kovos - kruitberg (pdf)
TRANSCRIPT
� KOVOS architecten
Wij bouwen aan de stad, met bijzondere aandacht voor de wisselwerking tussen historische én nieuwe
structuren. Onze deskundigheid op het gebied van renovatie, restauratie en nieuwbouw biedt daarvoor
het gereedschap. Wij maken onze beste plannen als we op meerdere schaalniveau’s én met meerdere
disciplines kunnen samenwerken. Van wezenlijk belang daarbij is het leren kennen en werken met
de bijzondere waarden ter plaatse. Zo kan de stad haar couleur locale behouden en zich tegelijker-
tijd onderscheiden. Als de uiteindelijke gebruikers zich in deze eigenheid herkennen, is onze missie
geslaagd.
Werkveld
KOVOS is sinds 1979 actief op het gebied van architectuur en ste-
denbouw. Wij zijn gespecialiseerd in woningbouw. Het werkveld van
KOVOS bevindt zich voornamelijk in binnenstedelijk gebied en in de
bestaande en de nieuwe woonwijken. Daarin zijn wij op de volgende
manieren actief:
- Restauratie van monumenten
- Herstructurering van wooncomplexen
- Inbreiding in bestaand stedelijk gebied
- Onderzoek naar nieuwe woonvormen
- Organiseren van bewonersparticipatie
- Ontwikkelen van toekomstvisies
R E D A C T I O N E E L
Missie
Frans Maas, Jos Verheijden
8 KOVOS architecten
UitgelichtDe Bijlmer in Japan?
Mesman Teksten
In 2002 bezocht mevrouw Yoko Taguchi van het Tokyo Institute of Technology KOVOS, voor haar onderzoek naar de vormgeving van de openbare ruimte. Zij was speciaal geïnteresseerd in de landschapsinrichting rond de te renoveren flats in de Bijlmermeer. Over haar bevindingen schreef zij een proefschrift, dat vervol-gens voor haar collega Siko Tikomata reden was om in 2006 de uitvoering van de plannen uit 2002 te komen bekijken. Bij KOVOS besprak hij op 20 juni de mogelijkheden voor Japan.
De Bijlmer als voorbeeld voor
Japan? Siko Tikomata denkt
van wel. Tikomata onderzoekt of
flatgebouwen in Seitama aantrekke-
lijker gemaakt kunnen worden voor
bewoning. Seitama ligt op anderhalf
uur treinreizen van Tokio, maar
is toch een satellietstad van de
Japanse hoofdstad. Regio Tokio: 15
miljoen inwoners, waarvan Seitama
ruim 1 miljoen. De stad is na 1945
verrezen en opgezet volgens de
scheiding van werken en wonen;
de filosofie van CIAM, die ook in
de Bijlmer van 1968 is gevolgd.
Siko Tikomata: “Veel flatgebouwen
zijn aan renovatie toe, omdat ze er
al 60 jaar staan. De bevolking is
inmiddels sterk vergrijsd, wat om
hele andere voorzieningen vraagt:
veel leegstaande schoolgebouwen
zouden een herbestemming kunnen
krijgen. Seitama is door haar opzet
teveel afhankelijk van het verre
Tokio; veel mensen die daar werken
hebben zelfs een appartementje in
Tokio naast hun woning in Seitama,
simpelweg vanwege de grote reisaf-
stand. Seitama zou meer werkgele-
genheid moeten hebben, maar moet
ook aantrekkelijker worden. Groe-
ner bijvoorbeeld. Daarom kom ik
hier kijken hoe de flats in de Bijlmer
in het landschap staan. Kruitberg is
een interessant voorbeeld.” Frans
Maas: “De samenwerking met de
landschaparchitect bij ons kwam,
tegen onze wens in, te laat op
gang. Wij hadden liever veel eerder
Foto Arthur Bagen
1 Illustratie uit de dissertatie van Yoko Taguchi
2,3 Veranderingen op het niveau van het maaiveld
2
Bron Tokyo Institute of Technology, Department of Architecture and Building Engineering, Yoko Taguchi 1
samen gekeken hoe we landschap
en gebouw nog beter op elkaar
konden afstemmen. Toch is het
groen rond Kruitberg niet alleen een
integraal onderdeel van het ontwerp
gebleven, maar is de relatie door de
plint een stuk intenser geworden.”
Siko Tikomata neemt de ideeën in
elk geval nadrukkelijk mee in zijn
dissertatie voor de Hogeschool
Techniek in Yokohama.
