Univerzitet u Sarajevu Fakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne

studije

Doc.dr. sc. Haris Halilović

Univerzitet u SarajevuFakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije

Doc. dr. sc. Haris HalilovićTel. +387 33 561 275E – mail: hhalilovic@fknbih.edu

I Pojam krivičnog postupka i krivičnog procesnog prava1. Pojam krivičnog postupka Učenje o pojmu krivičnog postupka oslanja

se na definisanje krivičnog postupka kako sa aspekta krivičnoprocesnih radnji koje se preduzimaju u cilju rasvjetljavanja krivičnog djela i otkrivanja njegovog izvršioca, tako i polazeći od krivičnoprocesnih odnosa koji se razvijaju između krivičnoprocesnih subjekata.

a) Krivični postupak sa stajališta krivičnoprocesnih radnjiSkup krivičnoprocesnih radnji koje

preduzimaju krivičnoprocesni subjekti (nadležni organi i osobe) u slučaju postojanja sumnje da je izvršeno krivično djelo kako bi se ostvario društveno prihvatljiv cilj reakcije na kriminalitet - predstavlja krivični postupak.

b) Krivični postupak sa stajališta krivično procesnih odnosa

Skup krivičnoprocesnih odnosa koji se razvijaju između krivičnoprocesnih subjekata u slučaju sumnje da je izvršeno krivično djelo kako bi se postigao društveno prihvatljiv cilj reakcije na kriminalitet – predstavlja krivični postupak.

2. Pojam krivičnog procesnog pravaKrivično procesno pravo je grana prava koja

uređuje prava i dužnosti krivičnoprocesnih subjekata, vrste i oblik krivičnoprocesnih radnji koje se preduzimaju, kao i oblik krivičnoprocesnih odnosa u koje stupaju krivičnoprocesni subjekti kad preduzimaju krivičnoprocesne radnje.

3. Društveno prihvatljiv cilj krivičnog postupka i krivičnog procesnog prava Pomenuti se cilj ogleda u traženju odgovora

na slijedeća pitanja:1. Da li je u konkretnom slučaju počinjeno

krivično djelo;2. Da li je osoba prema kojoj je upravljen

krivičnopravni zahtjev izvršila krivično djelo;

3. Da li je kriva ili nije kriva za djelo koje joj se stavlja na teret; i

4. Da li se u smislu materijalnog krivičnog prava mogu primijeniti krivičnopravne sankcije.

II Međunarodno pravo o pravima čovjeka i krivično procesno pravoZa krivični postupak je vezano učenje o egzistenciji dvije

poznate tendencije u njegovim okvirima: tendencije za osiguranjem efikasnosti krivičnog postupka u borbi protiv kriminaliteta ili da svaki poznati izvršilac krivičnog djela bude uhvaćen i kažnjen u skladu sa propisima iz materijalnog krivičnog prava i tendencije zaštite građana od neopravdanog krivičnog gonjenja i osude, odnosno da svaka osoba protiv koje se vodi krivični postupak raspolaže mogućnostima za odbranu.[1] Uvažavanje postojanja tendencija o efikasnom krivičnom postupku i zaštiti prava i sloboda čovjeka u krivičnom postupku znači priznanje njihovog uticaja na uređenje krivičnog postupka i, s tim u vezi, afirmaciju odnosno ograničavanje prava i sloboda čovjeka.

[1] Bayer,V., I, 1995., str. 12. – 13.

1. Međunarodni i regionalni dokumenti od posebnog značaja za zaštitu ljudskih prava i sloboda u krivičnom postupku

Neki od međunarodnih i regionalnih dokumenata koji su od posebnog značaja

za zaštitu ljudskih prava i sloboda:

Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka (1948), Međunarodni ugovor o građanskim i političkim pravima (1966) sa

dopunskim protokolima (1989), Konvencija o pravima djeteta (1989), Međunarodna konvencija o eliminaciji svih vrsta rasne diskriminacije

(1965), Konvencija protiv mučenja i drugih oblika okrutnog, nehumanog ili

ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (1984), Standardna minimalna pravila UN za postupanje sa osuđenicima

(1955), Standardna minimalna pravila UN za primjenu sudskih postupaka

prema maloljetnicima (1985), Deklaracija o nezavisnosti pravosuđa (1989).

Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950) sa dodatnim protokolima, koja se često označava kao “najmanji zajednički imenitelj” zaštite prava čovjeka u Evropi, kao i praksa Evropskog suda za ljudska prava,

Evropska konvencija o spriječavanju mučenja, nehumanog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (1987),

Evropska zatvorska pravila (1987),Evropska konvencija o ostvarivanju prava djeteta

(1995).

U pomenutim dokumentima se nalaze norme koje

se između ostalog odnose na:

pravo na tjelesni integritet i ljudsko dostojanstvo,

zabranu svakog oblika diskriminacije i mučenja,

uslove za lišenje slobode odnosno ograničenje prava na slobodu i sigurnost osobe,

pravo svakog čovjeka na pravično suđenje, pretpostavku nevinosti,

pravo na poštivanje privatnog života i zaštitu stana i prepiske,

pravo na korištenje pravnog sredstva protiv odluke državnog tijela,

zabranu ponovnog suđenja,«najbolji interes djeteta» kao osnovno načelo u postupanju

sa maloljetnicima i zaštitu prava maloljetnika, prava osuđenih osoba i tretman osoba prema kojima se

izvršavaju krivične sankcije,pravo na rehabilitaciju i naknadu štete osobama koje su

neosnovano osuđene i nezakonito lišene slobode inezavisnost i samostalnost sudske funkcije.

