8/4/2019 Kosova 1989-1998

1/155

UNIVERSITETI I PRISHTINS

Fakulteti Filozofik

Dega Histori

,,Lvizja Popullore e Kosovs dhe Roli i saj n formimin

e Ushtris lirimtare t Kosovs "(Punim diplome pr Master)

Mentori: Prof.Dr. Emine Bakalli Kandidati: Metush Zenuni

Prishtin, 2009

8/4/2019 Kosova 1989-1998

2/155

2

Prmbajta:

Hyrja

KAPITULLI I PAR

1. Formimit t LPK-s2. Veprimtaria politike e LPRK-s (LRSSHJ-s), 1982 -19893. Mbledhja e Par e Prgjithshme e LPRK-s4. Mbledhja e Dyt e Prgjithshme e LPRK-s

KAPITULLI I DYT

1. Veprimtaria e LPRK-s 1990 19932. Mbledhja e Tret e Prgjithshme3. Mbledhja Konsultative e LPRK-s4. Mbledhja e Katrt e Prgjithshme5. Programi i LPRK-s i vitit 1993

KAPITULLI I TRET

1. Formimi i UK-s, 1993 1997

2. Fondi i UK-s ,, Vendlindja Thrret.

3. Roli i Gazets ,, Zri i Kosovs organ i LPK-s

4. Qndrimi i LPK-s, ndaj Marrveshtjes s Dejtonit

8/4/2019 Kosova 1989-1998

3/155

3

KAPITULLI I KATRT

1. Qndrimi i LPK-s pr zhvillimet n Kosov dhe Shqipri 1996 1997

2. Qndrimi i LPK-s, lidhur me Marrveshjen, Rugova Millosheviq

3. Qndrimi i LPK p Ngjarjet e Marsit 1997 n Shqipri

4. Zhvillimet politiko ushtarake n Kosov 1996 -1997

5. Demonstratat e studentve, 1 tetor 1997

KAPITULLI I PEST

1. Dalja Publike e UK-s

2. Fillimi i lufts s armatosur ( mars 1998)3. Roli i LPK-s n luftn e UK-s 1998 -1999

3.a. Qeveria e Bujar Bukoshit dhe ,, FARK-u

3.b. Ekipi diplomatik i LPK-s

4. Qndrimi i LPK-s pr Marrveshjes s Rambujes

5. Shndrrimi i LPK-s n Parti Politike Legale

5. a. Mbledhja e Pest e Prgjithshme e LPK-s

5.b. LPK shndrrohet n PBD

Prfundim

Burimet dhe literatura

8/4/2019 Kosova 1989-1998

4/155

4

Hyrje

Gjat puns time studimore njvjeare lidhur me temn e Masterit ,, Lvizjes

Popullore e Kosovs dhe roli i saj n formimin e Ushtris lirimtare t Kosovs ,

jam ballafaquar dhe mishruar me kt subjekt politik, duke pretenduar q njohurit dhe

dokumentacionin lidhur me LPK-n, e cila nga viti 1982 -1999 n Kosov veproi n

ilegalitet t thell, t jen t dors s par, binds dhe t denj pr nj punim shkencor.

Vshtirsit q kam hasur n hulumtimin tim, lidhur me grumbullimin e burimeve dhe

literaturs pr punimin shkencor m kan ofruar knaqsin njkohsisht q t njoh m

pr s afrmi vet subjektin n fjal, por edhe t pasuroj fondin tim t dijes pr nj pjes

t Historis s lavdishme m t re t popullit shqiptar.

Punimin e Tems ,, Lvizja Popullore e Kosovs dhe roli i saj n formimin eUshtirs lirimtare t Kosovs e kam ndar n pes Kapituj, t cilt prbjn trsin

e hulumtimit t punimit shkencor.

Organizata ilegale, LPK e formuar m 17 shkurt 1982, n Ankara t Turqis nga

dy grupeve t fshehta, Lvizja Nacional lirimtare e Kososvs dhe Viseve Shqiptare n

Jugosllavi LNKVSHJ dhe Partia Komuniste Marksiste Leniniste e Shqiptarve n

Jugosllavi - PKMLSHJ, formuan Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi(

LRSHJ), sht vazhdimsi e lvizjeve m t hershme ilegale e cila rrnjt e saj i ka n

LRBSH-n, t ciln e udhhiqte Adem Demai. LPK lindi n nj koh kur gati gjysma e

bots ishte komuniste, si lvizje alternative e cila kishte orientim politik t ngjajshm me

partin n pushtet n Shtetin shqiptar, ndrsa ishte kundr sistemit administrativ

Jugosllav dhe qllim t fundit kishte bashkimin e Kosovs me shtetin Shqiptar.1

Aktiviteti ilegal i LRSSHJ-s, e cila n vazhdimsi konform situats dhe

rrethanave politike u transormua n LRSHJ, pastaj n LPRK dhe n fund n LPK,

vazhdoi n vitet 1982, 1984, e deri n vitin1989, kur pas rrzimit t Murit t Berlinit,

edhe n Evropn Juglindore u bn prpjekjet pr shkatrrimin e sistemit Komunist n

at Demokratik. Nga Mbledhja e Tret e Prgjithshme e LPRK-s, e cila u mbajt n tetor

1991, n Ujmir t Klins, LPRK filloi t prgatitet konkretisht pr luft t armatosur,

ngase politika pacifiste sipas saj ishte e dshtuar.

1 Shaban Sinani, Kosova n Gjeopolitik, Tiran 1998, f.36 37.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

5/155

5

N prill t vitit 1993, LPRK, n nj Mbledhje Konsultative n fshatin Kollare,

afr Krovs, me udhheqs dhe aktivist t saj nga t gjitha territoret shqiptare n ish

jugosllavi, deklaroi se ,,LPRK prkrah dhe mbshtet grupet e armatosura n Kosov".2

Ajo mori vendim q t bisedoj me kto grupe pr unifikimin e aksioneve dhe t

veprimtaris n nj grup t vetm dhe n nj emr t prbashkt. M 28 -29 korrik 1993,

n ,,Kodrn e Trimave" n Prishtin, u mbajt Mbledhja e IV e Prgjithshme e LPRK-s.

Mbledhja aprovoi ndryshimet programore dhe statutare , si dhe bri ndryshimin e emrit

t organizats nga LPRK n LPK. Poashtu u mor vendim i rndsishm pr afrimin e

brthamave t armatosura q i kishte krijuar LPRK dhe strukturimi i tyre, pr kalimin n

fazn e organizimit t lufts s armatosur.3 N kt mbledhje sht zgjedhur Kshilli

Drejtues dhe Kryesia e LPK-s dhe organet udhheqse t saj n Kosov, 4.

N programin e LPK-s t miratuar n Mbledhjen e 4 t prgjithshme, n neninIII t ktij programi thuhet: " Pr arritjen e aspiratave kombtare, LPK do t prdor t

gjitha mjetet e lufts lirimtare: demokratike, paqsore e politik dhe t rezistencs s

armatosur, pra LPK, si mjet pr arritjen e qllimit, parasheh, luftn e armatosur pr

lirimin e Kosovs".5 Ideja pr emrimin e ushtris, Ushtria lirimtare e Kosovs

UK, sht realizuar nga sektori i veant i LPRK-s.6 Ndrtimi i njsiteve t para

ushtarake, paraqiti nevojn para organeve udhheqse t LPK-s edhe detyrn e

financimit t tyre. Fillimisht financimi i njsiteve ushtarake u b nga financat e LPK-s,

ndrsa fund t vitit 1993, LPK formoi Fondin ,, Vendlindja Thrret, i cili tanim nuk i

takonte vetm LPK-s, por ishte n shrbim t lufttarve t liris dhe i zbatonte me

prpikmri krkesat dhe urdhrat e SH.Q t UK-s.7

Rol t madh n propagandimin e lufts lirimitare ka luajtur edhe gazeta ,, Zri i

Kosovs e cila daton q nga viti 1973, si organ i Grupit Revolucionar t Kosovs.

Nprmjet shkrimeve q botoheshin n t i bhej apel popullit t mos i duronte

padrejtsit e shumta, sulmohej sistemi okupues jugosllav dhe udhheqja m e lart e tij8.

2 Zri i Kosovs, 1 maj 1993, fq. 33 Ramadan Avdiu, Epoka e Re, 24.2.2009.4 Zri i Kosovs, nr. 14, 1 shtator 1993, fq. 15 Zri i Kosovs, nr. 15, 15 shtator, 1993, Programi i LPK-s, fq.46J akup Krasniqi, vepra e cituar, fq. 10 -117 Deklarata politike nr.18 e UK-s, 10 nntor 1998, Prishtin.8 Po aty.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

6/155

6

Pas Konferencs s Daytonit, m 1995, rnia heroike e tre themeluesve t UK-

s, Zahir Pajazitit, Edmond Hoxhs dhe Hakif Zejnullahut, n janar t vitit 1997, aksionet

e armatosura t njsiteve t UK-s gati n t gjitha pjest e Kosovs, arrestimi i nj

pjese t udhheqsve t UK-s, veanarisht t Nait Hasanit m 28 janar 1997, pastaj

ngjarjet e marsit t ktij viti n Shqipri, protestat e studentve m 1 tetor 1997, rnia

heroike e Ardian Krasniqit, m 15 tetor 1997 dhe ngjarjet q rrodhn gjat periudhs s

dyt t vitit 1997,n Prishtin, solln nj gjendje t re politike n Kosov dhe Shqipri,

por ato e ndryshuan edhe gjendjen organizative dhe logjistike t UK-s.

Pak jav pas rnies s Ardian Krasniqit, m 28 nntor 1997, n Llaush t

Skenderajt, u varros msuesi i Halit Geci, i cili nj dit m hert ishte vrar nga policia

serbe, derisa po trhiqeshin nga nj betej e humbur kundr UK-s. N kt varrim, n

t cilin morn pjes mbi 20.000 veta, tre ushtar t UK-s: Rexhep Selimi, MujKrasniqi9 dhe Daut Haradinaj, zbresin nga malet e Drenics dhe u thon popullit t tubuar

n varrim se ,, ka dhe do t ket UK, derisa t lirohet Kosova nga Serbia" se ,, Serbia

po vret dhe po masakron shqiptart dhe UK-ja sht e vetmja forc q lufton pr lirim

dhe bashkim kombtar.

Dalja publike e UK-s ka qen e veant, sepse mijra qytetar nga t gjitha

vendet e Kosovs e pritn me duar hapur UK-n. Aty iu kthye besimi popullit se ksaj

radhe sht nj forc q do ti dal zot vendit. Edhe mesazhi ishte i qart se ushtart e

UK-s jan t gatshm t sakrifikohen pr ta fituar lirin.10Janari i vitit 1998, solli me

vete kumtin e fundit t paqes s rrejshme n Kosov, ndrsa n pranvern e hershme t

vitit 1998, vatr e rezistencs dhe qndress heroike ishte prap Drenica. Natn e 4 dhe 5

marsit 1998, forca t mdha policore e ushtarake e kishin rrethuar Prekazin dhe lagjen e

Jasharajve, ku sipas tyre, fshihej Adem Jashari me etn e tij. Pushtuesi i kishte marr t

gjitha masat q t pengohej ndihma q mund tu vinte nga t gjitha ant.

Ndonse skajshmrisht t pabarabart, pas tri dit e tri net luftimesh e rezistence t

armatosur ran heroikisht komandanti Adem Jashari dhe 55 dshmor t liris, prej tyre

u flijuan edhe gra, fmij dhe pleq. Nga rrethimi kishte arritur t shptonte e gjall vetm

Besart Hamz dhe Bashkim Rifat Jashari.11

9 Muj Krasniqi Kapuqi, ish bashklufttar i Adem Jasharit, njri nga themeluesit e UK-s, tani dshmor i kombit.10 Intervist e z.Daut Haradinaj, Epoka e Re, 27 nntor 200611 Emine Halimi, Ajnishahe Shala, Histori e nj qndrese, k.k. Skenderaj, 2000, fq. 27 -36.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

7/155

7

Lufta heroike e Jasharajve pushtoi t gjitha mediat dhe vuri n lvizje politikn

botrore. M 9 mars Grupi i Kontaktit miratoi nj deklarat pr Kosovn e cila denonte

Beogradin dhe e paralajmronte se do t merren masa shtrnguese nga tyre.12 M 11

mars 1998, t gjith t rnt n Prekaz u varrosn. Pas ngjarjes s Prekazit, n nj takim

me Kryetarin e Serbis, Sllobodan Millosheviq, n Beograd, Robert Gillbard i kishte

thn atij se ,, duke sulmuar popullsin civile, n prpjekjet e tij pr ta eleminuar UK-

n, ai n t vrtet po shndrrohej n agjentin e UK-s pr rekrutim.13

Pas fillimit t lufts s armatosur n Kosov, LPK brenda vendit shkriu aktivitetin

e saj n kuadr t UK-s, ndrsa jasht vendit n shtetet perndimore dhe SHBA,

aktiviteti i saj ishte n propagandimin e lufts s drejt t UK-s dhe t Fondit t saj ,,

Vendlindja Thrret. Me fillimin e bisedimeve pr Kosovn m 06 shkurt 1999, n

Rambuje, LPK, kishte krkuar nga antart e saj dhe t delegacionit shqiptar t mos ennshkruanin asnj dokument, i cili binte n kundrshtim me programin e LPK-s dhe t

UK-s. N radht e UK-s nga LPK-ja n Rambuje ishin: Hashim Thai, Xhavit Haliti

dhe Azem Syla. Gjat kohs sa zhvillohej lufta n Kosov, veanarisht n vitin 1999, pas

Konferencs s Rambujes, dhe fillimit t bombardimit t Serbis nga NATO-ja, LPK,

kishte vlersuar se fundi i lufts n Kosov, nuk do t jet edhe aq i largt, prandaj ajo

duhet t prgatis terrenin e veprimit politiki pas lufts n Kosov, n kushtet dhe

rrethanat e reja t krijuara pas lufts.14 Pr shkak se LPK kishte vepruar n kushte t

ilegalitetit n Kosov dhe pr shkak se shumicn e aktivitetit t saj politik e kishte

zhvilluar jasht vendit (veanarisht ne Zvicr dhe Gjermani), si dhe pr shkak t nj

opinioni negative q ishte krijuar nga politika legale dhe pacifiste n Kosov, shumica e

udhheqsve t LPK-s, kishin dhn mendimin se pas prfundimit t lufts LPK, duhej

t transformohet n parti politike legale.15

Ajo tani n gjirin e saj duhej t prfshinte gjith elementt e dshmuar kombtar

para dhe gjat lufts, por edhe qytetart e thjesht t cilt do ta prkrahnin programin e

saj.