�
Foto Arthur Bagen 3
60 KOVOS architecten
Met het maaiveld verbondenAmsterdam, renovatie 330 woningen, nieuwbouw 30 woningen en nieuwbouw ateliers in Kruitberg
Mesman Teksten Foto’s Arthur Bagen
R E N O VAT I E
Spraakmakend en revolutionair. Vanuit de lucht was het verschil tussen oud en nieuw Amsterdam ronduit spectaculair. De enorme geometrische vormen spraken een geheel eigen taal, die op de grond al snel leidde tot een onoverkomelijke spraakverwarring: dé Bijlmer. Een gebrek aan hou-vast die letterlijk Babylonische proporties aannam, toen de functionele scheiding pur sang van wonen, werken en vrije tijd vanuit alle windrichtin-gen werd bevolkt door een bonte mengeling van mensen. Meer dan hon-derd talen, meer dan honderd culturen: de wereld in een nutshell.
Foto Arthur Bagen 1
1 De politiepost
Veiligheid is een basis-voorwaarde; ook voor wonen. Om het gevoel van veiligheid te vergroten is als eerste deze politiepost neergezet. Nabij en laag-drempelig is dit inloop-punt voor bewoners.
2 Toegankelijkheid
Van straat tot trap, van trap tot hoofdingang; een groot gebouw is alleen in stappen te benaderen.
3 De hoofdopzet
Het groen is zoveel mo-gelijk behouden, door de bescheiden omvang van de ‘plint’.
61
NachtmerrieFrans Maas: “Je hebt een Bijlmer van overdag en je hebt
de Bijlmer van de nacht. Die van overdag is verbazend in
al zijn kleuren. Met de duistere nachtzijde hebben wij ook
rekening moeten houden in het ontwerp”. Op tafel liggen de
schetsen die de discussies met de bewoners van Kruitberg
richting gaven. Kruitberg dat op dramatische wijze in het
wereldnieuws kwam door de noodlottig El Al crash. Jos
Verheijden: “De problemen van de bekendste woonwijk
in Nederland, kwamen toen wel heel direct in de publieke
belangstelling. Maar de problemen lagen hier al veel langer
voor het oprapen. Het concept van Siegfried Nassuth uit
de jaren zestig werkte op het cruciale punt van sociale
veiligheid niet. Hele ruime flats tegen een lage huur in het
groen; dat leek het ei van Columbus om de lage inkomens
licht en lucht te bieden. De strikte scheiding tussen snel en
langzaam verkeer én de massaliteit deed het veelbelovende
plan echter de das om.”
Praten, praten, pratenDe uitgesterkte flats van Nassuth verworden tot een getto.
Woningbouwvereniging Ons Belang weet het tij met een
renovatie in de jaren 80 ook niet te keren. De problemen
groeien haar boven het hoofd waardoor de beslissing uitein-
delijk valt op de meest vergaande beslissing: sloop. Frans
Maas: “Driekwart van de 8.000 appartementen verdwijnen.
De rest heet nu al heel definitief museum en blijft overeind
als monument. Een herinnering op een eiland tussen
traditionele kleinschaligheid.
Foto Arthur Bagen 2
3
6� KOVOS architecten
Foto Arthur Bagen
OverlegKruitberg is een van de gebouwen dat blijft staan, en waar
KOVOS in 2001 de revitalisatie-opdracht voor krijgt.” Jos
Verheijden: “Tekeningen maken is bij ons de allerlaatste
fase. Wij houden het heel lang op een stift en doorzichtig
papier. Praten, lezen, kijken, schetsen, praten, kijken, nog
eens kijken, schetsen, praten, praten. Ongeveer in die volg-
orde en intensiteit. We willen voelen waar we zijn, wat hier
gebeurd is, wat is dit voor plek, wat zegt het landschap ons,
en vooral wie woont hier.” Frans Maas: “Dat betekende hier
dus ook praten in het Engels. En vooraf een avond over hoe
je samen praat over je wensen, zodat de bewoners vanuit
het geheel konden denken en niet alleen hun eigenbelang
voor ogen hadden. Van dit samen zoeken maken wij echt
een punt, omdat het ontwerp uiteindelijk voor iedereen ac-
ceptabel moet zijn. Daar is de winst te behalen, omdat het
allerlei gedoe achteraf voorkomt en zij er bovendien moeten
wonen.”