III Krivično/kazneno pravo u širem smisluKrivično pravo u širem smislu čine:

1. Krivično materijalno pravo - krivično pravo u užem smislu;

2. Krivično procesno pravo; 3. Pravo izvršenja krivičnih sankcija i4. Organizacijsko krivično pravo.

1. Pojam Materijalnog krivičnog pravaPod pojmom krivičnog materijalnog prava

podrazumijevaju se propisi kojima se određuju pojmovi krivičnih djela, zatim pojmovi kazni i drugih pravnih mjera koje se primjenjuju na počinitelje krivičnih djela, kao i načelne posebne pravne uvjete pod kojim se kazne i druge mjere primjenjuju na počinitelje krivičnih djela 1.

1. Bayer, V.:Kazneno procesno pravo – odabrana poglavlja, Knjiga I, Uvod u teoriju kaznenog procesnog prava, MUP, Zagreb, 1995. str. 3.

2. Pojam krivičnog procesnog pravaSistem pravnih propisa koji uređuju

(normiraju) oblik (način) izvođenja radnji od kojih se sastoji krivični postupak, odnosno oblik društvenih odnosa u kojima se te radnje odvijaju naziva se pravom krivičnog postupka odnosno krivičnim procesnim pravom. 2

2. Bayer, V.:Kazneno procesno pravo – odabrana poglavlja, Knjiga I, Uvod u teoriju kaznenog procesnog prava, MUP, Zagreb, 1995. str. 6.

3. Pojam prava izvršenja krivičnih/kaznenih sankcijaPravo izvršenja krivičnih sankcija normira

postupak izvršenja krivičnopravnih sankcija u smislu da uređuje aktivnosti određenih državnih organa kao i osoba kojima su izrečene krivičnopravne sankcije.

4. Odnos krivičnog procesnog prava prema materijalnom krivičnom pravu.

Određen je time što krivično procesno pravo uređuje postupak primjene propisa materijalnog krivičnog prava na konkretne slučajeve.

5. Krivično procesno pravo i pravo izvršenja krivičnih sankcija.“Primjena kazne odnosno druge zakonske

mjere” u krivičnom postupku ne znači da se određena osoba u tom postupku i stvarno podvrgava izvršenju kazne. Stvarno izvršenje kazne potpada pod sistem normi koji se naziva pravo izvršenja krivičnih sankcija.

IV Krivični postupak i drugi kazneni postupci Uobičajena podjela kažnjivih djela jeste na:1. Krivična/kaznena djela;2. Privredne prijestupe;3. Prekršaje; i 4. Disciplinske krivice.

Obzirom na navedenu podjelu kažnjivih djela razlikujemo:

1. Krivični/kazneni postupak;2. Postupak za privredne prijestupe;3. Prekršajni postupak; i4. Disciplinski postupak.

1. Sličnosti Sličnosti:1. Procesna načela (načelo istine, javnosti i

druga);2. Dokazne radnje (npr. saslušavanje osoba);3. Određene sankcije ( npr. novčana kazna)

itd.

2. Razlike Razlike:1. Nadležni organi odnosno tijela;2. Stupanj pravne uređenosti.

V Izvori krivičnog procesnog prava BiH i FBiHIzvori krivičnog procesnog prava u

materijalnom smislu su društveni odnosi u jednoj državi koji uvjetuju nastanak krivičnog procesnog prava, a formalni izvori krivičnog procesnog prava su oblici ili forme u kojima su sadržana pravila krivičnog procesnog prava kojima se pravno uređuju ti društveni odnosi.1

1. Krapac, D., 2003., str. 35; Pavišić, B., op. Cit., str. 6.

Formalni izvori krivičnog procesnog prava mogu se promatrati kao:

1. unutrašnji i2. međunarodni.

Unutrašnji izvori su zakonski propisi unutrašnjeg krivičnog procesnog prava i dijele se na:

a) osnovne (ZKP BiH, ZKP FBiH, Ustavni dokumenti...) i

b) dopunske (Zakon o Sudu BiH, Zakon o Tužilaštvu BiH...).

Međunarodni izvori krivičnog procesnog prava su multilateralni i bilateralni ugovori koje je ratificirala Bosna i Hercegovina.

Osnovna literatura:SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga I

Krivičnoprocesni subjekti i krivičnoprocesne radnje, Pravni Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008.

SIJERČIĆ-ČOLIĆ, H.: Krivično procesno pravo, Knjiga II Tok redovnog krivičnog postupka i posebni postupci, Pravni Fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008.

Zakon o krivičnom postupku BiH (Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 3/03, 32/03, 36/03, 26/04, 63/04, 13/05, 48/05, 46/06, 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09).