12 Paskal Milo, ditari i nj Ministri, f.38.13 Wesli K. Clark, T bsh luft moderne, gazeta ditore ZRI, 2003, Prishtin, fq.141.14 Muhamet Kelmendi, ish n. Kryetar I LPK-s deri n vitin 1999, janar 200915 Ibrahim Kelmendi, ish - Kryetar i LPK-s n Gjermani, 03.1.2009

8/4/2019 Kosova 1989-1998

8/155

8

Pr kt arsye, Kryesia e LPK-s, gjat muajit prill 1999, n Tiran, mban nj

takim konsultativ ku vendoset q LPK t ndrroj emrin e saj, t ndrroj programin dhe t

shndrrohet n nj parti legale politike, e cila do t konkurronte n skenn politike t

Kosovs pas lufts.16Pas prfundimit t lufts n Kosov, gjat muajve qershor - korrik

1999, n Prizren dhe Prishtin, u mbjatn disa takime konsultative, ku morn pjes

shumica e udhheqsve t KP dhe veprimtar t LPK-s, t cilt me shumic votash

vendosn q LPK t shuhet si organizat politiko ushtarake dhe t formohet nj parti

politike . Duke njohur tr kt veprimtari t LPK-s, e cila n Kosov dhe n shtetet

perndimore veproi pr gati pr dy dekada, nuk ishte e leht pr mua t rrumbullaksoj

tr veprimtarin e saj n nj punim Masteri. Poashtu, shkaprdherdhja e udhheqsve t

LPK-s pas vitit 1999 dhe mos arkivimi i dokumenteve n nj qendr t vetme arkivore,

pastaj mungesa e dokumenteve t shkruara nga takimet ilegale, pr shkak tkonspiracionit dhe tendenca e nj pjese t ish- udhheqsve t LPK-s, pr ta

shtrembruar historin e LPK-s n deklaratat e tyre n gazetat e pas lufts ose n libra

autroial, kan br q disa her t vij deri te dilemat e mdha pr shtje t caktuara.

Edhe pse jam shum i vetdijshm, q n punimin tim nuk kam mundur ta them

gjith at q duhet thn dhe shkruar pr LPK-n, jam munduar t jap nj kontribut

modest n form t argumentuar dhe shkencore, me pretendimin q punn time

shkencore ta vazhdoj edhe n t ardhmen.

16 Xhevat Bislimi, shkurt 2009, Prishtin.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

9/155

9

KAPITULLI I PAR

I. Formimi i LPK-s

Si pasoj e paknaqsive dhe shfrytzimit t egr ekonomik, si rezultat i veprimit

dhe prpjekjeve t shum grupeve e organizatave patriotiko revolucionare q punuan

me dekada n sqarimin dhe mobilizimin e populllit, si dhe n saje t puns s individve

dhe veprimtarve patriot, msuesve, studentve dhe intelektualve erdhi deri te nj

shprthim i prgjithshm popullor, shprthimi i demonstratave t pranvess s vitit

1981.17 Demonstratat shprthyen n qendrn e studentve n Prishtin, t mrkurn n

mbrmjen e 11 marsit 1981. Ato n nism, si pretekst kishin paknaqsit sociale t

studentve, me kushtet e ushqimit dhe t banimit. M 26 mars dhe 1 prill 1981 studentt

nga Qendra e Studentve u drejtuan rrugve dhe shesheve t Kryeqytetit t Kosovs,ndrsa po at dit n Prishtin arrinte e ashtuquajtura Stafeta e Rinis. Demonstruesve

student iu bashkangjitn edhe turma t mdha t nxnsve, rinis, puntorve dhe t

fshatarve. Krkes e studentve ishte krijimi i kushteve m t mira n menz dhe n

konvikte, por m von krkesat e tyre u ndryshuan dhe morn karakter politik. Ndr

parullat e shumta u ndgjuan edhe: Rroft Klasa puntore posht borgjezia, Unitet,

Kush sbashkohet sht tradhtar, Rroft populli shqiptar, Bashkim i t gjitha viseve

shqiptare, jemi shqiptar e jo Jugosllav, Trepa punon, Beogradi ndrton, ndrsa njra prej

krkesave, e cila m s shumti sht brohoritur dhe q ka vazhduar t mbizotroj n t

gjitha demonstratat e mtejshme ka qen krkesa - Kosova Republik.18 Kto

demonstrata ndodhn n nj shtet si Jugosllavia, e paraqitur deri ather si modeli i

bashkjetess mes kombeve dhe kombsive dhe ajo q ndodhi rrugve t Kosovs, nuk

ishte asgj tjetr vese parathnie e asaj q do t ndodhte m pas n t gjitha krijesat e

shtetit Jugosllav.19Regjimi i egrsuar i Serbis dhe i Jugosllavis demonstratat i shypi me

polici dhe ushtri, duke vn nn kontroll t hekurt dhe n lvizje rrugve edhe armatimin

e rnd. N kto demonstrata q u zhvilluan n t gjitha pjest e Kosovs pati 40 veta t

vrar afr 1000 t plagosur dhe mijra t burgosur20.

17 Zri i Kosovs, Organ i LRSSHJ-s, nr.5. qershor 1984, Zvicr.18 Gazeta javore ZERI, dosja e hapur, prill 2001, Agim Zogaj, Bexhet Haliti, fq.19.19 Bedri Islami, Prjetsia e dyfisht, Tiran 2008, fq. 120.20 Frankfurter Algemeine Zeitung, 27 prill 1981

8/4/2019 Kosova 1989-1998

10/155

10

Udhheqja komuniste e Kosovs, sikurse ajo e Jugosllavis i vlersoi

demonstratat t cilat ndodhn n Kosov ,,armiqsore,, dhe ,, kundrrevolucionare",

ndrsa akuza mbi mendimin dhe veprimin politik t ilegales shqiptare do t egrsohet q

nga 3 prilli i vitit 1981, q u shpreh n t gjitha sferat e jets politike n Kosov dhe n

Jugosllavi21. Pas demonstratave studentore t vitit 1981, n Kosov, organet partiake

shtetrore filluan t zbatonin sistemin e diferencimit gati n t gjith lmenjt e jets,

kryesisht ndaj puntorve, nxnsve, studentve, kuadrove t shquar arsimor, kulturor,

shkencor e politik. Ai q i dha viz do veprimi antishqiptar ishte ,, Programi aksional i

veprimit t Lidhjes Komuniste t Kosovs n luft kundr forcave armiqsore dhe

kundrrevolucionare pr stabilizimin e gjendjes n Krahin t ciln e miratoi Komiteti

Krahinor i Lidhjes Komuniste t Kosovs, m 23 maj 1981.22 Kjo ishte nj vazhdimsi e

politiks shfarosse sipas planit t Akademikut serb Vasa ubrilloviq.23Ndr t rrallt intelektual q doli guximshm n mbshtetje t demonstruesve dhe

rinis studentore, ishte, Ukshin Hoti, profesor i Universitetit t Prishtins dhe maxhistr i

shkencave politike, ish- udhheqs i lart i Kosovs para vitit 1981. Pr shkak t

qndrimit t tij t pa lkundur n prkrahje t demonstratave t vitit 1981, profesori i

nderuar Ukshin Hoti u burgosur disa her nga pushtuesi serb. M 13 maj 1981, e cila

ishte dita e policis Jugosllave, n Prekaz t Skenderajt, forca t mdha policore e

ushtarake Jugosllave, sulmoi shtpin e Tahir Mehs. N nj luft t pa barabart, ball

pr ball me policin Jugosllave heroikisht ran bab e bir, Nebi dhe Tahir Meha. 24

Udhheqja Komuniste e Kosovs dhe e Jugosllavis, pr ngjarjet e Pranvers s

vitit 1981, u mundua t gjente edhe fajtorin kujdestar. Pr kt ata e akuzonin shtetin

Shqiptar dhe udhheqsin e saj Enver Hoxha. Fadil Hoxha n njrn nga mbledhjet e

Lidhjes Komuniste t Jugosllavis t mbajtura n Prishtin, lidhur me shkaqet e

demonstratave t vitit 1981 thot se burim inspirimi i nacionalistve t Kosovs jan

fjalimet e Enver Hoxhs.25

21 Mr. Ethem eku, Mendimi politik i lvizjes ilegale n Kosov 1945 1981, fq. 248 -250.22 Rilindja, 23 maj 1981, Prishtin23 Vasa ubrilloviq, Problemi i pakicave Kombtare n Jugosllavin e re, Zri i Kosovs, 1987.24 Gazeta Koha ditore, fejton, n prkujtim t demonstratave t vitit 1981, 4 prill 2006, fq.15.25 Gazeta ,, Kosova Sot fejtoni far tha udhheqja Kosovare pr dem.1981, e hn 15 mars 2007, fq. 8.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

11/155

11

Qndrimi i shtetit shqiptar ndaj shtjes s Kosovs, e n kt rast ndaj ngjarjeve

t vitit 1981, ishte i vshtir. Ky zhvillim i papritur befasoi udhheqjen e Shqipris, e

cila me sa duket nuk e kishte menduar dhe nuk e kishte parashikuar nj evoluim e

shprthim kaq t shpejt t situats n Kosov. Shtypi i Shqipris, n vitin 1981, shkroi

shum artikuj lidhur me demonstratat e pranvers s vitit 1981 q ndodhn n Prishtin

dhe qytetet tjera, ku jetonin shqiptart n Jugosllavi. M 8 prill, gazeta ,, Zri i Popullit

n shkrimin me titull ,, Pse u prdor dhuna policore dhe tanket kundr shqiptarve n

Kosov njoftoi opinionin Shqiptar lidhur me trajtimin n mnyr armiqsore dhe

brutale t Demonstratave dhe krkesve t drejta t popullit shqiptar t Kosovs.26

Udhheqsi i shtetit Shqiptar, Enver Hoxha q ndodhej aso kohe n Vlor,

ndrpreu menjher pushimet dhe erdhi n Tiran, ku kryesoi nj mbledhje urgjente t

forumit m t lart t partis, prkatsisht t byros politike t Partis s Puns sShqipris - PPSH-s.27 Ndrsa n Kongresin e 8 t PPSH-s, t mbajtur m 1 nntor

1981, udhheqsi i Shtetit Shqiptar, Enver Hoxha, kishte deklaruar se keqsimi i

tanishm i marrdhnieve midis RPS t Shqipris dhe RSFJ-s sht pasoj e

veprimeve shovinist t autoriteteve t Beogradit ndaj popullsis s Kosovs dhe e nxitjes

nga ana e tyre t nj fushate t re armiqsore kundr vendit ton. Shteti Shqiptar thot ai

e ka mbrojtur dhe do ta mbroj edhe n t ardhmen pjesn e kombit shqiptar q jeton n

trojet e veta n Jugosllavi dhe kjo nuk sht ndrhyrje n punt e brendshme t

Jugosllavis. Kjo sht e drejt e pamohueshme.28

Enver Hoxha e ngriti shtjen e Kosovs, si nj problem politik dhe historik q

duhej zgjidhur. Ai i rrzoi tezat e Jugosllavis Titiste, pr gjoja barazi t shqiptarve n

Jugosllavi. Ky qndrim politik i Shqipris i vuri n siklet t madh udhheqsit e

Jugosllavis dhe udhheqsit Komunist t Kosovs, t cilt ishin kundr rinis shqiptare

t Kosovs.29 Ngjarjet e vitit 1981 mund t thuhet se shnojn nj pik kthese n

qndrimin e Shqipris ndaj shtjes s Kosovs, duke i futur prpjekjet e saj n shtratin

e duhur t interesave kombtare.

26 Gazeta ,, Zri i Popullit 8 prill 1981, Tiran.27 Xhelal Gjeqovi, Qndrimet e shtetit shqiptar ndaj demonstratave t vitit 1981, studime historike, ASHRSH, 3-4, Tiran, 2001, fq.189 190.28 Fjalimi i Enver Hoxhs n Kongresin e 8 t PPSH-s, t mbajtur m 1 nntor1981, Tiran29 Lisen Bashkurti, Drejtor i Akademis Diplomatike t Shqipris, debat n TV Alsat, Qndrimi i shtetit shqiptar pr demonstratat evitit 1981. 10 shkurt 2009.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

12/155

12

Pavarsisht nga problemet e brendshme q kishte vet Shqipria, shqiptart n

Jugosllavi, e ndjenin dhe e shikonin se n fund t fundit e vetmja mbrojtje dhe mbshtetje

pr ta vinte prej saj. Shqipria ka mbshtetur kurdoher Kosovn dhe popullsin e viseve

tjera shqiptare n Jugosllavi, pr t drejtat e tyre legjitime, prandaj edhe lvizja ilegale n

trojet shqiptare n ish Jugosllavi, prkrahte kt qndrim t Shtetit Shqiptar. 30.

Tirana Zyrtare tani doli hapur n mbshtetje t demonstruesve shqiptar dhe

kritikon Jugosllavin, lidhur me politikn nacionale q po ndjek ndaj shqiptarve n

Jugosllavi.31Shqiptart e Kosovs, q u ngritn n demonstrata, nuk e dinin se ndihm t

madhe i dhan edhe ata Shqipris, duke e shtrnguar UDB-n Jugosllave t digjte kartn

e ,,Shpress s madhe"dhe t fundit pr t prmbysur udhheqjen e Shqipris, e cila

ishte hal n sy, pr udhheqjen Titiste"32. Jehon t madhe ktyre demonstratave dhe

krkesave q doln nga ato i dha edhe shtypi ilegal, q botohej brenda dhe jasht Kosovsdhe viseve shqiptare, i cili nuk qndroi duarkryq. Gazeta Liria, e cila drejtohej nga Jusuf

Grvalla dhe Kadri Zeka, me shkrimet e saja, mundohej q demonstratat e pranvers s

vitit 1981 ti arsyetoj si demonstrata me karakter atdhetar, duke i nxitur ato deri n fitoren

prfundimtare. N numrin 3 t ksaj gazete, n artikullin me titull ,, Lufta e popullit ton

sht e drejt dhe do t triumfoj, shkruante pr gjendjen e padurueshme, t popullit

shqiptar n Jugosllavi, i cili sht mbshtetur pr muri.33

N kohn kur n Kosov filloi nj terror i pa par psikologjik kundr shqiptarve,

kur po burgoseshin student, puntor e intelektual, doli si domosdoshmri shtja e

bashkimit t organizatave ilegale n nj Front Gjithpopullor pr Republik. Hapin e par

pr jetsimin e ksaj ideje e ndrmori Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs

(OMLK). N ver t vitit 1981, Komiteti drejtues i Organizats Marksiste Leniniste t

Kosovs- OMLK si: Hydajet Hyseni, Mehmet Hajrizi, Nezir Myrtaj, shprndau Tezat pr

formimin e Republiks s Kosovs- me titull,, Tezat rreth Frontit Popullor pr

Republikn e Kosovs".34 Qllimi i Frontit pr Republikn e Kosovs ishte q Krahina e

Kosovs t lirohet nga sundimi i Serbis dhe t fitoj statusin e Republiks brenda

Federats Jugosllave.

