verantwoordelijk voor is. Ook opgewekte stroom terugleveren kan niet zomaar. Er is voorafgaande, schrifte-lijke toestemming van WEB voor nodig. Ongecontroleerde teruglevering is riskant voor de stabiliteit van het elektriciteitsnet.

Het goede nieuws is dat de nieuwe Wet elektriciteit en drinkwater BES eigen instal-laties en de teruglevering van stroom zal toestaan. Tot de nieuwe wet van kracht is, zal WEB bestaande installaties gedogen. Daar hebben we uw medewerking voor nodig. We stellen dan ook als voorwaarden: 1. U registreert uw installatie. 2. U accepteert dat teruglevering niet wordt verrekend omdat het grootste deel van de meters op het eiland hiervoor nog niet geschikt is.

VERPLICHTE REGISTRATIE VOOR 1 JULI 2015WEB moet, als hoofdverantwoordelijke voor het elektriciteitsnet, precies weten waar decentrale installaties voor zonne- energie zijn. Alleen dan kunnen we de onvermijdelijke instabiliteit van zonne- energie in goede banen leiden.

Hebt u een installatie voor zonne-energie? Dan ben u verplicht deze bij WEB te regis-treren. U hebt daarvoor gelegenheid tot 1 juli 2015. Vanaf die datum zal WEB con-troles uitvoeren en riskeren eigenaren van niet geregistreerde installaties een boete.

NIEUWE WETGEVING: NIEUWE SPELREGELSDe nieuwe Wet elektriciteit en drinkwater BES heeft gevolgen voor de aansluitvoor-waarden, de infrastructuur en de dienstver-lening van WEB. Decentrale opwekking van groene stroom en de mogelijkheid elek-triciteit terug te leveren zijn in de nieuw wetgeving verankerd. Ze worden ook in de nieuwe aansluitvoorwaarden van WEB opgenomen.

Dat betekent werk aan de winkel! Voor teruglevering van groene stroom moeten de bestaande meters worden vervangen door zogenaamde ‘smart meters’: slimme meters die volgens de voorwaarden tussen WEB en gebruikers de juiste ‘stand’ weer-geven van verbruik en teruglevering. Er komen aparte terugleververgoedingen voor huishoudelijke gebruikers en voor bedrijven. Ook zullen technische regels worden gespecificeerd voor installaties voor zonne-energie, zodat het elektriciteit-snet niet nadelig wordt beïnvloed.

REKEN U NIET RIJKHet is een verleidelijk beeld: u installeert zonnepanelen, u levert overtollige stroom terug en u ziet uw elektriciteitsrekening omlaag gaan. Misschien kunt u er zelfs wel aan verdienen. Maar WEB kan niet ongeli-miteerd elektriciteit van anderen op het elektriciteitsnet toelaten. Dat zou teveel risico’s met zich meebrengen. Conform de nieuwe wetgeving wordt de vergoeding dan ook beperkt tot teruglevering die niet hoger is dan het verbruik.

Houdt u er ook rekening mee dat u een vast capaciteitstarief betaalt om de netwerkkos-ten te dekken. Uw eigen stroom opwekken en overtollige elektriciteit terugleveren betekent dat u gebruiker blijft van het elek-triciteitsnet van WEB. Ook houdt WEB het elektriciteitsnet voor u ‘standby’ voor het geval uw energieopwekking niet toerei-kend is. WEB kan het elektriciteitsnet niet belangeloos beschikbaar houden.

DENK AAN UW RENDEMENTEigen zonnepanelen? Of groene stroom uit een collectieve installatie? We zetten de voor- en nadelen voor u op een rijtje! (Zie achterpagina).

GREEN POWER? WE DO THAT TOGETHER!Bonaire has plenty of wind and sunshine. Two natural resources that are increasingly important to generate electricity. This so-called ‘green power’ makes us less dependent on fossil fuels and saves the environment. The wind farm at Morotin now produces annually 33 percent of our energy needs. With solar energy even more power on Bonaire can become “green.”

However, this has its requirements: technical amenities to the grid, new legis-lation and regulation, clear agreements. Green power? Let’s do it together! With this newsletter WEB informs residents, businesses and institutions about developments in green power on Bonaire.

SOLAR ENERGY ON BONAIRELate March WEB opened the Solar Pilot on Barcadera, a test setup of 792 solar panels. Here we examine the future prospects of collective solar power on Bonaire. If the results are favorable the pilot plant can be extended to a Solar Garden. A col-lective provision in which companies and individuals can invest. Thus, solar energy will be of us all.

But there are also individuals and compa-nies who want their own installation for solar energy. Early 2016 the new Act Elec-tricity and Drinking water BES is expected to take effect. From then you may decide whether to place your own solar panels or participate in a collective installation.