Ongelijkvloers denkenFrans Maas: “Landschap en gebouw bij elkaar brengen was
de opdracht. Een logisch gevolg van de gesloopte autowe-
gen die op palen stonden, waardoor de zichtlijnen sowiewo
weer op maaiveldhoogte lagen. De verkeersonveilige auto
was weer terug tussen fietser en voetganger, omdat de
sociale onveiligheid in de parken en bergruimten te groot
was. De uitdaging lag nu in een logische samenhang aan
de basis van Kruitberg.” Jos Verheijden: “Parkeren in het
park. Dat kan heel letterlijk, maar op de schets zag ieder-
een al dat dat niet werkt. Geconcentreerd aan één zijde: als
je dat uitwerkt dan blijft er van het park ook weinig over. Als
je maar genoeg tekent en wil zoeken, dan ligt de oplossing
ineens op tafel. Bij Kruitberg vonden we die door ongelijk-
vloers en asymetrisch te denken. Aan de zuidzijde dijt de
begane grond nu deels uit in een overdekte parkeervloer,
terwijl de noordzijde een egale basislijn van twee verdiepin-
gen heeft. De plint als vloeiende verbinding tussen park en
hoogbouw.”
Genetische mutatieFrans Maas: “Sloop van al die Nussathflats vind ik echt een
overbodige keuzemogelijkheid. Trek er wat tijd voor uit en
heb de wil om vanuit het bestaande een oplossing te be-
denken. Tijdens de gesprekken met bewoners en eigenaar
hebben we veel mogelijkheden bedacht, waarvan er een
paar óók heel bruikbaar zijn. In de genen van deze flats,
van deze biotoop, zitten nog tal van oplossingen verborgen.
Het is een kwestie van zoeken.”
1
6�
Amsterdam, renovatie ��0 woningen, nieuwbouw �0 woningen en nieuwbouw �0 ateliers in Kruitberg
Opdrachtgever Woningstichting Rochdale, voorheen Patrimonium,
Nieuw Amsterdam
Ontwerp KOVOS architecten en ingenieursbureau, Eindhoven
Projectarchitecten Frans Maas, Michel Urlings, Jos Verheijden
Projectmanagement Hans Witvoet
Medewerkers KOVOS Marcel Andries, Leo van Lier, Christian
van der Putten, Karin Schellekens, Ine Ogink
Adviseur constructie Bouwadviesbureau Strackee, Amsterdam
Adviseur installaties Technisch Buro Metapart BV, Amsterdam
Aannemer Bouwbedrijf Deurwaarder BV, Warmenhuizen
Bruto vloeroppervlak 11.825 m2
Bruto inhoud 30.940 m3
Voorlopig ontwerp augustus 1999
Definitief ontwerp mei 2001
Aanvang bouw oktober 2002
Oplevering juni 2005
Bouwsom inclusief installaties € 29.750.000,- incl btw
Foto Arthur Bagen
Brutaal steekt de ovale boeg naar voren. Knalrood. Handig
voor de postbode, met alle brievenbussen compact bij
elkaar. De entree van Kruitberg trekt meteen de aandacht,
ook met zijn brede trappartij en losstaande luifel, die als
een baldakijn de bezoekers verwelkomt. Royaal. Royal.
De plint van Kruitberg geeft met zijn frisse, harde kleuren
de bewoners een totaal ander gevoel, dan de unheimische
catacomben die vroeger anoniem schuilgingen onder de
flat. Eigenzinnig en zelfbewust schuift de basislijn van Kruit-
berg nu naar buiten en verschaft uiteenlopende functies de
ruimte: entree, parkeren, huisraadboxen, een politiepost,
huismeestervoorzieningen, ateliers en grondgebonden
woningen. Een mix waarin je elkaar vanzelf ontmoet.
Zitten op de trappartij, direct zicht op het park vanuit de
gele woningen en vica versa, zaken doen en werken in de
ateliers, het gezamenlijke liftportaal. De auto’s staan in
een gelijkvloerse garage, die met roosters doorzichtig is
afgeschermd. Maximaal zicht dat je een veilig gevoel geeft.
De felgele kleur verwijst naar de zonnige landen waar veel
van de bewoners nog een levende herinnering aan hebben.
Fris, actief, en wie weet wel gewoon gezellig. De plint geeft
Kruitberg een hele nieuwe basis, waarin de oorspronkelijke
ruime en lichte appartementen een nieuwe toekomst heb-
ben gekregen.