30 Xhelal Gjeqovi, Qndrimet e shtetit shqiptar ndaj demonstratave t vitit 1981, studime historike, ASHRSH, 3-4, Tiran, 2001, f.189 190.31 Gazeta austriake ,, Kleine Zeitung 11 prill 1981, f.332 Enver Hoxha, TITISTT Kombinati Poligrafik, 1992, Tiran, f. 57833 Gazeta Liria, nr.3 maj 198134 Emrush Xhemajli, LPK, 20 vjet veprimtari 1982 -2002, Zri i Kosovs, Prishtin, 2002,f. 4.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

13/155

13

Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs nuk do t ket asgj t prbashkt, por

do t jet kundr LKJ-s dhe organizatave tradhtare t masave, si LSPP, LRS, LS etj,

q jan vegla t shovinizmit serbomadh. N Frontin pr Republik, nuk mund t bjn

pjes organizatat terroriste dhe Fashiste si dhe agjenturat e ndryshme, ndrsa sht pr

bashkpunim me Shqiprin Socialiste nn udhheqjen e Partis s Puns dhe t shokut

Enver Hoxha.35 Ky material programatik u lshua n diskutim dhe hasi n prkrahje t

madhe t popullit, t organizatave patriotike dhe t gjith revolucionarve.36 N kto

,,Teza" jepen argumentet q flasin se Kosovs i takon statusi i Republiks n Federatn

Jugosllave, se ajo sht e arritshme dhe se populli i Kosovs37 ka potencial t luftoj pr

fitimin e saj. 38 Nga sa shihet, n vitin 1981, organizatat ilegale, si Organizata Marksiste

Leniniste e Kosovs - OMLK, Partia Komuniste Marksiste Leniniste e Shqiptarve n

Jugosllavi - PKMLSHJ, etj, t cilat kishin orientim kryesisht Marksiste Leniniste ishinpr Republikn e trojeve shqiptare n ish Jugosllavi, ndrsa arritjen e ktij qllimi e

shihnin prmes demonstratave paqsore. Poashtu para se t hartohen Tezat e Frontit

Popullor, Mehmet Hajrizi, kishte shkruar n vitin 1977/78, shkrimin me titull ,, N rrug

drejt liris, i cili ishte artikull programatik i Grupit Marksist Leninist t Kosovs.39

Demonstratat e vitit 1981 do ta ngrisin shtjen e Kosovs si nj problem q krkon

zgjidhje t shpejt dhe historikisht t drejt.40

Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs LPRK, sht vazhdim i

drejtprdrejt i platforms q shtrohet n ,, Tezat rreth Frontit Popullor pr Republikn e

Kosovs, t prpiluara nga Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs OMLK, n vitin

1981, teza themelore q ishin t drejta dhe t qndrueshme. N vitin 1981, aktivitetin e

tyre atdhetar n shtetet perndimore kishin filluar ta shtrinin edhe dy figura t njohura t

intelektualve dhe t gazetaris Kosovare: Jusuf Grvalla, Kadri Zeka, si dhe Bardhosh

Grvalla. N kohn kur Kosova vlonte nga arrestimet, gjykimet dhe dhuna e terrori serb,

q ushtrohej mbi shqiptart, Jusuf Grvalla dhe bashkmendimtart tjer t tij, bnin

prpjekje q organizatat q vepronin jasht vendit t bashkohen n nj t vetme. 41

35 OMLK, Tezat rreth Frontit popullor pr Republikn e Kosovs, 1981.36 Zri i Kosovs, nr.5 qershor 1984.37 LPRK-ja, me Kosov nnkuptonte t gjitha trojet shqiptare nn ish - Jugosllavi.38 Emrush Xhemajli, vepra e cituar, 4.39 Mehmet Hajrizi,N rrug drejt liris, shkrim autorial, 1977/78, Prishtin.40 Jakup Krasniqi, Lvizja Politike dhe qndresa e armatosur n Kosov 1991 -1999, Punim magjistrature, 2004, Prishtin, fq. 841 Faridin Tafallari, Terror, dhimbje, qndres, Tiran 1997

8/4/2019 Kosova 1989-1998

14/155

14

T prndjekur nga pushtuesi serb, Jusufi ishte detyruar t shkonte n Gjermani,

ndrsa Kadri Zeka n Zvicr, ku kishin filluar ti lidhnin fijet e kputura t Lvizjes

Ilegale n Kosov dhe t mrgats. Ata arritn ti bashkonin grupet e ndryshme n nj

subjekt t vetm e t fort politik q pas vrasjes s tyre mori emrin Lvizja Revolucionare

e Shqiptarve n Jugosllavi - LRSHJ. Poashtu, q nga vitet 70 ta n Gjermani vepronte

edhe veprimtari i shtjes kombtare, Ibrahim Kelmendi42, i cili nga viti 1979 -1980

nxori disa numra t gazets Bashkimi i cili kishte nj rrjet t organizuar t

veprimtarve43 n Kosov dhe Jasht vendit q prbnin ,, Frontin e Kuq Popullor 44

Vetm dhjet dit pas demonstratave popullore t 1 e 2 prillit 1981 n Prishtin,

Kadri Zeka, pasi ishte konsultuar me shok brenda vendit, nga Zvicra kishte shkuar n

Gjermani dhe ishte konsultuar me Jusuf Grvalln dhe Ibrahim Kelmendin, lidhur me

organizimin e demonstrats s par m 11 prill 1981 n Bern. Kjo demonstrat, shenoinj kthes t madhe n organizimin e mrgats shqiptare n shtetet Euro- Perndimore.

Menjher pas ksaj, pasuan edhe demonstratat tjera n : Zurich, Gjenev, Shtutgard,

Dyseldorf, Frankfurt dhe Bruksel. Me kto demonstrata, nisi t realizohej ideja e Kadri

Zeks, pr nj organizim t pavarur nga ambasadat Jugosllave.45 Duke e ditur rndsin e

puns dhe veprimtaris s tyre, udhheqja e Jugosllavis prmes rrjetit t saj agjenturor t

UDB-s, u kishte rn n gjurm dhe kishte hartuar edhe planin pr likuidimin fizik t

vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks. Pushtetit komunist serbo - jugosllav, i pengonte

aktiviteti i atdhetarve shqiptar n shtetet e Perndimit, prandaj n shtypin e kohs, thuhej

se ,, Organizatat armiqsore n emigracion, n veprimtarin e tyre i shfrytzojn t gjitha

rrethanat e mundshme , duke filluar nga marrdhniet ndrkombtare e deri te kushtet

ligjore q u ofrojn sistemet e Evrops Perndimore. N vitin 1982, nacionalistt dhe

irredentistt shqiptar organizuan demonstrata antijugosllave n shum qendra t Evrops

Perndimore dhe n SHBA.46 Pas nj sr krcnimesh e prcjelljesh nga UDB-ja m 17

janar 1982, n Untergrupenbach t Gjermanis u vran tre aktivistt m t dalluar t asaj

kohe, Jusuf Grvalla, Kadri Zeka dhe Bardhosh Grvalla.47

42 Po aty43 Muhamet Kelmendi, ish nn - Kryetar i LPK-s para vitit 1999, deklarat e dhn m 20 janar 200944 Emrush Xhemajli, ish sekretar i LPK-s para vitit 1999, deklarat e dhn m 30 janar 200945 Ismet Rashiti, 25 vjetori i demonstratave t vitit 1981, Epoka e Re, 18 prill 2006.46 Sinan Hasani, KOSOVA, t vrtetat dhe mashtrimet, Prishtin 1987, f. 246 -247.47 Ismet Rashiti, 25 vjetori i demonstratave t vitit 1981, Epoka e Re, 18 prill 2006.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

15/155

15

Pas vrasjes s vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks, t cilt ishin duke kurorzuar

bashkimin e grupeve t ndryshme q vepronin n Evropn Perndimore, Jugosllavia

mendoi dhe propagandoi se e zhduki udhheqjen kryesore t ,, terroristve" shqiptar t

Kosovs. 48Vetm nj muaj pas vrasjes s vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeka, m 17

shkurt 1982, n Ankara t Turqis prfaqsuesit e t dy grupeve t fshehta, Sabri

Novosella, Xhafer Durmishi - Lvizja Nacional lirimtare e Kososvs dhe Viseve

Shqiptare n Jugosllavi - LNKVSHJ, Abdulla Prapashtica, Osman Osmani dhe Faton

Topalli - Partia Komuniste Marksiste Leniniste e Shqiptarve n Jugosllavi - PKMLSHJ,

n prezenc edhe t Ambasadorit t Shqipris n Turqi, z. Bujar Hoxha shpalln t

formuar Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi( LRSHJ).49 Pas nnshkrimit t

marrveshjes, u lshua nj Komunikat pr opinion, e cila u shprnda jasht atdheut dhe

u botua n numrin e par t gazets ,, Zri i Kosovs tani organ i LRSHJ-s50

a). Veprimtaria e LPRK-s (LRSHJ-s) 1982 -1989

LRSSHJ, u formua me bashkimin e oraganizatave m t hershme ilegale si dhe

disa intelektualve patriot dhe lufttar t shtjes shqiptare, q kishin migruar n botn

perndimore, LKVSHJ dhe PKMLSHJ 51. M 15 maj 1982, n Zvicr, Xhafer Shatri,

prfaqsues i OMLK-s, deklaroi hyrjen n LRSHJ.52 Pas bashkimit t ktyre grupeve

LRSHJ formon Komitetin Qendror t saj, i cili prbhej nga 15 antar.

Organizata kishte edhe gazetn e vet ,, Zri i Kosovs e cila dilte q nga viti

197453. Me presionin e PPSH-s dhe t Abdulla Prapashtics, LRSHJ-s iu shtrua edhe

nj fjal,, socialiste dhe u quajt ,, LRSSHJ.54 N qershor t vitit 1982 n Gjermani, me

teknikn q kishte ln dshmori Jusuf Grvalla, vazhdoi botimi i gazets ,, Zri i

Kosovs". Redaktor u zgjodh Xhafer Durmishi. Pasi aktiviteti i LRSSHJ-s ishte m i

dendur n Zvicr n vitin 1983, teknika dhe redaksia e gazets ,, Zri i Kosovs" kaluan

n Zvicr. Redaktor deri n vitin 1983 do t jet Xhafer Shatri.

48 Po aty49 Xhafer Durmishi, 25 vjetori i vrasjes s vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks, Epoka e Re, 25 janar 2007, fq. 14.50 Sabri Novosella, intervist n gazetn Zeri, 23 mars 1992.51 Haki Kosumi, Rritja e lvizjes ilegale n Kosov 1981 -1990, punim n dorshkrim, fq.70.52 Emrush Xhemajli, vepra e cituar, 4.53 Sabile Keqmezi Basha, Organizatat dhe grupet ilegale n Kosov, 1981 -1989.54 Sabri Novosella, intervista e cituar.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

16/155

16

N fund t vitit 1982, me insistimin e antarve t saj, LRSSHJ, hoqi termin

Socialist, sepse vetkuptohet se Konstituimi i Republiks n kuadr t RSFJ-s, e

prjashton kt term t Organizats55dhe tani e tutje, Lvizja Revolucionare Socialiste e

Shqipatrve n Jugosllavi - LRSSHJ, do t quhet, Lvizja Revolucionare e Shqiptarve

n Jugosllavi - LRSHJ.56 Kjo organizat, pos n shtetet perndimore, ishte e lidhur edhe

me veprimtart e saj edhe n Kosov dhe n vise tjera shqiptare n Jugosllavi, t cilt

vazhdonin nj aktivitet t dendur57.

Gjat vitit 1983, LRSHJ n Kosov gati n t gjitha qytetet e saj organizoi

demonstrata pr shnimin e dy vjetorit t demonstratave t vitit 1981 dhe pr t krkuar

Republikn e Kosovs, ndrsa n shtetet Perndimore demonstrata u organizua para

Parlamentit Evropian n Bern, Strasburg, Nju Jork, Frankfurt dhe n Bruksel. N

Podujev vepronte, Bajram Ajeti, Ali Ajeti, Avdi Gjata etj, 58, n Lipjan SherifKonjufca,59, n Pej, Adem Grabovci, Xhemajl Fetahaj, Rexhep Kelmendi, Adem

Kelmendi, Blerim Muriqi,60 n Gjilan, Nuhi Berisha dhe Ahmet Isufi, n Suharek

Gafurr Elshani dhe Ilaz Kadolli, ndrsa n rajonin e Drenics, Shaban Shala dhe Ilmi

Zeka.61 Nuhi Berisha, ndonse ishte m i riu, n kt koh ishte ndr aktivistt m t

dalluar t ilegales n Kosov. Veprimtarin ilegale Nuhiu e kishte filluar qysh n bangat

e gjimnazit, si antar i OMLK-s, ndrsa si student n kuadr t LRSHJ-s, me

revolucionarin Rexhep Malaj, me t cilin kishte rn n kontakt menjher pas daljes s

Rexhep Mals nga burgu. Kto kontakte do t intensifikohen dhe do t vazhdojn deri n

rnien e tyre.62 N vitin 1983, dy veprimtar t LRSHJ-s, Zija Shemsiu dhe Sami

Kurteshi arrestohen nga policia jugosllave, duke transportuar arm dhe materiale t tjera

propaganduese n relacionin Zvicer - Kosov. Nga data 23 prill deri m 24 maj 1984, n

gjyqin e qarkut n Beograd, n bankn e t akuzuarve, doln: Zija Shemsiu, Sami

Kurteshi, Fetah Shemsiu, Taip Zeka, Hasan Shemiu, Shaban Shemsiu.