HIGHS AND LOWSThe electricity generated by solar panels is fed into the grid of WEB. Solar energy de-pends on nature. At night there is no sun and during power generation in daytime there may be clouds. This causes highs and lows that may give problems in our relati-vely small and sensitive power grid.

Fluctuations and instability in the grid are best controlled by WEB in the case of central generation of solar energy. Decentral generation also has its highs and lows. And in case someone generates more electricity than he uses, the surplus will be ‘fed in’ to the grid. This may lead to peak loads that cause power outages.

MANAGING RISKSAt present it is therefore not allowed to link a private solar energy installation to the grid. Those who do so, are making unlawful and risky use of the infrastructure for which WEB is responsible. Also, feed-in of genera-ted electricity just like that is not possible. Feed-in requires prior written consent of WEB. Uncontrolled feed-in puts the stabili-ty of the grid at risk.

The good news is that the new Act Elec-tricity and Drinking water BES will allow private installations and feed-in of electrici-ty. Until the new legislation is in force, WEB will tolerate existing installations. But we need your cooperation for this. Hence we propose as conditions: 1. You register your installation. 2. You accept that feed-in will not be recko-ned up because the majority of the gauges on the island is not yet suitable for this.

MANDATORY REGISTRATION BEFORE JULY 1, 2015As primary responsible for the power grid, WEB must know exactly where decentral solar energy installations are located. Only then can we deal appropriately with the unavoidable instability of solar energy.

Do you have a solar energy installation? Then you are required to register it with WEB. You have opportunity to July 1st, 2015. As of that date WEB will conduct controls and owners of non-registered in-stallations will be risking a fine.

NEW LEGISLATION, NEW RULES OF PLAYThe new Act Electricity and Drinking water BES affects WEB’s connection requirements, infrastructure and services. Decentralized generation of green power and the pos-sibility of feed-in are anchored in the new legislation. They will also be included in the new connection requirements of WEB.

That means work to do! For the feed-in of green power the existing gauges must be replaced with ‘smart meters’: meters that show the correct reading of consumption and feed-in according to the terms bet-ween WEB and users. There will be separate feed-in tariffs for domestic users and busi-nesses. Also technical rules will be specified for installations for solar energy, so that the power grid is not adversely affected.

DON’T EXPECT RICHESIt is an enticing image: you install solar panels, feed in surplus power and see your electricity bill going down. Maybe you can even make money. But WEB can not unlimitedly allow electricity from others to the grid. That would entail too many risks. In accordance with the new legislation the compensation shall be limited to feed-in that is no higher than consumption.

Also keep in mind that you will pay a fixed capacity charge to cover the network costs. Generating your own electricity and feed in surplus electricity implies that you remain a user of WEB’s power grid. WEB also holds the grid standby in case your energy gene-ration is not sufficient. WEB cannot keep the grid available for free.

THINK OF YOUR RETURNSYour own solar panels? Or green power from a collective installation? We list the pros and cons for you!(View last page).

• Regulá riba e mihó pista di solo • Afstelling op de beste baan van de zon• Alignment to best sun path

• Mester sigui e direkshon di kas i dak• Moet de richtingen van huis en dak volgen• Has to follow direction of the house and roof

• Regulá bou di e mihó huki• Afstelling onder de beste hoek• Alignment to best angle

• Mester sigui e huki di e dak, espasio limitá pa ahustashon posibel• Moet de hoek van het dak volgen, beperkte ruimte voor aanpassing mogelijk• Has to follow angle on the roof, limited room for adjustment possible

• Sombra limitá di palu i otro struktura òf edifisio

• Beperkte schaduw van bomen en andere structuren of gebouwen

• Limited shading from trees and other structures or buildings

• Kasnan normal hopi bia tin hopi sombra di palu òf edifisionan den besindario. Riba un edifisio haltu ta mas mihó• Gewone huishoudens hebben vaak veel schaduw van bomen en huizen in de buurt. Bovenop een hoog gebouw is gunstig • Common households will have a lot of shading of nearby trees and houses. On top of a high building is beneficial

• Fásil pa mantené limpi pa apsorshon maksimal di rayo di solo • Makkelijk schoon te houden voor maximale opname van zonnestraling• Easiness to clean for maximum capture of sun radiation

• Riskante pa hasi limpi riba e dak • Riskant om schoon te maken op het dak • Risky job to hose off on the roof

• Fásil pa mantené i solushoná problemanan • Makkelijk in onderhoud en problemen oplossen• Easiness to maintain and troubleshoot