1 De entree van de ate-liers is aan het marktplein
2 De parkzijde met de laad- en loszijde van de ateliers
2
64 KOVOS architecten
3
1
2
5
2
1
Begane grondFoto Arthur Bagen
Foto Arthur Bagen
4
4
1
1 Een hoofdentree is naar voren uitgebouwd
4 Gevelfragment van de ateliers
65
1 ateliers
2 bergingen en stal-
lingsruimte voor auto’s
en fietsen
3 grondgebonden wonen
4 entree
5 politiepost
6 huismeesterruimte
7 verhoogd maaiveld
8 verhoogde doorgang
8
4
6
Eerste verdieping 4
3Foto Arthur Bagen
Foto Arthur Bagen
7
7
7
4
3 De onderdoorgangen zijn verhoogd
4 Gevelfragment politie-post
2 - renovatie en herstructurering, vooroorlogs
Amsterdam Woonmaatschappij Zomers Buiten
Landlust, herstructurering 400 appartementen naar 295 apparte-
menten
Planontwikkeling 2002-2003, oplevering 2008
Bouwkosten: € 19.800.000,-
3 - renovatie en herstructurering, naoorlogs
Amsterdam Woonstichting Zomers Buiten
Crackstaete, renovatie 64 appartementen en bijplaatsen van liften
Planontwikkeling 1999-2000, oplevering 2001
Bouwkosten: € 2.200.000,--
Amsterdam Delta Forte, voor Algemene Woningbouwvereniging
Amsterdam
Emmikhovenstraat, opplussen en renoveren van 96 galerijwoningen
en 7 bedrijfsruimtes; aanpassingen in de plint
Planontwikkeling 2004-2005, oplevering 2007
Bouwkosten ca. € 4.500.000,-
Amsterdam Zuidoost Woningstichting Rochdale /
Bureau Vernieuwing Bijlmermeer
Kruitberg, herontwikkeling 363 woningen; stallingruimte voor auto’s;
nieuwe invulling van de plint in 2 lagen met 30 nieuwbouwwoningen
en 30 ateliers; EKO project (zonnepanelen voor warmwatervoorzie-
ning, PV cellen kopgevel, verglaasde balkons)
Planontwikkeling 2000-2002, oplevering 2005
Bouwkosten: € 19.500.000,-
Breda Woonstichting Singelveste
Geeren-Zuid, herdifferentiëren en renoveren 268 naoorlogse gezins-
woningen Planontwikkeling 2005, oplevering nog niet bekend
Bouwkosten geraamd: € 12.500.000,-
Hilversum Dudok Wonen Hilversum
Johannes Huslaan, renovatie en opplussen 182 appartementen in
2 woongebouwen; uitbouw nieuwe ontmoetingsruimtes en nieuwe
entreehallen
Planontwikkeling 2005-2006, oplevering 2007
Bouwkosten: € 6.100.000,-
Tilburg Wonen Breburg
Populierenflat, onderhoud en renovatie 210 appartementen; bijplaat-
sing van liften; geluidwerende voorzieningen
Planontwikkeling 2003, oplevering 2005
Bouwkosten ca. € 5.000.000,-
Rotterdam Woningbedrijf Rotterdam
Huize Zernike, herstructurering 294 appartementen voor de doel-
groep 55+ middels samenvoegen, nieuwe entrees en liften etc.
Planontwikkeling 2004-2005, oplevering 2007
Bouwkosten: € 10.500.000,-
Veghel Woonbelang Veghel
De Ver-aa-deming, opwaardering en opplussen van 2 woonge-
bouwen met 96 appartementen; VLG woonzorg appartementen en
groepsruimtes; toevoeging van nieuwe woningen op de koppen;
nieuwe entreehallen, loopbrug naar zorgcentrum, afsluiting van
galerijen.