55 Njoftim intern i LRSSHJ-s, shtator 198556 Emrush Xhemajli, LPK, 20 vjet veprimtari 1982 -2002, Zri i Kosovs, Prishtin, 2002.57 Fahredin Tafallari, Terror, dhimbje, qndres, Eurorilindja, Tiran, 1997, fq.70.58 Rilindja, 19.6. 1984, fq. 859 Po aty.60 Rilindja, 22 .6. 198461 Emrush Xhemajli, vepra e cituar, 5.62 Nuhi Berisha, Pranvera e luleve t kuqe, Kujtime Ribotim, 2002, Gjilan.fq.5-7.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

17/155

17

Pas mbrojtjes s t akuzuarve, Zija Shemsiu u denua me 13 vjet burg, Sami

Kurteshi, 9 vjet, ndersa te akuzuarit tjer nga 6 dhe 4 vjet.63 Pas 18 muajsh torture, m 5

maj 1985 Zija Shemsiu, pasi nuk kishte pranuar t tregonte asgj pr shokt e

organizuar t Organizats, u vra nga UDB-ja Jugosllave n burgun e njohur ,,Centar

Zatvor" t Beogradit64. Pas do demonstrate n Kosov pasonin rrahjet brutale,

maltretimet dhe burgosjet e t rinjve dhe studentve nga ant e ndryshme t Kosovs.

Gjat periudhs s viteve 1983 -1984, LRSHJ t ciln e udhhiqte Rexhep Mala dhe

Nuhi Berisha, kishte zhvilluar aktivitete t shumta n t gjitha rrethet e Kosovs.65

Aktiviteti i LRSHJ-s, n kt periudh do t v n lvizje t gjith elementin

atdhetar t ilegales s kohs. Prve n Gjilan dhe Prishtin, LRSHJ, kishte shtrir

rrjetin e veprimit edhe n Drenic, n Dukagjin, n Llap dhe pothuaj n t gjitha trojet e

pushtuara shqiptare n ish - Jugosllavi. Rexhepi dhe Nuhiu e prgatisnin Lvizjen prsprova t reja t avancimit t saj, n kryengritje t armatosur66, si shkall m e lart e

rezistencs.67 Ata, pos aktivitetit ilegal, bn edhe shkrime, trajtesa e analiza pr shtje

t ndryshme, si: demonstratat, organizimin, disiplinn e konspiracionin, prgatitjet

luftarake pr kryengritje t armatosur, gjendjen ekonomike e sociale n Kosov, Lvizjen

Kombtare, rinin, pozitn e gruas dhe potencialin e saj patriotik, dshmort e rn n

altarin e liris, etj.68

N vitin 1983, n Drenic, Shaban Shala, Fehmi Lladrovci dhe Ali Ahmeti,

formojn udhheqsin e ,,Celuls" - ,, Kshillin Organizativ" dhe zgjedhin udhheqsin

e saj. Shaban Shala, zgjidhet sekretar, Fehmi Lladrovci zgjidhet kshilltar dhe Ali Ahmeti

zgjidhet ndrlidhs i Kshillit Organizativ me ,, Celuln" n Krov. Me qllim t

mbarvajtjes s puns sa m t sukseshme n teren, Fehmi Lladrovci angazhohet me

detyr q t formoj ,, Celuln" me studentt Kosovar n Zagreb.

63 Rilindja, 25, 26 prill dhe 17, 19, 22, 25 maj 1984.64 Emrush Xhemajli, vepra e cituar, fq.5.65 Po aty.66 N kuadr t Lvizjes ilegale, veqanarisht t LPRK-s, gjithher ka ekzistuar opcioni i zgjidhjes s qshtjes s Kosovs, prmeslufts s armatosur, siq sht lufta dhe rnia e Rexhep Mals dhe Nuhi Berishs, m 1984, rnia e Afrim Zhitis dhe Fahri Fazliut,eta e Llapit dhe rnia e Ali Ajetit, rnia e Hasan Ramadanit, e deri te rnia heroike e Zahir Pajazitit, Luan Haradinajt dhe AdemJasharit dhe formimit t UK-s.(M.Z)67 Nuhi Berisha, Vepra e cituar.68 M.Hajrizi, vepra e cituar, fq.325.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

18/155

18

N baz t ksaj detyre q e merr Fehmi Lladrovci, n Janar t vitit 1983 n

dhomn nr. 52 t konviktit ,, Ivo Llolla Ribar" n Zagreb, sbashku me Hazir Tarn,

Rrahim Bytyqi e Xhelal Canzibn e formojn ,, Celuln" e cila vepronte n baz t

platforms s organizats LRSHJ. Udhheqs i ,,Celuls" zgjidhet Fehmi Lladrovci.69M von antar t rinj t ktij grupi pranohen edhe Fadil Demiri e Tom Marku, ndrsa

Miran Demirit i japin detyr q n Mitrovic t formoj nj ,,Celul" t re.70

Aktivitetit t Rexhep Mals dhe Nuhi Berishs me shok, u kishin rn n gjurm

agjentt e UDB-s, t cilt kishin vn n lvizj tr rrjetin e saj t agjentve pr

zbulimin e tyre. N mes 11 dhe 12 janarit 1984 n Prishtin Rexhep Mala dhe Nuhi

Berisha rrethohen nga forcat policore serbe n shtpin e Sejdi Veselit n lagjen m t

varfr t Prishtins, n Vranjevc71. Pas nj lufte t ashpr heroike, por t pabarabart,

Rexhep Mala dhe Nuhi Berisha bien heroikisht n fushn e nderit, duke ln dhjetrapolic e ushtar serb t vrar, ndrsa Kadri Osmani arrestohet dhe denohet nga policia

serbe.72 T nesrmen, m 13 janar 1984, gazeta Rilindja, e cila ishte e dirigjuar

krejtsisht nga LKJ-ja, boton kumtesn e Gjykatsit hetues t Gjyqit t qarkut n

Prishtin, Elez Hoxha, n t ciln shkruante se ,, Pasi iu kundrvun organeve t sigurimit

duke u br barrikad dhe duke shtn n ta, Nuhi Berisha, i arratisur q nga dhjetori i

vitit 1982, dhe Rexhep Mala, i denuar i mparshm politik, bn vetvrasje me revole.73

Ende pa u br nj muaj nga vrasja e Rexhepit dhe Nuhiut, me 8 shkurt 1984

rrethohet nga policia serbe, Bajram Bahtiri dhe pas nje lufte t pabarabart bie heroikisht

edhe ky veprimtar i LRSHJ-s.74 Pas vrasjes s Rexhep Mals, Nuhi Berishs dhe Bajram

Bahtirit, fillojn arrestimet n t gjitha pjest e Kosovs. Nga fundi i dhjetorit t vitit

1983 ka qen nj fushat e madhe e arrestimeve dhe deri n fund t shkurtit 1984, prve

vrasjes s tre veprimtarve t devotshm, jan arrestuar mbi treqind veprimtar n t

gjith Kosovn.75

69 Sabile Keqmezi Basha vepra e cituar.70 Po aty.71 M von kjo lagje do t marr emrin ,, Kodra e Trimave" pikrisht pr qndresn heroike t Rexhepit e Nuhiut.72 Nuhi Berisha, Pranvera e luleve t kuqe, Kujtime Ribotim, 2002, Gjilan.fq.5-7.73 Rilindja, 13.01.1984, fq. 6.74 Po aty.75 Ramadan Avdiu, Epoka e Re, 24.2.2004.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

19/155

19

N gjykatn e qarkut n Prishtin, n maj 1984 denohet nj grup i veprimtarve

t LRSHJ-s, t cilt endi ishin t mitur, ndrsa m 18. 6. 1984, u gjykuan antart e

LRSHJ-s: Bajram Ajeti, Ismet Begolli, Sherif Konjufca, Ali Ajeti etj, 76m 19. 6. 1984,

u denuan me shum vite burg 20 antar t ,, Frontit Nacionallirimtar n mesin e t

cilve ishin edhe Ramadan Avdiu dhe Afrim Zhitia.77

M 26 qershor 1984, fillon gjykimi i veprimtarve t LRSHJ-s: Kadri Osmani,

Enver Topalli, Meh Uka, Ram Buja, Bexhet Imishti etj, t cilt akuzohen se ,, kan

vepruar nga pozita e nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptar, dhe si qllim kan minimin

e sistemit socialist t Jugosllavis se ,, kan lexuar gazetn ,, Zri i Kosovs se ,, kan

shkruar parolla armiqsore dhe kan shprndar pamfletin ,,Trakt kundr Tradhtis

etj.78 Gjykime t tilla, kundr atdhetarve shqiptar u zhvilluan edhe n Ferizaj, m 24

maj,79n Pej, m 24 qershor 1984, ku u denuan Adem Grabovci, Rexhep Kelmendi dheZenel Kadrijaj me nga 5 vjet burg, sipas nenit 136, paragrafi 1, lidhur me nenin 114, t

ligjit penal t RSFJ-s, si iniciator dhe themelues t grupit armiqsor,80 dhe se ka shkruar

parolla armiqsore: Kosova Republik dhe kan lexuar gazeta ilegale ,, Liria dhe ,, Zri i

Kosovs etj.81 T gjith kta veprimtar, t LRSHJ-s akuzoheshin pr veprimtari

armiqsore kundr Jugosllavis, duke krkuar q Kosova ta fitoj statusit e Republiks si

dhe bashkimin e Kosovs me Shqiprin82

Megjithse lvizja n kt periudh kalonte nj situat t vshtir pr radht e saj

ilegale, veprimtart e LRSHJ-s gjenin forma e metoda pr t punuar dhe pr t vazhduar

aktivitetin e tyre atdhetar pr lirimin dhe bashkimin e trojeve shqiptare. N vitin 1985

LRSHJ bnte prpjekje t brendshme q t ndrroj strategjin e puns dhe t

veprimtaris. Kshillat baz t LRSHJ-s brenda vendit dhan mendimet me shkrim pr

programin e mtejm t LRSHJ-s. Pak para arrestimeve t nntorit 1985, kjo ide gjeti

miratimin e prgjithshm.83

76 Rilindja, 19.6.1984, fq.877 Afrim Zhitia, m von udhheqs I LPRK-s, m 2 nntor 1989, bie heroikisht, sbashku me Fahri Fazliun n ,, Bregun e Diellit,duke luftuar kundr policis dhe ushtris serbe dhe shrbtorve t tyre.78 Rilindja, 26.6.1984, fq. 879 Rilindja, 24.5.1984, fq. 680 Rilindja 26..6. 1984, fq. 881 Rilindja 21..6. 1984, fq. 682 Rilindja, 20.6.1984, fq, 9.83 Emrush Xhemajli, vepra e cituar.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

20/155

20

N vitin 1985, LRSHJ, krijon dy bazat t rndsishme dhe t sigurta n fshatin

Dyz n Llap, ndrsa n Drenic baz me rndsi ishte n fshatin Klek, t Malishevs.

N Dyz dhe Klek u strehuan udhheqsit e LRSHJ-s, Xhavit Haliti, Hajdin Abazi dhe

Ali Ahmeti. Baz me rndsi pr aktivitetin e LRSHJ-s ishte edhe shtpit e Ahmet

Haxhiut dhe Shaban Mujs, n Prishtin.84 Ndihmes t madhe n kto vite t vshtira

dha dega e LRSHJ-s jasht vendit, sidomos ajo n n Zvicr dhe Gjermani. N vitin

1985 n banesn e Hasan Mals, n Zvicr, LRSHJ, mbajti mbledhje ku merrnin pjes:

Xhafer Shatri, Xhafer Durmishi, Hasan Mala, Saime Isufi, Faridin Tafallari, Ibrahim

Kelmendi dhe Sabri Novosella.85 N mbledhje, Komiteti Qendror i LRSHJ- s, i bazuar

n n "Tezat" e lartprmendura, mori vendim pr ndrrimin e emrit nga LRSHJ (

Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi) n LPRK (Lvizja Popullore pr

Republikn e Kosovs).86N prill t vitit 1985 n Prishtin, n emr t Kshillit Organizativ, Shaban Shala,

Xhabir Morina, Bashkim Mazreku, Xhavit Haziri dhe Ali Ahmeti, marrin vendim pr

bashkimin e grupeve te Komitetit Organizativ te MLK-s". M 23 qershor t vitit 1985,

Shaban Shala, n shtpin e tij n Negrovc, sbashku me Idriz Hysenin, n prani t Fehmi

Lladrovcit formojn Komitetin e Rrethit t MLK-s n Gllogovc.87 Sekretar prgjegjs

pr shtje ushtarake, i cili ishte sektori me prgjegjsin m t madhe n kuadr t

organizats, zgjidhet Fehmi Lladrovci.88 LPRK u shndrrua n nj organizat masash e

udhhequr nga Komiteti i OMLK-s, i cili ishte pararoj e LPRK-s dhe formoi

Komitetet e saj n territoret shqiptare n ish Jugosllavi.89 Gjat vitit 1985, u formua

Komiteti i OMLK-s, n Prizren, Suharek, n Prishtin, Ferizaj, n Kaanik, Vushtrri,

Tetov, Krov, Strug, Bujanovc, Klin, Pej..., etj.90 Qllimi kryesor i ,, Komitetit

Organizativ ishte riorgnizimi i radhve, strukturimi dhe forcimi i tyre, deri n krijimin

unik t Organizats ose t partis. M 4 nntor t 1985, pr shkak t veprimtaris n

kuadr t LPRK-s arrestohen shum veprimtar t saj n trojet shqiptare n ish

Jugosllavi, t cilt synonin krijimin e Republiks s Kosovs.91

84 Ibish Neziri, Ahmet Haxhiu, nj jet e tr n Lvizjen Ilegale, fq.93 -97. 85 Sabri Novosella, Intervist, ZERI, 23.5.199286 Emrush Xhemajli LPK 20 vjet veprimtari87 Po aty.88 Bedri Islami, Prjetsia e dyfysht, Tiran 2008, fq.30.89 Sabri Novosella, Intervist, ZERI, 23.5.199290 Dr.Sabile Keqmezi Basha, vepra e cituar.91 Mustaf Xhemajli, intervist, 07 korrik 2008, Prishtin.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

21/155

21

Kshtu m 21 nntor 1985 n Gjykatn e qarkut n Prishtin, sipas nenit 136 al.1,

lidhur me nenin 114 t LP t RSFJ-s, filluan hetimet kundr: Xhabir Morina, Ramadan

Haziri, Metush Krasniqi, Bilall Sherifi, Fehmi Lladrovci, Shaban Shala, Ilmi Reica,