• Riskante pa hasi mantenshon riba e dak • Riskant om onderhoud te doen op het dak• Risky job to do maintenance on the roof

• Fásil pa instalá• Makkelijk te installeren• Easiness of installation

• Un instalashon di un eskala mas grandi ta nesesario • Grootschaliger installatie nodig• Larger scale installation required

• Siguridat di e instalashon • Beveiliging van de installatie • Security for installation

• Mester di siguridat • Bewaking nodig• Guarding required

• Espasio èkstra nesesario

• Extra ruimte nodig

• Extra space necessary

• Espasio di dak limitá disponibel, tin èkstra espasio otro kaminda pa instalá panelnan (gratis) • Beperkt beschikbare dakruimte, elders is extra ruimte beschikbaar om panelen te plaatsen (om niet)• Limited roof space available, elsewhere extra space is available to place panels (for nothing)

• Rendementu• Rendement• Return

• Dak di un edifisio haltu òf tereno habrí • Dak van een hoog gebouw of open terrein• Roof high building or open space

• Minimalisá e efekto di nubia dor di diferente instalashon• Vermindering van het effect van wolken door verschillende installaties

• Mitigation of impact of clouds by several installations

• Instalashonnan di diferente kas kombiná ta difísil i di mes no ta pèrmitibel • Installaties van verschillende huizen combineren is moeilijk en overigens ook niet toegestaan• Combined installation of various houses is difficult and by the way not allowed

• Sosten i kontròl • Ondersteuning en controle• Support and monitoring

• Muchu karu pa un kas normal • Te duur voor een gewoon huishouden• Too expensive for common household

• Sin problema pa e kliente• Zorgeloos voor de klant• Worry free for customer

• Instalashon riba e dak ta responsabilidat di e kliente • Installatie op het dak is verantwoordelijkheid van de klant• On the roof the customer is responsible for the installation

Deskripshon / Beschrijving / Description Komentario / Commentaar / Comments TENERO HABRÍOPEN TERREIN

OPEN AREA

RIBA DAKOP HET DAK

ON THE ROOF

Boletin Koriente Bèrdè ta un edishon periódiko di Kompania di Awa i Elektrisidat Boneiru, WEB N.V.Nieuwsbrief Groene Stroom is een periodieke uitgave van Water- en Energiebedrijf Bonaire N.V. Newsletter Green power is a periodical of Water and Energy Company Bonaire, WEB N.V.Edifisio di WEB / WEB-gebouw, WEB building, Kaya Gresia z/n • P.O. Box 381, Kralendijk, Bonaire CN T +599 7158244 • F + 599 7178756 • Kontakto: / Contact: redactie@webbonaire.com

Registreer uw installatie vóór 1 juli 2015!Groene stroom? Dat doen we samen! Zonne-energie is van nature instabiele energie. Dat kan tot problemen in ons elektriciteitsnet leiden. Om die op te vangen, hebben we uw regis-tratie nodig.

Op het kantoor van WEB liggen registratieformulie-ren klaar. U kunt het formulier ter plaatse invullen en afgeven. WEB opent hiervoor een apart loket in het WEB-gebouw aan de Kaya Gresia.

Vanaf 1 juli 2015 zal WEB controles uitvoeren. De eigenaar van een niet geregistreerde installatie voor zonne-energie riskeert vanaf die datum een boete. Hebt u een eigen installatie? Zorg dan voor tijdige registratie!

Register your installation before July 1, 2015!Green power? Let’s do it together! Solar energy is naturally unstable energy. That may cause problems in our grid. To be able to handle these, we need your registration.

Registration forms are available at the office of WEB. You can complete the form on spot and hand it in. WEB will open a separate counter for this in the WEB building at Kaya Gresia.

As of July 1, 2015 WEB will conduct controls. The owner of an unregistered installation for solar energy risks a fine from that date. Do you have your own installation? Take care of timely registration!

Registrá bo instalashon promé ku 1 di yüli 2015!Koriente bèrdè? Esei nos ta hasi huntu! Koriente bèrdè? Esei nos ta hasi huntu! Energia solar ta energia instabil. Esaki por kondusí na problema den nos ret di elektrisidat. Pa por kontrola esaki, nos mester di bo registrashon.

Na ofisina di WEB tin formularionan di registrashon disponibel. Bo por yena e formulario i entregá esaki na ofisina mes. Pa esaki WEB ta habri un lokèt apart den e edifisio di WEB na Kaya Gresia.

Desde 1 di yüli 2015 WEB ta kuminsá ku kontròl. Doño di un instalashon di energia solar ku no ta registrá, ta kore rísiko desde e fecha ei pa haña un but. Bo tin un propio instalashon? Pues sòru pa registrá na tempu!