Planontwikkeling 2001-2002, oplevering 2003
Bouwkosten: ca. € 6.500.000,-
4 - haalbaarheidsonderzoek en visies
Amsterdam Osdorp Delta Forte
Emmikhovenstraat, 96 appartementen en herontwikkeling winkelplint,
2002-2003
Amsterdam Zuidoost Patrimonium / Bureau Vernieuwing Bijlmer-
meer (nu Delta Forte)
D-E buurt, visie op de herontwikkeling en de uitbreidingsmogelijkhe-
den van 6 woongebouwen aan de Daalwijkdreef, 2001
Amsterdam Patrimonium / Delta Forte
Kleiburg, co-architect van het onderdeel woningdifferentiatie bij
de herontwikkeling van Kleiburg, ter ondersteuning van Greg Lynn
Form, Los Angeles, 2001
Amsterdam Woonmaatschappij Zomers Buiten
Garstkamp, visie op de herontwikkeling van wooncomplex Garst-
kamp tot woon- en zorgservice- plein met clusters: beschermd
wonen, service en zorg, naschoolse opvang, kennis en informatie-
centrum, congres, theater- en sportvoorzieningen, 2003
Amsterdam Woonmaatschappij Zomers Buiten
Bos en Lommer, kwaliteitsonderzoek 297 appartementen Landlust 2;
aanvullend onderzoek ontwikkelscenario’s, 2007
Boxmeer Woonstichting Boxmeer
Elderom, herstructurering van 190 woningen i.s.m. Grontmij Eind-
hoven, 2000
Breda Woonstichting Singelveste
Geeren-Zuid, studie naar het renoveren en differentiëren van 260
woningen, complex 50, 60 en 70, 2004
Brielle Gemeente Brielle, i.s.m. Laagland Advies
Haalbaarheidsonderzoek, 2000
Eindhoven Bouwfonds MAB Ontwikkeling
Ekkerstraat, locatiestudie binnengebied, 2002
Eindhoven Domein
Bloemenbuurt Zuid, haalbaarheidsonderzoek 306 bestaande
woningen, 2002
Eindhoven Domein
Weteringstraat e.o., toekomstvisie voor een complex van 350
woningen, 2006
Eindhoven Trudo
Van Galenstraat e.o., haalbaarheidsonderzoek,
2006
Eindhoven L. Hoving
Genneper Parken, plan van aanpak revitalisering complex midget-
golf, 2003
Eindhoven Wooninc
Gildebuurt, woningonderzoek 1e fase 200 woningen te Eindhoven,
2005
Eindhoven Wooninc
Floraplein e.o., onderzoek naar herdifferentiatie 250 woningen in
hoog- en laagbouw, 2006
Eindhoven Domein
Eekhof, visie op nieuwbouw zorgcentrum, 2002
Gennep Woonmaatschappij Maasland
Studie naar het opwaarderen van appartementen in 2 woonge-
bouwen tot levensloopbestendige woningen met aanvullende
nieuwbouw, 2000
Den Haag Coöperatieve vereniging Segbroekhof
Meerjaren onderhoudsplan voor 160 appartementen, 2000
Haarlem AM Wonen en de Key
Visie op de herontwikkeling van een voormalig ziekenhuis tot ap-
partementengebouw, 2004
Heerlen Wonen Zuid regio parkstad Limburg
Visieontwikkeling op de restauratie en de verbetering van mijnwer-
kers tuindorp Molenberg, 2001-2002
Helden Gemeente Panningen
Raadhuisplein, beeldkwaliteitsplan voor de Raadhuisstraat en het
Raadhuisplein, 2004
Helmond Woonpartners
Dierenbuurt, visie op onderdelen van de herontwikkeling van de
buurt tot een eigentijds tuindorp, 2001
Helmond Bouwfonds MAB Ontwikkeling
Terrein Raaymakers, assistentie bij de locatiestudie door Buro Lub-
bers voor de ontwikkeling van ca. 300 koopwoningen, 2001
Helmond Haegens Holland b.v.
Weyersweg e.o., onderzoek naar de bebouwingsmogelijkheden van
een bosperceel, i.s.m. Buro Lubbers, 2005
Hilversum Dudok Wonen Hilversum
Johannes Huslaan, meervoudige prijsvraag en visieontwikkeling,
2002
Maasdonk Gemeente Maasdonk en Woonmaatschappij Maasland
Geffen, stedenbouwkundige visie op het centrumplan van Geffen,
2003
Nijmegen Gemeente Nijmegen
Kwakkenbergweg, planconcepten voor de bebouwing van de locatie
na de verplaatsing van sportvelden, 2005
Rotterdam Woningbedrijf Rotterdam
Ommoord, onderzoek naar de herstructureringsmogelijkheden van 2
woongebouwen van 300 seniorenappartementen Huize Zernike en
Kellog, i.s.m Mondria advies, 2003
Tilburg Wonen Breburg
Kwendelhof, studie naar de mogelijkheden voor optoppen,
aanleunen, uitplinten en hoeken vullen, 2004
Venlo Gemeente Venlo
Blariacumplein, onderzoek naar de toekomstmogelijkheden van een
tuindorp, 2000
Venlo Antares Woonservice
Blerick, studie naar de ontwikkeling van hotelaccommodatie en ap-
partementen met voorzieningen aan de Maasoever, 2002-2003