Skender Osmani, Ilmi Zeka, Skender Luzha, ndrsa Xhavit Haliti, Xhavit Haziri, Hajdin

Abazi dhe Nuhi Ahmeti, u denuan n munges. 92 Po n kt vit( 1985), n Prekaz

formohet kshilli i LPRK-s i prbr nga Adem Jashari, Sami Lushtaku, Jakup Nura,

Nuredin Lushtaku etj.93Adem Jashari si antar i LPRK-s, s bashku me Sami Lushtakun

dhe t tjer kishin organizuar protestat e viteve 1988, 1989, 1990, n Skenderaj etj,

ndrsa kishin lidhje t pashkputshme edhe me njrin nga udhheqsit e LPRK-s,

Fehmi Lladrovci.94

Pr shkak t arrestimeve t njpasnjshme dhe rrezikimit t aktivitetit ilegal, n

shkurt t vitit 1986, Ahmet Haxhiu me pasaport t Hamit Mustafs udhton pr nGjermani, pr t rivn lidhjet mes shokve t organizats q vepronin jasht vendit. Nga

Gjermania, Ahmet Haxhiu kalon n Zvicr ku takohet me Emrush Xhemajlin, Ali

Ahmetin, Xhavit Halitin, Mustaf Xhemajlin dhe Bexhet Luzhn95. Pas kthimit nga

Zvicra Ahmet Haxhiu, formon Kshillin e Rrethit t LPRK-s n Llap, ndrsa Kryetar

zgjidhet Avdyl Mustafa Msuesi.96 Nga shkurti i vitit 1986, e deri n vdekjen e tij m

1994, Ahmet Haxhiu, ka mbajtur lidhje t ngushta me Kryesin e Kshillin e

Prgjithshm t LPRK-s, Dega Jasht Vendit.97

b). Mbledhja e Par e Prgjithshme e LPRK-s

Pr shkak t rrethanave t vshtira dhe ndjekjeve t vazhdueshme nga pushteti,

Mbledhja e Par e Prgjithshme nuk kishte mundsi q t mbahet n Kosov. M 8

nntor 1986, Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs, mban mbledhjen e saj

konsultative n Zurich, ku formohet Grupi pr Organizimin e Mbledhjes s Par t

Prgjithshme t saj me delegat n prbrje: Emrush Xhemajli, Gafurr Elshani dhe Hajdin

Abazi.

92 Sabile Keqmezi Basha, vepra e cituar.93 Emrush Xhemajli, vepra e cituar, 794 Bedri Islami, Prjetsia e dyfysht, Tiran 2008, 118-119.95 Emrush Xhemajli, deklarat m 30.01.2009, Prishtin96 Fehmi Pushkolli, Zahir Pajaziti hero I Kombit, Prishtin, 2001, f.14897 Bedri Islami, vepra e cituar

8/4/2019 Kosova 1989-1998

22/155

22

Mbledhja e Par e Prgjithshme e LPRK-s, u mbajt n korrik 1987 n St. Gallen,

Zurich dhe Delemont - Zvicr, ndrsa trojet shqiptare n ish -Jugosllavi i prfaqsonte

Ahmet Haxhiu Baca. Pjesmarrja e tij n Mbledhjen e Par t Prgjithshme t LPRK-

s, ashtu si edhe fjala e tij, ishin pritur shum mir nga delegatt98. Kjo Mbledhje, e cila

zgjati tri dit, zgjodhi edhe Kryesin e re n prbrje: Fazli Veliu Kryetar, Emrush

Xhemajli - sekretar, Gafurr Elshani - prgjegjs financiar. Antar t Kryesis zgjidhen:

Avni Dehari, Ernest Jurstver, Xhavit Haliti dhe Rexhep Halimi.99 N kt mbledhje

Ahmet Haxhiu Baca, u zgjodh antar i Kshillit t Prgjithshme t LPRK-s dhe antar

i Kryesis s ktij Kshilli. Ai u ngarkua edhe me detyrn e ndrlidhsit n mes t

Organizats n Kosov dhe Degs Jasht Vendit.100 Organi ligjvns i LPRK-s u

emrua Kshilli i Prgjithshm, i cili prbhej prej 21 vetsh.

N kt koh LPRK vepronte Jasht Vendit, ndrsa n Kosov dhe vise veprontenn Komitetin Drejtues t OMLK-s.101 Ishte kjo periudh e ndryshimeve t mdha q po

ndodhnin n shtetin e Jugosllavis. Rinia Kosovare kishte filluar edhe nj hr t

shtrngonte radht e saj pr tu prballur me sundimin e egr t Beogradit. Serbia

dshironte tua hiqte Kosovs edhe at pak autonomi q kishte.

Udhheqja Komuniste e Kosovs nuk ishte e prgatitur kombtarisht pr tu br

ball krcnimeve q bheshin hapur kundr Kosovs. Nga viti 1987 e deri n vitin 1989

LPRK, organizoi n Kosov dhe n shtetet perndimore qindra veprimtari pr qllimin

programor t saj, duke e shtrir rrjetin e saj t organizimit. N demonstratn t organizuar

nga LPRK m 31 tetor 1987, para ambasads s Jugosllavis n Bern, pos krkesave pr

liri dhe barazi, n kt protest u krkua nga organet Jugosllave q t lirohen t gjith t

burgosurit politik n krye me Adem Demain, i cili qe 25 vite po mbahej dhe torturohej

npr kazamatet famkeqe Jugosllave, vetm e vetm se nuk pajtohet me politikn

pushtuese n Kosov, vetm pr shkak t qndrimeve t tija t pa tundura kundr

robris, kolonizatorve, shtypjes e shfrytzimit si dhe krkess q Kosova t ket

statusin e Republiks.102

98 Ibish Neziri, Ahmet Haxhiu, nj jet e tr n Lvizjen Ilegale, fq.107 108.99 Emrush Xhemajli, 20 vjet veprimtari, 7.100 Ali Ahmeti, Kujtime, Ibish Neziri, vepra e cituar, fq.114,101 Intervist me Ramadan Avdiun, udhheqs i LPRK-s n vitet 1989 gusht 1993, marr m 02 gusht 2008, Prishtin.102 Thirrje e LPRK-s pr demonstrat, e cila u mbajt m 31 tetor 1987, n Bern, Zvicr.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

23/155

23

Ndrsa n nj Komunikat t lshuar m 12 dhjetor 1987, LPRK kundrshton

vendimin e pushtetit Jugosllav pas mbajtjes s Plenumit t 9-t famkeq t KQ t LKJ-

s kundr Kosovs, pr ndryshimin e flamurit kombtar shqiptar. Prmes ksaj

Komunikate, LPRK i ftonte t gjith shqiptart e ndershm pavarsisht shtress

shoqrore, bindjeve politike, krahins a fes q i prkasin, t mbrojn flamurin

Kombtar103 Gjat demonstratave t 19 21 nntorit t vitit 1988, kur qindra e mijra

t rinj e t reja, student e puntor kishin dalur n mbrojtje t autonomis s Kosovs104,

n ball t s cils ishin Minatort e Treps, LPRK, duke pasur edhe ndihmn

financiare nga Kryesia e D.J.V, kishte siguruar arm, municione dhe paisje ushtarake, si

dhe teknik moderne pr propagandimin e shtjes shqiptare n ish - Jugosllavi.

Sigurimin e tyre e bnin veprimtart e LPRK-s: Ahmet Haxhiu, Ali Reshani,

Sahit Krasniqi, Shaban Muja dhe Arif Seferi.105 Dega Jasht Vendit e LPRK-s, organizoiDemonstrata para Ambasadave t Jugosllavis, n prkrahje t demonstaratave n

Kosov dhe internacionalizimin e shtjes s Shqiptarve.106 LPRK, njoftonte zyrat e

ndryshme diplomatike dhe opinionit Evropian, lidhur me gjendjen politike, sociale dhe

ekonomike, t shqiptarve nn Jugosllavi, t cilt ishin qytetat t dors s dyt, ndrsa

rajoni ku jetonin shqiptart ishte rajoni me i varfr n Jugosllavi. Poashtu LPRK, u bnt

thirrje popullit shqiptar edhe pr vazhdimin e lufts prmes sabotimit t pushtetit serb,

pengimit t ardhjes s kolonve t rinj n Kosov etj.107 Shrbimi sekret shtetror i ish-

RSFJ-s, mundohej ta pengonte, aktivitetin e LPRK-s dhe organizimin e mrgats n

prgjithsi, prmes njerzve t rekrutuar t saj. Ata pos ambasadave shpeshher arrinin q

njerzit e tyre ti fusnin edhe n mesin e gurbetqarve, prmes klubeve, por edhe n

organizimin ilegal. Shrbimi sekret Serb, kishte njohuri se ,, emigracionit armiqsor

shqiptar" veanarisht LPRK-ja, kan pr qllim t organizojn demonstrata para

prfaqsive diplomatike t Jugosllavis. N njoftimin e ktij shrbimi thuhej se ,, n

Zurich, LPRK, m datn 23 shkurt 1989, ka mbajtur mbledhje, n t ciln morn pjes

:Xhafer Shatri, vllezrit Xhemajli, Ibrahim Kelmendi etj.

103 Komunikat e KP t LPRK-s, 12 dhjetor 1987.104 Rilindja e dats, 20 nntor 1988, mundohet ti paraqes kto demonstrate si tubime dinjitoze dhe n prkrahje t linjs s LKJ-s,dhe rrugs q e trasoi Tito., fq. 1.2.105 Emrush Xhemajli, LPK- 20 vjet veprimtari, 7.106 Komunikat e LPRK-s, 26 nntor 1988.107 Komunikat e LPRK-s, 29 mars 1989, Prishtin.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

24/155

24

Mbledhja ishte e tipit t mbyllur dhe n t u vendos pr bashkimin e t gjitha

fraksioneve t LPRK-s, n nj organizat unike108. Edhe n Kosov dhe viset shqiptare

n Jugosllavi, LPRK-ja dhe veprimtart e saj, ndiqeshin dhe burgoseshin nga pushteti

serb, pr shkak t aktivitetit t dendur. Kshtu n mars - prill 1989, n Divjak,

Malishev, u mbajt Mbledhje e Par e jashtzakonshme e OMLK-s, n t ciln merrnin

pjes: Fadil Vata, Afrim Zhitia, Ali Ahmeti, Hajdin Abazi, Xhevat Ademi, Ilaz Kadolli,

Sahit Krasniqi, Binak Berisha, Bardhyl Mahmuti, Behajdin Allaqi, Bajram Kadriu etj. 109

N periudhn e iniciativs pr ndryshimin e kushtetuts s athershme t

Kosovs, aktivistt m t dalluar q e udhhiqnin LPRK-n ishin: Fadil Vata, Afrim

Zhitia, Ahmet Haxhiu, Arif Seferi, Fahri Fazliu, Bedri Sokoli, Ali Ajeti, Behajdin Allaqi,

Ilaz Kadolli, Azem Syla, Binak Berisha, Bardhyl Mahmuti, Ramadan Avdiu, Sabri

Kiqmari, Halil Selimi, Beqir Beqa, Musa Demiri, Shaban Muja, Sahit Krasniqi, HydajeteKrasniqi, Ibish Neziri, etj. 110 Kta veprimtar t LPRK-s, ndihmoheshin nga Dega jasht

Vendit, si: Ali Ahmeti, Hajdin Abazi, Shukri Buja, Isuf Sherifi, Emrush Xhemajli, Gafurr

Elshani, Adem Grabovcin etj, t cilt bnin pjes n organet drejtuese t LPRK-s dhe e

ndihmonin organizatn n Kosov, si nga pikpamja politike, ashtu edhe pr tiu

kundrvn regjimit t athershm t Jugosllavis.

Gjat ksaj periudhe n kuadr t LPRK-s formohet edhe sektori ushtarak,

prmes t cilit LPRK, punonte n prgatitjen e popullit pr kryengritje t armatosur, si

opcion i fundit pr zgjidhjen e shtjes s pjesve t shqiptarve t robruar .111

Veprimtart e LPRK-s kishin synim organizimin politik dhe strukturimin e organizats,

me futjen e armatimit n Kosov, s paku pr nevojat e aktivistve dhe militantve t

LPRK-s, pr krijimin e kushteve pr kryerjen e aksioneve t mundshme guerlie n nivel

t Kosovs. 112Me shtjen e armatimit n kt koh jan marr: Ahmet Haxhiu, Sahit

Krasniqi, Skender eku, Ali Reshani, Halim Krasniqi, Ramadan Vishi etj, ndrsa plani i

LPRK-s, ishte pajisja me armatim si nj pjes e strategjis s prgjithshme pr

organizimin e lufts s armatosur.

108 Fejton ekskluziv, Dokumente sekrete t Sekretariatit Federativ pr pun t brendshme t RSFJ-s pr Kosovn gjat viteve 1983 1992, gazeta ditore ZERI, 29 maj 2000, fq.9.109 Ilaz Kadolli, intervist, 12.09.2008 Prishtin.110 Xhavit Haliti, Si e bm UK-n, fejton ekskluziv, Zri, Prishtin, 2003, fq.19111 Po aty.112 Emrush Xhemajli, deklarat, 30.1.09

8/4/2019 Kosova 1989-1998

25/155

25

N kt koh ( 1989 m.z.) veprimtart e LPRK-s, kishin kryer disa aksione

konkrete t cilat kishin pr qllim pengimin e eksploatimit t pasurive nntoksore t

serbis nga Kosova. 113 N shkurt t vitit 1989, lirohet nga burgu i Zajarit Ramadan

Avdiu, i cili, n vitin 1984 ishte arrestuar bashk me Afrim Zhitin n kuadr t FK-s.

Bashkveprimtart e tij t ilegalitetit: Afrim Zhitia, Fadil Vata dhe Bardhyl Mahmuti, e

njoftuan me gjendjen organizative t LPRK-s si dhe me gjendjen mjaft eksploduese

politik n Kosov.114.

N vitet 1989 dhe 90 , drejtuesit m t lart t LPRK, Fadil Vata, Afrim Zhitia,

Ali Ahmeti, Bardhyl Mahmuti dhe Ramadan Avdiu, Hajdin Abazi, Hydajete Krasniqi,

Shaban Muja etj, paralelisht jan marr me organizimin e protestave dhe me forcimin e

organizimit t radhve t LPRK-s. Prmes organizimit t demonstratave, populli

shqiptar i Kosovs mundohej tu rezistoj sulmeve t vazhdueshme serbo-jugosllave,prderisa Republikat tjera n Jugosllavi, duke shpresur se asgj e keqe nuk do tu ndodh

atyre, i miratonin n heshtje sulmet e Serbis ndaj Kosovs. Serbt u bnin lshime

kombsive tjera n republikat e Jugosllavis, por ata ngurronin q kto lloj lshime tu

bnin shqiptarve t Kosovs, pasi ky rajon konsiderohej nga ta si ,,djep i historis

serbe.

Megjithate, paknaqsit e shqiptarve t Kosovs n rritje, ndikuan edhe te

popujt tjer si n Kroaci dhe Slloveni q t shikojn pozicionin e tyre n kuadr t

Federats Jugosllave115. Pr t kundrshtuar vendimet e Kryesis s LKJ-s dhe t LKK

lidhur me ndryshimet kushtetuese, m 20 28 shkurt 1989, rreth 1500, Minator t

Treps u hodhn n grev 8 ditshe n horizontin e 8, 9, 10 t Miniers s Treps.

Grevat e Minatorve t Treps u organizuan nga LPRK-ja dhe u prkrahn edhe nga

studentt e UP-s t cilt n Salln e Sporteve, poashtu hyn 7 dit n grev duke u

solidarizuar me Minatort. Protestat e qytetarve, grevat e minatorve dhe t studentve

t UP-s, shnuan kulmin e nj rezistence t fuqishme kundr fushats shoviniste t

Sllobodan Millosheviqit, pr rrnimin e autonomis s Kosovs.

113 Po aty.114 Ramadan Avdiu, Epoka e Re, 24.02.2004.115 Uolltr Llakr, Europa n Kohn ton, 1945 1992, Dituria, 2003, Tiran, fq. 441.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

26/155

26

Minatort, studentt dhe intelegjencia Kosovare, paraqiti krkesat e saj prej 10

pikash, ndr t tjera edhe at pr ruajtjen e parimeve themelore t Kushtetuts s vitit

1974, krkesn pr shqyrtimin e fatit t shqiptarve n Jugosllavi, para OKB-s, 116 si

dhe dorheqjen e udheqsve marionet t LKK-s: Rrahman Morina, Ali Shukriu,

Husamedin Azemi, Skender Karahoda dhe Tefik Llugiqi.117 Poashtu, m 21 shkurt 1989,

215 intelektual shqiptar t Kosovs, nnshkruan nj APEL118, n t cilin ftonte opinionin

publik t Jugosllavis pr rreziqet q i kanoseshin Autonomis s Kosovs.119 Prkundr

prpjekjeve, m 23 mars 1989, Sllobodan Millosheviqi me dhun ushtarake dhe policore

rrnoi Autonomin e Kosovs. Kundr ktij ndryshimi ishin vetm 10 deputet t

Kuvendit Krahinor t Kosovs: Melihate Trmkolli, Sadik Zuka, Uk Bytyqi, Shkelzen

Gusia, Remzi Hasani, Menduh Shoshi, Riza Lluka, Bajram Buqani, Mehdi Uka dhe

Agim Kastrati. Heqja n mnyr t dhunshme e autonomis s Kosovs, u shenua medemonstrata t cilat, po at dit( 23 mars 1989) u organizuan nga studentt e UP-s, t

cilt u prleshn me njsit speciale t policis jugosllave,120. Protestat vazhduan edhe n

ditt n vazhdim an e mban Kosovs. N kto demonstrata mbetn t vrar 19

demonstrues dhe u plagos qindra t tjer121.

M 28 mars 1989, regjimi Serb i Millosheviqit, vendosi gjendjen e

jashtzakonshme n tr territorin e Kosovs, izoloi 300 intelektual Shqiptar si dhe

burgosi me qindra t rinj e t reja. 122 Pr t sqaruar opinionin vendor dhe pr t

vazhduar lufta deri n fitore prfundimtare, m 29 mars 1989, LPRK, prmes nj

komunikate123 i bn thirrje popullit shqiptar n Jugosllavi q edhe me forc t vazhdoj

rezistencn n t gjitha format e mundshme q ta dmtoj sa m shum pushtuesin dhe

ti tregoj opinionit Jugosllav e atij botror, se shqiptart kurr nuk do t pranojn

zgjedhn e robris.

116 Syl Ukshini, Refleksione Historiografike, fq. 102 .117 Raport I KP, pr Mbledhjen e II t Prgjithshme t LPRK-s, shtator 1989.118 Gazeta ,, BORBA 25 shkurt 1989, Beograd119 Revista Ekskluzive, 2000, fq.34,35. Prishtin120 Syl Ukshini, Refleksione Historiografike, fq. 103.121 Komunikat e LPRK-s, 29 mars 1989122 Revista Ekskluzive,123 Komunikata e LPRK-s, u shkrua nga udhheqsit e LPRK-s, Afrim Zhitia, Fadil Vata, Ali Ahmeti dhe Hajdin Abazi, ndrsa ushumzua nga Ahmet Haxhiu Baca dhe Shaban Muja Magjupi dhe u shprnda nga veprimtart e LPRK-s n tr Kosovn. Enjejta Komunikat u shprnda edhe tek mrgimtart tan n shtetet e perndimit, nga data 17 prill 1989.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

27/155

27

M tej n komunikat jepeshin edhe sqarime pr format e rezistencs aktive q

duhej t ndrmarrin populli i Kosovs n ato dit t vshtira ku po luhej edhe nj her me

fatin e Kosovs.124 Udhheqsit e LPRK-s, Afrim Zhitia, Ramadan Avdiu, Fadil Vata

dhe Bardhyl Mahmuti, e kishin shkruar dhe shprndar nj trakt n t cilin i bhet thirrje

popullit pr t dalur n demonstrat m 30 maj 1989, ditn kur nj delegacion i

Parlamentit Evropian kishte ardhur n Kosov, me qllim q t shihnin nga afr

zhvillimet n Kosov, pas shfuqizimit t dhunshm t autonomis s Kosovs.125

Parlamentart erdhn n Kosov dhe nn organizimin e LPRK-s n Prishtin, para

Hotelit Grand shprthyen demonstratat n t ciln u brohorit parolla ,, Parlament, mos

lejo aparthejd dhe parolla tashm e njohur, Jo jo, Serbi, nuk do t jesh Perandori!126

.

Gjat vitit 1989, kur Serbia e ndihmuar nga udhheqsit e Kosovs, Rrahman

Morina, Husamedin Azemi etj, t cilt ishin n shrbim t tyre, intestifikuan dhunn dheshkeljet mbi popullin e Kosovs, udhheqsit e LPRK-s: Afrim Zhitia, Fahriu Fazliu,

Fadil Vata, Ali Ajeti, Ramandan Avdiu etj, organizuan disa demonstrata kundr heqjes s

autonomis s Kosovs dhe e riprsriti krkesn pr Kosovn Republik.127 Njra nga

demonstratat m t prgjakshme ishte ajo e zhvilluar m 30 maj t vitit 1989 n qytetin e

Podujevs dhe fshatrave t saj, ku operonin shum antar t LPRK-s. N kto

demonstrata, u vra Ali Ajeti, nj nga udhheqsit e LPRK-s.

Demonstratat vazhduan deri n muajin qershor 1989, gjat s cils veprimtart e

LPRK-s n Podujev, Bajram Ajeti, Ali Ajeti, Sabri Kimari, Hasan Ramadani Nazmi

Llapashtica, Zahir Pajaziti, Gani Hoxha, Ismet Abdullahu, etj, formuan grupin e

armatosur ,,eta e Llapit".128. Pas takimeve q pati me kt grup, Kryetari i LPRK-s,

Afrim Zhitia, kjo et pushoi veprimtarin e saj.129

124 Komunikat e LPRK-s e lshuar m 29 mars 1989 e cial u shprnda n t gjtiha qytetet dhe fshatrat e Kosovs, por edhe n visettjera shqiptare nn Jugosllavi. Arkivi i LPK-s, Zvicr, 29 mars 1989.125 Ramadan Avdiu, 01.2.2009126 Po aty, fq. 132 - 133127 Emrush Xhemajli, vepra e cituar, 8.128 Gazeta ,,Zri Fejton ekskluziv, Pesvjetori i lufts n Kosov, Xhavit Haliti, njri ndr themeluesit e UK-s, e hn, 24 mars2003, fq. 6129 Ramadan Avdiu, deklarat, 01 shkurt, 2009.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

28/155

28

c)Mbledhja e Dyt e Prgjithshme e LPRK-s.

N kohn e zhvillimeve t mdha n Kosov, t demonstratave, dhe ndryshimeve

ideologjike n mbar Evropn Juglindore, LPRK bnte prpjekje pr vazhdimin e

rezistencs aktive, si i vetmi subjekt politik ilegal i organizuar mjaft mir n Kosov dhe

shtetet Perndimore. N shtator t vitit 1989, pr shkak se Prishtina ishte qendr e

studentve dhe zhvillimeve politike, LPRK konsolidoi Kshillin e Rrethit t Prishtins,

kryetar i t cilit sht zgjedhur Ramadan Avdiu. Po at muaj gjat nj aksioni t

shprndarjes s trakteve jan zbuluar dhe pastaj jan arrestuar disa veprimtar t LPRK-

s. Arrestimi i tyre bri q t rrezikoheshin edhe Fadil Vata dhe Afrim Zhitia. N at

koh Afrimi ishte srish n kryerje t shrbimit ushtarak n Shibenik t Kroacis. Pas

drgimit t nj telegrami ai kishte ardhur n Kosov dhe pas shoshitjes s situats shtvendosur q kta dy veprimtar t futen ne fshehtsi t thell.

Fillimisht Fadil Vata, Afrim Zhitia, Bardhyl Mahmuti kan qndruar n shtpin e

Ramadan Avdiut, dhe pr tri dit rresht, kan biseduar pr mundsin e daljes nga situata

e krijuar, sepse kalimi i tyre n ilegalitet t thell, prve se iu pamundsonte lvizjet e

lira dhe iu bnte shum kufizime, mund t sillte rrezik pr krejt organizimin. 130 Si pasoj

e torturave n kazamatet Jugosllave, Fadil Vata ishte shum i smur dhe LPRK mori

vendim q ai t t drgohet menjher jasht vendit, ngase ishte e domosdoshme t

shtrihej n spital. Pas kalimit t Fadilit n Zvicr, Ramadan Avdiu kooptohet n

udhheqjen m t lart t LPRK-s. 131

N fillim t tetorit 1989, n Kosov, mbahet mbledhja e Komitetit Drejtues t

LPRK-s. N kt mbledhje merrnin pjes: Afrim Zhitia, Bardhyl Mahmuti, Behajdin

Allaqi, Binak Berisha, Ilaz Kadolli, ndrkaq mungonte nj antar i komitetit, Bajram

Kadriu. Ndr t tjera n kt mbledhje u vendos q, LPRK t organizoj demonstrata

ditn e fillimit t procesi gjyqsor kundr dy udhheqsve t Treps, Burhan Kavaja dhe

Aziz Abrashi, t cilt akuzoheshin pr organizimin e grevave t minatorve, u aprovua

plani i ristrukturimit t organizats dhe masat q duheshin ndrmarr pr t parandaluar

goditjet e arrestimeve t reja nga ana e UDB-s.

130 R.amadan Avdiu, Epoka e Re, 24.02.2004.131 LPRK, kishte angazhuar Rexhep Avdiun q t merret me drgimin e Fadil Vats pr shrim n Zvicr.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

29/155

29

Pr Afrimin, u vendos q pas sistemimit t t gjitha lidhjeve dhe prfundimit t

procesit t ristrukturimit t kaloj jasht vendit.132 Edhe pse ishin br t gjitha

prgatitjet, pr shkak t gjendjes s krijuar, dhe pr shkak se LPRK, vepronte n ilegalitet

t thell n Kosov dhe troje shqiptare n ish -Jugosllavi, Mbledhja e Dyt e

Prgjithshme e LPRK-s, u vendos q t mbahet n Zvicr, ku aktivisht punonte dega e

LPRK-s, jasht vendit. 133 N pjesn e dyt t tetorit t vitit 1989, n Baden dhe Ollten -

Zvicr, mbahet Mbledhja e Dyt e Prgjithshme e LPRK-s. Kryesia e LPRK-s n

Kosov, e cila m hert kishte mbajtur Mbledhje konsultatative, kishte vendosur, q

LPRK-n nga brenda ta prfaqsonin: Ahmet Haxhiu- Prishtin, Fadil Vata, Suharek

dhe Arif Seferi Kumanov. Mbledhja e Dyt e Prgjithshme e LPRK-s, analizoi punn

dyvjeare t saj dhe shtroi detyrat pr dy vjett e ardhshme. N Mbledhje u aprovua

raporti i Kshillit t Prgjithshm t LPRK-s si dhe raporti i Kolegjiumit t Redaksis ,,Zri i Kosovs.134 Mbledhja e Dyt e Prgjithshme e LPRK-s, bri ndryshime n

Programin dhe statutin e saj, n prputhje me zhvillimet aktuale, aprovoi rezolucionet e

Mbledhjes dhe u mori vendime t veanta.135

Pas Mbledhjes s Dyt t Prgjithshme , LPRK, m 27 tetor 1989, kur pushteti

jugosllav po prgatitej pr rrzimin dhe gjykimin e udhheqsve shqiptar t Kosovs,

prmes t cilve mundohej t dnoj prpjekjet e shqiptarve pr liri e t drejta kombtare,

si dhe t rrnoj edhe at pak autonomi q kishte fituar n vitin 1974, prmes nj thirrje

drejtuar popullit shqiptar n ish-Jugosllavi, i ftonte ata q prmes grevave, demonstratave

dhe bojkotimit, ta demaskoj botrisht karakterin thellsisht antishqiptar t ktij procesi

t montuar gjyqsor.136 M 2 nntor 1989, n Prishtin LPRK, kishte organizuar nj

demonstrat t fuqishme kundr riokupimit q po i bhej Kosovs.

132 Ramadan Avdiu, . Epoka e Re, 24.2.2004133 Po aty.134 Raporti i KP t LPRK-s, prej 18 faqesh, lshuar n shqyrtim pr delegatt e MDP-s, n shtator 1989, analizonte me hollsi dhelargpamsi politike, situatn politike ndrkombtre, luftn e popujve pr liri dhe demokraci, situatn politike n Ballkan, Jugosllavi,veqanarisht situatn politike dhe ekonomike n Kosov.135 N rezolucinet e LPRK-s t leshuar nga Mbledhja e Dyt e Prgjithshme veq tjerash thuhet se ,, Kto dy vitet e fundit lufta e

popullit shqiptar n RSFJ pr Republik, shkoi duke u rritur, forcuar dhe zgjeruar. Lufta jon do t ngadhnjej vetm me zgjerimin eforcimin e frontit t t gjith popullit pr Republik , Komunikat e LPRK-s, tetor 1989 Rezolucionet e Mbledhjes s Dyt tPrgjithshme t LPRK-s.136 Trakt i LPRK-s, lshuar m 27 tetor 1989, I cili u shprnda n Kosov dhe viset shqiptare, ndrsa jasht vendit filloi tshprndahet m 29 nntor 1989. E njejta thirrje, iu bhej popujve t ish Jugosllavis, q t dalin n mbrojte t t drejtave tshqiptarve t Kosovs, e cila u lshua m 07.11. 1989, n gjuhn serbokroate.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

30/155

30

N kto protesta gjithpopullore ishte dalluar, Afrim Zhitia, i cili n kt koh

ishte udhheqs i LPRK-s. Po kt dit, pasi protesta kishte prfunduar, Afrimi do t

gjendet i rrethuar bashk me Fahri Fazliun n banesn e Fahriut n Breg t Diellit, dhe

pas nj lufte t pabarabart pr disa or ata bien heroikisht. Edhe n qytete tjera t

Kosovs ku kishte pasur demonstrata, armiku plagosi dhjetra demonstrues, ndrsa

arrestoi qindra t tjer.137.

Me rnien e Afrimit dhe Fahriut, emigrimi i Fadil Vats138 dhe Bardhyl Mahmutit,

si dhe i disa veprimtarve t tjer fillimisht u rrezikua edhe aktiviteti ilegal politik i

LPRK-s, por ajo nuk u hamend pr asnj ast.139 N gjysmn e Nntorit 1989, u mblodh

Komiteti Drejtues i LPRK-s, dhe u vendos q LPRK t vazhdoj me protesta dhe

njkohsisht gjetjen e lidhjeve q kishin mbetur t shkputura. N Janar 1990, LPRK, ka

lshuar dhe shprndar nj Thirrje, prmes s cils krkonte q ,, t vazhdohet rezistencakundr pushtuesve, q t afrohet populli mes vete dhe t dshmoj unitet t fort n luft

pr lirim, dhe ndr t tjera krkohej edhe t tejkalohen hasmrit n mes t familjeve

shqiptare. 140 N kt koh, LPRK, mori vendim q deri n Konferencn zgjedhore,

LPRK, t drejtohet sipas planifikimeve t parapara m hert, duke vazhduar me

organizim e protestave popullore deri n fund t shkurtit 1990. 141

LPRK kishte formuar sekretariatin e saj, i cili kishte rol udhheqs t organizats,

n prbrje: Ramandan Avdiu, Behajdin Allaqi, Halil Selimi dhe Ismet Sylejmani. Ata

vazhduan veprimtarin e LPRK-s dhe rrugn e lirimit e t propagandimit t programit

politik.142 Natyrisht, ata bashkpunonin me veterant e Lvizjes Popullore t Kosovs,

Ahmet Haxhiun - Bacn,143 ndrsa n Kumanov dhe trojet shqiptare n Maqedoni,

lidhjet i mbanin me ardhetarin dhe veprimtarin, Arif Seferi, i cili si antar i LPRK-s,

bnte prpjekje q, krkesa pr Republikn e Kosovs, duke u prfshir edhe viset

shqiptare n Serbi, Maqedoni dhe Mal t Zi t bhej realitet.144

137 Komunikat e KP t LPRK-s, 3 nntor 1989, Zri i Kosovs, botim i veant, nntor 1989, fq.1.138 Pas prfundimit t Mbledhjes s Dyt t Prgjithshme t LPRK-s, njri nga udhheqsit e saj dhe delegat n MDP, Fadil Vata, prshkak t torturave n burgjet Jugosllave ishte shtrir n spitalin e Bazelit n Zvicr. Veprimtart e LPRK-s, d.j.v, kishin br shum

prpjekje, pr shrimin e tij, por smundja e kishte rnduar aq shum dhe m 24 prill 1990, Fadil Vata vdes n spital.139 Emrush Xhemajli, LPK, 20 vjet veprimtari10.140 Thirrje e LPRK-s, janar 1990, Prishtin141 Ramadan Avdiu, 24.2.2004, Epoka e re.142 Ramadan Avdiu, 01.2.2009143 Po aty.144 Avni Dehari, Destan Hajdini, Arif Seferi n shrbim t popullit, monografi, Zvicr, 1993.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

31/155

31

KAPITULLI I DYT

1. Veprimtaria e LPRK-s 1990 - 1993

Viti 1989, q e majta n gjith botn e kishte planifikuar pr t festuar 200

vjetorin e revolucionit Francez, q thuhej se ishte periudha e fillimit t politiks radikale,

u kthye n dika tjetr, n nj vit revolucionesh dhe n fakt kundr sundimit t

marksizm - leninizmit. M 4 nntor n Berlinin lindor marshuan mbi 1 milion vet. Pes

dit m von muri i Berlinit q ndante Gjermant ra. M 24 nntor pas demonstratave n

Prag udhheqja komuniste dha dorheqje, dhe m pas Vacllav Haveli u zgjodh

President.145 Mbas nj takimi t nivelit t lart n bordin e nj anije n Malt, m 3

dhjetor 1989, zdhnsi sovjetik Genadi Gerasimov tha ,, Lufta e ftoft mbaroi sot n ora12.45 minuta.146 Kjo klim e ndryshimeve dhe pluralizmit demokratik n Evropn

lindore kishte filluar t ndjehet edhe n Kosov. Ndryshimet politike n Jugosllavi,

ndryshe nga vendet e tjera t Evrops Juglindore, kishin ndodhur shum m par se n

vitin 1989.

Protestat n rajonin e Kosovs vazhduan, ndrsa tensionet n mes t Serbis dhe

Republikave tjera u bn intenzive. Sllovenia dhe Kroacia prgatiteshin t dilnin nga

Federata147. N fakt, shqiptart qysh n vitin 1981, kishin filluar t part shkatrrimin e

Jugosllavis me protestat e tyre t njohura, por tani ishte nj situat krejt tjetr dhe ata

m leht kuptoheshin nga popujt e Republikave t tjera n Jugosllavi. Edhe n trojet tjera

shqiptare n ish-Jugosllavi u formuan parti politike me orientim demokratik. LDK, partia

m e madhe legale e Shqiptarve n Jugosllavi u formua m 23 dhjetor 1989 dhe shumica

e shqiptarve t Kosovs u antarsua n LDK, t ciln e udhhiqte dr.Ibrahim Rugova.

Pas formimit t Lidhjes Demokratike t Kosovs -LDK, u formuan edhe Partia Fshatare e

Kosovs -PFK, Partia Shqiptare Demokristiane e Kosovs - PSHDK, Partia Social

Demokrate e Kosovs - PSDK etj. LPRK ka prkrahur dhe mbshtetur krijimin e partive

politike, me bindjen se me formimin dhe shtrirjen e tyre do t prshpejtohet shpartallimi i

LKJ-s dhe mekanizmave t tjera t saj.

145 Poll Xhonson, Koht Moderne, Bota nga 1920 1990, Apollonia, 2000, Tiran, fq. 324.146 Po aty, fq.332.147 Uolltr Llakr, Europa n Kohn ton, 1945 1992, Dituria, 2003, Tiran, fq.453.

8/4/2019 Kosova 1989-1998

32/155

32

Por, e keqja ktu qndron se strukturat e LKJ-s, ashtu si ishin, vetm barteshin

kryesisht n LDK, kurse strukturat e LSPP-s, n Partin Fshatare dhe ato pastaj

vazhdonin punn e tyre brendaprbrenda LDK-s. Partit q ishin krijuar n vitin 90

praktikisht nuk kan br asgj, prve se kan ndikuar q Lidhja e Komunistve t

Jugosllavis t zhduket si nocion por jo edhe si struktur.148

LPRK, e dmtuar shum nga burgosjet dhe rnia e dy udhheqsve t saj Afrim

Zhitia dhe Fahri Fazliu, si dhe vdekja e udhheqsit tjetr, Fadil Vata, u ndodh para

situatave sfiduese. Ajo ishte bartse e aktivitetit ilegal n Kosov dhe viseve shqiptare n

Jugosllavi, prandaj duhej angazhim dhe vizion i shumanshm pr t qen n ball t

krkesave t kohs. Njkohsisht LPRK-s i duhej edhe ndryshimi i kursit ideologjik,

sepse tani kur errat e sistemit demokratik kishin filluar t ndjeheshin edhe n trojet

shqiptare, sidomos kur n Shqipri po ndodhte shkatrrimi dhe rnia e kultit t EnverHoxhs, LPRK duhej t mendonte t prshtatej konform rrethanave t krijuara. M 24

dhjetor 1989 dhe 31 janar 1990 LPRK organizoi, demonstrata t fuqishme n mbar

Kosovn, ndrsa m 11 shkurt 1990, pas 27 vjet burg t rnd lirohet nga burgu simboli i

rezistencs Kombtare t Shqiptarve, Adem Demai. Dalja n liri e simbolit t

rezistencs kombtare sikur e ngjalli pak veprimtarin ilegale dhe shqiptart e Kosovs.

Ata kishin shpres se Adem Demai do t udhhiqte rezistencn aktive n Kosov

dhe se krkesat e shqiptarve pr Republik do t realizohen m leht.149 Pas rrnimit t

autonomis dhe vendosjes s pluralizmit nn okupim, vija vazhduese e ngjarjeve t vitit

1981( tash t njohur si ish t burgosur politik) nuk krijoi parti t vetn legale, por u

inkuadruan n partit ekzisuese dhe sidomos n LDK q vlersohej pr momentin si nj

levizje legale kombtare. Levizja ilegale (LPRK) vazhdoi veprimin n ilegalitet duke e

vlersuar situatn si t pa prshtatshme pr legalizim, sepse Kosova me Serbin do t

ndahej vetm me luft dhe asaj i duhet nj struktur ilegale pr ditt e vshtira. 150 Gjat

muajve Janar, shkurt dhe mars 1990, gjendja politike n Kosov ishte shum e

tensionuar, ndrsa tendenca e pushtuesit serb pr t shkatrruar do gj shqiptare ishte n

kulmin e saj.

148 Ramadan Avdiu, Epoka e Re, 24.2.2008149 Zri i Kosovs, mars 1990150 Ibrahim Shala Prishtin, 22.11.2001, Botuar n vazhdime, Epoka e re 11-16 mars 2002, Prishtin

8/4/2019 Kosova 1989-1998

33/155

33

Kjo gjendje ishte e padurueshme pr popullin shqiptar t Kosovs, prandaj edhe

nj her, populli i Kosovs doli n rrug pr t protestuar. 151N kto demonstrata, t cilat

i organizonte LPRK-ja, ran heroikisht 28 protestues ndrsa u plagosn 119 t tjer.152

LPRK, prmes nj Komunikate t shprndar m 6 janar 1990, e cila iu drgohej

Kongresit t 14 t t LKJ-s, u bnte thirrje popullit shqiptar pr vazhdimin e lufts deri

n realizimin e krkesave t drejtave t popullit shqiptar, q familjet e armiqsuar t

pajtohen, ndrsa t demaskohen dhe denohen spiunt dhe tradhtart.153

Nga data 24 janar 1990 e deri m 20 shkurt 1990, LPRK, organizoi demonstrata

masive n shum qytete t Kosovs. Demonstrata m e prgjakshme u mbajt n

Gllogovc, t ciln e organizuan veprimtart e LPRK-s, Ramiz Lladrovci, Xhev

Krasniqi, Shemsije Istogu Lladrovci. N kt protest Xhev Krasniqi Lladrovci,

mbajti nj fjalim.154 Protesta t ngjajshme, m 17 shkurt 1990, LPRK, organizoi edhe nshtetet e Evrops Perndimore, si n Zurich, Berlin, Osllo, Goteborg etj, n shenj

prkrahje t demonstratave n Kosov.155 Pr shkak t gjendjes s krijuar, m 21 shkurt

1990, Sekretari Krahinor i Punve t Brendshme t Kosovs, Jusuf Karakushi, dha

urdhr pr or policore n tr Kosovn, e cila fillonte nga ora 21.oo, dhe zgjaste deri n

orn 04.oo t mngjesit.156

Pr Lvizjen ilegale n Kosov, veanarisht pr LPRK-n, viti 1990 ka qen viti i

sfids s madhe. Krijimi i partive politike legale, ndikoi q edhe disa veprimtar t

LPRK-s t kishin krkesa q LPRK t legalizonte veprimtarin e saj, ndrsa n ann

tjetr, kishte krkesa pr t kaluar n faz t re t rezistencs s armatosur. Kryesia e

LPRK-s, sipas analizave q kishte br, konsideronte se sht e domosdoshme t ruhet

struktura e organizimit ilegal, sepse po t legalizohej veprimtaria e LPRK-s, pos

rrezikimit t disa veprimtarve (meq LPRK kishte kryer edhe aksione diversive), nuk do

t mund t bnte asgj m shum se ndonj parti q krijohej dhe ishin mundsit e

kufizuara t veprimit.157

151Rilindja, 24 dhjetor 1989, 31 janar 1990, 11 shkurt 1990.152 Zri i Kosovs, mars 1990153 Komunikat e LPRK-s, janar 1990, Prishtin154 Bedri Islami, vepra e cituar, fq. 223.155 Arkivi i LPK-s, Dega Jasht Vendit156 Revista, Ekskluzive, 2000, fq. 39.157 R.amadan Avdiu, Epoka e Re, 24.2.2008

8/4/2019 Kosova 1989-1998

34/155

34

Pikrisht n kt koh, LPRK filloi t prgatitej pr aksione t armatosura n

konspiracion tepr t thell. Vetm disa njerz t zgjedhur t cilt ishin piketuar nga

sektori ushtarak i organizats kishin njohuri pr kto prgatitje. Kjo paraqiste nj faz t

vshtir pr LPRK-n, pr shkak t aktivitetit t shtuar, lvizjeve dhe kontakteve t

shumta, me antar t LPRK-s npr qytete t Kosovs, sespse ishte rreziku i

dekonsiprimit dhe arrestimit t tyre.158 Gjat vitit 1990, veprimtaria e LPRK-s, sht

zhvilluar edhe npr tubime t hapura me qytetar dhe n Aksionin pr Pajtimin e

Gjaqeve. Veprimtart e LPRK-s kan qen forca motorike edhe e ktij aksioni, ndrkaq

n strukturn udhheqse t organizats jan kooptuar Halil Selimi nga Presheva dhe

Mentor Kai nga Gjakova. Gjat ksaj kohe, veprimtar t LPRK-s, kan shprndar

trakte dhe buletinin e Zrit t Kosovs - Rruga e Liris. 159 Pas Komunikatave t

LPRK-s, t lshuar m 29 janar, 3 shkurt dhe 20 mars 1990160, prmes s cilave LPRK-u bnte thirrje familjeve t armiqsuara q t ofrojn dorn e pajtimit, n fillim t

shkurtit, nj grup i t rinjve nga Peja, disa nga t cilt kan qen antar dhe

simpatizant aktiv t LPRK, e kan filluar aksionin, duke ndrhyr pr pajtim s pari n

Lumbardh pastaj edhe n disa raste n Rrafsh t Dukagjinit.

Ideja pr pajtimin e gjaqeve ka lindur nga nj grup i studentve t burgosur n

proceset e njohura politike pas demonstratave t vitit 1981, pas lirimit nga burgu t nj

pjese t tyre, nj grup studentsh dhe studenteve nga Peja. Meq ata ishin t rinj,

krkuan ndihm nga personalitete me ndikim. Kshtu iniciativa e tyre u shtri, kuptohet n

radh t par prmes tyre, n tr Kosovn, dhe aksioni mori prmasat e nj lvizjeje

gjithpopullore.161 Nismtart e par t pajtimit t gjaqeve kan qen veprimtart e

LPRK-s: Adem Grabovci, Hava Shala, Ibrahim Dreshaj, Lulzim Etemaj, Myrvete

Dreshaj, etj,162 t cilt kan filluar aksionin e pajtimit t gjaqeve n Kosov. Ides pr

pajtimin e gjaqeve ndihm t madhe u kishte dhn edhe falja e nj gjaku n mes t dy

minatorve t futur n horizontet e Treps, t cilt m hert kan pasur raporte hasmrie.

158,, Njri nga udhheqsit e LPRK-s, Behajdin Hallaqi n mas t madhe ishte dekonspiruar, kshtu q edhe ai krkoi t lirohet ngaKomiteti Drejtues dhe t mbetet i prqndruar m shum n Prizren dhe t kufizohet n lvizje, ngase kishte dyshime se sht shum i

prcjellur. R.amadan Avdiu, Epoka e Re, 24.2.2008159 Po aty160 Komunikatat e LPRK-s, drejtuar popullit shqiptar n Jugosllavi, t lshuar m 29 janar, 3 shkurt dhe 20 mars 1990.Arkivi i LPRK-s, Prishtin.161 Anton etta, Intervist, gazeta Fjala, nr. 20 shtator 1990, fq.27162 Po aty

8/4/2019 Kosova 1989-1998

35/155

35

Kjo pajtes, u b publike dhe pati shum jehon pozitive tek t gjith qytetart e

Kosovs.163 T trimruar nga ky rezultat, veprimtart e LPRK-s, kishin biseduar edhe

me shum intelektual dhe patriot pr t vazhduar me pajtimin e ngatrresave dhe gjaqeve

edhe n pjest tjera t Kosovs. Atyre fillimisht u kishin bashkangjitur edhe veprimtar

tjer t LPRK-s, si: Nurije Zekaj, Flamur Gashi, Ram Buja, Akile Dedinca, Naser

Veliu, Ibish Neziri, Jashar Salihu, Bajram Kurti, Serbeze Vokshi,164 ndrsa m von kan

krkuar nga disa personalitete q njiheshin kryesisht n nivelet akademike q t kyqen n

aksion dhe t paktn t jen t pranishm n ceremonit e faljes s gjakut, apo n

momentin e shtrirjes s dors s pajtimit.

Kshillat e Pajtimit, q jan krijuar m pastaj npr mjedise t ndryshme n

Kosov, kan qen t dominuara nga antart e LPRK. Kto kshilla e kan prgatitur

terrenin, i kan zhvilluar t gjitha negociatat pr falje dhe n fund, kur organizohejballafaqimi i familjeve t hasmuara pr t shtrir dorn e pajtimit, n ato ceremoni kan

marr pjes edhe personalitete t jets kulturore e shkencore t Kosovs. Gjat muajve

mars, prill, maj t vitit 1990 n Kosov, kta veprimtar, shumica nga ta t burgosur

politik, n Prishtin u takuan me, profesor Zekirija Cann, i cili e ka marr prsipr t

bisedoj edhe me plakun e urt e t menur t Kosovs, Anton etta, t cilt e prkrahn

kt lvizje pr pajtim.165

Lvizja pr pajtim ishte prkrahur edhe nga shum intelektualve patriot dhe t t

burgosurve politik q sapo kishin dal prej burgjeve dhe kazamateve serbe. Aksioni pr

pajtimin e gjaqeve, bri jehon t madhe n tr Kosovn dhe viset shqiptare, si nj e

keqe, e cila duhej larguar njher e prgjithmon166. Veprimtart e LPRK-s, ndihmuan

shum n organizimin e tubimeve pr pajtimin e gjaqeve npr fshatra dhe qytete t

ndryshme t Kosovs. Njri ndr ta ishte tubimi kryesor pr pajtimin e gjaqeve n

Kosov te ,,Verrat e Lluks" i mbajtur n Komunn e Deanit, i cili u organizua dhe u

udhhoq nga veprimtart e LPRK-s167

163 Po aty.164 Po aty.165 Ibrahim Dreshaj, intervist n gazetn ,, Zri i Kosovsnr.1, 9 janar 1991.166 Adem Grabovci, njri nga udhheqsit e LPRK-s dhe t aksionit pr pajtimin e gjaqeve, deklarat e dhn m 20. Janar 2009,Prishtin.167 Kt tubim, t pajtimit t gjaqeve ku morn pjes qindra e mijra shqiptar, e udhhoqi Jashar Salihu, veprimtar i LPRK-s, i cili mvon (n vitet 1993 -1999), ishte Kryetar i Fondit t UK-s ,, Vendlindja thrret, propagandues n shtetet e Perndimit i UK-s,ndrsa gjat bisedimeve pr Kosovn n Rambuje, antar i Grupit diplomatik t Drejtoris Politike t UK-s( M. Z)

8/4/2019 Kosova 1989-1998

36/155

36

N prkrahje t shtjes s pa zgjidhur t shqiptarve n Jugosllavi, dhe

demonstratave q po ndodhnin n Kosov, LPRK, D.J.V,168 nga data 19 maj e deri m

02 qershor 1990, organizoi demonstrat dyjavore para selis s OKB-s n Gjenev. Nga

kjo demonstrat, ku morn pjes mbi njqind mij mrgimtar, nj peticion me 23.800

nnshkrime pr njohjen e t drejtave t shqiptarve t ish-Jugosllavis iu drgua

Sekretarit t OKB-s, z. Peres De Kuelar, Kshillit t Sigurimit t OKB-s, Asambles

s prgjithshme t OKB-s etj. 169 N peticion, drguar qendrave botrore t vendosjes,

krkohej q t caktohet nj komision i hetimit i OKB-s, q t shkoj n Kosov dhe t

konstatoj gjendjen n vend, t mirren sanksione ekonomike kundr republikave

Jugosllave (Serbis, Maqedonis dhe Malit t Zi), si dhe Qeveris Federative t

Jugosllavis ti ndrpriten t gjitha benificionet si antare e OKB-s. Poashtu njoftoheshin

qendrat e vendosjes pr terrorin, vrasjet, shprnguljet e shqiptarve dhe burgosjet q kabr e po bn Jugosllavia nga viti 1945 e deri n vitin 1990.170 Ksaj Proteste dy javore,

pos mediave shqiptare, nj publicitet t madh i dha edhe shtypi Zvicran.171.

Gjat muajve prill - maj 1990, LPRK organizoi nnshkrimin e peticionit drejtuar

Kuvendit t Kosovs me krkesn q ai t shpall Republikn e Kosovs, i cili me gjith

presionin dhe dhunn q ushtronte pushteti Jugosllav, n Kosov, nuk i pranoi masat e

dhunshme t Serbis. Kshtu filloi diferencimi dhe diskriminimi edhe i deputetve

shqiptar t Kuvendit t athershm t Kosovs q udhhiqej nga Iljaz Ramajli, dhe

Qeveris s athershme t Kosovs, edhe ashtu pa kompentenca. Krkes e Populli

shqiptar t Kosovs n vitin 1990, ishte q, Kosova patjetr duhet t jet Republik n

Kuadr t Federats Jugosllave, por n qoftse kjo federat shkatrrohet, ather Kosova

doemos duhet t jet shtet i pavarur..172

168 LPRK, d.j.v., deri n vitin 1991 ishte organizata m e shtrir dhe m me ndikim tek mrgimtart shqiptar n shtetet e EvropsPerndimore, veanarisht n Zvicr, ku nga dhuna dhe terrori serb, ishin strehuar nj numr i madh i veprimtarve t saj.169 Komunikat e LPRK-s, d.j.v, qershor 1990, Peticion drguar OKB-s , 19 maj 2 qershor 1990, Zvicr170 Peticion drguar OKB-s , 19 maj 2 qershor 1990, Zvicr ( sbashku me tekstin e Peticionit, delegacioni I LPRK-s, OKB-s iadorzoi edhe listn me 164 shqiptar t vrarve nga viti 1981, listn me 202 t plagosurve gjat vitit 1990, listn me 1660 t

borgosur dhe dosjen me qindra procese t montuar politike etj.171 Gazeta ,, Le Courrier e dats 19.6.1990, ,, 24 Heurs, e dats 21 maj 1990, ,,Tribun de Genev etj.172 Aktivisti m i dalluar i LPRK-s n mbledhjen e nnshkrimeve drejtuar Parlamentit t Kosovs ishte Xhemajl Fetahaj, i cili mvon, gjat lufts s vitit 1998 -1999, n Kosov, ishte ushtar i UK-s dhe ra heroikisht n prag t prfundimit t lufts, tanidshmor i kombit( M..Z).

8/4/2019 Kosova 1989-1998

37/155

37

Atbot, LDK-ja me nj dekalarat t botuar n gazetn Rilindja173, iu bnte

apel qytetarve q t mos nnshkruajn peticionin q e ofrojn njerzit anonim.174 Si

rezultat i presionit t madh q iu b Kuvendit t Kosovs nga protestat dhe tubimet e

tjera, e sidomos si rezultat i peticionit me qindramijra nnshkrime, t cilat ishin

grumbulluar nga LPRK, an e knd Kosovs, i cili iu dorzua Kuvendit.

Duke mos pasur rrug tjetr dhe duke e par vullnetin e popullit, kta deputet

kryen nj akt atdhetar pasi q m 2 korrik 1990 u mblodhn para Kuvendit Krahinor

dhe shpalln Deklaratn Kushtetuese t Kosovs, e njohur si ,,Deklarata e 2 korrikut.175

Shteti i Srbis dhe njsitet e saj t policis ksaj deklarate iu prgjigjn me dhun.

Poashtu me dhun u mbyll m 04 korrik 1990, edhe e vetmja dritare informative e

shqiptarve t Kosovs, TVP-ja dhe gazeta ,, Rilindja". LDK-ja, dhunn serbe e

jugosllave mundohej ta sfidonte prmes politiks paqsore pasive, si dhe n informimine opinionin ndrkombtar me gjendjen n Kosov, ndrsa partit tjera t sapo formuar,

ende nuk kishin ndrtuar nj koncept se si duhet t reagonin n situatn e krijuar.I vetmi

subjekt politik, kuptohet ilegal n Kosov, e cila prmes forms aktive, protestave, por

her her edhe luftimeve sporadike, ishte Lvizja Popullore Pr Republikn e Kosovs -

LPRK, e cila doli me parulln: ,,Pa liri nuk ka demokraci".176

Pas shpalljes s Deklarats Kushtetuese nga ana e deputetve t Kuvendit t

Kosovs m 2 korrik 1990, n t ciln Kosova ishte subjekt i barabart me republikat tjera

n Jugosllavi177, Veprimtart e LPRK-s, n Kosov u hodhn n aksione n t gjitha

qytetet e Kosovs pr t propaganduar dhe pr ti sqaruar popullit se pa u liruar nga

pushtuesi serb, nuk ka liri dhe demokraci. N thirrjen e lshuar n gusht 1990, LPRK

thrret popullin q ,, T organizoj roje n qytete e fshatra t Kosovs, si preventiv ndaj

sulmeve t befasishme dhe n rast rreziku t vetmbrohet, ndrsa rinis, u bnte thirrje

q t mos i prgjithgjet thirrjes pr shrbim n ushtrin q na vret dhe na mban n

qizmen e robris.

173 Rilindja. 24 qershor 1990.174 Ramadan Avdiu, Epoka e Re, 24.2.2004175 Rilindja, 03 korrik 1990, 1-2.176 Emrush Xhemajli, vepra e cituar.177 Rilindja, 03 korrik 1990, fq.1.2

8/4/2019 Kosova 1989-1998

38/155

38

M posht LPRK theksonte s nuk sht pr luft t armatosur, por nse

pushtuesi luftn na e bn fakt, LPRK, bnte thirrje q ,, pa luhatje dhuns shoviniste ti

prgjigjet me dhun revolucionare.178Pra LPRK, me koh i kishte br t qart popullit

se Kosova nuk mund t lirohet me fjal dhe konferenca shtypi, por vetm prmes

rezistencs aktive dhe lufts s armatosur. LPRK, kishte besim se populli shqiptar do t

jet n gjendje Kushtetutn dhe Republikn e vet ta mbroj edhe m me shum gjak se sa

ishte derdhur deri tani.179 Nj prpjekje e madhe e politiks Kosovare, pr zgjidhjen e

shtjes s Kosovs me mjete paqsore ishte edhe shpallja e Kosovn Republik, m 7

shtator 1990, n Kaanik. Ky akt, me t cilin jo vetm politikisht, por edhe juridikisht

njeh t drejtn